Porodino pravo Pitanja za ispit

1.Pojam porodinog prava

Brano pravo je dio porodinog prava, pa su njegova obiljeja nuno odreena obiljejima
porodinog prava kao cjeline. Zbog toga uspjeno izuavanje branog prava (kao roditeljskog
i starateljskog prava) nije mogue bez kraeg osvrta na porodino pravo.
Porodino pravo, pa onda i brano pravo, moe se posmatrati kao grana prava i kao nauna
disciplina. Kao grana prava u okviru pravnog sistema, porodino pravo je skup pravnih normi
koje ureuju porodicu i odnose izmeu lanova porodice koji nastaju izmeu branih i
vanbranih partnera, izmeu roditelja i djece i ostalih srodnika (krvnih, po usvojenju i po
tazbini), te ustanovu starateljstva. Predmet normiranja porodinog prava je samo jedan broj
porodinih odnosa. To su oni odnosi, sa ijom prirodom nije nespojivo ureenje pravnim
normama, koji su pogodni da se reguliu zakonom.
Pravne norme koje ureuju ove odnose su uglavnom kogentne prirode. To je posljedica
znaaja ovih odnosa, kako za pojedince koji su uesnici u njima, tako i za drutvenu
zajednicu.
Kao dio pravne nauke, Porodino pravo je nauna disciplina koja se bavi prouavanjem
pravnog ureenja porodice i porodinih odnosa, te sistematizacijom i objanjavanjem pravnih
normi. Ova nauna disciplina (porodinopravna nauka) imala je, i jo uvijek ima, znaajnu
ulogu u razvoju pojedinih porodinopravnih ustanova.
2. Mjesto porodinog prava u pravnom sistemu
Osnovno obiljeje porodinog prava po kome se ono razlikuje od graanskog prava, jeste to
to je veina porodinopravnih odnosa normirana kogentnim odredbama. Znaaj odnosa u
koje stupaju lanovi porodice i posljedice koje nastaju njihovim zasnivanjem zahtijevaju i
nalau da zakonodavac uredi materijalne i formalne uslove za njihov nastanak, njihova
dejstva i prestanak, bez ostavljanja mogunosti samim subjektima ovih odnosa da ta pitanja
ureuju drugaije.
Samo onda kada se nee dovesti u pitanje ostvarenje drutvenog interesa, odnosno sutine
porodinopravnih ustanova i interesi lanova porodice, zakonodavac ostavlja mogunost
branim i vanbranim partnerima, odnosno roditeljima, da svoja prava i obaveze urede
drugaije od naina njihovog ureenja u zakonu, ili da se opredijele za jednu od alternativa
ostavljenih u zakonu. Naelo autonomije volje i mogunost sporazumnog ureenja odnosa
prisutni su u oblasti imovinskih odnosa lanova porodice, dok su uglavnom iskljueni u
ureenju linih odnosa.
Lini odnosi su, kao predmet porodinog prava, brojniji i znaajniji od imovinskih odnosa, po
emu se porodino pravo takoer odvaja od graanskog prava, iji su predmet imovinski
odnosi.
Karakteristika porodinopravnih odnosa je i to to su njihovi subjekti samo fizika, a ne i
pravna lica. Da bi se postalo subjektom porodinopravnog odnosa, nije uvijek potrebno da
subjekt ima poslovnu, ve je dovoljna njegova pravna sposobnost. U porodinom pravu
sankcija je posredna i neimovinske je prirode. U sluaju nepotovanja zakonskih odredaba i
neispunjavanja dunosti, subjekti ovih odnosa se ne mogu sudskom odlukom obavezati na
odgovarajue ponaanje, kako na injenje, odnosno preduzimanje radnje na koju su bili
obavezni, tako ni na neinjenje, odnosno proputanje reduzimanja odgovarajuih radnji.
3. Podjela porodinog prava
4. Izvori porodinog prava
Postoje direktni i posredni izvori porodinog prava. Direktni izvori porodinog prava su
pravna pravila koja ureuju porodicu i porodine odnose. U savremenom pravu se ova pravila

uglavnom javljaju u pisanom obliku. Pisana pravna pravila su osnovni izvor i naeg
porodinog prava. Domai propisi su sadrani u ustavima, zakonima i podzakonskim aktima.
U posljednje vrijeme izvor porodinog prava su i brojni meunarodni ugovori u oblasti
ljudskih prava, koji dijelom unutranjeg prava postaju ratifikacijom i prihvatanjem od drave.
Ustavi Ustav BiH i FBiH nemaju posebne odredbe koje se odnose na brak i odnose izmeu
branih partnera. Oni su ipak izvori branog prava zato to se u njima, meu ljudskim
pravima i osnovnim slobodama, navode i ona koja se tiu braka i odnosa koji nastaju
njegovim sklapanjem. Od prava priznatih u katalogu prava i sloboda u Ustavu BiH, ove
oblasti odnosa se tie pravo na brak i zasnivanje porodice, zabrana diskriminacije i pravo na
privatni porodini ivot (lan II/3, taka j, f i 4).
Ustav FBiH u katalogu prava i sloboda, ije se uivanje garantuje svim osobama koje ive na
teritoriji FBiH, normira zabranu svake diskrimancije i pravo na privatnost (II, lan 2.stav 1, t.
d i g).
Ustav Republike Srpske normira da se brak i odnosi u braku i porodici ureuju zakonom (lan
36. stav 2.).
Meunarodni ugovori na brak i odnose branih partnera se odnose odredbe jednog broja
meunarodnih ugovora, koje u skladu s Aneksom I Ustava BiH imaju snagu ustavnih
odredaba, odnosno za koje se u Aneksu I Ustava BiH kae da e se primjenjivati u BiH.
Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda priznaje pravo na brak i
zasnivanje porodice (lan 12.), pravo na potovanje privatnog i porodinog ivota (lan 8.) i
zabranjuje diskriminaciju (lan 14.).
Univerzalna deklaracija o pravima ovjeka normira pravo na brak i zasnivanje porodice,
ravnopravnost branih partnera i mogunost sklapanja braka samo uz slobodan i potpun
pristanak osoba koje stupaju u brak (lan 16. stav 1.).
Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima priznaje pravo na brak i zasnivanje
porodice i obavezuje drave da osiguraju jednakost branih partnera (lan 23. stavovi 2, 3 i 4).
Konvencija o eliminisanju svih oblika diskriminacije ene obavezuje drave na osiguranje, na
osnovu ravnopravnosti ena i mukaraca, jednaka prava na sklapanje braka, na slobodan izbor
branog partnera i sklapanje braka samo po slobodnoj volji i uz potpunu saglasnost, jednaka
prava i odgovornosti u braku i pri razvodu, jednaka lina i imovinska prava mua i ene (lan
16. stav 1. take a, b, c, g i h). Jednaka prava i obaveze branih partnera normirana su i u
Protokolu broj 7 Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (lan 5.).
Pored ovih, na dejstva braka se odnose i Konvencija o dravljanstvu udatih ena
( 1957.godina) i Meunarodna konvencija o zatiti prava svih radnika migranata i njihovih
porodica. ( 1990.godina).
Zakoni Zakoni koji su izvor branog prava se pojavljuju kao osnovni i kao dopunski izvori.
Osnovni izvor je Porodini zakon Federacije Bosne i Hercegovine ( iz 2005.godine), koji u
potpunosti ureuje brak njegov nastanak, dejstva, prestanak i posljedice prestanka.
U zakonima koji su, u odnosu na Porodini zakon, dopunski izvori, ureuju se samo neki
aspekti odnosa branih partnera, odnosno zatita braka.
To su sljedei zakoni:
Zakon o matinim knjigama, Zakon o linom imenu, Zakon o dravljanstvu BiH i FBiH,
Zakon o vlasnikopravnim odnosima, Zakon o nasljeivanju, Zakon o notarima, Zakon o
parninom postupku, Zakon o vanparninom postupku, Zakon o izvrnom postupku, Zakon o
upravnom postupku, Zakon o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite
porodice sa djecom,Zakon o pravima branilaca i lanova njihovih porodica i Zakon o pravima
demobiliziranih branilaca i lanova njihovih porodica.
Podzakonski akti Izvori branog prava su podzakonski akti na ije je donoenje Porodinim
zakonom obavezan federalni ministar rada i socijalne politike, a tiu se postupka
posredovanja. Po isteku roka odreenog u Zakonu, navedeni ministar je donio:

- Pravilnik o uvjetima koje mora ispuniti fiziko i pravno lice ovlaeno za posredovanje
izmeu branih partnera prije pokretanja postupka za razvod braka ( Slubene novine FBiH,
broj 5/2006);
- Pravilnik o osnovnim elementima koje mora sadravati struno miljenje u postupku
posredovanja prije pokretanja postupka za razvod braka ( Slubene novine FBiH, broj
5/2006).
Na snazi su i Uputstvo o voenju matinih knjiga ( Slubeni list RbiH, broj 21/1993) i
Pravilnik o obrascima, registrima, izvodima i uvjerenjima o injenicama iz matinih knjiga
( Slubeni list RbiH, broj 21/1993).
Posredni izvori Porodinog prava to su oni izvori prava koji se u isto vrijeme odnose na sve
oblasti porodinog prava i na brano, i roditeljsko, i starateljsko pravo. Radi se o sudskoj
praksi, pravnoj nauci i obiaju, koji u naem pravnom sistemu nisu formalni izvor prava,pa ni
porodinog.
Sudska praksa nje i ne moe biti formalni izvor prava, jer sudovi sude samo na osnovu
zakona, odnosno pisanih pravnih pravila sadranih u domaim i meunarodnim aktima.
Prvi zadatak suda je da pronae odgovarajuu pravnu normu koju e primijeniti u konkretnom
predmetu, odnosno da na predmet o kojem raspravlja i odluuje primijeni pravnu normu koja
regulie odnos povdom kojeg se vodi postupak.
Uloga sudske prakse je znaajna i u popunjavanju pravnih praznina.
Pravna nauka nema direktan utjecaj na stvaranje prava, ve samo ostvaruje posredan utjecaj
na zakonodavca i sudsku praksu. Znai,ona sama nije izvor prava, ve samo utjee na druge
izvore.
Obiaj, odnosno obiajna pravila u naem pravnom sistemu nisu ni supsidijarni izvor prava.
Obiaj je, naime, supsidijarni izvor samo onda kada zakon upuuje na njegovu primjenu u
rjeavanju konkretnog pravnog odnosa.
5. Brana i vanbrana porodica
Brana porodica jeste ivotna zajednica roditelja i djece i drugih krvnih srodnika, srodnika po
tazbini, usvojilaca i usvojenika i osoba iz vanbrane zajednice ako ive u zajednikom
domainstvu. (lan 2.stav 1.PZ FBiH).
Vanbrana zajednica, odnosno porodica, jeste zajednica ivota ene i mukarca koji nisu u
braku ili vanbranoj zajednici sa drugom osobom, koja traje najmanje tri godine ili krae ako
je u njoj roeno zajedniko dijete. (lan 3. PZ FBiH).
6. Krvno srodstvo kao oblik srodstva
Ouvanje dunog potovanja izmeu najbliih srodnika,ouvanje reda u porodici te bojazan
od raanja psihiki i fiziki bolesnog potomstva, razlozi su za zabranu zakljuenja braka
izmeu bliskih krvnih srodnika.
Krvno srodstvo predstavlja porodinopravni odnos koji nastaje prirodnim putem, raanjem u
braku ili van braka. Blizina krvnog srodstva mjeri se linijama i stepenima.
U pravoj liniji (linea recta) nalaze se srodnici koji potjeu raanjem jedan od drugog npr. Otac
ili majka sa kerkom ili sinom, djed ili baba/nena sa unucima (ascedenti ili descedenti).
U pobonoj liniji (linea colateralis) su lica koja potjeu od zajednikog pretka. Srodnici meu
sobom mogu biti u odnosu punorodnog ili polurodnog srodstva, prema tome da li su im
zajednika oba roditelja ili samo otac ili majka.
Blizina srodstva se u okviru linija mjeri stepenima. Stepen je odreen brojem roenja, prema
pravilu: koliko roenja, toliko stepena (tot gradus quot generationes). U pravoj liniji u ovom
sistemu raunanje blizine srodstva je jednostavno. Majka i sin ili ki su u prvom stepenu
srodstva, poto ih dijeli jedno roenje, a djed i unuk su u drugom stepenu srodstva, jer ih
dijele dva roenja.

U pobonoj liniji blizina srodstva se odreuje na drugi nain. Naveli smo da su u ovoj liniji
rasporeeni srodnici koji potjeu od zajednikog pretka. Stoga, kada se odreuje stepen
srodstva izmeu srodnika u ovoj liniji broje se roenja po jednoj i drugoj liniji do zajenikog
pretka, ne raunajui roenje pretka. Zbir tih roenja oznaava stepen srodstva. Za odnos
sestre i brata potrebna su dva roenja, tako da su oni u drugom stepenu srodstva, stric i kerka
njegovog brata su u treem stepenu srodstva, kao i tetka i brati, tetka i sestri, ujak i
sestrina. U smislu lana 12. brak se ne moe sklopiti izmeu krvnih srodnika u pravoj i
pobonoj liniji do etvrtog stepena ukljuivo.
Dakle, u pravoj liniji ne moe se zakljuiti brak bez obzira na stepen srodstva. Kada je u
pitanju pobona linija, proiren je krug krvnih srodnika koji ne mogui zakljuiti brak. To su
sada srodnici zakljuno sa etvrtim stepenom srodstva (lan 12.stav 1.), za razliku od ranijeg
rjeenja, po kojem se zabrana zakljuenja braka odnosila samo na djecu sestara i brae po
majci i ocu. Po novom rjeenju, sklapanje braka nije dozvoljeno ni ostalim srodnicima u
etvrtom stepenu pobone linije, a to su unuka i djedov brat, unuk i babina/nenina sestra.
7. Adoptivno srodstvo (srodstvo po usvojenju)
Sve ono to je reeno za krvno srodstvo, vai i za srodstvo nastalo zasnivanjem potpunog
usvojenja. Naime, u odredbi lana 12. stav 2. se normira: Odredba iz stava 1. ovog lana
primjenjuje se i na odnos nastao potpunim usvojenjem.
Srodstvo po nepotpunom usvojenju
Nepotpunim usvojenjem izmeu usvojioca te usvojenika i njegovih potomaka nastaje odnos
srodstva, odnosno prava i obaveze koje postoje izmeu roditelja i djece, osim ako zakonom
nije drugaije ureeno (lan 117.).
Brak ne mogu zakljuiti usvojilac i usvojenik u sluaju nepotpunog usvojenja (lan 16.).
Srodstvo nastalo nepotpunim usvojenjem nije vie normirano kao brana zabrana, kao to je
to bilo u PZ BiH, ve kao uvjet za punovanost braka. Iskljuena je mogunost zakljuenja
braka izmeu usvojioca i usvojenika, jer i odnos nepotpunog usvojenja u potpunosti imitira
roditeljski odnos, pa bi bilo neprimjereno dozvoliti zakljuenje braka iz isto moralnih i
etikih razloga. Ukoliko usvojilac i usvojenika zakljue brak,on e se ponititi.
U zakonodavstvu Republike Srpske zadran je institut branih zabrana, a jedna od njih je
nepotpuno usvojenje. Brana zabrana je okolnost ije postojanje u vrijeme sklapanja braka
nema za posljedicu ponitenje braka, ve ona samo odlae zakljuenje braka dok postoji.
Tako, usvojenik i usvojilac ne mogu zakljuiti brak za vrijeme trajanja nepotpunog usvojenja
(lan 37. stav 1.). Sud im moe dati odobrenje za zakljuenje braka ako postoje opravdani
razlozi. Prije donoenja odluke sud e pribaviti miljenje organa starateljstva (lan 37.).
Pitanje opravdanih razloga sud cijeni u svakom konkretnom sluaju.
8. Srodstvo po tazbini
Osnov za nastanak srodstva po tazbini (affinitas) je brak. Po samom inu sklapanja braka,
odnos koji nastaje izmeu jednog branog partnera i srodnika drugog branog partnera je
odnos srodstva po tazbini. Blizina srodstva po tazbini mjeri se kao i blizina krvnog srodstva.
U kojem stepenu srodstva je jedan brani partner sa svojim srodnicima po krvi, u istom
stepenu srodstva po tazbini s njima je njegov brani partner.
Tako su npr. Svekar i snaha u prvom stepenu srodstva po tazbini, jer se snahin mu nalazi sa
svojim ocem, odnosno njenim svekrom u prvom stepenu srodstva po krvi. Tako je srodstvo po
tazbini vjerna slika krvnog srodstva.
Jednom nastalo, srodstvo po tazbini ne moe prestati,pa ak i onda kada je prestao brak na
osnovu kojeg je ono nastalo. U odnosu na krvno srodstvo, kao smetnju za zakljuenje
punovanog braka, zakonodavac je suio krug srodnika po tazbini koji ne mogu meusobno
zakljuiti brak. Ova smetnja odnosi se samo na srodnike prvog stepena linije: Brak ne mogu

