Albert Camus

Sanat ve a

Yldrm Keskin
Bilgi Yaynevi

Sanatn amac kanunlatrmak

ya da hkmetmek deil, hereyden nce, a n l a m a k t r . Anla
mak iin hkmettii olur bazen.
Ama hibir deh eseri, kcmseme ve kin zerine kurulma
mtr.

B L G Y A YIN LARI
BLM D Z S

5
1

B irinci Basm
E yll
1965

BLG Y A Y IN EV
Bakarya Caddesi No
Yeniehir, Ankara

Tel

177403-178930

Albert Cornus
Sanat ve a

Trkesi

Yldrm Keskin

Bilgi Yaynevi

Bu k ita p F ra n s a d a D iscours de Sude ad Ue

y aynlanm tr.

G 1M

Gzel stanbul Matbaas

Ankara

ALBERT CAMUS

Alt ay nce, diin bile, Ne yapa

cak? diye soruluyordu. Sayg duy
mak gereken kartlklarla yaralan
m bir halde, geici bir sre iin ses
sizlii sem iti Ama, ar ar seen
ve setiine bal kalan ender insan
lardan olduu iin, sessizliinin sonu
beklenebilirdi. Bir gn, konuacak
t. Syleyecekleri zerinde tahminde
bulunmak yrekliliini bile gze ala
mayacaktk. Ama, hepimiz gibi, yer
yz ile birlikte deitiini dn
yorduk: varlnn cank kalmasna
yetiyordu bu.
Dargndk; dargnlk - hi gr
meyecek bile olsak, - bir ey deil;
5

olsa olsa, iinde bulunduumuz dar,

kk dnyada, birbirimizi gzden
karmadan ve birlikte yaamak bir
eit. Bu, onu dnmeme, okuduu
bir kitap sayfas ya da gazete ze
rindeki bakn duymama ve kendi
kendime Ne diyor? u anda ne di
yor? dememe engel deildi.
Olaylara ve iinde bulunduum
ruhsal duruma gre, bazen ok sa
kntl, bazen ok ac olarak yargla
dm sessizlii; s ya da k gibi,
her gnn nitelii idi, insancld. Ki
taplarnn - zellikle, belki en gzeli
ve en az anlalan olan Dgiin tantt dncelerinin, yannda ya
da karsnda olunuyor, ama her za
man onlarla birlikte yaanyordu.
Kltrmzn belirli bir serveni
idi bu; dnemleri ve sonucu bulun
maya allan bir davrant.
amzda ve tarih karsnda ya
ptlar transz edebiyatnda belki de
en ilgin olan uzun ahlklar zinci
rinin gnmzdeki mirassn tem
sil ediyordu. nat, dar ve saf, duy
gulu ve sert insancll, amzn
biimsiz ve toplu olaylar e, sonucu
pheli bir savaa girmiti. Ama, bu
nun yarmda da reddetmekteki inat
l e, amzn ortasnda, ger6

ektiin altnlarna ve makyavelcilere kar, ahlkn varln savunu

yordu.
Bir yklmaz deyimlenme, savun
ma olduu sylenebilirdi. Ne dein
az okunur, ne dein az dnlrse
dnlsn, avucunda sk slaya
saklad insancl deerlerle kar
karya kalnyordu: siyasal davra
n sorununu koyuyordu ortaya r
nein. Ya yanndan kvrlp gitmek,
ya da savaa girimek gerekiyordu:
tek kelime ile, dnce hayatn ya
pan gerilim iin kanlmazd. Son
ydlarda, sessizliinin bile olumlu bir
yn vard; uyumsuzun bu Descartess, ahlkn gvenli topran b
rakp, uygulamann sonucu belirsiz
yollarna srklenmeyi reddediyordu.
Farkediyorduk bunu; sessizlii seti
i sorunlarn ne olduunu da sezi
yorduk: nk allk, yalnz bana
ele alnrsa, hem devrim yaplmasn
gerektirir, hem de sulular onu.
Bekliyorduk; beklemek gerekti,
bilmek gerekti: sonunda ne yapar,
neye karar verirse versin Camus,
kltr alanmzn belli bal kuvvet
lerinden biri olmakta, an ve F ran
sa'nn tarihini kendince temsilde de
vam edecekti. Ama konusa idi, bel
7

ki gittii yola renecek ve anlaya

caktk. Ilereyi yapmt - btn bir
eser . ve her zaman olduu gibi, herey ortada idi. Kendisi de sylyor
du: Eserimi bundan sonra yapaca
m. Bitti artk. Bu lmn, kendi
ne zge bir rezaleti var; insancl ol
mayann, insanlk dzenini ortadan
kaldrmas bu.
bir dzensizliktir
henz; hakszdr, geicidir, blnr
orada, alktan ldrlnr; ne var
ki, insanlarca kurulmutur, onlarca
ayakta tutulm akta ve sava yapl
maktadr. Bu dzende Camunn
yaamas gerekti; ilerleyen bu adam,
bizim sorunumuzu ortaya koyuyor
du; kendisi de karln arayan bir
sorundu; bizler iin, kendisi iii, d
zeni kuran ve reddeden insanlar iin,
uzun bir hayatn ortasnda yayor
du; sessizlikten kmas, karar ver
mesi ve sonuca balamas nemli idi.
Yalanp lenler vardr; hep ertelen
mi olup, yaantlarnn anlam, ya
antnn a n la m deimeden lebile
cekler vardr. Ama bizim gibi karar
sz, akn olanlar iin, en iyilerimi
zin karanlk geitin sonuna gelmeleri
gerekir. Bir yaptn nitelikleri ve ta
rihsel bir a n n koullar, ok ender
n s a n lk ti7Bnif

olarak, bir yazarn yaamasn bu

kadar aka gerektirmitir.
Camus'ytt ldren kazaya, reza
lettir diyorum; gnk bu kaza, in
sancl dnyada, en derin gereklilik
lerimizin uyumsuzluunu ortaya
karyor. Camus, yirmi yanda iken,
a n s z n kapld, y a y n t s n alt st
eden bir hastalkla, uyumsuzu - insa
nn budalaca yokluunu - buldu. Alt buna, dayanlmaz koulunu d
nd ve kendisini kurtard. Bu iyi
lemi hasta, beklenmeyen ve dar
dan gelen br lmle inendiine
gre, yalnz ilk yaptlarnn gerei
syledii zannedilebilir. Buna gre
uyumsuzluk, ne kimsenin ona, ne de
onun kimseye sordua sorudur; ses
sizlik be denemeyecek, hi bir ey
olmayan bir sessizliktir.
Byle olduunu zannetmiyorum.
nsancl olmayan, kendini belli eder
etmez insann bir blm olur. Dur
mu her yaant, - bu dein gen bir
adamnki bile olsa - hem krlan bir
plak, hem de btn bir hayattr. Bu
lmde, onu sevmi olanlar iin, da
yanlmaz bir uyumsuzluk vardr.
Gene de bu paralanm yapt, b
tn bir yapt olarak grmeyi ren
mek gerekir. Camusuiin insancU9

mda, kendisini anszn alp gtren

lme kar insancl bir davran
bulunduu, onurlu mutluluk a ra tr
masnn, lmenin insanlk d gerek
liliini iine ald ve zorunlulatrd lde, bu eserde ve bu eserden
ayrlamayacak olan yaantda, gele
cekteki lmne kar varlnn her
anm kuatmak isteyen bir insann,
saf ve baarl giriimini bulacaz (*)

Jean - Paul SARTRE

(*)

B u yaz, A lb ert C am us'nn lm

zerine yazlm tr.

10

Sanat

ve Y a z a r

Louis Germame

zgr Akademinizin bana onur veren

armaann alrken, bu armaann kiisel
yaraklm ne dein atm dn
yorum; gnl borcum o dein artyor (*).
Her insan ve zellikle her sanat, yaptk
larnn kabul edilmesini ister. Ben de iste
rim. Gene de, kararnz rendiim za
man onun uyandraca yanky, gerekte
olduumla kyaslamadan edemedim. Gen
saylabilecek, sadece kukulan ve henz
hazrlk evresindeki yapt ile zengin, a
lmann yalnzl ya da dostluklar ev
resinde yaamaya alkn bir insan, nasl,
onu bir anda yalnzlndan ve kendi ken(*)

S an at ve Y azar bal altn d a tllrkeye

evirdiim iz bu dz yaz, C am usnUn 10
A ralk 1957 tarihinde, Nobel arm aann
ald k ta n sonra, S tokholm Belediye bina
snda syledii n u tu k tu r.

