BUHAR SSTEMLER

ST RATEGY

1. GR ................................................................................................................................ 3
1.1 Duyulur Is ve Gizli Is ................................................................................................... 4
1.1.1 Artan yzey alannn etkilerinin rnei ....................................................................... 6
2. BLF YAPMA ................................................................................................................ 7
2.1 Blf Yapma Yntemleri ................................................................................................. 7
2.2 Ne Kadar Blf Yaparsnz? ............................................................................................ 9
2.3 Ne kadara mal olur? ....................................................................................................... 9

3. BUHAR KULLANIMI .................................................................................................. 10

3.1 Buhar Basnc ................................................................................................................ 10
3.2 Borular Boyutlandrma ................................................................................................. 11
3.2.1.Giri ............................................................................................................................ 12
3.2.2 Dier Basn Kayplar .............................................................................................. 12
3.3 Boru Drenaj ................................................................................................................. 12
3.3.1 Giri ............................................................................................................................ 15
3.4 Buhardan Is Transferi .................................................................................................. 15
3.4.1 Hava Filmleri ile Urama ......................................................................................... 15
3.4.2 Hava Menfezlerinin Konumlandrlmas .................................................................... 17
3.5 Buhar Yakalama ............................................................................................................ 18
3.5.1 Buhar Kapanlarnn Amac ......................................................................................... 18
3.5.2 Buhar Kapanlarnn Snflandrlmas ........................................................................ 18
3.5.3 Buhar Kapan zellikleri............................................................................................ 19
3.5.4 Kirlilik ........................................................................................................................ 21
3.5.5 Grup Yakalama.......................................................................................................... 22
3.5.6 Buhar Kapanlarnn Performansn Kontrol Etme ..................................................... 23
3.5.7 Kapanlarn Rutin Bakm............................................................................................ 25
3.6 Buhar Szntlar ............................................................................................................ 26
3.7 Yaltm ........................................................................................................................... 26
3.7.1 Yaltlmam ve Yaltlm Borularn Karlatrmal Enerji Maliyetleri ................... 27
3.7.2 Yaltm Materyali Seimi ........................................................................................... 27
3.7.3 Borularn Yaltlmasnn Ekonomisi .......................................................................... 28
3.7.4 Valf ve Flanlarn Yaltlmas .................................................................................... 28
3.8 Kondensat Dn ........................................................................................................ 29
3.8.1 Kondensat Geri Kazanmnn nemi ........................................................................ 29
3.8.2 Sistem Tasarm .......................................................................................................... 30
3.8.3 Kondensat Yaltm..................................................................................................... 33
3.9 Fla Buhar Is Geri Kazanm ........................................................................................ 34
3.9.1 rnek .......................................................................................................................... 34
3.9.2 Fla Buhar Is Geri Kazanm rnekleri ................................................................... 36
EK 1: BUHAR TABLOSU ................................................................................................. 37
EK 2:YALITIM KALINLIININ BORULARDAK ISI KAYBI ZERNDEK ETKLER
............................................................................................................................................. 39
EK 3:TERMLER SZL .......................................................................................... 40

1. GR

Buhar ideal bir s taycs olduu iin stma ve prosestekullanlmaktadr. Bir s transfer
arac olarak balca avantajlar unlardr::

Isy sabit scaklkta transfer etmektedir.Bu, sya duyarl malzemeler ile alrken olduka
yararldr.

Buhar scakl Buhar Basncna baldr. Bu da basit bir scaklk kontrol yntemine imkan
vermektedir.
Birim hacmi bana s ierii asndan youndur. Bu snn basit boru sistemleri ile
aktarlabilecei anlamna gelmektedir.

Sistemlerin bakmlar iyi yaplmadndan buhar genellikle dikkatsiz bir ekilde kullanlmakta
bu da verimsizlie yol amaktadr. En dzenli kurulularda bile s israfndan kanmak
imkanszdr ancak nispeten daha az kaybn olmas demek daha fazla snn iyi iler iin
kullanlaca anlamna gelmektedir. Bu Kitapk snn buhar eklinde daha verimli bir ekilde
kullanlmas ile ilgilidir.
Buhar kullanm verimlilii bir kazann termal verimlilii kadar kolay bir ekilde
llememektedir ve bunun sonucunda da genellikle gz ard edilmektedir (kazanlarn termal
verimliliinin hesaplanmas ile ilgili daha fazla detay iin bkz. Kazanlarda ve Frnlarda Enerji
ve Maliyet Tasarrufu Yntemleri Klavuzu, bu klavuz fueloil, gaz ve kmrle alan
kazanlarn ekonomik kullanm ile ilgilidir..)
Genellikle ufack bir buhar demetinin bir eklem yerinden sznt yapt, yaltmn olmad,
Genellikle, yalmtsz bir balant noktasndan bir buhar sznts olduu, buhar kapanlarnn
buhar fledii ve kazan operatrlerinin kazan blfn daha nceki uygulamalara gre
yaptklar gzden kamaktadr. Belki de, hatta byk bir olaslkla, buhar kullanan ekipmanlar
optimum performans gstermemektedir, nk bu ekipmanlar hava iermektedir ya da hatal
buhar tutuu nedeniyle fazla su almtr. Bu nedenle retim oran dmektedir.
Issn verirken buhar younlamaktadr ancak hala iinde bir miktar enerji tutmaktadr. Bu
enerji geri kazanlabilir ve ie yarar hale getirilebilir.
Gz ard edilen bir buhar sistemi hem enerji maliyeti hem de retkenlik ile ilgili maliyet
verimlilii hakknda endie yaratabilir. Optimizasyonu salamak iin gerekli olan yntemler ne
zor ne de pahaldr. ok az sayda firma buhar maliyetlerini bilmektedir ancak bu herhangi bir
rnn maliyetinde nemli bir yer tutmaktadr.. ou zaman bunlar kanlmaz genel gider
olarak grlmektedir ancak buhar sistemini iyiletirmenin maliyetiok yksek olabilir.
Buharn retim noktasnda tasarruf yaplmas ve daha verimli kullanlmas konusunda ok
sayda yntem bulunmaktadr. Bunlar, genel olarak ana balk altnda tanmlanabilirler:

Buhar retimi (Blm 3)

Buhar Kullanm (Blm 4)
Is geri kazanm (Blm 5)

retim noktasnda tasarruf etme iin ana nokta baca gaz kayplarnn kontrol yntemidir.

Bu Kazan ve Frnlarda Enerji ve Para Tasarrufu Yntemleri balkl kitapkta ele alnmtr.
Dier bir nemli kayp da Blf den olan kayptr. Buhar kullanmnda kayplar, sistemdeki s
kayplar (szntlar, vb.) ve gerekli olduu yerdeki verimsiz kullanmdan kaynaklanan s kayb
olmak zere iki eittir.
Son olarak, gizli ssn verdikten sonra buharda kalan sy kullanma yntemlerini aratran s
geri kazanm teknikleri hakknda bir tartma da bulunmaktadr.
1.1 Duyulur Is ve Gizli Is
Enerji tasarrufu yntemlerine girmeden nce buharn nasl elde edildiini ve onunla balantl
olan iki s trn, yani duyulur ve gizli sy, anlamak gerekmektedir.
Is bir kilo suya eklendii zaman scakl eklenen snn her bir kJsi iin 4.190C artmaktadr
(her bir kilokalori iin 10C). Scaklktaki bu art duyularla tespit edilebilir ve duyulur s olarak
adlandrlr (suyu 00Cden 1000Cye dntrmek iin 419 kJ/kg s gerekmektedir).
Normal atmosferik basn altnda 100 0Cde suya daha fazla s eklenmesi scakl
artrmayacaktr ancak suyun bir ksmnn buhara dnmesine neden olacaktr. Btn suyu
buhara dntrmek iin 2.257 kJ/kg (537 kalori/kg) deerinde snn eklenmesi
gerekmektedir. Ek s duyular tarafndan scaklkta herhangi bir art olarak hissedilemez ve bu
yzden gizli buharlama ss olarak adlandrlr. Dolaysyla, 00Cde suyu buhara dntrmek
iin toplam 2,676 kJ/kg deerinde s gerekmektedir.

Toplam buhar ss

Entalpi, kJ/kg

Farkl basnlarda mevcut olan gizli s

Buhar basncnda youma ss

Atmosfer basncnda youma ss

Bar

ekil 1. Buharn zellikleri

Eer su bir atmosferden daha byk basnca tabi tutulursa 100 0Cde (2120F) deil de daha
yksek bir deerde kaynayacaktr. Bu scaklk buhar basnc ile ilgilidir ve ekil 1de
grlebilecei gibi buhar basnc dtke buharn birim arl bana gizli s oran artar. Bu
fiziksel gerek yakt ekonomisi zerinde nemli bir etkiye sahiptir.
ekil 1 ve 2den grlebilecei zere buhar basnc arttka buhar scakl da artar. Bu iliki,
baz kritik durumlarda bir proses iin gerekli scakln doru buhar basnc ile eletirilmesi
yolu ile elde edilmesinde kullanlabilir. Daha hassas hesaplamalar iin scaklkla basn

arasndaki bu iliki Ek 1de ki buhar tablolarnda verilmektedir.. Bu nedenle eer daha fazla
tasarruf salamak iin basn drlrse retimin daha dk scaklklar yznden
bozulmamasna dikkat edilmelidir.
Is eklendiinde scakl artmayan buhar doymu buhar olarak adlandrlmaktadr. Bu suyun
ve buharn karmdr. Is eklendiinde scakl artan buhara kzgn buhar ad verilmektedir.
Bu ise iinde hi su bulunmayan saf buhardr. Islak buhar su damlacklar iermektedir. Kuru
buhar ise su damlac iermemektedir.
Fazla stlm su yksek buhar scaklklarnn daha iyi bir termal verimlilik verdii elektrik
santrallerinde kullanlmaktadr (tketilen yakt birimi bana daha fazla kilovat-saat elektrik).
Fabrikalarda, odun depolarnda, hastanelerde ve benzeri yerlerde stma iin kullanlan proses
buhar neredeyse her zaman doymu buhardr. Bu kitapk daha ok doymu buhar ele
almaktadr ve aksi belirtilmedike buhar terimi doymu buhar anlamna gelmektedir.

