Seminarski rad

POJAM I ZNAAJ SVJETSKE VALUTE

Student:

Profesor:

Marina Stupar

Doc. dr Dijana Grahovac

II-3722/13

Banja Luka, 2015. godina

SADRAJ

1 UVOD.............................................................................................................................
1.1 Pojam svjetske valute...............................................................................................
1.1.1 Funkcije meunarodne valute........................................................................
1.2 Svjetska valuta..........................................................................................................
1.2.1 Zlato kao svjetska valuta................................................................................
1.2.2 Dolar kao svjetska valuta...............................................................................
1.2.3 Specijalna prava vuenja (SDR) kao svjetska valuta...................................12
1.2.4 Euro kao svjetska valuta..............................................................................15
2 ZAKLJUAK.............................................................................................................17
3 LITERATURA............................................................................................................18

1 UVOD

Danas je nemogue odvojiti unutranje kretanje i kupovnu snagu novca od njegove

meunarodne cirkulacije jer ne postoji ni jedna privreda koja je izolovana od svjetskog
trita. Razvijena razmjena roba, novca, kapitala i radne snage izmeu raznih zemalja
implicira i odreene probleme vezane za razliitu produktivnost rada, formiranje cijena,
cijena rada, regionalnu podjelu svijeta i trinu politiku, razliite ciljeve nacionalnih
ekonomskih politika i dr.
Pored navedenog, novani sistem svake zemlje proizvod je njenog konkretnog pravnog
poretka i drutveno ekonomskog razvoja to proizvodi i razliite nacionalne novane
jedinice koje cirkuliu unutar nacionalnih granica kao plateno ili prometno sredstvo.
Ovakva nacionalna razliitost novanih sistema dovela je i do razliitih nacionalnih
jedinica (dolar, funta, lira, marka, dinar i dr.) ali koje prestaju funkcionisati kao novac
izvan granica dotine zemlje.
U omoguavanju meunarodnih plaanja, novac mora prevazii te uske nacionalne
okvire, a razvoj nacionalnih privreda i irenje meunarodnih trita i razmjene pokazalo
je da je nemogue regulisati plaanje u zemlji i meunarodnim odnosima punovrednim
zlatnim novcem, ime umjesto ili pored zlata funkciju sredstva plaanja i prometa
preuzimaju odreena inostrana sredstva plaanja.
Svjetsku monetarnu danas karakterie dominacija tri glavne valute: evra, amerikog
dolara i japanskog jena, koje odluujue utiu na oblikovanje drugih nacionalnih
deviznih kurseva. Iza te tri vodee svjetske valute stoje ekonomski mone i tehnoloki
nadmone privrede, a u posljednje vrijeme se sve vie istie i znaaj valuta drugih
velikih zemalja: kineskog juana, ruske rublje, indijske rupije i brazilskog reala.

1.1 Pojam svjetske valute

Pojam valuta ima vie znaenja i oznaava valutu jedne zemlje, rok dospjea plaanja
itd. Zavisno od sposobnosti obavljanja uloge svjetskog novca imamo: (Unkovi, Staki,
2011., 13)

Transferibilne valute se mogu koristiti za plaanja u vie zemalja i gdje su valute

tih zemalja meunarodno povezane valutnim sporazumom.

Konvertibilne valute su u potpunosti zamjenjive za neke druge valute, to su

vrste i zdrave valute ekonomski razvijenih zemalja.

Nekonvertibilne valute se ne mogu transferisati iz zemlje u inostranstvo i nerado

se primaju u meunarodnim plaanjima i zovu se meke valute.

Klirinke valute se koriste samo za obraun meudravnih dugovanja i

potraivanja u okviru klirinkih sporazuma. Zato se esto i zovu obraunske
valute.