zakljuiti svekar i snaha, zet i tata, ouh i pastorka i maeha i pastorak, bez obzira na to da li
je prestao brak ijim je sklapanjem nastalo ovo srodstvo. (lan 14. stav 1.).
Osim zabrane zakljuenja braka izmeu srodnika po tazbini u prvom stepenu prave linije,
postoji i jedna imovinskopravna obaveza, a to je zakonsko izdravanje. Zakon je predvidio
obavezu meusobnog izdravanja samo izmeu maehe i ouha s jedne, i pastoradi, s druge
strane.
9. Statusno porodino pravo
Porodino pravo se moe posmatrati kao grana prava i kao nauna disciplina. Kao nauna
disciplina u okviru pravnog sistema, porodino pravo je skup pravnih normi koje ureuju
porodicu i odnose izmeu lanova porodice koji nastaju izmeu branih i vanbranih partnera,
izmeu roditelja i djece i ostalih srodnika (krvnih, po usvojenju i po tazbini), te ustanovu
starateljstva.
Kao dio pravne nauke, Porodino pravo je nauna disciplina koja se bavi prouavanjem
pravnog ureenja porodice i porodinih odnosa, te sistematizacijom i objanjavanjem pravnih
normi. Stavovi zauzeti u nauci, zasnovani na analizi pojedinih ustanova u uporednom i
evropskom pravu, te na praenju primjene odredaba domaeg prava u praksi, radi uoavanja
njihovih eventualnih nedostataka, u velikom broju sluajeva iniciraju izmjene zakonskih
rjeenja, njihovo usavravanje i usklaivanje sa zahtjevima prakse i izmijenjenim drutvenim
uslovima i odnosima.
Pravna nauka, osim toga, moe ostvariti i ostvaruje pozitivan utjecaj i na sudsku praksu.
Porodica se esto odreuje kao osnovna elija u drutvu i/ili kao jedna od najsloenijih
drutvenih grupa. Potvrda stava o porodici kao sloenoj drutvenoj grupi je u injenici da ona
obuhvata brojne i razliite odnose u koje stupaju njeni lanovi meusobno, ali isto tako i sa
treim osobama, koje nisu lanovi porodice, i sa dravnim organima. Poto je sastavni dio
drutva, porodica se mijenjala zajedno s njim, po zakonima koji odreuju njegov razvoj.
Promjene su nastupale i u ureenju porodice i porodinih odnosa. Reforme u savremenom
porodinom pravu, kako unutranjem pravu pojedinih drava, tako i u evropskom pravu i
praksi, uinjene su i u vezi sa priznavanjem mogunosti sklapanja braka, odnosno zajednice
ivota osobama istog spola. Interes djeteta je postao rukovodei kriterij pri ureenju odnosa
roditelja i djece.
Ustanova starateljstva je dijelom izmijenjena, uvoenjem novih oblika staranja o osobama
koje se ne mogu same starati o sebi, svojim pravima i interesima.
10. Brano pravo
Brano pravo, kao i porodino pravo u cjelini, moe se posmatrati kao dio pozitivnog prava,
odnosno grana prava i kao nauna disciplina.
Kao grana prava u okviru pravnog sistema, brano pravo je skup pravnih normi koje ureuju
brak i odnose u braku. Odredbe branog prava normiraju: materijalne i formalne uslove za
sklapanje braka; dejstva braka; naine prestanka braka; uzroke i postupka njegovog
ponitenja; uzrok, naine pokretanja i postupak razvoda; te dejstva prestanka braka. U okvire
branog prava svrstali smo i odredbe koje ureuju izdravanje i imovinske odnose branih,
odnosno bivih branih partnera. Predmet normiranja branog prava je i vanbrana zajednica,
kao oblik zajednice ivota koji po dejstvima, odnosno pravima i obavezama vanbranih
partnera nije izjednaen sa brakom, ve su mu priznata samo neka od dejstava koja proizvodi
brak. Pravne norme koje ureuju ove odnose su uglavnom kogentne prirode. Svi odnosi
branih partnera nisu ureeni u Porodinom zakonu, ve su odredbe o njima sadrane u
zakonima u drugim oblastima prava. Tako, ove odnose, kao i zatitu braka, ureuju propisi
radnog, socijalnog, penzionog, nasljednog, krivinog prava, ali i drugi propisi.

Jedan broj odnosa branih partnera nije pogodan za ureenje pravnim normama, tako da oni
ostaju izvan oblasti prava.
Brano pravo je i dio Porodinog prava posmatranog kao nauna disciplina. U tom smislu ono
se bavi prouavanjem pravnog ureenja braka i branih odnosa, odnosno svih pitanja koja se
tiu braka, a koja su ureena u Porodinom zakonu.
Predmet branog prava, posmatranog i kao dio grane prava i pravne nauke, jesu brak i brani
odnosi. Subjekti ovih odnosa su samo fizike osobe. Status branog partnera u pravilu moe
stei osoba koja je poslovno sposobna. Samo izuzetno pod odreenim uslovima, brak moe
sklopiti maloljetna osoba, odnosno osoba koja je nesposobna za rasuivanje. Poslovna
nesposobnost branog partnera, izvan ovih sluajeva, moe dovesti do ponitenja sklopljenog
braka. Gubitak poslovne sposobnosti u toku braka nee automatski dovesti do njegovog
prestanka, ve moe biti razlog teke i trajne poremeenosti branih odnosa, zbog koje se
moe traiti razvod braka.
11. Bitni uslovi za zakljuivanje i punovanost braka
Brak je zakonom ureena zajednica ivota ene i mukarca. Porodini zakon predvia dvije
grupe uvjeta za sklapanje braka. To su:
- uvjeti za sklapanje braka ili bitni uvjeti i
- uvjeti za punovanost braka.
Uvjeti za postojanje braka ili bitni uvjeti, kako se u literaturi u pravilu imenuju, normirani su
u lanu 8. PZ: Brak zakljuuju dva lica suprotnog spola slobodnim pristankom pred
matiarem. Da bi brak postojao, u naem pravu moraju biti ispunjeni sljedei uslovi:
- razliitost spolova,
- pristanak lica koja zakljuuju brak i
- sklapanje braka pred matiarem.
Uvjeti za punovanost braka su injenice ili okolnosti koje ometaju zakljuenje punovanog
braka. Za ove uvjete se u teoriji koristi i termin brane smetnje. Ove okolnosti su tano
odreene zakonom. Ako postoje u momentu zakljuenja braka, njihovo postojanje
sankcionisano je nitavou braka. U sluaju neispunjenja nekih uvjeta za punovanost braka,
predviena je i krivina sankcija. Nae zakonodavstvo predvia slijedee uvjete, odnosno
brane smetnje:
- ve postojei brak (lan 10.)
- oduzeta poslovna sposobnost i nesposobnost za rasuivanje (lan 11.)
- srodstvo: krvno srodstvo (lan 12.); srodstvo po usvojenju (lan 13.); srodstvo po tazbini
(lan 14.)
- maloljetstvo ( lan 15.) i
- nedostatak volje (lan 16.).
12. Nepostojei brakovi
Ukoliko prilikom zakljuenja braka nije bio ispunjen neki od uvjeta za zakljuenje braka,
smatrat e se da brak nije ni nastao. Postupak za utvrivanje da brak ne postoji pokree se
tubom. Pravo na tubu pripada svakom licu koje ima neposredan pravni interes, kao i organu
starateljstva (lan 9.).
U smislu lana 8.stav 2. nepostojei brak ne proizvodi pravne posljedice. Djeca roena u
takvom braku imaju status vanbrane. Njihovo oinstvo se utvruje na nain predvien
zakonom (priznanjem ili odlukom suda). Na brane partnere koji to u nepostojeem braku
ustvari i nisu, ne odnose se pravne posljedice koje nastaju zakljuenjem braka.
U zakonodavstvu Republike Srpske neispunjenje bitnih uvjeta sankcionisano je nitavou
braka.