13

disi olmaktan karp, i bir n orta

sna atan duraklamay, bir eit panie
kaplmadan karlayabilir? Avrupada ba
ka yazarlarn, ilerinde en bykleri bu
lunan yazarlarn susmaya zorland bir
ada ve ayn zamanda kendi lkesi
nin (*) bitmez tkenmez bir felket iin
de bulunduu srada, hangi yrekle bu e
refi kabul edebilir?
Bu aknlk ve perianln ne olduu
nu biliyorum. huzurunu bulabilmem
iin, denebilir ki kendimi, aslmda ok c
m ert bir kaderle badatrmam gerekti.
Ve yalnzca kendi yarakbma dayana
rak, bu kadere eit olamadm iin, btn
mrm boyunca, en g durumlarda beni
desteklemi olan yardma armaktan
baka are bulamadm: yazarn rol ve
sanatm zerine grm. Bir gnl bor
cu ve dostluk duygusu iinde, bu grn
ne olduunu, en basit ekli ile, sylememe
izin veriniz.
Kiisel olarak, sanatm olmadan yaa
yamam. Ama bu sanat da, hi bir zaman,
hereyin zerinde tutmadm. Bana gerekli
olduu kadar, bakalarndan da ayrla
maz o; ve beni, olduum gibi, herkesin
dzeyinde yaatr. Benim gzmde sanat,
yalnzlk iinde tadlacak bir elence de
ildir. Ortak sevin ve kederlerin, aynca(*)

A lb ert Cam us, C ezayirde dom utur.

14

l bir grnmn vererek, en ok sayda

insana eriecek, onlar heyecana getire
cek bir aratr. Sanaty yalmz kalmama
ya zorlar; onu en nemsiz ve en evrensel
gerein buyruuna verir. Ve kendisinin
tekilere kyasla, baka olduunu duydu
u iin, sanat kaderini seen de, oun
lukla, sanatn ve deiikliini, ancak te
kilere olan benzerliini itiraf ederek bes
leyebileceini anlamakta gecikmez. Sanat
, kendisi ile tekiler arasndaki bu bitip
tkenmez gidi gelilerde; vazgeemedii
gzellikle, kopamad toplum arasndaki
yolun ortasnda yetiir. Bu yzden gerek
sanatlar hi bir eyi kmsemez; yar
glayacak yerde, kendilerini, anlamaya
zorlarlar. Ve, bu yeryznde tutacaklar
bir yn varsa, bu da ancak, Nietzschenin
byk sz ile, yargcn deil, ister ii
ister aydn olsun, yaratcnn hkm s
recei bir toplum olacaktr.
Bu durumda, yazarn rol g grev
lerden ayrlamaz. Gnmzde yazar, tan
m bakmndan, tarihi yapanlarn hizmeti
ne giremez; tarihin ezdiklerinin hizmetin
dedir o. Yoksa, sanatndan yoksun ve yal
nz kalr. Tiranln btn ordular, mil
yonlarca insan ile, onu yalnzlndan
karamazlar; hatta, admlarm onlarnkine
uydurmu olsa bile ve zellikle bu durum
da. Ama bilinmeyen, yeryznn teki ueunda, klmelere terkedilmi bir tutuk15

lunun suskusu, yazarn srgnnden k

masna yeter; hi deilse, zgrln ayn calan ortasnda, bu suskuyu unutmad
ve sanat yollan ile duyurabildii her
durumda.
Hi birimiz bylesine bir ura iin ye
ter derecede byk deiliz. Ama yaant
snn btn durumlarnda, ister geici ola
rak nl ya da mehul, ister tiranln al
tnda ezilmi olsun, mesleinin bykl
n yapan iki zorunluu kabul etmek
art ile yazar, kendisini dorulayacak
canl bir toplumun varln duyabilir: z
grlk ve geree hizmet etmek. Grevi,
en ok sayda insan bir araya getirmek
olduu iindir ki, egemen olduklar yerde
yalnzlklan arttran yalan ve klelikle
badaamaz. Kiisel aksaklklarmz ne
olursa olsun, uramzn soyluluu, her
zaman, yerine getirilmesi ok g iki g
revde kk salacaktr: bilinen zerine ya
lan sylemeyi reddetmek ve baskya kar
koymak.
Yirmi yl sren lgn bir tarih boyun
ca, btn benim yamdaki insanlar gibi,
an karklklarnda, aresizcesine yiti
rilmi olarak, gnmzde yazmann bir
eref olduu, nk bunun inam zorun
lu kld, ve salt yazmakla yetinmeye
zorlad gibi pek de iyi tanmlanamayacak bir duygu ile destek buldum. Bu
16

duygu zellikle, benimle ayn tarihi yaa

yanlarla birlikte paylatmz mit ve
mitsizlii, olduum gibi ve kuvvetim l
snde tamaya zorluyordu beni. Birin
ci dnya sava balarnda doan, hitlerin iktidara getii ve ayn zamanda ih
till mahkemelerinin kurulduu srada
yirmi yanda olan, daha sonra eitimle
rini spanya sava, kinci dnya sava,
lm kamplar evreni, ikence ve ceza ev
leri Avrupas ile kar karya kalarak ta
mamlayan bu insanlar, bugn de, yapt
larn ve oullarn, nkleer savan kor
kuttuu bir dnyada yetitirmek zorun
dadrlar. yle zannediyorum ki, hi kim
se, iyimser olmalarm isteyemez onlardan.
Ve h atta ben, onlara kar sava srd
rrken, bir umutsuzluk dalgas ile, eref
sizlie hak iddia edenlerin ve an nihi
lizmlerine koanlarn yanl davranlar
n anlayla karlamamz gerektii d
ncesindeyim. Ne var ki, kendi lkemde
ve Avrupada iimizden ou bu nihilizmi
geri evirdi ve bir yasallk aramaya ko
yuldular. Felket anda, ikinci bir kez
domak ve yaantmzda srp giden
lm igdsne kar ak yzle sava
mak iin, bir yaama sanat yaratm alar
gerekti.
phe yok her kuak, dnyay yeni
batan dzene sokmak grevinin kendisi
ne verildiini sanr. Benim kuam, hi
17

deilse, bunu yapmayacan bilmektedir.

Ama belki, grevi daha da byktr. Yer
yznn paralanmasn nlemek grevi
dir bu. Dk devrimlerin birbirine kar
t, tanrlarn ld, ideolojilerin tken
dii ve gnmzde deersiz iktidarlarn
hereyi ykp, inandrmay bilmedii; ze
knn, kin ve basknn uakhn yapacak
kadar alald bir tarihin mirass olan
bu kuak, kendi iinde ve evresinde, salt
kendi yokluklarndan balayarak, yava
yava, yaamann ve lmenin vakarn ya
panlar yeniden kurmak zorunluunda
kalmtr. Bu kuak, byk enkizisyoncularmzm lmn egemenliini btn b
tn yerletirmek tehlikesi yarattklar,
paralanma korkusu altndaki bir dnya
karsnda, yoku yukar yaplan bir l
gn yana girmiesine, uluslar arasnda
uaklk olmayan bir ban kurmak, al
ma ile kltr yeniden uzlatrmak, b
tn yaayanlar arasnda bir badama
kemeri atmak zorunluunda olduunu
bilmektedir. Bu byk grevi baarabile
ceine gvenle bakamamaktadr; ama
yeryznn her ynnde zgrlk ve ger
ek iin verdii ifte sz tutm akta oldu
undan ve gerektiinde, bu sz iin kin
tutm adan leceinden gvenlidir. Bulun
duu ve zellikle kendisini feda ettii her
yerde zendirilmesi ve sayg duyulmas
gereken bu kuaktr. Bana verdiiniz e
18

