PHN TCH, SO SNH NH GI V TC NG CA

THA THUN HN CH CNH TRANH THEO CHIU NGANG

V THA THUN HN CH CNH TRANH THEO CHIU DC
MC LC
1. Khi nim--------------------------------------------------------------------------2
1.1 Tha thun hn ch cnh tranh----------------------------------------------2
1.2 Tha thun theo chiu ngang v tha thun theo chiu dc--------------3
2. Phn tch---------------------------------------------------------------------------4
2.1 i vi Tha thun theo chiu ngang---------------------------------------4
2.2 i vi Tha thun theo chiu dc------------------------------------------6
3. nh gi tc ng ca tha thun hn ch cnh tranh theo chiu ngang
v tha thun hn ch cnh tranh theo chiu dc------------------------------------7
3.1 Tc ng ca tha thun cnh tranh theo chiu ngang-------------------7
3.2 Tc ng ca tha thun cnh tranh theo chiu dc----------------------8

1. Khi nim
1.1 Tha thun hn ch cnh tranh
Tha thun hn ch cnh tranh l hnh vi hn ch cnh tranh, m hai hay nhiu
nhng doanh nghip c lp c cc hnh vi tha thun th hin s cu kt hoc hp
tc vi nhau, nhm lm gim s cnh tranh trn th trng, nh hng n li ch ca
ngi tiu dng, tc ng tiu cc n nn kinh t ca mt t nc.
Mt tha thun hn ch cnh tranh c th tn ti di nhiu hnh thc khc
nhau, c th l bng vn bn hay tha thun ming, chnh thc hoc khng chnh
thc, hoc ch l s ng thun chp nhong.
Theo quy nh ti iu 8 Lut Cnh tranh Vit Nam 2004 th c 08 dng tha
thun c xem l tha thun hn ch cnh tranh nh:
1. Tho thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip;
2. Tho thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ho, cung
ng dch v;
3. Tho thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua, bn
hng ho, dch v;
4. Tho thun hn ch pht trin k thut, cng ngh, hn ch u t;
5. Tho thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua,
bn hng ho, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng
lin quan trc tip n i tng ca hp ng;
2

6. Tho thun ngn cn, km hm, khng cho doanh nghip khc tham gia th
trng hoc pht trin kinh doanh;
7. Tho thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc
bn ca tho thun;
8. Thng ng mt hoc cc bn ca tho thun thng thu trong vic cung
cp hng ho, cung ng dch v.
Tha thun hn ch cnh tranh thng c phn thnh hai loi l tha thun
theo chiu ngang v tha thun theo chiu dc.
1.2 Tha thun theo chiu ngang v tha thun theo chiu dc
Cc tha thun theo chiu ngang l nhng dng tha thun gia cc i th
cnh tranh l nhng doanh nghip hot ng trn cng mt lnh vc ngnh ngh sn
xut hoc phn phi v cc doanh nghip ny cnh tranh i vi cng mt loi khch
hng. Tha thun gia nhng i th cnh tranh tim nng cng c th xp vo nhm
ny. Nhng i th cnh tranh tim nng l nhng doanh nghip c kh nng v
chun b tham gia vo mt th trng lin quan v c th gy ra p lc cnh tranh i
vi nhng doanh nghip cnh tranh khc ang tn ti thc t trn th trng.
Cc tha thun theo chiu dc l nhng tha thun gia cc doanh nghip
thuc cc lnh vc khc nhau trong hot ng sn xut, phn phi. C th l nhng
tha thun gia nhng nh cung cp v khch hng ca h; nh gia cc nh sn xut
cc thit b v nhng nh sn xut cc sn phm to nn cc thit b ny; gia nhng
nh sn xut v nhng nh bn s hoc gia nh bn s v nhng nh bn l. Mt s
tha thun c th bao gm c cc yu t ca tha thun ngang v tha thun dc.
S khc bit c bn gia hai loi tha thun ny chnh l s nh hng ca
n n th trng, nu hu ht cc tha thun theo chiu ngang, c bit l nhng
3

tha thun nhm nng gi hoc hn ch sn lng c kh nng gy hu qu tiu cc

cho cnh tranh th cc tha thun dc thng t gy ra nguy hi cho cnh tranh, thm
ch cn c th em li li ch cho ngi tiu dng nu xt theo kha cnh hiu qu
kinh t.
2. Phn tch
2.1 i vi Tha thun theo chiu ngang
Cc tho thun hn ch cnh tranh theo chiu ngang cho php cc nhm cng
ty hot ng cng nhau nhm t c li ch trong v tr c quyn, n nh gi, hn
ch sn phm v ngn cn s xm nhp mi vo th trng hoc cc hot ng pht
thng ng trong u thu hoc phn chia th trng trin (thng cng ngh hoc k
thut).
i vi 08 tha thun m Lut Cnh tranh Vit Nam 2004 quy nh l cc
Tha thun hn ch cnh tranh, th:
Tha thun n nh gi l tha thun ph bin hin nay. L tha thun gia hai
hay nhiu cng ty trong cng mt ngnh hoc lnh vc sn xut nng gi sn
phm, h gi sn phm hoc duy tr gi ca mt sn phm dch v. Vic n nh gi
c thc hin nh thit lp gi ti thiu, hoc gi ti a ca sn phm, dch v.
Thit lp nhng quy chun tnh gi.
V d: V vic Hn ch cnh tranh trong bo him hc sinh ca 12 doanh
nghip ti Khnh Ho, m theo hnh vi k kt tha thun ngy 25 thng 5 nm
2011 ca 12 Doanh nghip Bo him b iu tra l hnh vi tha thun n nh gi
hng ha, dch v mt cch trc tip hoc gin tip, quy nh ti khon 1 iu 8 Lut
Cnh tranh 2004. Trn th trng bo him ton din hc sinh trong phm vi tnh
Khnh Ha, trong giai on 9 thng u nm 2011, th phn kt hp ca 12 Doanh
4

nghip Bo him tham gia tha thun chim 99.81%, vt qu ngng 30% trn th
trng lin quan quy nh ti khon 2, iu 9 Lut Cnh tranh. Hnh vi tha thun n
nh gi hng ha, dch v mt cch trc tip hoc gin tip ca 12 Doanh nghip b
iu tra l hnh vi vi phm quy nh ti khon 2, iu 9 Lut Cnh tranh 2004 v cc
tha thun hn ch cnh tranh b cm.
Tho thun phn chia th trng tiu th, khch hng, ngun cung cp hng
ho, cung ng dch v l tha thun cc i th cnh tranh phn chia th trng gia
h vi nhau v th trng phn phi sn phm theo a l hnh chnh, phn chia
ngun khch hng, hoc ch nh nhng nhm khch hng c th cho thnh vin ca
tha thun. Hnh vi tha thun ny lm cho tnh cht cnh tranh ca cc doanh
nghip gim v nhng doanh nghip tham gia vo tha thun u c c th trng
ring, h ch cung cp sn phm cho th trng m khng m rng quy m sang
cc th trng tim nng hay lng khch hng tim nng khc.
Tho thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua, bn
hng ho, dch v: Bao gm nhng tha thun v khi lng sn phm, s lng bn
ra hoc phn trm tng trng ca th phn. Cc dng tha thun ny thng xy ra
trong nhng lnh vc c kh nng d tha v cc bn trong tha thun ny thng
ng nhm nng gi ln. Thng thng, cc bn s tho lun to ra mt tha thun
khung trong c quy nh rng nhng doanh nghip no bn vt mc hn ngch
n nh s phi ng tin n b cho nhng doanh nghip bn cha n mc hn
ngch. Tc ng ca nhng tha thun ny tng t nh i vi cc tha thun n
nh gi bi l mt khi s lng hng ha v dch v a ra th trng b gii hn s
dn n vic tng gi trn th trng. Ngoi ra, cc doanh nghip c hiu qu hn
hoc nng ng hn khng th m rng th trng v cc doanh nghip cng khng

