TURJE

Volume 4 Issue 2

Turkish Journal of
Education
Fen Eitimi
Aratrma Makalesi

www.turje.org

Received
Accepted

18.09.2014
09.03.2015

evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik

gvenirlik almas
Sibel Grbzolu Yalmanc
Kafkas niversitesi, Eitim Fakltesi, OFMAE Blm, Kars, Trkiye, s.g.yalmanci@gmail.com

Anahtar
Szckler

Bu almann amac, rencilerin evreye ynelik etik tutumlarn belirlemeye yardmc

olacak geerli ve gvenilir bir evre etii tutum lei gelitirmektir. Aratrmann alma
grubunu, 2013-2014 retim ylnda Kars li merkezinde bulunan toplam 406 Fen ve Anadolu
Lisesi rencileri oluturmutur. Bu renciler uygun rnekleme yntemi (convenience
sampling) ile belirlenmitir. Veriler zerinde amlayc faktr analizi ile dorulayc faktr
analizi yaplmtr. Bu analizler sonucu, elde edilen bulgular lein drt faktrl bir yap
gsterdiini ortaya karmtr. Faktrlere madde ierikleri dikkate alnarak isim verilmeye
allmtr. Birinci faktrn Cronbach Alpha katsays .98, ikinci faktrn .72, nc
faktrn .82, drdnc faktrn .80 olarak bulunmutur. lein tamamna ilikin Cronbach
Alpha i tutarllk katsays .87 olarak tespit edilmitir.
evre etii, evre eitimi, tutum, amlayc faktr analizi, dorulayc faktr analizi

Development of the environmental ethics attitude scale: the study of

validity and reliability
ABSTRACT

Keywords

The purpose of this study is to develop a environmental ethics attitude scale which is valid and
reliable about to determine students attitudes towards environmental ethics. The working
group of the research has been comprised of 406 Science and Anatolia high school students
living in Kars province in the academic year of 2013-2014. These students were determined by
the convenience sampling method.. An exploratory and confirmatory factor analysis was
performed on the data. As a result of these analysis, the findings revealed that the scale show
the four factor structure. Considering the matter content of the factors have been tried to be
named. Cronbach Alpha coefficient for the first factor was found .98, for the second factor was
found .72, for the third factor was found .82 and for the fourth factor was found .80. Cronbach
Alpha internal consistency coefficient for the whole scale was found to be .87.
Environmental ethics, environmental education, attitude, exploratory factor analysis,
confirmatory factor analysis.

29
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; Development of the environmental ethics attitude scale: the study of validity and reliability

EXTENDED SUMMARY
Traditionally, ethics is often associated with objects and issues that people have produced.
Environmental ethics is associated with rights and wrongs of human behavior towards other assets. It
discusses the moral status given to animate and inanimate by people. Thus, environmental ethics creates
the person's belief system and its own principles and values. In this respect, environmental ethics, have
created many questions and answers. Sought answers to these questions have brought different
approaches to environmental ethics. In general, these approaches are grouped under three headings as
follows: Anthropocentric ethics, biocentric ethics and ecocentric ethics.
Studies on developing attitude scale towards environmental ethics are few in number on international
basis and in Turkey. In this regard, in this study it was aimed to develop a scale that could be helpful for
determining students' ethical attitudes towards the environment
The survey method was used in this study. The working group of the research has been comprised of
406 Science and Anatolia high school students living in Kars in the academic year of 2013-2014. These
students were determined by the convenience sampling method. In this method, volunteering is at the
foreground of the determination of the participants. The purpose of this study is to develop a valid and
reliable attitude scale of environmental ethics that will be helpful for determining the students' ethical
attitudes towards the environment. In the development of this scale, the following steps were followed:
creating items of the scale, applying to expert opinion, application, and determination of the validity and
reliability of the structure. In the study, an extensive literature search was conducted firstly on the
general characteristics of environmental ethics and attitude scales towards the environmental ethics in
this area. Expressions in the past studies are regulated and researcher has developed statements about
the subject. So 87-point item pool was created. In order to ensure the content validity, these items were
shown to three biology and two assessment and evaluation the experts and it was also shown to the
experts in the field of Turkish Language and Literature. After obtaining expert opinions, 17-items
decided to be irrelevant with the matter were excluded from scale. In order to see the incomprehensible
parts of the remaining 70 items and to understand the length of time that students spend for filling in the
items, a pilot study was conducted with 100 teachers. At the end of the pilot study, it was found out that
teachers have filled the 70 items in about 20 minutes and there was no items which were not understood.
In order to determine the internal consistency of the scale, total point correlation of the items was
examined. The items numbered 6, 9, 12, 16, 20, 26, 30, 32, 36, 42, 44, 49, 56, 60, 63 ve 66. of which
total point correlations were found to be low were excluded from the scale. Thus, 54 items remained on
the scale. In order to determine the distinction power of the remaining 54 items on the scale and to
detect whether there is any significant difference between the mean item scores of the lower 27% and
upper 27% groups, unrelated t-test was used. As a result of this analysis, each of these items was
determined to be distinctive at the desired level (p <0.01).
According to the results of exploratory factor analysis, Kaiser Meyer Olkin (KMO) point was
determined as 0.837. When Bartlett sphericity results were analyzed of the chi-square values were found
to be statitically significant (2= 11920.99; p<.05). If KMO value is greater than 0.70 and Bartlett's test
valueis at the level of p <.001, then it indicates that the factor analysis can be applied to the data (Leech,
Barrett & Morgan, 2005).
In order to determine the factor design of the scale verimax orthogonal rotation method was used and it
was decided that the scale could be developed as a four-factor scale.Overlapping the 20 items (S1, S3,
S8, S11, S15, S17, S19, S22, S27, S33, S34, S35, S37, S39, S40, S41, S43, S48, S57, S61) have been
excluded from the scale.
The total contribution of these four factors to the variance is 47.57%. The factors determined from this
analysis were tried to be named according to their item contents. Accordingly, these four factors were
named as follow; the first factor, "Ecofeminists environmental ethics", the second factor "Ecocentric
environmental ethics", the third factor Anthropocentric ethics" and the fourth factor "Theocentric
ethics".
33 items grouped under these four factors were examined in terms of the Cronbach Alpha reliability
values. Cronbach Alpha coefficiency of these factors were calculated as follow; the first factor .98, the
second factor .72, the third factor .82 and the fourth factor .80 and the Cronbach Alpha coefficiency of
the whole scale was calculated as .87.
30
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; Development of the environmental ethics attitude scale: the study of validity and reliability