Buhar
Atmosferik basn

Gizli s

Duyulur s

Gizli s

Duyulur s

ekil 2. Atmosferik ve 7 Bar Basnta Buhar Karlatrmas

Buhar stma arac olarak kullanan birok proses yalnzca gizli sy kullanmaktadr.
Dolaysyla, iyi bir buhar basn kontrol araclyla gizli s ve itici gcn mevcudiyetini
optimize etmek gereklidir. Buna ek olarak, kondensattaki s buhar basnc ile artmaktadr ve bu
yzden bir proses iin kullanlan buhar basnc yksek olduka yksek verimlilik seviyelerini
korumak iin kondensattan elde edilecek s geri kazanm ihtiyac da o kadar fazla olacaktr.
ekil 1de basn arttka buharn gizli ssnn dt grlmektedir. Bu da buhar basnc ne
kadar yksekse buhar kilogram bana mevcut gizli s miktar (kullanlabilir s) o kadar
dk demektir. Bu yzden, daha yksek basnlarda belirli bir gizli s miktarn tedarik
etmek iin daha fazla kilogram buhar gereklidir.
Dolaysyla, buhar tasarrufu asndan bakarsak buhar basnc dk olduka belirli bir s

miktar iin buhar tketimi de dk olacaktr. Ayrca, buhar basnc dk olduka scaklk da
dk olacak ve dolaysyla belirli bir yzey alannda s ak oran da dk olacaktr. Bu
zorluk bazen stma yzeyi miktarnn artrlmas ile giderilebilir.
1.1.1 Artan Yzey Alan Etkileri le lgili rnek
5.5 bar basnta alan bir stma sisteminin sadece stma yzeyinin %25 orannda artrlmas
ile 2.4 barlk bir basnta ayn s ktsn vermesi salanabilir. rnein, eer bir oda drt adet
stma borusu ieriyorsa ve eer ekstra boru eklenirse toplam stma yzeyi %25 orannda
artacaktr. Bunu yaparak %4lk bir tasarruf salanacaktr. Basncn 034 bara drlmesi ve
stma yzeyinde %75lik bir art olmas %7lik bir tasarruf salayacaktr. Bu prensip, scak su
tanklarna stma sarmal yerletirilmesi ya da hava stmas iin s borularnn montaj gibi
stma sistemlerinin tasarm srasnda gz nnde bulundurulmaldr.
Gz nnde bulundurulmas gereken iki nokta bulunmaktadr:
Kazan alma basnc drld iin spesifik buhar hacmi hzl bir ekilde artmaktadr
nk alma basnc 7 bar'n altna dmektedir. Spesifik buhar hacmindeki ani art iyi bir s
iletkeni olmayan sv suyun tanmasn arttrr.
Is yzeyini her trl buhar tesisi ve ekipmannda artrmak mmkn deildir.
2. BLF
Kazan tesislerinde doru su koullarn muhafaza etmek iin Blf yapmak gerekli bir ilemdir.
Kazan besleme suyu znm maddeler iermektedir ve su buharlatka bu maddeler
konsantre olarak zlm ya da aslt eklinde kazan iinde kalrlar.
Dolaysyla kat maddelerin konsantrasyonunun seviyesini kontrol etmek gereklidir ve bu da
belirli bir su hacminin ekildii ve onun yerini otomatik olarak besleme suyunun ald ve bu
ekilde sudaki toplam znm kat maddelerin(TDS) optimum seviyesinin korunduu
blf ilemi araclyla yaplmaktadr. Eer yaplmazsa kazanda problem yaanabilir ve
tanma ve kprme meydana gelecektir ki bunlardan ikincisi byk miktarda suyun boru
sisteminden prosese aktarlmasna neden olacaktr.
Bu problem btn kazanlardaki,
zellikle de ktlaryla balantl olarak dk su kapasiteleri ve kstl buhar alanlar
nedeniyle daha nceki tiplerden daha hassas olan modern kabuk tipli kazanlardaki su
artlarnn dikkatli bir izleme ve denetimini gerektirmektedir. Blf ileminin yanl
uygulandnda nemli bir s kaybna neden olabilecei unutulmamaldr.
Gz nnde bulundurulmas gereken iki konu vardr.

Bunlardan ilki ve en nemlisi blf miktarnn gerekli olan minimum miktar gememesi
gerektiidir. Ar olan her ey enerji israfdr.
Dzgn kontrol ise en nemli noktadr.
Bu baarld zaman blf yapmann ekonomik olup olmad incelenmelidir. Isnn yaklak
olarak %50si geri kazanlabilir olabilir.
2.1 Blf Yntemleri
ki adet blf yntemi bulunmaktadr:

1. Kesikli - Dibe km olan herhangi bir tortu varsa onlar uzaklatrmak iin kazann
dibinden alnmaktadr (bkz. ekil 3).

ekil 3. BLF Boaltma Valfi

Alternatif
pozisyonlar

ekil 4. Kazan Blf Noktalar

Bu genelliklebir seri ksa ve keskin pskrmelerde vardiya bana uygulanan manel bir
operasyondur ve burada blf miktar sayataki azaltma seviyesinden hesaplanmaktadr.
Bu kazanlarda kullanlan klasik bir yntemdi.
2. Srekli - Nominal su seviyesi yaknlarndaki bir kaynaktan bir akm olarak (bkz. ekil
4). Son yllarda bu basamakl-srekli hale gelmitir; burada valf bir zaman sinyalinden ya da
elektriksel iletkenlik gibi kazan suyunun baz zelliklerinden alnan bir sinyalden periyodik
olarak anp kapanmaktadr.

Modern uygulamada, hem faslal hem de srekli blf yapma yntemleri kullanlmaktadr; ilki
aslt kat maddeleri ortadan kaldrmak iin ikincisi ise TDSyi kontrol etmek iin
kullanlmaktadr. Faslal blf hafif ykl dnemlerde uygulamak ok nemlidir. Ayrca
bunun gz ard edilmemesi de ok nemlidir, aksi takdirde elverisiz su durumunda tortu kazan
tplerinin altnda o kadar birikir ki s transferi engellenir ve frn tpleri arzalanr.

Kazan basnc
Kazan basnc

Blf boru ap (mm)

Blf ak oran

ekil 5. Blf Ak Oranlar

2.2 Ne Kadar Blf Yaparsnz?
Aada, eer bilinmiyorsa, bir kazanda blf miktarn tahmin etmek iin basit bir kontrol
listesi yer almaktadr:
1. Eer kazan besleme suyunun TDS seviyesi (kondensat geri dnm ve telafi) elde
edilebiliyorsa, gerekli blf yzdesi hesaplanabilir.
2. Mevcut tesisler iin u andaki blf yntemi dzenli aralklarla gsterge camndan rnein 1
inlik blflerden oluabilir. Bu, kazann su yzeyi alannn (en x uzunluk) tahmin edilmesi
ve bunun blf skl ile arplmas ile srekli blf ak oranna edeer bir hacme
dntrlebilir. Unutmayn ki bu mevcut ortalama buhar retim oran ile balantl
olacaktr.
3. Alternatif olarak blf yapma yntemi dzenli aralklarla belirli bir zaman aral iin
tabandaki blf valfinin almasndan oluabilir. Standart tam delikli valf iin ak oran
uzunluk, blf delii ve kazan basc tarafndan kontrol edilir. ekil 5 valf akken ak
orann tahmin etmek iin kullanlabilir ve elde edilen rakamdan eit bir srekli blf ak
oran hesaplanabilir. Ayn ekilde bu da ortalama retim oranyla balantl olacaktr.
NOT: ekil 5te verilen Blf ak oran, kazan retim oranlar iin yaygn olarak kullanlan
kg/saat cinsinde deil kg/saniye cinsindedir.
2.3 Ne Kadara Mal Olur?
Su satn almak, suyu artmak, kazana pompalamak, kaynama noktasna kadar stmak ve sonra
bu suyu atmak buhar kalitesinin artlarn yerine getirmek iin gerekli olabilir. Uygun ekilde
kontrol edilmezse enerji ve para israfna neden olabilir. Suyun daimi kalitesinin de gzden
karlmamas gerektii ve kesikli blfn bu tarz bir zorlukla baa kamayabilecei

unutulmamaldr. Blf maliyetleri ok nadiren belirgindir nk genel kazan dairesi

maliyetleri, su ve su artma maliyetleri ile yakt maliyetleri ierisinde gizlidir.

3. BUHAR KULLANIMI
3.1 Buhar Basnc
Buhar, sistemdeki ekipmann gerektirdii maksimum basnc karlamak iin gerekli olan
basnta retilmelidir. Uygulamada, seilen basn sermaye maliyetleri ile sistemin genel enerji
verimlilii arasnda bir denge salamaktadr.
Yksek basnta datmn faydalar aada sralanmtr:
Yksek basnl datm gerekli olan boru boyutunu minimuma indirmektedir. Basn
arttka buharn spesifik hacmi dmektedir. Atmosferik basn altnda 1 kg buhar 1.67 m3
kaplamaktadr ancak 7 bar basnta sadece 0.24 m3 kaplamaktadr; dolaysyla ok daha
kk bir boru ayn buhar miktarn tamak iin kullanlabilir. Daha kk apl bir boru
maliyetin dmesi anlamna gelmektedir.

Yksek basnl datm, daha kk boru ap gerektirdiinden yaltm malzemesi

miktarn da minimuma indirmektedir. Ancak bu fayda her zaman salanamamaktadr,
nk artan buhar scaklyla beraber minimum tavsiye edilen yaltm kalnl da
artmaktadr (Blm 7).

Bu avantajlara kar birka dezavantaj da bulunmaktadr.

