Diana timjanin-Koldo

Salem Alajbegovi

PRIRUNIK
o eernoj bolesti
kod djece
za prosvjetne radnike i pedagoge

Autori:

Mr.sci prim.dr.Diana timjanin-Koldo

subspecijalista pedijatrijske endokrinologije i dijabetologije

Vii asistent, Zdravstveni fakultet, Univerzitet u Zenici
Naelnica Slube za djeije bolesti KB Zenica

Prof.dr.sci Salem Alajbegovi

subspecijalista endokrinologije i dijabetologije

Vanredni profesor interne medicine, Zdravstveni fakultet, Univerzitet u Zenici
ef Odjela za endokrinologiju i dijabetologiju u Slubi za unutarnje bolesti KB Zenica
Recenzent:

Prof.dr.sci Beir Helji,

redovni profesor interne medicine,

Medicinski fakultet,Univerzitet u Sarajevu

Publikacija tampana u okviru projekta

Ujedinjeni mjenjamo dijabetes
Nosilac Projekta:

Zavod za javno zdravstvo Zeniko-dobojskog kantona

Sponzor Projekta:

Novo Nordisk Pharma d.o.o.

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

1. Uvod
kola ima vrlo vanu ulogu u
psihosocijalnom razvoju svakog
djeteta, a uticaj psiholokog faktora
je vaan u regulaciji eerne bolesti
kod djece. Veina kolske djece
nema znaajnih potekoa u samoj
kontroli bolesti, ali mogu imati
probleme vezane uz razvoj odnosa
sa vrnjacima. Neophodno je poticati
dijete da se ukljui u sve aktivnosti
uobiajene za dob umanjujui osjeaj
razliitosti i unapreujui osjeaj
samopotovanja to neminovno
zahtjeva informiranje uitelja,
nastavnika, trenera i vrnjaka o
eernoj bolesti.
Ovaj prirunik je namjenjen uiteljima
i nastavnicima u koli kao i svim
drugim koji su u kontaktu sa djecom
koja imaju eernu bolest. Svi koji
rade s djecom mogu se nai u
situaciji u kojoj moraju preuzeti dio
odgovornosti za dijete sa eernom
bolesti. Svrha prirunika je sticanje
osnovnih znanja o eernoj bolesti
kod djece kako bi komunikacija djece
i njihovih roditelja s jedne strane i
nastavnog osoblja s druge strane bila
kvalitetna i doprinijela unapreenju
zdravlja djeteta.

Iako su djeca sa eernom bolesti u

skladu sa uzrastom stekla znanje o
samokontroli u koli im je kao i kod
kue potreban i neophodan nadzor i
podrka odraslih, odgovornih osoba
a to su u koli prije svega njihovi
nastavnici kao i drugo kolsko osoblje.

2. ta je eerna bolest?
eerna bolest ili dijabetes mellitus
je hronina bolest koja nastaje
kada guteraa ne proizvodi
dovoljno inzulina ili kada tijelo
ne moe djelotvorno upotrijebiti
proizvedeni inzulin. Inzulin je hormon
koji proizvodi guteraa, a koji
omoguuje stanicama preuzimanje
eera iz krvi i njegovu preradu u
energiju. Neadekvatna proizvodnja
inzulina ili njegova nedjelotvornost
uzrokuju povieni nivo eera u krvi
(hiperglikemija). Dijabetes melitus
ili eerna bolest tip 1 autoimuna je
bolest, za koju se nasljeuje sklonost
i u kojoj zasad nepoznati faktori iz
okoline potaknu autoimuno razaranje
beta stanica guterae u kojima se
stvara inzulin. Ona moe rezultirati
dugoronom tetom za organizam,
odnosno oteenjem pojedinih
organa i tkiva. Rairenost eerne
bolesti (dijabetesa) postaje globalna
i poprima odlike epidemije, bolest
prate teke zdravstvene posljedice.

Potrebno je da
odrastaju po istim
pravilima ponaanja
u koli i da u
svom odrastanju i
sazrijevanju dobiju
podrku i ohrabrenje
koje e im razviti
osjeaj samostalnosti
i samopouzdanja to
je posebno vano za
djecu sa eernom
bolesti
4

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

3. Najei tipovi
dijabetesa kod djece
Dijabetes tip 1
Dijabetes tipa 1 (ranije poznat kao
inzulin-ovisni ili s obzirom na poetak
bolesti mladenaki ili djeji dijabetes)
karakterizira nedovoljna proizvodnja
inzulina to zahtijeva njegovo dnevno
unoenje. Uzrok ove vrste dijabetesa
nije poznat i dosad nisu poznate ni
mogunosti njegove prevencije.