th tn dng c li th v quy m kinh doanh ca mnh. Kt qu l cnh tranh b suy

gim trong khi ngi tiu dng phi tr gi cao hn.
Tho thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn
hng ho, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin
quan trc tip n i tng ca hp ng: Tho thun ngn cn, km hm, khng
cho doanh nghip khc tham gia th trng hoc pht trin kinh doanh l tha thun
m cc doanh nghip trong tha thun s thc hin cc mi quan h ca mnh cho
doanh nghip mi khng gia nhp c vo th trng, hoc n nh gi bn thp hn
gi thnh sn phm ngn cn doanh nghip a hng ha, dch v ca mnh vo
th trng.
Thng ng mt hoc cc bn ca tho thun thng thu trong vic cung
cp hng ho, cung ng dch v: Cc bn trong tha thun s n nh mc gi thu
cung cp cc thng tin doanh nghip trong tha thun tham gia v thng thu.
Bn cnh nhng nh hng tiu cc ca tha thun hn ch cnh tranh th mt
s tha thun nu c dng ng thi im v da vo iu kin ca th trng
hnh thnh th s tc ng tch cc ti nn kinh t nh nh tiu chun ca sn phm,
nghin cu v cht lng . Do , hu ht cc lut u xem xt cc tho thun ny
trn c s cc yu t c li v c hi hoc bng cch a ra cc quy nh chi tit
nhn bit v min tr i vi cc hnh vi c li cho cnh tranh.
2.2 i vi Tha thun theo chiu dc
Do s nh hng i vi cnh tranh ca cc tho thun hn ch cnh tranh
theo chiu dc c th phc tp hn cc tho thun theo chiu ngang, s iu chnh
php l i vi cc loi tho thun ny c th khc nhau thm ch a dng hn c cc
quy nh i vi cc tho thun theo chiu ngang. Mt th loi c bn ca kiu tho
thun ny l quy nh gi bn li: cc tho thun theo chiu dc c th khng ch gi
6

bn li ti a hoc ti thiu. Giao dch c quyn, gi bn ti thiu, c quyn v

lnh th, hn ch th trng v mt a l.
Tha thun duy tr gi bn li l tha thun gia mt nh cung cp v mt nh
phn phi sn phm. Theo nh cung cp yu cu nh phn phi bn sn phm theo
gi m nh cung cp n nh. iu ny khng to ra mi trng cho cc nh phn
phi cnh tranh vi nhau nhng li to iu kin cho ngi tiu dng c mua hng
ha vi mc gi tt hn.
Tha thun giao dch c quyn theo ngi bn ch c th cung cp sn
phm ca mnh cho mt nh phn phi c th v ngc li. iu ny lm hn ch c
hi tip cn nhiu nh cung cp sn phm ca ngi bn v hn ch vic a sn
phm ca ngi bn ti cc nh phn phi khc. iu ny hn ch kh nng tip cn
th trng ca c ngi bn v nh phn phi v c th y gi hng ha, dch v ln
cao.
Tha thun c quyn v lnh th, hn ch th trng a l l tha thun m
nh cung cp sn phm ch cung cp ti mt vng lnh th nht nh.
Tha thun bn km l vic ngi mua khi mua mt sn phm phi mua km
theo mt sn phm khc. Vic ny s lm trit tiu tnh cnh tranh v nh hng ti
quyn li ca ngi tiu dng.
Cc tha thun hn ch cnh tranh theo chiu dc t nh hng ti nn kinh t
cng nh s cnh tranh ca cc doanh nghip trn th trng. V n nh hng khng
ln ti nn kinh t v i khi c li cho nh sn xut v ngi tiu dng.

3. nh gi tc ng ca tha thun hn ch cnh tranh theo chiu ngang v

tha thun hn ch cnh tranh theo chiu dc
3.1 Tc ng ca tha thun cnh tranh theo chiu ngang
Mt tch cc:
Cartel nh chun hoc cartel hp l ha c th c vai tr tch cc n nng lc
sn xut cng nh nng lc cnh tranh ca cc doanh nghip.
Cartel hnh thnh thng qua s hp tc ca cc doanh nghip va v nh s
lm nng cao nng lc cnh tranh ca nhng doanh nghip ny v ci thin iu kin
kinh doanh trn th trng. Vi l do th, cartel ca cc doanh nghip va v nh
cng khng b php lut cm on.
Mt tiu cc:
Cartel c th tc ng n pht trin khoa hc cng ngh theo hai chiu: v
thng thng cartel c hnh thnh ti nhng lnh vc m chn mui tng i
ln hoc ang giai on suy thoi, chnh v vy cartel t c nh dng li nhun
u t cho nghin cu v pht trin.
Mc tiu phn b ngun lc cc nhn t sn xut mt cch ti u s b nh
hng khi tha thun cartel dn n tha thun nng cao chi ph v gi bn: do vic
chi ph tng cao hoc quan h gi theo dng thc c quyn tp th nn cartel s
tc ng n mi quan h gia cc nhn t sn xut dn n khng th thc hin
c s khan him ca chng, lm xy ra s phn b cc ngun lc theo ti u v
cc b. V kt qu l dn n quyt nh sai v phn b ngun lc trong x hi.
Nguyn tc phn phi thu nhp theo thnh tch b nh hng tiu cc khi xut
hin s phn b ngun lc theo dng ti u cc b: v vic hnh thnh cartel s nng
8

cao mc c quyn v i khi cn c s ng h ca cng on ngnh (thng

qua vic hnh thnh 2 cc c quyn th trng lao ng v xu hng c quyn
ngnh ny s a li li ch cho c hai pha).
S linh hot to ra sn phm thch nghi vi iu kin mi s b gim di
nhng tc ng ca cartel.
3.2 Tc ng ca tha thun cnh tranh theo chiu dc
Tha thun theo chiu dc c th c th hin 3 hnh thc: nh gi, tha
thun gi v tha thun license. Thng l tha thun gia cc doanh nghip trong
mi quan h cung ng tiu th. Ty theo tng mc tiu, mc , cc tha thun dc
ny c tc ng khc nhau, thm ch c mt s tha thun mang v ngha tch cc
cho nn kinh t v x hi.
Mt tch cc:
C th ni hu ht cc tha thun dc mang li hiu qu v kinh t. Tuy nhin,
khi xt thy c nhng tha thun dc license, nu p ng c yu cu, mc tiu
thc y tin b khoa hc k thut, cng ngh, nng cao cht lng hng ha dch v
th s c min tr c thi hn.
Do c im l cc bn tham gia tha thun l khng cnh tranh trc tip vi
nhau trn th trng nn nhng tha thun ny thng c tnh cht h tr cnh tranh
hn l lm tn hi n cnh tranh.
nhiu nc, nhng tha thun dng ny c iu chnh thng qua cc quy
nh v chng hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng. Do , nhng dng hnh
9

vi ny s c cp nhiu hn cc quy nh iu chnh hnh vi hn ch cnh

tranh lin quan n c quyn hoc v tr thng lnh.
Do c th c tc ng tch cc vi cnh tranh, thng thng, nhng tha thun
ny s c xem xt trn c s p dng rule of reason, ngoi ra nhng tha thun dc
khng lin quan n gi c (non - price vertical restraints) him khi b cc c quan
cnh tranh x l.
Mt tiu cc:
Nhng tha thun dc c th dn n nhng quan ngi v cnh tranh thng
thng bao gm:
Tha thun v duy tr gi bn li (resale price maintenance (RPM)): Nhng
tha thun ny lm cho cc nh bn l thuc cng mt nhn hng (same brand) khng
c kh nng cnh tranh vi cc nh bn l khc v gi. Vic duy tr gi bn l li c
th coi nh mt hnh thc tha thun n nh gi. Ti nhiu nc ang pht trin,
hnh vi ny c th c coi nh mt s vi phm per se lut cnh tranh.
+ Giao dch c quyn (exclusive dealings): Tha thun dng ny c th lm
tn hi n cnh tranh v c kh nng to ra s ng ca (foreclose) i vi mt th
trng. Nu ti mt th trng khu vc a l m phn ln vic bn l ca mt loi
sn phm cng nh cht lng ty thuc vo tha thun c quyn giao dch vi mt
nh sn xut, nhng nh sn xut khc khng c c mng li phn phi ln s
kh cnh tranh ti th trng ny

10

+ Tha thun v c quyn v lnh th, hn ch th trng theo khu vc a l

v phn phi: y l nhng tha thun m theo mt nh cung cp s hn ch vic
phn phi ti mt khu vc lnh th nht nh.
+ Tha thun bn km (tying arrangement): Tc ng n cnh tranh l khi
mt phn quan trng ca th trng b ng ca (foreclose) ng thi cc i th
cnh tranh buc phi chm dt hot ng ti th trng lin quan .

11

 TI
Phn bit khi nim v tr thng lnh th trng v v tr c quyn. Nhng
tiu ch xc nh s thng lnh th trng theo php lut ca M v Lin
minh chu u v Vit Nam.
I.
1.