13. Brane smetnje

Brane smetnje mogu biti:
a) Otklonjive i neotklonjive
Ova podjela izvrena je prema mogunosti otklanjanja, odnosno dispenzacije odreene
smetnje. Otklonjive smetnje su one za koje sud moe dati odobrenje za zakljuenje braka, ali
samo u sluajevima predvienim u zakonu. U naem pravu to su maloljetstvo, srodstvo po
tazbini i nesposobnost za rasuivanje.
Za neotklonjive smetnje ne moe se dati dispenzacija.
b) Trajne i privremene
Trajne smetnje mogu prestati samo smru. To je npr. Krvno srodstvo koje ne moe prestati,
niti se moe raskinuti.
Privremene smetnje mogu vremenom prestati.
c) Apsolutne i relativne
Apsolutne smetnje onemoguavaju zakljuenje braka sa bilo kojim licem (branost,
nesposobnost za rasuivanje, maloljetstvo).
Relativne smetnje onemoguavaju zakljuenje braka samo sa odreenim licem (srodstvo).
14. Brane zabrane
Brane zabrane su one okolnosti koje onemoguavaju sklapanje braka. Odnosno ukoliko
postoje takav brak bit e nitav.
15. Forma braka
Brak je zakonom ureena zajednica ivota ene i mukarca. Za sklapanje braka predviena je
posebna forma. Pod formom za zakljuenje braka podrazumijeva se ne samo slobodan
pristanak buduih branih partnera, ve itav niz radnji koje se moraju obaviti,a koje zakon
regulira.
U savremenom pravu brak postoji samo ako je zakljuen u formi predvienoj zakonom. Brak
se moe zakljuiti u graanskoj i vjerskoj formi.
U naem pravu brak je ustavova svjetovnoga karaktera i moe se zakljuiti pred matiarem.
Zakon predvia obavezan graanski brak, nakon njega doputa zakljuenje vjerskog braka.
U smislu Porodinog zakona FBiH, postupak koji prethodi postupku zakljuenja braka
zapoinje prijavom namjere za sklapanje braka. Osobe koje namjeravaju zakljuiti brak
podnose prijavu matiaru u opini u kojoj ga ele zakljuiti. Uz prijavu prilau i izvod iz
matine knjige roenih, a po potrebi i druge dokumente (lan 17.).
Matiar provjerava da li su ispunjeni uvjeti za postojanje i punovanost braka.
Takoe, matiar je duan da budue brane partnere upozna sa mogunou izbora budueg
prezimena.
Matiar e budue brane partnere upoznati i sa mogunou ureenja imovinskih odnosa. U
dogovru sa buduim branim partnerima, matiar odreuje rok za sklapanje braka koji ne
moe biti krai od 30 dana od dana prijavljivanja.
U lanu 22. regulisan je nain zakljuenja braka. On treba da bude svean, u naroito
odreenoj prostoriji. Sveana forma ima stanoviti znaaj. Ona bi zaista trebala da bude takva
da kod branih partnera ostane kao dogaaj koji treba zapamtiti.
Zakljuenju braka prisustvuju oba brana partnera, matiar i dva svjedoka. U izuzetnim
sluajevima, zakon dozvoljava zakljuenje braka putem punomonika.
in zakljuenja braka poinje izvjetajem matiara da su zakljuenju braka pristupili
podnosioci prijave i da je na osnovu njihovih izjava, izjava svjedoka i isprava utvreno da su
ispunjeni uvjeti za postojanje braka. Matiar e svakog od branih partnera upitati da li
pristaje na zakljuenje braka. Brak je sklopljen kada budui partneri izjave svoj pristanak.

Nakon pristanka, matiar objavljuje da je brak sklopljen i uvodi ga u matinu knjigu

vjenanih. U matinu knjigu se upisuje i izjava branih partnera o buduem prezimenu.
Nakon zakljuenja graanskog braka brani partneri mogu zakljuiti vjerski brak, odnosno
brak pred vjerskim slubenikom, kojem su duni predati izvod iz matine knjige vjenanih.
16. Lino brano pravo
Brak, kao trajna ivotna zajednica ene i mukarca, proizvodi odreene posljedice od
momenta njegovog zakljuenja. Lini odnosi u braku imaju dominantan znaaj. Od ispunjenja
i potovanja niza linih prava i dunosti zavisi kvalitet i stabilnost brane zajednice. Jedan
broj linih prava branih partnera ne moe se regulirati pravnim normama. To su mnogobrojni
odnosi koji predstavljaju dio ovjekove intime, koji su bioloke, psiholoke, etike i moralne
prirode. Druga grupa prava i dunosti branih partnera, koji se tie njihovih linih interesa, ali
nije bez znaaja i za drutvenu zajednicu, ne moe ostati izvan pravnog reguliranja. To su ona
prava i dunosti koja se, zbog znaaja braka kao drutvene ustanove ne mogu prepustiti samo
sporazumu branih partnera, a njihovo reguliranje samo pravilima morala ne bi bilo efektno.
Bez realizacije odreenih prava i obaveza, brak ne moe zadovoljiti osnovni zahtjev drutva
za humanom i ljudskom zajednicom, zasnovanom na ravnopravnosti ene i mukarca u svim
domenima porodino-pravnih odnosa.
Lini odnosi, u zavisnosti od njihovog znaaja, mogu biti regulirani normama imperativnog ili
dispozitivnog karaktera. Imperativnim normama regulirani su oni odnosi koji de facto ine
sutinu braka. Lina prava prava koja predstavljaju dio ovjekove intime, koja su bioloke,
psiholoke, etike ili moralne prirode, u pravilu se nalaze u domenu moralnih i etikih normi i
o njima se brani partneri mogu sporazumijevati. Ona su ureena normama dispozitivne
prirode.
17. Lino imovinska prava i dunosti branih suprunika
U ove dunosti branih suprunika spadaju:
- voenje zajednikog ivota
- ravnopravnost
- obaveza vjernosti, uzajamnog potovanja i pomaganja
- odreivanje mjesta stanovanja
- odluivanje o podizanju djece i obavljanju poslova u branoj zajednici
- izbor prezimena
18. isto imovinski odnosi u braku
Imovinski odnosi se ureuju propisima graanskog prava. Onda kada su subjekti ovih odnosa
brani i vanbrani partneri, roditelji i djeca, te roditelji vanbranog djeteta ( u sluaju snoenja
trokova trudnoe i poroaja vanbranog djeteta), oni su tradicionalno predmet normiranja
porodinog zakonodavstva. U naem pravu su imovinski odnosi izmeu branih partnera i
ostalih navedenih osoba ureeni Porodinim zakonom FBiH.
Imovinski odnosi branih partnera se tiu imovine branih partnera i njihove odgovornosti za
dugove prema treim osobama. Ovi su odnosi ureeni Porodinim zakonom, dok su odredbe
koje su u ranijem zakonu ureivale pitanje vraanja poklona, izostavljene iz njega.
PZ FBiH je imovinske odnose branih partnera uredio na dva naina, ostavljajui mogunost
branim partnerima da biraju izmeu dva ponuena imovinska reima zakonskog i
ugovornog. Ukoliko ne ele da se na njihove imovinske odnose primijene zakonske odredbe o
branoj steevini i posebnoj imovini, brani partneri imaju mogunost iskljuiti njihovu
primjenu zakljuenjem ugovora, kojim e urediti ove odnose na nain koji njima odgovara.
19. Zakonski i ugovorni imovinski reim

Zakonodavac je pri ureenju imovinskih odnosa branih partnera poao od naela porodine
solidarnosti i ravnopravnosti branih partnera.
U okviru zakonskog imovinskog reima postoje brana steevina i posebna imovina. Zakon
normira da brani partneri mogu imati branu steevinu i posebnu imovinu. Kriterij za
razdvajanje ove dvije imovine su, u pravilu, porijeklo i vrijeme stjecanja prava, odnosno
preuzimanja obaveza koje ulaze u njihov sastav.
Brana steevina je imovina koju su brani partneri stekli radom za vrijeme trajanja brane
zajednice,kao i prihodi iz te imovine. Ona mora imati dva elementa: nain njenog sticanja i
vrijeme njenog sticanja. Predmet brane steevine mogu biti stvarna i obligaciona prava.
Posebna imovina branog partnera je imovina koju on ima u momentu sklapanja braka, i ona
koju za vrijeme trajanja brane zajednice stekne po pravnom osnovu drugaijem od onog
kojim se stie brana steevina.
Ugovorni imovinski reim mogunost ugovoranja branih imovinskih odnosa znai
uporedno postojanje dva imovinska reima zakonskog i ugovornog, o ijoj primjeni brani
partneri odluuju (ne) zakljuenjem branog ugovora. Njegovim zakljuenjem oni iskljuuju
primjenu zakonskog reima na imovinu koju budu stjecali nakon sklapanja braka, ili su je ve
stekli u braku. Nesklapanjem ovog ugovora, bilo zato to to ne ele, bilo zato to ne mogu
postii sporazum, oni pristaju da se na njihove imovinske odnose primjenjuje brani
imovinski reim normiran u Porodinom zakonu.
Interes za sklapanje branog ugovora e sigurno biti izraeniji kod onih osoba koje imaju vee
prihode i stjeu znatnu imovinu. Zakljuenje ovog ugovora je izraz spremnosti i sposobnosti
branih partnera da sporazumno rjeavaju sva pitanja, ali i podsticaj da u buduoj, odnosno
daljoj zajednici ivota sa jo vie povjerenja i otvorenog dijaloga ureuju meusobne odnose.
Ureenje imovinskih odnosa ugovorom zasniva se na porodinoj solidarnosti, pa se njime,
pored zatite jednog partnera u odnosu na drugog, postie i zatita u odnosu na srodnike
drugog branog partnera, odnosno osobe s kojima e konkurisati na naslijee u sluaju smrti
branog partnera.
Branim ugovorom imovinskopravni odnosi branih partnera se mogu urediti prilikom
sklapanja braka, kao i tokom trajanja brane zajednice. Zakon ne odreuje predmet branog
ugovora. Brani ugovor je pravni posao kojim brani partneri ureuju imovinske odnose. Za
njegovo zakljuenje je predviena posebna forma, te on spada u grupu formalnih ugovora.
Porodini zakon je normirao zakljuenje branog ugovora u formi notarski obraene isprave.
Ugovorne strane su sami brani,odnosno budui brani partneri: niko osim njih ne moe
zakljuiti ovaj ugovor.
20. Vanbrana zajednica
Vanbrana zajednica je faktika zajednica ene i mukarca. U smislu lana 3. PZ-a:
Vanbrana zajednica je zajednica ivota ene i mukarca koji nisu u braku ili u vanbranoj
zajednici sa drugom osobom i koja je trajala najmanje 3 godine ili krae ako je u njoj roeno
zajedniko dijete.
Uvoenjem principa monogamije iskljuena je mogunost da vanbrana zajednica postoji
pored braka ili druge vanbrane zajednice i proizvodi zakonom priznata dejstva. to se tie
trajanja, zakonodavac je odredio rok trajanja od 3 godine ili krae, ako je u vanbranoj
zajednici roeno dijete.
Dakle, volja ene i mukarca da ive zajedno kao ena i mu, da se tako ponaaju, odnosno da
izvravaju prava i dunosti koje postoje izmeu branih partnera, ini jednu ivotnu zajednicu
vanbranom. Ona se po svojim manifestacijama ne razlikuje od braka. Odreivanje duine
trajanja vanbrane zajednice, neodvojivo je od njenog pojma. Upravo due trajanje vanbranu
zajednicu razlikuje od prolaznih, sporadinih veza.

