Rusyann kuruluundan bu yana gneye sarkmak amac vardr.

Bu ama
Trklerle atmaktadr. Bu arzu dorultusunda ise politika izlemektedir:
1.

Dou Anadolu Politikas

2.

Balkanlar Politikas

3.

Boazlar Politikas

Rusya hem arlk dneminde hem de Ekim 1917 devrimi sonras

getii Sovyetlerdneminde bu politikann icrasna uram halen de
bu yolda ilerlemektedir.
Boazlar evinin anahtar, Balkanlar Slav rklarnn z yurdu olarak gren
Rusya, her faaliyetinde Osmanlnn ve Trklerin zayf bir ann kollam
ve bu ynde politikalarn hayata geirmeye uramtr.

Rusya Tarihine Bir Bak

Ruslar tarihten bu yana bugnk corafyasnda olagelmi bir rktr. 989
ylnda Hristiyanl kabulnden sonra Moskova, stanbuldaki Ortodoks
patrikhanesine bal bir metropolitlik halini almtr. Bu srada Rusyada
siyas bir birlikten szedemeyiz. eitli knezliklerden oluan bir yap
szkonusuydu. Mool istilas sonras 1237-1238de Batu Han Altnordu
Devletini kurdu ve bu dalm olan knezlikleri kendisine balad.

Trk-Rus Mnasebetleri
Osmanl ile ilk ilikiler de 1497de II.Bayezid zamannda Rus elisinin
stanbula gelmesiyle kurulmu, 1501de ise Alagz isimli Trk elinin
gnderilmesiyle balamtr. Daha sonraki yllarda Osmanlya bal bir
hanlk olan Krm araclyla ilikiler devam etmi, Krma Knezliklerle
diplomatik ilikiler konusunda ayrcalklar verilmitir.
1472ye gelindiinde Rus tarihi iin nemli bir olay meydana
gelmitir. III.Ivan Bizansprensesi Sofya (Zeya) ile evlenerek Bizans
hamiliini zerine alm ve Moskovay, Roma ve stanbuldan sonra
3.Roma addetmitir. Kremlin Saray da ynetimin merkezi haline gelmitir.
(Kremlin; Trke Kirmandan gelmektedir,hisar manas tar)
IV.Ivan (Korkun Ivan) zamannda da nemli gelimeler olmutur. Korkun
Ivan adam temizlemekten byk zevk ald iin bu lakab alm, bir vuruta

kendi olunu bile ldrmtr. Korkun Ivan 1552de Kazan, 1556da

Astrahan (Ejderhan-Hactarhan) Hanlklarn igal ederek Trk aleyhine
genileme politikasna da balam olacaktr. Bu Hanlklarn alnmasyla
Moskova Knezlii mparatorluk yolunda ilerlemeye balam ve Osmanl ile
de snr hale gelmitir. 1678de Ruslardan ehrin alnarak ilk resmi
antlama imzalanacaktr.
1613de Romanof hanedan balam ve 1917ye kadar devam edecek
300 yllk dnem balamtr. 1689da I.Petro iktidara geti. Bu tarihten
itibaren Trk dmanl artarak devam etti. Petronun amalarndan birisi
Rusyann denizler yoluyla dnyaya almasyd. Bu yolda 1- Azak
araclyla scak denizler iin bir kap amak 2-Baltk Deniziyle Kuzeyden
bir kap amak. Baltk zerindeki amacna 1721de sve ile yapt Nitat
Bar ile ulamtr.
1695de Azak iin donanma inasna balanm ve 1696da Azak ele
geirmitir. 1700stanbul Antlamas ile de nemli haklar elde etmitir.
1708de Rusya Paltova Savanda sve Kral Demirba arl yendi. Bu
yenilgi sonras arl Osmanlya snmt ve Rusya Dou Avrupa iin
nemli bir g oda haline gelmitir.
Petro devri Rusyann gnmze kadar getirdii tarihi emellerinin ilk ortaya
atld zaman olmas asndan nemlidir. Bizansn varislii ve Karadeniz
zerindeki hak iddialar bu dneme tekaddm etmektedir. Balkanlardaki
Trk tebaasna (Eflak, Bodan, Srbistan, Karada) Ruslarn ve Greklerin
mparatoru Petro yazl madalyalar datlarak bu tarihi emellerin altyaps
oluturulmaya balanmtr.
1711 ylna geldiimizde sve Kral arl ve Hristiyan propagandas yapan
Petronun giriimleri sonucu Prut Nehri kenarnda Osmanl-Rus sava
balad. Osmanl bu savatan galip ayrld ve baz haklarla beraber Azak
Kalesini de tekrar elde etti.
Petro 1721de imparatorluunu ilan ettiyse de 1725de ld. (1689-1725)
Kendisine atfedilen vasiyetnamede ise dikkat ekici noktalar vardr.

lgintirki bu vasiyetname yalanlansa dahi Rusyann, Petro ldkten sonra

izledii politika, vasiyetname dorultusunda olduu gzden
karlmamaldr. Balklar:
1.

