TARH BUGN BUGN TARH

JEAN-MARIE STRAUB LE SYLEfi

dikdrtgen; bir sr fley kmldyor ama bu hareketler kiflilerin

Bunun mmkn olduunu keflfettikleri andan itibaren, bu fikri bir

Ortak bellek, tarih yazarlarndan

daha az gvenilir deildir.

hareketleri deil, bir ktlenin hareketleri. Yani bu insanlar yalnzca

zgrlk olarak kabul ederler ve kendilerini le, verimli topraklara

mcadele etmiyorlar, Musann onlara getirdii fikri anlamaya

deil ama orak le atmaya ve kenarnda yafladklar Nilden

alflyorlar, o fikre direniyorlar, onu reddediyorlar, onu kabul ediyorlar,

kopmaya karar verirler, onlara bugn hl yaplageldii gibi

onu geri eviriyorlar, sonunda aldatlyorlar. Ama onlar yalnzca

gneflte kurutarak gbre rettikleri bal veren Nilden.

flarkclar, hep oradalar, ifadeleri partisyonlarndan ve yaptklar iflten

Gzel bir gnde, Harunun cesaretlendirmesiyle, Musann fikrine bir

notalar azlarndan karmaktan, yani zor bir partisyonu

nevi karfl kar hale gelirler, bu bir yandan olumlu ama yine de klelie

sylemekten, hem de hibir jest ya da ifade eklemeden sylemekten

dnfl olduu iin olumsuzdur, ve ayrca sonunda te tarafa

ibaret olan ifllerinden douyor.

gemeleri gerekirdi ama film o noktada biraz gevflektir, belli bir flekilde
alr ve Musann Harunu iflin dflnda braktn ve hatta kumlarn

Mcadeleden bahsediyorsun. Filmin iinde dile gelen bir hak davas

iinde balayarak safdfl ettiini gsterir: Dier kavimlerden 3000

Albert Cervoni: Michel Rafaellinin teatral mizansenine, dekorlarna ve

korosudur. Ve dahas onlarn arasna flark sylemeyen figranlar da

olduunu syleyecek olursak, bunun dolaysz bir flekilde aktarlabilir

kifliyi ldrten Musa iktidar gerekten eline geirmifltir.

kostmlerine bakldnda senin daha arbafll bir tavr takndn

karflmfltr.

olduuna inanyor musun?

ncil metninde yazan da budur. Ancak dnflnden ve Altn

sylenebilir mi?

Biz kendimizi alt sral bir eflit dikdrtgen oluflturan flarkclarla

Buzadan haberdar olmasndan sonra, Harun ona flunlar

snrladk: sopranolar, mezzo sopranolar, altolar, tenorlar, baritonlar,

Kelimenin modern anlamyla bir hak davas yok, ama yeni bir fikre

sylemeye alflr: Buyruklarn yalnzca bir imajdr, fikrin bir

Jean-Marie Straub: Hayr. En azndan ondan daha fazla rengimiz var.

baslar. Tm bunlar, bir blok oluflturuyor, gerek bir ktle. Buna

direnme var. Sonradan bu yeni fikrin kabul szkonusu, ve ardndan

parasdr. Ve o, orada onlar yok etmez. Altn Buzay ortadan

Burada bir deer yargs ne srmek szkonusu deil. Ama yalnzca

karfllk, yine de filme giren birtakm kifliler var, bunlar kyller. Onlar

da reddi, ve bu yeni fikrin kendisinin afllabilir olduunun ve yeni bir

kaldran Musa olmasna ramen kazanan Harundur, ama daha

beyazlar, siyahlar ve pek ok turuncu renk zerine alflsa da renk

ne flarkclar, ne de ktle oluflturan bir koro, onlar bafl yapmaya

zulme yneltebileceinin keflfi. Bu, Hristiyanl ortaya karan fleydir.