Dijabetes tip 2
Dijabetes tipa 2 (ranije poznat kao
inzulin-neovisni ili s obzirom na
vrijeme poetka bolesti dijabetes
odraslih) nastaje kao rezultat
nemogunosti djelovanja inzulina u
organizmu. Dijabetes tipa 2 zahvaa
gotovo 90% oboljelih od dijabetesa
i uglavnom je rezultat prekomjerne
tjelesne teine i tjelesne neaktivnosti.
Simptomi mogu biti slini simptomima
dijabetesa tipa 1, ali su najee
manje izraeni. Stoga se ova bolest
esto dijagnosticira tek nekoliko
godina nakon samog poetka, kad
su ve prisutne komplikacije. Iako se
ovaj tip dijabetesa javlja uglavnom u
odrasloj dobi, moe se pojaviti i kod
djece.

4. Koji simptomi upuuju

na eernu bolest ?
Znakovi i simptomi dijabetesa tipa
1 kod djece se obino razvijaju jako
brzo, tokom nekoliko sedmica.
Najei simptomi su:
Poveana e i potreba za
mokrenjem-preveliki nivo eera
u krvi potie prekomjerno
izluivanje vode iz organizma,
zbog toga je dijete esto edno.
Kao rezultat toga, dijete e ee
mokriti, ak i tokom noi.

Prekomjerna glad-kako u tijelu

nema dovoljno inzulina koji bi
pomogao koritenje eera, tako
miii i organi trae dodatnu
energiju. Zbog toga dolazi do
stvaranja osjeaja prekomjerne
gladi.
Mravljenje-bez obzira na to to
dijete moda jede i vie nego
prije, ono moe poeti naglo
gubiti kilograme. Bez pohranjene
energije, tkivo miia i zalihe
masti jednostavno nestaju.
Neobjanjivo naglo mravljenje je
esto prvi znak dijabetesa tipa 1
kod djece.
Umor-stanice u tijelu vape za
eerom, odnosno energijom,
stoga dijete moe postati izrazito
umorno i letargino.
Razdraljivost-djeca s
nedijagnosticiranim dijabetesom
tipa 1 esto mijenjaju
raspoloenja, razdraljivi su,
anksiozni, a ponekad pokazuju i
znakove agresivnog ponaanja.
Zamagljen vid-ako je djetetu nivo
eera previsok, u oima moe
biti prisutno premalo tekuine,
to oteava vid i fokusiranje.
Gljivina infekcija-djevojice, koje
pate od dijabetesa tipa 1, esto
dobiju gljivinu infekciju, a kod
beba se moe razviti osip na
genitalnom podruju.

Kada posjetiti lijenika?

Doktoru vodite dijete im primijetite
bilo koji od navedenih znakova
i simptoma: pojaana e,
prekomjerno mokrenje, pojaana
glad, mravljenje, zamagljen vid,
razdraljivost i umor.

UZBUNA !!!

5. ta je uzrok nastanka
eerne bolesti ?
Taan razlog nastanka dijabetesa
tipa 1 je jo uvijek nepoznat. Naunici
znaju da kod veine ljudi, koji pate
od dijabetesa tipa 1, imunoloki
sistem unitava stanice guterae
koje proizvode inzulin. Genetika moe
igrati odreenu ulogu, ali i izloenost
nekim virusima ili bakterijama.
Nedostatak inzulina je kljuan razlog
nastanka bolesti.

Puno piju tenosti

Puno mokre i danju

i nou

to god da je uzrok nastanka

dijabetesa dijete sada proizvodi
inzulin u jako malim koliinama ili
nikako. U normalnim sluajevima,
inzulin dolazi iz guterae koja je
smjetena pored eluca. Kod zdravog
oranizma jetra poinje oslobaati
veu koliinu inzulina u krvotok
nakon uzimanja obroka. Inzulin krui
tijelom i omoguava eeru da ue u
stanice tijela. Istovremeno smanjuje
nivo eera u krvi, nakon ega se
smanjuje i sama koliina inzulina. Jetra
pohranjuje i obrauje glukozu. Kada
je nivo inzulina nizak, odnosno kada
due vrijeme nita ne jedemo jetra e
oslobaati glikogen koji se pretvara
u eer kako bi stanice u tijelu mogle
normalne funkcionirati.
Kod dijabetesa tipa 1, sve ovo to je
prethodno objanjeno se ne dogaa.
Zbog toga stanice dobiju jako malo
glukoze. Umjesto da eer dospije
do stanica, eer ostaje u krvotoku i
postie opasno visok nivo.
Uzrok nastanka dijabetesa tipa 1 nije
isti kao i kod dijabetesa tipa 2, gdje
stanice i dalje normalno funkcioniraju,
ali tijelo postaje otporno na inzulin
ili gueraa ne proizvodi dovoljno
inzulina.