PZ Republike Srpske je preuzeo definiciju vanbrane zajednice iz PZ BiH, to znai da je

drugaije odredio pojam vanbrane zajednice. U lanu 12. stav 1. se normira: Zajednica
ivota ene i mukarca koja nije pravno ureena na nain propisan ovim zakonom (vanbrana
zajednica) izjednaena je sa branom zajednicom u pogledu prava na meusobno izdravanje
i drugih imovisko-pravnih odnosa, pod uslovima i na nain propisan ovim zakonom.
Vanbrana zajednica ene i mukarca, koji nisu u braku ili vanbranoj zajednici sa drugom
osobom, izjednaena je s brakom u pogledu prava:
- na meusobno izdravanje i
- imovinske odnose vanbranih partnera.
21. Nevaei brakovi
Nevaei brakovi su oni brakovi kod kojih nije ispunjen jedan od uvjeta za njegovu
punovanost, koji su predvieni u lanovima 10-16 Porodinog zakona (lan 34.).
Zakonodavac dodaje jo i to da e se brak ponititi, odnosno da je nevaei ako nije sklopljen
u cilju voenja zajednice ivota.
Takoe, su nevaei oni brakovi koji su zakljueni izmeu srodnika po krvi u pravoj liniji, bez
obzira na stepen i u pobonoj liniji zakljuno sa etvrtim stepenom, to se odnosi i na odnos
nastao potpunim usvojenjem.
Nevaei je i onaj brak, kojeg je sklopila osoba kojoj je oduzeta poslovna sposobnost ili koja
je nesposobna za rasuivanje. Nevaei su jo i oni brakovi koji su sklopljeni pod prijetnjom,
prinudom i u zabludi. Takoe, utnja o raznim zaraznim bolestima koje ima jedan brani drug,
a to nije saoptio buduem branom drugu izaziva dejstvo nevaeeg braka.
22. Podjela nitavih brakova
23. Naini prestanka punovanog braka
U smislu lana 32. PZ BiH, brak moe prestati:
1. smru branog partnera,
2. proglaenjem nestalog branog partnera umrlim,
3. ponitenjem i
4. razvodom braka.
24. Proglaenje nestalog branog druga za umrlog
Umrlim se, u smislu stava 1. lana 61. Zakona o vanparninom postupku, moe proglasiti:
- osoba o ijem ivotu za posljednjih 5 godina nije bilo nikakvih vijesti, a od ijeg roenja je
prolo 60 godina;
- osoba o ijem ivotu za posljednjih 5 godina nije bilo nikakvih vijesti, a zza koju je
vjerovatno da vie nije iva;
- osoba koja je nestala u brodolomu, saobraajnoj nesrei, poaru, poplavi, zemljotresu,ili
kakvoj drugoj neposrednoj smrtnoj opasnosti, a o ijem ivotu nije bilo nikakvih vijesti za 6
mjeseci od dana prestanka takve opasnosti i
- osoba koja je nestala u toku rata ili u vezi sa ratnim dogaajima, a o ijem ivotu nije bilo
nikakvih vijesti za godinu dana od prestanka neprijateljstva.
Odluku o proglaenju nestale osobe umrlom donosi opinski sud na ijem podruju je ta
osoba imala posljednje prebivalite, odnosno boravite, a po prijedlogu svake fizike i pravne
osobe koja ima pravni interes, kao i zainteresiranog organa.
U sluaju da se umrli ne javi u roku od 3 mjeseca od dana objavljivanja oglasa u Slubenim
novinama Federacije, sud vodi postupak i ako utvrdi da su ispunjeni uslovi, donosi rjeenje o
proglaenju nestale osobe umrlom. U rjeenju e se naznaiti dan, mjesec i godina, a po

mogunosti i sat koji se ima smatrati kao vrijeme smrti. Pravosnanou rjeenja o
proglaenju jednog branog partnera umrlim prestaje brak.
25. Razvod braka
Razvod braka nesumnjivo spada u red izuzetno znaajnih drutvenih problema. Sasvim je
oigledna tendencija,u svjetskim razmjerima, porasta broja razvedenih brakova. Radi se o
zakonomjernoj pojavi koja prati ekonomski progres, urbanizaciju, veliku preokretljivost
stanovnitva. Za sve vei broj ljudi radiklano se mijenjaju uvjeti ivota, a zajedno s tim i
njihove navike, shvatanja i elje, to logino ne moe ostati bez posljedica na porodine, a
napose na brane odnose. Razvod braka je nain prestanka punovanog braka za ivota
branih partnera iz uzroka i na nain predvien zakonom.
Uzroci za razvod braka nastaju nakon zakljuenja braka, u toku zajednikog ivota. To su
injenice i okolnosti koje mogu poremetiti brane odnose i dovesti do nepodnoljivosti
zajednikog ivota. Brak se moe razvesti samo na zahtjev branih partnera. Brak se moe
razvesti samo za ivota branih partnera. Smrt je prirodni nain prestanka braka. Samo brani
partneri mogu podnijeti zahtjev za razvod braka, a njihovi nasljednici samo mogu nastaviti
zapoeti postupak radi utvrivanja da li je zahtjev za razvod osnovan. U sluaju kada se utvrdi
njegova osnovanost, de facto nastupaju pravne posljedice razvoda braka, mada sud ne donosi
odluku o razvodu. Brani partner gubi pravo nasljeivanja prema zaostavtini umrlog branog
partnera.
Brak se moe razvesti samo iz uzroka predvienih zakonom. Brak se razvodi pred nadlenim
organom u postupku koji je propisan zakonom.
26. Mirenje branih suprunika
Poveanje broja razvoda brakova, vrlo loi rezultati mirenja u praksi i uope nastojanje da se
slijede trendove evropskog porodinog prava razlozi su inovacije institucije mirenja uinjene
u naem novom porodinom zakonodavstvu. Porodini zakon F BiH je instut mirenja
zamjenio institutom posredovanja, dok je PZ Republike Srpske zadrao institut mirenja.
Posredovanje, odnosno mirenje, predstavlja jedan od alternativnih naina rjeavanja sukoba u
porodici. Usmjereno je ka pruanju strune pomoi strankama, odnosno lanovima porodice,
kako bi na miran nain prevazili konfliktne situacije i doli do sporazuma. Postupak
posredovanja treba da doprinese poboljanju komunikacije meu lanovima porodice, da
omogui prijateljsko ureenje spornih pitanja, obezbijedi odravanje linih kontakata izmeu
roditelja i djece. Posredovanje je u nadlenosti fizikog ili pravnog lica ovlatenog na
posredovanje. Izbor fizikih i pravnih lica, u skladu sa lanom 45. stavom 2. izvrio je
Federalni ministar rada i socijalne politike na osnovu javnog poziva objavljenog u dnevnoj
tampi. U smislu lana 2.ovog Pravilnika uvjeti koje mora ispunjavati ova osoba su: poslovna
sposobnost, zdravstveno stanje, visoka struna sprema (filozofski fakultet odsjek za
psihologiju, pravni fakultet, fakultet politikih nauka odsjek socijalnog rada i najmanje 3
godine rada u struci).
to se tie mjesne nadlenosti, normirano je da se zahtjev za posredovanje podnosi ovlatenoj
osobi na ijem podruju podnosilac zahtjeva ima prebivalite, odnosno boravite, ili na ijem
su podruju brani partneri imali zajedniko prebivalite. Posttupak posredovanja prethodi
brakorazvodnom postupku. Porodini zakon je normirao obavezu branog partnera ili oba
brana partnera koji imaju zajedniku djecu nad kojom ostvaruju roditeljsko staranje da
podnesu zahtjev za posredovanje. Osoba ovlatena za posredovanje duna je u roku od osam
dana od podnoenja zahtjeva pokrenuti postupak posredovanja i pozvati oba brana partnera
da uestvuju u postupku. Punomonici ne mogu zastupati brane partnere u ovom postupku.
U skladu sa lanom 49., ukoliko se oba brana partnera, uredno pozvana, ne odazovu na poziv
da uestvuju u postupku, a ne opravdaju svoj izostanak, postupak e se obustaviti.

