lssN l300_]0]5

sAB iIA

(zEKEniy

SERTE

vErnxFEnnixizmi

I,

Z^FER TOPRAK
Artrk brrlyet mabdu bif zmrc?e tabsis edilenxez ue erkekleriv ,nmessillerinden mrekhep

bir

neclis rt& renleketi emsil elemez. kanLux-

Bsasllirl btlL ()slnnllara

uerd,i bakk btz-

ler.len khnse esirgelemez. mtt ederirn ki

leni

meclisilx JEni nebslan bu \okta! yaklnd.].n g-

rr w bu

SeSi

yak ndan litirl,er,

sabiha zekeriya (sertel)

'Kadnla ve lntihap"

BJ)k Mecruua Cilan Harbi eltesi, 1919 y mda

17 sayl yaymlanm bif deIgi. aramba gnleri rkan "edebi ve ilmi haftafuk mecmua"nn mdr ve

imtiyaz sahibi M. zekeiya (Sertel). ldarehanesi Caalolu'nda Itihad Evi. Savata yenik den Osmanlnn d lnkllm1 gidermeye ynelik, genlie seslenen Biiyk Mecmua iki dnya sava1 alasr
oluacak ulasal kirrliin nc yayn organlandan.

"VaI olan ve yaarak hakkna malik brlunan bir

millet ne kadal b},jk felaketlere mauz kahrsa
kalsrn, onr kimse ldremez" diyor okullaflna seslenirken. Sorun br tr bif ulusal kimlie sahip
olup olmamakta, Eer bu topraklarda yaayan in,

sanlar "millet" olarak varsa "bedbini"ye, ktiimserlie zaten ye yok. Yok millet olarak va deilse o
zaman herkese den gIev bir millet olmaya almak ve bir millet olarak yaayabilmek iin ne
noksansa onu salamak gerekyor: "Ofurup elbirliiyle almak ve milledn hars itibariyle ykselmesini ve hakiki bil millet olmasn temine gayret etmek" denin ilk saylda kan "Byk Mecmua'run
Gayesi" balkl yazsn<la yel alan satflar. "Merrleket ve millet en felaketli dakikalann geirifken bu
dnyada yaamyormu gibi Lale devrine yakan
hafifmerepliklerle sahifelerini doldurmayacaktr"
BJk Mecrua. Bu nedenle de ilk saysnn "Hafta
Mrsahabesi" "mefkre"ye, dier bir deyile lkye
ayn|acak. Ulkti ise ada balamda bt milliyetilie ynelik "Trklk":
Trklk, gnlleri maziden alan milli bif cereyandr ki mensuplar iinde yalntz ttihat a deil, belki
daha fazla bitarafla, h^tt^ hfriyet ve itilafdar val_
dr; ttihad'n iddetli takibatna uIayan eski "Milli
Merutiyet Frkas' ttihatlarln daI ve emperyalist
"lttihad-l anas." siyasetine kart "liberal milliyetpe-

sabth, zekerlya sertet

FotofLl/r

Yaz Senerin

ko leksi'/onunLlan

verlik"i kendiierine bir esas ittihaz elrniti. Trklk

Trkn maddi ve manevi vafllnl ku!,vetendirmeye
alan ve bu gne kadaf da harsi sahadan aylmayan milli bi. hareketti.

Bu satllar milliyetilie yeni bi yonm 8etidyor. Bir baka deyile, liberal bir milliyetilik anla-

ylla yola Ekan ve belki de Cumhuriyetin milliyeti]ik anlayru aydnlatan

mua,

bf

deri Byk Mec-

Bjnik Mecmua'run amac yeni doacak Trki-

ye'yi "asri cemiyet" ya da agda top]um olarak

kurgulamak:

1,7l

,-

sftele,

bif tavla pertlslnde.

Bugn her milletin gayesi as.i bir cemiyet haline gelmektiI| nkii, bu asrda hr.iyetiyle, istiklalMe, erefiyle yaayabilecek cemiyetler, ancak asri millederdir,

Derginin hedefi Bat. adalama, bir anlamda

Batllana, Laik bir izgiyi s^vnan Bii!k Mecmua'<1a, toplmn din, dil, ahlak, hukuk, eitim,
bilinr, sanat ve mzik gibi atanlarda yozlat1, btn bu unsurlann devlet ye milletin ayakta kal,nas
ve toplumun adalamas iin ark tamamen yete$iz kaldll rgulanmakta. Gndemde bir "Yeni
Trkiye" yer alryor.

Bylik Mecmua'nn adalatrc1 misyonu

Cumhuriyetin bir anlamda habercisi. 7 Maft-25

ne
lk 1919 arasl kan derginin dnem itibaIMe^azor koullar altnda yaymlandnl hatIlanak yersiz. Br nedenle birok kez sansrn gazabna uruyor, bolukla, hatta bo sayfa|ar|a kyor. Bu
yazlrun amac1 BJ)k Mecmua'nn iledii ana temalardan birini incelemek. "Trk feminizmi" derginin belki de en gr-il ynli. szcs ise y^zl yaamna daha ilk adlmlannl atan Sabiha Zekeriya (Sertel). Mehnet Zekeriya (Sertel) ile evli Sabiha Zekeriya daha ilk saydan itibaren kadn sorununa de-

inmi. Derginin sekizinci sayslndan itibaren ise

derginin mdr ve imtiyaz sahibi olmu. Bundan
byle Sabiha Zekeriya meslek sahibi nc kadnlardan.