Puno jedu,
sve mraviji
6

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

6. Lijeenje eerne
bolesti tipa 1 kod djece
Lijeenje eerne bolesti je sloen
timski rad . Da bi uspjelo lijeenje
roditelj i njihovo dijete se moraju
obuiti za davanje insulina, zdravoj,
uravnoteenoj ishrani , adekvatnoj
tjelesnoj aktivnosti, samokontroli i
kontroli bolesti. U tom timu uestvuju
osim roditelja i djeteta lijenikdijabetolog, educirana medicinska
sestra, dijetetiar i psiholog. Jedina
terapijska opcija je inzulinsko
lijeenje kojim se zapoinje odmah
po postavljanju dijagnoze, a zlatni
standard za lijeenje tipa 1 je
intenzivirana inzulinska terapija.
Lijeenje za dijabetes tipa 1
je doivotna obaveza koja
podrazumijeva redovno mjerenje
nivoa eera, uzimanje inzulina,
zdravu ishranu i redovnu tjelesnu
aktivnost. Kako dijete raste, tako
se i lijeenje mijenja novim planom
ishrane ili drugaijim dozama inzulina.

6. 1. Terapija inzulinom
Inzulin se daje (ubrizgava, injicira) pod
kou, (subkutano ), odakle postupno
odlazi u krv. Podkono dati inzulin
se stalno oslobaa bez obzira da li je
nivo eera u krvi visok ili nizak.
Radi toga uzimanje obroka i tjelesna
aktivnost moraju biti prilagoeni
koliini datog inzulina i njegovoj
koliini u krvi.
Svi koji imaju dijabetesa tipa 1 trebaju
inzulin kako bi preivili. Postoje razne
vrste inzulina, ukljuujui:
inzulin koji poinje djelovati u
razdoblju od 15 minuta i djeluje
30 do 90 minuta
inzulin koji poinje djelovati u
razdoblju od 30 do 60 minuta i
djeluje 2 do 4 sata
inzulin koji djeluje u razdoblju od
20 do 26 sati
inzulin koji poinje djelovati u
razdoblju od 1 do 3 sata i djeluje
do 8 sati .
Kombinaciju pojedinih vrsta inzulina
e preporuiti lijenik-dijabetolog.
Za davanje inzulina se koriste
inzulinske price u obliku olovke tzv.
pena koje su tvorniki napunjene
raznim vrstama inzulina ili u obliku
inzulinskog pera u kojem se nalaze
boice odgovarajueg inzulina.

Lijeenje eerne
bolesti
Inzulin
Pravilna ishrana
Tjelesna aktivnost
Samokontrola
Kontrola bolesti
7

Srednje brza apsorpcija

Brza apsorpcija

Spora apsorpcija

Slika 1. Nain davanja inzulina i mjesta za

davanje inzulina

Koliina inzulina se odreuje

okretanjem tokia kojim se odredi
broj jedinica inzulina. Djeca se lijee
viekratnim davanjem inzulina tokom
dana /4x dnevno/ to e zahtjevati i
davanje inzulina u koli.
Za davanje inzulina koriste se
i inzulinske pumpe. Inzulinske
pumpe su elektronini instrumenti
koji kontinuirano isporuuju male
programirane doze brzodjelujueg
inzulina kroz plastinu cijevicu
podkono postavljenu uz dodatne
koliine inzulina koji se programirano
dodaju u vrijeme uzimanja obroka.

NE ZABORAVITE
UPISATI !!!
Kontakt telefon
roditelja, staratelja,
nadlenog pedijatraendokrinologa i
odgovorne sestre
iz savjetovalita za
dijabetes gdje se
dijete kontrolira

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

6.2. Regulirana i
uravnoteena ishrana
Sva djeca trebaju unositi dovoljno
kalorija, bjelanevina, vitamina i
minerala kako bi normalno rasla i
razvijala se, bez obzira na to imaju li
dijabetes ili ne. Stoga ishrana djeteta s
dijabetesom nije nikakva dijeta.
To je zdrava i raznovrsna ishrana
koja ukljuuje osnovne skupine
namirnica: ugljikohidrate iz kroba
(itarice, tjesteninu, krompir), voe,
povre, mlijeko i mlijene proizvode,
meso i ribu te masnoe. Savjetuje
se da ugljikohidrati sainjavaju 50
do 60 posto ukupnoga dnevnoga
energetskog unosa, bjelanevine 15
do 20 posto, a masti 25 do 30 posto.
Openito, iz svakodnevne ishrane
treba izostaviti koncentrirane

ugljikohidrate (npr. med, pekmez,

slatkie) te ograniiti unos masnoa
ivotinjskog podrijetla. Vano je
jesti redovito, po mogunosti uz
meuobroke, kako bi se odrao
zadovoljavajui nivo eera u krvi.
U najveoj moguoj mjeri potrebno
je uskladiti ishranu cijele porodice
s ishranom djeteta, kako se ne bi
osjealo izdvojenim iz sredine.

Pobrinuti se da
u sali za tjelesni
odgoj ili drugom
uvijek dostupnom
mjestu imate
spremljenu rezervu
kockica eera ili
eernog napitka
Bijeli hljeb, tjestenina, krompir,
kolai, sokovi

Ove namirnice uzimati samo

povremeno u malim koliinama,
jer su prebogate rafiniranim i
koncentrisanim ugljikohidratima
Riba, meso, jaja, mlijeko i mlijene
preraevine, oraii

Glavni izvor masti i bjelanevina.