Ako nakon obustave postupka bude podnesena tuba ili zahtjev za sporazumni razvod braka,
sud e taj pdnesak odbaciti. U zavrnom dijelu postupka posredovanja, ovlatena osoba e
sastaviti zapisnik. Zakon je propisao i trajanje postupka: postupak mora biti okonan u
periodu od dva mjeseca. U naroito opravdanim sluajevima ovaj rok se moe produiti za
jedan mjesec.
27. Brani spor
Postupak za razvod braka je jedan od postupaka u branim sporovima. U grupi branih
sporova su i postupak za utvrivanje postojanja ili nepostojanja braka i postpak za ponitenje
braka.
Nadlenost Za sve brane sporove, pa i za razvod braka, stvarno nadlean je opinski sud.
to se tie mjesne nadlenosti, Porodini zakon normira izberivu mjesnu nadlenost: pored
suda na ijem podruju tueni brani partner ima prebivalite, odnosno boravite (kao suda
ope mjesne nadlenosti), nadlean je i sud na ijem podruju su brani partneri imali
posljednje zajedniko prebivalite. Brani partner koji podnosi tubu, odnosno brani partneri
koji podnose zahtjev za sporazumni razvod braka, znai, imaju pravo birati izmeu ova dva
suda. Funkcionalna nadlenost u branim sporovima odreena je tako da u prvom stepenu
postupa sudija pojedinac specijalizovan za ovu vrstu sporova, a da u drugostepenom postupku
sudi vijee od trojice sudija, od kojih je jedan specijalizovana za ovu vrstu spora.
Pokretanje postupka postupak za razvod braka mogu pokrenuti samo brani partneri. Jedan
od njih moe podnijeti tubu protiv drugog, ili oba mogu podnijeti zahtjev za sporazumni
razvod braka. Pravo na tubu, kao lino pravo branih partnera, ne zastarijeva i nije
ogranieno drugim rokovima i uslovima, ako zakonom nije drugaije normirano.
Brani partneri tubu mogu podnijeti lino ili preko punomonika. U punomoi se mora
navesti koju e tubu punomonik podnijeti. Ako tueni brani partner do zakljuenja glavne
rasprave izjavi da ne osporava osnovanost tubenog zahtjeva za razvod braka, smatrat e se da
su brani partneri podnijeli zahtjev za sporazumni razvod braka. Ako jedan brani partner
odustane od zahtjeva za sporazumni razvod braka, ovaj e se zahtjev smatrati tubom za
razvod braka.
Specifinosti postupka za razvod braka Za ovaj postupak, kao i za ostale bran sporove,
vae posebna pravila parninog postupka. Specifinosti brakorazvodnog postupka su
slijedee:
1. Hitnost
2. Specijalizacija sudije
3. Mogunost odreivanja, po slubenoj dunosti, privremen mjere radi davanja
izdravanja maloljetnoj djeci i radi njihovog smjetaja
4. Iskljuenje javnosti
5. Ogranienje naela dispozitivnosti
6. Istrano naelo
7. U albi se ne mogu iznositi nove injenice i predlagati novi dokazi, osim ako alilac
dokae da ih bez svoje krivice nije mogao iznijeti
8. Odluivanje o trokovima postupka
9. Uee organa starateljstva
Presuda o razvodu braka Brakorazvodni postupak se zavrava donoenjem presude o
razvodu braka, ukoliko sud ocijeni da su brani odnosi teko i trajno poremeeni, odnosno da
su ispunjeni uslovi za sporazumni razvod braka. Ova presuda mora sadrati:
1. odluku o razvodu braka
2. ukoliko brani partneri imaju dijete o komjem se staraju, odluku o tome skojim e
roditeljem ivjeti dijete, o nainu odravanja linih odnosa i nreposrednih kontakata

djeteta s roditeljem s kojim ne ivi, o izdravanju djeteta i o drugim sadrajima

roditeljskog staranja.
Ukoliko se u postupku ne dokae teka i trajna poremeenost branih odnosa, sud e
odbiti zahtjev za razvod braka.
Pobijanje presude Za pobijanje presude o razvodu braka donesene po tubi vae pravila
o pobijanju prvostepene presude alba se moe podnijeti iz svih albenih razloga.
Pravosnana presuda se ne moe, povodom prijedloga za ponavljanje postupka ili
prijedloga za povraaj u preanje stanje,izmijeniti u dijelu o prestanku braka (ako je
utvreno da brak ne postoji, ili je poniten ili razveden), bez obzira na to je neka od
stranaka zakljuila novi brak. Revizija protiv presude donesene u drugom stepenu nije
doputena.
28. Dejstva prestanka braka
U smislu lana 32. PZ BiH, brak moe prestati:
1. smru branog partnera,
2. proglaenjem nestalog branog partnera umrlim,
3. ponitenjem i
4. razvodom braka
Prestanak braka smru se uvodi u matinu knjigu umrlih i dokazuje izvodom iz ove
matine knjige.
Pravosnanou rjeenja o proglaenju jednog branog partnera umrlim prestaje brak. Taj
je prestanak definitivan, tako da eventualno stavljanje van snage sudskog rjeenja zbog
toga to je ovaj brani partner iv, nee utjecati na brak koji je drugi brani partner u
meuvremenu zakljuio. Posljedice prestanka braka smru i proglaenjem nestalog
branog partnera umrlim su iste. Nae zakonodavstvo ne poznaje poslijebrani rok
ekanja, pa brani partner moe odmah zakljuiti novi brak. Veina posljeica prestanka
braka smru i proglaenjem umrlim uglavnom je regulirana propisima iz oblasti
nasljednog, stambenog i penzionog prava. Porodini zakon regulira samo pitanje podjele
brane steevine i pitanje statusa djeteta roenog po prestanku braka.
Presudu o prestanku braka ponitenjem, sud e izrei kada utvrdi postojanje relevantnih
razloga, odnosno uzroka za ponitenje braka.
to se tie izdravanja razvedenih branih partnera, ono je skoro u potpunosti zasnovano i
izvedeno iz dunosti meusobnog pomaganja branih partnera i predstavlja njen
produetak. Ova obaveza je obostrana, kao i u vrijeme postojanja braka, tako da postoji
izmeu bivih branih partnera u korist onoga koji ne moe sam obezbijediti sredstva za
egzistenciju.
29. Osnovna obiljeja roditeljskog prava
Roditeljsko pravo je skup prava i dunosti koja su majci i ocu zakonom povjerena, kako bi
ih vrili iskljuivo u interesu maloljetnog djeteta.
Roditelji vre roditeljsko pravo sporazumno i ravnopravno. Ono pripada jednom roditelju
samo ako drugi roditelj nije iv, nije poznat, ili mu je oduzeto roditeljsko pravo. U vrenju
roditeljskog prava roditelji su samostalni, sve dok roditeljsko pravo vre u interesu djeteta.
Drava mora intervenisati u sluaju da roditelji ugroavaju ili povreuju interes djeteta. Ta
intervencija vri se putem organa starateljstva, a rjee i putem suda, ime drava izvrava
svoju obavezu preduzimanja razliitih mjera zatite djeteta.
Roditeljsko pravo je lino i apsolutno pravo roditelja. Ono se ne moe prenijeti na druga
lica, ne moe se naslijediti ni otuiti, niti ga se roditelji mogu odrei, a roditelji mogu
iskljuiti svako drugo lice iz njegovog vrenja. Ono naelno prestaje kada dijete dostigne
punoljetstvo, odnosno

kada stekne poslovnu sposobnost.