Quy nh lin quan n vic xc nh v tr thng lnh th trng.

Php lut Vit Nam
Doanh nghip c coi l c v tr thng lnh th trng nu c th phn t
30% tr ln trn th trng lin quan hoc c kh nng gy cnh tranh mt cch
ng k.
Nhm doanh nghip c coi l c v tr thng lnh th trng nu cng
hnh ng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k v thuc mt trong cc
trng hp sau: hai doanh nghip c tng th phn t 50% tr ln trn th
trng lin quan; ba doanh nghip c tng th phn t 65% tr ln trn th
trng lin quan; bn doanh nghip c tng th phn t 75% tr ln trn th
trng lin quan.
Vic xc nh v tr thng lnh th trng hoc v tr c quyn c thc
hin qua hai bc c bn: (i) xc nh th trng lin quan; v (ii) xc nh mc
thng lnh hoc c quyn ca doanh nghip trn th trng da vo cc cn
c lut nh.
Lut Cnh tranh t ra hai cn c xc nh v tr thng lnh ca doanh
nghip trn th trng lin quan p dng theo th t u tin l th phn ca
doanh nghip v kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k.
Du hiu 1: Th phn
Th phn cn c c bn xc nh v tr ca doanh nghip trn th
trng
Th phn ca doanh nghip i vi mt loi hng ha, dch v nht nh
l t l phn trm gia doanh thu bn ra ca doanh nghip ny vi tng doanh
thu ca tt c cc doanh nghip kinh doanh loi hng ha, dch v trn th
trng lin quan hoc t l phn trm gia doanh s mua vo ca doanh nghip

12

ny vi tng doanh s mua vo ca tt c cc doanh nghip kinh doanh loi

hng ha dch trn th trng lin quan theo thng, qu, nm.
Cn c xc nh th phn l : (i) tng doanh thu hoc doanh s ca tt
c cc doanh nghip cng trn mt th trng lin quan; (ii) doanh thu hoc
doanh s ca doanh nghip, nhm doanh nghip b iu tra. Doanh thu, doanh
s mua vo i vi mt loi hng ha, dch v ca doanh nghip c xc nh
theo quy nh ca php lut v thu v chun mc k ton Vit Nam. Ngh nh
116/2005/N-CP quy nh mt s trng hp xc nh doanh thu, doanh s mua
vo i vi nhm doanh nghip lin kt trc tip v t chc v ti chnh; doanh
nghip kinh doanh bo him, t chc tn dng.
Vic xem th phn l c s duy nht (tr trng hp c bit) xc nh
v tr thng lnh, cc yu t nh ro cn gia nhp th trng, tng quan th
trng c s dng xc nh th trng lin quan m khng phi c dng
phn tch quyn lc ca doanh nghip.
Trng hp xc nh v tr thng lnh ca nhm doanh nghip, Lut doanh
nghip quy nh c quan iu tra cn xc nh tng th phn ca cc doanh
nghip, gii hn s lng ti a ca nhm l bn doanh nghip.
Du hiu 2: Kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k
Khi doanh nghip hoc nhm doanh nghip cha tch ly mc th phn
ti thiu m Lut quy nh c coi l c v tr thng lnh trn th trng lin
quan nhng c cn c cho rng, doanh nghip hoc nhm doanh nghip ny c
kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k. Nh th no l kh nng gy
hn ch cnh tranh mt cch ng k, php lut khng gii thch m ch a ra
nhng cn c xc nh1: Nng lc ti chnh ca doanh nghip; Nng lc ti
chnh ca t chc kinh t, c nhn thnh lp doanh nghip; Nng lc ti chnh
ca t chc, c nhn c quyn kim sot hoc chi phi hot ng ca ca doanh
nghip theo quy nh ca php lut hoc iu l ca doanh nghip; Nng lc ti

iu 22 Ngh nh 116/2005/N-CP

13

chnh ca cng ty m; Nng lc cng ngh; Quyn s hu, quyn s dng i

2.

tng s hu cng nghip; Quy m ca mng li phn phi.

Php lut lin minh chu u
Vic xc nh sc mnh thng lnh ca doanh nghip phi gn vi mt th
trng lin quan nht nh.Th trng lin quan bao gm th trng sn phm
lin quan v th trng a l lin quan.
Th trng sn phm lin quan: L th trng ca tt c cc loi sn phm
hay dch v m ngi tiu dng cho rng c th thay th c cho nhau da trn
cc c im v c tnh ca sn phm, mc gi bn v mc ch s dng.
Th trng a l lin quan: L mt khu vc a l xc nh trong cc
iu kin cnh tranh tng t i vi cc sn phm hng ha, dch v xc nh.
Theo php lut cnh tranh ca Chu u, th phn khng phi l yu t
duy nht xc nh sc mnh thng lnh ca doanh nghip.Tuy nhin, c quan
cnh tranh Chu u lun xc nh th phn l du hiu u tin cho thy sc
mnh ca mt doanh nghip so vi doanh nghip khc trn th trng lin quan.
y ban Chu u xc nh nu mt doanh nghip/nhm doanh nghip c
(i) mc th phn trn th trng lin quan cng ln, v (ii) thi gian nm gi
mc th phn ln cng di th iu cho thy kh nng doanh nghip/nhm
doanh nghip ny c v tr thng lnh cng ln hoc du hiu v doanh
nghip/nhm doanh nghip c v tr thng lnh cng r rng. y ban Chu u
xc nh nu mt doanh nghip c th phn trn th trng lin quan nh hn
40% th rt kh c sc mnh thng lnh.
Bn cnh th phn, y ban Chu u s xem xt thm nhiu yu t khc
gm:
-

Kh nng gia nhp th trng r dng hay kh khn, tc l c tn ti cc

ro cn i vi cc doanh nghip mun gia nhp th trng hay khng, bao
gm cc loi ro cn t nhin, ro cn php l, cng ngh...,

C s hin hu sc mnh i khng ca ngi mua hay khng,

14

Quy m, sc mnh ti chnh, sc mnh v hnh v hu hnh khc ca

doanh nghip cng nh cc ngun lc ca doanh nghip m trong mt chng
mc no c th tc ng ng k ln chui sn xut, cung ng v phn phi
cc sn phm hng ha hay dch v trn th trng.
Php lut cnh tranh Chu u khng quy nh cm doanh nghip c v tr
thng lnh.Bn thn c sc mnh thng lnh l quyn t nhin ca doanh nghip
v khng tri php lut.Doanh nghip c v tr thng lnh c quyn thc hin
cc hot ng sn xut kinh doanh v cnh tranh ging nh cc doanh nghip
khc trn th trng.Tuy nhin, im khc bit l doanh nghip c v tr thng
lnh b buc phi c nhng trng trch c bit, tun th theo mt s quy nh
nht nh nhm m bo rng cc hnh vi ca doanh nghip c v tr thng lnh
khng gy tc ng hay phng hi ti cc hot ng cnh tranh trn th trng.
Hay ni cch khc, doanh nghip c v tr thng lnh khng c thc hin mt
s hnh vi, v d nh khng c t chi giao dch, khng c nh gi qu
mc, khng c a ra iu kin c quyn bn, c quyn mua trong cc giao
dch hp ng.
3.

Php lut v cnh tranh ca Hoa K

Khng quy nh th no l v tr thng lnh, nhng trong n l, ta n ca
nc ny li xc nh v tr thng lnh l quyn kim sot gi c th trng hoc
loi tr cnh tranh. Nh vy, c th thy rng php lut ca Hoa K khng xem
th phn l yu t duy nht xc nh v tr ca doanh nghip, m cc yu t c
th tc ng n kh nng chi phi th trng s c phn tch ng thi, v
kt qu tng hp s phn nh quyn lc ca doanh nghip trn th trng lin
quan.
Trong mt s trng hp, mc d doanh nghip hoc nhm doanh nghip
c th phn ln nhng v mt s yu t khch quan khng th chi phi th
trng, do , khng th xem l c v tr thng lnh.