Daha yksek basnlarda daha kaln duvarl ve daha pahal boru iilii kullanma
zorunluluu olasl hala mevcuttur. Bu ayrca flan vs gibi btn donanmlar iin de
geerli olacaktr.
Buhar sznts kayplar daha yksektir. Sznt kayplar basnla orantl olarak
artmaktadr; 10.0 bar basnta 5.0 bar basnca gre iki kat fazla sznt olmaktadr..
Fla buhar retme potansiyeli artmaktadr ve yksek basn ekipmanlarna paralel olarak
dk basnl bir alc kullanlmad srece bu israf olur.
Is kayplar daha yksektir. Bunlar, buhar doygunluk scaklyla orantl olarak
artmaktadr; rnein 10.0 barda m2 bana s kayb 5.0 barda olduundan yaklak %15
daha fazladr. Bu dezavantajlar, daha kk apl borularn avantajna kar dikkate
alnmaldr.
Bir basn drme valfi (PRV) araclyla basn drlen buhar herhangi bir proseste
kullanlmadan nce kzgn buhar soutma ilemine tabi tutulmak zorunda kalabilir. Bir hacim
doymu buharn basnc drldnde s muhteviyat kaybolmaz. Doymu buharn yeni
basnta tutabileceinin stndeki fazla s duyulur sya dnr ve bylece scakln artrr.
Maksimum scakln nemli bir proses parametresi olduu durumlarda bu fazla s baka bir
kullancnn olmad bir noktada ortadan kaldrlmaldr. Bu s dolaysyla sistemde
kaybolmakta ve genel verimlilii de bylece drmektedir.
Kk datm sistemleri iin basnc belirlemek nispeten kolaydr: sistemin gelecekteki
genilemesi ya da daha yksek basnlar gerektiren yeni ekipmanlar ngrlmedii srece
kullancnn gereksinimlerini karlamaldr.
Sadece az miktarda yksek basnl buharn gerekli olduu ancak ok miktarda dk basnl
buharn kullanld sistemler iin bu ikisini ayrma olasl gz nnde bulundurulmaldr.
Ekipmanlar kullanan yksek basnl buhar iin yksek basnl bir buhar jeneratr
kullanmak daha fazla enerji tasarrufu salayabilir.
3.2 Borular Boyutlandrma
Gerekli sistem basnc belirlendikten sonra borular doru bir ekilde boyutlandrlmaldr. Eer
boru ok kkse yksek bir basnta yetersiz buhar prosesten geecektir. ok geni bir boru

yzey ise s kayplarnn artt ya da daha fazla yaltmn gerektii anlamna gelmektedir. Her
iki ekilde de genel sistem verimlilii dmektedir.
Buhar hatlarnn doru bir ekilde boyutlandrlmas kazan ve kullanc arasnda minimum
kabul edilebilir basn dn veren bir boru apn seme anlamna gelmektedir.
Uzun yllar boyunca tasarmclar ve mhendisler belirli bir uygulamann boru boyutlarn
belirlemek iin gz karar yntemlerini kullanmtr. Bu kriterler gerek durumlara
dayanarak deerlendirilmekteydi ve hala da geerlidirler.
Gerekli boru boyutunu belirleme ilemine balamak iin bir ak hz belirlemek gereklidir. Bir
kazandan doymu buhar iin , genelde kabul edilen uygulama ksa boru hatlar iin 20 - 30
m/s'dir. Ana datm borularnn uzunluklar iin basn d en nemli husus haline
gelmekte ve hz nemini biraz da olsa kaybetmektedir. Kuru buharla 40 m/s hz dnlebilir
ancak birok buhar sayacnn bu artlar altnda yrtlma ve anmaya maruz kaldn
unutmayn. Ayrca borulardan grlt riski de mevcuttur. Tablo 1. doymu buhar basnlar ve
0.25 bar/100 metrelik bir basn d iin borulardaki buhar ak ktlesini vermektedir.
Tablo 1. 0.25 bar/100 Metrelik Bir Basn D in Borulardaki Buhar
Ak Ktlesi (kg/h)
Buhar
Boru ap
Basn
(mm)
c
(barg 20
25
40 50
65
80
100 125 150
200
250
300
)
0.3
14.4 31.8 95 201 354 563 1162 2041 3211 6722 11703
1.0
19514
2.1
18.2 38.6 116 245 427 680 1410 2485 3892 8165 14234
3.1
23814
4.1
21.8 45.5 140 294 520 825 1706 2994 4708 9852 17200
5.5
28713
6.9
25.0 35.6 159 337 591 944 1905 3429 5389 11240 19650
8.3
32741
10.3
27.2 59.1 177 376 659 1053 2196 3810 6015 12519 21854
13.8
36469
17.2
30.8 65.9 95 422 740 178 428 4273 6722 14016 24494
20.7
40824
3.2.1 Dier 34.0
Basn72.7
Kayplar
218 460 806 1287 2621 4681 7375 15377 26753
Buharn ak yn 44770
deitiinde ya da buhar ak bozulduunda buhar basnta bir d yaar.
Bylece dirsek
valflerin
bir boru
uzunluu
basn 29475
dn
37.3 ve79.5
241 says
506 belirli
890 1415
2939
5117 boyunca
8083 16874
etkilemektedir. Bu48988
basn dn borunun edeer uzunluu ifadesiyle eitli donanmlar
ile ifade etmek
en
uygunu
olacaktr
Tablo
2). 3157 5552 8763 18289 31897
40.3 86.3 259
544(bkz.
961
1524
53071
Tablo 2 edeer
boru623
burgusuna
gstermektedir.
boyutu
zerinde
45.5rakamlarn
99.9 295
1097 dayandn
1747 3620
6341 9988Boru
20875
36279
ilk tahminler yaplrken
eer ap deiirse basn d iin revize edilmi edeer uzunluklar
60691
ile hesaplamalar
tekrar
etmek
ihtiya
haline
gelmektedir.
50.9 109.0 327 bir689
1214
1932
4001 7022 11077 23052 40143
67223
Valfler, dirsekler,
borular
toplanmal
ve edeer
54.4 bklmler
117.8 354ve t740
1295
2068 4273
7484uzunluklar
11784 24630 43001
71578
Her bir boru hattnn ayr blm iin gerek boru hatt uzunluuna eklenmelidir. Bu noktada
btn gereksiz t borularn ve dirsekleri ortadan kaldrmak iin mevcut planlarn
rasyonalizasyonu gz nnde bulundurulmaldr. Dirsekler yerine uzun meyilli dnler tercih

edilir; valfler minimum basn d iin seilebilir.

Eer 30 metrelik bir 100 mm boru ekil 6da gsterildii ekilde bklmler ve valfler ierirse
bu 69.6 metrelik bir ilave edeer uzunluk demektir ve dz uzunluk zerinde basn d
kat olur (bkz. Tablo 3).
3.3 Boru Drenaj
Buharn nispeten ucuz ve fazla miktarda olan sudan retilmesi kesin bir avantajdr.

Genileme halkas
Kresel
valf
Srgl
valf
Son
kullaSrgl nc

Ana buhar

valf

ekil 6. rnek Boru Tesisat

Tablo 2. Edeer Boru Uzunluu Olarak llen Standart Boru Tehizatlarnn Direnci
(metre)
Boru
boyutu
(mm)
50
65
80
100
125
150
200

Standart
Dirsek (90)
1.5
2.0
2.4
3.0
3.75
4.5
6.0

Standart
Bklm
(90)
0.6
0.8
1.0
1.2
1.5
1.8
2.4

T (bran Srgl
Boyunca
valf
ak)
(ak)
3.0
0.7
4.0
0.85
4.8
1.0
6.0
1.3
7.5
1.6
9.0
2.0
12.0
2.6

Kresel
valf
(ak)
17
22
27
34
43
51
68

Ancak buharn souduka suya dnmesi avantaj deildir. Bir buhar hattndaki kondensat en
azndan can skcdr ancak muhtemelen zarara da neden olabilir. En azndan bir borunun
dibinde yatan kondensat borunun kesit alann daraltarak hz artlarna ve daha yksek basn
dlerine neden olabilir. En kt senaryoda, kondensat tabakas buhar tarafndan alnacak
kadar derinleir ve borunun dibinde bir mermi ya da tpa gibi zorlanr. Bu yksek hz vurular
yuvarlak bklm ya da armatrlerden geilerde zorluk yaratmaktadr. Ar durumlarda bu ko
darbesi borunun ya da tehizatlarn aniden arzalanmasna neden olabilir.
Eer kondensat proses ekipmanlarna tanrsa o zaman da hasar olasl bulunmaktadr. Islak
buhar s transfer yzeylerinde kaln bir film oluturmaktadr ve bylece proses ekipmanlarnin
verimliliini drmektedir. Ayrca ekipmanlarnn borular ve tehizat zerinde de erozyon
ve anmaya neden olmaktadr ve bu yzden bakm masraflar artmaktadr. Fazla kondensatn
mevcut buhar kapanlar ile ortadan kaldrlmas gerekmektedir, aksi takdirde bunlar zerinde

ar yklemeye ve erken arzalara neden olacaktr.

yi bir buhar hatt plan herhangi bir probleme neden olmadan nce kondensat datm
sisteminden karma imkan salar. Bunun iin borular kondensatn drenaj noktalarna doru
akmasn salayacak ekilde monte edilir.
Kondensatn etkin drenaj ve buhar hatlarnn plan iin genel talimatlar aada verilmitir:
Buhar ebekesi boru uzunluunun her 30 metresi iin 125 mmden daha az olmamak
kaydyla buhar ak ynnde aa doru bir eim ile denmelidir. Bu, kondensatn her
zaman iin bir sonraki drenaj noktasna doru akmasn salayacaktr.
Drenaj noktalar buhar ebekesi boyunca 30-45 metre aralklarla konumlandrlmaldr. Bir
dal borunun ne kadar sklkla geldii ve buharn seviyesinde ya da ynnde ne kadar
sklklarla deiiklik olduuna gre gerek mesafeler deiiklik gsterecektir. Kuru buhar
tayan bir boru tesisatnda drenaj noktalar ve buhar kapanlar 45 metre aralkl olmaldr.
Bunlar daha sk aralklarla kurmak sistemin daha gvenilir hale getirilmesi olarak
grlebilir ancak bunun cezas arza olaslnn artmas ve buhar tahliyesidir. Eer bir
kazan tarafndan retilen buhar ok slaksa o zaman drenaj noktalar ve kapan setleri daha
sk aralklarla olmaldr.
Kondensat her zaman sistemde dk bir noktann olduu yerde toplanacaktr dolaysyla
bunlarn her birinde bir drenaj noktas gereklidir. Her bklmde borunun duvarlarnda
biriken
kondensat
damlacklar
ihtimali
mevcuttur,

Tablo 3. ekil 6da Gsterilen Boru Tesisat in Edeer Boru Uzunluunun Hesaplanmas
Tehizat

No.