refi, bu kuaa devretmemi iten gnL

holuu ile karlayacanza inanyorum.
Bylelikle, mesleimin asaletini syle
dikten sonra, sava arkadalar ile pay
latklarndan baka sam olmayan, inat
fak at dayanksz; haksz fak at adalet
sevgisi ile dolu, utanmadan ve alak g
nlllkle, herkesin gz nnde eserini
kuran, her an strap ve gzellik arasnda
paralanan ve son olarak, tarihin ykc
l ierisinde, ifte varlndan kard
yaptlarn inatla yceltmeye adam olan
yazar da gerek yerine koymu oluyo
rum. Btn bunlardan sonra kim, bir ya
zardan, hazr areler ve ahlk dersleri
bekleyebilir? Gerek, esrarengizdir, kay
paktr ve her zaman yeniden kuatlmak
ister. zgrlk tehlikelidir; ne kadar he
yecan verici ise, birlikte yaamak o kadar
gtr. Bu iki amaca doru, bu dein uzun bir yolda, yetersizliklerimizi nceden
bilerek, glkle, fakat kararl olarak yrmeliyiz. Bu durumda hangi yazar, iyi
niyetle, kendisinden fazilet istenmesi y
rekliliini gsterebilir? Bana gelince, bir
kez daha sylemeliyim ki, bunlardan hi
birisi deilim ben. Hi bir zaman, iinde
bydm zgr hayattan, varolma
mutluluundan, ktan vazgeemedim.
Her ne kadar bu zlem yanlma ve yan
llarmn pek ounu aklyorsa da; p
hesiz, mesleimi daha iyi anlamama da
19

yardm etmitir; bugn de, kr krne,

bu dnyadaki yaantlarna ancak anlan
ile, ksa ve zgr mutluluklara dnmekle
katlanabilen sessiz insanlar yannda ayak
ta durmama yardm etmektedir.
Yeteneklerimi, borlarm olduu ka
dar da zorlu inancm, gerekteki gibi gz
lerinizin nne serdikten sonra, bana ver
diiniz armaann cmertliini ve kapsa
mm sizlere gstermek iin, kendimi daha
zgr duyuyorum; bu armaan, benimle
ayn sava paylap, hi bir ayrcalk al
mam, aksine sadece mutsuzluk ve zulm
grmlere kar gsterilen bir sayg ola
rak kabul etmek istediimi syleyecek ka
dar zgr duyuyorum. Bundan sonra ba
na, sizlere yrekten teekkr etmek ve
kiisel gnl borcumu gstermek iin de,
her gerek sanatnn, her gn sessizlik
iinde kendisine verdii hep ayn ve ok
eski ballk szn aka vermek kal
yor.

20

Sanat

ve a

Doulu bir ermi, dualarnda, kaderin

kendisini ilgi ekici bir a yaamaktan
alkoymasn dilermi (*). Ermi olmad
mzdan, kader bizleri korumad; ilgi ekici
bir a yayoruz, ilgi ekici, hi deilse
kendisi ile ilgilenmemizi isteyen bir a.
Gnmz yazarlar da biliyorlar bunu. Azlarm asalar, hcuma uruyorlar, ten
kit ediliyorlar. Alak gnlllk gsterip
sussalar, niin sustuklar soruluyor, en
iddetli ekilde azarlanyorlar.
Byle bir karklk ortasnda yazar,
kendi dncelerini ve sevgili hayallerini
izleyebilmek iin, dta kalmay mit
edemez. imdiye kadar, ekimserlik tarih
boyunca mmkn olmutu, iyi ya da kt.
Bir sorunu dorulamayan susabilir, ya
da baka konudan sz aabilirdi. Bugn,
( *)

Bu n u tu k , 14 A ralk 1951 tarih in d e U psala

niversitesinin byk salonunda sylenm i
tir.

23

her ey deiti; ses karmamann bile,

phe dolu bir anlam var. ekimserliin
bile bir taraf tutm a sayld andan itiba
ren yazar-vlsn ya da yerilsin- ister is
temez gemiye binmitir (*) Gemiye bin
mitir, demek, burada bana, gdmlenmitir demekten daha doru geliyor. Ger
ekte de sz konusu olan, iradeye bab
bir gdmllk deil, bir eit zorlu as
kerlik devidir. Btn sanatlar bugn,
zamanlarnn kalyonuna binmilerdir. Bu
duruma boyun emek zorundadrlar; is
ter o kalyon ringa koksun, ister muhafz
larnn says pek ok olsun, hatt isterse
rota yanl olsun. Denizin ta ortasndayz.
Sanat da, tekiler gibi, sras gelince k
rek ekmek zorundadr, lmeden dayan
maldr buna; yani yaamakta devam ede
rek, yaratarak.
Dorusu kolay deil bu; onlarn ge
mi zamandaki rahatlarnn zlemini ek
melerini anlyorum. Deime biraz sert ol
du. phe yok, tarihin sirkinde aslanla
kurban her zaman vardlar. Kurban son
suzluun vaatleri ile kuvvet buluyordu,
aslan tarihin kanl gdas ile. Ama bu de
virde sanat, sirkin ortasnda deildi, se
(*)

M. A lbert C am ns b u ra d a em barqu keli

m esini kullanyor. yle sanrm ki, syle
diklerinin ruhuna uy g u n olarak b u cm le
ye ...ister stem ez k a v g a y a k atlm tr
dem ek daha doru olacaktr. D z yazya
b a l k alm ak endiesi le kelim eyi olduu
gibi evirm eyi d a h a sadk buldum .

24

yirciler arasnda oturuyordu. arksn

kendisi iin sylyordu; ya da kurban
cesaretlendirmek, aslann da itihasm a
mak iin. imdi ise sanat sirktedir. El
bette sesi ayn kalmamtr; daha az g
venle kmaktadr.
Sanatn bu deimez zorunluk y
znden neler yitirdii grlyor. nce ra
hatlk; ve Mozartn eserinde nefes alan
o kutsal zgrlk. Bylece sanat eserleri
mizin, birdenbire uradklar bozgun, a
tlm ehresi, akn ve ldrlm ha
vas daha iyi anlalyor. Niin ortalkta
yazardan ok gazetecinin, Cezannedan
ok resim yamann gezindii, nasl olup
da ak romanlar ile polis romanlarnn
Ilarp ve Sulh, ya da, Parm a M anastm mn
yerini ald, bylelikle aklanyor. phe
yok, bunlara kar, insancl yalvarp ya
karmay karabiliriz; Ezenlerde Stephan Trophimotichin, btn kuvveti ile iste
diini olabiliriz: rnek bir sitem. Onun gi
bi uygar bir bedbinlie dtmz ola
bilir. Ama bu keder, gerei deitirmez.
Bence, en iyi yol, mademki kendisi,
kuvvetle istiyor bunu amza hakkm
tammak ve sevgili statlar, kamelyal sa
natlar ann sona erdiini kabul etmek
tir. Bugn yaratmak, tehlike iinde y a ra t
maktr. Her yaym, bir harekette bulun
m aktr; ve bu hareket hi bir eyi affetmiyen an ihtiraslar nne kmtr.
25

Sorun, bu hareketin sanata zararl olup

olmadn bilmekte deildir. Sanatsz, sa
natn anlam olmadan yaayamyanlar
iin, bu kadar ideolojik kstlama iinde,
(bu kadar inan iinde, bu ne yalnzlk!)
yaratcln garip zgrlnn mmkn
olup olmadn bilmektir.
Sanatn devlet kuvvetleri ile tehdit
edildiini sylemek yetimez. Bu durum
da sorun basittir: Sanat ya savar,
ya da savaamayacak duruma getirilir.
Savan, sanatnn iinde kendisini gs
terdii farkedildii andan itibaren, so
run daha lml, daha apraktr. inde
yaadmz toplumun en gzel rnekleri
ni verdii, sanata kar kin, bu kadar
iddetli ise, sebebi, bu kinin bizzat sanat
lar tarafndan beslenmesidir. Bizden n
ceki sanatlarn btn endiesi kabiliyet
leri zerinde toplanyordu. Gnmz sanatlanmnki ise, sanatlarnn gereklilii
zerine, baka bir deyimle, dorudan do
ruya varlklar zerinedir, 1957 ylnda
Racine, Edit de Nantes ile mcadele ede
cek yerde, Berenicei yazd iin, zr di
leyecektir.
Sanat tarafndan sanatn byle so
run yaplmasnn bir ok nedenleri vardr.
Bu sorunlardan en nemlilerini ele almak
gerektir. Durum, amz sanatsnn, ta
rihin kt gnlerini hesaba katmad
takdirde, sesini karmamak ya da yalan
26

