MUTLAK HAKKAT VE RFAN GELENEK

2.YAZI TEKRAR VE DYALEKTK

Zaman okurken hayattan kalanlar
33

[Her nefeste dnya yenilenir. Fakat biz, dnyay ylece durur grdmzden, bu
yenilenmeden
haberdar deiliz.
Elinde hzl hzl oynattn ucu ateli bir sapa nasl upuzun ve tek bir ate hatt gibi
grnrse,
mr de pek abuk akp gittiinden daimi bir ekilde grnr.
Ucu yanan bir dal sallasan ate gzne upuzun grnr.
Bu mr uzunluu da Tanr'nn tez tez halk etmesindendir M, I, 1 1 44-1 1 48]

Kainatn yapsnda ztlarn ahenkli uyumu: lah hikmet, srekli

olu halindeki varlk aleminde yenilenme ve deiim iin ztlar birbirine
ahenk ve hikmetle kartrp kar karya getirmitir. Zararl eyler
yararl eylerle, ktlkler iyiliklerle, irkinlikler gzelliklerle bir
arada hamur gibi yorularak yenilenme ve tekaml kanununa tabi klnmtr.
Kainatta alveri halinde tezahr eden ztlar, Kurn- Kermin
deyii ile olabildiince hassas bir denge ve mizan ile ayakta durmaktadr.
146 Byle bir zemin zerinde varln srdren birey ve

slam dncesinde tarih felsefesi, Kasm ulul, Divan Dergisi,2001/2,123

141 M. Gkberk, s. 147; ayrca bkz. K. Aysevener, s. 53.
142 M. kbal, s. 188-189.
143 smail R. Faruki, Bilginin slmletirilmesi, s. 67; Cevdet Said, G rade
ve Eylem, ev. Halil brahim Kaar, stanbul 2000 s. 54.
144 Toshihiko Izutsu, Kurnda Allah ve nsan, s. 168-170; bn Arabnin
Fussundaki Anahtar-Kavramlar, ev. Ahmed Yksel zemre, stanbul
1998, s. 309.
145 Cevdet Said, G rade ve Eylem, s. 54, 177; ayrca bkz. Henry M. Morris,
Yaratl Modeli, ev. Adem Tatl v.d., Ankara 1985, s. 169.
146 Rahmn 55/7-9.

nsan toplumu deitirebilecei gibi, toplum da insan

ynlendirebilir. Toplumsal deiim bireysel deiime baldr. 152
Soyut olarak zamann gemesi kendi bana insanlar iyi ve kt yapmaz.
Bu, Kurn- Kermde sz konusu edilen, ellerini suya doru uzatp, suyun kendisine
ulamasn bekleyen birinin durumuna benzer; oysa bu durumda su asla ona
ulamayacaktr
154 ayetinde yaplan tebihe benzemektedir. lah irade ile zaman
denilen nehir son erek olan ahirete doru akp durur.155 Her birey
kendi zgr iradesiyle ve gc orannda snanmaktadr.156 Durum
byle olunca acaba Kabilin yapt m daha kt, yoksa bu medeniyet
asrnda yaplmakta olagelenler mi daha kt? Deien sadece aralardr.
htiraslar ve ykc etkileri hep ayndr. yi ve ktnn oran da yaklak
olarak hep ayndr. Medeniyet asrnda insann yaptklar, onun
yeryzne egemen klnmasna itiraz mahiyetinde meleklerin soru slubuyla
ynelttikleri seni vgyle yceltip takdis eden bizler dururken,
orada, bozgunculua ve yozlamaya yol aacak ve kan dkecek
birini mi yaratacaksn?157 mealindeki endielerini -neredeyse- hakl
karacak hzl bir dte yol alp durmaktadr.

slam dncesinde tarih felsefesi, Kasm ulul, Divan Dergisi,2001/2,125

152 Rad 13/11.

153 sr 17/84.
154 Rad 13/14.
155 Kurn- Kermin tabiriyle drul-karr, bkz. Gfir 40/39.
156 Zira ilah teklif insann yapabilecei ile orantldr ve ilah teklifin muhatab
ancak bireyin zgr iradesi olabilir, bkz. Bakara 2/286; Talk
65/7.
157 Bakara 2/30.

Sen ne biim ummansn? Ovalar sakin!

Byle deniz olur mu? Artmyor, eksilmiyor!
Kabaran dalgalar yok, timsahlar kaynamyor,
Byle deniz olur mu? Bu denizin yarlm gsnden
Ba ge eren bir dalga ol da ufuklara kanatlan!
Uyan derin uykudan. 38
38 kbal, Zebur-u Acemden Semeler, ev.: A. Nihad Tarlan, stanbul 1964, s. 12;
stanbul 1971, sh 225.
kbalin btn grlerinde dinamizmin yer aldn syleyebiliriz. rnein,
kbali, sanat, hayat hem de aktif ve yaratc bir hayat iindir felsefesine
bal olarak grmekteyiz.46 Tanr ve tabiat anlaynda da dinamik
grn ortaya koyar. Ona gre Tanr, tam idrak sahibi Mutlak Bendir.
kbalin ok sk tekrar ettii ve felsefesine temel yapt bir ayette O (Allah)
her an ayr bir itedir47 buyurulmaktadr. Dinamik bir yaratcnn var
46 Abidin til, kbalin Gz le rnek nsan, Pakistan Postas, c.: 18, S.: 3,
Mart 1970, s.12.
47 Rahman Sresi 55/29.

lemin hareketsiz ve sakin

grnmesi gzn hatasndandr, / Yoksa kinatta en kk zerre bile
hareket kaynadr48 diyen kbal srekli bir oluma ve deime iinde
olan lem yapsn kabul eder.49 Nitekim O, dinamik Tanr anlayyla dinamik
lem anlay arasndaki balanty bir tek beyitte aklar:
Hayatta tekrarlama srr yoktur; Onun ftrat tekrar bilmez.50
50 kbal, Cvidnme, ev.: A. Schimmel, s. 426.
Demek oluyor ki, nefsini bilip kemale eren kii her an kainatta
zuhura gelen kn yani ol emrine kar koymaya teebbs etmedii gibi,
bilakis bu emrin icraatnda faal bir rol oynar, ona itirak eder, nk o
her an Allahla beraberdir; Allahn her an baka bir tecellide, baka bir
anda olduunu bilir.5353 Leyla Kermenli, Pakistanl nl Filozof Muhammed kbalin Dnce
Sisteminde
nsan- Kmil, Pakistan Postas, c. 22, Say: 9, Eyll 1974, s. 11-13;
Her an yeni bir tecelli gsterip duruyor; hayat, bir ekil ve suret zerinde
karar klmyor. Eer bugnk eklin dn gecenin ayn ise topranda hayat
kvlcm yoktur. kbal, arktan Haber, s. 31.

kbal'de Dinamik nsan Anlay, Ahmet Albayrak, Divan

Dergisi,1998/2
Gelenek sz deildir ama szleri ayn zamanda kendisinin geldiisesssizlik olarak
da duyulan canl nefestir.(1)/gelenee ihanet ,Harry oldmeadow)