U nekadanjem novanom sistemu zlatnog standarda ili zlatnog vaenja, konvertibilnost

valute je oznaavala potpunu zamjenjivost jedne valute za zlato ili za zlatne devize.
(Salvatore, 2009., 498) Novac u funkciji svjetskog novca ili u funkciji meunarodnog
prometa ovu funkciju je obavljao u novanim sistemima kada je zlato funkcionisalo kao
novac ali u uslovima savremenog kreditnog novca u meunarodnom prometu se
pojavljuju razliite nacionalne valute koje se meusobno moraju dovoditi u vrijednosni
odnos ili paritet. Paritet se izraava kao odreeni kvantitativni odnos domaih i stranih
novanih jedinica po kojem se obavljaju meunarodna plaanja, putem deviza kao
domaih potraivanja na inostranu valutu.
Izraz svjetski novac (world money) se koristi kao teorijski pojam dok meunarodna
valuta (international currency, leadnig currency, world currency, key currency)
predstavlja ostvarenje ovog teorijskog pojma u privrednoj praksi. (Popovi-Avri,
Vidas-Bubanja, 2009., 391) U monetarnoj teoriji se pod svjetskim novcem
podrazumijeva jedna od funkcija novca koja se pojavljuje onda kada neki monetarni

medij u bilo kom obliku pone da igra funkcije novca kao mjere vrijednosti, prometnog
sredstva, platenog sredstva i blaga, u meunarodnim razmjerama, tj. izvan podruja
monetarne vlasti koja ga je emitovala. Za taj monetarni medij se onda kae da je
meunarodni novac.
Poto je i sam novac evoluirao u svom pojavnom obliku od primitivnog, preko
nekovanog metala, kovanog novca, papirnog novca do elektronskog novca, onda su se u
funkciji svjetskog novca pojavljivali razliiti konkretni oblici monetarnih medija. U
najveem dijelu rane monetarne istorije su plemeniti metali u nekovanom obliku
predstavljali meunarodni novac koji se prihvatao pensatornim plaanjem (merenjem).
Onda se pojavio kovani novac koji je od 7. vijeka p.n.e. bio u optoj upotrebi u Kini, i
Indiji, a time je dolo i do uvoenja monetarne jedinice (currency, monetary unit) kao
tano utvrene koliine plemenitog metala. Grke drahme, rimski denarius, vizantijski
solidus, venecijanski dukat, arapski dirhem i florentinski florin su kovane monetarne
jedinice koje spadaju u najznaajnije meunarodne valute do 18. vijeka. (Stojanovi,
2005., 21)
Sa stvaranjem modernih nacionalnih drava monetarne jedinice prerastaju u nacionale
valute jer dobijaju od drave iskljuivo pravo, tj. monopol da igraju sve funkcije novca
na dravnoj teritoriji. Nacionalne valute koje su u periodu od 18. do kraja 20. vijeka,
bile najvanije meunarodne valute su britanska funta i ameriki dolar.

1.1.1

Funkcije meunarodne valute

Meunarodna valuta moe da igra sve funkcije novca ili samo neke od njih. Nekovano
zlato i srebro su igrali sve funkcije novca dok su monetarne jedinice i nacionalne valute
obino postepeno dobijale jednu po jednu funkciju novca na meunarodnom planu. Taj
process je poznat kao internacionalizacija valute. (Unkovi, Staki, 2011.,21)
Monetarna istorija pokazuje da internacionalizacija valute zapoinje igranjem uloge
sredstva prometa i plaanja u meunarodnim razmjerama, tako da valuta postaje
najvanija meunarodna transakciona valuta. Redovna je pojava da je transakcionu
ulogu dobijala monetarna jedinica zemlje koja je bila najvea trgovaka sila svoga doba.

Meunarodna valuta koja je stekla povjerenje u prometu gotovo redovno je dobijala i

ulogu

meunarodne

mjere

vrijednosti

ime

se

poveavao

stepen

njene

internacionalizacije. Kao meunarodna mjera vrijednosti, valuta je postajala glavna