Moemo koristiti izvore
bjelanevina s malo zasienih
masti.
Voe i povre

Glavni izvor ugljikohidrata. Koristiti

u svakom obroku

Slika 2. Piramida ishrane

Dijete sa eernom
bolesti se ne razlikuje
od svojih vrnjaka,
ima iste obaveze i
na isti nain provodi
vrijeme u nastavi kao
i ostali uenici
10

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

6. 3. Tjelesna aktivnost

6. 4. Samokontrola

Tjelesnu aktivnost treba poticati

u djece jer ona pridonosi njihovu
fizikom i psihikom zdravlju.
Tjelovjeba povoljno djeluje na krvne
sudove i pomae pri odravanju
poeljne tjelesne teine. Tokom
aktivnosti miii koriste eer iz
krvotoka kao energiju, to pomae
tijelu da bolje iskoristi inzulin. Na taj
e nain planirana i svakodnevna
aktivnost pomoi u kontroli
dijabetesa.

Skup postupaka kojima se dobiva

uvid u stanje bolesti naziva se
samokontrola. Ona podrazumijeva
aktivan stav prema dijabetesu
i poduzimanje mjera s ciljem
postizanja to uspjenije kontrole
bolesti. Mjerenje nivo eera u krvi
provodi se uz pomo glukometara,
nekoliko puta tokom dana. Redovna
samokontrola vana je ne samo
kratkorono radi donoenja odluka
vezanih uz primjenu inzulina,
uzimanje obroka i tjelesnu aktivnost,
nego i dugorono kako bi se postigla
i odrala zadovoljavajua kontrola
bolesti i izbjegle kronine komplikacije
dijabetesa.

Uvijek treba voditi rauna o duljini i

intenzitetu aktivnosti te po potrebi
smanjiti dozu inzulina ili dodati
ugljikohidrate kako bi se sprijeila
hipoglikemija. Dijete s dijabetesom
moe sudjelovati u svim aktivnostima
u kojima sudjeluju i njegovi vrnjaci.
Jedino se ne preporuuju sportovi kao
to su padobranstvo, automobilizam i
ronjenje.

PROVJERI !!!
Imali kod sebe
identifikacijsku
karticu dijabetiara,
upute o hipoglikemiji,
kockice eera

6. 5. Kontrola bolesti
Glikozilirani hemoglobin A1c (HbA1c)
u krvi je objektivni pokazatelj kontrole
bolesti jer pokazuje prosjenu
koncentraciju eera u krvi tokom
prethodnih 3 mjeseca.
Odlino regulirano dijete dijabetiar
ima vrijednosti HbA1c manje od 7%,
zadovoljavajue reguliran do 8 %, loe
reguliran iznad 8%.

Slika 3. Nain mjerenja eera u krvi

11

7. Akutne komplikacije
eerne bolesti
Uprkos zdravoj ishrani i redovnoj
tjelovjebi, nivo eera se moe
nepredvidljivo mijenjati. Nivo eera
u krvi se mijenja u odreenim
situacijama, ovisno o hrani, fizikoj
aktivnosti, lijekovima, bolesti,
odrastanju i pubertetu, i spavanju.
Kada je koncentracija eera u krvi
visoka govorimo o hiperglikemiji a
kada je niska o hipoglikemiji.

7.1. Hipoglikemija
Preznojavanje, drhtavica, glad, umor,
razdraljivost
Hipoglikemija je najea akutna
komplikacija kod djece. Oznaava
nisku koncentraciju eera u krvi.
Simptomi se obino jave kada nivo
eera u krvi padne ispod 2.5 - 3
mmol/l. Ipak ta granica nije ista kod
sve djece pa se moe javiti i kod viih
vrijednosti.

7. 1. 1. Uzroci nastanka
hipoglikemije
prevelika koliina inzulina
nedovoljna koliina ugljenih
hidrata u obroku
premala koliina hrane,
preskoen ili prekasno uzet obrok
neplanirana aktivnost uz
nedovoljnu koliinu ugljenih
hidrata
probavne smetnje-proliv,
povraanje

12

7. 1. 2. Znaci hipoglikemije
Vrlo je vano da se dijete sa
eernom bolesti kao i osobe iz njene
neposredne okoline naue prepoznati
znake hipoglikemije da bi se brzom
reakcijom i tretmanom sprijeile tee
komplikacije.
Hipoglikemija moe biti blaga do
umjerena:

znojenje, drhtanje
bljedilo
glad
munina, odbijanje hrane
ukoen jezik, usne, prsti
brzi i nepravilni otkucaji srca
umor, slabost
nesiguran hod
tekoe u koncentriranju, otean
govor
glavobolja, smetnje vida
razdraljivost, nervoza,
agresivnost
letargija-bezvoljnost
zbunjenost, smuenost

Hipoglikemija moe biti teka:

gubitak svijesti
grevi lica, tijela , ekstremiteta,
nemogunost gutanja

7. 1. 3. Kako postupiti u
stanju hipoglikemije
Nivo eera u krvi moe naglo opasti
pa okolina mora biti uvijek spremna
da priskoi u pomo u to kraem
vremenu. Odreene koliine eera
ili zaeerenih napitaka moraju biti
lako dostupne u koli, sportskim
dvoranama, na bazenu ili terenu za
sportske igre na kojima se provodi
nastava tjelesnog odgoja ili trening.