Rus askeri savaa hep hazr olmal.

2.

Avrupadan iyi subaylar getirerek askerlere eitim verilmeli.

3.

Almanyaya srekli mdahale edilmeli

4.

Lehistanda blnmeler karlmal ve Rus nfuzu arttrlmal

5.

sve-Danimarka birbirine drlmeli

6.

Alman hanedanndan kzlar alnmal ve Ruslarla Almanlar

menfaatte birlemeli

7.

ngilizlerle ticari mnasebet arttrlmal

8.

Karadenize yaylmal

9.

stanbula hkmeden dnyaya hkmeder.

10. Trkleri Avrupadan karmal

11. ran yok edilmeli ve Dou Ticareti iin Suriyeyi nemli hale
getirmeliyiz.
1736-1739 yllarnda ise Rus-Avusturya X Osmanl sava km, bu sava
sonucu Osmanl Pasarofa ile kaybettii yerleri ve Srbistan tekrar almtr.
Ancak 1739 Belgrad Antlamas ile Karadenizdeki tek korunakl yer
olan Azak, tekrar Ruslarn eline gemitir. Bu antlama ile Ruslar Prutu
telafi etmi saylabilir.
1768-1774 Osmanl-Rus Sava ise kocasn ldrtp iktidar ele geiren
II.Katerinann giriimleri sonucu kmtr. Petrodan sonra Trk
dmanlnda ikinci srada gelen II.Katerina, Potemkin ve Orloff gibi
aklarn kullanarak bu savata baar elde etmitir. Sava srasnda Rus
Papazlar Morada propagandalarna devam etmi ve sonunda Ruslar 1774
Kk Kaynarca ile hem Krm meselesinde hem Ortodoks hamilii
meselesinde nemli avantajlar elde etmitir. Bu bakmdan Kk Kaynarca
Antlamas Osmanl-Rus ilikilerinde bir dnm noktas olup, Rusyann
Osmanl Devletini ykmak yolunda en byk baarlarndan birini
oluturmutur. (A.N.Kurat)

1781de Avusturya mparatoru II.Josef ile Grek Projesi hazrlanm ve 8

yllk bir ittifak kurulmutur.
18.yy sonlarnda ise Avrupada Napolyon tehlikesi ortaya kmt. ngiltere
ve Rusya, Napolyonun Akdenizde olas galibiyetlerine kar birlikte hareket
etmi ve karlarn koruma gdsyle Osmanl zerinde basklarn
arttrmlardr. 1799da Msra asker karan Napolyona kar Rusya
donanmasn stanbula gndermi, ilk kez Boazlar gemi, ngiltere de
Fransz Donanmasn imha ederek gcne g katmtr. Bu erevede
deerlendirirsek Osmanlnn artk kendisini koruyamama neticesinde
Muvazene Politikasna ynelmesi de dnm noktalarndan birisidir. Bu
sava srasnda ngilterenin yan sra, ilk defa Trk-Rus ittifak imzalanm
oluyordu.
Fransa, Msrdan ekildikten sonraki dnemde ise ar ile Napolyon
arasnda bir ittifak vcuda gelmitir. ar Paul bu ittifak sonrasnda lm,
yerine I.Alexandr gemitir. Alexandrn bu projeye scak bakmamas
sonucu ise plan suya dmtr.
Osmanl Devleti artk kendi kendisini savunamayacak duruma gelmiti. Bu
sebeple Rus veya ngiliz destei aryordu. Bu dorultuda 1805de OsmanlRus ittifak imzalanm, Rusya bu ittifak ile Boazlar salama alm
oluyordu. Ancak Napolyon 1806da Rus-Avusturya birliklerini malup edince
Osmanl yzn Fransaya dnmeye balad. Eflak-Bodan Beylerinin
Osmanl tarafndan azledilmesi Osmanl-Rus ittifakn zedelediini
savunan Rusya, Osmanlya sava ilan etti. ngiliz donanmas, Osmanlnn
Fransa ile mttefik olmas dolaysyla stanbul nne demirlemiti.
Fransa ve Rusya 1807de Tilsitte bar imzalad ve Osmanlya kar birlikte
hareket etme karar ald. ttifak 1808de Erfurt Grmeleri ile yenilendi.
Fakat dier taraftan Napolyon, stanbulu Rusyaya vermeye hi raz deildi.
Sava 1812 Bkre Antlamas ile son buldu. Besarabya Rusyaya terk
olundu.