fakturna valuta jer se najvei dio cijena robe u meunarodnoj trgovini poeo da izraava
tom valutom.
Funkcija meunarodne mjere vrijednosti se u modernom dobu proirivala, naroito sa
naputanjem zlatnog standarda, time to je meunarodna valuta poinjala da slui za
izraavanje vrijednosti (valutnog pariteta) ostalih valuta to se u teoriji definie kao
funkcija denominatora. U svim sistemima fiksnog deviznog kursa, funkcija
denominatora je direktno i automatski obezbeivala toj valuti status glavne interventne
pa otuda i rezervne valute.
Sa jaanjem meunarodnog kretanja kapitala, posebno od 18. vijeka, meunarodna
valuta dobija i ulogu nosaa tih kretanja. Najvei dio finansijskih instrumenata
(bankarskih zajmova i depozita, obveznica, akcija i ostalih hartija od vrijednosti) uvijek
je bio izraen u glavnoj meunarodnoj valuti. Neke najvanije meunarodne valute su
krajem 20. vijeka dobile jo jednu funkciju i poele su da zamjenjuju nacionalne valute
u obavljanju funkcija novca u nacionalnim monetarnim sistemima. (Stojanovi, 2005.,
25)
Ova pojava je poznato kao valutna supstitucija tj. dolarizacija (evroizacija). Od 1970-ih
godina je valutna supstitucija intenzivirana sa prelaskom svih nacionalnih valuta na
papirni standard i to u kontekstu visokih stopa inflacije kombinovanih sa liberalizacijom
deviznog poslovanja.
Valutnu supstituciju treba razlikovati od ranije prakse slobodnog meunarodnog
kretanja valuta koja je znaila nesmetan ulazak stranih valuta u domau monetarnu
cirkulaciju i njihovo korienje za unutranje transakcije. Ova sloboda je bila
uobiajena u gotovo svim dravama, a ograniavana je, ili zabranjivana, samo onda
kada je trebalo zatititi domau cirkulaciju od nepunovrijedne strane valute. (Jeremi,
2009., 13)

Tek od 1800. godina sa stvaranjem suverenih nacionalnih drava dolazi do uvoenja

monopola domae valute u domaoj cirkulaciji to je dovelo do prerastanja monetarne
jedinice u nacionalnu valutu.
Monetarni nacionalizam je suverenoj dravi davao mogunost da koristi nacionalnu
valutu za realizaciju nacionalnih ciljeva, a primarni cilj svih zemalja je bio ekonomski
rast. Dugotrajno ili prekomjerno korienje ove mogunosti je meutim mnoge
nacionalne valute oslabilo, a poneke i potpuno unitilo, visokim inflacijama i
hiperinflacijama. Ukoliko napori nacionalnih vlada nisu bili blagovremeni ili efikasni da
reformama stabilizuju nacionalnu valutu, onda bi domai privredni subjekti i
stanovnitvo spontano prihvatali kao novac neku drugu, najee, meunarodnu valutu
koja bi u domaoj privredi funkcionisala kao paralelna valuta to je znailo ulazak u
valutnu supstituciju. (Popovi-Avri, Vidas-Bubanja, 2009., 395)

1.2 Svjetska valuta

1.2.1

Zlato kao svjetska valuta

Zlatni standard (Gold Standard) postojao je od osamdesetih godina 19. vijeka pa do

izbijanja 1. svjetskog rata 1914. godine. Zlatni standard ustanovio je sistem relativno
fiksnih deviznih kurseva izmeu uesnika u meunarodnoj trgovini. Vrijednost valute u
svim zemljama utvrivala se u odnosu na zlato. (Salvatore, 2009., 779)
Na primer, vrijednost amerikog dolara bila je 20,67 dolara po unci zlata, dok je
britanska funta sterlinga vrijedila 4,25 funte po unci zlata. Paritetni kurs amerikog
dolara u odnosu na britansku funtu sterlinga utvrivao se uporeivanjem vrijednosti tih
valuta izraene u uncama zlata: (Stojanovi, 2005., 21)
20.67 $ po unci
=$ 4.86/
4.25 po unci
Sistem relativno fiksnih deviznih kurseva zasnovanih na zlatnom standardu
funkcionisao je u svjetskim razmerama, iako u nekoj veoj mjeri nije bio formalizovan

izmeu zemalja. Meutim, zlato je u svim zemljama bilo opte prihvaeno kao opte
sredstvo plaanja. Sistem zlatnog standara funkcionisao je na osnovu sljedeih pravila:

Sve valute bile su konvertibilne u zlato i mogle su se slobodno zamjenjivati za

zlato, a vrijednost svake valute striktno je utvrivana u odnosu na zlato.