Derginin hemen her saysnda kadn (ve erkek)

yazar|arn kadlnln topumsal konumu ve kadn
haklar zeline grleri, dnyada kadn hareke
ile ilgili lubeIleI, yorumlar yer alm. Sabiha Zekeya'nn yan sra Haide Edip'in (Advar) yalarna

da yer vermi Byk Mecmua. Dergide kadln yazalara birok cadalama yanls ekek yazar arka
km. Mehmet Zekeiya, Galip Ata, Tekin Alp, lsmail Hakk katkda bulrnmu Iar Byiik Mecmua'ya,

Sabiha Zekeriya, Trk kadnn bar ve sava

yllarnda gsteldii bluk gayret ve fedakirtkla

toplumsal yaamrn vazgeilmez bt unsun olduunu oltaya koyduunr ve on.n her konuda Trk
erkeiyle eit haklara sahip olmas gelektiini !,tfguluyor. Kadnlarn kamusal alann her kesine
girebilmeleri, kadnlarn seme ve seilme lrakkrna
sahip olmalar gelektiini sylyor. 1908'de "hri
yeth ilan" ile gndeme gelen "musavat- tamme"
ya da "tam eitlik" anlay aftlk toplumda yer etmeye balyor, Cum}uriyetin atlhmlan iin ortam
oluuyor.
Sabiha Zekeriya'run ilk sayda yer alan yazrslnln
ball "Trk Kadnl$nln Teakkisi". Sabiha Zekeriya'ya gIe cihan Harbi tm toplumsal yapla

dnme Lratm. Tm dikkatlerin ceplrelere

evfildii bir erede kadnlk aleminde kkt deiiklikler yaanml. yte yazyor Sabiha Zekeriya:
"...kadnlk ileminde 50 senede vcuda,gele!eyecek olan bir tekaml, seri bi tebeddl grld.
Denebilt ki harpten en ziyade mstefit olan kadmlk Alemidir". o gne kadar yaln\z Bazete S^yfala,
rnda yer alan kadn hakk, kadnn grevi, Cihan
Harbi'nde az ok gereklemi. Kadnlar i hayah-

na girmiler, ticafethanelede, fabrikalarda almaya balamlar. Maddi, manevi hayatta her tiirl engele kar glis gemiler, hayana mcadele edebilecek bir gce ve kafaya sahip old.klarn karut-

t8]

sABH A (zEKERYA)

ERTEL

lamlar. Dii rekeplerinde, Darlftinun'da, bak, teriyolojihanede alan kadnlar buna gzel bir ka-

nt olutumular. Aynca, Hilal-i Ahme (Kzlay)

bnyesinde kadrnlarn gsterdikleri yararllklr,

hastanelerde, hatta cephelerdeki fedakarlklan lkede kadrnm ne denli sorumluluk stlenebileceini

8stermi. Nihayet kadrnlar "fikri hayaf'a da katlmlar, yazp izmiler. Halide Edip, Mfide Ferid,
kfe_ Nihal ka<Jn yazarlara bilka mek.
Kadrlarrn kamusal alana amas, giyim kramuun da kkl deiiklie ufamaslna neden olmui

Trk kadnt hem yeni hayatna uygun olmak, hem

de btiin zaafeti zerinde toplamak zee yle gzel bir telebbs (giyinme) tarzna sahip olmutur ki.,.

Gerek yerli Hfistiyanlar, gerek ecnebi kadnlar

zevk-i selim daieinde giyinmek hususunda Tk
halkrnn hayrandr."

Brr satrrlar o gnn "milli moda''srn ne denli

gI bir iz8ide ilerlediinin kan_tlan. Ancak -tejebbs"le "tesetnir" ya da "giyinme" ile -rttinmekavgaslnln ne denti gl oldru o gniin gazetelerinde izlenmi, -Te|ebbs" tarzru beenmyerek

kadnlan bu ttir giyinilelinin ananeye r,e dini

ddetlere ters dttin syleyen kimi eweler -te-

iebbs" yanlannca "kaa tehlike" olarak nitelenmile. "Tesettiir"n ncs Tawir-i EJkar olmu,
"Tesettr" sarunanlar alasnda Darlfnun miidr-i umumisi ya da ektr Naim Bey de yer al-

mr, bu kon.da birok yaz yazml, hkmetin ''te-

lebbs"e mdahale etmesini istemi. sabiha zeke ya yasnda "memlekette kala tehlikenin tahakkuku gayesini takiP eden br zmrenin neriyat ve
telkinat altlk tesir yapmaktan ok uzakr'' diyorl
"nkii hayatta gemi fikirler terakki etmi, Ye tesettiir bir din meselesi olmaktan ziya<le bir Salat
meselesi olmutur."
sabiha zekefiya 1917'de yrIle gilen Hukuk Aite Kararnamesi'ni kadn dnyasnda gerekleen dnmtin bir baka ka:
nlt olarak 8rm. Dne kadal
ailede aa konumda olan, ve
eken kasnda hibir hakka
sahip olmayan kadm, bu kararname ile, "az ok msaYi" bh
konuma gelmi: "Kadnllk hu-

kuku itibariyle bu kanun fevkalade memnuniyetle kallanacak bi hadise."

Sabiha Zekeiya ikirci ya^sn kadn hukukuna ayrm:
"Kadnlk Hukuku Bahsi" balyla seme seilme hakkna
deinm. Feminizme "son ilmi
cereyanlar" aasrnda ye vermi. Hollanda, Danimarka,
Finlandiya, Amerika gibi birok lkede kadnlara "hakk
intihab" velildiini, son olarak
da 1918'de ngiltere'de kadn-

sabtha zekeftya sertet

lann siyasal yaama katlarak "inhab hakk''n elde

ettiklerini, son seimlerde bu lkede kadnlardan
bir rnebus seildiini, keza Nmanya'da da kadnlaIrn "hakk-r rey ve intihab'! elde ettiklelini, ve kadnlann 38 mebus kadklann hatrlatan Sabiha
zekeriya, "sfrajet" hareketinin baanya ulamasnda savan byk etkisi olduunu urgrlamr. Al-

Sablha (solda) ve Zekedya sfel

I91

(yaornda) 3o'afda itanbu'da bif lrar balosuoda.