sonra bir kopufl olur ve bu, yalnzca konuflmalarn olduu nc

kullanmnda soyut ve geometrik. Bizimki bir renk karflm, kostmleri

gelen kifliler ve Katolik kiliselerinde rastlanlan trden jestler

Yani, nerede sona erdi bu tanrlar? Bafllangtaki tektanrllk fikrini

sahnedir. Burada Musa Harunun mahkemesini gereklefltirir, ve

topran zerine koyduk, kendi zerimize, bir beyazn yanna asla

yapyorlar. Burada, baflka bir fley devreye giriyor, film sallanmaya

Engels mkemmel bir flekilde inceliyor, ve ondan nce de Hegel. Bu

Harun hapse atlr, eli kolu balanr, hareket edemeyecek duruma

baflka bir beyaz koymadk.

bafllad bile. Ama bu koro, tepki veren ve Musann fikrine karfl

devrimci bir fikir, bu sz daarcnn artmas deil, gerekten

getirilir, ve bylece Harunu safdfl eden Musann halkla hibir

Oyuncular jestlerle oynamyorlar. Koroysa orada duran bir blok,

mcadele eden ve sonrasnda onu kabul eden, ve aldatldn bir

devrimci bir fikir. Ama bu, bir sre sonra yeni bir zulm halini ald,

iletiflimi kalmaz; demek ki halkn kendi meselelerine sahip kmas

hareket halindeki veya savaflm halindeki bir ktle, yani bir radyo

para fark eden bir ktlenin fikriydi, her ne kadar bu bir zgrleflme

nk bu tekrar tekrar bafltan bafllar, ve herfleyin tesinde bu fikir

gerektiini anlamas ve kendine ne yukardan ne de peygamberler

korosu. Temel prensip bir radyo korosu semekti, belirli ifade

fikri, ve devrimci bir fikir olsa da, ve kysnda yaflad ve her geen

onlara peygamberler tarafndan ve Harun araclyla iletilmifltir: Fikir

veya tanrlar araclyla dflardan gelen bir g yaratmas, herfleyi

alflkanlklar olan, hatta en azndan el kol hareketleri alflkanlklar

gn byyen, oklaflan firavunu temsil eden taflkn oktanrl

Musadan gelir, ona da yukardan gelmifltir, herfleye ramen yine de

kendisinin yeniden tretmesi ve afladan gelen bir g bulmas

olan rnein koro elemanlarnn le doru ileri diyerek sahnenin

gelenekten bir kopufl olsa da. Baflka trl nasl anlatabilirim

bu yalnzca yukardan gelmez, kald ki Musa bunun flahsi fikri

gerekmektedir.

dip tarafna doru koflmalar bir opera korosu sememekti hakl

bilmiyorum.

olmadna ve bunu brahim, shak ve Yakuptan, yani babalarndan

olarak. Birinci plandaki papaz onlara deliler, l sizi doyuracak

Ayrca, bir baflka fikir daha var. Temel prensip figranlar eklememekti,

aldna dair srar etmektedir. Ama bunu aktaramaz, nk koroyla,

Filmin bu noktadan yola karak ahlaknn filmi olarak elefltirilmesini

diye barr, onlar da birinci plana koflarlar yeniden, tm bunlar belli

yalnzca flarkclar gstermek, insanlardan oluflan, flark syleyen ve

halkla iletiflim kuramaz, o halde bir aracya gereksinimi vardr, ve az,

nasl karfllyorsun? Ahlak ykselten deil ama ahlak, ki ikisi

belirsiz flark sylemeye alflarak gerekleflir. Bu bir opera

bundan baflka bir fley yapmayan, ve kk hareketlerle devinen bir

belirttii gibi, Harundur. Herfleye ramen, bu onlara dflardan gelir.

birbirinden ok farkl.

74

Doxa 4

Nisan 2007

75

Marx byk bir ahlak, ahlaklara karfl deilim; kendimi Marx olarak

ortadan kaldrmak ve geri pskrtmek denenmifltir. Ama bu Freudcu

bireyinkine daha yakndr. Snf atflmasna inanlr ya da inanlmaz.

Bu oyuncular tam olarak ayn anda iki cmle sylyorlar: Kimse

grmyorum, ben kk saf bir adamm, diyelim ki ahlak dersi

bir hipotez, belki de dorudur.

Tarihsel nesnellik yoktur. Schnbergin fikri tam da yerleflme fikrinin

tekinden daha uzun deil; bunu sessizce sylyorlar, ve flu anlama

veriyorum, ama bu idealist bir fikri kullanmak iin deil, tam aksine.