In order to test the accuracy of the four-factor structure that occurred as a result of exploratory factor
analysis, confirmatory factor analysis was conducted. According to the results of confirmatory factor
analysis, the items between 10th and 18th have been modified. 18th item that incorporates 10th item was
decided to be excluded from the scale, thus, the accuracy of the environmental ethics attitude scale's
four-factor structure consisting of 33 items was tested.
With this improved scale, general ethical approaches of students that immediately at all levels towards
the environment can be determined. So, in educational institutions, it is probable to determine students'
ethical attitudes towards the environment and to make improvements and changes in the educational
system taking into account these attitudes. The usage of this scale on different samples in terms of
various variables will contribute to the scale. Also, the reliability and validity of the scale can be
supported with qualitative studies such as interview and metaphor.

31
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

GR
Etik genel manada, davran kurallar ya da davranlar yneten veya davranlara rehberlik eden bir
kurallar dizisi anlamna gelir (Callicot & Frodeman, 2009). Geleneksel olarak etik ounlukla insanlarn
yaptklar nesneler ve konularla ilgili olmutur. evre etii ise, insann dier varlklara ynelik
davranndaki doru ve yanllarla ilgilidir (Benson, 2000). Canl ve cansz varlklara insanlar
tarafndan verilen ahlaki durumu tartr. Dolays ile evre etii kiinin inan sistemini ve kendi prensip
ve deerlerini oluturur (Inglis, 2008). Bu adan evre etii beraberinde birok soru oluturmu bu
sorulara aranan cevaplar farkl evre etii anlaylarn getirmitir. Genel olarak bu yaklamlar, insan
merkezci (Antroposentrik), canl merkezci (Biosentrik) ve evre merkezci (Ekosentrik) yaklamlar
olmak zere balk altnda incelenir (Kayaer, 2013). Ayrca bunlarn dnda, hayvan refah etii,
derin ekoloji, toprak etii, dinsel evre etii, srdrlebilir kalknma etik, post modern evre etii,
ekofeminizm (Rolston, 2003), doaya sayg etii, yeryz etii, ekolojik etik (Mahmutolu 2009) gibi
yaklamlar da geliim gstermitir. Ergn & obanolu (2012)na gre bu yaklamlardan ekofeminizm, derin ekoloji, toplumsal ekoloji, eko-faizm evre merkezli etik altnda incelenmektedir. Son
olarak ise yeni bir yaklam olarak geleceki (Ftrist) yaklam da ortaya kmtr.
Burada temel yaklama bakldnda, insan merkezci (anthroposentrik) yaklam, evrenin
korunmasnn insann korunmas anlamna geldii dncesini savunur. nsanlarn gelecekte yaam
kalitesinin dmemesi iin doal kaynaklar ok tketilmemelidir (Dunlap & Van Liere, 1978; Callicott
& Frodeman,2009 ). Canl merkezli (biosentrik) yaklam, dier canl varlklarn da kendileri iin bir
deeri olduunu ve biz insanlarn bu canllara ynelik bir takm sorumluluklarmz olduunu, her
canlnn haklar olduunu savunarak canllara btn olarak bakar (Ertan, 2004). evre merkezci
(ecosentrik) yaklamda ise insanlar kendi karlarn gzetmeksizin doay korur ve bu adan
eylemlerde bulunurlar (Dunlap & Van Liere, 1978). Bu yaklam iinde ele alnan derin ekoloji ve
ekofeminizm de son yllarda ne kmaya balam evre etii yaklamlarndandr. Derin ekoloji
yaklamn, Naess (1973) bir makalesinde kullanarak s ve derin ekolojiyi karlatrm ve derin
ekoloji iin u zellikleri dile getirmitir: dnya insan ve dier varlklarn gelimesi kendi iinde
deerlidir, biyoeitlilik de bu deere katk salamas bakmndan nemlidir, dolaysyla insanlarn bu
eitlilii azaltmaya ve zarar vermeye hakk yoktur. Ekofeminizm yaklam da erkein aklla
zdeletrirlip kadnn aalanmasna kar kar (Berktay, 1996). Bu gr savunanlara gre
kadnlarn ezilmesinin nlenmesi ve frsat eitlii elde edebilmesi iin insan ve doa ilikisinin ok
salkl olmas gerekir. Kadnlarn ve doann ezilmesinin temelinde ataerkil dncenin yatt bu
yaklamda ne kmtr (Scarce, 1990; Tamko, 1996). Dinsel evre etiine gre ise insan, Tanrnn
yarattklarna saygl davranr, insanlar doal dnyaya kar sorumludur nk doa Tanrnn insanlara
bir emanetidir (Des Jardins, 2006). Geleceki (Ftrist) yaklama bakldnda da doal varlklarn
btnlnn korunup bylece elde edilen doal dengenin sonraki kuaklara aktarlabilecei zerinde
durulur (Kayaer, 2013). Bu yaklamlar ve bu yaklamlarn savunucular verilen evre eitimini de ele
aldklar grler neticesinde ister istemez etkilemilerdir. evre etii konusunda ortaya km birok
grn ortak noktas insan doa ilikilerinin ahlaki ynnn belirlenmesi ve insann evreye ve dier
varlklara kar sorumluluk duygusu gelitirmesi ve evre sorunlarnn en aza indirilmesidir (nkal &
Yaanak, 2005).
Bu balamda rencilerin evre sorunlarnn zmnde oluturaca dncelerin temelini oluturacak
evre etii yaklamlarnn belirlenmesi evre eitimi zerinde byk nem tamaktadr.
evre etii, evreyle ilgili verilmesi gereken kararlarda, evreyi ilgilendiren eylemlerde, yaplacak
uygulamalarn belirlenmesinde etkili olan tutum ve davranlar etkileyici bir zellie sahiptir
(Mahmutolu, 2009). Benton & Benton (2006)a gre evre etii evre sorunlarna cevap vermek iin
gereklidir. evre etii politika ve ekonomik alardan oluturulan evresel problemlere cevap
retebilmesi bakmndan retilmesi gereklidir ve rencilerin gizil etik boyutlarnn farknda olmas
salanmaldr.
Dolaysyla rencilerin, evreye ynelik etik deer yaklamlarnn belirlenmesiyle ve eitim kurumlar
iinde istenilen etik deer davranlarn gstererek lkesinin ve dnyann evre sorunlarnn
azaltlmasna katk salamas gerekletirilebilir.
evre etii eitimi ile ilgili alan yaznda, insan doa arasndaki denge, katlmclarn hangi evre etiine
ynelik yaklamlara sahip olduklarnn belirlenmesi, gibi ieriklere sahip almalara rastlanmtr
(Horwitz, 2001; Erten, 2008; Erten & Aydodu, 2011; zdemir, 2012; Kortenkamp & Moore, 2009;).
32
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