sylemek duygusu ile aklanabilir. Ger

ekte de, a m z belirten, topluluklarn
bu abuk tamalar ve duygululuk kar
sndaki zavall durumlardr. Bu topluluk
lar, unutulmaya baladklar her anda
kendilerini belli ederler. Varlklarn du
yurmalarnn sebebi, aydnlarn, sanat
olsun, olmasn, daha ileri olduklarndan
deil, -bundan emin olabiliriz- toplulukla
rn kuvvetlenmelerinden ve bizi kendileri
ni unutmaya brakmamalanndandr.
Sanaty ekimserlie zorlayan, bir
ksm daha az soylu, baka sebepler de
vardr. Bu sebepler ne olursa olsun, ama
la n birdir: zgr yaratmann esas ilkesi
olan sanatnn kendi kendine kar gve
nine hcum ederek, cesaretini krmak.
Emerson, olaanst bir ekilde, Bir in
sann kendi dehsma olan gveni, inan
n ta kendisidir, demiti. XEX. yzyln
bir baka Amerikal yazar da, Bir insan,
kendi kendisine sadk kaldka, herey
onun tarafna doru yol alr; hkmet,
toplum, h att gne, ay ve yldzlar diye
eklemiti. Bu byk iyimserlik, bugn l
m gibidir. Sanat, ounlukla, kendi
kendisinden ve varsa, ayncalarmdan utan duyar gibidir. Her eyden nce, ken
di kendisine sorduu soruya cevap ver
mek zorundadr: Sanat sahte bir lks m
dr? (*).
(* )

la r t est-i] un luxe tn e n so n g er?

27

I
tik verilebilecek namuslu karglk u
olacaktr; sanatn sahte bir lks durumu
na geldii olur. Kalyonlarn kndan, her
zaman ve her yerde, aada esirler krek
eker ve bitkinlikten lrken, yldzlara
ark sylendii olmutur; biliyoruz bu
nu. Sirkin tribnlerinde, kurban, aslann
dileri arasnda iken, kibar lemi konu
malar gemitir. Gene de, gemite b
yk baarlar olan bu sanat eletirmek
gtr. Ancak, denebilir ki, o zamandanberi deien ok ey oldu; zellikle yeryzndeki tutsaklarn says, kurbanlarn
says akla hayale gelmiyecek ekilde a rt
t. Bu kadar sefalet iinde, sanat bir lks
olmakta devam etmek istiyorsa, ayn za
manda da yalanc olmay da kabul et
melidir.
28

Neden sz aacaktr sanat? Toplumun

istedii ile yetinse, dar bir elence arac
olur ounlukla. Bunu yapmasa; sa
nat, kendi dlerinin iine ekilme kara
rn alsa, bir reddin deyimlenmesinden ba
ka bir ey olmayacak. Bylelikle elendi
riciler, ya da gram er kuralclar edebiyat
na deceiz. Her iki halde de, yaayan
gerekten kesilmi bir sanat olacak bu.
Aa yukar yzyldanberi paray bi
le dnmeyen bir toplumda yayo
ruz (altn ya da gm, cinsel tu t
kular ortaya karabilir). Toplumumuz,
para deil, fa k a t parann soyut sim
geleri toplumudur. Bir tccarlar toplumu
mallarn yerini; rakkam lann, iaretlerin
ald bir toplum olarak deyimlenebilir.
Ynetici smf, servetini altn klelerine,
ya da toprak paralarna gre deil de,
deitirme ilemlerinin karl olan rakkamlarla lerse, kendi deney ve evrenin
ortasnda bir eit dolandrcln bu
lunmasn kabul ediyor demektir. Bak
kamlar zerine kurulmu bir toplum, as
lnda, insann ehvet gerei aldatlm
sahte bir toplumdur. Byle olunca bu top
lumun, kendi inanlarm kurmak iin, ek
l ilkelerden yaplm bir ahlk semesini,
zgrlk ve eitlik gibi kelimeleri yalnz il
keler zerine deil, mal tapmaklarn ze
rine de yazmasn hayretle karlamamak
gerekir. Gene de kelimeler, utanmazcasna,
29

her online gelen yerde kullanlamaz. G

nmzde en ok hakaret eden deer, z
grlk deeridir. yi dnenler, (her za
man iki eit zek olduunu dnrm
zek zek ve aptal zek) zgrln, iler
leme iin bir engelden baka bir ey olma
dn yazmlardr. Ama bu kadar byk
samalklar sylenebiliyorsa, tccar d
nceli bir toplumun zgrl, yz yldanberi, tek ynl olarak ve kendi mal
gibi kullandndan, onu bir dev gibi de
il, daha ok bir hak gibi grdnden
ve ilke zgrln, her frsatta, btn
ilenen zulmlerin yerine koymaktan
ekinmediindendir. Byle olunca, bu
toplumun sanattan zgrlkten ok,
sonusuz bir deneme, basit bir elen
ce olmasn istemesinde alacak ne var?
Sadece para skntlarnn ve ak aclarnn
yer ald bu ssl dnya, Oscar Wilde'in
hapse girmeden nce, kendi kendisine d
nrken syledii gibi, en byk ktl
n sathlikte olduu bu dnya, yllar bo
yu, zevk dkn romanclarnn yazdk
lar ile ve en deersiz bir sanatla yetindi.
1900 yllarndan nce ve sonra burjuva
Avrupann, sanat yapclar (sanatlar
demiyorum) sorumsuzluu kabul ettiler;
nk sorumlu olmak, toplumdan kop
may gerektiriyordu. (Toplumdan ger
ekten kopmu olanlar Rimbaud, Nietzche, Strindberg gibi kimselerdi. Bu
30

kopuu ne kadar ar dediklerini her

kese bilinir.) Sorumsuzluk iin, bir
istihkak dvas olan sanat iin sanat
teorisi bu adan kalmadr. Sanat iin sa
nat, yani bir sanatnn yalnz, kendi ken
disini elendirmesi, sahte ve soyut bir
toplumun sanatdr. Mantk sonucu, sa
lon edebiyatdr bunun, ya da gerein y
kl demek olan gzel lkrdlar ve soyut
fikirlerdir. Birka eser, bir avu adamn,
houna gider, te yandan kaba saba bir
sr bulu, geri kalanlar ykar. Sonuta,
sanat toplumun dnda kurulmu olur ve
yaayan kklerinden kesilir. Yava yava,
sanat, isterse en ok alklanan olsun
yalnz kalr, ya da, milleti tarafndan, ken
disi hakknda basit ve uysal bir fikir ve
ren radyo ve basnm aracl ile tannm
olur. Sanat ihtisas ii olduka, basitle
tirme de o kadar gereklidir. Milyonlarca
insan, devrimizin bir sanatsn, onun ga
zetelerde kanarya yetitirdiinden, ya da
yalnz alt ay iin evlendiinden sz al
d iin, tandklar duygusuna kapla
caktr. Gnmzde en byk n, okun
madan sevilmek, ya da nefret edilmektir.
Toplumumuzda tannmak isteyen bir sa
nat bilmelidir ki, tannacak olan kendi
si deildir; kendi adn tayan bir baka
sdr; o bakas kendi iradesinden kurtu
lacak ve belki de gnn birinde, iindeki
gerek sanaty ldrecektir.
31