30.Prava i dunosti roditelja prema linosti djeteta
Dunosti i prava roditelja prema linosti djeteta su: uvanje, vaspitanje, obrazovanje,
zastupanje i izdravanje djeteta. Ovdje se moe uvrstiti i dunost, odnosno pravo roditelja
da odrede ime i prezime djeteta, kao i njegovo prebivalite.
-

uvanje predstavlja dunost roditelja da tite svoju maloljetnu djecu i da se brinu o

njihovom ivotu i zdravlju. Neizvravanje ove obaveze ugrozilo bi sam opstanak
djeteta.

Pod vaspitanjem se podrazumijeva staranje o djetetovom fizikom, moralnom i

intelektualnom razvoju, odnosno drutveno, moralno i seksualno vaspitanje,
odnosno upoznavanje sa pravilima drutvenog ivota, formiranje pravilnog odnosa
prema radu, prihvatanje i njegovanje odreenih moralnih osobina, stalna kontrola
nad postupcima djeteta i primjena vaspitnih mjera.

Roditelji imaju pravo i dunost da se staraju o obrazovanju svoje maloljetne djece,

to znai da ova obaveza prestaje navrenjem punoljetstva djeteta. Zakonodavac
normira dunost roditelja da se brinu o redovnom osnovnom kolovanju svoje
djece. Dalje kolovanje nije obavezno, ve zavisi od prilika roditelja, te od
sposobnosti, sklonosti i opravdanih elja djeteta.

Zastupanje djeteta. Dijete nema poslovnu sposobnost, te su roditelji zakonski

zastupnici djeteta. Porodini zakon normira da roditelji imaju dunost i pravo
zastupati svoju maloljetnu djecu. Obavezu zastupanja, kao i ostale dunosti,
roditelji vre zajedno i ravnopravno.

Izdravanje djeteta. Roditelji su prvenstveno obavezni izdravati maloljetnu djecu

i u izvravanju te obaveze moraju iskoristiti sve svoje mogunosti. Prvenstvena
odgovornost roditelja i drugih lica odgovornih za dijete je da u okviru svojih
sposobnosti i finansijskih mogunosti osiguraju ivotne uslove potrebne za razvoj
djeteta.

31.Utvrivanje oinstva i materinstva

Utvrivanje materinstva i oinstva moe biti vansudsko i sudsko. Vansudski se utvruje
primjenom pravne pretpostavke o materinstvu i oinstvu ili dobrovoljno priznanjem
materinstva i oinstva. U sudskom postupku porijeklo djeteta utvruje se u 2 sluaja:
1. Utvrivanje materinstva i oinstva protiv volje majke;
2. Osporavanje materinstva i oinstva utvrenog vansudskim putem.
U zakonodavstvu se jo od rimskog prava brano oinstvo zasniva na otac je onaj na koga
brak ukazuje odnosno mu majke smatra se ocem djeteta dok se ne dokae suprotno. Porijeklo
djeteta od majke utvruje se primjenom rimskog pravila majka je uvijek poznata. Materinstvo
se zasniva roenjem, to se u zakonodavstvu uvijek izriito ne propisuje.
Priznanje materinstva i oinstva je jednostrana izjava volje ene koja sebe smatra majkom,
odnosno mukarca koji se smatra ocem djeteta, data u zakonom propisanom obliku i uz
ispunjenje ostalih uvjeta normiranih u zakonu, a kojom se zasniva roditeljsko-pravni odnos.

O roditeljskopravnom odnosu se u sudskom postupku odluuje u 2 sluaja: u sluaju

utvrivanja vanbranog materinstva i u sluaju osporavanja materinstva i oinstva.
32.Izdravanje djece i drugih srodnika
Roditelji su prvenstveno obavezni izdravati maloljetnu djecu i u izvravanju te obaveze
moraju iskoristiti sve svoje mogunosti. Prvenstvena odgovornost roditelja i drugih lica
odgovornih za dijete je da u okviru svojih sposobnosti i finansijskih mogunosti osiguraju
ivotne uslove potrebne za razvoj djeteta. Obaveza izdravanja djeteta ostaje i nakon
punoljetstva, ako se djeca nalaze na redovnom kolovanju, a najdalje do navrene 26.godine
ivota, osim ako redovno kolovanje nije u tom vremenu zavreno iz opravdanih razloga.
Ovdje obaveza izdravanja zavisi od mogunosti roditelja. Izdravanje se nakon punoljetstva
produava i ako je dijete nesposobno za rad, a nema dovoljno sredstava za ivot ili ih ne moe
ostvariti iz svoje imovine. Dunost izdravanja traje dok traje nesposobnost. Obaveza
izdravanja moe prestati i prije punoljetstva. Naime, maloljetnik stariji od 15 godina koji radi
i ostvaruje prihode, duan je doprinositi za svoje izdravanje, obrazovanje i vaspitanje, to za
roditelje znai oslobaanje od obaveze izdravanja. Dijete je takoer duno doprinositi za
svoje izdravanje ako ima imovinu i prihode od te imovine. U oba sluaja dijete je duno
doprinositi izdravanju i lanova porodice u kojoj ivi.
33.Pojam djece bez roditeljskog staranja
Djeca bez roditeljskog staranja su maloljetna djeca:
a) iji su roditelji umrli, nestali, nepoznati ili su nepoznatog boravita due od 1 godine;
b) ijim je roditeljima oduzeto roditeljsko pravo;
c) ijim je roditeljima oduzeta poslovna sposobnost, ili je jo nisu stekli, ili im je ograniena;
d) iji su roditelji kroz due vrijeme zanemarili uvanje i vaspitanje djece;
e) iji su roditelji odsutni i nisu u mogunosti redovno se starati o svom djetetu, a nisu ga
povjerili na uvanje i vaspitanje licu z akoje je organ starateljstva utvrdio da ispunjava uslove
za staraoca.
34.Opta obiljeja usvojenja
Usvojenjem se izmeu usvojioca i usvojenika uspostavljaju odnosi koji postoje izmeu
roditelja i djece, s ciljem da se djetetu koje je usvojeno prue uslovi ivota koje imaju djeca
koja ive u porodici. Nepotpunim usvojenjem izmeu usvojioca i usvojenika i njegovih
potomaka zasnivaju se odnosi srodstva, kao i prava i dunosti koja po zakonu postoje izmeu
roditelja i djece. Potpunim usvojenjem nastaju odnosi izmeu usvojioca i njegovih srodnika i
usvojenika i njegovih potomaka, koji su po svim dejstvima identini odnosima izmeu krvnih
srodnika. Usvojenik se potpuno integrira u porodicu usvojioca, a prekida sve veze sa
prirodnom porodicom. Institut usvojenja prvenstveno je u interesu usvojenika, ali se ne
zanemaruju ni interesi usvojioca. Usvojilac ima mogunost izbora oblika usvojenja, a
prednosti u odnosu na ranija rjeenja su i: saglasnost prirodnih roditelja na usvojenje njihove
djece od nepoznatih usvojilaca, neprisustvovanje roditelja inu zasnivanja usvojenja, tajnost
podataka o usvojenju, upis usvojilaca u matinu knjigu roenih kao prirodnih roditelja, te
neraskidivost ovog odnosa.
35.Nepotpuno usvojenje
Nepotpunim usvojenjem izmeu usvojioca i usvojenika i njegovih potomaka zasnivaju se
odnosi srodstva, kao i prava i dunosti koja po zakonu postoje izmeu roditelja i djece.