15

II.
1.

Quy nh lin quan n vic xc nh v tr c quyn

Php lut Vit Nam
iu 12 Lut Cnh tranh, doanh nghip c coi l c v tr c quyn
nu khng c doanh nghip no cnh tranh v hng ha, dch v m doanh
nghip kinh doanh trn th trng lin quan.
Phn tch iu lut ny c th hiu v tr c quyn loi b kh nng c
s tn ti ca cnh tranh trn th trng lin quan bi ti , ch c mt doanh
nghip duy nht l doanh nghip ang c xem xt hot ng.Hay ni cch
khc, doanh nghip tn ti duy nht trn th trng m khng c i th cnh
tranh. Do , khi xc nh v tr c quyn, c quan qun l cnh tranh ch cn
xc nh th trng lin quan v xc nh s lng doanh nghip ang hot ng
trn th trng. Nu kt lun c a ra ch c mt doanh nghip duy nht trn
th trng th doanh nghip c v tr c quyn.Quyn lc tuyt i ca
doanh nghip c quyn khi l kh nng ca doanh nghip trong vic tc
ng n gi c th trng ca mt loi hng ha, dch v nht nh. Doanh
nghip c quyn c th l c quyn ngun cung hoc c quyn cu, vi t
cch v v tr ny doanh nghip c quyn tc b kh nng t do la chn
ca khch hng bi khch hng ch c th giao dch vi doanh nghip duy nht.
Khi y, s chi phi nh hng n gi c v nhng iu kin thng mi khc t
doanh nghip c quyn l d xy ra.
Cc nguyn nhn dn n s hnh thnh c quyn:
c quyn hnh thnh t qu trnh cnh tranh.
c quyn hnh thnh t yu cu ca cng ngh sn xut hoc yu cu v
quy m ti thiu ca ngnh kinh t k thut.
c quyn hnh thnh t s tn ti ca cc ro cn trn th trng
c quyn do s tch t tp trung kinh t

16

Phn bit hnh vi tha thun n nh gi v hnh vi nh gi hy dit. Phn

tch tc ng ca cc hnh vi ny i vi cnh tranh. Nhng quy nh ca
php lut cnh tranh Vit Nam v vn ny.
1. Hnh vi tha thun n nh gi
1.1. Khi nim
Tha thun n nh gi l vic cc doanh nghip thng nht mt mc
gi hoc mt cch thc tnh gi chung i vi gi c hng ha, dch v m
h s giao dch vi khch hng.
- Tha thun n nh gi chiu ngang: tha thun gia cc doanh nghip l i
th cnh tranh trong cng lnh vc trn cng giai on ca chu trnh kinh doanh.
- Tha thun n nh gi chiu dc (n nh gi bn li): doanh nghip sn xut
cung cp tha thun n nh vi cc doanh nghip phn phi bn l v mc gi
sn phm bn li cho khch hng.
1.2.

Mt s hnh thc biu hin ca hnh vi tha thun n nh gi

- Xy dng v thng nht mc gi mua, gi bn c nh, mc tng/gim gi

hay khuyn mi;
- Tha thun n nh gi ti thiu
- Tha thun n nh gi ti a
- Thng nht cng gi gi (khng gim gi);
- Thng nht cng loi b gim gi;
- Xy dng v thng nht cng thc chung tnh gi;
2. Hnh vi nh gi hy dit
2.1. Khi nim
nh gi hy dit l vic cc doanh nghip c quyn lc th trng n
nh gi bn sn phm qu thp trong mt khong thi gian di nhm
loi b i th cnh tranh ra khi th trng hoc (v) ngn cn khng cho
cc i th cnh tranh mi gia nhp th trng.
2.2. c im

17

- Th nht, doanh nghip thc hin hnh vi nh gi hy dit phi l doanh

nghip (hoc nhm cc doanh nghip) c quyn lc th trng v hnh vi c thc
hin nh mt chin lc kinh doanh trong mt thi gian ng k.
Quyn lc th trng: cn c c bn xc nh quyn lc th
trng l th phn ca doanh nghip. Doanh nghip c th chi phi gi th
trng khi nm gi phn ln ngun cung hoc ngun cu ca th trng.
Nh vy, iu kin tin quyt vic bn sn phm vi gi thp tr thnh
nh gi hy dit l doanh nghip thc hin hnh vi phi c kh nng chi
phi th trng.
- Th hai, gi bn ca hng ha c t ra thp mt cch bt hp l.
Xc nh tnh bt hp l: thp hn gi thnh (so snh gia gi v chi
ph vi gi nh l nu khng c cc hon cnh bt thng, mt doanh
nghip ch tip tc hot ng nu c th b p c cc chi ph sn xut)
Lu : trnh nh ng nh gi hy dit vi hnh vi bn hng ha
gi thp cnh tranh hoc ng ph vi nhng bin ng th trng. V
d: 1/Th trng c nhng suy thoi nh bin ng v cu, s d tha v
sn lng lm cho cc doanh nghip trn th trng gp kh khn trong
tiu th sn phm buc h xc nh gi bn cho ph hp, thm ch phi
chp nhn l gi chn khch hng v tn ti; 2/ gi bn thp hn gi
thnh nhng cao hn gi ca i th cnh tranh th cng khng c coi l
nh gi hy dit.
- Th ba, mc ch ca hnh vi nh gi hy dit nhm loi b i th cnh
tranh.
i th cnh tranh nu duy tr gi c th s kh cnh tranh, cn nu
gim gi cnh tranh th gim st li nhun, thm ch thua l. V nu tim

lc ti chnh yu th khng th duy tr hot ng lu di.

Phn bit hnh vi tha thun n nh gi v hnh vi nh gi hy dit
Tha thun n nh gi

nh gi hy dit
18

- Khng ph thuc vo quy

m, tim lc ca DN;
- n nh mc gi c nh,

- DN c quyn lc sc
mnh th trng, c kh nng chi
phi trn th trng;

hoc ti a, hoc ti thiu, gy hn

ch cnh tranh nhng khng hn l

- a ra mc gi bt hp l
trong iu kin bnh thng;

bt hp l;
- Mc ch: m bo li

- Mc ch: trc tip loi b

i th cnh tranh;

nhun, cnh tranh v gi to sc p

vi i th;

- Mt hoc mt nhm DN
thng lnh;

- T hai DN tr ln;
3. Phn tch tc ng i vi cnh tranh
3.1. Tc ng ca hnh vi tha thun n nh gi
- Hnh vi tha thun n nh gi ni chung, lm hn ch cnh tranh trn th
trng, khin cho gi c b p t mt mc nht nh, khng thay i theo cung
cu ca th trng, b khng ch bi nhm doanh nghip tham gia tha thun, xm
hi trc tip ti li ch hp php ca cc doanh nghip i th khc, ca ngi tiu
dng v ca ton x hi.
- Tha thun n nh gi theo chiu ngang gia cc i th cnh tranh thng
dn n tng gi, gim s lng sn phm, gy thit hi cho ngi tiu dng.
- Tha thun n nh gi bn li c tc ng hai chiu i vi cnh tranh: hn
ch cnh tranh gia cc nh phn phi bn l, nhng thc y cnh tranh gia cc
nh sn xut cung cp sn phm tng t (thay th) do gi c c n nh cng
khai.
3.2.

Tc ng ca hnh vi nh gi hy dit

- Hnh vi nh gi hy dit l hnh vi hn ch cnh tranh, mc ch v kt qu

ca n l loi b i th cnh tranh nn l mi nguy c cho nn kinh t. Ngi tiu
dng c hng li do mua hng ha vi gi r trong giai on hnh vi c thc
hin v tnh trng cnh tranh sinh t v gi. Tuy nhin, khi mc ch tiu dit i th
19

 t c, doanh nghip thc hin hnh vi cng c c v tr trn th trng lin

quan v khai thc li th bng cch tng gi ln cao, bc lt khch hng hng b p
nhng g mt trong qu kh.
- Tuy nhin, hnh vi nh gi hy dit cng em li ch trong mt khong thi
gian nht nh cho ngi tiu dng khi mua hng vi gi r.
4. Nhng quy nh ca php lut cnh tranh Vit Nam
4.1. i vi hnh vi tha thun n nh gi
- Theo lut cnh tranh Vit Nam, hnh vi tha thun n nh gi l mt trong
nhng hnh vi tha thun hn ch cnh tranh. Khon 1 iu 8 Lut cnh tranh 2004
quy nh:
iu 8. Cc tho thun hn ch cnh tranh
Cc tho thun hn ch cnh tranh bao gm:
1. Tho thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip;

Ngh nh 116/2005 lit k cc hnh vi tha thun n nh gi nh sau:

iu 14. Tho thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hay
gin tip
Tho thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hay gin tip l
vic thng nht cng hnh ng di mt trong cc hnh thc sau y:
1. p dng thng nht mc gi vi mt s hoc tt c khch hng.
2. Tng gi hoc gim gi mc c th.
3. p dng cng thc tnh gi chung.
4. Duy tr t l c nh v gi ca sn phm lin quan.
5. Khng chit khu gi hoc p dng mc chit khu gi thng nht.
6. Dnh hn mc tn dng cho khch hng.
7. Khng gim gi nu khng thng bo cho cc thnh vin khc ca tho
thun.

