MATEMATIKI FAKULTET

UNIVREZITET U BEOGRADU

SEMINARSKI RAD
tema:

Predmet:METODIKA NASTAVE
MATEMATIKE 2
Profesor:ZORAN LUI

Piramida i kupa

Student:Tomislav Nikoli
Broj indeksa:501/06

Piramida i kupa

I PIRAMIDA
Neka je n3, poliedar sa n+1 strana od kojih je jedna ntougao a sve ostale su trouglovi naziva se n-tostrana piramida
(sl.1).
Povr piramide se sastoji od povri n-tougla
A1,A2 ... An i dela povri roglja koju sainavaju
povri trouglova A1A2O, A2A3O,... An-1AnO. Ova
povr i deo prostora ogranien njome je piramida.
Povr preseenog mnogougla je osnova ili baza
piramide, deo povri roglja sastavljen iz povri
trouglova je bona povr ili omota piramide,
povr svakog trougla je bona strana piramide.
Stranice mnogougla su ivice osnove, stranice
trouglova po kojima se seku bone strane su
bone ivice piramide. Vrh rogljaste povri u kojoj
se sustiu bone ivice je vrh piramide.
Postoje prave i kose piramide. Ako su sve
bone ivice jednakih duina, piramida je prava,
inae je kosa. Visina piramide je odstojanje vrha
od osnove ako je piramida prava, oko njene osnove moe da se
opie krug; podnoje visine nalazi se u centru tog kruga.
Ako je osnova piramide pravilan mnogougao, piramida
je pravilna. Na primer, ako je u bazi jednakostranian trougao
piramida je pravilna trostrana, ako je u bazi kvadrat, pravilna
etvorostrana, etougao pravilna estostrana.

Visina bone strane koja polazi iz vrha pravilne piramide

naziva se apotema i odgovara bono strani.
Piramide ije su osnove i bone strane meusobom podudarni
jednakostranini trouglovi naziva se pravilan tetraedar.

Piramida i kupa

II ZARUBLJENA PIRAMIDA
Ako se n-tostrana piramida presee sa ravni koja je paralelna
ravni osnove dobija se mnogougao homotetian sa osnovom. Deo
piramide izmeu tih homotetikih povri jeste n-trostrana
zarubljena piramida (sl. 3a).
Homotetiki mnogouglovi jesu osnove zarubljene piramide,
dok njen omota sainjavaju trapezi (sl. 3b). Normala S1 S2 na ravni
osnove naziva se visina zarubljena piramide.

Zarubljana piramida je prava ako je nastala od prave piramide

a pravilna ako je nastala od pravilne piramide. Budui da su obe
osnove pravilne piramide, pravilni mnogouglovi, zakljuujemo da
omota takve piramide ine jednakokraki trapezi. Visine
odgovarajuih trapeza nazivaju se apoteme zarubljene piramide.

III POVRINA PIRAMIDE

Povrinu piramide obrazuju povrina njene
osnove i povrina bonih strana koje obrazuju
omota piramide.
Ako sa B oznaimo povrinu baze
(osnove) piramide a sa M povrinu njenog
omotaa onda je povrina piramide:
P =B +M

Piramida i kupa

Primer 1. Izraunati povrinu jednakoivine trostrane piramide

(pravilnog tetraedra) ako je poznata ivica a
Reenje: bie
ah
a2 3
i M =3
2
4
a 3
gde je h =
prema tome imamo
2
a2 3
aa 3
a2 3
P=
+3
=4
4
2
4
2
P =a 3
B=

Primer 2. Prava pravilna etvorostrana piramida

ima duinu 4cm, a visinu 10 cm. Izraunati njenu
povrinu.
Reenje:

a=4

cm,

B=a2

M= 4

H =10cm

a
Gde je ha = H +
2
2

ah
= 2ah
2

P = a 2 + 2ah

sledi P = 16 + ( 2 4 10,13)

ha = 100 + 4
ha =10,19

P = 97,52cm 2

POVRINA ZARUBLJENE PIRAMIDE

Ako povrine baze, zarubljene piramide, oznaimo sa B 1 i B2, a
povrinu omotaa sa M, njena povrina bie:
P =B1 +B2 +M