Ayrca insan, doa, evre, inan merkezli, antipatik tutum, bireyci ve derin ekoloji faktrleri altnda
toplanan lek gelitirme (Dunlap, Liere, Mertig & Emmet Jones, 2000; Erten 2007; Meyers, 2002)
almalar da bulunmaktadr. Grld zere evre sorunlarnn zmnde temel anlay
gelitirmeye yardmc olacak evre etii zerinde yaplan almalarda bu alana ynelik tutum lei
gelitirme almalar uluslararas dzeyde ve Trkiyede olduka azdr. Bu dorultuda almada
rencilerin evreye ynelik etik tutumlarnn belirlenmesinde yardmc olacak bir lein gelitirilmesi
amalanmtr.
YNTEM
almada tarama yntemi kullanlmtr.
alma Grubu
Aratrmann alma grubunu 2013-2014 retim ylnda Kars li merkezinde yer alan liselerde (Fen
ve Anadolu) renim gren toplam 406 renci oluturmutur. Bu renciler uygun rnekleme yntemi
(convenience sampling) ile belirlenmitir. Bu yntemde katlmclarn belirlenmesinde gnlllk n
plandadr (McMillian, 2000).
lek Gelitirme Sreci
Lise rencilerinin evreye ynelik etik tutumlarn belirlemeyi amalayan bu lein gelitirilmesinde;
lek maddelerini oluturma, uzman grne bavurma, uygulama, yap geerliliinin ve
gvenilirliinin belirlenmesi aamalar izlenmitir.
lek Maddelerinin Oluturulmas: almada ncelikle evre etiinin genel zellikleri ve bu alanda
yaplm evre etiine ynelik tutum lekleri hakknda geni bir literatr taramas yaplmtr (Gagnon
Thompson & Baton, 1994; Stern & Dietz, 1994; Ronald, 2002; Erten, 2007; zdemir, 2012). Yaplan
almalardaki ifadeler dzenlenmi ve aratrmacnn da gelitirmi olduu ifadeler bir araya getirilerek
87 maddelik bir madde havuzu oluturulmutur.
Uzman Grne Bavurma: Hazrlanan bu maddeler, kapsam geerliinin salanmas asndan
alan (biyoloji), iki lme deerlendirme ve bir Trk Dili Edebiyat alanlarndaki uzmanlara
gsterilmitir. Uzman gr sonunda konu dnda olduuna karar verilen 17 madde lekten
karlmtr. Kalan 70 maddenin anlalmayan bir ksmnn olup olmadnn grlmesi ve bu
maddelerin doldurulmasnda rencilerin ne kadar zaman harcayacann anlalmas iin 100 retmen
aday ile pilot alma yaplmtr. Pilot alma sonunda retmen adaylar tarafndan 70 maddenin
yaklak 20 dakikada doldurulduu tespit edilmi ve anlalmayan bir madde olmad grlmtr.
Uygulama: 70 maddelik, beli likert tipi bir lek hazrlanmtr. 5li dereceleme; kesinlikle katlyorum
(5), katlyorum (4), kararszm (3), katlmyorum (2) ve kesinlikle katlmyorum (1) eklinde
belirlenmitir. Tezbaaran (1997)a gre derecelendirme leklerinden tek say ile bitenler daha
kullanldr. Bu almada da bu adan 5li likert tercih edilmitir. 70 maddelik taslak lek, gnll
406 lise rencisine uygulanmtr. Elde edilen veriler SPSS ve Lisrel istatistik program kullanlarak
analizi yaplmtr.
lein Yap Geerliinin ve Gvenilirliinin Belirlenmesi: maddelerin herbirinin toplam puan tespit
edilmi ve normal dalm grafiine baklmtr. Basklk ve arpklk deerlerinin -1 ve +1 deerleri
arasnda olduu tespit edilmitir. Z puanna dntrlen normal dalm puanlarna baklarak, verilerin
u deerleri kontrol edilmi ve veri setinden Z puan, -3 ve +3 deerleri arasnda olmayan bir veri
karlmtr. Dolaysyla analize 405 renci ile devam edilmitir. lein i tutarllnn
belirlenmesinde, madde-toplam puan korelsyonu (Bykztrk, 2011) hesaplanmtr. Maddelerin
ayrt ediciliinin belirlenmesinde de lekten alnan puanlara gre %27 alt ve %27 st grubun madde
puanlar arasnda anlaml bir fark olup olmadna baklmtr. lein yap geerliliini belirlemek
amacyla faktr analizi uygulanm ve Varimax Dndrme metodu kullanlmtr. zdeeri 1.00den
byk olan faktrler lee alnmtr. Faktr analizinin stne kurulmu hipotezin test edilmesi
amacyla (okluk, ekerciolu & Bykztrk, 2012) dorulayc faktr analizi kullanlmtr. lein
gvenilirliinin belirlenmesinde Cronbach Alpha deeri hesaplanmtr.