20

8. S dng mc gi thng nht ti thi im cc cuc m phn v gi bt

u.
- Php lut cnh tranh Vit Nam (Khon 2 iu 9 Lut cnh tranh 2004 ) cm
hnh vi tha thun n nh gi khi cc bn tham gia tho thun c th phn kt hp
trn th trng lin quan t 30% tr ln => khng phi nhm doanh nghip no c
hnh vi tha thun n nh gi u vi phm lut cnh tranh.
- Cc hnh vi tha thun n nh gi ri vo trng hp cm vn c th c
min tr:
iu 10. Trng hp min tr i vi tha thun hn ch cnh tranh b cm
1. Tho thun hn ch cnh tranh quy nh ti khon 2 iu 9 ca Lut ny
c min tr c thi hn nu p ng mt trong cc iu kin sau y nhm h gi
thnh, c li cho ngi tiu dng:
a) Hp l ho c cu t chc, m hnh kinh doanh, nng cao hiu qu kinh
doanh;
b) Thc y tin b k thut, cng ngh, nng cao cht lng hng ho, dch
v;
c) Thc y vic p dng thng nht cc tiu chun cht lng, nh mc k
thut ca chng loi sn phm;
d) Thng nht cc iu kin kinh doanh, giao hng, thanh ton nhng khng
lin quan n gi v cc yu t ca gi;
) Tng cng sc cnh tranh ca doanh nghip nh v va;
e) Tng cng sc cnh tranh ca doanh nghip Vit Nam trn th trng
quc t.
Nh vy, c th rt ra mt s kt lun v quy nh ca php lut cnh tranh
Vit Nam v hnh vi tha thun n nh gi nh sau:
-

Hnh vi tha thun n nh gi l hnh vi hn ch cnh tranh.

21

Hnh vi tha thun n nh gi vi phm lut canh tranh l mt trong cc

hnh vi quy nh ti iu 14 Ngh nh 116/2005, do cc doanh nghip c
th phn kt hp trn th trng lin quan t 30% tr ln thc hin, khng

thuc cc trng hp c min tr ti iu 10 Lut cnh tranh.

- Hnh vi tha thun n nh gi theo lut cnh tranh Vit Nam c xem
xt dng tha thun theo chiu ngang. (V khng th xc nh th phn kt
hp ca doanh nghip nm cc khu khc nhau ca chu trnh kinh doanh).
4.2. i vi hnh vi nh gi hy dit
Lut cnh tranh 2004 khng s dng thut ng nh gi hy dit, tuy nhin
cn c vo cc quy nh v hnh vi hn ch cnh tranh ca cc doanh nghip thng
lnh th trng th cc th xc nh hnh vi nh gi hy dit c nhc n ti khon
1 iu 13:
iu 13. Cc hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng b cm
Cm doanh nghip, nhm doanh nghip c v tr thng lnh th trng thc
hin cc hnh vi sau y:
1. Bn hng ho, cung ng dch v di gi thnh ton b nhm loi b i th
cnh tranh;
.
Nh vy, Lut cnh tranh Vit Nam quy nh v hnh vi nh gi hy dit phi
tha mn ba yu t: mt l, phi l doanh nghip hoc nhm doanh nghip thng lnh
th trng); hai l, hnh vi bn hng ha, cung ng dch v di gi thnh; ba l, mc
ch loi b i th cnh tranh.
* Xc nh doanh nghip thng lnh th trng: (iu 11 Lut cnh tranh 2004)
iu 11. Doanh nghip, nhm doanh nghip c v tr thng lnh th trng
1. Doanh nghip c coi l c v tr thng lnh th trng nu c th phn t
30% tr ln trn th trng lin quan hoc c kh nng gy hn ch cnh tranh mt
cch ng k.

22

2. Nhm doanh nghip c coi l c v tr thng lnh th trng nu cng

hnh ng nhm gy hn ch cnh tranh v thuc mt trong cc trng hp sau y:
a) Hai doanh nghip c tng th phn t 50% tr ln trn th trng lin
quan;
b) Ba doanh nghip c tng th phn t 65% tr ln trn th trng lin
quan;
c) Bn doanh nghip c tng th phn t 75% tr ln trn th trng lin
quan.
V kh nng gy ra cnh tranh mt cch ng k quy nh ti iu 22 Ngh
nh 116/2005
iu 22. C s xc nh kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch
ng k ca doanh nghip trn th trng lin quan
Kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k ca doanh nghip trn th
trng lin quan c xc nh da vo mt hoc mt s cn c ch yu sau y:
1. Nng lc ti chnh ca doanh nghip.
2. Nng lc ti chnh ca t chc kinh t, c nhn thnh lp doanh nghip.
3. Nng lc ti chnh ca t chc, c nhn c quyn kim sot hoc chi phi
hot ng ca ca doanh nghip theo quy nh ca php lut hoc iu l ca doanh
nghip.
4. Nng lc ti chnh ca cng ty m.
5. Nng lc cng ngh.
6. Quyn s hu, quyn s dng i tng s hu cng nghip.
7. Quy m ca mng li phn phi.
* Xc nh gi thnh v hnh vi bn di gi thnh (iu 23, 24, 25 Ngh nh
116/2005)
iu 23. Bn hng ho, cung ng dch v di gi thnh ton b nhm
loi b i th cnh tranh

23

1. Tr nhng trng hp quy nh ti khon 2 iu ny, bn hng ha, cung

ng dch v di gi thnh ton b nhm loi b i th cnh tranh l vic bn
hng, cung ng dch v vi mc gi thp hn tng cc chi ph di y:
a) Chi ph cu thnh gi thnh sn xut hng ha, dch v theo quy nh ti
iu 24 ca Ngh nh ny hoc gi mua hng ha bn li;
b) Chi ph lu thng hng ha, dch v theo quy nh ti iu 25 ca Ngh
nh ny.
Trong , xc nh gi thnh sn xut hng ha, dch v cn c vo: chi ph vt
t trc tip, chi ph nhn cng trc tip v chi ph sn xut chung (quy nh chi tit
ti iu 24 N 116/2005); chi ph lu thng hng ha, dch v gm: hoa hng i l,
tip th, ng gi, bao b, vn chuyn, bo qun(quy nh chi tit ti iu 25 N
116/2005).
Lu : cc hnh vi sau y khng b coi l hnh vi bn hng ha di gi
thnh ton b nhm loi b i th cnh tranh: H gi bn hng ha ti sng; H
gi bn hng ho tn kho do cht lng gim, lc hu v hnh thc, khng ph hp
vi th hiu ngi tiu dng; H gi bn hng ho theo ma v; H gi bn hng
ho trong chng trnh khuyn mi theo quy nh ca php lut; H gi bn hng
ho trong trng hp ph sn, gii th, chm dt hot ng sn xut, kinh doanh,
thay i a im, chuyn hng sn xut, kinh doanh; Cc bin php thc hin
chnh sch bnh n gi ca nh nc theo quy nh hin hnh ca php lut v gi.
(khon 2 iu 23 Ngh nh 116/2005)
Khi xc nh hnh vi bn di gi thnh phi da trn mc gi thc t m
doanh nghip s dng giao dch trn th trng.
* Xc nh mc ch loi b i th cnh tranh
Php lut cnh tranh khng gii thch c th cch thc xc nh mc ch loi
b i th cnh tranh. Nh vy, xc nh theo tng trng hp c th, c th cn c
vo hu qu thc t l c i th cnh tranh b loi b v vic doanh nghip (nhm
24

doanh nghip) thng lnh th trng duy tr gi bn hy dit trong thi gian di v
t ngt tng gi khi c i th b loi b.