Pretpostavke za zasnivanje nepotpunog usvojenja

Pretpostavke na strani usvojioca. Kada brani drugovi zajedniki usvajaju isto lice, dovoljno
je da samo izmeu jednog od njih i usvojenika postoji starosna razlika od 18 godina.
Minimalna razlika u godinama izmeu usvojenika i drugog branog druga nije normirana, ve
je organ starateljstva cijeni u svakom konkretnom sluaju.
to se tie branog statusa usvojioca, usvojilac moe biti lice u braku ili van braka, sama
ena, sam mukarac ali vanbrani drugovi zajedno ne mogu usvajati. Ako brani drugovi ne
usvajaju zajedniki, za punovanost usvojenja potrebna je saglasnost branog druga koji ne
usvaja.
Pretpostavke na strani usvojenika. Nepotpuno se moe usvojiti dijete do navrenih 18 godina
ivota. Uslov za punovanost usvojenja djeteta starijeg od 10 godina je saglasnost djetetabudueg usvojenika.
36.Potpuno usvojenje
Potpunim usvojenjem nastaju odnosi izmeu usvojioca i njegovih srodnika i usvojenika i
njegovih potomaka, koji su po svim dejstvima identini odnosima izmeu krvnih srodnika.
Usvojenik se potpuno integrira u porodicu usvojioca, a prekida sve veze sa prirodnom
porodicom.
Pretpostavke za zasnivanje potpunog usvojenja:
Pretpostavke na strani usvojioca. Potpuno usvojiti mogu zajedniki samo lica koja se nalaze u
braku. Samo izuzetno moe usvojiti jedno lice, onda kad brani drug usvaja dijete svog
branog druga .
Pretpostavke na strani usvojenika. Potpuno se usvojiti moe samo dijete mlae od 5 godina.
Objanjenje je u samom cilju ovog oblika usvojenja, a to je da zamijeni prirodni roditeljski
odnos. U savremenom pravu izraene su tendencije ali i rjeenja prema kojima je mogue
potpuno usvajanje i starije djece, to se obrazlae potrebom da se to veem broju
naputene djece omogui da budu usvojena.
Potpuno usvojenje prvenstveno je predvieno za djecu bez roditeljskog staranja, mada zakon
doputa i mogunost zasnivanja potpunog usvojenja u situaciji kada su iva oba roditelja
djeteta, ukoliko su oni dali saglasnost na usvojenje njihove djece.
37.Pojam i pravna priroda hranjenitva
Hraniteljstvo je mjera zatite deteta bez roditeljskog staranja, odnosno deteta pod roditeljskim
staranjem koje ima smetnje u psihofizikom razvoju ili poremeaj ponaanja, a koje
privremeno ne moe da ivi sa svojim roditeljima. Detetu na hraniteljstvu, obezbeuje se, u
skladu sa zakonom, adekvatan oblik hraniteljstva i hraniteljska porodica u skladu sa njegovim
specifinim potrebama i ostvarivanjem njegovog najboljeg interesa. Zasnivanjem hraniteljstva
uspostavlja se odnos izmeu deteta i hranitelja koji odgovara odnosu dete - roditelj. Hranitelji
preuzimaju neposrednu brigu o detetu i imaju dunost da se staraju o njegovom zdravlju,
razvoju, vaspitanju i obrazovanju, a u cilju njegovog osposobljavanja za samostalan ivot i
rad.
Polazei od specifinih potreba deteta bez roditeljskog staranja i uslova potrebnih za njihovo
zadovoljavanje, primenjuju se sledei oblici hraniteljstva:
1) standardno hraniteljstvo - zadovoljava potrebe deteta urednog psihofizikog razvoja za koje
je procenjeno da je primena hraniteljstva u njegovom najboljem interesu i koje se u
hraniteljsku porodicu smeta na krai ili dui vremenski period;

2) specijalizovano hraniteljstvo - zadovoljava potrebe deteta sa smetnjama u psihofizikom

razvoju, izraenim zdravstvenim tekoama ili poremeajem ponaanja, za koje je procenjeno
da je primena hraniteljstva u njegovom najboljem interesu i koje se u hraniteljsku porodicu
smeta na krai ili dui vremenski period;
3) urgentno hraniteljstvo - primenjuje se u hitnim situacijama kada je dolo do naputanja
deteta od strane roditelja, grubog zanemarivanja ili zlostavljanja deteta ili kada su roditelji
spreeni da brinu o detetu zbog teke bolesti ili smrti. Traje do razreenja krizne situacije u
porodici ili do primene odgovarajue mere zatite u skladu sa najboljim interesima deteta;
4) povremeno hraniteljstvo - primenjuje se za dete sa razvojnim ili zdravstvenim tekoama,
koje ivi u biolokoj ili hraniteljskoj porodici i koje se smeta u drugu hraniteljsku porodicu
na krai period u cilju predaha i ouvanja kapaciteta hraniteljske, odnosno bioloke porodice
za dalju brigu o detetu i preveniranja kriznih situacija koje mogu da ugroze funkcionalnost
porodice;
Povremeno hraniteljstvo primenjuje se i za dete uzrasta iznad
smetaju u ustanovi za decu bez roditeljskog staranja, u cilju
modela ivota i pripreme za samostalan ivot. Hranitelji, po
detetu, u svom stambenom prostoru, a izuzetno, kada je to u
stambenom prostoru deteta.

10 godina koje je na duem

sticanja iskustva porodinog
pravilu, neposredno brinu o
najboljem interesu deteta, u

38.Pojam i obiljeja starateljstva

Starateljstvo je posebna zatita koju drutvena zajednica prua maloljetnoj djeci bez
roditeljskog staranja i punoljetnim licima koja nisu sposobna ili koja nisu u mogunosti sama
se starati o svojoj linosti, pravima i interesima. Lica ija se zatita ostvaruje starateljstvom
su:
1. Maloljetnici bez roditeljskog staranja;
2. Punoljetna lica koja nisu sposobna starati se o sebi, a kojima je oduzeta ili ograniena
poslovna sposobnost;
3. Punoljetna lica koja iz bilo kog razloga nisu u mogunosti starati se o sebi. U ovom sluaju
radi se o sprijeenosti poslovno sposobnog lica da se stara o svojim interesima.
Prema razlozima zbog kojih se lice stavlja pod starateljstvo, razlikuju se 3 vrste starateljstva:
1. Starateljstvo nad maloljetnim licima;
2. Starateljstvo nad punoljetnim licima kojima je oduzeta ili ograniena poslovna sposobnost;
3. Starateljstvo u posebnim sluajevima.
39.Pravni poloaj staraoca
Staralac se definie kao poslovno sposobno fiziko lice koje ima odreena lina svojstva i
sposobnosti, postavljeno od organa starateljstva ili po sili zakona, a po svom prethodnom
pristanku, da se pod nadzorom organa starateljstva samostalno i savjesno stara o linosti,
pravima, interesima i imovini tienika.
Prema broju tienika razlikuju se individualni i kolektivni staraoci. Prema prirodi i obimu
ovlatenja razlikuju se matini, staralac imovine i naroiti staralac. Prema trajanju starateljske
funkcije staraoci mogu biti privremeni i trajni.
Staralac je duan savjesno se starati o linosti, pravima, obavezama i interesima tienika i
upravljanju njegovom imovinom. Obavezan je pribavljati sredstva za izdravanje tienika, te
podnositi izvjetaj i raun o radu.

40.Vrsta starateljstva
Prema broju tienika razlikuju se individualni i kolektivni staralac.
Individualni je staralac koji vri tu funkciju nad jednim tienikom ili nad vie tienika
kojima je za staraoca postavljen posebnim rjeenjima organa starateljstva.
Kolektivni staralac vri starateljsku funkciju prema vie tienika izmeu kojih postoji veza.
Osnov je isti za sve tienike pa se starateljstvo vri kao jedna cjelina. Kolektivni staralac se
javlja u 2 oblika:
- Zavodski staralac vri dunost prema svim tienicima smjetenim u jednoj ustanovi. To je
rukovodilac ustanove koji vri funkciju po sili zakona. Dunost staraoca traje koliko i funkcija
rukovodioca ustanove. Ograniena je na staranje o linosti tienika i o imovini koja se nalazi
u ustanovi. Za zatitu ostale tienikove imovine odreuje se staralac imovine.
- Zajedniki staralac obavlja starateljsku dunost nad tienicima koji imaju zajedniku,
nepodijeljenu imovinu.
Prema prirodi i obimu ovlatenja razlikuju se matini, staralac imovine i naroiti staralac.
Matini staralac se postavlja svakom tieniku, pa se moe oznaiti i kao osnovni staralac.
Pored njega, moe se imenovati i staralac imovine ili posebni staralac ili zavodski staralac,
tako da je njegova osnovna dunost staranje o linosti tienika.
Staralac imovine se postavlja pored matinog, odnosno zavodskog staraoca samo ako postoji
potreba za tim. To je sluaj kada tienik ima imovinu izvan nadlenosti organa starateljstva,
odnosno ustanove u koju je smjeten.
Posebni (kolizioni ili naroiti) staralac postavlja se tieniku onda kada izmeu njega i
staraoca nastane sukob interesa u obliku spora ili pravnog posla.
Prema trajanju starateljske funkcije staraoci se mogu podijeliti na trajne (stalne) i privremene.
Trajni (stalni) je staralac koji se postavlja bez odreivanja duine trajanja funkcije. On ovu
dunost vri dok postoji potreba za starateljstvom ili do razrjeenja od dunosti.
Privremeni staralac se postavlja za odreeno vrijeme licu koje uestvuje u postupku, a nije
samo u stanju zastupati svoje interese.