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

7. 1. 4. Osnovna pravila
u zbrinjavanju blage do
umjerene hipoglikemije

DRHTAVICA

LUPANJE SRCA

ZNOJENJE

VRTOGLAVICA

ANSKIOZNOST

GLAD

SMETNJE VIDA

UMOR I POSPANOST

GLAVOBOLA

AGRESIVNOST

Slika 4. Znaci hipoglikemije

I sumnja na hipoglikemiju se
tretira kao hipoglikemija
Ne ostaviti dijete bez nadzora,
odrasla osoba treba da bude
cijelo vrijeme uz dijete
Ne traiti glukometar po svaku
cijenu da se objektivizira nivo
eera u krvi
Dati brzoresorbujue
ugljikohidrate kao to su:
2-4 kockice eera
2-3 male kaike eera ili
meda
125 do 200ml vonog soka
125 do 200 ml koka kole (ne
zero, dijetalne)
3-6 glukoznih tableta
2-3 kaike glukoznog gela
Djeca s blagom hipoglikemijom
uglavnom sama sebi pomognu,
rijetko im je potrebna pomo
odraslih.
15 min. nakon prve pomoi
potrebno je provjeriti nivo eera
u krvi. Ukoliko je i dalje nizak
eer u krvi potrebno je ponoviti
postupak sa brzoresorbirajuim
ugljikohidratima.
Nakon to se dijete oporavi,
obino nakon 10 do 15
min, potrebno je dati
spororesorbirajue ugljikohidrate
kao to su 3 keksa ili 1 jabuka ili
pola vee banane ili olja mlijeka
ili pola sendvia. Tek potom
moe nastaviti sa zapoetim
aktivnostima.
Nije neuobiajena intenzivna
glavobolja nakon epizode
hipoglikemije
Dijete ne moe pratiti u punom
obimu nastavu narednih 30
minuta, ne moe se koncentrirati,
ne moe pisati test niti
odgovarati.

13

ZAPAMTI !
Nikad nee
pogrijeiti ako da 2-3
kaikice eera ili au
soka ili au koka kole
14

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

Ako se dijete ne oporavlja

potrebno je pozvati roditelje.
Nipoto ga pustiti da ide kui sam
bez pratnje odrasle osobe.
Roditelji se moraju obavjestiti
da je dijete imalo epizodu
hipoglikemije blae ili umjerene i
ta se poduzelo.
Ako dijete nema simptome
hipoglikemije, a sluajnim
mjerenjem nivoa eera u krvi
utvrdimo nizak nivo eera
zbrinjavanje je isto kao za blagu
i umjerenu hipoglikemiju da bi
se sprijeila progresija u teku
hipoglikemiju.

7.1.5. Osnovna pravila

u zbrinjavanju teke
hipoglikemije
Dijete poloiti na tvrdu podlogu
Izvaditi bilo kakve ostake hrane iz
usta i osloboditi dine puteve
Djetetu koje je bez svijesti ili ima
greve ili ne moe gutati nipoto
ne pokuavati dati tekuinu na
usta ili hranu jer e se zagrcnuti i
aspirirati
Ukoliko imate na raspolaganju
dati glukagon injekciju u mii ili
pod kou
Glukagon je hormon koji podie
nivo eera u krvi za 5-15 min.
Primjenjuje se kod djeteta koje ne
moe gutati bilo svjesno ili ne.
Doza zavisi od dobi: mlai od 5
godina 0. 5 mg ili pola ampule
stariji od 5 godina 1mg ili cijela
ampula
Pozvati hitnu medicinsku pomo
Pozvati roditelje

7.2. Hiperglikemija
Hiperglikemija oznaava povieni nivo
eera u krvi.

7.2.1. Uzroci nastanka

hiperglikemije
Nedovoljna koliina inzulina-mala
doza ili preskoena doza
Preobilan obrok
Previe jednostavnih eera
u obroku-npr. slatkog peciva,
vonog soka, bonbona, kolaa
Tjelesna aktivnost manja od
uobiajene
Bolest bilo virusna ili bakterijska
infekcija
Emocionalni stres