Ortak bellek, tarih yazarlarndan daha az gvenilir deildir, nk belki

kendisine karfldr, yalnzca Yahudi bir devlet fikrine deil, ama ayn

geliyor: Firavun gldr, biz zayfz. Kelimeler neredeyse

de aksine tarihi yazan ortak bellek yani halktr. Gnmzde Tarihi

zamanda da her trden topraa yerleflmifllik fikrine ve bir nevi srekli

duyulmuyor ama ok iyi biliniyor ki bir yandan basknn nedenini bir

Dier bir deyiflle, ncili bir fabl olarak m alyorsun? Dorudan aktarlan

bireyler yazyor: Kim bu bireyler? Egemen snftan gelen kifliler. Demek

gebelik fikrine de karfldr.

yandan da sonucunu sylyorlar, bu ok ak, ve tm diyalektik doku

bir fleyden ziyade bir dflnce esi olarak m?

ki tarihi egemen snf yazyor: fiyle demek iin Brecht azyla

Gemifli bir kalemde silemezsin. Gemifl oradadr, ve ardr. Belli bir

ve Schnbergin btn mzii bu flekilde yaplmfltr; ve sen de bu

konuflan Leons dHistoiren bankacs olmaya gerek yok: Tarih

anda ondan vazgeilebilir. Schnberg bunun bir kflkrtma olduunu

cmleyi duyduunda, bir tek kelime Almanca bilmesen bile, ki

ncil bir fabl deildir, bir tarih kitabdr: Ortak bellein ve kleliin, ve

kitaplarn yazanlar bizleriz, demek ki kendi dnya grflmz

ok iyi biliyordu, srekli le geri dnme ve bir halkn srekli hareket

biliyorsun, bu cmlelerden birfleyler anlarsn, her ikisi birbirine

srailoullarnn toptan gnn tarihi olduu aktr. ncilde -drt

empoze edebilmifliz, yani domakta olan kapitalizmi, ticareti,

halinde olmas gerektii fikrinin.

karflmfl olsa da; iinde ne olduunu mkemmel bir flekilde

yzyln biraraya getirildii art arda gelen katmanlar var, yeni fleyler

demokrasiyi, vs.

Bu gncel hikyeler anlatan bir film deil, iflte bu nedenle hak davas

hissediyorsun, buna kalbm basarm, sen istediin kadar aksini

gelince eskilerinin ortadan kalkt, izlerin silindii Bat medeniyetinde

Gutenberg yazy icat etti, bu bir ilerlemedir, ve her ilerleme

mefhumu oturmuyor, nk bu halk hakkn arayamaz, ancak

syle.

ve tketim toplumunda yaplann aksine. Halkay olduu gibi

diyalektiktir: Her ilerleme lerlemenin bir andr, ama orada birfleyler

direnebilir, mcadele edebilir, reddedebilir, nclk edebilir, arkadan

brakmfllar: ncil metnini inceleyenler, iinde srailoullarnn toptan

de kaybedilmektedir. SSCBdeki traktrler gibi; belirli bir anda

gelebilir.

gnn befl yz yl sonrasna dek giden metinler olduunu

vazgeilmez durumdaydlar ama flimdi tpk kimyasal gbreler vs. gibi

keflfetmifller: En eskileri anlattklar olaylardan befl yz yl sonrasna

traktrlerin de topra tkettii anlaflld. Her ilerleme diyalektiktir: Bir

Ben kiflilerin haklarn aradklarn dflnmyorum, filmin ve senin

kadar gidiyor.

ilerleme kaydediliyor ama birfleyler kaybediliyor, ve yaz yoluyla tarih

duruflunla ifade bulan bir hak arayfl olduunu dflnyorum.

ncil ortak bellekten geliyor, ki bu da gerek bir ortak bellek ve stne

yazm egemen snfa, entelektellere verilmifltir, yani iktidar

stlk bir szel tarih.

insanlarna, hangi trden olursa olsun! Tarihin yazld dnemin ya da

Bu, korodur: Ben hibir hak arayfl dile getirmiyorum, ben kk

yaratmak gerekiyor. Ayrca, bunlar Romadaki yaflamdan saatler,

ann iktidar. Oysa ki szel bir ortak bellek yine de halk tarafndan

burjuvaziye ait bir bireyim ve hak arayfln dflavuran ben deilim. Hak

Romada halkn yaflad mahallelerdeki modern yaflam; Piazza di

Bu herfleye ramen, tam da szel gelenekle, yani belirli bir bozulmayla

yazlmfl bir tarihtir.

arayfl ancak proletarya, kyl snf veya ifli snf tarafndan dile

Spagna etrafndaki mahallelerdeki deil, ne turistik mahallelerdeki, ne

gelen bir tarih yazma biimi.