19. Yzyl Gelimeleri

19. yya girildiinde Rusyann Fransz htilali ile de yaygnlaan fikirleri

Osmanl aleyhinde kulland grlmektedir. Bu yolda 19.yyda Yunanistan,
Srbistan, Romanya, Karada (SeYReK) 20.yyda Bulgaristan ve Arnavutluk
bamszlklarn kazanmlardr. Ancak burada dikkat eken nokta Fransz
htilalinin getirdii fikirler btn lkelerde kendiliinden vcut bulurken,
Osmanl idaresindeki milletlerde d tevikler neticesinde tahrik edilmitir.
Bu tahrikin banda da Rusya bulunmaktadr.
1768-1774 Osmanl- Rus Sava srasnda Morada, 1804de Srbistanda
Kara Yorgi, 1815te de Alexandr Ipsilanti Rus arnn tahrik ve tevikleri
neticesinde ayaklanmtr. arn yaveri olan Ipsilanti ve Etnik-i Eterya
Cemiyeti giriimleri sonucu Rum isyan patlak vermi ve Osmanl bir tarafta
bu siyan bastrmak iin aba harcarken Rusya dier taraftan Osmanlya
harb ilan etmitir. 1826 Akkirman Muahedesi imzalansa da Muhtar
Yunanistan iin ngiliz-Rus-Fransz ittifaknn Osmanlya basklarn
durdurmamtr. Bu bask dorultusunda 1827de Osmanl-Mehmet Ali Paa
donanmas, mttefikler tarafndan Navarinde yaklarak Osmanl aresiz
braklmtr.
Belirttiimiz gibi Rum syan srerken Rusya, hem donanmamzn yaklmas
hem de Yenieri ocann tasfiyesi sonras Osmanl Devletinin iinde
bulunduu zor durumu kendi lehine kullanmak yoluna gitmitir. I.Nikolann
harp ilanyla Edirne Ruslarn eline gemi ve 1829 Edirne Bar ile EflakBodan-Srbistan geni lde muhtariyet, Yunanistan ise bamszlk
kazanm oluyordu. Yunanistann bana Bavyera Kral Louisin olu Otto
geirilmiti. (1862de kan ayaklanma sonras Danimarka Kral
IX.Christiann olu George getirildi ve gnmzdeki kral ailesi bunun
soyundandr)
Rum syannn sonular Yunanistann bamszl ile bitmiyordu.
Osmanly yaklak 10 yl daha uratracak olan Mehmed Ali Paa
meselesinin de tohumlar atlmt. 1832de Anadoluda Konya Savan
kazanmas sonucu;ngiltere, Fransa ve Rusya bu konuya ilgi duymaya

