Tarih ve Politika

Prof.Dr. Halil nalck

Sayn Dinleyiciler;
Beni dinlemek iin gelmek zahmetine katlanan sizlere iten teekkr
ederim.
Sizlere bu konumamda, tarihin yorum ekli ile yaanan zamann gerekleri
arasndaki sk balanty, baka deyimle tarih bilgisinin nasl tarih yaptn
anlatmaya alacam. u bir gerektir ki hibir zaman, objektif bir tarih
yazlamaz; zira tarih, daima belli politikalar ve ideolojileri ynlendiren ve temsil
eden bir gr ve anlayla ele alnmtr. Osmanl tarihi, Osmanl dneminde
slm tarihinin bir devam olarak yorumlanm, gaza ve cihad ideolojisi asndan
deerlendirilmitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda mekteplerde Osmanl dnemi,
Trk milletinin kann dnyann drt bir yannda bouna heba eden mstebit
padiahlar dnemi olarak tantlyordu.
Mustafa Kemalin nderliinde Kuva-yi Millyenin yaratt Trkiye
Devleti kurulunca, tarih gr kknden deiti. Trk tarihi, Orta Asyadan
Akdenize kadar uzanan bir corafyada Trk kavminin tarihi olarak ele alnd ve
Osmanl tarihi Trk tarihinin bir paras olarak mill grle yorumlanr oldu.
Cumhuriyet Trkiyesinde bir slm cemaatten bir Trk milleti yaratlmak
istendi. Trk kimlii, Trk vatandal tm br kimliklerin stnde hakim bir
kimlik, bir devlet politikas olarak ortaya atld.
Mustafa Kemal Bat emperyalizmine kar byk mcadeleyi rgtlerken,
tm Asya milletleri, Orta-Asya, Hindistan ve in, onun mill mcadelesini kendi
mcadeleleri olarak benimsediler. Gandhi, Trk mill mcadelesini desteklemek
iin ngilterenin asker toplamasna kar, Mslmanlarla non-cooperation
hareketini balatt. Trkiye kapitlasyonlar kaldrnca, in bunu rnek alarak
kapitlasyonlar kaldrd. Afganistanda, randa, mill hareket Mustafa Kemal
rneini izledi.
Mill ideolojiyi genlie mal etmek iin, bizzat Atatrkn gzetiminde
yazlan drt cilt tarih kitaplar, tm mekteplerde zorunlu ders kitab oldu. Trk
tarihinin slm ve etnik alardan yorumlanmas, Trkiye Cumhuriyeti devlet
ideolojisine aykr sayld. Tarih yine de milletlerin bilincinden silinemiyor;
zamanla Osman Gazi, Fatih, Yavuz Selim, Kanun Sleyman Trk tarihinin
kahramanlar olarak yeni bir kimlik kazand. Osmanlnn sanat Trk sanat
olarak benimsendi.

Prof. Dr. Halil nalckn 29 Mart 2006 tarihinde Ankara niversitesi Rektrl 100. Yl
Salonunda sunduu Tarih ve Politika konulu konferans metnidir.