TRK FEelNZ^A
SABHA ZEKERYA
Harp bize, yeni alan devirde hfriyetiyle itiklaliyle yaayabilecek milletlerin ancak asfi milletler old.-

unu gsteIdi.-. ve bu netice her milletin iffan hayatnda; harsnda, medeniyetinde, itimai hayatnda ciddi tahary,ller ve terakkiler dourdu. Diine kadar hayali olarak tasawur edilen feminizm meelei en'i bil hayata
mazhar oldu.
Her millet muhitinin terakkisi, zihniyeti ve hayahyla mtenasip bif ekilde kadnlarna hak ve mevki verdi. Dne kadar hap cephelerinde yksek bit hiss-i
efkatle a]an vcutlara bugiin layk olduklar hakk

vermeyi ok g.mediler. Bize gelince iiphe yok ki

kadnrn hakk meselesi garptaki ekliyle bizde mevzubahis olamaz. Bugn zihniyetimize, hayalrmlza uymayan haklar ve mevkilef istemek utopie'lar afkasnda
komaktan baka bir ey deildir. Bugn hayatm aldl ekil kar$nda bizde de teesss edecek yeni telakkiler, yeni diiiincelef ve yeni hayatla va. z^man bize atrk eski akidele eski zihniyetlerle yriinemeyeceini acl bir ekilde gstefdi, tsu yeni hayatta kadlnln
ol ne o]acak? Ihtiyacn dourduu bir mecbuiyetle
kadn hayata girdi. Fakat hef ube-i Tende, her ube-i
sanatta mahdut bir dereceye ykselebilecek bir malumatla girdi.

Kadnlk hayat iin bunr.n da teekkfe layk bir

terakki olduuna Phe yok; fakat yatlr, iin kafi deil,., Yeni hayata daha muvaffakiyetli admlar atabil

mek iin yafmm ihtiyalanna, teakkilerine gre hazrlaomak icap eder. Asri milletlerin getii merhalelerdefi
biz de ruhtmuza ve benliimize uyan ekilde gemeye
mecb!ruz. Bl.g-in Gafb'da kadnln muvaffakiyetini phe yok ki mektepleri. darlfnunlar hazlad,.. Sarslrnaz bj inan]la balandla mefkfireler buradan aldkla kuvede tenemmv [geliip byme] ve inkiaf etti... Faka bizim iin bu neticeye erimek pek uzun.

Mekteplerimiz e,.Vela mefkiireyi vermeye elveili deil.

Sonra bu kada mesaiye ramen daha henz erkek ve
kad1n tahilinde msavat yok. Geende shhiye Cemi
yeti kadmlafm faklteye, dii mekteplerine girmesini

man kadmhnln savata 8sterdii maddi Ve manevi aba onlaIa Meclis'in kapsnl amr. Demokratik geinen Fransa'da ise, savataki btiin yarafhlldanna karu- br hak kendilerinden esirgenmi.
"Hilal-i A}rmer Hanlmlar Cemiyeti" Sabiha Zekeriya'nn nc yazsl. Hilal-i Ahmel'de, ya d2 KlzLlay'da grev alan kadrnlann ne denli Vatan sevgisMe lkelerine hizmet ettiklei \,.rgulanm. Hilal-i
Aimer Harumlar cemiye, Besim mer Paa'nn
nclnde kurulmu Ve Balkan Harbi, ardndan
Cihan Harbi'nde "Trkliin iftihar edecei bu mu-

t10

eddetti ve tahsilin mtevazin ldenk] olmamas kadnlar

iin ve memleket iin br elim neticeyi doudu. Bu

maniin izalesi kadnlk kada memleketi de ve genlii
de a]akadar edei Hafsa [klttie] kuwet vemek, asri
hayatl yaratmak gayeleri afkasmda koan genlik, bu
ne harsa ne de asfi telakkilee uymayan dtinceler
karsnda kadnl* meselesini ve bilhassa imdilik en
mhim olan msavi tahsil meselesini daha ciddi bi, ekilde dnmeye mecbunz.
Madem ki kadmltn fikri hayata gifmesine tahsildeki msavatstzlk sebep olarak gstefiliyor, bunun halli
o kadar mkil olnasa geek.
Programlaf alm olduktan sonra tatbiki neden kabjl
olmuyor? Eer mr,allimelerin ehliyetizlii mevzubahis
ise, pek ok mek|eplerde tatbik edildii zere fen ve
sanat defslefi erkeklere tahmil edilebilir; Eef kzlan
on lnlfi itmama lzum gfmeden ekilmesi ise, brF
nun iin de ailelefi renvir etmek maarifin, genliin Ve
mnel,vel kadlnhn boctduf. Maatteessf bizde kadnlln hakkn, yeni hayattaki roln tetkik edecek,
tetebbu edecek, memlekette kadnlk hayatyla doludan douya alakada olacak bir kadnlk snf yok.
Hatta kadnlk daha bif fikir etraflnda. bir mefkre eraf1nda toplanmandan bizde urlu bir ekilde

fem

nDm ceeyanl bile var denilemez. Yalntz ykselmek isteyen dank bi kadnllk zmresi vaf, o kadar.
stihsali urunda feldi her menfaatten tecefftle
[vazgeerekJ sff cemiyet iin alan, daima a}T 11 fiki,

al,r gaye etrafrda toplanan bi. kadnlk ekseriyeti teekkl eii gn bizde feminizm cereyanl uyanacak ve
hayattan aldt kanaalele azim ve mcahede yolunda
birok taraftarlar bulacak, biok muhaliflerle arpaak yyecektif,.. Bugnk bu tevakkuf maatteessf
mahza mefkoresizliken, mte.ek heyecanlara ve dncelere malik olmamamzdan ileri geliyor. BL cereyan uyandktan soffa bizde ne ekilde tecelli edebilir...
Bu ilmin halledecei bir meseleden ziyade zamanm ve
ihtiyacm halledecei bfu meseledir.
Bilitk Mecmua, flo. 4 (27 M^rt 1979), s. 63