Dirsekler
T Borular
Kresel
valfler
Srgl
valfler
Toplam

9
1
1
2

Tehizat bana edeer

uzunluk (m)
3.0
6.0
34.0
1.3

Toplam edeer
uzunluk (m)
27.0
6.0
34.0
2.6
69.6

Bu zellikle bir buhar ebekesinin ykseldii yerlerde geerlidir. Dolaysyla bir drenaj noktas
gereklidir.
Ana buhar hatlarnda bir drenaj noktasnda bir haznenin bulunmas gerekmektedir. En kolay
yntem eit bir T balantsnn kullanlmasdr tabandaki eim hazneyi oluturmaktadr
(bkz. ekil 7).
Buhar kapannn seimi ana buhar hatlar iin nemlidir. Ters kova kapanlar ya da
termodinamik (TD) kapanlar mmkn olan yerlerde kullanlmaldr.
Ana hattan alnan yan hatlar borunun tepesinde balanmaldr. Bu herhangi bir kondensatn
yan hatta tanmasn byk oranda engeller.
Boru hatlar ve yaltm zor ilerdir. Eer boru dzenli aralklarla yeterince desteklenmezse
sarkma oluacaktr. Bu da kondensatn birikmesi iin dk noktalar oluturmaktadr..
Gerekli olan destein tr ve skl borularn apna ve duvar kalnlna bal olacaktr.
Buhar borular her zaman alma basncnda ve scaklnda kalmaz. almada ve duruta
borularn metali geniler ve daralr. Eer bu harekete imkan verilmezse nemli miktarda
gerilim oluabilir ve bu da atlamalara ve arzalara neden olabilir. Bu problemin stesinden
gelmek iin dzgn eimli dnlere sahip genleme emberleri buhar ebekesine aralklarla
yerletirilir. Daha kk buhar ebekeleri ve dallar da genileme pay gerektirebilir: bu
durumlarda krk tipi genileme eklemleri kullanlmaktadr.
Btn buhar ekipmanlar en iyi kuru buharla alr ancak baz ekipmanlar iin kuru buhar
zaruridir. Buhar ayrclar ya da kurutucular, isimlerinde de anlald zere, su
damlacklarn buhardan ayrmaktadr.

Buhar kapan

ekil 7a. Buhar ebekesinin Yanl Drenaj

Buhar

Boaltma ebi

Buhar kapan
Kondens

ekil 7b. Buhar ebekesinin Doru Drenaj

Bunlar gerekli ekipmanlardan nce kurulmaldr ve dzgn bir ekilde tahliye edilip
tutulmaldr.
Bir buhar ebekesine e merkezli bir ak azaltc yerletirilmesi ile ilgili uygulamada, boru
aplar deitiinde ko darbesinin oluumu ok yaygndr ve bundan kanlmaldr. Bu
ekil 8bde gsterilmitir.

Buhar

Yanl

ekil 8b. Buhar ebekesi zerinde Ak Azaltclarn Yanl Yerletirilmesi

Buhar

Doru

ekil 8b. Buhar ebekesi zerinde Ak Azaltclarn Doru Yerletirilmesi

3.4 Buhardan Is Transferi
Youan buhardan bir yzeye olan s transferi oran ok yksektir ancak bu hava ya da su
filmleri ile ciddi olarak engellenebilir. Uygun hava ve buhar kondensat uzaklatrma teknikleri
s transferinin tm verimliliini iyiletirecektir.
ekil 9un merkez ksm, metal duvarlar, buharn stlan malzeme ile dorudan temasa
gemedii herhangi bir proses buhar tesisinin stma yzeyidir. lk olarak, bu duvarn her iki
tarafnda snn rne akna kar nemli bir diren yaratan film tabakas olacaktr.
Proses kts zerindeki hava ve su filmlerinin etkisi btn stlan proseslerde meydana
gelmektedir ve youan yzeyler zerindeki hava ve su filmlerinin kalnlklarn drmek
iin baz nlemler alnmad srece olmaya da devam edecektir.
3.4.1 Hava Filmleri
Buhar gereleri kapandnda ve sistemler soumaya brakldnda btn buhar alanlarnda
hava birikir. Buhar gereleri aldnda havann (ve dier youmayan gazlar) sistemden
kamasna izin verilmedii srece buharla karmaktan baka bir seenei yoktur. Dolaysyla
buhara karma frsatn bulmadan srklenen hava ceplerinin ortadan kaldrldndan emin
olmak ok nemlidir.

Su filmi

Metal stma yzeyi

Youma filmi

Hava filmi

1.03 bar basnta buhar

Doru
Istlan
su

ekil 9. Is Akna Yksek Diren Etkisi

Buhar alan kesitinin nispeten kk olduu proses tesislerinin ounda buhar sisteme
ilk giri yaptndaki genellikle hava boluklarn kendisinden ne itmektedir. Bylece
hava, sistemin buhar giriinden uzak bir noktada toplanmaktadr.
ekil 14 bu davran gstermektedir, buhar aldnda havay sistem ierisinde souk
bir nokta oluturaca uzak bir yere iter ve sktrr. Su filmi s transferine kar demir
ya da elikten 60 ila 70 kat, bakra gre ise 500 600 kat daha fazla direnlidir.
Hava filminin etkisi daha da nemlidir ve aslnda s transferine kar demir ya da
elie kyasla 1500 kat, bakra kyasla ise 13000 kat daha direnlidir. 0.025 mm
(1/1000 in) kalnla sahip bir hava filmi s transferine kar 330 mm (13 in)
kalnlnda bir bakr duvarnkine eit dirence sahiptir.

Buhar

Buhar

Buhar

Hava

Hava

Hava

ekil 10. Yakalanan Hava Davran

Hava ve su filmlerinin proses kts zerindeki etkisi ekil 13te gsterilmitir. 1 bar basn
(15 psi) altndaki buhar 99 0Clik bir proses scakl salamak iin kullanlmaktadr. Her iki
filmin kalnln drerek ayn proses scakl iin buhar basncn drmek ya da ayn
buhar basnc iin proses scakln artrmak mmkndr.
Bunun sonucunda sistem hzl ve eit ekilde snamaz ve ou durumda souk vuru
bozulmaya neden olabilir. Hava bu noktada kalmayacaktr sisteme buhar ak dzensiz
olabilir ve uzak noktada toplanan havann bir ksmn harekete geirecektir.
Dolaysyla bir hava/buhar karm yaratlacaktr ki bu hi istenmeyen bir eydir. nk bu

durum buharn etkin scakln drmektedir. Ayrca bu karmn iindeki buhar, gizli
ssn sistemin stma yzeyinin duvar araclyla verecektir. Youtuka karmn hava
bileeni serbest kalacak ve mevcut diren filmlerine eklenmek zere birikecektir.
Havann ortadan kaldrlmas zaruridir ve manuel hava tahliyesi ya da otomatik hava tahliyesi
ile yaplabilir. Manuel hava tahliyesinin dezavantaj, bir musluun tam olarak ne zaman ve
nasl almas gerektiini ve daha da zoru zellikle bir hava/buhar karm tamamen buhar
gibi grndnde tekrar ne zaman kapatlmas gerektiini bilen bir operatre gvenmek
zorunda olunmasdr.. Bundan daha iyi bir seim ise otomatik hava tahliyesidir.
Ancak sadece hava tahliyesi yapmak kendi bana yeterli deildir hava tahliyesinin hz da
gz nnde bulundurulmaldr. Buharn sisteme girdii safhada havann buhara nfuz etme
ve karma olasln drmek iin hava hzl bir ekilde uzaklatrlmaldr. Ayrca hava ne
kadar hzl giderilirse sistem buhar alan da o kadar hzl buharla dolacaktr ki bylece
sistemin retim scaklna gelmesi iin harcanan zaman da azalm olacaktr.

Buhar

ekil 11. Dengeli Basnl Hava Menfezi

Hava ve buhar farkl scaklklarda olduklar iin basit bir termostatik hava menfezi
kullanlabilir. Mmkn olan yerlerde buhar basnc deiimlerini dikkate almadan buhar
scaklna ulalana kadar ak kalma kabiliyetinine sahip bir termostatik hava menfezini
kullanmak avantajl olacaktr. Bu dengeli basn prensibine gre alan hava menfezlerinin
ortak bir zelliidir. Tipik bir rnek ekil 11de gsterilmitir. Dengeli basn elemanlarna
sahip hava menfezleri baka bir avantaja da sahiptir. Bir hava/buhar karm ayn basntaki
buhardan daha dk scakla sahiptir ve bu fark bu elemanlar ile hissedilebilirbu nedenle
buharn varlnda kapanrken istenmeyen bir hava/buhar karmnn boaltlmasna imkan
salayacaklardr.

3.4.2

Hava Menfezlerinin Konumlandrlmas

Bir buhar girii balantsnn ve buhar alan eklinin konumu havann biriktii yerde nemli
bir etkiye sahiptir ve dolaysyla hava menfezlerinin nereye konumlandrlaca konusunda
herhangi bir kesin kural getirmek mmkn deildir. Buhar alannn eklinin ve kondensat
k ile balantl buhar giriinin bilgileri dorultusunda tesisin her bir birimi iin nihai
konum hakknda karar verilmelidir. Aslnda, kapan tr seimi ve onun havay tahliye

kabiliyeti de gz nne alnmaldr.. ki rnek verilmitir ve bunlar bu konunun dikkatli bir

ekilde gzden geirilmesini gerektirmektedir.
ekil 12 ekil ve boyut asndan ayn olan iki tesis rneini sunmaktadr. Her ikisinde de
kondensat alttan tahliye edilmektedir. A tesisinde buhar girii de alt taraftadr. Dolaysyla
buhar aldnda havay buhar alannn zerindeki uzak noktaya doru itecektir.
Bu yzden hava menfezi iin en iyi konum buhar alannn zeridir ki buhar kapan eer varsa
biraz havay geirmek zorunda kalacaktr. Ancak, B tesisinde buhar havay aa doru
itecektir. Burada ya hava menfezi yerletirilerek ya da yzen veya termostatik trde yksek
hava tahliyesi kapasitesine sahip bir buhar kapan kurularak hava uzaklatrlmaldr.

ekil 12. Hava Menfezlerinin Konumlandrlmas

Hava
menfezi

Buhar girii

Hava

3.5 Buhar Yakalama

Buhar

3.5.1 Buhar Kapanlarnn Amac

Buhar kapan
Buharifadesi bu blmde birka kez kullanlmtr. Bir buhar kapan nemli
fonksiyonu yerine getiren bir aygttr: kondensat (suyu) ortamdan uzaklatrma, havay
Hava
uzaklatrma ve buhar tutma.
Buhar borular ya da proses ekipmanlar iinde oluan
Buhar kapan
kondensat uzaklatrr. Bunu kondensat
olutuu anda yapmaldr yoksa sistem suyla
Buhar kapan
Buhar girii
dolacaktr. Buhar borularnda bu ko darbesine ve borular ile tehizatlarn zarar grme riskine
neden olacaktr. Proses ekipmanlarnda fazla su dolumu buharn sy ykseltmek iin ieri
giremeyecei anlamna gelmektedir. Dolaysyla proses durur ya da en azndan nemli lde
yavalar.