33
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

BULGULAR
Madde Toplam Puan Korelasyonu ve Maddelerin Ayrt Edicilii le lgili Bulgular
lekteki maddelerin i tutarllnn belirlenmesi iin madde toplam puan korelasyonuna baklmtr.
Bu deerin pozitif ve yksek olmas i tutarlln yksek olduunu gsterir. Maddelerden biri .20den
daha dk madde toplam korelasyonuna sahip olursa teste alnmayabilir (Bykztrk, 2011). Bu
duruma gre lekte madde-toplam korelsyon deeri dk olan 6, 9, 12, 16, 20, 26, 30, 32, 36, 42,
44, 49, 56, 60, 63 ve 66. maddeler lekten karlmtr. Bylece lekte 54 madde kalmtr (Tablo
1).
Tablo 1. Madde-Toplam Puan Korelasyon Tablosu
Madde No
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
S9
S10
S11
S12
S13
S14
S15
S16
S17
S18
S19
S20
S21
S22
S23
S24

Madde Toplam
Korelasyon
.321
.358
.388
.273
.368
.019
.349
.290
.089
.373
.235
-.152
.293
.327
.232
-.449
.279
.362
.352
.204
.363
.343
.291
.259

Madde No
S25
S26
S27
S28
S29
S30
S31
S32
S33
S34
S35
S36
S37
S38
S39
S40
S41
S42
S43
S44
S45
S46
S47
S48

Madde Toplam
Korelasyon
.365
.175
.215
.246
.383
.200
.343
.130
.241
.218
.257
.063
.234
.266
.279
.292
.277
.208
.344
-.060
.320
.260
.377
.330

Madde Toplam
Korelasyon
.185
.270
.480
.286
.481
.621
.630
-.276
.365
.627
.508
-.010
.408
.559
-.091
.396
.605
.047
.338
.294
.368
.416

Madde No
S49
S51
S52
S50
S53
S54
S55
S56
S57
S58
S59
S60
S61
S62
S63
S64
S65
S66
S67
S68
S69
S70

lekte geriye kalan 54 maddenin ayrt edicilik glerini belirlemek iin, alt %27 ve st %27lik
gruplarn madde ortalama puanlar arasnda anlaml bir fark olup olmad ilikisiz t testi kullanlarak
belirlenmitir (Tablo 2). Bu analiz sonucu maddelerin her birinin istenen dzeyde (p<0.01) ayrt edici
olduu tespit edilmitir.
Tablo 2.Maddelerin Alt-st Grup Ortalamalarna Dayal t Testi Sonular
Madde
S1
S2
S3
S4
S5

t
6.89*
6.26*
7.00*
3.06*
4.89*

Madde
S11

t
4.31*

t
8.35*
7.24*
6.63*
6.05*
8.10*

Madde
S31

t
7.90*

Madde
S41

t
7.14*

6.48*
6.43*
6.31*

Madde
S21
S22
S23
S24
S25

S13
S14
S15

S33
S34
S35

5.23*
5.24*
6.53*

S43

7.69*

7.18*
7.51*
6.80*

S27
S28
S29

5.71*
6.07*
7.82*

S37
S38
S39
S40

6.17*
6.94*
6.46*
6.68*

S45
S46
S47
S48

7.05*
7.14*
6.74*
7.32*

S7
S8

4.48*
5.78*

S17
S18
S19

S10

7.33*

S50

8.02*

Madde
S51
S52
S53
S54
S55
S57
S58
S59

t
6.24*
5.62*
5.66*
10.30*
10.82*
8.24*
10.57*
6.44*

Madde
S61
S62

9.01*
8.68

S64
S65

8.51
9.58

S67
S68
S69
S70

7.48
6.62
7.29
8.55

p< 0.01*

Amlayc Faktr Analizi le lgili Bulgular

Basklk (-.441) ve arpklk deerleri(-.547), verideki deikenlerin normallik varsaymn karlayacak
deer aralklarnda bulunmutur. Kaiser Meyer Olkin (KMO) deeri 0.837 bulunmu, Bartlett kresellik
2

sonular incelendiinde ise ki-kare deerinin anlaml olduu grlmtr ( = 11920.99; p<.05). KMO
deerinin 0.70den byk ve Bartlett testinin p<.001 dzeyinde olmas verilere faktr analizinin
uygulanabileceinin gstergesidir (Leech, Barrett & Morgan, 2005).
34
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

lein faktr desenini belirlemek iin varimax dik dndrme yntemi uygulanm ve lein drt
faktrl olarak gelitirilebileceine karar verilmitir. Biniik olan 20 maddenin (S1, S3, S8, S11, S15,
S17, S19, S22, S27, S33, S34, S35, S37, S39, S40, S41, S43, S48, S57, S61) analiz d braklmas
sonucu maddelerin faktr yk deerleri (F1, F2, F3, F4) ve ortak faktr varyanslar (h2) tablo 3te
verilmitir.
Tablo 3.evreye Ynelik Etik Tutum leinin Faktr Deseni
Madde No
F1
F2
F3
F4
s58
.958 .172 .059 .110
s55
.955 .181 .054 .113
s54
.948 .177 .049 .101
s65
.942 .160 .071 .109
s53
.914 .054 .028 .060
s59
.913 .062 .052 .075
s52
.909 .056 .047 .046
s62
.828 .157 .109 .097
s25
.059 .579 .065 .015
s10
-.008 .545 .211 .018
s18
-.030 .541 .203 .046
s24
-.051 .484 .058 -.030
s50
.139 .462 -.314 .130
s31
.046 .450 .097 .099
s29
.054 .445 .101 .090
s46
.090 .440 -.272 .078
s64
.056 .430 .015 .287
s13
.041 .419 .065 .000
s23
.084 .398 -.018 .003
s28
.034 .369 .011 -.010
s51
.185 .368 -.059 .006
s47
.161 .364 .058 .154
s38
-.037 .357 .100 .115
s14
.179 .350 -.012 .036
s21
.155 .344 .025 .061
s45
.124 .333 .162 .016
s7
.065 .135 .866 .117
s5
.090 .151 .856 .075
s4
.068 .098 .814 .027
s2
.156 .237 .482 .071
s70
.122 .170 .069 .805
s69
.156 .068 .074 .785
s68
.044 .088 -.020 .779
s67
.113 .072 .097 .724