Da bi smo izraunali omota zarubljene piramide moramo

izraunati pojedinanu povrinu svih bonih strana, odnosno
moramo izraunati povrine trapeza koji ine njen omota.
M = n

a +b
h
2

Primer 1: Data je prava zarubljena piramida

ije su osnove kvadrati (sl.4). Neka je a merni broj
ivice donje osnove, b merni broj ivice gornje
osnove
i h merni broj visine bone strane.
Izraunati povrinu piramide.
Reenje povrine piramide bie:
P = B1 + B2 + M

Piramida i kupa

a +b
h
2
pa je dakle P = a 2 + b 2 + 2( a + b ) h
2
2
dalje je B1 = a , B2 = b , M = 4

Primer 2. Pravilna estostrana zarubljena piramida (sl.5) ima

apotemu h=5 cm, duinu donje ivice a=8 cm i duinu gornje ivice
osnove b=2 cm. Izraunati njenu povrinu.
Reenje: Poto je P = B1 + B2 + M
Bie:
a2 3
4
2
a 3
B1 = 3
2
3 16 3
B1 =
2
B1 = 24 3
B1 = 6

pa je, dakle

a2 3
4
2
a 3
B2 = 3
2
34 3
B2 =
2
B2 = 6 3

M = 6

B2 = 6

a +b
h
2

M = 3( a + b ) h

M = 3 10 5
M = 150

P = B1 + B2 + M
P = 24 3 + 6 3 +150

P = 30 3 +150 cm 2
P = 30

3 + 5 cm 2

IV KAVALIJERIJEV PRINCIP
Bonaventura Kavalijeri (1598-1647) bio je italijanski
matematiar, profesor Bolonjskog univerziteta i Galilejev uenik. U
delu "Geometrija nedeljivih" izloio je tadanje saznanje
matematike analize, geometrijski zasnovane.
Odigrao je znaajnu ulogu u izraunavanju zapremine
geometrijskih tela pomou svog stava koji je u elementarnoj
geometriji poznat kao Kavalijerijev princip i glasi:
Ako se dva tela nalaze izmeu paralelnih ravni i ako su
jednake povrine preseka ovih tela s ma kojom ravni koja je
paralelna dvema ravnima, tada su zapremine tih tela jednake(sl. 6).

Piramida i kupa

V ZAPREMINA PIRAMIDE
Ako pravu trostranu piramidu (sl.7) presecima MN,Q i MN, Q 1,
razloimo na tri trostrane piramide , i dobiemo tri jednake
piramide.

Piramide i su jednake, tj. V()=V(), jer imaju jednake

osnove (trogao MM1Q, je jednak trouglu MQQ1) i jednake visine (du
sputena normalno na ravan MQQ1M iz temena N1) jednake su
takoe i piramide i jer imaju jednake osnove (trouglovi N1Q1Q i
NQN1 su jednaki) i zajedniku visinu (du sputenu normalno na
ravana NQQ1 N1 iz temena M) tako da su i njihove zapremine
jednake. Prema tome, sve tri piramide su meusobno jednake:
V()=V()=V()
Oigledno je, dakle, da svaku trostranu piramidu moemo,
dvema njoj jednakim trostranim piramidama dopuniti do trostrane
prizme koa e sa datom piramidom imati jednaku osnovu B i visinu
H. Poto je zapremina prizme BH bie:
V ( ) =

BH
3

tako da moemo rei da je zapremina trostrane piramide jednaka

treini proizvoda osnove i visine.
Neka je piramida n-trostrana. Njena osnova je poligon koji se
moe razloiti na n trouglova 1,2,3...n, a piramida se moe
razloiti na n trostranih piramida 1,2,3...n sa zajednikom
visinom H. Kako je
V ( ) = V ( 1 ) + V ( 2 ) + .... + .V ( n ) i
B = P( 1 ) + ( 2 ) + .... + P( n ) ,