sminden de anlalaca zere bir buhar kapannn ana fonksiyonlarndan biri byk miktarda
buhar kan nlemektir. Ancak baz kapanlarn dzgn bir ekilde almas iin az miktarda
buhar karmas gerektirmektedir.
Bir buhar kapan sistemdeki gazlarn kana izin vermelidir. Eer gazlar kamazsa buharn
doldurmas gereken alan doldururlar. Bu da borularn tama kapasitesini daraltr ve buharn
proses ekipmanlarndaki transfer yzeylerine ulamasn engeller. En kt durumlarda bir boru
ya da ekipman paras yle bir hava engeli ile karlar ki kondensat bile salnamaz.
Uzaklatrlmas gereken gazlar ncelikli olarak sistem souk ve boaltlm olduunda
sistemi dolduran havadr. Buna ek olarak normal operasyon srasnda baz youamayan
gazlar sisteme besleme suyunda zlerek ya da besleme suyundaki kimyasallarn
kmesinin bir sonucu olarak sisteme girebilir.
3.5.2 Buhar Kapanlarnn Snflandrlmas
Gnmzde kullanlan ok sayda buhar kapan bulunmaktadr. Ancak bunlarn hepsi daha
nce ana hatlar verilen fonksiyonlar iyi bir ekilde yerine getirememektedir. Mevcut kapan
trlerinin hepsi detayl olarak incelenmeden nce ana kategorilerine gre snflandrlmalar,
almalar hakknda fikir verecektir.
Buhar kapanlar ana kategoriye ayrlmaktadr.
1. Mekanik.
2. Termostatik.
3. Termodinamik.
Mekanik kapanlar buhar younluu ile kondensat arasnda farkllama prensibine gre
almaktadr. rnein, baz mekanik kapanlar kondensat seviyesi arttka ykselen ve vanay
aan ancak sadece buharn olduu durumlarda vanay kapal tutan bir amandraya sahiptir.
Ancak baz mekanik kapanlar kapan ierisinde herhangi bir termal eleman bulunmad srece
havay ve youamayan gazlar boaltmamaktadr. Bu tarz elemanlar termostatik kapanlarda
kullanlanlarn minyatr versiyonlardr.
Termostatik kapanlar kondensatn scakln alglayarak alrlar. Buhar youtuka bu
ekilde oluturulan kondensat buhar scaklndadr ancak buhar kapanna doru aktka
scakln kaybetmektedir. Scaklk buhar scaklnn altndaki belirli bir deere dtnde
termostatik kapan kondensat dar salmak iin alacaktr.
Son olarak nc kategori belirli bir yzey zerindeki ak ile ayn yzey zerindeki
kondensat ak arasndaki farka dayal olarak alan termodinamik trdr. Belirli bir yzey
zerinde akan buhar ya da gaz alak basn alan yaratmaktadr. Bu da vanay yatana doru
hareket ettirip kapanmasna neden olmaktadr.
Ana hatlaryla verilen bu kategoride
Farkl operasyon modlar kullanlmaktadr ancak her bir mod kendi kategorisi iinde ayn
temel prensiple almaktadr.

3.5.3 Buhar Kapan zellikleri

Spesifik bir uygulama iin hangi kapann kullanlaca belirlenirken ilgili ekipman iin s
gereksinimleri ile kapann zelliklerini eletirmek yararl olacaktr. Dolaysyla, kapan
zelliklerinin bir zeti belirleyici kiinin bu seimi yapmasna yardmc olacaktr.
Tablo 4: Farkl kapan trleri ve zellikleri
FARKLI KAPAN TRLER VE
SINIFLANDIRILMALARI
Mekanik
amandral-Termostatik Serbest amandra
Ters Kova
Kaldral amandra
Serbest Toplu-kova
Silindirik kova
Termostatik Genileme
Likit
Dengeli basn
Mum kapsl
ki metalli
Krkl tip
Diyafram
ki metalli
Ak Oda
Termodinamik Disk
Hava Yaltml
Tahrikli
Buhar Ceketli
Delik ve Piston
3.5.3 Buhar Kapan zellikleri
Tablo 5. Kapan zelikleri
TP

AVANTAJLARI

DEZAVANTAJLARI

UYGULAMALAR

Dengeli Basn

Kk.

Hafif.

Basntaki
deiiklikler iin ayarlama
gerekli deil.

Hava tahliyesinde
iyi.

Geri basntan
etkilenmez.

Su darbesinden zarar
grebilir.
Fazla stlan buhar
in kullanlamaz.
Kendinden tahliyesi
yoksa donmadan
zarar grecektir.
Doymu buhar
scakl altndaki
derecelere souyana
kadar kondensi
tutacaktr.

ki Metalli

Kk

Yksek basnta

Hava tahliyesi iin

iyi.

Su darbesine
dayanacaktr.

Yksek basnl

Buhar iin
kullanlabilir.

Serbest amandral
Termostatik

Basit yap.
Anma ve kir
yapmasndan
etkilenmeyen
mekanizma.
Kondens ak oran ve
basncndaki
deiikliklere hzl ve
otomatik uyum salama
balangta hava tahliye

Geni bir basn

aralnda ayarlama
gerektirmektedir.
Kondensat
soumaya tabi
tutacaktr.
Yk deiikliklerine
yava tepki verir.
Geri basntan
etkilenebilir.
Ar su darbesinden
zarar grebilir.
Muhafazasz
durumlarda donabilir.

Doymu buhar
kullanan buhar
ekipmanlar iin hava
menfezi olarak.
Buhar stmal
radyatrler.
Buhar alan
ierisindeki az
youuk miktarnn
kty
etkilemeyecei
kk boyutlu proses
Buhar izleme.
Dk basnl
izleme.
Enstrman ilaveleri.
Yksek basnl hava
menfezi olarak.
Standart menfezi
olarak.

Maksimum verimlilik
gerektiren btn s
dntrclerinde
ve proses
tesislerinde.
Hzl snma
gerektiren toplu
proseslerde.

Ters Kova

Termodinamik

eder.
Buhar kilitli salm vanas
ierebilir.
3 noktal yuva ile kzgn
buhar ebekelerini tahliye
etmek iin kullanlabilir.
Olduka salam.
yap ko darbesine
dayankl

Basit Kompakt
salam yap.

Ko darbesi,
donma ve ar snmaya
dayankl

Bazlar balangta
havay tahliye etmek iin
hava menfezine sahiptir.

Kapan boyutu
bana yksek
kapasiteler

Orifiste herhangi bir

deiiklik olmadan geni
bir basn aralnda
alrlar.

Titremeden
etkilenmez.

Havay yavaa tahliye

eder.
Donmadan
etkilenebilir.
Basnta ani bir d
olduu zaman su
perdesini kaybeder ve
buhar pskrtr.
Hafif yklerde buhar
israf eder.
Ar snmada
kullanm iin tavsiye
edilmez.
ok dk
basnlarda
kullanlamaz.
Giri basncnn
%80inden fazla olan
basnlarda
alamaz.
Hava menfezi takl
olmadnda hava
sorun olacaktr.
Hava ceketi olmadan
kapan kt hava
koullarnda hzl bir
ekilde dnecektir.

Buhar ebekelerini
tahliye etmek iin.
Olduka sabit
artlarda alan
kk proses
tesislerinde.

zellikle yksek giri

basnc ya da ar
snma olan buhar
ebekelerinin
tahliyesinde.
Geri titreme ya da
hareket olan kk
proses tesisleri
Buhar izleme

3.5.4 Pislik Tutucular

Byk kapanlarda buhar sistemindeki kire kar ek bir koruma gereklidir. Y tipi szgeler
kurulmaldr ancak szgein delikli ksm her zaman ekil 13te gsterildii gibi saat 3 ya da
saat 9 konumunda olmaldr.
Aksi takdirde byk szgelerde kondensat toplanacak ve buhar kapan iinde ko darbesine
neden olacaktr.
Buhar ebekeleri iin drenaj noktalar ina edilirken normalde 100 mm (4) ye kadar boru
llerine eit bir t borusunun ve borunun tabannda braklan bir kir cebinin boyutunda ina
edilir. Balant asla cebin tabanndan kapana doru deil de yan taraftan yaplr. (100 mmden
(4) fazla olan ebekeler iin drenaj noktalar, minimumu 100 mm (4) olacak ekilde 2 ila 3
boru boyutundan kk olmayacak ekilde olmaldr. ekil 14 doru bir drenaj noktasn
gstermektedir).
3.5.5 Grup eklinde Buhar Kapan Uygulamas
Doal olarak hi kimse buhar ekipmanlarn kurarken gereinden fazla para harcamak istemez
ancak ekonomik tedbir olarak alglanan eyin prosesin verimlilii asnda byk bir
dezavantaj olmamasna dikkat edilmelidir. Birok buhar tesisi rnn sadece bir buhar
kapanna gruplamak sz konusu olduunda bu tarz bir sorun meydana gelmektedir. rnein,
ekil 13te gsterilen buhar kapanna bakalm. Bu birok blmden olumaktadr.

BUHAR

YANLI

DORU

ekil 13. Szgelerin Doru Oryantasyonu

ekil 14. Doru Drenaj Noktas

Istc Bataryas A ilk olarak souk havay alr ve hava stcsnn toplam s ktsnn
%60n oluturmaktadr. Blm A ierisindeki youma oran dolaysyla ok yksektir.
Ancak hava Blm Cye ulatnda ok scaktr ve youan ok az buhar vardr. Bu yzden
buhar Blm Cnin k borularna girer ve kapanmasna neden olarak kapana ular. Basit
bir ifadeyle Blm A ve Bye ksa devre yaptrr.
Kapan kapal iken Blm
Ada oluan kondensat buhar kapanna akamaz ve sonu olarak
DORU
stc tpleri iinde tutulacaktr. Bu da stcnn scaklk kaybetmesine neden olacaktr ve
bunun karsnda souk hava ve scak hava akmlar yaratlacaktr. Dolaysyla "grup olarak
buhar yakalama" bu uygulama iin yanltr. Doru zm hava stcsnn her bir blmn
ayr ayr buhar kapan yerletirilmesi olacaktr; bu ekil 16'da gsterilmitir ?????

SOUK
HAVA

BUHAR
KAPANI

ekil 15. Grup Yakalama

3.5.6 BUHAR KAPANLARININ
PERFORMANSINI KONTROL ETME
Buhar kapanlarnn dzgn almas ok nemlidir nk buhar ve kondensat
arasnda hayati bir balant salar. 12.5 mm (0.5 in) boyutunda srekli sznt yapan

bir buhar kapan ylda binlerce TL Rand (Gney Afrika para birimi) israf edebilir.
ekil 16. Bireysel Yakalama

BUHAR KAPANLARI KONTROL LSTES

Buhar kapanlarna yeterli ekilde bakm yapn.