VANO !!!
Kada se dijete sa
eernom bolesti ne
osjea dobro ne smije
biti samo i mora imati
odgovarajuu pratnju
7.2.2. Znaci hiperglikemije
Vrlo esto privremeno poviene
vrijednosti eera u krvi prou
nezapaeno. Ako se povieni nivo
eera u krvi odrava tokom vie sati
ili dana onda se javljaju isti simptomi
kao i kod nelijenih bolesnika.
Radi visokog eera u krvi dijete:

uestalo mokri
pije dosta tenosti, edno je
osjea umor i slabost
ali se na glavobolju
ima povremene munine
ali se na zamagljen vid

15

7.2.3. Osnovna
pravila u zbrinjavanju
hiperglikemije
Dati djetetu dovoljno tenostivoda ili drugi nezaslaeni napici
Omoguiti mu odlazak u toalet
Provjeriti nivo eera u krvi
Pozvati roditelje

7.3. Dijabetina
ketoacidoza
To je ivotno ugroavajue stanje
koje nastaje kao rezultat nedostatka
inzulina. Ono zahtjeva neodlono
bolniko lijeenje.

7.3.1. Znaci koji upuuju

na razvoj ketoacidoze
Znaci ovog stanja u kojem dijete moe
izgubiti svijest i pasti u dijabetinu
komu su:
povraanje, munina,
dehidriranost
umor i pospanost
bolovi u trbuhu
produbljeno, nepravilno disanje,
ubrzan rad srca
miris na aceton
poremeaj stanja svijesti

7.3.2. Osnovni postupci

u sluaju znaka
ketoacidoze
Hitno obavjestiti roditelje
Pozvati hitnu medicinsku pomo
Do transporta u bolnicu
ponuditi tenost/voda ili napitak
bez eera) esto i u malim
koliinama

16

8. Upute za roditelje i
nastavnike
8.1. kola
Nekoliko sedmica nakon to se
postavila dijagnoza eerne bolesti
tokom kojih su dijete i roditelji
stekli osnovna znanja za lijeenje i
samokontrolu stanja dijete se vraa
u uobiajeni ivotni ritam, u sve svoje
dotadanje aktivnosti i pohaanje
nastave. Prije povratka roditelji
moraju razgovarati sa razrednikom
o najvanijim temama. Razrednik je
duan podjeliti informaciju sa ostalim
nastavnicima.

Djeca sa eernom
bolesti idu na izlete,
ekskurzije
PROVJERITE !!!
da li ima dovoljnu
koliinu tenosti
i hrane za sve
obroke dok traje
putovanje i rezerve
hrane i tenosti za
eventualno kanjenje,
inzulin
kontakt telefon

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

8.1.1. Podsjetnik
najvanijih informacija
o kojima roditelj treba
upoznati razrednika
1. Dijete se ne razlikuje od svojih
vrnjaka, ima iste obaveze i
na isti nain provodi vrijeme u
nastavi kao i ostali uenici.
2. Dijete sa eernom bolesti mora
primati vie puta dnevno inzulin
da bi zadrao nivo eera u krvi
urednim.
3. Vrijeme uzimanja obroka, njihov
sadraj i koliina su vani za
odravanje zadovoljavajueg
nivoa eera u krvi. Radi toga
glavni obroci (doruak, ruak,
veera) se moraju uzimati u
tano odreeno vrijeme. Moe
postojati potreba za uzimanjem
hrane u neuobiajeno vrijeme
npr. za vrijeme kolskog sata,
u vrijeme ispita, testa, prije,
za vrijeme i nakon tjelesne
aktivnosti.
4. Inzulin moe sniziti nivo eera
u krvi do preniskih vrijednosti sa
znacima hipoglikemije. Dijete e
uz sebe uvijek imati u depu ili u
torbi tablete dekstroze, kockice
eera ili bonbon. Nastavnici
trebaju imati odreenu koliinu
eera u zbornici i u sali za
tjelesni odgoj.
5. Dijete sa sobom nosi
identifikacijsku karticu
dijabetiara sa uputama o
postupku u ataci hipoglikemije.
6. Dijete treba ukljuiti u sve
vankolske aktivnosti za koje
ima interes kao i kolske izlete i
ekskurzije.
7. Dijete treba podsticati na
bavljenje sportom s izuzetkom
padobranstva, alpinizma,
automobilizma, ronjenja.

Omoguiti mu uz intenzivnu
tjelesnu aktivnost uzimanje
dodatnog obroka hrane koji bi
trebalo da nosi sa sobom osim
tableta dekstroze, kockica eera
ili bonbona koje uvijek ima kod
sebe.
8. Povremeno se ujutro mogu
pojaviti problemi s davanjem
inzulina to moe uzrokovati
kanjenje na nastavu. Ukoliko
su kanjenja esta obavjestiti
roditelja.
9. Roditelje obavjestiti ako dijete
povraa, esto izlazi da mokri,
pije dosta tenosti tokom
nastave , ima este krize niskog
eera u krvi, konfuzno je i
smueno.
10. Nemojte zaboraviti da ostavite
kontakt telefon roditelja,
staratelja, nadlenog pedijatraendokrinologa i odgovorne
sestre iz savjetovalita za
dijabetes gdje se dijete
kontrolira.