HALL NALCIK

Kabul edelim etmeyelim, u son 20-30 yl iinde yeni bir nesil yetimitir,
toplumumuz dnyadaki derin deiikliklere denk olarak tarihin yeni bir evresini
yaamaktadr. Gnmzde dnya gr, kimlik ve tarihin yorumu, derinliine
deimitir. Tarih, oulcu bir grle yorumlanmaya balad. Tarih kitaplar
serbest brakld. Trk kimlii ideolojisi yannda veya ona kar, yeni kimlikler
seslerini ykseltmeye baladlar, etnik biimlenme sonucu aznlk tarihleri yazld
ve heyecanla okunur oldu. Toplumda slm kimlii gl biimde kendini
gsterdi, slm tarih ve edebiyat eserleri raflar doldurmaya balad. Bugn
Dou-Bat kltr ayrl, toplumu ikiye ayrmtr. Dou ve Bat, iki aykr
gr, her iki tarafta bir banazlk konusu olmutur. Bize uzaktan bakan yabanc
gzlemciler, Trk toplumunu kltrce blnm, paralanm bir toplum olarak
grmektedirler. Bu blnmlk, kltr ve kimlik sembollerinde gze batacak
kadar aktr ve zaman zaman dramatik bir grn almaktadr. Bu tarih realite
karsnda kimlik yorumunda topluma nderlik edenler, tarihiler, sosyal
bilimciler, siyasiler bu paralanmay krklemek deil, btnleme yolunda
almal, birlikte yaama yollarn salayacak yeni formller retmelidir. Bu
tarihi sorun banazlkla, taraf tutmakla zlemez. Bu yaklamda, zellikle
tarihi, bu topraklarda gemi ortak tarihimizi yeni bir grle yorumlamak
zorundadr.
Trkler, btn tarihleri boyunca dnya tarihinin yrtc, dinamik
glerinden biri olmutur. Trk yurdu, Avrupann smr yapamad tek
dnya lkesidir. Bamszlk, kendi kaderini kendisi belirleme azmi, onun hibir
zaman vazgemedii hayat damardr. AB toplumuna girmeye hazrlanrken de
bu prensip hibir zaman gz ard edilemez.
Bazlar mill devletin, toplumlar temsil etmekte hayatiyetini kaybettii
dncesindedir. Yaknlarda grleri Bat dnyasnda benimsenen bir siyaset
teorisyeni, Samuel Huntingtona gre, dnyada din temelinde kimlik ve ayrlma
hareketleri ne kmakta, dini inan teki inanlar ikinci plana itmektedir.
Huntingtonun gnmzde gittike yaygnlaan tezine gre, mill kimlik ve mill
devlet tarihte eski anlam ve gcn kaybetmektedir. Huntingtona gre Trkiye
kltr bakmndan Bat camias dndadr ve dnda kalmaldr. Onun
dncesinde AB, tarih Avrupa kltr ve Bat Hristiyancln paylaan
milletler birliidir, tarih bir temele dayanr; bu milletler ortak bir tarihten
gelmitir. Feodalizm, Hmanizm, Protestanlk ve Katolik reformasyonu, XVIII.
yzyl aydnlanma felsefesiyle ferdin mutlak zgrl ve devletin bireylerin
iradesine dayanan bir kurum olduu inanc seklarizm (laiklik), demokrasi,
liberal parlamenter sistem, makine endstrisi ve liberal pazar ekonomisi, tm bu
tarih gelimeler btnyle Avrupay Avrupa yapan tarihi gelimelerdir.
Huntingtona gre, tarihinde bu geliimleri yaamam toplumlar, Avrupa
toplumunun paras olamaz. Huntingtona gre Trkiye AB ile btnleemez.
Bu iddia sosyolojik bir gzlem ile glendirilmitir: Avrupaya zg tarih
geliim aamalarndan gememi, geleneksel Dou toplumlar, batllama iin
ne kadar aba harcarlarsa batl olamazlar, ikisi aras bir sentezde kalrlar. Bu