Sve zemlje su morale da puste zlato u promet, tj. da dozvole da se zlato

slobodno kree iz zemlje u zemlju kako bi zadobile kontinuirano povjerenje u
vrijednost svoje nacionalne valute.

Poto je svaka domaa valuta imala pokrie u raspoloivim zalihama zlata,

koliina novca u opticaju nije mogla da raste bre od porasta zaliha zlata, koje
su se u to vrijeme veoma sporo poveavale.

Konvertibilnost domae valute u zlato obezbjeivala je automatsko

prilagoavanje odnosa u platnom bilansu. Deficit u platnom bilansu odreene
zemlje pokrivao se, shodno trinim zakonima, odlivanjem zlata iz zemlje.
Suficit u platnom bilansu zemlje znaio je dotok odgovarajuih koliina zlata
iz inostranstva.

Osnovni razlog zbog koga je zlato prestalo da bude novac je njegova ograniena
koliina. Naime, svjetska proizvodnja je od 19. vijeka rasla bre od koliine zlata u
opticaju. Posljedica toga su este faze deflacije koje su se negativno odrazile na rast
privrede i zaposlenost. Drave su na ovaj izazov odgovorile emitovanjem papirnog
novca u vrijednosti veoj od vrijednosti zlata, ime je prekreno pravilo da cijela
novana masa ima zlatno pokrie. Ovo je stvorilo problem konvertibilnosti papirnog
novca u zlatni, jer nije bilo dovoljno zlatnih rezervi da bi se sve novanice konvertovale
u zlato. (Balaban, Grubui, Stojanovi, 2009, 64)

Tabela 1. Cijena unce zlata 2000-2014. godine (1 unca =.31,1 gram)

Godina
2000
2001

Cijena u $
279,11
271,04

2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014

309,73
363,38
409,72
444,74
603,46
695.39
871,96
972,34
1224,53
1568,1
1668,85
1530,88
1264,99

Izvor: http://www.goldpriceoz.com/gold-price-history/

Slika 1. Cijena unce zlata u dolarima 2000-2014. godine

Izvor: Izrada autora prema Tabela 1

Prvi svjetski rat je zaustavio slobodan protok zlata preko granica, a svjetska trita
valuta nalazila su se u haotinom stanju. U periodu od Prvog svjetskog rata do Velike
ekonomske krize (1929. - 1932.), koji je bio buran za meunarodni ekonomski i
monetarni sistem, i pored vie pokuaja nije se uspjelo sa ponovnim uspostavljanjem
ranijeg zlatnog standarda kao osnove za odreivanje deviznih kurseva domaih valuta.
(Stojanovi, 2005., 12)

Velika ekonomska kriza 30- tih godina 20. vijeka oznaila je definitivan krah sistema
zlatnog standarda. U godinama od te krize do 2. svjetskog rata nije dolo do sreivanja
stanja u meunarodnom monetarnom sistemu, prije svega zbog dubokih protivurjenosti
na svjetskoj politikoj sceni.

1.2.2

Dolar kao svjetska valuta

Od vlasnika meunarodne valute se zahtijevaju duboka i likvidna finansijska trita, a

Trezor SAD i trita obveznica i dalje su bez premca. Iako je pozicija dolara oslabljena i
postoje odreene diverzifikacije globalnih rezervi, on je ipak nesumnjivo glavna
svjetska rezervna valuta, i dalje je dominantan kao glavna svjetska rezervna valuta,
odnosno kao sredstvo razmjene i kao jedinica obrauna: (Jeremi, 2009., 58)

85% svih deviznih transakcija su u US dolarima,

polovina svih stranih dunikih hartija od vrijednosti izraene su u dolarima,

dvije treine SAD novanica cikrulie u inostranstvu, i

veliki dio meunarodne trgovine i dalje se fakturie u US dolarima.