V ( k ) =

P( k ) H
3

to je V ( ) =

1
3

k=1,2,3...n

[ P( 1 ) + P( 2 ) + ... + P( n ) ] H

ili

V =

1
BH
3

Piramida i kupa

iz ega zakljuujemo da je zapremina svake piramide jednaka

treini proizvoda osnove i visine.
Primer 1. Izraunati zapreminu pravilnog tetraedra ako je
data njegova ivica a (sl.8).
Reenje: Poto je trougao MNQ jednakostranian bie :
B=

a2 3
4

taka T je teite tog trougla, pa koristei poznatu

osobinu teita i Pitagorinu teoremu za visinu
tetraedra dobijamo
2

= MS MT
2

tj. H =

2
2
2 a 3
= a 2 a = 2a
= a

3
2
3
3

2a 2
a 2
=
3
3

prema tome zapremina tetraedra e biti

V =

1
1 a2 3 a 2 a3 2
BH =

=
3
3
4
12
3

Primer 2. Povrina osnove prave pravilne etvorostrane

piramide je 16cm2, a povrina njenog omotaa 40 cm 2. Izraunati
njenu zapreminu.
Reenje:Poto je B = a 2 bie 16 = a 2 odakle sledi
da je a = 4cm M = 4
Da

bismo

aha
40 = 8ha ha = 5cm
2

izraunali

koristimo

Pitagorinu

a
2
teoremu H 2 = ha i dobijamo H = 21
2

1
3

1
3

Prama tome zapremina e biti V = BH = 16 21

ZAPREMINA ZARUBLJENE PIRAMIDE

Neka je data zarubljena piramida (a) (sl.9), sa osnovama B 1 i
B2 , visinom H i x odstojanjem vrha O odgovarajue piramide
MNQSO od gornje osnove zarubljene piramide. Poto je zapremina
zarubljene piramide jednaka razlici zapremina dveju "punih"
piramida, jedne sa povrinom osnove B 1 i visinom H+X, a druge sa
povrinom osnove B2 i visinom X tada je:

V ( a) =
imamo

B1 ( H + X ) B2 X B1 H ( B1 B2 ) X

3
3
3
3
B1 : B2 = ( H + X ) : X 2
2

Piramida i kupa

ili

B1 : B2 = ( H + X ) : X

odatle je

H B2

X =

Kada ovu vrednost sa X stavimo u

B1 B2

obrazac za V ( a ) , imaemo
B H ( B B2 ) H B2
V ( a) = 1 1
3
3 B1 B2

odnosno
i konano

V ( a) =
V =

B1 H

H
B1 +
3

B1 B2

)(

3 B1 B2
B1 B2 + B2

B1 + B2 H B2

Iz toga moemo zakljuiti da je zapremina zarubljene

piramide jednaka zbiru zapremina triju piramida kojima je visina
jednaka visini zarubljene piramide, a njihove osnove su: gornja i
donja osnova zarubljene piramide i geometrijska sredine tih osnova.

Primer 1. Pravilna etvorostrana zarubljene piramida ima

visinu H i apotemu h. Duine osnovnih ivica su a i c, a bone b.
Izraunaj zapreminu zarubljene piramide ako je a = 8cm , c = 2cm,
h = 5cm
Reenje.
V =

H
B1 + B1 B2 + B2
3

a = 8cm

Ako je

c = 2cm,

h = 5cm

sledi:
B1 = a 2

B2 = C 2

V=?

B1 = 8 2

B2 = 2 2

B1 = 64

B2 = 4

Da bismo dobili visinu piramide koristimo trapez (osni) presek

ija je visina jednaka visini piramide, osnovne ivice su dijagonale
osnova piramide, a bone ivice su bone ivice piramide.

Piramida i kupa

d =a 2
d =8 2
d1 = c 2
d1 = 2 2
X1 =

d d1
=3 3
2

sa slike se vidi da je:

a c
2
6
x=
2
x =3

x=

Iz
osenenog trougla sledi
b2 = h2 + x2
H 2 = b 2 X 12

b 2 = 25 + 9

H 2 = 34 27 = 7

b 2 = 34

H = 7

b = 34

Zapremina zarubljene piramide je

7
( 64 +16 + 4 )
3
7
V =
96 = 32 7 cm 3
3
V =

VI KUPA
Geometrijsko telo ogranieno pravom
konusnom povri i jednom ravni koja ne
prolazi kroz vrh povri, a normalna je na
njenu osu, naziva se prava kupa (sl. 10a)
Kupa je prava ako je osa normalna na
ravan osnove; inae je kosa (sl.10b)
Deo
preseene
ravni
ogranien
konusnom povri (krug) je osnova kupe, a
deo konusne povri izmeu vrha i osnove je omota kupe. Izvodnice
konusne povri koje pripadaju omotau kupe nazivaju se izvodnice
kupe. Rastojanje izmeu vrha i ravni osnove kupe je visina kupa, a
du koja spaja vrh sa sreditem osnove osa kupe.
Osa prave kupe je ujedno i njena visina.