Dzenli bir muayene ve servis hizmeti salayn.

Mmkn olduunda belirli zaman aralklaryla i

paralar deitirin

En uygun tiplerin belirli uygulamalar iin

kullanldn teyit edin. Onarm ve/veya
deitirme kolaylna dikkat edin.

Kapal konumdaki buhar kapan arzas genellikle zayf tesis performans ile belirti verir.
Ancak buhar ebekesinde fark edilmeyebilir. Ak konumda arza da her zaman o kadar ak
deildir.
Kapanlar genellikle ortak bir kondensat geri dnm sistemine boalmaktadr. Toplama
tankndaki taze buhar bir problemin olduunu gsterse de Sorunlu olan kapan ayrt
etmeyecektir.

3.5.6.1 Ak Ulu Dearj Yapan Kapanlar

Grsel Muayene
Orta arlktaki ykleri ele alan Termodinamik kapanlar, klasik dengeli basnl kapanlar ve
ters koval kapanlarn hepsi de ak ulu dearj yapmaktadr. Eitimsiz bir gz kapann
dzgn bir ekilde alp almadna kapann dearjna bakarak karar verebilir. Patlamal
ya da faslal dearja sahip kapanlarn kontrol edilmesi daha kolaydr. Kapan kapal iken
sadece bir tutam buhar grlebilir olmaldr. Bu, k balantsnda kalan scak kondensat
damlacklarnn buharlamasndan kaynaklanmaktadr. Kapan dearj yaparken bir miktar fla
buhar kondensatla birlikte ktan ayrlacaktr. Bu taze buharla kartrlmamaldr.
Paslanmaz elik elemanlarna sahip amandral kapanlar, iki metalli kapanlar ve baz dengeli
basnl kapanlar genellikle, fakat her zaman deil, srekli bir dearj salamaktadr. Bu tr
kapanlarda dzgn bir ekilde alp almadklarn anlamak daha zordur. Eer dearjda
mavimsi bir belirsiz grnle birlikte ksa bir transparan blge varsa bu kapan buhar flyor
demektir.. Eer atmosfere dearj eden bir kapan tamamen ak kalmsa o zaman grlt ve
deimeyen dearj bir eylerin yanl olduuna dair gl bir iaret vermektedir.
3.5.6.2 Kapal Sistemler
Test Musluklar
Bir kapann alt akmna bir test musluu yerletirmek dearjn atmosfere ynlendirilmesini
salar. Kapan o zaman ak ulu dearj yapacak ve performans yukarda tanmland ekilde
deerlendirilebilecektir. Bu uygulamadaki dezavantaj kapann geri basntan kurtulmas
olacaktr. Bu durum iki metalli kapanlarn etkin ayarn deitirecektir ve eer yeterince
yksekse darbeli ya da termodinamik kapanlar alamaz duruma getirecektir. Dolaysyla
test tam olarak nihai olmayacak ve sonular da buna gre deerlendirilecektir.
Gzlem Cam
Alternatif olarak dearj bir gzlem camndan gzlemlenebilir bu bir kapann alt akm
tarafna yerletirilen bir penceredir. Bu yntem genellikle ama/kapatma zellii net
olduundan tr bir patlama dearjna sahip olan kapanlarda etkilidir.
Scaklk lm
Scakla duyarl kalemler ve en son pirometreler kullanlm olsa da bu yntemler snrl
kullanma sahiptir. Ancak ciddi bir su doluuna neden olan kapan tespit edebilmektedirler.
Dzgn bir ekilde alan kapann alt akm tarafndaki kondensat ve buharn scakl
normalde 100 0C civarndadr. Ancak, scaklk hat basnc tarafndan kontrol edildii iin
hatal bir kapann aa akm tarafndaki kondensat ve taze buhar ayn scakla sahip
olacaktr. Bu durumda scaklk lm, kapan performans hakknda hibir fikir vermez.
Grlt
Termodinamik kapanlar eitimsiz bir kulak tarafndan bile tespit edilebilen ayr ve dzenli bir
klik sesine sahip olsa da birok kapan ayrt edici bir sinyale sahip deildir.
Kapan deliinin hemen aa akmnda yer alan kondensat ve fla buhar delikteki kondensat
ve taze buharla ayn sese sahip olabilir. Her iki ses de ktle ak ve basntan etkilenmektedir.
Hafif yk artlar altndaki hatal bir kapan tam yk artlar altnda dzgn bir ekilde alan
kapandan daha dk bir sinyal vermektedir. Ancak, bir kapann taban boyunca yaplacak
olan bir tarama farkl sinyaller dalm retebilir. Dier problemler borular araclyla
aktarlan bitiik kapanlarn sesinin karmndan kaynaklanmaktadr. Ultrasonik sznt

detektrleri baz kapanlarda etkili olabilir ancak kapan artlarna uymak ya da elemek iin
dikkatli bir ekilde ayarlanmalar gerekmektedir.
Elektrik letkenlii
Kondensatn elektrik iletkenliini kullanan ve buhar kapannn yukar akm tarafnda ters bir
bendi olan bir sensr odas donanmna sahip yeni bir cihaz bulunmaktadr.
Buhar kapan normal ekilde alrken kondensat, her bir tarafta basnc dengelemek iin en
stte kk bir delie sahip olan ters bir bent altndan akmaktadr. Kondensatn varl yukar
akm tarafndaki bir sensr tarafndan alglanmaktadr. Elektrik devresinin taml sensrdeki
bir kabloyu tanabilir bir gstergeye takarak kontrol edilir; grsel bir iaret (yeil ya da
krmz) kapann dzgn bir ekilde alp almadn gstermektedir. Eer kapan ak
pozisyondayken arzalanrsa o zaman nispeten daha byk hacimli bir buhar kapana doru
akacaktr. Bu da bendin yukar akm tarafndaki su seviyesini azaltacak ve sensr akta
brakacaktr. Elektrik devresi krlacaktr ve tanabilir gsterge kapann arzalandn
gsterecektir.
Bu yntem deneyim ya da kiisel muhakemeye ihtiya duymadan yorumlanabilen pozitif bir
sinyalin sunulmas avantajna sahiptir.
Uygun elektrik tesisatnn kullanlmas test noktasnn sensr odasndan uzaa kurulmasna
imkan salar. Bu da yksek seviyelerde ya da eriilemez olan kanallarda yer alan kapanlar iin
yararl olabilir. Bu ekipmanlarn eitli versiyonlar hatal bir kapan, tkanm bir szge ya da
kapal bir yukar akm valf yznden soumu olan kapanlar tespit edebilmektedir.
Dolayl Yntem
Buhar lm her ey dzgn bir ekilde alrken standart bir rakam sunmaktadr.
Dolaysyla buhar tketimindeki ciddi bir art kapanlarn buhar geirmeye baladn
gstermektedir. Ancak, buhar lm genellikle nispeten byk makine ya da alanlara
uygulanmaktadr bu da hangi kapanlarn sorun yarattn belirlemeyi zorlatrmaktadr. Buna
ramen her bir kapann kontrol edilmesi iin yararl bir bilgidir.
3.5.7 Kapanlarn Rutin Bakm
Buhar kapanlar incelenmeli ve eer gerekliyse dzenli olarak servise girmelidir. Bu yaklam
daha geni tesislere rutin olarak uygulansa da buhar kapanlara ok nadiren uygulanmaktadr.
kapann trne dayanabilir. rnein, dengeli basnl termostatik buhar kapan kolay
deiim iin tasarlanm olan bir elemana sahiptir. Bu elemanlar deitirmek, rnein iki
senede bir, zaman ve materyal asndan israf gibi grnse de kapan kontrol ihtiyacn
ortadan kaldrmakta ve hatal kapanlardaki kayplar olmadan sorunsuz bir sistemi
garantilemektedir.
Maliyetten tasarruf etmek iin rutin bakm herhangi bir pheli parann yenilenmesini
kapsamaldr. Bu, kullancy krk gibi ksmen yorulmu paralar temizleme ve eski haline
getirme iin zaman ve materyal harcamaktan kurtarmaktadr.
Genellikle, kapann gvdesi takl olduu tesis kadar uzun mrl olduu iin anacak olan
paralar ierideki hareket eden paralardr. Dolaysyla, belirli zamanlarda bir buhar kapannn
i paralarn yenilemek avantajl olacaktr. Bu nlemin deeri yeni paralarn taklabildii
kolayla ve yenilenen kapann gvenirliine dayanmaktadr. ou termostatik kapann
elemanlar vidal bir yuvann sklmesi ile deitirilebilir.

Deitirme kolaydr ve yeniden yaplan kapan gvenlidir. Ancak, kapan gvdesi ile yuva (en
zayf nokta) arasndaki eklemin buhar flemesine izin verilmise tekrardan yapma imkansz
olacaktr.
Dier bir faktr ise saha artlardr. Kk amandral ve ters kova kapanlar, i paralar takl
olan kapan boru hatlarnda herhangi bir rahatszla meydan vermeden kontrol iin atlyeye
gtrlebilecei ekilde tasarlanmtr. Bu, borulara kaynaklanan eriilemez kapanlarn
yuvalarnn yenilemesine tercih edilir.
Baz sahalarda, yksek iilik maliyetleri en byk kapanlar haricinde hibireyin onarmna
imkan tanmaz. Bu durumlarda, kapanlarn kolay bir ekilde deitirilebilmesi ok nemlidir.
Flanl balantlar bir tek zm sunsa da flanl kapanlar edeer vidal olanlardan daha
pahaldr ve srtnme flanlar ek bir masraftr. Buna alternatif olarak, dner balantl
kapanlar taklabilir. Kapan ve boru hatt arasndaki eklem sadece iki cvata ile salanmaktadr.
3.6 Buhar Kaaklar
Buhar kaaklar ok fazla miktarda enerji israfna neden olmaktadr.
BUHAR KAAKLARI KONTROL LSTES

Gvenlik vanalarn ve kazan ba vanalarn buhar

geiinde izleyin. Ar scaklklarda menfez
borularn izleme hzl bir kontrol salayacaktr.

Buhar kaaklarn onarmaya daha fazla ncelik

verin.
ok az sayda kaak yapan vana bilezikleri

yznden bile maliyetler ksa zamanda artabilir.

Buhar kaaklarn rapor etme ve dzeltmek iin
belgelere dayal bir sistem iletin.