Bretonvudskim sporazumom je utvren dolarski standard (Dollar Standard) i sve valute

morale su da uspostave paritetne vrijednosti definisane zlatom, s tim to se samo
ameriki dolar, pod odreenim uslovima mogao odnosno morao konvertovati u zlato, ali
ne i druge valute. Kurs domae valute mogao je da varira najvie jedan procenat u
odnosu na svoju paritetnu vrijednost. (Komazec, Risti, 2011, 386)
U sluaju da se neka zemlja suoi sa fundamentalnom neravnoteom u svom platnom
bilansu, ona bi svoj prilagodljivi kurs mogla da izmjeni najvie za deset procenata u
odnosu na poetnu paritetnu vrijednost bez odobrenja MMF-a.
MMF objavljuje kurseve valuta svih svojih lanica, a one se kotiraju prema dolaru. Ako
se dvije rijetke valute kotiraju prema dolaru, njihov meusobni odnos lako se moe

utvrditi zahvaljui toj injenici. Devizni kurs izmeu dvije valute koji ne ukljuuje dolar
naziva se ukrteni devizni kurs (cross exchange rate). (Popovi-Avri, Vidas-Bubanja,
2009.,401)

Tabela 2. Vrijednost pojedinih valuta prema amerikom dolaru

Godina
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015

Euro
(EUR)
1,2439
1,2556
1,3705
1,4708
1,3948
1,3263
1,3925
1,2846
1,3279
1,3289
1,1094

Japanski
jen (JPY)
110,2096
116,2894
117,7929
103,4078
93,6171
87,8075
79,7706
79,7897
97,6536
105,6252
121,1154

Ruska
rublja
(RUB)
28,3372
27,1333
25,5417
24,8687
31,7789
30,3689
29,3643
31,0743
31,8572
38,5994
61,1043

vajcarski
franak
(CHF)
1,2458
1,2541
1,2000
1,0832
1,0858
1,0434
0,8876
0,9383
0,9269
0,9152
0,9622

Britanska
funta
(GBP)
1,8191
1,8426
2,0018
1,8537
1,5661
1,5456
1,6039
1,5849
1,5637
1,6482
1,5298

Izvor: http://www.imf.org/external/np/fin/ert/GUI/Pages/ReportOptions.aspx

Slika 2. Vrijednost pojedinih valuta prema amerikom dolaru

10

Izvor: Izrada autora prema Tabela 2

Cilj itavog sistema bio je da se odre utvrene paritetne vrijednosti domaih kurseva,
da se prilagodljivi dio kursa dri na minimalnoj vrijednosti. Zemlja koja se suoava sa
znaajnim problemima u platnom bilansu mogla bi od MMF-a da trai pozajmice zlata
ili konvertibilnih valuta da bi branila paritetnu vrijednost svoje valute i da bi svoj platni
bilans ponovo vratila u ravnoteu.
Kurs amerikog dolara uutvren je na paritetu od 35 dolara po unci zlata. Dolar se
mijenjao za zlato samo sa stranim vladama, a ne sa pojedincima, bilo domaim, bilo
strancima. Konvertibilnost amerikog dolara bila je znatno umanjena u odnosu na
prethodni sistem zlatnog standarda ali i u novim uslovima smatralo se da je ameriki
dolar dobar kao zlato. (Unkovi, Staki, 2011., 64)
Krajem 60- tih godina prolog vijeka, a naroito u 1971. godini postalo je jasno da je
ameriki dolar precjenjen. Jeftini (precjenjeni) ameriki dolari vrili su snaan pritisak
na inflaciju i nelikvidnost, posebno u evropskim zemljama, a deficit u platnom bilansu
SAD bio je sve vei. Visoki izdaci za voenje viegodinjeg Vijetnamskog rata oslabili
su ameriki dolar. Zemlje koje su posjedovale amerike dolare sve vie su vrile snaan
pritisak na Vladu SAD da ih konvertuje u zlato. Svim takvim zahtjevima Vlada SAD
nije mogla da udovolji tako da je devalvacija amerikog dolara bila neizbjena, a time i
slom sistema dolarskog standarda.
Amerika vlada je 15. avgusta 1971. godine suspendovala zamjenu dolara za zlato ili
druga sredstva, dolar je odmah potom devalviran na 38 dolara za uncu zlata, a zatim na
42,22 dolara za uncu zlata. Time je i zvanino okonan period fiksnih kurseva
ustanovljen Bretonvudskim sporazumom. U martu 1973. godine stao je itav sistem
deviznih kurseva. Veina svjetskih trita valuta bila je zatvorena vie od dvije nedelje,
a izlaz iz svjetske finansijske krize bio je prelazak glavnih svjetskih valuta na sistem
plivajuih deviznih kurseva koji je i sada na snazi. (Popovi-Avri, Vidas-Bubanja,
2009., 398)
S druge strane, u cilju ublaavanja veoma izraene nelikvidnosti u meunarodnim
plaanjima u to vrijeme posebnu ulogu dobio je mehanizam Specijalnih prava vuenja u