Ortak Faktr Varyans (h2)

.962
.961
.943
.930
.842
.846
.833
.732
.343
.342
.337
.241
.349
.224
.219
.282
.271
.182
.166
.137
.173
.186
.152
.156
.147
.153
.787
.770
.677
.318
.696
.651
.617
.551

Tablo 3te grld gibi birinci faktrde yer alan maddelerin faktr yk deeri .958 ile .828 arasnda,
ikinci faktrdeki maddelerin .579 ile .333 arasnda, nc faktrdeki maddelerin .866 ile .482arasnda
ve drdnc faktrdekilerin .805 ile 724 deimektedir. Bu drt faktrn varyansa yaptklar toplam
katk %47.57dir. Scherer, Wiebe, Luther & Adams (1988)n belirttiine gre, aklanan varyansn
%40 ile %60 arasnda olmas yeterli olarak kabul edilebilir (Akt. Tavancl, 2005). Bundan dolay bu
aratrmadaki belirlenen varyans miktarnn yeterli dzeyde olduu sylenebilir. Bu analiz ile belirlenen
faktrlere, madde ieriklerine gre isim verilmeye allmtr. Buna gre birinci faktre Ekofeminist
evre etii, ikinci faktre evre merkezli evre etii, nc faktre insan merkezli etik ve
drdnc faktre Dinsel etik isimleri verilmitir. Drt faktr altnda toplanan 34 maddenin Cronbach
Alpha gvenirlik deerlerine baklmtr. Birinci faktrn Cronbach Alpha katsays .98, ikinci faktrn
.72, nc faktrn .82, drdnc faktrn .80 ve tm lein Cronbach Alpha katsays .87 olarak
hesaplanmtr. Bu katsaynn .80 <1.00 aralnda olmas lein yksek derecede gvenilir
olduunun gstergesidir (Kay, 2005) Buna dayal olarak gelitirilen bu lein ve alt faktrlerinin
altndaki maddelerin, i tutarlln ve ayrt ediciliinin yksek olduu ve gvenilir olduu sylenebilir.
35
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

Tablo 4. lekte Yer Alan Maddelerin Madde Analizi Sonular

Madde No
S52F1
S53F1
S54F1
S55F1
S58F1
S59F1
S62F1
S65F1
S10F2
S13F2
S14F2
S18F2
S21F2
S23F2
S24F2
S25F2
S28F2

Madde Toplam
Korelasyon
.321
.358
.388
.273
.368
.019
.349
.290
.372
.287
.327
.363
.366
.279
.257
.362
.245

Madde No

5.62
5.66
10.30
10.82
10.57
6.44
8.68
9.58
7.33
6.48
6.43
7.51
8.35
6.63
6.05
8.10
6.07

.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00

S29F2
S31F2
S38F2
S45F2
S46F2
S47F2
S50F2
S51F2
S64F2
S2F3
S4F3
S5F3
S7F3
S67F4
S68F4
S69F4
S70F4

Madde Toplam
Korelasyon
.378
.346
.264
.319
.265
.376
.289
.274
.398
.355
.270
.364
.345
.336
.296
.369
.420

7.82
7.90
6.94
7.05
7.14
6.74
8.02
6.24
8.51
6.26
3.06
4.89
4.48
7.48
6.62
7.29
8.55

.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00

Tablo 4 incelendiinde, lekte yer alan maddelerin madde-toplam korelasyonu .257 ile .636 arasnda
deitii grlmektedir. %27 st ve %27 alt gruplarn madde ortalama puanlar arasnda ilikisiz t testi
sonucunun da anlaml (p < .001) olduu grlmtr. Bu adan lein bireylerin davranlarn iyi
ayrt ettii sylenebilir.
Tablo 5.lek Puanlar ile lt Arasndaki Korelasyon Analizi Sonular
F1
F1
F2
F3
F4
lekToplam

N:405

1
.311(**)
.198(**)
.251(**)
.706(**)

r:Pearson korelasyonu

F2
.311(**)
1
.264(**)
.281(**)
.834(**)

F3
.198(**)
.264(**)
1
.178(**)
.495(**)

F4
.251(**)
.281(**)
.178(**)
1
.503(**)

lek Toplam
.706(**)
.834(**)
.495(**)
.503(**)
1

30.65
68.83
17.24
17.72
134.44

Ss
7.21
9.84
3.69
3.18
16.74

Fn: Faktr No **p<0.01

Tablo 5e gre, lekte yer alan birinci faktr, ikinci, nc, drdnc faktr ve toplam puanla pozitif
ynde anlaml bir iliki gstermitir (p<0.01). lein toplam boyutu da tm faktrlerle anlaml iliki
(p<0.01) gstermektedir.
Dorulayc Faktr Analizi le lgili Bulgular
Amlayc faktr analizi sonucu ortaya kan drt faktrl yapnn doruluunu test etmek iin
dorulayc faktr analizi yaplmtr. Schermelleh-Engel, Moosbrugger & Mller (2003)e gre bu
analiz iin hesaplanan uyum indekslerinin kabul edilebilirlik aralklarna ait deerler ile bu almada
gzlenen deerler Tablo 6da gsterilmitir. Bu deerlerin genel olarak kabul edilebilir snrlar iinde
olduu sylenebilir.
Tablo 6.Dorulayc Faktr Analizi Sonucunda Gzlenen Uyum ndeksleri ve Kabul Edilebilir Deer Aralklar
Uyum ndeksleri