8.1.2. Informacije i upute

o eernoj bolesti za
nastavnike u koli
Dijete koje boluje od eerne bolesti
ne predstavlja nikakvu opasnost za
drugu djecu u razredu. Potrebno
je da budu ravnopravni u svim
obavezama i aktivnostima sa drugim
uenicima. Cilj uputa nije pretjerana
i nametljiva briga oko uenika sa
eernom bolesti nego nenametljivo
nadgledanje i nastojanje da
odrastaju po istim pravilima
ponaanja u koli koja vrijede za
drugu djecu s jedne strane kao i da
u svom odrastanju i sazrijevanju
dobiju podrku i ohrabrenje koje
e im razviti osjeaj samostalnosti
i samopouzdanja to je posebno
vano za djecu sa eernom bolesti.

17

Na ta posebno obratiti panju:

1. U sluaju pada nivoa eera
dati tabletice dekstroze, kockice
eera, bonbone ili slatki napitak
to dijete uvijek mora imati kod
sebe. Ako se i dalje ne osjea
dobro postupak ponoviti.
Oekivano se dijete oporavi
nakon 5-10min. Poslije toga mu
dati malo voa ili nekoliko keksa
ili olju mlijeka i moe nastaviti
sa uobiajenim aktivnostima.
2. U rijetkim sluajevima ako
ostane bez svijesti odmah
pozvati hitnu medicinsku pomo.
Ukoliko imate na raspolaganju
Glukagon dati u mii prema
uputi priloenoj uz lijek.
3. Pobrinuti se da u sali za
tjelesni odgoj ili drugom uvijek
dostupnom mjestu imate
spremljenu rezervu kockica
eera ili eernog napitka.
4. Potrebno je da svi nastavnici u
koli dobiju osnovne informacije
o eernoj bolesti. Ohrabrite
dijete sa eernom bolesti da
o svojoj bolesti, zdravoj ishrani
i potrebnoj tjelesnoj aktivnosti
razgovara u razredu sa drugim
uenicima.
5. Kada se dijete sa eernom
bolesti ne osjea dobro ne
smije se poslati bilo kuda bez
odgovarajue pratnje. Ako
je potrebno da ide kui prvo
provjeriti da li je neko od starijih
lanova porodice kod kue ili
pozovite roditelje i osigurajte
pratnju.
6. Ne zadravajte dijete sa
eernom bolesti u koli
izvan predvienog vremena
ukoliko niste sigurni da mu je
osiguran odgovarajui obrok.
Ako planirate due zadravanje
obavjestiti o tome roditelje na
vrijeme.

18

7. Dijete sa eernom bolesti

treba da ide na kolske izlete
i ekskurzije. Potrebno je da
najmanje dva nastavnika budu
informirana ko od djece koju
vode ima eernu bolest i daju
mu osnovne upute o bolesti.
Provjeriti da li ima dovoljnu
koliinu tenosti i hrane za sve
obroke dok traje putovanje
i rezerve hrane i tenosti za
eventualno kanjenje. Provjeriti
da li je ponio aparat za mjerenje
eera u krvi , pen sa inzulinima,
potrebni pribor. Provjeriti
kontakt telefon .
8. Starije dijete sa eernom bolesti
je prolo dobu edukaciju i ima
jasna znanja o samokontroli Ako
vam u odreenoj situaciji kae
da je potrebno poduzeti neku
mjeru ili aktivnost sasvim je
izvjesno da ga trebate posluati.
9. Potrebno je da omoguite da
dijete sa eernom bolesti uzme
obrok u odreeno vrijeme to
moe znaiti i u toku nastave.
Omoguiti mu da izae sa
nastave radi mokrenja.
10. 10. Potrebno je da nastavnici
registriraju epizode
hipoglikemija, uestala
izlaenja sa nastave da mokri,
uzimanja dosta tenosti, pojavu
smuenosti, nezainteresiranosti,
pada koncentracije, uzimanja
nedozvoljenih obroka, puenja,
promjene u ponaanju da bi se
obavjestili roditelji.

Prirunik o eernoj bolesti kod djece za prosvjetne radnike i pedagoge

Literatura
1. Hanas R. Type 1 Diabetes in children, adolescents and young adults. 5th. ed.
London: Class Publishing, 2012.
2. Sperling MA. Diabetes mellitus. U: Sperling MA, ur. Clinical Pediatric
Endocrynology Saunders, Philadelphia, 2008.
3. American Diabetes Association. Diabetes Care in the school and day Care
Setting (Position statement). Diabetes Care. 2007; 30 (Suppl 1): 66-73.
4. Dumi M. eerna bolest. U: Mardei D. , Pedijatrija, kolska knjiga, Zagreb,
2008
5. Tahirovi H. eerna bolest djeije i adolescentne dobi. Tuzla: Univerzitet u
Tuzli;2004.
6. Alajbegovi S. Diabetes mellitus. Zenica: Univerzitet u Zenici; 2010.
7. Grubi M. Odrastanje s dijabetesom. Zagreb: Novo Nordisk; 2004.