11

okviru MMF, to jest stvaranje posebne vrste novca koja je trebalo da bude zamjena za
zlato nazvana papirno zlato, odnosno rezervna valuta u meunarodnim plaanjima.
1.2.3

Specijalna prava vuenja (SDR) kao svjetska valuta

Kad je dunika kriza poetkom 1968. godine dovela svjetski monetarni sistem na ivicu
sloma hitno su se morala zatraiti nova rjeenja za ublaavanje oskudice meunarodnih
likvidnih sredstava, s jedne strane, i podravanje dolara kao rezervne valute svijeta, s
druge. Na sastanku MMF-a donesena je odluka o uvoenju specijalnih prava vuenja
(SDR - Special Drawing Rights) to znai da se pristupilo stvaranju knjigovodstvenog
novca, papirnih certifikata koji treba da u osnovnoj funkciji zamjene zlato i postanu tzv.
papirno zlato. (Kova, 2007., 59)
Nova jedinica SDR predstavlja definitivan raskid za zlatom, a umjesto toga vrijednost
jedinice se formira od 16 razliitih nacionalnih valuta koji ulaze u tzv. korpe valuta
(standard basket). (Komazec, Risti, 2011, 389)

Tabela 3. Struktura prve korpe SDR (u % pojedinih valuta)

Izvor: Komazec, Risti, 2011., 390

12

Vrijednost SDR se mijenja prema promjenama valuta koje ulaze u jedinicu SDR, a
sastav korpe je podloan stalnim revizijama, zavisno od svjetske trgovine i stabilnosti
pojedinih nacionalnih jedinica. Time standard SDR dijeli sudbinu svih 16 valuta
osnovnih zemalja u svjetskoj privredi, a ne zavisi samo o jednoj valuti (dolaru) i jednoj
nacionalnoj privredi.
Osnovni cilj mehanizma specijalnih prava vuenja sastoji se u tome da se na dugi rok
dopunjuju postojea sredstva meunarodnih rezervi, ako se i kada se pojavi globalni
nedostatak sredstava. Regulisanjem visine specijalnih prava vuenja regulie se visina
meunarodnih sredstava plaanja ali i struktura ovih rezervi. (Salvatore, 2009., 782)
Specijalna prava vuenja se ne zamjenjuju za zlato mada je obraunska jedinica po
kojoj vri obraun SDR - odreena u zlatu od 0,888671 grama istog zlata. To je bila
garancija nepromjenjivog pariteta jedinice SDR.
Nakon monetarnih promjena unutar Europske unije, u koari SDR valuta nalaze se
samo etiri valute.