balamt. Rusya ve ngiltere gl bir Mehmet Ali Paa hkmetini

Osmanlnn yerine asla tercih edemezdi ve bu yolda da nlemler alnd.
Rusya donanmas ve 30.000 kiilik ordusuyla Osmanlya yardm teklifinde
bulunmu, bu durum yardm arsna kaytsz kalan ngiltereyi telaa
drmt.
Mehmed Ali Paann daha fazla ilerlememesi iin devreye girildi ve
1833de Ktahya Bar imzaland. Bu antlama sonras Osmanl-Rus
arasnda imzalanan 1833 Hnkar skelesi Antlamas da duyuruldu.
Antlamayla Rusya Boazlar gvence altna alm oluyordu.
ngiltere ile 1809da anakkale veye Kala-i Sultani Antlamas Boazlarn
kapalln ngryordu. Ancak Hnkar skelesi ile Rusya avantajl konuma
geiyordu. Bu durum ok uzun srmedi 1841de Londra Boazlar
Szlemesi ile ortak noktada birleildi ve boazlar sava gemilerine
kapatld.
1853de ar Nikola, ngiltereye Osmanly paylamay teklif ediyordu. Bu
srada Fransa ile Rusya arasnda, daha dorusu Katolikler ve Ortodokslar
arasnda Kutsal Yerler problemi kmt. Rus Savunma Bakan ve prens
Menikof giriimleri sonu vermeyince harp ilan edildi. 1855de Nikola zel
bir zehirle intihar etti ve 1856de Paris Antlamas imzaland. Antlama ile
igal edilen yerler iade edildi ve Osmanl Avrupa devleti saylyordu. Bu
dorultuda Islahat Ferman yaynlanm ve Avrupa destei alnmak
istenmitir.
Rusyann yaylmac amalarna set eken Krm Sava, Avrupa dzeni ve
kuvvetler dengesi asndan nemli sonular dourmakla beraber, Rus
kamuoyunda ve Panslavist evreler zerinde de byk etki yapt ve Avrupa
dmanln arttrd. Ancak dmanla ramen Avrupa devletler topluluu
ierisinde kalmak isteyen Rus Panislavizmi, Trkiye zerine yneliyordu.
Paris Antlamas ile muhtariyet kazanan Eflak-Bodan 1857de yaplan
oylama sonucu birleme karar ald. 1878de Berlin Antlamas ile de
bamsz oldular.

1877-1878 (93 Harbi) ve Panislavizm

Esas itibariyle savan sebebi Panislavizmdir. 1841de Pogodin, 1869da
Danilevski Slavlar tek bir at altnda toplama fikrini ortaya atmt. Bu
dorultuda Balkan syanlar tevik edildi ve savaa sebebiyet verildi.
1875de Hersek isyan karld. Sadrazam Ali Paa, Rus Elisi gnatiyevin
giriimleri sonucu dostluktan yanayd ve savamay istemiyordu. 1871de
yerine geen Sadrazam Mahmud Nedim Paa ise tam bir Rus dostu
idi. Sultan Abdlaziz gnatiyevin, stanbuldaki tek dostu olduunu
sylyordu.
Hersek syan Avusturyay endielendirmiti .Zira isyann kendi topraklarna
sra-masndan ekiniyordu. 1872de oluturulan mparatorlar Ligi
(Rusya-Almanya-Avusturya) grmelere balad. Grmeler sonras
Osmanlya Androssy Notas (Avusturya Babakan) iletildi. Bu notayla
hristiyan halk iin slahat talep ediliyordu.
1876da Bulgaristan, Rus desteiyle ayaklanmt. Blgedeki Trkler
katlediliyordu. stanbulda talebeler ayaklanm, neticesinde de Mahmud
Nedim Paa (Nedimof) azledilmitir.
ngiltere bu dnemde devreye girmeye karar verdi ve Osmanl-Rus Sava
iin Osmanly tevik etmeye balad. 93 Harbi, Kafkasya ve Balkanlar
olmak zere iki cephede gerekleti. ki cephede de baz baarlar elde
edilse de msalahaya mecbur olundu. Sava sonras Ayestafanos ve Berlin
Antlamalar imzaland. Antlamalar neticesinde Karada, Srbistan,
Romanya, Bulgaristan bamsz oluyordu. Ermeniler iin slahat talepleri
kabul ediliyordu.
Berlin Antlamas ncesi ngiltere politika deitirerek Osmanl topraklarn
paralamaya yneldi ve verdii notayla tehditler sonucu Kbrs ele geirdi,
1882de Msra el koydu. Osmanl bu politika deiiklii sonucu ynn
Almanyaya dnmeye balad.
Kongre sonras mparatorlar Ligi paralanm, Panislavizm byk bir
yenilgiye uramt. Balkan devletleri Osmanldan ayrlm ancak Rusyann

istedii gibi Slav ats altnda deil, ayr ayr devletler eklinde teekkl
etmiti.
II.Abdlhamid dneminde ise byk devletler arasndaki bu rekabetten
azam derecede faydalanmasn bilmi ve stanbuldaki yabanc elileri
birbirine drmek hususunda byk bir maharet gstermitir. Bu yllarda
Rusya ile Trkiye arasnda bir harbin kmas hakikaten nlenmitir. Bu
yoldaki baarlar sadece II.Abdlhamidin maharetinden deil, ngiltere,
Fransa ve sonralar Almanya desteiyle mmkn olabilmitir. Daha nceleri
olduu gibi II.Abdlhamid devrinde de Osmanl Devletinin d ve byk
lde i siyasetinde de Rusya en nemli faktr olmaya devam etmitir.