Tarihi yapan halk olsa da yazan egemen snftr. Bu SSCBde ve

getirilebilir. Ben hibir hak arayfl dile getirmiyorum.

de dkknlarn ve butiklerin olduu mahallelerdeki yaflam; bunlar

Leons dhistoirea gelince, Brechtin metninin iine neden bu ok

uzun araba yolculuklarn koydun?
zleyiciyi bu denli zor ve alflk olmad ekonomik sylem yamuruna
tutamazdk, nk bunlar okulda renilmiyor ve dinlenme anlar

zanaatkrlarn, evleri yklp dkldnden dflarda braklan

sosyalist lkelerde deiflmekte ise de, bu baflka bir tarihtir, ama bizim
Bir de Freudun hipotezi var, afla yukar flyle diyor: Tarihte, bana

lkelerimizden olanlar iin, kendi szmona demokrasilerimiz iin, bu

Acaba, sahnelemenin ak bir flekilde eksiltilmesi tam da bunun

insanlarn yaflad belirli mahalleler; sonrasnda Amerikallar giriyor

gre, iki Musa varolmufltur, birincisi gelmifl ve kendi tek ve temsil

konuda hibir anlaflmazlk yoktur. Bunu bilmek iin Brecht olmaya

tercmesi deil mi? Sz dierlerine aktardn gereinin?

ieriye, yle ki merkez stma ve asansrler konulunca orada yaflayan

eden tanrsn empoze etmeye alflmfl ve katledilmifl olan, halkn

gerek yok: Figarodan biri bile bunu kabul edebilir. Topraa yerleflik

reddettii Musa. Demek ki halk, iyi ya da kt nedenlere dayanarak

hale gelmifl bu gebeler daha flimdiden arptmaya baflladlar,

Umarm bu byledir. Filmi izlerken hissettiin eer buysa... mzie

hatta bazen befle, aslnda yoksul mahalleler bunlar. Ve gnn belirli

yeni fikirlere karfl direnmifltir. Onu ldrmfllerdir, ve sonrasnda ikinci

egemen snfa ait olduklarndan deil ama yerleflik hale gelmifl bir

duyarl olmadn syleyerek bana hikyeler anlatmana ramen. Buna

saatinde mahalle setim. lki sabahleyin bir gezi, daha sonra

Musa vardr ve dierinin aksine o, fikrini kabul ettirmeyi baflarmfltr,

halktan olduklarndan. Birtakm fleyleri bask altnda tuttular. Buna

inanmyorum. Mzie benden daha duyarsz olamazsn. nk ben

le vaktinde ikinci bir gezi (gezinin ortasnda bir duvar saati

ve ortak bellekte bu iki Musa yavafl yavafl birbirine karfltrlmfltr,

karfln, yazmfl olduklar tarih, bir ktibin yazabileceine veya egemen

gerekten kendi kendimi yetifltirdim. Bu seslere bilinsiz de olsa

grlyor: tam olarak on ikiye on var saat), sonra da ncs,

nk birinci Musa ldrldnden, babann ldrlmesi fikrini

snfa ya da iktidara ya da iktidara bal ayrcalkl bir snfa ait bir

maruz kalyorsun, demek ki diyalektik bir dokuya maruz kalyorsun.