Piramida i kupa

VII ZARUBLJENA KUPA

Telo koje nastaje presecanjem
kupaste povri sa dve ravni naziva se
zarubljena kupa (sl. 11)
Ona je ograniena dvema krunim
povrima, tzv. osnovama i delom
konusne povri izmeu njih koja ini
omota zarubljene kupe.
Zarubljena kupa je prava ako je
nastala od prave kupe.
Prava koja spaja sredita osnova i
koja je ujedno i visina prave zarubljene
kupe naziva se osa zarubljene kupe.
Kao obrtna tela, kupa se dobija obrtanjem pravouglog trougla
oko jedne njegove katete (sl. 12a), a zarubljena kupa obrtanjem
pravouglog trapeza oko stranice na koju naleu pravi uglovi
(sl.12b).

VIII POVRINA KUPE

Neka je r poluprenik osnove kupe, H visina, a s izvodnica
(sl.13a), povrina kupe je zbir povrine njene osnove i povrine
njenog omotaa. Ako je B povrina baze (osnove), a M povrina
omotaa, tada je:
P =B +M

Jasno je B = r . Moe se pokazati da se omota kupe moe

uvek razviti u deo ravne povri koja ima oblik krunog iseka,
poluprenika s, a kome je
odgovarajui luk jednak obimu
osnove kupe (sl.13b), tako da
je
2

10

Piramida i kupa

2rs
= rs
2
prema tome P = r 2 + rs
M =

odnosno povrina kupe je

P =r( r +s )

U sluaju da je izvodnica s jednaka

preniku osnove S = 2r onda je M = 2r 2 i
P = 3r 2 , tako da je osni presek kupe
jednakostranini trougao (sl.14) i obino se
takva kupa zove jednakostranina kupa.

POVRINA ZARUBLJENA KUPE

Neka je R poluprenik donje osnove, r poluprenik gornje
osnove, h visina i s izvodnica zarubljene kupe (sl.15a) povrina
zarubljene kupe ja zbir povrina njenih osnova i povrine njenog
omotaa. Ako je B1 povrina donje osnove, B2 povrina gornje
osnove i M povrina omotaa onda je:
P =B1 +M +B2

2
2
Jasno je B1 = R i B2 = r .
Moe se pokazati da se omota
zarubljene kupe uvek moe razviti u
deo ravne povri koji je jednak razlici
povrina dvaju krunih iseaka, kao
to pokazuje (sl.15b).

M = ( R + r ) s

prema tome P = R 2 + ( R + r )s + r 2
Odnosno povrina zarubljene piramide je:

P = R2 + ( R + r ) s + r 2

Primer 1. Visina jednakostranine kupe je H.

Odrediti njenu povrinu.
Reenje: Koda jednakostranine kupe S = 2r
Po Pitagorinoj teoremi

11

Piramida i kupa

H 2 = (2r ) 2 r 2
H 2 = 4r 2 r 2
H 2 = 3r 2

H2
3
H
r=
3

odatle je

r2 =

poto je s=2r bie s =

P = r ( r + s )

2H
3

H
2H

+

3 3
3
H2
2H 2
P=
+

3
3
3H 2
P=

3
P = H 2
P=

Primer 2. Izraunati povrinu prave zarubljene kupe visine

H=3cm i sa poluprenicima osnove R=6 i r=2.
Reenje: Duina izvodnice je.
s = H 2 + ( R r ) 2 tj.
s = 9 +16 = 5cm

po formuli za povrinu
P = ( 6 2 + 8 5 + 2 2 ) = 80
P = 80cm 2

IX ZAPREMINA KUPE
Ako kupu i piramidu sa osnovama jednakih povrina koje lee
u istoj ravni i sa jednakim visinama H preseemo sa ravni koja
je paralelna ravni prema Kavalirijevom principu uvideemo da
kupa i piramida imaju jednake zapremine (sl.16).
Iz toga zakljuujemo da je zapremina kupe jednaka treini
proizvoda povrine osnove i
visine.
Vk = Vpir =