Kabul Edilebilir Deer Aralklar

2

Ki-Kare/ Serbestlik Derecesi( /df)

GFI
AGFI
NNFI
CFI
RMSEA
GFI: Goodness-of-fit index
AGFI: Adjusted goodness-of-fit index
NNFI: Nonnormed fit index

2.00< /df 3
.90GFI<.95
.85AGFI<.90
.95NNFI<.97
.95CFI<.97
.05< RMSEA .08
RMSEA: Root mean square error of
approximation
CFI: Comparative fit index

almadaki Gzlenen
Deer
2

/df= 4.16
.76
.73
.91
.92
.088

Bu analiz iinde, modelin iyiletirilmesi iin modifikasyon (deime) nerileri incelenmi ve modelin
iyiletirilmesine katk salayaca dnlerek 10. ve 18. maddeler arasnda modifikasyon yaplmtr.
36
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

Yaplan modifikasyonun ki-kareye manidar bir katk salad (bir serbestlik derecesinde ki-kare
2

fark=1259.11, p=.00) grlmektedir. /df deeri yaklak 2.42 olarak bulunmutur. RMSEA deeri
.059, GFI deeri .84, CFI deeri .95, NFI deeri .92, NNFI deeri .94 ve AGFI deeri ise .82 olarak
hesaplanmtr. Modifikasyon sonucu elde edilen deerlerin birinci modele gre daha iyi dzeyde
olduu grlmtr. Bundan dolay 10. maddeyi de kapsayan 18. maddenin lekten karlmasna karar
verilmitir. Bylece evreye ynelik etik tutum leinin 33 maddeden oluan 4 faktrl yapsnn
doruluu test edilmitir.
Otuz maddelik lee tekrar faktr analizi uygulanmtr. Bu analiz sonucunda drt faktrn
varyansa yaptklar toplam katknn %48.29 olduu grlmtr. Bu maddelere ait faktr yk deerleri
ve ortak faktr varyans tablo 7de gsterilmitir.
Tablo 7. Otuz Maddelik evreye Ynelik Etik Tutum leinin Faktr Deseni
Madde No
F1
F2
F3
F4
Ortak Faktr Varyans (h2)
s58
.957 .175 .065 .110
.963
s55
.955 .184 .060 .114
.962
s54
.947 .182 .055 .101
.943
s65
.941 .164 .076 .109
.931
s53
.913 .061 .029 .059
.842
s59
.913 .062 .052 .075
.847
s52
.908 .065 .048 .044
.832
s62
.828 .156 .114 .099
.732
s25
.040 .636 .101 -.015
.417
S24
-.063 .515 .084 -.048
.342
S50
.127 .512 -.289 .110
.278
s31
.027 .508 .128 .072
.280
s46
.078 .489 -.147 .056
.310
s29
.050 .431 .121 .103
.214
s23
.073 .430 .007 -.009
.191
s64
.053 .420 .032 .296
.268
s51
.175 .400 -.038 -.007
.192
S13
.041 .394 .082 .019
.164
S10
.026 .373 .196 .079
.184
S38
-.042 .360 .118 .115
.159
s47
.158 .358 .074 .163
.185
S28
.033 .358 .025 .003
.130
S21
.150 .348 .042 .065
.149
S14
.155 .344 .025 .061
.147
s45
.124 .333 .162 .016
.153
s7
.060 .119 .875 .110
.796
s5
.084 .137 .866 .067
.781
s4
.063 .082 .821 .022
.685
s2
.149 .238 .497 .067
.330
s70
.120 .171 .074 .803
.694
s69
.156 .069 .074 .782
.645
s68
.045 .086 -.020 .780
.618
s67
.112 .069 .098 .725
.553

TARTIMA ve SONULAR
Bu almada, lisedeki rencilerin evreye ynelik etik tutumlarnn belirlenmesinde yardmc olacak
bir lein gelitirilmesi amalanmtr. lek zerinde yaplan amlayc faktr analizi ve dorulayc
faktr analizi yaplmtr. Amlayc faktr analizi ile lein drt faktrl bir yapda olduu
belirlenmi, dorulayc faktr analizi ile de bu yapnn doruluu test edilmitir. lein btnn ve
alt faktrlerinin gvenirlik deerlerine baklmtr. lein genelinden elde edilen .87 deerlik
gvenirlik katsays ile, lein gvenilir bir lme arac olduu tespit edilmitir. Bu alma sonucu
gelitirilen lein, rencilerin evreye ynelik ekofeminist, evre merkezli, insan merkezli ve dinsel
etik tutumlarn ortaya koyabilecei dnlmektedir. Gelitirilen lek drt boyutta snrl kalmtr.
37
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