25

PHN TCH VAI TR V TC NG CA CHNH SCH PHP LUT

CNH TRANH I VI
T DO HA THNG MI
1. Vai tr ca chnh sch cnh tranh i vi t do ha thng mi
1.1 Chnh sch cnh tranh
Chnh sch cnh tranh bao gm tt c cc bin php ca Nh nc nhm duy
tr cnh tranh, mt mt ch ng to ra cc tin cho cnh tranh, m ca th trng,
loi b cc hng ro cn tr xm nhp th trng, mt khc thc thi cc bin php
chng li cc chin lc hn ch cnh tranh ca cc doanh nghip 2. Khi nim chnh
sch cnh tranh theo cch hiu ny bao gm c php lut, c ch bo m thc hin,
cng nh nhng bin php kinh t kch thch cnh tranh trn th trng.
C mt cch hiu chnh sch cnh tranh theo ngha hp, theo n bao gm
cc quy tc v quy nh nhm thc y cnh tranh trong mt nn kinh t quc dn 3.
Vi cch hiu ny, php lut cnh tranh l ni dung c bn ca chnh sch cnh tranh.
N bao gm cc quy nh chng cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh v nhng
bin php chng cc hnh vi hn ch cnh tranh.
1.2 Vai tr
Vit Nam vi tui i th trng cn qu non tr, cc thit ch ca th trng
cha hnh thnh y v cha ng b. chnh sch cnh tranh tp trung vo vic
xy dng mt th trng cnh tranh thc s v hng ti vic hnh thnh dn cc
thit ch cn thit duy tr v bo v mi trng cnh tranh lnh mnh. Cc nhim
v ni bt trong qu trnh l thu ht u t hnh thnh th trng cnh tranh;
phn b cc yu t sn xut mt cch ti u, chuyn ngun lc x hi t ni km

L Vit Thi, Chnh sch cnh tranh mt cng c cn thit trong nn kinh t th trng
trong Tp ch nghin cu kinh t s 221/1996, tr 28)
3
Walter Goode, T in chnh sch thng mi quc t (sch dch, NXB thng k, 1997), tr
58.
2

26

hiu qu sang ni hiu qu hn; xy dng mi trng kinh doanh v cnh tranh bnh
ng; iu chnh hnh vi cnh tranh ca cc doanh nghip; bo v ngi tiu dng.
Khi Vit Nam bt u gia nhp vo cc iu c quc t song phng v a
phng trong lnh vc thng mi, th mc ch ca thng mi t do l gim thiu
n mc thp nht s can thip ca Nh nc vo cc dng chy thng mi xuyn
bin gii nhm xy dng mt th trng chung lnh mnh v bnh ng. xy dng
mt th trng t do trn phm vi ton cu hoc khu vc, cc ngha v php l pht
sinh i vi cc quc gia ch yu l xo b cc ro cn thu quan cng nh phi thu
quan, nhm m bo cho hng ho v dch v c th t do di chuyn qua bin gii.
Ngoi ra qu trnh t do ha thng mi cn i hi s m ca, lm sch th trng
bng cc cng c chnh sch v php l ph hp.
Chnh sch cnh tranh cng c th ng vai tr trng tm trong vic thu ht u
t. u t cng ging nh nh bc vi tng lai; ngi u t nh cuc rng
doanh thu u t s ln hn chi ph phi b ra. Mt nh u t ch c th t tin v
thnh cng nu mi trng thun li cho qu trnh khi nghip v cc c quan php
l khng qu t can thip vo th trng. iu cho php nh u t c kt qu
u t trong tng lai. Thng tin minh bch v vic chnh ph thi hnh v thay i
quy nh v nguyn tc i vi u t c nh hng ln n quyt nh u t. Mt
khung php l u t minh bch v c th d on c gip cc doanh nghip nh
gi cc c hi u t tim nng trn c s kp thi v chc chn hn, rt ngn thi
gian u t em li hiu qu. Mt c ch chnh sch cnh tranh hiu qu l mt nhn
t quan trng ca ton b mi trng php l thun li. Lut v chnh sch cnh
tranh minh bch vi vic thc thi c th d on c v cc phn quyt nht qun
trong cc v vic cnh tranh trn c s khng phn bit s loi b c nhng lo lng
xung quanh nhng quyt nh u t.
Tuy nhin vi thch thc m ca th trng, cc doanh nghip nc ta phi i
mt vi nhng i th c tim lc kinh t mnh, s xut hin nhng hnh vi cnh
27

tranh khng lnh mnh, lm dng v tr thng lnh, dnh c quyn, nu chnh sch
cnh tranh nc ta ch dng li vic bo h nn sn xut trong nc, to mi
trng cnh tranh lnh mnh gia cc doanh nghip trong nc vi nhau, th s tn
ti v pht trin ca nhng hnh vi ni trn s lm gia tng nguy c e do n qu
trnh hnh thnh th trng t do. Khi , cc li ch c th c c t qu trnh t do
ho thng mi c th b v hiu nu php lut v cc chnh sch cnh tranh khng
th bao trm ton b nn kinh t hoc tnh kh thi b hn ch. Mt khc, vi vai tr l
c ch thit lp, duy tr v bo h cnh tranh, chnh sch cnh tranh gp phn thc
y s hnh thnh cc quan h th trng cho i sng kinh t, hnh thnh c ch t
iu chnh ca th trng l nhng thit ch c bn ca qu trnh t do ho thng
mi. S xut hin cc th lc kinh t quc t vi tim lc ti chnh khng l v dy
dn kinh nghim thng trng lun l mi lo ngi cho mt t nc ang pht trin
nh Vit Nam v nhu cu xy dng mt nn kinh t t ch, i hi nc ta phi thit
k mt chnh sch cnh tranh hp l, mnh v khn kho i ph vi cc th
on khng li dng s t do ho gia nhp chim lnh v chi phi th trng ca
mnh. Nu cc chnh sch kinh t ni chung v chnh sch cnh tranh ni ring khng
mnh th qu trnh hi nhp kinh t s ch l qu trnh mt chiu m thi.
2. Tc ng ca chnh sch php lut cnh tranh i vi t do ha thng
mi.
2.1 Tc ng ca chnh sch php lut cnh tranh i vi t do ha
thng mi.
Vic ban hnh chnh sch cnh ph hp vi thng mi quc t m bo khun
kh cnh tranh bnh ng trong khu vc thng mi t do, m bo cho cc li ch
ca t do ha thng mi v u t khng b v hiu ha bi nhng hnh vi cnh
tranh khng lnh mnh xuyn bin gii, v cc ro cn thng mi do nh nc t
ra khng b thay th bng cc hnh vi hn ch cnh tranh t nhn (chng hn nh cc
tha thun phn chia th trng hay n nh gi, hoc cc th on ng ca v loi

28

tr i th cnh tranh khi th trng). Cc nc thnh vin c ngha v p dng lut

cnh tranh i vi tt c cc hot ng thng mi trn lnh th nc mnh, da trn
cc nguyn tc: minh bch, cng bng trong th tc t tng v khng phn bit i
x
Thc y tng trng kinh t cc quc gia trong thng mi quc t v mang
li li ch cho ngi tiu dng. Vic ban hnh chnh sch cnh tranh thc y vic
cnh tranh gia cc doanh nghip trong nc v nc ngoi, y mnh qu trnh
thng thng hng ha quc t. Bn cnh cc quy nh v kim sot hot ng
mua bn sp nhp doanh nghip c th gip loi tr kh nng thm nhp th trng
v tiu dit cc doanh nghip cnh tranh ni a ca nhng i th cnh tranh nc
ngoi. Chnh sch cho php tn ti s c quyn cng vn c th lm gia tng phc
li quc gia nu nh cc doanh nghip ni a qua c th em v li nhun ln
hn trn th trng xut khu hoc em li hiu qu kinh t nht nh do s tn dng
quy m v c cu kinh t. Do nu vic kim sot hnh vi lm dng v tr c
quyn, v tr thng lnh c thc hin tt th vic t n v tr c quyn hoc v tr
thng lnh th trng c th em li nhng li ch tch cc.
Bn cnh nh hng tch cc ti t do ha thng mi th chnh sch php lut
cnh tranh ca quc gia nu khng ph hp vi xu hng chung ca cc nc trn
th gii s lm hn ch qu trnh t do ha thng mi. Khi c nhng quy nh cho
php doanh nghip ni a nm gi c quyn mt s ngnh kinh t ch o ca
quc gia bo v nn kinh t ca nc mnh s lm cho kh nng hn ch cnh
tranh gia cc doanh nghip trong nc v doanh nghip nc ngoi khng cn
xng, thm ch l khng thm nhp vo th trng c. V d nh lnh vc vin
thng, du m .
Tuy nhin i vi nhng nn kinh t con non tr khi tin trnh t do ha
thng mi din ra.Vic cc doanh nghip nc ngoi d dng thm nhp vo th
trng trong nc, vi li th v vn v cng ngh, con ngi s lm tng li th
29