19

PROVJERI !
Imaju li svi informacije
i upute o eernoj
bolesti kod djece
20

Dodatak
Podaci o djetetu koje ima eernu bolest
Podatke ispisuju roditelji i daju razredniku odnosno osobama koje dijete prate na izletu
ili ekskurziji
Ime i prezime. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
je dijabetiar ovisan o inzulinskim injekcijama
Datum roenja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adresa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontakt tel. brojevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ime roditelja (staratelja). . . oca. . . . . . . . . . . . . . . . majke. . . . . . . . . . . . . .
Adresa bolnice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Telefonski broj bolnice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doze inzulina i vrijeme davanja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vrijeme uzimanja pojedinih obroka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

Podaci o djetetu koje ima eernu bolest

Podatke daju roditelji razredniku. Podaci bi trebali da budu u zbornici ili dnevniku
Ime i prezime. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Starosna dob. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Razred. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ime oca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefon. . . . . . . . . .
Ime majke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefon. . . . . . . . . . . .
Druga osoba za kontakt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ustanova gdje se lijei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontakt telefon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Upute u sluaju niske vrijednosti eera u krvi-hipoglikemije
Znaci:bljedilo, preznojavanje, ubrzan rad srca, glad, munina, smetenost,
neuobiajeno ponaanje, pospanost
Mjere koje treba poduzeti
Ako je uenik pri svijesti dati mu jedno od navedenog
2-4 kockice eera
2-3 male kaike eera ili meda ili 2-3 kaike dema
125 do 200ml vonog soka
125 do 200 ml koka kole (ne zero, dijetalne)
3-6 glukoznih tableta
Oporavak uslijedi za 5-10min. Ostanite uz uenika i nakon to se oporavi
dajte mu au mlijeka ili par keksa ili manji sendvi. Ako je bez svijesti treba
pozvati hitnu medicinsku pomo i roditelje. Ako imate na raspolaganju injekciju
Glukagona , hormon koji podie nivo eera u krvi , dajte ga u mii prema
priloenoj uputi uz lijek.

22

Sadraj
1. Uvod...........................................................................................................................................................3
2. ta je eerna bolest?.......................................................................................................................... 3
3. Najei tipovi dijabetesa kod djece............................................................................................... 5
4. Koji simptomi upuuju na eernu bolest ?................................................................................. 5
5. ta je uzrok nastanka eerne bolesti ?........................................................................................ 6
6. Lijeenje eerne bolesti tipa 1 kod djece.................................................................................... 7
6. 1. Terapija inzulinom............................................................................................................................. 7
6.2. Regulirana i uravnoteena ishrana.............................................................................................. 9
6. 3. Tjelesna aktivnost...........................................................................................................................11
6. 4. Samokontrola...................................................................................................................................11
6. 5. Kontrola bolesti...............................................................................................................................11
7. Akutne komplikacije eerne bolesti............................................................................................12
7.1. Hipoglikemija.......................................................................................................................................12
7. 1. 1. Uzroci nastanka hipoglikemije................................................................................................12
7. 1. 2. Znaci hipoglikemije.....................................................................................................................12
7. 1. 3. Kako postupiti u stanju hipoglikemije..................................................................................12
7. 1. 4. Osnovna pravila u zbrinjavanju blage do umjerene hipoglikemije ..........................13
7.1.5. Osnovna pravila u zbrinjavanju teke hipoglikemije.........................................................15
7.2. Hiperglikemija....................................................................................................................................15
7.2.1. Uzroci nastanka hiperglikemije................................................................................................15
7.2.2. Znaci hiperglikemije.....................................................................................................................15
7.2.3. Osnovna pravila u zbrinjavanju hiperglikemije..................................................................16
7.3. Dijabetina ketoacidoza.................................................................................................................16
7.3.1. Znaci koji upuuju na razvoj ketoacidoze.............................................................................16
7.3.2. Osnovni postupci u sluaju znaka ketoacidoze.................................................................16
8. Upute za roditelje i nastavnike ......................................................................................................16
8.1. kola......................................................................................................................................................16
8.1.1. Podsjetnik najvanijih informacija o kojima roditelj treba upoznati razrednika......17
8.1.2. Informacije i upute o eernoj bolesti za nastavnike u koli.........................................17
Literatura.....................................................................................................................................................19
Dodatak.......................................................................................................................................................21

23

U slubi javnog zdravlja

javnozdravstvo.ba

Pokrovitelji:
Ministarstvo zdravstva
Zeniko-dobojskog kantona

24

Finansira:
Zavod zdravstvenog osiguranja
Zeniko-dobojskog kantona