Byle olunca, XIX ve XX. yzyl tc

car Avrupas edebiyatnda yaratlm ger
ek deerlerin, an toplumuna kar ku
rulmu olmasna neden aalm? Denebi
lir ki, Fransz ihtilline kadar yaplan
edebiyat, genellikle bir boyun eme edebi
yat idi. htillden doan bir burjuva top
lum, yerini bulduktan sonradr ki bir
kar gelme edebiyat geliti. Resm de
erler inkr edildi. rnein bizde byle
oldu bu: romantiklerden Rimbaudya ka
dar gerekten ihtill fikri tayanlarla,
Vigny ve Balzac gibi asalet fikrinde srar
edenler yaptlar bunu. Her iki halde de
halk ve asiller -ki ikisi de gerek uygarl
n kaynadrlar- alarnn sahte toplu
muna cephe aldlar.
Ama uzun zamandanberi zerinde s
ra r edilen ve sertleen red fikri de sahte
leti ve baka eit bir ksrla gtrd:
Tccar toplumundan doan lanetlenmi
air mefhumu (Chatterton bunun en g
zel rneidir) katlat ve kendi ann
toplumunda, o topluma kar cephe aln
madan byk sanat olunamyaca ka
nsn meydana kard. Balangcnda,
gerek sanat, para fikri zerine kurul
mu bir dnya ile birleemez derken hak
l olan ilke, gide gide, sanat genel ola
rak hereye cephe almadka ifadesini
bulamaz demeye getirildii iin yanl yo
la sapt. Bunun iindir ki, sanatlanm32

zn pek ou lnetlenme arzu ediyorlar

ve lanetlenmezlerse rahatsz oluyorlar, al
k ve sl birlikte istiyorlar. Toplumumuz da bugn yorgun ve kaytsz olduun
dan tesadfen alklyor veya yuhalyor.
Gnmzn aydn, bu baary salama
balamak iin, bsbtn kendisini ara
ekiyor. Fakat, hereyi, h a tt sanatnn
geleneini bile reddede reddede, am
zn sanats kendi zel kurallarn yarat
t hayaline kaplyor, gide gide Tanr
zannediyor kendisini. Bylece, kendi ger
eini yaratabileceim zannediyor. Oysa
ki, toplumdan uzak, biime dayanan, so
yut, fak at z birlik olan gerek sanat ve
rimliliinden yoksun eserlerdir yarataca
. Sonuta ada soyutlama ve incelikle,
Tolstoy ve Molierein eserleri arasndaki
fark, bir buday tanesi zerine izilmi
izgi ile, kaln toprak zerindeki sapan
izi arasndaki fark kadar byk olacaktr.

33

n
emek sanat bylece bir sahte lks
olabiliyor. Bu durumda insanlarn ve sa
natlarn geriye, geree dnmek iste
meleri karsnda hayret etmemek gere
kil. Artk, sanatmn yalnzla hakk ol
duu inkr edilmi, ona konu olarak d
leri deil, herkes tarafndan yaanm ve
derdi ekilmi gerek verilmitir. phe
yok, sanat sanat iindir gr, slbu ile
de, konular ile de byk kitlenin anlay
nn dnda kalmakta, ya da onlarn ger
eini yanstmamaktadr. Oysa ki kitle o
unluktan sz asn ve ounluk iin al
sn istiyor. Herkesin mutluluu, herkesin
skntlar, herkesin anlayaca bir dille ya
zlsn ve btn evren anlasn. Geree olan
bu balln armaan, btn insanlar
arasnda elde edecei ba olacaktr.
34

Gerekte de bu evrensel ba, her b

yk sanatnn amacdr. Zannedilenin ak
sine olarak, yeryznde yalnzla hakk
olmayan tek kimse varsa, o da sanatdr.
Sanat, bir kendi kendine konuma ola
maz. Olamaynca da, yalnz ve bilinmeyen
sanat, gelecee hitap ettii zaman bi
le gene kendi istidadn ortaya koya
caktr. adalar ile bir karlkl konu
ma, anlama mmkn deilse, adalar,
kr ve sarsalar, sanat konumasn
gelecek kuaklara yapacaktr; konuaca
kiilerin says daha ok olacaktr o za
man.
Herkesten herkes iin sz amak, her
kesin bildii ve beraber yaadmz ger
ekten sz amakla olur. Bizi birbirimize
balayan, deniz, yamurlar, ihtiya, istek,
lme kar sava gibi konulardr. Biz,
birlikte grdklerimiz, birlikte strap ek
tiklerimizle birbirimize benzeriz. Dler,
insandan insana deiir ama, dnya ger
ei, birlik vatanimizdir. Gerek tutkusu
merudur, nk derin ekilde sanat ma
cerasna baldr.
yleyse gereki olalm. Hi deilse
gereki olmaya gayret edelim, olmak
mmknse. Mmknse diyorum, nk
kelimenin bir anlam olduu belli deil
dir, ne kadar istersek isteyelim, gerek
kesin bir ekilde mmkn olamaz. Kendi
kendimize, sanatta saf gerein mmkn
35

olup olamayacan soralm nce. Geen

yzyln natralistlerine gre gerek, ta
biatn olduu gibi kopyasdr. Demek sa
nat iin gerek, resim iin fotoraf gibi
dir. Birincisi kopya ederken, kincisi bir
seim yapar. Ama ne kopya eder ve
gerek nedir? Fotoraflarn en iyisi bile
sadece bir kopya deildir, tam anlam ile
gerek deildir, rnein, dnyamzda bir
insan hayatndan daha gerek ne vardr,
ve bu hayat en iyi ekilde bir gereki
filmden baka nasl kopya edilebilir? Bu
film hangi artlarla mmkn olacaktr?
Ancak hayal kuvveti ile. yle bir sinema
makinesi dnmek gerek ki gece gndz
o kiinin zerine evrilmi olsun ve en
kk hareketlerine kadar hayatn filme
eksin. Sonu, ancak bir bakasnn haya
tnn ayrntsna kendilerini verecek
seyirciler tarafndan grlebilecek, oyna
tlmas mr boyu sren bir film olacak
tr. H atta bu artlarla bile film, gene de
geree uygun olmayacaktr. nk insan
hayatnn gerei, sadece o insann yaa
d yerlerde deildir. O hayata biim ve
ren baka hayatlardadr; nce, ekilmesi
gereken sevilen insanlarn hayatndadr,
sonra, bilinmeyen, kuvvetli ya da zayf vada, polis memuru, retmen, i arkada,
diplomat, diktatr, devrimci, din adamlar,
basit temsilciler, yaaymz iin efsaneler
yaratan sanatlarn bayatndadr, nihayet
36

en dzgn hayat sren varlklara bile ege

men olan tesadftedir. u halde, mmkn
olabilecek tek bir gerek film vardr :
Dnya perdesi zerinde, her zaman gz
lerimizin nnde seyrettiimiz grnmez
bir makine tarafndan bize oynatlan film.
Varsa eer, en gereki sanat Tanrdr,
teki sanatlar, ister istemez geree sa
dk olamayacaklardr.
Bylece, burjuva toplumunu ve onun
ekl sanatn redderek, gerekten, sa
dece gerekten sz amak isteyen sa
natlar, ac bir kmaza saplanmlardr.
Gereki olmak zorundadrlar, olamazlar.
Sanatlarn gerein yoluna koymak ister
ler; ama gerekten, sanatn orijalliini
gsterecek bir seim yapmadan sz ala
maz. Rus ihtilli ilk yllarnn gzel ve
ac eserleri bu karlkln rneidir.
Blok ve byk Pasternak, Maiakovsky,
Essenine, Einstein, beton ve eliin ilk
romanclarnn bize verdii, arama lgn
l iinde, verimli bir phecilik, biimler
ve konular laboratuardr. Ama bir sonu
ca varmak, gerekiliin mmkn olma
d yerde, nasl gereki olunabileceini
gstermek gerekti. Diktatrlk baka
yerde olduu gibi burada da meseleyi k
knden halletti. Onun iin gerekilik n
ce bir ihtiya ve ancak sosyalist olmak
artiyle mmknd. Bu kararn anlam
nedir?
37

nce bir seim yapmadan gerekten

bahsolunmayacam kabul ediyor, sonra
da XIX. yzyldaki gerekilik teorisini
reddediyor. O zaman, evresinde dnya
kurulabilecek bir seim ilkesi bulmak ge
rei douyor. Onu da bizim bildiimiz
gerekte deil, fakat olacak gerekte, ya
ni gelecekte buluyor. imdiki gerei iyi
gstermek iin, gelecein gereinden sz
_amak gerektir, diyor. Yani sosyalist ger
ekiliin konusu, henz gerek olmayan
dr.
Buradaki tenakuz muazzamdr. H att
sosyalist gerekilik sz bile yanltr.
Nasl bir sosyalist gerekilikten sz ala
bilir, gerek tam anlam ile sosyalist olma
dktan sonra? Gerek, ne gemite sosya
listti, ne de imdi sosyalisttir. Buna vere
cekleri cevap basittir. Bugnn ya da d
nn gereinden, gelecein dnyasn kur
maya yarayan ve onu hazrlayan unsurlar
seilecektir. Byleee gerein iinde, nce
sosyalist olmayan ne varsa hepsi reddedilecek,. te yandan sosyalist olanlar ye ola
ca jtakmin edilenler vleektir. Bu da
bizi, iyileri ve ktleri ile propagandadan
ibaret bir sanata, bir pembe dnya ede
biyatna, ksacas, ekl sanat kadar
yaayan ve arpagk gerekten uzak,
kesilmi bir sanata gtrecektir. So
nuta da bu sanat gerekle ilgisi ke
sildii oranda sosyalist olacaktr.
38