kaddes ve byk ruhlu kadrlar" canla, bala al

mrlar, yaIaldan sal8l ve giyecek yetitimek amacryla imalathane kurmular, yz binlerce par^ a-

malr etmiler. Besim mer Paa tarafindan Hi

lal-i Ahmer Cemiyeti Hanrlar Merkezi'nde adan
dershanede biiimsel yntemlerle hastabahck eitimi velilmi. Keza demek bnyesinde yer alan kadnlar yaralrlann yanr slla, gmenlere, yetim o-

cuklarna, zabit aileledne, dkn her kesime el

uzatm4 Ve savan neden olduu sefalet Ve yoksul,
luu olanaklar lsnde gidermeye allmllar.
]

sABiHA (zEKERYA)

sE RTE

Hilal-i Ahmer hanmlar, "bu

yl'ksek ve .lvi ana ul,unr"
yalnz kendi askerlerine deil,
dmanlafna da ayn efkat

ayn rikkatle gstermiler.

Sabiha Zekeriya drdi.incti

yaz\Slna "Trk Feminizmi"

balln vermi. Savala bilik-

te feminizmin ykseldiini, ka-

dnla,n toplu-sal konumlarnn gtendiini, laklarn elde ettiklerini vrrgulayan yazar, "kadnn lakk" sorunnun Batr'daki bo},tlanyla g-

nn Tiirkiye'sinde istenmesinin bir tf toPya olacan

kaydetmi, "yeni layat" adn

verdii bu lredefe ada ul.slarn getii evreleden T.iklerin de uhlarna ve benlikleri-

ne rryan ekilde gemeye -

s.tlter

mecbrr olduklarru ileri srm. Batr'da bu noktaya okullalla, niversitelerle valrldln, "sarsrlm{Z

bir imara balandklan met]rreler"i buralardan aldkla, Trkiye'de br hedefe jlamak iin uzun biI
sre geeceini, okullann "mefkre" vermeye elverili olmadln, eitimde kadln elkek eitliinir
henz daha kurulamadlnl yazm. Ksa bir siire
nce Slliye Cemiyeti'nin kanlann faklteye, dii ektepleline girmeledni reddettiini, eitimde
eitliinin olmmasnrn kadnlar iin de lke iin
de elin sontlar dourduunu sylemi. Bu engellerin stesinden 8elmenin kadlnlk kadar lkeyi ve
genlii de ilgilendirdiini, "asd hayatt yantnak"
iin "kadnlk nreselesi"ni ve zellikle o gtin icin en
nenli konu olen "msavi tahsil neselesi"ni cidcli
bir ekilde dnmek gerektiini vugularx.
Eitimde eitlik sorununu l)if sonraki yazsncla
"Kz Dirrlfnun. Meselesi" balyla ele alan Sabilra Zekefiy o gnlerin gndemini olrtlran "Darlftinun'da kadnlarla erkeklerin mterek ders takibi reselesi"ncle taassuba sava aml, "Asrilemeyi" yegane krrttlu yolu olark gren Sabill
Zckeriya Dali]l[rintn' asrilenek vc -hrsrn ykselmek" iin gerekli aralarn en nelisi ve belki
de birincisi olaak g,m. Darlfunun'u baz evrelerin eski medrese ekline sokmak istediklerini,
"yeni hayat" skolastik grlerle engeller-eye altklarn, klerikalizmin can ekitii bir asrda, hayatn gereklerine gz kapayp, otaa di.incesiyle ve taassupla b- "mefkre ve hars ocagi'na haremi getirmeyi amaladklarn yazm:
Kadnla erkei lir katagz perdesiyle ayrmak gln olmaktan baka bir netice vermez. Ahlak kadnln lesettrn deil, ismet Ve nezahetini ister, Bu
ise bir barts, bir araf ve sonra, dershaneleri
ayfmakla mmkiin olan bi ey deildir,
alan kadnn karlatr sorunlar ve czmler
Sahiha Zekeriya'nn altnc yazsnn konr.su, "Sdne
(siitanne) ve Dad Mektebi" bal altnda, kadnln
t11

btf eradar Yrldrz. zekertya ve sabiha sertel

kanusal alana rln ve almasyla anne bebekocuk ilikisinin geirdii dniir.inleri ele alni. Bu
arada zevk ve elence dkn, nroda tutk.]nu kadnlarn gebelik esnasnda yxnh tttunlanra dikkat
ekmi, Doun yapacak bilok kadmn son aylara
kada, niksek keli iskarpinlerle gezcliklerini, bunun bir cinayet oldur]u, ytiksek keler yriztinclen doan ocuun byiik bi ounl]unun teekklatlnn noksan oldui.nu ileri stimrti. Bu yazda
bir anlan,dr ar "asrilenre" eletidlni, toplun]u ilgilendiren Ve toplumsal zarar neclen olan sounlarcla kadnn "serbestisine" sahip olnrakla lerber haeketinclen sorumlr old-un. kaycletn]!.
Sabiha Zekeriya kadnlar .ev kzrcln", "ueslek

kadni' ve "diinya kadn em,ne du ode)" o|nak

tizere e aym], Trkiye'de bu ti tir kadn birbirine karnr. zellikle lincti trir kadrun giderek
birok monden ailelerde taklit edilesi toplum iin
g.inden gtine clerinleen bir yara olnr,. Kerdi ya-

an tarz nedeniyle sakat doan bir ocuktan annesinin vicdanna, Allahna ve toplumuna kar sorumlu olduunu syleyen Sabi!]a Zekeriya, anne olacak
bir kadnn biitiln ZeVk ve elencelere Veda etmcsi
gerektiini, yaamtn ocuuna yakfetnrek zorunda
olduunu kaydetmi. Oysa baz kadlnlar elencesini
oQuna tercilr etn]i, ocuk cahil slitannelelin, Cladlann yetersiz bakrrnda, kt beslenne koulla
rnda bilyr olnu, topluna "n]adcli, nanevi. dima, ruhu bozuk insan kuklasf' yetitirilni. Yksek
kelerin yan sra kadnlarr affetlilmez bir baka
kusular klrk iin Zengin dekolte tuvaletlelini terk
edememeleri sonucu "sancl, sska ve kansz" ocuk
do,umlanna neden olnralarym.