Tablo 4, eitli aplardaki delikler boyunca 7 barg deerindeki buhar kayplarnn yaklak
yllk maliyetlerini gstermektedir. nk kaak yapan bir flan contasn bir delik boyutuna
ilikilendirmek zordur. Dier bir yaygn l bir buhar kaann grlebilir duman
uzunluudur. Tablo 4, 7 barg kuru doymu buhara dayanarak her bir delik ap iin beklenen
duman uzunluunu gstermektedir. Arka plan klandrmas dahil olmak zere ortam artlar
bunun ok yaklak bir lm olmasna yardmc olacaktr. Buna ramen yararldr. .Eer 5
c/kglik bir buhar maliyeti uygulanrsa ve Buhar ebekesinin her sene 4.500 saat canl olduu
farz edilirse o zaman buhar kaann yllk masraf hesaplanabilir.
Grlebilir buhar kaaklar alanlara saha ynetiminin enerji verimliliini umursamad
izlenimini verecektir. Ayn ekilde klar ak brakmak gibi buhar kaaklar da personeli
enerji verimlilii asndan motive etmemektedir.
Buhar kaaklarn gidermekle ilgili ana zorluk iletme ile ilgilidir nk souk hatlara eriim
ok nadiren uygun zamanlarda olur.
Kaak yapan flanlara abuk katlaan reinelerin basnl enjeksiyonunu ieren teknikler
mevcuttur. Vana seimi de nemli bir rol oynamaktadr: Bir krk dizayn baz proses
alanlarnda nemli vanalar iin kullanlabilir. ift conta ieren bu tr bir vana eer gerekirse
almay etkilemeden ana bileziin hattan sklmesine imkan salar.

3.7 Yaltm
Borularn ve tehizatlarn yaltlmas bir s datm sisteminin enerji verimliliini artrmann
en basit ve en tasarruflu yollarndan birisidir. Geri deme sresi genellikle bir yldan daha
azdr.
Tablo 6. Buhar Kaaklarnn Maliyeti (1998 fiyatlar)
Delik ap(mm)
maliyet(R)
2

Buhar kayb(kg/h)

Duman uzunluu(m) Yllk

10

0.7

225

40

1.5

900

90

1.8

2025

160

2.2

3600

YALITIM KONTROL LSTES

Yaltm kalnln dzenli olarak kontrol edin Yakt fiyatlar arttka

ekstra kalnln gerekli olup olmadn hesaplayn.

Su fazlaln kontrol edin nk bu yaltm deerlerini drmektedir.

Yaltmn geveyen blmlerini kontrol edin nk bunlar havann

yaltm ile borular arasnda dolamasna izin vermektedir.

Scak likit yzeyleri bir kapak ya da plastik toplardan oluan bir rt ile

kapatn. Btn scak yzeylerin yzey scaklklarn ln. Kabaca

sylemek gerekirse binalarn iindeki btn yaltlm borular, yaltlm
0
yzeyler, tanklarn ak yzeyleri 60 Cnin altnda olmaldr.
Istc birimlere giden buhar tedarik hatlarn yaltn, Is kaybnn alan
stmasna katkda bulunduu yerlerde yaltm yapmayn. Yaltm
olmadan yumuak havalarda ar snma meydana gelebilir. Yksek
seviyelerdeki s kayplar da bir bina ierisindeki scaklk deiimlerini
gsterebilir.

3.7.1 Yaltlm ve Yaltlmam Borularn Karlatrmal Enerji Maliyetleri

Bu rnekte yakt maliyetleri 5 c/kWh Ve kazan verimlilii %76 olarak alnmtr.
Yaltlmam Borular
Eer buhar 100 metre uzaklktaki 1500 kWlk bir kullancya yaltlmam 150 mm delikli
boru araclyla nazari kazandan besleniyorsa
Is kayb 1.5 kW/metredir.
Toplam s kayb 150 kWdir. Kazan dairesinden gerekte tedarik edilen buhar miktar = 1 500
+ 150 =1 650 kW
Nihai kullanc verimlilii = 1.500 x 76% = 69.1%
1.650
Revize enerji maliyeti=

5
7.24c / kWh
0.691

YALITILMI BORULAR
Eer boru 100 mmlik mineral fiber ile yaltlm olsayd s kayb 1.500 W/metreden 60
W/metreye drlebilirdi.
Toplam s kayb 100 metre iin 6 kWdir..
Kazan dairesinden gerekte tedarik edilen buhar miktar = 1 506 kW
Nihai kullanc verimlilii =

Revize enerji maliyeti =

1.500
x 76% %75.7
1506

8
6.61c / kWh
0.757

Yaltm boru s kayplarn nemsiz miktarlara drmtr.

Termal yaltm uygulamak veya iyiletirmek bir s datm sistemindeki tasarrufu
salamann en basit ve en tasarruflu yntemlerinden birisidir. yiletirmeler genellikle
faaliyeti kesintiye uratmadan yaplabilir.
3.7.2 Yaltm Materyali Seimi
Spesifik artlara ve boru yerlerine bal olarak salam ve etkin bir uygulamann yaplabilmesi
iin farkl yaltm trleri mevcuttur. Aadaki faktrler yaltm materyali seilirken gz
nnde bulundurulmaldr:

hem yaltm materyalinin hem de kurulumun maliyeti;

fiziksel zarara diren;
youma;
maksimum scaklk kapasitesi;
yangn zellikleri; ve
bakm kolayl yani; hareket ettirilebilirlik/deitirilebilirlik.

ou boru sisteminde alminyum kaplamalar nceden ekillendirilmi mineral yn iyi bir

performans verir. Flanlar kutulanmal ya da esnek kaplamalarla kaplanmaldr.
Kullanlan bir alandaki yaltlmam borular alan stmasna katkda bulunabilecekleri yerlere
asla yaklatrlmamaldr. Alan stmas her zaman kontrol edilmelidir: eer bir sirklasyon
borusu ayn devreden proses ihtiyalarna hizmet iin srekli olarak alyorsa bu zellikle
kontrol edilmemektedir. Alan stclar sy radyasyon ya da ynlendirilmi konveksiyon
akmlar araclyla bir blgeye ynlendirmek zere tasarlanmtr. Yksek seviyedeki ve bir
duvara bitiik olan scak bir boru, muhtemelen zemin seviyesine ynlendirilmekten ziyade
atdan geerken daha ok s kaybedecektir.

3.7.3 Borularn Yaltlmasnn Ekonomisi

Is datm sistemlerindeki borularn ekonomik kalnl aadakilere baldr:
yakt/s maliyeti:
yllk alma saatleri:
boru sistemi scakl ve aplar:
ortam scakl:
yaltm materyalinin maliyeti;ve
gerekli olan geri deme sresi.
Belirli bir yatrm geri dn iin en dk kombine yaltm maliyeti ve s kayb gereklidir.
Ek 2de verilen s kayb grafii yzey scakl 1500 C ve farkl yaltm kalnl ile 100
mm(4 in) nominal burguya sahip borular iin s kayplarn gstermektedir.
Seilen deerlendirme sresince yaanlan s kaybnn maliyeti, farkl kalnlklardaki yaltm
uygulama maliyeti ile kyaslanabilir. Uygulama maliyetleri bir yaltm tedarikisi ya da
mteahhitten alnmaldr. Bu tarz hesaplamalar borular yaltmadan brakmann toplam
maliyetini ve sadece 25-50 mm'lik yaltm ile salanan tasarrufu gstermektedir.
3.7.4 Valf ve Flanlarn Yaltlmas
Yaltlmam borularn toplam uzunluklar hesaplanrken btn flan ve valfler dahil
edilmelidir.
Geikmesiz
flan

Geikmeli
flan

ekil 17. Gecikmesiz Flanlardaki Is Kayb

Is kayb asndan bir flan bir borunun 0.5 metresine eittir. te yandan bir vana bir
borunun 1 metresine denk debilir. Bir boruyu yaltmak s kaybn yaklak olarak on faktr
drecektir. Bylece, yaltlmam bir flan be metre uzunluunda yaltlm bir boruya ve
yaltlmam bir vana on metrelik yaltlm bir boruya eittir. Boru datm sistemi
mkemmel bir ekilde yaltlm ancak btn flan ve vanalar ak braklm olabilir. flan
ve vanalar da yaltmak datm s kayplarn yarya indirebilir. Gecikmesi flanlardaki s
kayb ekil 15te gsterilmitir. Yaltm szntlar nlemenin en iyi yollarndan birisidir
nk scaklk farkllklarn ve onlarla balantl olan gerilimleri azaltmaktadr. Herhangi bir
sznt ok abuk bir ekilde grnr hale gelecektir.
Hem flan hem de vana yaltm iin modifiye bir yaklam gereklidir. Genellikle alminyum
pop-perinli kaplamas ile standart mineral fiber yaltm kaldrmak basit bir ilem olsa da
bunu tekrar yerine oturtmak olduka zaman alcdr. Boru tehizatlarnn yaltmnda iin
hzl-zlebilen balara sahip esnek ve zel yaplm vana malzemeleri iin ek deme
yapmaya deerdir. Mteahhitlere i verilirken anlama almadan sonra yaltm eski yerine

koyma artn da iermelidir.

3.8 Kondensat Dn
3.8.1 Kondensat Geri Kazanmnn nemi
Buhar stlan prosese gizli ssn verdikten sonra youur. Bu kondensat yakt tarafndan
salanan orijinal s ieriinin llebilir orann da - yaklak %20 tar.
Bunu atmak israftr ya onun iin baka bir proseste alternatif bir kullanm bulunmaldr ya da
buhar sistemi iinde tutulmaldr. Prosesle direkt temasta bulunmayan kondensat kimyasal
olarak saftr ve dolaysyla pH ayarlamas dnda ok az bir su artmasna ihtiya
duymaktadr. Hem su artma maliyetleri hem de blf kayplar bu ekilde azaltlabilir.
Kondensatn dndrlmesiyle elde edilen tasarruf aada gsterildii ekilde hesaplanabilir.
Adm 1:
Scaklk seviyeleri ile birlikte saat bana dndrlen kondensat miktarn
tahmin edin.
Step 2:
Q =
W =
Th =
Ta =

Geri kazanlan s miktarn hesaplayn

W x 4.2 x (Th Ta) kJ/h burada
kondensat ak/saat miktar (kg/h)
Scak kondensatn scakl (C)
lave suyunun scakl (C)

Adm 3:
Tasarruflarn miktarn belirleyin
S = (Q x N x FC) / (BE x GCV x 10)
burada
Q
N
BE
GCV
FC

=
=
=
=
=

tasarruf edilen s miktar (kJ/h)

yllk alma saatleri
kazan verimlilii (%)
yaktn ortalama brt kalorifik deeri (kJ/kg)
yalt maliyeti (R/ton)

tasarruf (R/yl)

Birok endstriyel ve ticari alandaki deneyimler kondensat geri kazanm sistemine s

sisteminden daha az nem verildiini gstermitir. ou zaman kondensat kazan dairesine
geri dndrlmemektedir ve tahliye olmas iin salnmaktadr. Borular, vanalar, transfer
pompalama ekipmanlar ve yaltm dahil olmak zere kondensat geri kazanm sistemlerindeki
yatrmlarn ou zaman hzl geri dnler salad grlmtr.
3.8.1.1 istisnalar
Kondensat toplanmasnn ok fazla maliyetli olduu baz istisnai durumlar mevcuttur. Bu tarz
bir istisna genelde kazan dairesinden ok uzakta kk bir yk olduu durumlarda olur. Dier
bir istisna ise, yaltldnda bile boru uzunluunun kazan dairesindeki kondensatta hibir
yararl s ieriinin kalmayaca kadar uzun olduu durumlardr. Ancak baz durumlarda,
ham su ve besleme suyu artmasnn yksek maliyetinden tr uzun mesafeler boyunca souk
kondensat geri dndrmek ekonomik olabilir.
Kondensat kazan dairesine geri dndrmenin ekonomik olmad durumlarda bile
alternatifsiz kalnmadka enerji ierii bir keye atlmamaldr. Kondensatn s ierii

proses scak su retimi iin direkt ya da dolayl olarak kullanlabilir.