Gereki olmak isteyen bu estetik, bir

gerek sanat iin, burjuva estetik kadar
ksr yeni bir idealizme dklecektir. Ger
ek ortadan bsbtn kaldrlmak iin,
egemenlik koltuuna oturtulmu oluyor.
Bir hie iniyor sanat. Uak oluyor, uak
lk ediyor ve kendisine uaklk ettiriyor.
Sadece, gerei doru yazmamay ama
edinenler gereki saylyor ve alklan
yorlar. tekiler birincileri alklyanlar ta
rafndan sansre uruyorlar. Burjuva toplumunda okunulmadan, ya da kt oku
nularak elde edilen n totaliter toplum
da gerek sanat eklini kaybediyor, dv
lyor ve evrensel ba, onu en ok tutku
ile isteyenler tarafndan imknsz klm
yor.
Bu baarszlk karsnda yaplacak
ey, sosyalist denilen gerein byk sa
natla ilgisi olmadn, ihtillcilerin ihtil
li yaatmak istiyorlarsa, ona bir baka
estetik aramalar gerektiini kabul etmek
tir. Byle sanat savunanlarn, bunun d
nda sanat olmadn bar bar bardkla
r malmdur. Gerekten de bar bar bar
maktadrlar. Ama yle zannediyorum ki,
sylediklerine kendileri de inanmamakta
drlar ve kendi kendilerince, sanat deer
lerini, devrim hareketinin olanaklarna bo
yun edirmeye k arar vermilerdir. Bunu
aka syleseler, tartm a daha kolayla
acak. ounluun mutsuzluu ile, bazen
39

sanat kaderlerinin gerektirdii imtiyaz

lar arasndaki fark karsnda ac duyan
insanlarn bu byk bo verme duygusu
na sayg duyulabilir. Sanat, sefaletin
krbaladklar ile, _devi gerei deyimlendirmek olanlar arasndaki mesafeyi red
dedebilir. O zaman, bu kimseleri anlayabi
liriz; onlarla karlkl konuabilir, ve r
nein, kulluun kaldrlmas iin, yaratc
zgrln ldrlmesinin, pek de iyi bir
yol olmadn, herkesin sz syleme hak
k olaca gne kadar, bir ka kiinin bile
olsa, sz hakknn alnmasnn yanl ol
duunu sylemeye alabiliriz. Evet, sos
yal realizm, siyas gerekiliin ikiz kar
deidir ve bunu itiraf etmelidir. Sanat,
sanat d bir sonuca feda etmektedir; bu
sanat d sonu, deerler merdiveninde
daha yksek bir basamak gibi grnebilir.
Sanat, adaleti kurmak iin imdilik orta
dan kaldrmaktadr^ Adalet, yerine yerle
tii zaman, belli olmayan bir gelecekte,
sanat yeniden doacaktr. Bylelikle sanata, ada zeknn altn kurallarndan
biri uygulanm oluyor: Yumurtay kr
madan pmlet_yapmann imknszl. Ama
bu ezici iyi niyet bizi kt yola srkleme
meli. Binlerce yumurta da krlsa, iyi omlet
yaplmayabir ve bana yle geliyor ki, a
nn deeri de krlan yumurtalarn says
ile llmyor. amzn sanat alar
aksine, istediklerinden daha ok yumurta
40

sepeti devirmekten korkmamaldrlar, yokas uygarlk omleti pimeyebilir; sanat, bir

daha hi domayabilir. Barbarlk hi bir
zaman gelip geici olmamtr. Pek hakk
verilmez bunun, sanatn etkisi ile, adetlere
girer. O zaman insanlarn kanndan ve
mutsuzluundan anlamsz edebiyatlar, bo
gazete lkrdlar, dostluk biyografileri ye
kinin,_dinin yerini ald, emirle yazlm
eserler^ doar. Bylelikle sanat, lkslerin
en kts olan, emirli iyi hiyet ile, en ucuz
yalanlar arasnda kalr.
Niin amal buna? nsanln derdi o
kadar byk bir konudur ki, hemen he
men hi kimse, Keats gibi elleri ile acya
dokunacak kadar duygulu olmadka bu
derdi ele alamayacaktr. Gdml edebi
yat bu derde resm avutmalar getirince
daha da ok grlr. Sanat iin sanat ya
lan, kty grmemezlie geliyor ve so
rumluluunu ta yordu. Gerekilik yal an
tekine kyasla, insanlarn bahtszln
tanmak cesaretini gsteriyorsa, hi kim
senin ne olduunu bilmedii ve btn al
datm alara elverili olan gelecein mutlulu
unu bytmekle o kadar da ona ihanet
ediyor.
Biri tamamen gnlk olaylar, teki de
gnlk olmayan hereyi reddeden, uzun
zamanlardanberi mcadele halindeki bu iki
estetik sonuta, gerekten uzak, sanat
41

ortadan kaldran bir yalanda birleiyorlar. Sac akademizm, solcu akademizmin

istism ar ettii sefaleti hesaba katmyor.
Fakat, her iki halde de sefalet, sanat in
kr edildii lde kuvvetlenmi oluyor.

42

m
Yalan, sanatn esasdr sonucuna m
varmak gerektir? Aksine, diyeceim ki,
imdiye kadar szn ettiklerim, sanatla
byk ilgileri olmadklar lde yalan
drlar. yleyse sanat nedir? Sundan daha
basit ey olamyaca muhakkak. G
olan, hereyi basitletirmek iin yr
tnanlarn lklar iinde, sanatn ne
olduunu renebilmektir. Bir yandan de
h, muhteem ve tek kalsn isteniyor, te
yandan da herkese benzemeye zorlanyor.
Yazk ki, gerek daha aprak. Bu ap
rakl Balzac bir cmlede sylyor:
Deha hereye benzer, hi bir ey ona ben
zemez Gereksiz bir anlam olmayan sa
nat, sanatsz deerinden ok kaybeden
gerek iin de byledir. Nasl olur da sanat
gerekten vazgeebilir, ya da onun emrine
43

girer? Sanat, kendisinin seilmi olmas

gibi, konusunu seer. Sanat biraz, dnya
nn bitmemiliine ve kap gidiciine
Jar isyandr. Sanat, heyecannn kay
na olduu iin korumak zorunda kald
geree biim vermekten baka eyi dev
edinmez gene de. Bu adan, hepimiz ger
ekiyiz ve hi birimiz deiliz. Sanat ne
btn bir reddir, ne de btn bir kabul.
Ayn zamanda ret ve kabuldr; bunun
iin de, ancak, durmadan yenilenen bir
iddetli acdan baka bir ey olamaz.
Sanat, her zaman bu iki anlamllk iin
dedir. Bir yandan gerei inkr edemez,
te yandan, gene de sonsuz bitmemilik
srdke gerei tartm ak zorundadr.
Bir nature-morte yapabilmek iin, bir
elma Ue bir ressam biribirlerini dzeltmeli,
birbirleri ile savamaldrlar. Yeryznn
klar olmakszn nasl biimler anlamszlarlarsa, biimler olmadan da klar ok
ey kaybeder. Muhteemlii ile cisimleri ve
heykelleri yaratan gerek evren, ayn za
manda onlardan da gn klarm yara
tan bir ikinci k alr. Byk slp by
lelikle, sanat ile konunun arasnda yan
yolda kalmtr.
Sz konusu olan, sanatn, gerekten
kamas ya da ona boyun emesi deil,
bulutlar arasnda kaybolup gitmemek ya
da aksine kurun kelerle yerlerde srn
memek iin ne lde gerekten vazgeme
44