Slika 3. Struktura sadanje korpe SDR

Izvor: Izrada autora prema (Komazec, Risti, 2011, 391)

13

Osnovna namjena korienja specijalnih prava vuenja sastoji se u finansiranju deficita

platnog bilansa zemlje uesnice u ovom sistemu. Kada zemlja ima deficit u platnom
bilansu, ona moe automatski koristiti raspoloive odnose svog dijela kvote SDR.
Tabela 4. Vrijednost pojedinih valuta prema SDR

Godina

2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015

Euro
(EUR)

Japanski
jen (JPY)

1,1882
1,1725
1,1179
1,0780
1,1074
1,1516
1,1348
1,1925
1,1445
1,1446
1,2616

162,5780
171,1243
180,2181
163,6661
144,2344
133,8606
125,9990
122,1747
148,3559
160,4411
169,4246

Ruska
vajcarsk Britanska
rublja
i franak
funta
(RUB)
(CHF)
(GBP)
41,7462
1,8386
0,8122
39,9391
1,8445
0,7994
39,1160
1,8365
0,7648
39,2534
1,7092
0,8591
48,9631
1,6723
0,9871
46,3066
1,5901
0,9874
46,3714
1,4004
0,9846
47,5646
1,4366
0,9664
48,4052
1,4084
0,9722
58,4714
1,3899
0,9224
85,4485
1,3459
0,9148

Ameriki
dolar
(USD)
1,4771
1,4715
1,5309
1,5813
1,5420
1,5254
1,5794
1,5315
1,5195
1,5202
1,3990

Izvor: http://www.imf.org/external/np/fin/ert/GUI/Pages/ReportOptions.aspx

Slika 4. Vrijednost pojedinih valuta prema SDR

14

Izvor: Izrada autora prema Tabela 4

SDR nije efektivni novac jer se i dalje efektivna plaanja vre u nacionalnim jedinicama
na temelju njihovog pariteta prema jedinici SDR. Specijalna prava vuenja predstavljaju
obraunsku jedinicu, stvorenu od strane jedne meunarodne finansijske institucije, te
zbog toga imaju vie prednosti u zatiti od kursnih rizika u odnosu na sve ostale
novane jedinice, kao i u odnosu na zlato. (Unkovi, Staki, 2011., 16)

1.2.4

Euro kao svjetska valuta

Nakon kolapsa bretonvudskog sistema nekoliko evropskih drava poelo je da stvara

sistem u koji bi poveao stabilnost izmeu njihovih nacionalnih valuta iako su i dalje
mogle postojati oscilacije u njihovim kursevima sa valutama drava nelanica.
(Popovi-Avri, Vidas-Bubanja, 2009., 395) Marta 1972. godine zemlje osnivai
Evropske zajednice donijele su odluku da njihove valute zajedniki plivaju u odnosu na
dolar sa ukupnim rasponom fluktuacija od svega 2,25%, umjesto 4,5% kako je bilo
dogovoreno decembra 1971. godine.
Ovaj potez nazvan je evropska zmija ili zmija u tunelu zbog naina na koji su
valute u sistemu zajedniki fluktuirale. Razlog to su se drave opredijelile na ue stope
fluktuiranja je zbog toga to su ocijenile da je za promociju trgovine i ekonomske
integracije od kljunog znaaja stabilnost deviznih kurseva.
Evropska zmija je trajala do marta 1973. godine, a na njenim osnovama 1979. godine
uspostavljen je Evropski monetarni sistem u cilju postizanja vee monetarne integracije
meu svojim lanicama. U okviru ovog sistema formiran je mehanizam za ostvarivanje
stabilnosti deviznih kurseva valuta lanica ograniavanjem kretanja deviznog kursa u
odreenim granicama.
Prva faza je bila da se utvrdi evropska novana jedinica (EKI) koja je predstavljala
korpu valuta koju su sainjavale ponderisane prosjene vrijednosti valuta koje su
lanice Evropskog monetarnog sistema. Vrijednost se odreivala na osnovu udjela
drave u BDP-u i trgovini unutar zajednice. Korienje EKI-ja bilo je ogranieno

15

uglavnom na zvanine transakcije i kao jedinica obrauna. (Risti, Komazec, 2010,

1244)
Nova jedinstvena valuta Evropske unije, evro pokrenut je 1. januara 1999. godine. Od
tadanjih 15 drava lanica njih 11 se sloilo da uestvuju u stvaranju ove valute, a
kasnije se pridruila i Grka. Tri drave (Danska, vetska i Velika Britanija) nisu se
odluile na ovaj korak. Evro i nacionalne valute postojale su ravnopravno za sve drave
u evrozoni. Devizni krusevi za svaku nacionalnu valutu bili su neopozivo fiksni u
odnosnu na evro. Nacionalne valute (kao to su njemaka marka i francuski franak)
postojale su u opticaju sve do 1. januara 2002. godine kada su zamijenjeni novanicama
i kovanicama evra. Evrozona je po veliini uporediva sa SAD, a evro je postao jedna od
glavnih svjetskih valuta.