Berlin Antlamas Sonras Rus Politikalar

Antlama sonras Rusya politikasn: 1-Boazlar 2-Balkanlar 3-Ermeni
Meselesi balklarnda inceleyebiliriz. 20.yy ile Rusya Uzakdouda hem
Japonyadan hem ngiltereden tokat yiyince ynn tekrar Boazlara
dndrd.
1882de Rus maslahatgzar olan Nelidov, Boazlarn igal iin msait
olduunu, bu yolda faaliyetlerin balamas gerektiini ar II.Alexandera
rapor etmesi Rus emellerini aydnlatmas asndan nemlidir. Rapora gre:
Boazlar ve stanbul ele geirilmeli, Osmanl Devleti yklmamal ancak
bnyesinde bulunan milletler yava yava kendi mukadderatna
braklmaldr. Zayflayan Osmanl, Rus himayesinde bir devlet olarak
hayatna devam etmelidir. Bu raporun Rus siyasetinde tasvib edilmi
olmas, durumun vehametini bir derece daha arttrmaktadr.
Sonraki yllarda 1892de Ruslarla yakn bir mnasebeti olan Salih Mnir
Bey, Parise eli olarak gnderilmi, orada baz Fransz gazetelerini, Sultan
Abdlhamid aleyhinde neriyat yapmamalar iin satn almtr. Sonradan
Abdlhamidin jurnalcisi olduuna dair haberler kmtr.
Balkan Savalar menei ise Berlin Antlamas idi. Rus destei ve
kkrtmalar ile Srp-Bulgar-Yunan-Karada ittifak kuruldu ve Osmanlya
harp ilan edildi. Bulgaristann beklenmeyen baarlar zerine ar

mdahale etti ve Arnavutluk-Makedonya ihtilaf sonras II.Balkan Sava

kt.
Ermeni Meselesi ise 93 harbinde Dou Anadoluda baz Trk ehirlerini
igal eden Ermenilere Ruslar tarafndan vaat edilen bamszlk ile
balam ve antlamalar ile teminat altna alnmt. Bu dorultuda Rusyaya
bal bir Ermeni devleti fikrine scak bakmayan ngiltere de meseleye dahil
oldu ve Ermeniler bu iki devletin oyunca haline geldi. Erzurum, Van ve
Bitlisde isyanlar tertip edildi.

Sonu
ncelediimiz yaklak 250 yllk Trk-Rus ilikilerinden karlabilecek sonu
udur: Trk Harp Tarihinin byk ounluunu Osmanl-Rus Savalar igal
etmektedir. Balca sebebine bakarsak, Ruslarn I.Petrodan itibaren
uygulamaya alt tarihi emellerinin Osmanl bekas ile atmasdr.
Balkanlarda Panislavizm, Dou Anadolu ve Kafkaslarda Grcistan ve
Ermenistan Devletleri, Gneyinde ise Boazlar ve stanbulu ele geirme
fikri Ruslarn gnmze kadar gelmi ve devam eden emellerindendir. Bu
dorultuda 18.yy sonundan 20.yya kadar Osmanl snrlarnda karlan
Srp,Rum,Hersek syanlar; Balkan Savalar altnda Rusyann emellerini
gerekletirme fikri yatmaktadr. Bugn Osmanldan kopmu hibir Balkan
Devletinin Rusya ile ilikisinin olmad sylenemez.
Kaynaklar:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

ARMAOLU, Fahir, 19. Yzyl Siyas Tarihi, Tima Yaynlar, stanbul 2014
AYDIN, Mithat, 19.Yzyl Ortalarnda Panslavizm ve Rusya
GRSEL, Haluk F., Tarihten Gnmze Trk-Rus likileri, Ak Yaynlar, stanbul
1968
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi c.V, TTK Yaynlar, Ankara 2011
KOCABA, Sleyman, Kuzeyden Gelen Tehdit: Tarihte Trk-Rus Mcadelesi,
Vatan Yaynlar, stanbul 1989
KOHN, Hans, (ev.Agh Oktay Gneri) Panslavizm ve Rus Milliyetilii, Kervan
Yaynlar, stanbul 1983
KURAT, Akdes Nimet, Trkiye ve Rusya, Kltr Bakanl Ankara 1990
Rusya Tarihi-Balangtan 1917ye Kadar, TTK Yaynlar, Ankara 1987
Panslavizm, Dil ve TarihCorafya Fakltesi Dergisi, c.XI, sa.2,3.4, HaziranEyll-Aralk 1953, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1953 , s.241278