Sabiha Zekeiya, bilgisizlikten kaynaklanan b.

tr sakncalara kar illkede doumevleri (veladethane) Ve emzi ne evleri (irzahane) neni, Bu
ttir evlein dier bi, yara ahan kadlnlara msait
bir ortam yaratrflalarr. Kadrun almaya balamaslyla iilke nfusu aasnda teIs bir orantl olacaln
]

PAMUK AYE HANIMI,A MUI,AKAT

Kadnlann hayatl gi.mesi, hakk- reye malik olmas
gerek muhalif gerek taraftar mehafilde biok mnakaalara dedikodulara sebep oluyo, Hef iki taraf da kendi nantk ve zihniyetine gre kendince doru hkrler vefiyor. Biz davarn|z|n kadnlar hususiyle eski kadn]ar arasnda ne suretle telakki edildii tecesssne
mukavemet edemeyerek seksen yanda grm geeifmi hjr hanlm,n hi5siyatna mra(aat etmeyj miinas,P
grdtik. Bize sinnine ge Pek hfriyetperverane muhakeme]er yriien Pamuk Ayse Hanm seksen ysnda
oldrk zyf fakJr zinde. kendi abirince fele{lin (rkndan bin trl imtihanlarla gemi bir hanmdr. Romatizmadan mustafip oldu iin dizlerini kanepeden
sarktm, gzlklerinin alkaslndan kiik fakat yolgun
gzleriyle adeta gtilkle gyor gibiydi. Beyaz zerine lacivert prllu enrarisi, beyaz hrkasl, beyaz ipek salarn saran sar yemenisiyle samimi Ve mlayim bir kadm gibi gdntiyofdr. Fakat suallerimiz en derin noktalarna dokunm, olacak ki o 1tmtak ve munis {izlefin alhnda asabi ve heyecanll auhrnu gstefmekten
kendini men edemedi. kendisine ilk sual olarak:
- Kadnlarn hayata gimesini, yeni ticaethanelere,
dairelefe girmesini doru br,luyor mus!nrz?.. Gzlklerini kulaklarlnn arkasna iyice yerletirdi, beni mdakkik hi. nazarl2 szditkten sonra:
Gidikleri zaman kimseye sormadla, imdi bu
somadan ne lkaf Hem imdi hanrmlaro girmesi farz
oldu..- Onlarn girmedii yerde ember domyor.
- Tbbiye'ya girmelerini, erkeklerle beraber okuma,

, Ekeklerden iyi becerirler. Kadnlarn elleri evik-

tir. Kadftlartn eli her ie yatar, Zaten doktorluk gz boyamaktan baka bif ey deil. Ne sihirdif ne keramet,
el abuklugu marifet.

- Siz olsanz, kz ay snfta erkeklerle okumak

lizere gnderir misiniz?
- Hay, hay ekek yalnz ofada ml vaf... ayrlarda,
mesirelerde, kol kola geziyorlar da, bir nlfta yan yana
ofurmrlar ne kar?
- Ya avukat olmalarn nasl brluyorsun,z?
- A.akat ml? onlar ezeiden avukat... Alaydan yetime.., Yalanclk deil mi ii zaten?
Bu szntiz hi kabul edemen efendim. Hanmla yalan sylef mi?
- Krkta bir defa sylemezler... Ama gcenme kgm,
erkekler altrd.
- Ya kadlnlann mebus olmast iin ne dliiinyorsuflllz?

- Brnu dtinmeye ne hacet.-. Hanginiz ocl'r

nr"-

za baklyorsunuz... B!g sinema, yarn tiyatro, bf

gn futbol... Kalfa ocruna iyi bak... Bunu gzel biiisiniz,., Marastiler daha iyi baka, hi sd lma klzm.
- sizce hangi kadnlar mebts olmal'
- Harpe en ok ehi Veren anJlJr.

lan mlvafk bultyol musonuz?

- Nereye girmediler ki oraya girmesinle, Hastaha
nelere gittiler. Ytizlerce erkein arasnda firldak gibi
dndlel Hasta]an ellediler, glledile. Olacak olanla
hepsi old!. Arhk doktor niye olmasnlar.
- Bu ii becerebileceklerini zannediyor musunuz?