16

2 ZAKLJUAK

Da bi meunarodni monetarni sistem dobro funkcionisao mora imati na raspolaganju

meunarodno prihvatljiva sredstva kojima e podmiriti neravnotee u platnim bilansima
pojedinih zemalja. Danas nema jedinstvene meunarodne valute ali postoje rezervne
valute, tj. valute ekonomski razvijenih zemalja koje se koriste ne samo kao rezervni
meunarodni novac u smislu dranja meunarodnih monetarnih rezervi ve i za
meunarodne transakcije. Da bi neka nacionalna valuta postala rezervna valuta, ona
mora imati stabilnu unutranju i vanjsku vrijednost, te biti odraz jakog ekonomskog
potencijala zemlje ija je to valuta.
Gledajui istorijski, funkciju rezervne valute i meunarodnog novca prvo je vrila
britanska funta, zatim funta i SAD dolar zajedno, pa samo SAD dolar i na kraju (danas)
specijalna prava vaenja (SDR) kao vjetaki kreirana novana meunarodna
obraunska jedinica od strane MMF-a 1968. god. Emisija specijalnih prava vuenja nije
vezana za zlato tako da ne podlijee slabostima sistema zlatnog standarda.
Danas postoje dva mogua scenarija o meunarodnoj valuti. (Popovi-Avri, VidasBubanja, 2009.,400) U prvom, nastavak razvoja Kine, sve vee bogaenje i
samopouzdanje o odrivosti njene ekonomije, na kraju e omoguiti punu
konvertibilnost njene valute, juana. U takvom sistemu, juan, dolar i evro e initi
okosnicu svih svjetskih valutnih trita, a iza njih e biti japanski jen, britanska funta,
brazilski real, indijska rupija, i australijski i kanadski dolari. Moda e jo jedna ili dve
valute, kao to su korejski von, ruska rublja i vajcarski franak, biti fleksibilne. Valute
veine drugih ekonomija bie pod rukovoenim fleksibilnim kursom u odnosu na gore
navedene.

17

Drugi scenario predvia uvoenje nove valute, poput specijalnih prava vuenja koja
obuhvata postojee ili budue nacionalnevalute, paljivo ih kontrolie u njihovim
kretanjima, sa jo restriktivnijim kapitalnom tokovima preko granica nego danas.

3 LITERATURA

1. Balaban, M., Grubui, Z., Stojanovi, M. 2009. Globalni finansijski

2.
3.
4.
5.
6.
7.

menadment, Banja Luka: Univerzitet za poslovne studije

http://www.goldpriceoz.com/gold-price-history/
http://www.imf.org/external/np/fin/ert/GUI/Pages/ReportOptions.aspx
Jeremi, Z. 2009. Finansijska trita, Beograd: Univerzitet Singidunum
Komazec, S., Risti, . 2011. Makrekonomija, Beograd: EtnoStil
Kova, O. 2007. Meunarodne finansije, Beograd: Ekonomski fakultet
Popovi-Avri, S., Vidas-Bubanja, M. 2009. Meunarodna ekonomija,

Beograd: Zavod za udbenike & FEFA

8. Risti, ., Komazec, S. 2010. Globalni finansijski menadment, Beograd:
EtnoStil
9. Salvatore, D. 2009.Meunarodna ekonomija, Beograd: Ekonomski fakultet
10. Stojanovi, B. 2005. Ekonomska istorija sveta do 16. veka, Beograd: Megatrend
Univerzitet primenjenih nauka
11. Unkovi, M., Staki, B., 2011. Spoljnotrgovinsko i devizno poslovanje,
Beograd: Poslovni fakultet

18

19