cnh tranh ca h trn th trng, doanh nghip trong nc cn yu km cha sc

cnh tranh vi doanh nghip nc ngoi, v vy c th hng lot cc doanh nghip
trong nc cc ngnh ngh khc nhau s b doanh nghip nc ngoi mua li hoc
t ph sn. V vy mt chnh sch cnh tranh ph hp s gip cho nn kinh t trong
nc hot ng tt hn, to iu kin thun li hn cho doanh nghip trong nc
pht trin.
Lut v chnh sch cnh tranh nhn chung gp phn vo vic hnh thnh hnh
vi ca doanh nghip cng nh cu trc ca th trng kinh t. iu kin quyt nh
cu trc ca th trng rt quan trng trong vic to ra cc c hi sn c cho c vic
u t mi v m rng u t ca cc cng ty tham gia th trng. Cu trc th
trng cng gp phn quyt nh mc li nhun ca mt ngnh, v tr c quyn
v cu trc c quyn thng gn lin vi nhiu li nhun hn. Kh nng cc cng ty
ang v sp tham gia trn th trng phn ng vi nhng iu kin ca th trng,
trong c vai tr ca chnh sch cnh tranh nh hng n nng sut v sau l
tng trng kinh t. Bng cch lm th trng c tnh cnh tranh, chnh sch cnh
tranh s ngn chn tng gi v mc ch li nhun bi gi tng s khin ngi mua
tm cc i th cnh tranh. Trong trng hp ny, cc cng ty cn phi i mi
gim chi ph v sn xut thm nhiu hng ha mc gi chung trn th trng. Cc
cng ty c quyn ti a ha li nhun bng cch hn ch sn lng ti mc thp
hn sn lng t c trong mi trng cnh tranh. Nu c nhiu lnh vc m cu
cc sn phm c cung cp bi cc doanh nghip c quyn co gin th tng sn
lng sn xut ra ca cc lnh vc khc nhau s thp hn nhiu so vi tng sn lng
t c trong iu kin th trng cnh tranh. Chnh sch cnh tranh c mc tiu to
ra nhng gia nhp mi vo ngnh c quyn ho bng cch kim sot bt k ro cn
hnh vi no m cc doanh nghip c quyn ny c th thc hin. Do s c nhng
doanh nghip mi tham gia vo ngnh, dn ti vic chuyn i cu trc th trng
thnh th trng cnh tranh, th trng m ng lc sn xut t sn phm hn khng
30

cn. Do chnh sch cnh tranh c k vng l s hot ng tch cc nhm thc
y cc doanh nghip pht trin trong xu th t do ha thng mi hin nay.
2.2 Tc ng ca t do ha thng mi i vi chnh sch php lut cnh
tranh
Bn cnh vic chu s tc ng ca chnh sch php lut cnh tranh. T do ha
thng mi cng c nhng tc ng ca mnh i vi chnh sch php lut cnh tranh
ca quc gia.
Khi quc gia m ca th trng tham gia vo cc nn kinh t th vic m bo
mt mi trng cnh tranh cng bng cho nh u t ca cc quc gia l iu cn
thit v phi c trong qu trnh k cc iu c quc t. Quc gia phi m bo c
rng chnh sch php lut cnh tranh ca mnh l ph hp vi thng l quc t. L
cng bng trong vic i x gia doanh nghip nc ngoi v doanh nghip ni a.
i vi nhng hnh vi bo h lm hn ch cnh tranh phi dn c g b. To s
an tm v thu ht u t nc ngoi.
Vic t do ha thng mi s to ra p lc cnh tranh gia doanh nghip nc
ngoi v doanh nghip trong nc. Doanh nghip trong nc cn phi c cu li sn
xut v c nhng bin php thng mi khng b mt th phn ca mnh vo trong
tay doanh nghip nc ngoi. Bn canh bo v nn kinh t ca quc gia th mt
s hnh vi cnh tranh trc l khng ph hp nhng khi m ca th trng nhng
hnh vi c coi l ph hp v c s dng bo v doanh nghip trong nc
trc sc p cnh tranh ca cc doanh nghip nc ngoi.
T do ha thng mi nng cao kh nng cnh tranh ca cc doanh nghip
trong nc t hn ch c cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh v hn ch
cnh tranh.

31

 TI
Nhng la chn cho cc quc gia ang pht trin trong vic s dng lut
cnh tranh tn dng nhng li th m t do ha thng mi em li, ng
thi loi tr nhng hn ch, tiu cc ca qu trnh t do ha thng mi
Tm quan trng ca lut cnh tranh trong bi cnh t do ha thng
mi:
- Th nht, to lp mi trng kinh doanh v cnh tranh bnh ng, t do. Mi
trng kinh doanh v cnh tranh bnh ng th hin vic tn trng v bo v
quyn t do kinh doanh ca mi doanh nghip thuc cc thnh phn kinh t.
Trong mt nn kinh t th trng, cnh tranh ng vai tr l mt ng lc cn
thit cho pht trin kinh t. Cnh tranh tc ng tch cc n s pht trin kinh
t thng qua vic phn b hiu qu cc ngun ti nguyn, m bo rng cc
ngun ti nguyn t ai, vn v ngun nhn lc c s dng tt nht. Trong
nn kinh t th trng, c bit l trong bi cnh m hot ng t do ha ang
din ra ngy cng mnh m, ko theo l cc hng ro thng mi dn dn
c g b hng ha, dch v t cc quc gia khc d dng nhp khu vo
quc gia s ti v ngc li. Vic s dng cc quy nh hnh chnh, hng dn
v mnh lnh ca nh nc can thip vo hot ng kinh doanh ca cc
thnh phn kinh t l khng ph hp, bi v hot ng kinh t, bao gm c
cnh tranh, cn c quy nh bi cc nguyn tc th trng v ch tn ti khi
c th trng. iu i hi nh nc xy dng mt khung php l cng vi
chnh sch cnh tranh, v vi mt c ch thc thi hiu qu kim sot v i
ph vi hnh vi hn ch cnh tranh nhm thc y s pht trin ca cc doanh
nghip s ti, ng thi hn ch lng hng ha nhp khu t cc quc gia
khc.

32

- Th hai, bo v quyn li ca cc doanh nghip. y l mt vai tr quan trng

khc ca lut cnh tranh . Php lut cnh tranh c vai tr quan trng lp li trt
t th trng, gii phng cc doanh nghip khc ra khi s kim ta ca nhng
biu hin khng lnh mnh gy ra bi hnh vi sai tri ca nhng doanh nghip
khc; m bo cho cc doanh nghip hot ng kinh doanh t do trn mt th
trng t do.
Vn m cc doanh nghip thuc cc thnh phn kinh t khc quan tm l s
bt li trong cnh tranh vi nhng doanh nghip nh nc c quyn v trn
nhng lnh vc c quyn. V th, s kim sot hnh vi c quyn ca tp
on, tng cng ty nh nc tr thnh i hi tt yu. Ngoi ra, vic lut cnh
tranh c nhng quy nh c th v hot ng ca cc doanh nghip nh
nc/lnh vc c quyn nh nc l rt quan trng khuyn khch s tham
gia ca cc cng ty t nhn trong cc lnh vc m trc y l lnh vc bt
kh xm phm ca khu vc kinh t nh nc. Nu hnh vi th trng ca cc
doanh nghip nh nc c th c quy nh ng cch, n s to iu kin
thun li cho s pht trin ca khu vc t nhn v do mt mi trng cnh
tranh thc t c th t c
- Th ba, bo v quyn li ca ngi tiu dng. Vic loi tr cc hnh vi hn
ch cnh tranh ca cc doanh nghip trn th trng c tc dng gin tip bo
v quyn li hp php v chnh ng ca ngi tiu dng. nhng nc m
lut cnh tranh bao gm c vic iu chnh cc hnh vi cnh tranh khng lnh
mnh th vai tr ny c th hin qua vic bo v ngi tiu dng trc
nhng hp ng khng trung thc v khng cng bng; vic t ra cc quy
nh trong vic m bo thng tin v sn phm, kim sot hot ng qung
co, khuyn mi v ngn cm cc biu hin bt chnh; quy nh trch nhim
i vi nhng vi phm c th e da n quyn li ca ngi tiu dng.
33