Vurgulaml, ancak diel medeni lkelerde oldu].

gibi do,m evleri \/e emzime evlei ile bu Souna
zl-im brlunabileceini kaydetmi: "Arele snfna
menup bil kadn ocuunu Veladethanede douldrktan sonra Ve izahanede byttkten sona o,
cuktan aftk ekinnez" deni.
Sabiha Zekedya'nn yazlafl mantlksal bil sreci
izlemi. Nitekim bi, sonraki yaz1 "Kadlnlara al
ma Hakkf' ballm talnu. Savan geieneksel toplumsal yapl;rr kefttiini. erkeini cepheye sevk
eden kadlnrn aitmak zorunda kaldn, sefaletle
kar karya kalan insann trnayla topra kazlya
mk geimini teminden baka ztim b.lamayacalnl yazl1x. Nitekim Tlrkiye'de de Halbiye'de, Ka-

Sonra, suale meydan vemedi,

- Doktor, mebus, a\,,kat... Daha bilmem ne? Daha

kadn oimay renemecliniz, mebus olacalnz de ne
olacak... Fakat kabahat sizde deil. Erkeklerio. Biziki-

ler olmalyd da siz erkek ne demek o zaman anlaldlnz. Ama klzm szierime giicenme, akllma genliim
geldi de sinirlendim... Olunuz yavrum, doktof da, a!.tF
kat da, ne isterseniz olun, yalnz ihliyaf olmaymlz.

s(abiha) z(ekeri}.a)
Biiyiik Mecmua, flo,15 (13 TefiDisani 1919J, S. 23J 23a

hksz ve modasl gemi nazariye ve faaziyelere da,

yanarak yaplacak muhalefet, edi yam!rlarn sti

kieyip getirdii takn nehilere kargdan yaplan

setlerin m!halefeti kada,rk ve kulvetsizdir. Bugn artlk br,t memleketteki bolrkla doldrnak iin
doktof , al,ukat, ifli. sanatkar, daktilograf, fotogaf,
tccar, h sanat ve fen ubesinde ihdsas kesbetmi
kadnlaIa ihiya vai Artk krft m!haiefet ve taass!pla gei.ecek saniyelerimiz tlikendi. mspet ve

ciddi icaat karlnda daha abuk diiinnrek, daha

seri i grmek ve yaflnm ihtiyalan kefetmek
mecbUriyeti karlsndayz.

Kadnlarn siyasi l,aklar Sabiha Zekeriya'nn

"Kadnlar ve ntihap" lalkl yazsnda yer rlm:

dlnlar alrma cemiyeti'nde, Miidafaa-i Milli

Dne kada Trk Feminizmi ne olabilir? diye diiiin-

dtim zaman kadnln intihabata itifakini tasa\,n,ur bi

le etniyodum. Heniiz erkeklerimizin bile rtlerini ispat edemedikleri bi meseieye Tk kadnrr da kanirmayl m,vafik gmiiyordum. Tti.k feminizmi, Tiirk
kadmn btn hakiann istirdada laylk bir mevkie 1karmakhn ibaret olmaldt diyordum. Pakat bugn
memlekelin mukaddeatl mevzu oldur u srada kadlnm niin bu haktan mahrum ediodiini di]ndiim zaman, mantki bif mazeret bulamiorun], Tiik
kadn brt vatana erkekiei kadar. bilhassa baz anasr

ye'de, benze biok kuruluta kadln i bulmu, geimini salam. Ancak sava sonrasl alan bilok
kadn isiz kalm, kadnlarm alma hakla fiilen
elieinden alnm. Sabiha zekeliya feminizmin de
desteiyle kadnlarn alma yaamnda daha faal
olmalan gereini r satflarla vurgula]t:
Feminizm hareketleri cihanrr hef taaflnda sefi admlala ynirken ve bugn burada da bu ihtiyacl duyan
byk bi kadnlk ekseriyeti ve kuweti vaIken man-

[12

sABiH A (zEKERiYA)

yetleli" ve "Ruslar,

kadar merbut deil

midir? Erkee bu

,r*},-f1

hakk veen sebepleri aratrrken on-

la kadnn fevki
ne karan bir selep blanyor,n.

Byk MecmLa'
da SabiIra Zeke,iya'n 1uka,da ka1dedilenler clnda
iki yazs daha yer
alm. Blnlardan biri
ereve iinde tam

metnini Vediiiz
"Pamuk Aye Ha-

nl'la Mlakat". Di-

eri ise Byk Mec-

mLla'nla

kadlro|ar|rn

Darlf nun'da er

keklerle birlikte

derslere girmele ri
necleniyle yaplan
anketle ilgili yazs,
Anket ii7erine biI
yazmz Toplunsal
Taib'io \|eriki say
larnda |ulacaksnz,
Derside aynca kadn
sorununa eilen birok baka yaz var.

Kimileri

iTzasz.
Bunlarln byk bif
olaslkla sabiha ze-

sERTEt

a''4'''l6,ql'!J.'-)

n.:,l\.

Trkler" balkl ya-

zi^r| Bii},iik Mecmua'da yaylmt,annx,

_ Sabiha Zeketya

(Serte|) Byb Mec-

,,.;:":."
^

sABAzEKERiY,(NIN
BLrwiK MECMUA,DA IKAN YAzltARI
Sabiha Zekeriya, "Kadnla Dair: Tiirk Kadnll1nn Terakkisi",
Bli,yk Mecmul, no, 1 (6 Mart 1919), s. 12.
Sabiha zekeIiya, "Kadnla Dai: Kadnn HukuL-u Bahsi", aryih MecmLa, no. 2 (13 Mart 1979), 5. 29.
Sabiha zeke.iya, "Kadnlla Dair: Hilal-i Ahmer Hanrrla cemi
yeti", Byk Mecmu4, no, 3 (20 Mart 1919), S. 47-42.
Sabiha Zekeriya, "Kadnla Daif| Trk Feminizmi", Byk MecnL.!, oo. 4 (27 MarL 1919), . 63.

sabiha zekeriya, "Kadnla Dair: Kz Danilfunrnu Meelesi",

Bwk MecmuL, no. 5 (11 Nisan 1919), s. 67.
"Kadnlla Dairi Darlfnun'da Kad", Blh Mecna, no. 6
(24 Nisan 1339), s, 89.
sabiha zekeriya, "Kadnla Dair: sdne ve Dad Mektebi", 8ryiik Mecnu.\ no. 28 (May6 191, s.127.
Sabiha zekeIiya, "Kadn sahifesi: Kadnlara alma Hakkf', Br!k Mecffia, no, 11 (18 Eyll 1919), s, 170,
sabiha Zekeriya, "Kadnhk Sahifesi: Kadnla. ve l1tl|\ap", Byk
Mecmua, flo. 14 (30 Teriniewel 191, S. 2B 2I9.
S(abiha) Z(ekeriya), "Kadnhk uunu: Pamuk Aye Hanmla
Mnlakat", Bj!,k Mecmua, no. 15,13 Tefinisani 1919,
5.237-238.