V =

1
BH
3
tj.

1 2
r H
3

12

Piramida i kupa

U sluaju da imamo jednakostraninu kupu (sl.14) s=2r pa je

H =r 3

odakle je

V =

r 3 3
3

ZAPREMINA ZARUBLJENE KUPE

Ako zarubljenu kupu dopunimo do kupe sa vrhom V (sl.17)
zapremina zarubljene kupe bie jednaka razlici zapremina dve kupe
jedne sa poluprenikom osnove R i visinom (0V)=H+X i druge sa
poluprenikom osnove Vr i visinom (01V)=X, tako da je zapremina

1 2
1
1
R ( H + X ) r 2X = R 2 H + R 2 X r 2 X =
3
3
3
2
1
1
r
2 X

H R +
R r 2 = H R 2 +
R2 r 2
3
H
r R

V =

i konano

V =

H
3

(R

+ Rr + r 2

Primer 1. Odrediti zapreminu prave kupe poluprenika osnove

r=12 cm i visine H=18 cm.
Reenje: Po formuli za zapreminu
1 2
r H bie
3
1
V = 12 2 18
3
V = 864cm 3
V =

Primer 2. Odrediti zapreminu prave kupe sa povrinom osnove

B=9cm2 i povrinom omotaa M=24cm2.
Reenje: B=9cm2
prema formuli B=r2 sledi 9= r2, r=3
M=24cm2
prema formuli M= rs sledi 24=3s, s=8
prema Pitagorinoj teoremi visina e biti H = s 2 r 2 = 7,41
zapremina e biti

1 2
r H
3
1
V = 9 7,41
3
V = 22,3cm 3
V =

Primer 3. Data je kocka sa ivicom duine a . Oko donje

osnovice kocke opisana je krunica, a u gornju osnovu upisana je
krunica. Te krunice odreuju donju i gornju osnovu jedne
zarubljene kupe. Odredi njenu zapreminu.
Reenje: Visina kupe je H= a poluprenik donje osnove
R=

a 2
, a poluprenik gornje osnove
2

r=

a
. Prema formuli za
2

zapreminu

13

Piramida i kupa

H 2
a a 2 a 2 2 a 2
(
R + Rr + r 2 ) =
+
+
3
3 2
4
4
a 3 1
2 1 3+ 2
V =
+
+ =
a 3

3 2
4
4
12
V =

Primer 4. Odredi zapreminu prave zarubljene kupe ako su

poluprenici njenih osnova R=7cm i r=2cm, a povrina P=170cm2.
2
2
Reenje: Iz formule P = ( R + ( R + r ) s + r )
170 = ( 49 + 9 s + 4 )
sledi
170 = 53 + 9 s
9 s = 117
s = 13

prema Pitagorinoj teoremi

H =

2R r
s 2

H = 169 36
H = 133
H = 11,6

zapremina e biti
H 2
2
V =

(R

+ Rr + r

) = 11,36 ( 49 + 14 + 4) = 11,36 67 = 259,06cm

X UZAJAMNI ODNOS KUPE I PIRAMIDE

Ako je osnova piramide mnogougao upisan u
osnovu kupe, a vrh piramide je istovremeno i vrh
kupe, kaemo da je piramida upisana u kupu
(sl.17).
Ako temena pravouglog mnogougla ABCDE,
koji je upisan u osnovu prave kupe, spojimo sa
vrhom kupe V dobiemo pravilnu piramidu upisanu
u
kupu. Kada se broj n stranica upisanog pravilnog
mnogougla neogranieno udvostruava njegov
obim Pn tei granici koja je jednaka obimu
krunice u koju je mnogougao upisan. Apotema piramide hn tei pri
tome granici koja je jednaka duini izvodnice s=(VB) kupe. Prema
tome, kad n neogranieno raste an tei nuli, a razlika s=hn takoe
tei nuli pri tome, h n tei svojoj graninoj vrednosti s. Povrina
Pn hn
omotaa piramide tei granici koja je jednaka poluproizvodu
2
obima osnove i apoteme kupe. Tu granicu uzimamo za povrinu
omotaa kupe.