akflam. Tm bunlar grlyor, eer dikkat edilirse: rnein ncde,

76

insanlar iin ok pahal hale geliyor bu evler, kiralar e katlanyor,

77

yaflllar grlyor, ve yalnzca taraalarda, evlerin kenarlarnda,

daha ok sokaklarda yryerek dolafltmdan herhalde, ve arabalarn

lk nce ayn bankta oturuyorlar, onlar su ortaklar, daha sonra karfl

Tamamen Alt Gn Savafllarn anlatyor, LUnit hari neredeyse

bistrolarn nlerinde oturan yaflllar deil bunlara bistro denmez

yryen insanlar nasl rahatsz ettiklerini iyi biliyorum, srekli park

karflya oturuyorlar, en sonunda da onlar ayran bir masa var, vs... ve

tamam Arap karflt olan tm bu kamuoyunu inceliyor ve elefltirerek

nk oradakiler Champs Elysesdeki gibi deil ama daha ziyade

etmeleri gerekiyor, kaldrm brakmyorlar vs. Romadaki srcler her

bu gen delikanlnn gittike daha ok tiksinti duyduunu

knyor ve kendi kk hayat hikyesine dalyor ve orada geniflleyerek

arabalarn, zellikle de genlerin kulland arabalarn, neredeyse

ne kadar ncelii genelde yayalara verseler ve bazen klakson almak

hissediyoruz. Bu psikolojik bir film deil, ama dipten yeralt seli gibi

Neden bir Yahudi devleti? Filistinlilerle birlikte bir Yahudi devleti nasl

syrarak geip gittii yol kenarndaki, duvar diplerindeki masalarda

yerine befl metre arkadan onlar yavafla izlemeyi tercih etseler de, ve

akan ve birden toprak yzeyine kan bir psikoloji var, ki bu da gen

varln srdrebilir? konusunda bir akl yrtmeye dnflyor. Ve

oturan yaflllar. Anlatma dayal bir ifllev var burada, bir yabanc var,

ancak zorunlu olduklar zaman kaldrma park etseler de, baz

adamn filmin sonunda patlayan fkesi.

ayrca, tm bunlar zerinden ve bunlara gelmeden, talyada Yahudi

Romaya sanki Ortadouya gelmifl gibi gelen bir Alman olduu ok

yerlerde araba park edecek hibir yer olmadndan baflka seenekleri

net bir flekilde hissediliyor.

kalmyor.)

ncelikle dorudan gncel konular ve sonrasnda da tarihsel konular

arasndaki balar zerine, gnmze veya gemifle dayanan bir

Orada yabanc bir dnyann, bir nevi Ortadounun keflfi szkonusu:

Bu gen adam, gnn farkl saatinde, farkl mahallede ve

ifllemifl olmanda sistematik bir yntem gryor musun?

dflnce sunuyor. Ve bugn daha seyrek olarak zerine

ilk gezi. kinci gezi: Bankacnn ilk szlerinden ve Leons dhistoiren

farkl flekilde ykselen bir fke ve uyanan bir bilinle keflfettii bu

ilk sekansndan sonra. Daha flimdiden ikinci gezi farkl (farkl

hayattan kopuk bir flekilde yaflyor. Bir yn ev var; atlarnn

Aslnda dilediim ama yapm imknlarnn deifltirdii sralama

klacakt. Ve bir yandan da, gemifli anlamak kadar gnmz

mahalleler), le vakti, pazar yeri; bunlar hl ok yoksul mahalleler,

zerlerinden bir mimarinin keflfedildii, tanrm, buras Roma olduu

Chronique dAnna-Magdelena Bach [Anna-Magdelena Bachn

incelemeye de ihtiyacmz vardr. fiimdiki zamanda, insanlara zarar

ve flimdiden deiflim bafllamfl, gen adamn dflnmekte olduu

iin alabildiine gzel, ama ayn zamanda da ykk dkk evler olduu

Gndkm], Musa ve Harun ve Non Rconcilis [Uzlaflmazlar] idi.

vermeye hakkmz yok. Olup bitenler zerine dflnrsek, bu

hissediliyor. nc gezi: Bu, bankacya son bir defa geri dnmeden

iin boucu, ve orada bankacnn flu szleriyle iliflki kurulabiliyor:

Yani gncel filmler ilk iki filmimden sonra gelmeliydi: Birincisi 1750

gnmz hapishanesinin kaplarn aabiliriz.

nce, bu arada o da faflizmin kysna gelmifl avukat, yazar ve

Kfn yaflad evlerde oturan insanlar.