mua'da kendi deyi,

iyle "Tli,k Feminiz-

mi"ne ncliik etmi bir kadn, Cumhu riyeti- gndeminde yef alaca k
olan belli brl konulart SaVa ertesi
Byk Mecmua'd^
ngIm Ve Cumhrriyete alml sa-

lam. Kadnlarn
kamusal alanlara
almyla bilikte

gndeme gelen top-

lrmsal sorunlardan
siyasl haklarna, taassuptan

al

"asri-

leme"ye ok dei-

ik alanlaa giren
bu yazlar T rki-

ye'de kadn almalar iin nemli

bir birikim olutunyor. Biiyn de-

elli aatlrmacl

Ve

sabiha zekeriya'nln

keriya tarafindan yaztld kanlsndaylz: -Tesetr Mese]esi'. "Fransa'da

Kadrnlarn lnihap Hakk . 'lngilrere'de llk Kadn

Mebus""'Ameika Kadnlar Dokto Olabilecekleini
[spat Ettiler", "Almanya'da Kadnlarn Hukuku", "Kadnlla Hrmet", "Trk Kadn Defshanesi", "Sa Tuvaleti", "Gelin Tuvaleti" ve benzerleri. Kimi yazlal
ise imzal: Galip Ata'nln "Hanmlartn Tp Tahsili"
bunlarrn en ilginci, Sabiha Zekeriya dnda derginin

bir diel ka(n yaza Halide Edip| "Trk Kadnlafi

Hakknda", "Tarihin Ke Banda", "Haftann Zihni-

kz -{ldz Sertel, yaymladl Annen,: Sabiha Sertel

Kimdi Neler Yazd (lstanbul Yapl Kredi Yaynlar,

1993) adl eseinde B!k Mecmua'ya lakszlk
ediyor ve sansI yznden derginin "bir yln sama sapan yaz arla dolu" oldrrnl kaydediyof, En
azndan kadn sorunu ile ilgili }T karldaki velileIi
ieren bir dergi bu yargly hak etniyor, Der8i bence basn dnyasnda cumhuriyetin inaslna ynelik
bir kilit ta1. Sabiha-Zekeriya ikilisinin yayn dnyanrzda gsterdikleri baa izgisinin balangc.

KADINI,AR VE

NiHnp

sABiHA zEKERiYA

"Biz de bu ,atalol eul.dl, bu menleketin bayat,

tstiklalt lilx el ar fedakarhklafa katlalxlrx, la|rulanlxl
cand.Lr| kopanp hudutlqftla kLrban ?ere ualanz,
Ht olmazsa le1? ocuklanmzn amna biz,lm d.e
slleyecek szleiniz ,ardrr, ELlatLrnfulzll kallx1
asrlatdan bel1 eelx bu topf.ga befkesel, zb..le

nabildi. Btn memleket intihabat g.ltleriyle dolu.

Her araf be-on senelik siyasi tecfbenin, ac, elim bif

felaketin verdii heyecanla mebuslarn intihaPla megul,

Herkesin kalbinde memleketimize ait son karan imzalayacak olan mmessillere karl bir tecesss, bir heyecan
var. Fakat erkek kadar. belki onlardan fazla l> atata
merb]t ve dk olan kadnlar bu heyecan canl ekilde
merbutz. Vataa bar ola bartsrzlklan ilal e.Iel
yaayamamak,
memlekete at diince ve fikirlerini bt
ederhen
_
al,Sn musirrcrx tntibab.ta itirake dquat
ooraklara verdikleri milvonlarca kurbnlar namn olsun
bizlci ib,nal etmek bem gab, bem cinaJettir."
s'yleyememek be.lbahlgnda buln.yorlar.
Uzun dedikodulardan sonra nihayet intihabata bala-

t13]

meselede lakalt lrakak,

onlar vatandx h!k!k!n
dan at-m etmek de
mektir. Halbuki biz de lu
Vatanln evlad, bu memle-

Dne kadar Tlifk Femi

nizmi ne olabi]ir? diye cit]iindliiim zamen kadlnn
intihabata itifakini tasav

v!r bile etiyoldum. IIe-

lt]z erkeklerinrizin bile

kelin hayat iin en a]r fe-

liitlerini jspal edemedilrleri bi, neseleye Tijlk kadr

nm dx katlna,v m!va
fk gr1ni]yoldu]]. Taifk fe,
minizni. Tt]k kadn lt]
tiin hakl,nl islirclada layk

dakirlklaa katlanan, yavlarnr canrndan koparp

htd,tlad luln veren
Hie olmzs ehit

^^alelv,,
olan
ccuklarmz namna

bizim de syleyecek sziimz vldrl. Evlatla,mzn

bir evkie karmaktan

knn asrlarden leri

[aret olmaldr cliyodrn,

emen b! topraa biz her

kesten ziyade mebuttz.
Vxtana kart olan kayltslz-

|akat buglin me]]eketin m!kadclerx[ ]ne\/zt] olduLr L slrada kadnn niin bu haklan nahf Ln
edildiini diil-indiirln ze,
man. mirnhki bi mazelet
bu]amyonm- Tilk l<adln.
bl vatana erkekleri kadal.
bilhass baz anasr kada,
nerbut deil midif2 Erkee
lu hakk vcren seLepleri

ikla alenen ilen edcn

timale 1til'en davel

ederken bizlei ihnai et,

n,ek hen giinal, hem bir

cinayetti1. Bu sevgili menleket iin bizio de tasav-

vur ettiimiz reh. yo]larl,

lt [edlaht tilkenin mu

aratr,ken onlaft kdnn

fevkine ctkaran bir sebep
[rlrrvoum. B selepIe

kadderah mevzubahis ola

crk me.liste lizin cle dtindtimliz halas arelei

ri bire bi,er tahlil ecle]im:

1- I(adnlar intihabata
dahii deillerdi. Binnetjce

.n-

surlar1 intihap haklarn is-

vardlr. Hjlasa bizin] de

sablha scrtcl'in mezafl. Bal,

memleketjn nrk<l<leat
ve 1ayatyl lakada me
selelerc karmak hakkn haiz olaazla,d, A\.rupa'da
olduu gibi lizde de kadnlarn nne atlln ilk idraz
lud-,. Hllrki bugtin bu davayt giltmek mii1]lkiindiit.
Avrupa kadnlar1 harp esnasnda hayatta gstcldiklei

frvaffakiyetle b- davan brtlanln ispat ettiler ve inli

lap hakkn kazanaya muvaffak oldu]a, Bizde de aynl
hai vaki olad m? Bizc]e de harbe giden e[kein yerini
kadn doldurmad m?

Dt hap seneinde elkeksiz kalan Anado]r'da tarla

larl kim sd, bize ve orduya erzakn kim lrazrl;d? Ticaethanelede ve fabrikala,da v(j daire]elde bo kalan
yerleri l(ad1nlar dold!nad m? Ve b! vazifc]efini n]uvaffakiyetle ifa etnrediler mi?
u halde Avrupa'da kadn ne yaptysa Trkiye'de de
T,k kadn harbin onuzlarna ykledii vazifeyi ifadan
ekinmedi. o halde bifisine Verilen bir haktan dieini
mahr!n1 ehek dor, o1rrr mu?

2- Kadnlaf liyikatsizdir. Siyasi ,,eselelere karacak

deece.le ltlerini ispat etmemi_slerdir diyorlar, Bunu

syleycnlerin lir def da erkekleri gz nne getimelerinj rica ederim. Trkiye'de intihap hakk ve siyasi hu
kuk. istima] ile renilen bi ey gibidir. Merutiyet ilan
edildii gtinden bei on sene getii ha1.le e,keklerimiz
br riid i siyasiye sahip o1duklarn ispat edebilnilef rri
dir ? t halde byle erkekler ii de Valit bir sebeple ka
dnla11 inlihap hakkndan mahr etmek hodkAlktan
bak li, eyle tefsir eclilemez, Erkeklere !nu Cia ihtar
etmek isterim ki enleketle siyasi haklrnl i.lrak ve istihsa1 iin nticahcale eden nne\,,ver bir kadnlk snf vrclrr ve onlar da erkek arkadaJa da br siyasi mticadelede uvaffak olnak iin ]<efi derecede celhezdile.
3- Fakat bltnlrn levkinde efendiler, bizim lntihap
hakknclan istifadeniz iin ne seceimiz kuweLli se
lcple .a. Kadnlal, memleketin mukaddeatna ail bir

syleyecek sziiIi'z, -

daf)a edecek davarnrz vardr. Bu mhfun,]i),etin ne

kadar elim ve acl ojdurnu bizim kadar hissedemezsiniz.
4- Menleketin niifrsunun nlsflndan fazlasln kadlnlar
tekil ediyor. Hakk]n vc vazifesini bilen bi, eleketin
hyat ve mukadderatndan erkekle kadar hak ve evki
sahibi olan bu kadnlk ekseriyetinin hayatta kenclisini
mdataa eden vekiilere ihtiyacl ,ad. Ekekler daima
kanunla yapc \,aziyette bul!nduka, kadnlara kar
ku\.vet ve tagallilbe nstenit kanunlar yapyorlar. Halbuki Trk kadn, artk erkek]erin bu mstebidane kanunla
na esiI olm:k mecburiyetinde krrtulacak kada ytikselmitjr. Binaenaleyh Meclis'te sz syleyen e.kein yannda kendi hukukunu m]-idafair eden bi de kadn g
mek istiyor. Geen sene]elde Meclis'e kadn mebrsla
olsa idi, Hukuk-l Aile lQrarnamesi kadnlan seyahati
meselesi ,evzubahjs oldrr zaman bizi mtidafaa edecek vekille bulunaLilecekti.
BLIJn hayat yeni bi ekil alyo. B yeni hayatta kadnlarn haklar, vazifeleri, mevkileri yeni bir ekilde tecelli edecek. Yeni toPlaflacak neclis, itimai, iktisadi, il
li. siyasi birok yefli ihtiyalaa devalar bulmak mecluriyetinde kalacak. Bu de\alar aranrken kadnlln ihti

ylan kim mdafaa edecck?

Men]leket neden] kemalinde, harsi ve hatta siyasi te-

kiniiliinde yine kadnlar bt tarafa brakafak }nifiiye-

cek? Memleketin ekseriyetini ekil eden nftsu, claina

vazifesiz, haksz, mevkisiz bif kitle gibi vatana ait ilerde

lakayt ,D geceiz?
Afhk 1iirriyet n]ahdrt bi, zlineye tahsis ediienez Ve

ekekLefin rmessillerinden mrekkep bir eclis artk

menleketi temsil eden]ez, Kanun-i Esasi'nin bitttn O5
nanllara verdii hakkl biz]erden kimse esirgeyemez.
mit edefim ki yeni meclisin yeni mebrsia, bu nokay

yakndan gr ,e bt] sesi ya]rndn iitiler.

[14]

B|i!k Meclnla, oo.l.i (30 Terrie\.Vel 1919), s, 218-219