14

Piramida i kupa

XI PRIMENA KUPE I PIRAMIDE

Kombinacija geometrijskih tela obraena u ovom radu, ima
praktinu primenu u arhitekturi, graevinarstvu i dr. graditeljskim
delatnostima. Iz mnotva takvih kombinacija izdvajam tri koje u
ilustrovati sa tri primera.
Zarubljena kupa i kupa imaju iste osnove kojima se dodiruju.
Ako se visina kupe i zarubljene kupe odnose kao 3:2 i ako su
poluprenici osnova zarubljene kupe R=10cm i r=4cm, a izvodnica
s=10cm izraunati zapreminu tako nastalog tela.
3
H zk
2
R =10cm
r = 4cm

H k : H 2k = 3 : 2

Hk =

2 H k = 3H zk

V = Vk +V zk

3
H k = H zk
2

s =10cm

V zk
X = R r

V zk

X =6
H

=s X

=100 36

V zk

(R2 + R r + r 2 )
3
8
(100 + 40 +16 )
=
3
8
=
156
3
= 416

V zk =

1 2
R H
3
1
Vk = 100 8
3
Vk = 266,6
Vk =

H 2 = 64
H =8

V = 416 + 266,6 = 682,6cm 3

Izvodnica prave zarubljene kupe je s=5 cm, a poluprenici

osnova su r=5 cm i r 1=2 cm. U kupu je upisana pravilna zarubljena
etvorostrana piramida tako da je donja osnova piramide upisana u
donju osnovu kupe, a gornja osnova u gornju osnovu kupe.
Izraunati zapreminu piramide.
s = 5cm

R = 5cm
r = 2cm
V zp = ?

H
B1 + B1 B2 + B2
3
4
V = 5 2 + 20 + 2 2
3
4
V = 7 2 + 20
3
V =

(
(

15

Piramida i kupa

B1 = a 2

B2 = a12

2R = a 2

2r = a1 2

10 = a 2

4 = a1 2

10 2
a=
2
a =5 2

4
2
a1 =

2
2
a1 = 2 2

H 2 = s2 X 2

X = R r
X =3

H 2 = 25 9
H = 16
H =4
2

Pravougli trougao sa katetama duine a = 3cm , b = 4cm , obre

se oko hipotenuze. Odrediti povrinu dobijenog tela.
M 1 = ra

P = M1 + M 2

M1

36
48
+ M1
5
5
84
M2
P=
cm 2
5
P=

M2

12
=
3
5
36
=
M 2 = rb
5
12
=
4
5
48
=

r = MC
a 2 = C AM
AM =

a2
9
=
C
5

r 2 = a 2 AM

144 12
9
r 2 = 32 =
=
5
25
5

16

Piramida i kupa

XII ZADACI
1. Izraunaj povrinu pravilne trostrane piramide kod koje osnovna
ivica ima duinu 3m, a bona 5m

9 3 9
+
91
4
4
9
P=
3 + 91 m 2
4

a = 3m
s = 5m

P=

a
ha 2 = s 2
2

3
ha 2 = 25
2
9
ha 2 = 25
4

a2 3
4
2
3 3
B=
4
9 3
B=
4
B=

P = B +M

aha
2
4
3
91
M =3 2
2
9
M =
91
4
M =3

100 9
4
91
ha 2 =
4
1
ha =
91
2
ha 2 =

2. Osnovna ivica pravilne etvorostrane piramide ima duinu a .

Povrina dijagonalnog preseka te piramide jednaka je povrini
baze. Odrediti povrinu omotae piramide.
aha
2
M = 2aha
3a
M = 2a
2
2
M = 3a
M =4

a =a
Pdp = B
M =?

H =

H =
H =

B =a2
Pdp = a
Pdp =

dH
2

dH
2
d =a 2
a2 =

a2 =

a 2H
2

a2
a 2
2
2a 2
a 2
2a
2

a
ha 2 = H 2 +
2
2

2a a
ha 2 =
+
2 2
a2
ha 2 = 2a 2 +
4

8a 2 + a 2
4
2
9a
ha 2 =
4
3a
ha =
2
ha 2 =

3. Centar gornje osnove kocke je vrh, a temena donje osnove su

osnova temena etvorostrane piramide upisane u koku. Duina
ivice kocke a . Izraunaj povrinu omotaa piramide.

17

Piramida i kupa
4ah
2
M = 2ah
M =

a=a
H =a
M?