si gerektiidir. Bu sorunu her sanat,

duyduu ve yapabildii kadar halleder.
Sanatnn dnya gereine kar duydu
u isyan ne kadar byk olursa, ona den
gesini verecek gerein arl da o ka
dar byk olur. Ama bu arlk, sanat
nn mnzevi varlm bomamaldr. En
byk eser,J e r zaman, eski Yunan tra je
dilerinde, Melvillede, Tolstoida, Molierede olduu gibi, gerei ve insamn geree
kar duyduu reddi dengeleyecek eser
dir. Bunlardan herbiri tekini taracak,
mutlu ve ac hayatn fkrmasnn ta ken
disi olan, bitip tkenmez bir canllk vere
cektir. O zaman, yava yava, hergnknden farkl, gene de ayn; zel gene de ge
nel, masum bir gvensizlikle dolu, dehnn
doymazl ve kuvveti ile bir ka saat iin
yaratlm yeni bir dnya ortaya kacak
tr. Bu, budur; gene de bu, bu deildir;
dnya bir hitir, gene de dnya hereydir;
ite her gerek sanatnn yorulmak bil
mez iki l; onu gzleri ak ve ayakta
tutan, ve yava yava, herkes iin, uyuk
layan dnyann ortasnda hi rastlamadan
tandmz bir gerein srarl ve kaak
hayalini uyandran lk.
Bylece sanat, a karsnda ger
ekten ne vazgeebilir, ne de ona boyun
eebilir. Vazgeerse bolukta konumi
olur. Fakat aksine onu madde (*) olarak
(*)

Objet.

45

ald lde, kendi varln da konu (**)

olarak ortaya koyar ve olduu gibi ona
boyun eemez. Baka bir deyimle, herke
sin kaderini paylat anda sanat kendi
kiiliini sylemi olur. Sanat, tarihten,
dorudan doruya, ya da araclkla, ken
di grebildiklerini, acsn ektiklerini alr;
yani kelimenin en kesin anlam ile gnde
lik olaylar ve gnmzde yaayan insan
lar; yaayan sanat iin kefi g olan
bir gelecekle, gndeliin ban deil. G
nmz adamn, henz var olmayan bir in
san adna yarglamak, peygamberlik olur
ancak. Sanat, efsaneleri yaayan insan
zerindeki tepkileri lsnde deerlendi
rebilir. Peygamber ise, ister din, ister si
yas olsun, kesin olarak yarglayabilir ve
zaten, kammadklar da malmdur. Sa
nat yapamaz bunu. Kesin yarglar verse,
iyi ile kt arasnda gerei, farksz bl
m olacaktr, melodram yapacaktr. Oy
sa aksine, sanatn amac kanunlatrmak,
ya da hkmetmek deil, hereyden nce,
anlamaktr. Anlamak iin, hkmettii olur
bazen. Ama hi bir deh eseri, kmse
me ve JcinJizerine kurulmamtr. Bunun
iin de sanat, yrd yolun sonuna
geldiinde sulandraca yerde affeder.
Yarg deildir, dorulaycdr o. Yaayan
yaratn, yaad iin ve yaad zaman
boyunca sonsuz avukatdr. Yakn sevgi(**)

Snbjet.

46

sini, gerekten savunur, ada uygarl

bir mahkemede din dersi durumuna sokan
uzak sevgisini deil. Byk eser, sonuta,
btn yarglar birletirir. Sanat, b
yk bir eserle, hem insanln en byk
ehresi karsnda sayg duyuyor, hem de
canilerin en sonuncusu nnde eiliyor de
mektir. Wilde hapishanede bu sefil yer
de benimle birlikte bulunan bahtszlarn
iinde, hayatn s im e sembolik ba ol
mayan tek bir kii yok diyordu. Evet, ve
ite, sanatla bir araya gelen de, hayatn bu
sim dir.
Yz elli yl boyunca, tccar toplumun
yazarlar, bir ka ayrcalk dnda, mutlu
bir sorumsuzluk iinde yaayabileceklerini
sandlar. Yalnz yaadlar, ve yalnz yaa
dklar gibi de, yalnz ldler. XX. yzy
ln yazarlar, bizler, hibir zaman yalnz
kalmayacaz. Bilmeliyiz ki, ortak se
faletimizden
kaamayz;
varlmzn
ayet varlmzdan sz alabilirse,
yegne delili, imknlarmz lsnde,
azlarn aamyacak durumda olanlar
iin ve gelecekteki byklkleri ne olursa
olsun, zerlerine bask yapan Devlet ve
partiler yznden strp ekenler iin yaptklarmzdr: sanat iin, imtiyazl cellt-^;
ar yoktur. Bunun iin gzellik bugn biie,
hatt her zamandan fazla bugn, hi bir
partiye hizmet edemez, ancak, uzun ya da
ksa bir zaman iin, insanlarn zgrlk
47

ve aclarna hizmet eder. Gdml sanat

l , ancak, mcadeleden kamadan, kitleye,
gnlller srsne katlmay reddeden
dir. Bylece, gzellikten alaca ders,
ayet bu ders namusluca alnmsa, ego
izm dersi deil, kardelik dersidir. Bu an
lamda gzellik, hi bir insann hizmetine
girmemitir. Ve binlerce yldr, her gn,
Tier saniye, insanlarn kuuuna ferahlk
vermitir; ve bazen, bir ksmn, o kulluk
tan bsbtn kurtarm tr. Sonuta, bel
ki de bylece, gzellikle strap, insan sev
gisi ile yaratm a lgnl, dayanlmaz yal
nzlk ve yorucu kalabalk, red ve rza ara
sndaki ezel gerginlik iinde sanatn b
yklne eriyoruz. Sanat, iki uurum
arasnda gidip geliyor: propaganda ile ha
valik. Byk sanatnn yrd bu te
pe yolunda her adm bir macera, sonsuz
bir tehlikedir. Gene de bu tehlikede ve sa
dece bu tehlikede, sanatn zgrl var
dr. G mdr bu zgrlk, daha ok bir
kilise disiplinine mi benzer? Hangi sanat
inkr eder bunu? Hangi sanat kendi
sini bu sonsuz devi baaracak kudrette
sayabilir? Bu zgrlk, bir yrek ve vcut
salaml, ruhun kuvveti kadar dayank
l bir slp, sabrl bir savalk gerekti
rir. Her zgrlk gibi bu da, daim bir teh
likedir, yorup bitiren bir maceradr ve i
te bunun iindir ki, her trl kullua kat
lanarak, hi deilse bylece ruhun rahat48

u salamak gayesi ile bu maceradan ka

nlr. Sanat, bir macera deilse nedir, ne
dir yleyse dorulamas? Hayr, zgr sa
nat, zgr insan gibi, rahatm dnen
adam deildir, zgr sanat, glkle,
kendi dzenini yaratandr. Bu dzen
ne kadar pervasz olursa, kural o kadar ke
sin olacak ve zgrl o kadar ortaya ko
yacaklardr. Anlamazla yol amakla be
raber her zaman kabul ettiim Gide'in bir
sz vardr : Sanat bask ile yaar ve
zgrlkle lr. Dtorudur bu. Ama bun
dan sanatn gdmlenebilecei anlam k
masn. Sanat, kendi kendisjne yapt bas
k ile yaar, bakalarma basks Ue lr.
Aksine kendi kendisine bask yapmazsa
ldrr nihayet ve bir takm hayaletlerin
kulu olur. Bylece en zgr, en isyanc sa
nat, en klsik sanat olacaktr; en byk
gayreti armaanlandracaktr. Bir toplum
ve sanatlar bu uzun ve zgr gayrete
raz olmadka, elencelerin rahatna, konformizme, sanat sanat iindir oyununa,
ya da gerek sanat vazlanna kendileri
ni braktka ksrlk ve hilik iinde kalr
lar. Bunu sylemek, gnmzde yenilenme
cesaretimize ve ak grllkteki irade
mize baldr, demektir.
Evet, bu yenilenme hepimizin elinde
dir. Avrupann, Byk skender'in klc ile
kestii uygarln Gordium dmn ye
nide balayacak skender dmanlan
49