- Th t, thc y tin trnh ton cu ho din ra nhanh chng v c hiu qu

v hn ch nhng tc ng tiu cc do t do ha thng mi em li.. Lut
cnh tranh c s dng nhm loi b cc biu hin khng lnh mnh trn th
trng quc gia, t c ngha quan trng trong vic bo v s lnh mnh
v kh nng pht trin t thn ca nn kinh t ni a, thc y tin trnh ton
cu ho din ra nhanh chng, hiu qu trn tinh thn pht trin li th so snh
ca tng th trng thnh vin. Vic hp tc gia cc quc gia trong vic iu
chnh cc hnh vi hn ch cnh tranh quc t c vai tr quan trng nhm m
bo nn thng mi quc t lnh mnh, cng bng, minh bch v d d on,
loi tr nhng ro cn trong thng mi ton cu, qua thc y tin trnh
ton cu ha v qu trnh hi nhp ca cc quc gia vo nn thng mi quc
t.
i vi nhng quc gia trong qu trnh hi nhp su rng vo nn kinh t th
gii, lut cnh tranh c ngha v vai tr quan trng. Vic ban hnh lut cnh
tranh nhm hon tt cc cng c php l cn thit trong qu trnh hi nhp kinh
t quc t, ng thi, vic thng qua lut cnh tranh l mt trong cc ngha v
theo yu cu ca cc t chc kinh t quc t, chng hn nh T chc Thng
mi Th gii (WTO). Vic p dng lut cnh tranh cn l cn thit thc hin
y cc ngha v theo iu c quc t v thc hin cc cam kt trong cc
t chc quc t.
Tc ng tiu cc ca t do ha thng mi em li cho cc quc gia ang pht
trin:
-

S m ca th trng c th ko theo cc hu qu c hi nht nh, chng hn

nh s hn ch hot ng kinh doanh, lm dng v tr thng lnh v cnh tranh
khng lnh mnh. Bn cnh nhng li ch m n em li, t do ha thng
mi v m ca th trng em li nhiu c hi cho cc doanh nghip nc
34

ngoi tin hnh cc hnh vi lm sai lch th trng nh n nh gi v bn ph

gi v do c th cn tr s cnh tranh cng bng trn th trng. m bo
cnh tranh cng bng cng chnh l nhu cu bo v cc doanh nghip trong
nc t nhng p lc ca s m ca ca th trng.
-

Vi nn kinh t non yu ca cc quc gia ang pht trin th p lc cnh

tranh t doanh nghip nc ngoi i vi cc doanh nghip s ti l rt ln.
ng nhin, khi hng ha t quc gia pht trin c nhp khu vo quc gia
ang pht trin th s cnh tranh din ra ht sc khc lit, v rt c kh nng
cc doanh nghip ca quc gia s ti s b ph sn v khng th tn ti trong
cuc chin . Bi l, vi tim lc kinh t cn yu, chi ph sn xut cao, cht
lng hng ha khng c m bo, gi bn cao th khng th no cnh tranh
c vi hng ha c nhp khu t cc nc ln vi mt nn sn xut tin
tin.
S la chn cho cc quc gia ang pht trin trong vic s dng lut cnh

tranh tn dng nhng li th m t do ha thng mi em li, ng thi

loi tr nhng hn ch, tiu cc ca qu trnh t do ha thng mi
-

Th nht, hn ch nhng doanh nghip nh nc m bo tnh cnh tranh

cng bng khi m ca th trng. Nn kinh t Vit Nam cho n nay vn cha
c cc quc gia pht trin tha nhn l nn kinh t th trng, bi c qu
nhiu doanh nghip nh nc, doanh nghip c quyn tn ti. Vn hn ch
ca cc doanh nghip ny l hot ng km hiu qu. Theo s liu thng k ti
Vit Nam nm 2014: 5/50 Cty do Tp on in lc Vit Nam (EVN) u t
thua l 3.702 t ng v 11/31 Cty do Tp on Du kh Vit Nam (PVN) u
t thua l 6.342 t ng. Ngoi ra, 7/24 Cty do Tng Cty u t pht trin h
tng th (UDIC) u t l ly k 339, 6 t ng; 6/57 Cty thuc Tp on
Cng nghip Than - Khong sn Vit Nam (TKV) l 118, 3 t ng; 3/8 Cty
lin doanh, lin kt do Cty m Tng Cty Sng u t thua l v 5/24 Cty
35

lin doanh, lin kt do Tng Cty t u t thua l. C th thy, cc doanh

nghip nh nc kinh doanh km hiu qu v gy ra nhiu tn tht cho nn
kinh t quc gia. C nhiu nguyn nhn dn n tnh trng ny:
C cu vn cha hp l: Khi xem xt n c cu vn ca DN, thng
ch xt n vn di hn m khng cp n vn ngn hn. Tuy nhin,
khi nghin cu v c cu vn ca DNNN li thy rng vn ngn hn
chim t trng kh ln. H s n ca cc DNNN qu cao nn cha ng
nhiu ri ro tim n. Mt khc, cc DNNN ch yu hot ng bng n
ngn hn, trong khi li u t di hn nhiu, iu ny biu hin s mt
cn i trong c cu vn, cha k n n qu hn ca cc DNNN cng
chim kh cao. Hn na, trn thc t, cc DN s dng vn Nh nc vi
chi ph phi tr rt thp nn cc DNNN cha c k hoch xc nh c
cu vn ti u m hon ton b ng vo ngun vn Ngn sch cp v
k hoch huy ng vn ngn hn, mang tnh cht tnh th.
S dng n by ti chnh km hiu qu
Cha pht huy quyn t ch v ti chnh v t ch sn xut kinh doanh.
T nhng bt cp va nn, cc quc gia cn phi sng sut hn khi
doanh nghip nh nc lm kinh doanh. Hn na, cn thit phi hn ch
nhng DNNN, nhm thu ht u t t nc ngoi, kch thch s cnh tranh ca
cc DN ni a. Bi v mt khi DNNN c hn ch th th trng tr nn
t do hn, cc DN khc c kh nng t do cnh tranh, qua thc y nn
kinh t pht trin. Xu hng hn ch cc doanh nghip nh nc cng c
cp trong Hip nh TPP, v vy cc quc gia ang pht trin nn c cu li th
trng, pht trin theo hng nn kinh t th trng ng ngha.
-

Th hai, vi lc lng mng v tim lc kinh t cn nhiu hn ch nh hin

nay ca cc nc ang pht trin khi hng ha t cc nc giu t trn vo
bi c ch m ca th trng th cc DN trong nc rt d b ph sn. Do vy,
trong mt khong thi gian ngn hn, i ph vi nhng p lc t pha DN
36

nc ngoi, cng nh gip cho DN trong nc ln mnh hn, Nh nc cn

phi quan tm, to iu kin cho cc DN tin hnh sp nhp vi nhau vi mc
ch: m rng v khng gian, a dng ha hot ng ca doanh nghip hoc
danh mc sn phm v dch v; cng c v tr th trng v nng cao hiu qu
sn xut thng qua quy m v phm vi kinh t nhm gip cho doanh nghip c
th sn xut ra hng ha vi chi ph thp hn trong khi vn hnh quy m sn
xut ti thiu hiu qu. Cc doanh nghip c kh nng c c ngun ti chnh
mnh hn, nng cao kh nng v nghin cu v pht trin cng nh k nng
qun l doanh nghip. T gip cho DN trong nc sc cnh tranh vi
cc DN nc ngoi.
-

Th ba, kim sot lng hng ha nhp khu t cc quc gia khc nhm bo
h c nn sn xut trong nc. Nguyn nhn m mt s quc gia (Nht Bn,
M,) li c ra nhiu hng ro k thut hn ch cc hng ha nhp khu
vo nc ny l bo v sc khe ngi tiu dng v h quan tm n cht
lng hng ha, tiu chun hng ha c nhp khu vo nc h l rt
cao. Bn cnh h vn mun bo v cc DN ca mnh trong bi cnh m ca
th trng nh hin nay. V vy, trn thc t c rt nhiu l hng ca Vit Nam
b tr v do khng p ng cc iu kin m h t ra. T , cc quc gia
ang pht trin trong c Vit Nam cn phi c bit quan tm n cc hng
ro k thut ny nhm bo v cc DN trong nc trong bi cnh hin nay, vic
t ra cc hng ro ny va hn ch c lng hng ha nhp khu va gip
cho cc DN trong nc t i mi mnh pht trin theo xu hng chung ca
th gii. Tuy nhin, vic t ra cc cc hng ro k thut cn phi da trn s
khng phn bit i x, mang tnh va , hi ha, minh bch.

37

38