M = 2a
M = a2

a 5
2
5

a
h = a +
2
a2
h2 = a2 +
4
2
4
a
+
a2
h2 =
4
2
5a
h2 =
4
a 5
h=
2
2

4. Izraunaj duinu osnovne ivice i apotemu pravilne trostrane

piramide ako je duina bone ivice 10 cm, i povrina omotaa
144 cm2.
s =10cm

3aha
2
3aha
144 =
2
M =

M =144cm 2
a =?
ha = ?

a
ha 2 = S 2
2
a2
ha 2 = 100
4

96

ha 2 = 100 ha
4

9216
ha 2 = 100
4ha 2

aha
48 =
2
aha = 96
96
a=
ha

96
6
a1 = 16
a1 =

96
8
a 2 = 12
a2 =

2304
b b 2 4ac
ha 2
t
=
1, 2
2a
ha 4 100ha 2 + 2304 = 0
100 10000 9216
ha 2 = t 2
t1, 2 =
2
t 2 100t + 2304 = 0
ha12 = 36
ha 22 = 64 t1, 2 = 100 784 = 100 28
2
2
ha1 = 36 ha 2 = 64
t1 = 36 t 2 = 64
ha1 = 6
ha 2 = 8
ha 2 = 100

5. Visina pravilne etvorosrtane piramide je H=12 cm, a dijagonala

njene osnove ima duinu 8 cm. Odredi zapreminu piramide.

18

Piramida i kupa

B = a2
H =12cm
d = 8cm
V =?

d =a 2
2

8
B =

2
64
B=
= 32
2

a=
a=

d
2
8
2

1
BH
3
1
V = 32 12
3
V = 128cm 3
V =

6. Osnova piramide je pravougaonik, a podnoje visine je u preseku

dijagonale osnove. Izraunaj zapreminu piramide: ako osnovne
ivice imaju duine 6 cm i 8 cm, a duina bone ivice je 13 cm.
a = 6cm
b =8cm
s =13cm
V =?

1
BH
3
B = ab
1
V = 48 12 B = 6 8
3
B = 48
V = 4 48
V =

V = 192cm 3

d
H 2 = s2
2
2
H = 169 25

d 2 = a2 +b2
d 2 = 36 + 64
d 2 = 100

H 2 = 144

d = 10

H = 12

7. Izraunaj povrinu i zapreminu pravilne etvorostrane zarubljene

piramide ako je a = 13cm , b = 10cm i h = 8cm
a =13cm
b =10ca
h =8cm
P =?
V =?

h2 = s2 X 2

P = a 2 + a12 + 2( a + a1 ) h

P = 13 2 +12 + 2(13 +1)10

P = 169 +1 + 2 14 10
P = 170 + 280
P = 450cm 2

H
B1 + B1 B2 + B2
3
2 7
V =
169 + 169 +1
3
2 7
V =
(170 +13)
3
2 7
V =
183 = 2 7 61 = 112 7cm 3
3
V =

P = B1 + B2 + M

H 2 = s 2 X 12

X1 =

d1 d 2
2

a1 = a 2 x

H 2 10 2 6 2

X 2 = 100 64

a1 = 13 12

H 2 = 100 36 2

d1 = 10 2

X 2 = 36

a1 = 1

H 2 = 28

d2 2

X 2 = s 2 h2

X =6

H =2 7

X1 = 6 2

8. Osnovne ivice pravilne etvorostrane zarubljene piramide imaju

duine a = 4,6m i a1 = 2,6m . Apotema piramide je h=6 cm.
Odrediti povrinu piramide.

19

Piramida i kupa

P = B1 + B2 + M

a = 4,6m

P = a 2 + a12 + 2( a + a 2 ) h

a1 = 2,6m

P = 21,16 + 6,76 + 2 7,2 6

P = 21,16 + 6,76 + 86,4

h = 6cm
P =?

P = 114,32cm 2

9. Rezervoar dubine 3m ima obli zarubljene piramide ije su osnove

pravougaonici. Ivice gornje osnove imaju duinu 30m i 15m, a
donja osnove 20m i 10m. Koliko litara vode moe da stane u
rezervoar.
H = 3m

b1 =15m
V =?