yaratmas bizim elimizdedir. Bunun iin

biltiin tehlikeleri ve zgr almalar g
ze almak gerektir. Adaletin yolundan gi
derek, zgrl koruyabileceimiz, ya da
koruyamyac amz deildir, bilinmesi ge
reken. Bilinmesi gereken, zgrlk olmadan h i bir ey yapamayacamz, gelecek
adaleti de, jjem i gzellii de kaybedeceimizdir. J^ncak zgrlk, insanlar yalnz
lktan ^curtarabir; kulluk bir yalnzlklar
kalabah igde_gezer. Sanat, aklamaya
altm bu zgrlk esas sayesinde, istibdatn ayrd yerde, birletirir. Byle
olunca, btn bask yapanlarn onu d
man edinmelerinde alacak ne vardr?
alacak ne vardr, ister sac, ister solcu olsun, gnmz istibdatlarnda sanat
ve a ydnlarn ilk nce kurban gitmelerinde? Mstebitler, sanat eserinde, ancak
inanmayanlara esrarl gelen bir ka kuv
veti olduunu bilirler. Her byk eser,
insanln ehresini daha zengin, daha
hayran olunacak ekle sokar, btn s im
buradadr. Ve bu muazzam vakar tank
lm karartm ak iin binlerce kamp ve
hcre demiri gene azdr. Bunun iin de,
bir yenisini hazrlamak bahanesi ile de
kltr, geici bir zaman iin de olsa, or
tadan kaldrlamaz, insann, sefaleti ve b
ykl zerine bitmeyen tankl orta
dan kaldrlamaz, bir nefes durdurulamaz.
Mirassz kltr olmaz ve biz de bat kl
50

trn inkr edemeyiz, etmemeliyiz. Ge

lecein eserleri ne olursa olsun, hepsinde
ayn sr bulunacaktr; cesaret ve zgrlk
ten yaplm, yzyllar boyunca, her mil
letten binlerce sanatnn cesareti ile bes
lenmi, ayn sr. Evet, modern istibdat,
kendisini yalnz mesleine vermi de olsa,
sanat halkn dmandr, diyorsa, hak
ldr. Ama bylece, ayn istibdat, insanl
n ineyemedii bir ehresine de sayg
duyuyor demektir.

51

Sonucum basit olacak. Tarihimizin kz

gnlk ve grlts ortasnda unu diye
ceim: Sevinelim. Evet, sevinelim, yalanc ve rahatna dkn bir Avrupann
ldn grdmze ve bu kadar i
gereklerle kar karya kaldmza. n
san olarak sevinelim; nk uzun bir al
datma devri kmtr ve bizi tehdit eden
leri artk ak ak gryoruz. Sanat ola
rak sevinelim; sarlktan ve uykudan
uyandrlmz; sefalet, kan ve hapis nn
de kuvvetle duruyoruz. Bu manzara kar
snda, gnlerden ve ehrelerden aklmzda
kalanlar unutmuyorsak, dnyann gzel
lii karsnda ezenleri hatrlyorsak, ba
t sanat kuvvet ve ihtiamn tekrar bu
lacaktr. phe yok, tarihte, bu kadar g
sorunlarla kar karya kalm az sanat
vardr. Ama byle olduu; kelime ve
cmlelerin en dilerinin bile kan ve zgr
52

lkle dendii iindir ki sanat, onlar

l ile kullanmasn renir. Tehlike, klasikletirir sanat ve her byk eserin k
knde de bu tehlike vardr.
Sorumsuz sanatlarn a geti. K
k mutluluumuz iin zlyoruz buna.
Ama bu deneyin gerekliliimize yar
dm ettiine inanyoruz ve savaa daveti
kabul ediyoruz. Sanatta zgrlk, sanat
nn rahatn salamaktan baka ie ya
ramad zaman ar ekmez. Bir deerin
ya da bir faziletin toplum iinde kk sal
mas, yalan sylememekle, mmkn oldu
u her zamanda onun hesabn vermekle
olur. ayet zgrlk tehlikeli olmusa, bir
daha orospularaamak yolunda, demektir.
Ve ben bugn, uysalln ktnden i
kyeti olanlara acmyorum. lk nazarda
hakldr onlar. Ama gerekte uysallk,
hi bir zaman, bir ka ktphane hma
nistinin tehlikesiz elencesi olduu zaman
ki kadar deerinden kaybetmemitir. Ger
ein, nihayet tehlikelerle kar karya
kald gnmzde ancak, yeniden ayakta
durabilmesi, sayg grmesi imkn var
dr.
Nietzsche, Lou Salomeden ayrldktan
sonra, denir ki kesin yalnzla d
m, hi bir yardm olmadan yarataca
engin eserin grn ile de yorgun ve he
yecanl, Cenova krfezine bakan dalarda

53

geceleri gezinir, yaprak ve dallardan yak

t atein aniin seyredermi. ok ge
irdim o ateleri hayalimden; ve dnce
lerimde, bir ok eserlerle insanlar, dene
mek iin, o atein karsna koymak iste
diim oldu, amzn da dayanlmaz yak
cl hi phesiz bir ok eserleri kl hali
ne getirecek. Ama atee dayanacaklarn
maddesi salam kalacaktr ve bu kalacak
larn nnde kendimizi tutmadan ad hay
ranlk olan zeknn en byk sevincine
brakabiliriz.
Hi phe yok hayale, daha az yakc
bir alev, bir mola, bir rahatlk devri iste
nebilir, bunu ben de diliyorum. Ama belki
de sanat iin, kavgann en iddetlisinden
baka yerde rahat, yoktur. Emerson her
duvar bir kapdr diyor. Karsnda yaa
dmz duvardan baka yerde ne kap,
ne k arayalm. Aksine molay, olduu
yerde bulalm, yeni mcadelenin ta orta
snda demek istiyorum. Zira, bana gre,
ve szm de burada bitireceim, rah at
oradadr ancak. Byk fikirlerin yeryz
ne, gvercin ayaklan ile geldii sylenir.
O zaman belki, kulak verirsek eer, imparatorluklann ve milletlerin grlts iin
de bayat ve midin kk kmldanlarn
zayf bir kanat rpnts halinde duyabiriz. Bazlan bu mit btn bir milletindir
diyecektir; bazlan tek bir insann. Ben
54

yle zannediyorum ki aksine, bu mit, i

ve eserleriyle, her gn tarihin en kaba g
rnlerini, hudutlar; herkesin aclan ve
sevinleri ile, herkes iin ykselttikleri ve
her zaman tehdit edilen gerein deerini
gizliden gizliye panldatm ak iin inkr
eden, binlerce mizev tarafndan yaratl
m, canlandrlm ve beslenmitir.

65

 N D E K L E R

Albert Camus

Sanat ve Yazar

11

Sanat ve a

21

B L G TAYIN LA RI
1.

I n g m a r B e r g m a n T A B A N L E K L E R

2.

Jean Tardiue BEKZ OTUN

Tilrkesi Yldrm Keskin

3.

Cahit Atay KARALARIN MEMETLER

Cahit Atay SULTAN GELN

Albert Camus SANATI VE AI

Tilrkesi Yldrm Keskin

e.

Oppenheimer BLM VE SADUYU

Trkesi Onur ym en

Turgut zakman DUVARLARIN TES

Trkesi Tezer Sllmer

B. A. de Saint - Exupery KK PRENS

Trkesi CsmAl Sreya - R. Tomrls
9.

Gner Smer BOZJK DZEN

57

1957 ylnda N obel Edebiyat

A rm aan n kazanan A lbert
('am us, dnr, rom anc ve
tiy a tro adam olarak eserleri
y z y l m z deyim lendiren
yazarlarn en byklerindendir.
D nce zgrlnden hi
bir zam an ayrlm am , inand
ve sa y g duyduu gerekleri,
e n g i n
b i r
yrek lilik le
savunm utur.
1952
ylnda,
ayn y rek lilik le szn e tti i
tarih sel sorum luluk konusunda,
bir b ak a byk yazar, J. - P .
Sartre ile aralar alm tr.
Sanat ve a na ald n u z
Ga m u s
ile ilg ili yazsn d a
Sartre, bu dargnlk iinde
bulunduum uz
dnyada,
birbirim izi gzden karm adan
ve birlikte y a a m a k t bir eit
diyor ve byk arkadann
deerini te slim ediyor. Onun,
kltr v a rlm zn yk lm az
bir ifadesi olduunu sylyor.

Sanat ve a Albert Camusnn

sanat grnn ve sanat kiilii
nin bir aklamasdr.

3 Lira