TARH VE POLTKA

gr, Eisenstadt gibi tannm sosyologlarn grdr. Bylece Huntington,

Trkiyenin Avrupann bir paras olamayaca sonucunu karr. Btn bu
grler, ABde g kazanmakta, Trkiye, Avrupa ile sadece ekonomide
btnleebilir, inanc yaylmaktadr. Huntington, Avrupa ile ekonomik
btnlemenin de mmkn olmadn iddia eder. Hemen syleyelim,
Huntingtonun iddialar, her eyden evvel Batnn aydnlk felsefesine
aykrdr; bu felsefeye gre insan her yerde ayn insandr. nsanlk, meden
gelimede ayn evrimi paylaabilir. Trkiyenin karsnda olanlar sadece
Huntington gibi dnenler deildir, Avrupada Ortaadan gelen geleneksel
Hristiyanlk birlii dncesini temsil eden Papalk ve Dou Hristiyanln
temsil eden ve Bizans ihya etme hayalini besleyen saldrgan Helenizm,
Trkiyenin birlie katlmasna kesinlikle kardr. 3 Ekimde balayan
grmelerin seyri bunu aka gstermektedir. Yunanistanda yaplan bir
ankette halkn ancak yzde sekizi mzakerelerin balamasn tasvip etmitir.
Tarihe dnelim: Huntingtonun medeniyetler atmas teorisi, 1922de bir
ngiliz tarihisi tarafndan ortaya atlmtr. Medeniyetler-dinler arasnda
uzlamaz atma fikrini yz yl kadar nce, byk ngiliz tarihisi Arnold
Toynbee ortaya atmtr. ok ilgintir, dinler, medeniyetlerin tarih temelini
oluturur fikrini Toynbee ilk kez Trk Bamszlk Savan gzlemleyerek
formllendirdi. Toynbee, 1921de ngiliz hkmeti tarafndan Trk-Yunan
sava hakknda bir rapor yazmak zere Anadoluya, Garp cephesine gnderildi.
Toynbee oradaki gzlemlerini tarih bir erevede, medeniyetlerin arpmas
eklinde yorumlad. Bu fikrini 1922de yaynlad The Western Question in Greece
and Turkey, A Study in the Contact of Civilisations kitabnda zetledi.
Toynbee, Trk-Yunan Savan iki medeniyetin arpmas eklinde
yorumlar. Ortodoks Yunanl emperyalistler saldrgandr, ona kar Trkler mill
ayaklanma ile Batnn self-determination fikrini savunmaktadrlar. Toynbeeye
gre, ngiltere, Yunanlar desteklemekle kendi temel felsefesine ihanet etmitir.
Toynbee, sonralar Dou-Bat mcadelesini kadm tarihe gtrr, Trk-Yunan
Harbinde Greko-Romen medeniyeti ile slm medeniyeti arpmaktadr, der.
Toynbeeye gre, nn Savalarnda, iki dn iki medeniyet kar karya
gelmitir. O, buradan tarihte, dine dayanan medeniyetlerin mill devletlerden
daha srekli atmalarn kayna olduu gzlemini yapar. Toynbeeye gre;
Batnn slma kar Ortodoks Hristiyanln desteklemesi hatadr. Bat ile
slmn uzlamas imkann ortadan kaldrmaktadr. Toynbee, daha sonra antsal
kitab, A Study of History de u gre yer verir: Batllama yoluyla tm dnya
bir tek toplum haline gelecek, ayn tarihi yaamaya balayacaktr. Gnmzde
Fukuyama ve Huntington gibi siyaset bilimcileri bunu, milletler ve ideolojiler
arasnda mcadelenin, dolaysyla altmz klasik tarihin sonu olarak
yorumlayacaklardr.
Batdaki bu kar teorilere ramen, 2000li yllarda Trkiye kat, inhisarc
milliyeti tarih grn terk ederek, Avrupa milletler cmias ile btnlemede
kesin bir karara varmtr. Bununla beraber, Avrupada, zellikle halk dzeyinde

10

HALL NALCIK

Trkiyeye kar gl bir kartlk gzden kamyor. Bu kart gr

Huntington tarafndan kesin bir dille ifade edilmitir. Huntingtona gre bugn,
birbiriyle uzlamaz medeniyet kompleksleri olarak Bat Hristiyan, Dou
Hristiyan, slm, Konfys, Budist dinlerinin temsil ettii medeniyetler vardr
ve bunlar uzlamaz biimde birbirine kardr; mill kltrler yerine din,
medeniyetleri belirleyen temel toplumsal gerektir; milletler bu medeniyetler
erevesinde birlie gitmekte ve evrensel rekabet ve atma bu medeniyet
topluluklar arasnda gelimektedir. Huntingtona gre; Trkler temelinde bir
slm toplumu oluturur; Trkiye kltrce blnmtr, kltrce Batya dnk
geni bir kitle vardr, ama aslnda slm medeniyetini benimsemi milletler
cmiasnda kalmaktadr ve yle kalmaldr; ona gre Trkiye, tarihi ve kltr
itibariyle Batya ait olamaz. Trkiye, Avrupal olacak m problemi bugn tm
dnyay ilgilendiren ana problemlerden biridir. Problem, ayn zamanda Trkiye
i politikasnda bata gelen bir tartma konusudur; halkn ounluu, hkmet,
genel kurmay, sivil toplum rgtleri, basn ve niversiteler memleketin
geleceini bu proje balamnda dnmekte, tartmaktadr.
Bir kelime ile ABne katlma projesi, Trkiye iin topyekn yeni bir tarih
ynlenmedir. Memleketin aln yazsn belirleyecek bir ynelitir. Trkiye iki yz
yldr bu dorultuda ilerlemektedir; tarihine bu yneli damgasn vurmutur.
Bat, geleneksel dmanl ve hurafelerle arptlm bir tarih grnden
kendini kurtaramyor. Buna kar bugn tarafsz tarih ve siyaset yazclnda
Osmanllar, artk slmn gazileri olarak dnlmyor. Osmanl mparatorluu,
be yz yl Gneydou Avrupasnda bir ok etnik ve din toplumu kendi
egemenlik emsiyesi altnda birletiren ve 20.yzyla kadar koruyup getiren bir
Asya-Avrupa mparatorluu olarak dnlyor. Osmanl, Avrupann dnda
deil, iinde, hogrl, uzun mrl bir siyas dzen yaratm bir medeniyet
olarak alglanyor. Aklamak gerekirse, Osmanl devleti, Sleyman dneminde
Avrupa devletler sisteminin vazgeilmez bir yesi idi. Habsburglu imparator V.
Karl, Papa ile birlikte tm Avrupay kontrol altnda toplayp Trklere kar
Hal seferleri oluturmaya alrken, Kanun Fransa kralnn mttefiki olarak
Avrupada bamsz devletler nizamna destek verdi. Almanyada Protestanln
yerlemesinde balca mil oldu. zetle, Trkiye Avrupann modern nizamn
yaratan kuvvetler arasnda yer ald. Turkey and Europe in History adl kitabmda bu
yorumlarn ayrntlarn bulacaksnz.
Osmanl Trkiyesi, Avrupa siyaseti, ekonomisi hatta baz bakmlardan
kltr bakmndan Avrupa ile daima i-ie olmutur. Avrupada mill
devletlerin ykselii srecinde Osmanl en nemli faktrlerden biri idi.
Osmanlnn belki daha elde tutulur bir katks udur: Avrupann ekonomik
alanda gelimesine Osmanlnn byk katks vardr. Avrupada XVI. yzylda
gelien kapitalist merkantilist ekonomiye Osmanl, kendi zengin Dou
pazarlarn aarak gelimeyi hzlandrmtr. ngilterenin korporatif ticaret
kumpanyas olan Levant Company, 1582de Osmanl lkesiyle ticareti dzenlemek
zere kurulmu ve East India Companyden nce ngiliz kapitalizmi, ilk srayn