Alan yaznda belirtilen dier evre etii anlaylar boyutlarn da ierecek, benzer zelliklere sahip
farkl gruplarda da geerlilik ve gvenirlilik almalarnn yaplmas alana katk salayacaktr.
evre etii lek gelitirme almalarnda Stern & Dietz (1994) bireylerin egoistik, sosyal-fedakarlk
ve biyosferik deer ynelimlerini belirlemeye almlardr. Buradaki faktrlerin yapsnn bu
almadaki faktrlerin yapsyla farkl olduu grlmektedir. Buna karn alan yaznda benzer alanlarda
gelitirilen leklerin faktr yaps ile bu almadaki faktr yaplarnn benzerlik gsterdii almalara
da rastlanmtr. Gagnon Thompson & Barton (1994) evre etiine ynelik gelitirdikleri lek
evremerkezli ve insanmerkezli olarak iki faktr altnda toplamlardr. Dunlap ve arkadalar (2000)
ilki 1978de Dunlap ve Van Liere tarafndan gelitirilen evresel paradigma leini tekrar revize ederek
15 maddelik bir lek gelitirmilerdir. Bu lekte doamerkezli ve insanmerkezli davranlar len
maddelere yer verilmitir. Meyers (2002) evre etii z deerlendirmesini de kapsayan 5 lek ve yedi
alt faktrden (evresel kapasite (zihinsel ve evresel); isel deer ve hayvan ve evre haklarn ieren
deer lei; tbbi aratrma, hayvanat bahesi, yemek ve yemek iin ldrme gibi drt kullanmn
ahlaki kabul edilebilirlii ile kullanll ieren korumak iin ahlaki ihtiya lei; evresel
fenomelizm ve evresel ekosentrizmi ieren evre etii lei ve son olarak evreyi korumak iin
isteklilik leklerinden oluan psikometrik bir lme arac gelitirmitir. Erten (2007)de ekosentrik,
antrposentrik ve antipatik tutum leini Trkeye uyarlamtr.
akac (2013) derin ekoloji kavramn inceledii almasnda, bu etik yaklamn ksmen insan
merkezci etik yaklamnn, en fazla da evre merkezli etik yaklamnn zelliklerini barndrdn
ifade etmitir. Bu almada da paralel olarak, gelitirilen lekte derin ekoloji etii yaklamna ait
zellikler, evre merkezli etik yaklam ierisinde ele alnmtr. Bu bulgu almay destekler
niteliktedir.
Gelitirilen bu lekle hemen her kademedeki rencilerin evreye ynelik genel etik yaklamlar
belirlenebilecektir. Bylece evre sorunlarnn en aza indirilmesinde insan ve evresi arasndaki ahlaki
ilikiler de ortaya kacak ve buna gre evreye ve evredeki dier varlklara ynelik sorumluluk
duygular gelitirilebilecektir. Ayrca son zamanlarda Trkiye ile birlikte tm dnyada da nemli bir yer
igal eden evre sorunlar ve bu sorunlarn zlebilecei bir yer olarak grlen eitim kurumlarnda,
rencilerin evreye ynelik etik tutumlarnn belirlenmesi ve eitim sisteminde bu tutumlarn da gz
nne alnarak iyiletirmelerin ve deiimlerin yaplmas olasdr. Arcak & Ilgaz (2007) a gre zaman
iinde lein farkl aratrma ve farkl rneklemler zerinde kullanlmas tekrar geerlik ve gvenirlik
zelliklerinin incelenmesi lein kalitesini ve kullanlln arttrr. Dolaysyla bu lein eitli
deikenler asndan farkl rneklemler zerinde kullanlmas lee nemli katk salayacaktr.
Ayrca grme ve metafor almalar gibi nitel almalarla da lein geerlik ve gvenirlii
desteklenebilir.
KAYNAKLAR
Arcak O.T. & Ilgaz G. (2007). Amlayc ve dorulayc faktr analizi ile biyoloji dersi tutum leinin yap
geerliliinin incelenmesi. Eurasian Journal of Educational Research, 28, 1-8.
Benson, J. (2000). Environmental ethics: An introduction with readings. London: Routhledge.
Benton R., & Benton C. (2006). Why teach environmental ethics? Because we already do. Clare Palmer (Edt.).
Teaching environmental ethics (p. 77-92). Netherlands: Koninklijke Brill NV.
Berktay, F. (1996). Ekofeminizm ya da yrein iyimserlii. Kadn Aratrmalar Dergisi, 4, 73-76.
Bykztrk, . (2011). Sosyal bilimler iin veri analizi el kitab (14. Bask). Ankara: Pagem Yaynclk.
Callicott J. B., & Frodeman R. (2009). Encyclopedia of environmental ethics and philosophy. USA: Macmillan
Reference.
okluk, ., ekerciolu, G., & Bykztrk, . (2012). Sosyal bilimler iin ok deikenli istatistik SPSS ve lisrel
uygulamalar. Ankara: Pegem Akademi.
Des Jardins J.R. (2006). evre etii. evre felsefesine giri. Ruen Kele (ev.). Ankara: mge Kitabevi.
Dunlap, R. E., & Van Liere, K. D. (1978). The new environmental paradigm. Journal of Environmental Education,
9, 10-19.
Dunlap, R.E., Van Liere, K. D., Mertig, A. G., & Emmet Jones, R. (2000). Measuring endorsement of the new
ecological paradigm: A revised nep scale. Journal of Social Issues, 56(3), 425-442.
Ergn, T., & obanolu, N. (2012). Srdrlebilir kalknma ve evre etii. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, 3(1), 97-123.
Ertan, B. (2004). 2000li yllarda evre etii yaklamlar ve Trkiye. Ynetim Bilimleri Dergisi, 2(1), 93-108.
38
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