V = 950m = 9500dm

a = 20m
b =10 m

a1 = 30 m

B = ab

H
B1 + B1 B2 + B2
3
3
V = 200 + 90000 + 450
3
V = 650 + 300
V =

B = 20 10

B = 200
B1 = a1b1
B1 = 30 15
B1 = 450

10. Zapremina prave kupe je V=145 dm 3, a izvodnica je etiri

puta vea od poluprenika osnove. Izraunaj povrinu kupe.
1
BH
3
1
145 = r 2H
3
1 2
145 = r r 15
3
435 = r 2r 15
V =

V =145dm 3
s = 4r
P =?
P = B +M
P = r( r + s )

P = 3,29(3,29 +13,16 )
P = 3,29 16,45
P = 54,1205cm 2

435 = r 3 15
435
r3 =
3,29
15

H 2 = s 2 r 2

H 2 = 4r 2 r 2
H

=16r r 2
2

H 2 =15r 2
H = r 15
s = 4 3,29 =13,16

11. Osni presek prave kupe je jednakokraki trougao sa osnovicom

duine 12 cm i krakom duine 10 cm. Nai zapreminu kupe.
a = 12cm a = 2r
b = 10cm
V =?

a
2
r =6
r=

1 2
r H
3
1
V = 36 8
3
V = 12 8 = 96cm 3
V =

H 2 = b2 r 2
H 2 = 100 36 = 64
H =8

12. Odredi zapreminu prave kupe sa povrinom osnove B=9cm2 i

povrinom omotaa M=24cm2.

20

Piramida i kupa

1 2
r H
B = 9cm
3
M = 24cm 2 V = 1 9 55
3
V =?
V = 3 55cm 3
2

B = r 2

V =

9 = r
2

r2 =9
r =3

M = rs
24 = 3s
s=

24
=8
3

H 2 = s2 r 2
H 2 = 64 9
H = 55

13. Odrediti duinu izvodnice prave zarubljene kupe sa visinom

H=15 cm i poluprenicima osnove R=13 cm i r=5 cm.
H =15cm
R =13cm
r = 5cm
s =?

s2 = (R r) + H 2
2

s 2 = 64 + 225 = 289
s = 17

14. Poluprenici osnove prave zarubljene kupe su 3 cm i 7 cm, a

duina izvodnice je 7cm. Odrediti povrinu osnog preseka.
2 R + 2r
H
2
14 + 6
Pdp =
5,7
2
Pdp = 57cm
Pdp =

r = 3cm
R = 7cm
s = 2cm
Pdp = ?

H 2 = s 2 ( R r )

H 2 = 49 16
H = 33
H = 5,7

15. Izvodniva prave zarubljene kupe zaklapa sa osnovom ugao

=600. Poluprenici osnove su R=9 cm i r=3 cm. Odredi
zapreminu i povrinu kupe.
R = 9cm
r = 3cm

= 60 0
V =?

V =

R 2 + Rr + r 2
3
12
( 81 + 27 + 9)
V =
3
V = 4 117

= 60 0 = 2( R r )
= 2 6
= 12

V = 468cm 3

P = R2 + r 2 + ( R + r)s
P = ( 81 + 9 + 144)

P = 234cm 2

21

Piramida i kupa

16. Odredi zapreminu prave zarubljene kupe ako su poluprenici

njenih osnova R=7 cm i r=2 cm, a povrina P=170cm3.
P = B1 + M + B2

H 2
V =
( R + Rr + r 2 )
3
12
( 49 + 14 + 4)
V =
3
V = 4 67

R = 7cm
r = 2cm
P =170cm 2
V =?

V = 268cm 3
H 2 = B2 (R r)

P = R 2 + ( R + r )s + r 2

P = (R 2 + r 2 + ( R + r )s)
107 = ( 49 + 4 + 9 s )
170 = 53 + 9 s
9 s = 170 53
9 s = 117
117
s=
= 13
9

H 2 = 13 2 5 2
H 2 = 169 25
H 2 = 144
H = 12

22

Piramida i kupa

SADRAJ
I Piramida
II Zarubljena piramida
III Povrina piramide
Povrina zarubljene piramide
IV Kavalijerijev princip
V Zapremina piramide
Zapremina zarubljene piramide
VI Kupa
VII Zarubljena kupa
VIII Povrina kupe
Povrina zarubljene kupe
IX Zapremina kupe
Zapremina zarubljene kupe
X Uzajamni odnos kupe i piramide
XI Primena kupe i piramide
XII Zadaci

1
2
2
3
4
5
6
8
9
9
10
11
12
13
14
16

23

Piramida i kupa

LITERATURA
1. Dr E. Stipani,Matematika (za III i IV razred gimnazije
drutveno-jezikog smera),Beograd 1969. godine
2. G.Vojvodi,.Pauni,R.Toi, Matematika (za III razred
srednje kole),Beograd 1999. godine

24