TARH VE POLTKA

11

Osmanl mparatorluu ile youn ticareti ile gerekletirmitir. Daha sonra

Avrupada ekonomik gelime yoluna giren her memleket, ilkin bir Levant
Company kurmu ve Osmanlda kapitlasyonla serbest ticaret msaadesi
almaya almtr. zetle, modern Avrupann siyas corafyasnda ve
ekonomik gelimesinde Trkiye, kesin tarih bir yol oynamtr.
Bugn Avrupaya dosta el uzatyoruz, bu tarih beraberlii devam ettirmek
istiyoruz. Ama karlnda ne gryoruz, devletimizin ve milletimizin
bamszlna, btnlne, kltrne aka aykr den faaliyetler,
dayatmalar, banazca, tbiri mazur grn kstaha nmze getiriliyor.
Osmanlya kar hal dneminden kalma banaz bir tutum iinde, Papa,
Katolik Avrupa, Ortaa taassubu iinde Trkiyeyi dlamaya abalyor. Avrupa
kendi tarihini bilmiyor, saptrlm bir tarihin hurafelerinden kendini
kurtaramyor; yaamakta olduumuz tarihi de dikkate almyor. Trkiye bugn
gemite olduu gibi Avrupa ekonomisinin vazgeilmez bir paras olmutur.
Avrupallar ekonomik bakmdan Trkiyesiz bir Avrupa olamayacann
bilincindedir ve bize imtiyazl ortaklk neriyor; baka deyimle Trkiyeyi sadece
bir smr blgesi olarak baml tutmak istiyor.
Trkiye; toplum, siyaset, ekonomi ve kltrnde yepyeni gelimeler
iindedir. Avrupal kimlii; din, etnik ve siyas atmalar bertaraf edecek,
demokratik bir refah devleti yaratma iradesini temsil ediyor.
Maalesef, yelik mzakerelerinde kk ortaklarnn szcs gibi davranan
bir Avrupa var karmzda. Evet, Trkiyenin de vazgeilmez koullar vardr:
Avrupa, arptlm bir tarih grnden ve hurafelerden kendini syrmaldr.
Romantik bir dnemden kalan Philhellenizmi terk etmeli, Yunanistann 19.
yzyldan beri Trkiye kart iddialarnn arkasnda olmaktan vazgemelidir;
Trkiyenin birlie katlma arzu ve iradesini istismar etmemelidir. Mzakerelerin
seyri gsteriyor ki, bugn AB, Trkiyeye kar hakl haksz tm Yunan
iddialarn benimseyen, sanki grmeleri srf bu maksat iin vetoya kadar
srdren bir kurulu grnmndedir. Her bakmdan gl, dinamik, gen bir
lkeyi bnyesine alan bir Birleik Avrupa, Batda, Kuzeyde ve Douda dnya
hegemonyasn elinde tutan veya ele geirmeye abalayan devletler karsnda
gvenlik ve refahn gvencesidir.
Hepinizi saygyla selamlarm.