Erten, S. (2007). Ekosentrik, antroposentrik ve evreye ynelik antipatik tutum leinin Trkeye uyarlama
almas. Eitim Aratrmalar, 28, 67-74.
Erten, S. (2008). Insights to ecocentric, anthropocentric and antipathetic attitudes towards environment in diverse
cultures. Eurasian Journal Of Educational Research, 8(33), 141-156.
Erten S., & Aydodu C. (2011). Trkiyeli ve Azerbaycanl rencilerde ekosentrik, antroposentrik ve evreye
kar antipatik tutum anlaylar. Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 41, 158-169.
Gagnon Thompson, S. C., & Barton, M. A. (1994). Ecocentric and anthropocentric attitudes toward the
environment. Journal of Environmental Psychology, 14 (2), 149-157.
Horwitz, W. (2001). Environmental dilemmas: The resolutions of student activists. Ethcs & Behavor, 10(3), 281
308.
Inglis, J. (2008). Using human-environment theory to investigate human valuing in protected area management.
Ph.D Thesis. Victoria University. Australia.
Kayaer, M. (2013). evre ve etik yaklamlar. Siyaset, Ekonomi ve Ynetim Aratrmalar Dergisi, 1(2), 62-76.
Kay, A. (2005). Gvenirlik analizi. eref Kalayc (Ed.), SPSS uygulamal ok deikenli istatistik teknikleri (s.
404-409). Ankara: Asil Yayn Datm.
Kortenkamp K. V., & Moore C. F. (2009). Childrens moral evaluations of ecological damage: the effect of
biocentric and anthropocentric intentions. Journal of Applied Social Psychology, 39(8), 17851806.
Leech, N.L., Barrett, K.C., & Morgan, G.A. (2005). SPSS for intermediate statistics: Use and interpretation
(Second Edition). New Jersey, London: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, Mahwah.
Mahmutolu, A. (2009). Krsal alanda evre sorunlarna etik yaklam: krsal evre etii. Doktora Tezi. Ankara
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Ankara.
Meyers, R. B. (2002). A Heuristic for environmental values and ethics, and a psychometric instrument to measure
adult environmental ethics and willingness to protect the environment. Ph.D Thesis. Graduate School of
The Ohio State University, USA.
McMillan, J. H. (2000). Educational research. Fundamentals for the consumers (Third Edition). New York:
Addison Wesley.
Naess, A. (1973). The shallow and the deep- range ecology movements. Inquiry, 16, 95-100.
nkal, G., & Yaanak, E. (2005). Felsefe ansiklopedisi.
Ahmet Cevizci (Ed.). evre etii.
http://www.academia.edu/3001013/cevre_etigi_maddesi adresinden ulalmtr.
zdemir, O. (2012). The environmentalism of university students: their ethical attitudes toward the environment.
Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 43, 373-385.
Rolstone, H. (2003). Environmental ethics. Nicholas Bunnin and E. P. Tsui-James, (Edt.). The blackwell
companion to philosophy (second edition) (pp. 517-530). Oxford: Blackwell Publishing.
Scarce R. (1990). Eeco-warriors: understanding radical environmental movement. Chicago: The Noble Press Inc.
Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Muller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models:
Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research-Online,
8, 23-74. Retrieved from: www.cob.unt.edu/slides/paswan/busi6280/Y-Muller_Erfurt_2003.pdf .
Stern, P., & Dietz T. 1994. The value basis of environmental concern. Journal of Social Issues 50 (3), 65-84.
akac, B. K. (2013). Deer Kavram Ekseninde Derin Ekoloji Yaklamnn zmlenmesi. Mlkiye Dergisi,
37(1), 9-30.
Tamko, G. (1996). Ekofeminizmin amalar. Kadn Aratrmalar Dergisi, 4,77-84.
Tavancl, E. (2005). Tutumlarn llmesi ve SPSS ile veri analizi. (kinci Bask). Ankara: Nobel Yaynlar.
Tezbaaran, A. A. (1997). Likert tipi lek gelitirme klavuzu (kinci bask). Ankara: Trk Psikologlar Dernei
Yaynlar.

39
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org

GRBZOLU YALMANCI; evreye ynelik etik tutum leinin gelitirilmesi: geerlik gvenirlik almas

EKLER

A
1
2
3
4
B
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
C
22
23
24
25
26
27
28
29
D
30
31
32
33

KESNLKLE KATILMIYORUM

KATILMIYORUM

KARARSIZIM

FADELER

KATILIYORUM

evreye Ynelik Etik Tutum lei

KESNLKLE KATILIYORUM

EK 1: evreye Ynelik Etik Tutum lei

NSAN MERKEZL ETK YAKLAIM

nsanlar iin yararl olan canllar korunmaldr
nsan yaamn tehlikeye sokan canllar yok edilmelidir.
Doa insan iin vardr.
Doay istediim ekilde deitirme hakkna sahibim.
EVRE MERKEZL ETK YAKLAIM
evredeki cansz elerin de doann dngsnde nemli bir katks vardr.
Ahlaki sorumluluklar btn canl trlerine kar da eksiksiz yerine getirilmelidir.
nsan dndaki canllara da sayg gsterilir.
nsan yaamn korumak adna olsa da canllar ldrlmemelidir.
Biyolojik eitlilik, doann var olmas iin bir n kouldur.
nsan nfusunun artmas, doann korunmasnda tehlike oluturur
Gelien endstri doann bozulmasn etkiler.
Doadaki her canl ayn deerdedir.
nsanlarn evreyi acmaszca kullanmas fkelendiricidir.
Doa ile i ie bir yaam ok hotur.
Doal yaam alanlarnn insanlarn yaam alanlarna dntrlmemesi gerekir.
Yeni bir canl trnn bulunmas mutluluk vericidir.
Enerji elde etmede doal enerji kaynaklar kullanlmaldr.
Bir evre koruma derneine ye olunmaldr.
evre dzeni iin konulmu kanunlara uyulmaldr.
Yabani hayatn tahrip edilmesi rahatszlk vericidir.
Gnmzde doaya ok hakszlk yaplmaktadr.
EKOFEMNST ETK YAKLAIM
evre sorunlarna kadnlar kalc zm retemez.
evre koruma faaliyetleri erkek egemen toplumlarda daha ok gelimitir.
Doay korumak iin kadn erkek herkes beraber almaldr.
evreyi koruma konusunda yaplan almalara kadnlarn da katlmas herhangi
bir katk salamaz.
Kadn da doa gibi kullanlacak bir kaynaktr.
Kadn kiisel zellikleri nedeniyle doaya daha yakndr.
Kadnlarn ezilmesinin nlenmesi, insan ve doa arasndaki ilikinin salkl
olmasna baldr.
evre sorunlarnn zmnde cinsiyet ayrmcl yaplmamaldr
DNSEL ETK YAKLAIM
Allahn yaratt btn varlklar sevilmelidir.
Allah yasaklad iin doada hibir ey, israf edilmemelidir
Allahn bize emaneti olan doann korunmas arttr.
Tm canllar korumak Allaha kar sorumluluumuzdur.

40
Turkish Journal of EducationTURJE 2015 Volume 4, Issue 2 www.turje.org