dnemi ncesi Almanya zerine, Hristiyan medeniyetinin sonu,

ncesinde de filmdeki dier beylerden farkl bir snfa ait olan kyly

Kendi kendimize sorular sormazsak, tm bunlar bizi ilgilendirmez, ve

insanlarn henz kendilerinden hi kuflku duymadklar olduka kapal

grmfltr. O noktada bir tr fke ykseliyor: Yabanc farkl

bence, kendimize sorular sorduumuzda, caddenin gsterisiyle de

bir dnem, birtakm kyl savafllar olmufltu ama bu henz burjuva

davranmaya bafllyor, yol gittike kvrml bir hal alyor, kp

ilgileniriz, ve eer caddenin gsterisiyle ilgilenmiyorsak, toplum

beyinleri kuflkuya dflrmemiflti, elbette bu kanlarnda bastrlmflt.

kurtulmaya alflt bir labirent gibi bir fley oluyor, fke artyor, ve

zerine, iinde yafladmz dnya, ya da tarih zerine hibir soru

Demek ki kendinden kuflku duymayan bir dnyayd szkonusu olan.

arabalarn varl gittike daha fazla hissediliyor ve bu da yolun

sormamfl olduumuzdandr ve bu nedenle ne haberlere ne de

Daha sonra, Yahudilerin klelii dnemine ve ncil tarihine doru,

kenarnda oturan insanlar rahatsz ediyor. Ve bu koflullar altnda

Brechtin metinlerine ilgi duyabiliriz. O halde, bu araba gezileri bir

daha uzaa bir dalfl yapma fikri, ve sonrasnda da art arda gncel

yaflamann imknsz hale geldii grlyor.

paylaflm oluflturuyor. Ben filmlerin tm insanlar bir sinemada

diyebileceimiz iki film yaptk. fiimdi yapacamz film gerekten

Ve stne stlk bir kalabalk var: alflan insanlar; mekanik testereler,

birlefltirmek iin yapldna inanmyorum: Bu noktada Brechtin bir

gncel bir film. Alt Gn Savafllarnn patlak vermesinden yola kyor,

kunduraclarn, iflilerin, marangozlarn, doramaclarn ekilerinin

fikrine geliyoruz: Bir tiyatro piyesi ya da bir film izleyicileri blmelidir,

talyadaki hareketlerin durufllarn anlatyor. Salam bir tutum taknan

grlts duyuluyor. Bu bir sesler ve renkler dnyas, ama mistik

onlar uzlafltrmamal ve birlefltirmemelidir. Bir nevi, bilinlenen o gen

ve ilk iki gnn dalgalanmasndan sonra kendini yeniden toparlayan

anlamda deil ve dahas bu dnyadan tamamen kopuk bir tip var: Bir

adamn kafasnn iindeyiz (arkasndayz ve onu ynlendiriyoruz).

LUnit hari btn gazeteler Arap karflt bir histeri sergiliyorlar.

tr akvaryum iindeymifl gibi, o dnyann iinden geiyor, baflka bir

Aslnda film znde ok basit. Tm safl ve cehaletiyle yaflamakta

Dflnce Floransa burjuvazisinden gelen ve Sienada ders veren 58

snfa ait olan ve bir arabann iinde olmasndan dolay etrafndan

olan gen bir burjuvann bilin kazanmas, ykselen ve patlayan bir

yaflndaki Yahudi bir retmen tarafndan gelifltiriliyor: babas avukat,

kopuk bir flekilde yaflayan (arabalardan nefret ederim, belki de

fkenin hikyesi. Bankacnn son cmlesinden sonra bir fke

jakoben, mason, faflistler tarafndan 1923te hapsedilmifl; ailenin dier

arabam olmadndan, hibir fley bilmiyorum onlarla ilgili, ama bu

olufluyor, bu gen adamn son fkesi ve filmde bu hissediliyor:

tarafysa inanl. Amcalar onu Sinagoga gtrrlermifl.

78

burjuvazisiyle Katolik Hristiyan olarak adlandrlan burjuvazi

konufltuumuz baflka pek ok fley, nk bu da filmi daha gncel

Sylefliyi gereklefltiren: Albert Cervoni

Cinma 75, Kasm 1975, s. 44-51.
Franszcadan eviren: Ayfle Orhun Gltekin

79