Ne yazk ki kondensat bazen prosesteki dier maddelerle temasa girerek kirlenebilir. Eer
kirlenen kondensat kazana geri dnerse s transfer yzeylerinin kirlenmesine neden olabilir.
En kt sonu, bu kirlenmenin bir sonucu olarak metal fazla snmasndan dolay kazanda
arza meydana gelmesidir... ou durumda kirlenen kondensat miktar azdr ve s geri
kazanm ekipmanlarnn satn alnmas ve bakm maliyetine dememektedir. Kondensat
miktarn ok olduu ve proses scak suyu iin kullanm olan yerlerde basit bir s dntrc
enerji israfndan kanmak iin kullanlabilir.
Ancak, u unutulmamaldr ki s dntrc kirlenmi kondensattan zarar grecektir ancak
dzenli temizlik bu durumun dzelmesine yardmc olacaktr.
Uygulanmas gereken kural, kondensatn safl konusunda herhangi bir phe olduu zaman
direkt olarak kazan besleme suyuna dndrlmemesidir.
3.8.2 Sistem Tasarm
3.8.2.1 Boru Boyutlandrma
Doru boyutlarda borular kurmak buhar iin olduu kadar kondensat iin de nemlidir ve
nedenleri de nerdeyse ayndr. Eer boru ok kkse sistemde retilen geri basncn
stesinden gelmek iin daha fazla enerji gerekmektedir, yani kondensat pompalar daha
yksek buhar basncna ihtiya duyacaktr. Eer boru gereinden fazla bykse kurulum
maliyeti daha yksek olacaktr ve yzey s kayplar daha fazla olacaktr.
Kondensat borularnn doru boyutlandrlmas buhar gre daha zordur. Normal alma
artlar altnda kondensatn bir ksm fla buhar oluturacaktr.
Boru boyutu
mm
15
20
25
32
40
50
65
80

Kapasite
kg/h
160
370
700
1 500
2 300
4 500
9 000
14 000

Sz konusu oran normalde hafiftir ancak nispeten geni bir hacim kaplamaktadr ve doru
boru boyutunun belirlenmesinde bu iki fazl akn anlalmas gereklidir.
Neyse ki uzun yllar sonunda elde edilen deneyimler btn kondensat borularnn balatma
artlar altnda su akna gre boyutlandrlmas gerektiini ortaya koymutur. Bu artlar
altnda buhar hzl bir ekilde youur ve tketim normal almann en az iki kat olacaktr.
Deneyimler bu ekilde boyutlandrlan borularn alma artlar altnda kark fla buhar ve
konensat tamak iin yeterli olacan gstermitir.
Tablo 5 genel uygulamada borularn maksimum kapasitesini vermektedir. Bu, boru
uzunluunun metre cinsi bana 0.8 mbar'lk bir basn dne dayanmaktadr.
Ancak Tablo 5 ve yukarda aklanan gz karar yntemi sadece 14 bara kadar buhar sistemi

basnlar iin geerlidir. Daha yksek basnlarda boru iinde oluan ekstra fla buhar
miktar daha fazladr ve kondensat borularnn daha byk boyutlandrlmasn
gerektirmektedir.
Yksek basn sistemlerinde oluan ek fla buharn ynetmenin en iyi yolu bunu daha dk
bir basnta geri kazanmak ve proses iinde baka bir yerde kullanmaktr. Alternatif olarak
kapal bir basnl kondensat geri dnm sistemi kurmaktr. Bu tarz sistemlerin kurulmas
pahal olabilir nk her bir ekipman paras yksek basnlara dayankl olmaldr. Dahas,
bu tarz bir sistemde yer alan birok bileen basn kanallar oluturmaktadr ve dolaysyla
sigorta muayenesine tabidir.??
3.8.2.2 Yerleim
yi tasarlanm bir sistemde kondensat geri dnm buhar kapanlarnda gereksiz bir geri
basn uygulamayacaktr. Bu zellikle kapanlarn ilk olarak sistemden byk miktarda hava
daha sonra ise ok miktarda su tahliye etmeleri gerektii balatma srasnda elzemdir.
Kondensat kazan besleme tankna doal akla beslemek nadiren mmkn olmaktadr.
Dk seviyelerde kondensat alclar kurarak buhar kapanlarndaki geri basnc minimize
etmek ve daha sonra kondensat tekrar kazan dairesine pompalamak mmkndr. ekil 18de
gsterildii gibi ya elektrikli pompalar ya da ekil 19da gsterildii gibi otomatik
pompalama kapan kullanlabilir. Hangisi seilirse seilsin kaynama noktasna yakn olan
kondensatla baa kabilmelidir. Btn kondensat toplayc kanallar dzgn bir ekilde
havalandrlmaldr nk basn kanallar olarak retilmemektedir ve bir buhar kapan sorun
kardnda tam buhar basncna dayanamamaktadr..
Kondensatn Ykseltilmesi
Btn referans kitaplar Kondensatn dk seviyeli bir ktan yksek seviyeli bir toplama
kanalna ya da borusuna kaldrlmamas gerektiini yazmaktadr. Uygulamada, kondensat
borularn kurmak iin en uygun yer yksek seviyedir. ekil 20 kondensat kaldrmak iin
tipik ayarlamay ve gerekli olan kontrol valfinin pozisyonunu gstermektedir.
Kapandaki buhar basnc kondensat kaldrmak iin kullanlmaldr. Kondensatk her bir 10
metrelik kaldr iin 1 barlk bir geri basn uygulamaktadr. Bu da kapan boyunca basn
farklln azaltmaktadr ki bu da daha az kondensat geirebilecek demektir. Eer bir kapan
3 barda buharla bir kanaldan 10 metre kondensat kaldrmak zorundaysa sadece kondensat
atmosfere braklacaksa geecek olduu miktarn %65ini geirebilir. Bu problemin
stesinden gelmek iin daha byk buhar kapanlar kullanlmaldr.
Eer kapan boyunca sregelen farkl basncn ok aa dmesine izin verilirse zellikle
balatma artlarnda almayacaktr ve bu da

ekil 18: Elektrik li kondensat dn pompas

ekil 19. Kondensat Dn in Pompalama Kapan

Kondens
dn

Buhar

Buhar kapan
Kontrol valfi

rtl kap

Kontrol valfi

ekil 20. Kondensatn Kaldrlmas

Tablo 8: eitli Besleme Suyu Scaklklar iin Gerekli Emme Basnc
Scaklk (C)

Emme ucu (m)

86
90
95
100

1.5
2.1
3.5
5.2

su giriine neden olacaktr. Bir proses kabnn termostatik kontrolnn gerekli olduu yerlede
bu sklkla grlr. Eer bu buhar tedarikinin kslmas ile baarlabilirse buhar basnc kapan
altramayacak kadar der.
Besleme Pompas Problemleri
Kazan dairesine geri gnderilen kondensat miktarn iyiletirmek dier problemlere neden
olabilir. Besleme tank scakl bu durumda ykselecek ve bu da kazan besleme pompasnda
boluk ve buhar kilitlenmesi problemlerine neden olacaktr. Bu problemlerin stesinden
gelmek iin pompann yeterli miktarda net pozitif emme ucuna sahip olmas gerekmektedir:
bu, basit bir ifadeyle, kazana besleme suyu giriinin zerindeki besleme tanknn ykseklii olarak ifade
edilebilir. Tablo 6 farkl besleme suyu scaklklar iin gerekli minimum ykseklik farklarn
gstermektedir.
3.8.3 Kondensat Yaltm

Buhar borular yaltlmken kondensat borularnn yaltlmam olmas ok da artc

deildir. kondensat hatlar daha dk bir scaklkta olsa bile bir kondensat geri kazanm
sisteminin ana hedefi sy geri kazanmaktr dolaysyla btn kondensat borular
yaltlmaldr.
Tablo 7 ak borulardaki kayb gstermektedir. Ortalama artlar altnda yaltm bu kayb %7
orannda azaltacaktr.
Kondensatn aktarld kazan besleme tank yeterince yaltlmal ve atmosfere alan bir
menfez ieren bir kapak ; veya su yzeyinde derin plastik toplardan oluan yzen bir rt ile
birlikte yerletirilmelidir.
Tablo 9. Borulardan Is Emisyonu
10C ve 20C.W/m arasndaki scaklklarda ortam havasnda ekspoze
edilen tek bir yatay ak elik borudan teorik s emisyonu
Boru
Scaklk
boyutu
Fark

C
5
5
6
0
7
0
8
0
9
10
0
0

15mm 20mm 25mm 32mm 40mm 50mm 65mm 80mm 100mm

59
7
8
110
118
150
180
210
26
66
0
7
8
9
120
130
170
200
230
29
0
80
8
9
120
8
160
160
200
240
280
35
0
96
110
5
140
170
190
240
290
330
41
0
110
130
160
200
230
270
330
380
48
0
130
150
190
230
260
320
390
450
55
0
0
Open top still air (1-1,2m/s 3-4 fps)
Loss 47,500w (162,000 Btu/hr
Increased 21/2 times by a 16 Km/hr
breeze

Lagged
tank loss
645w
0
m
m
L
a
g
g
i
n
g

5 tons of coal
2,5 tons of fuel oil
or 125 GL of gas

61 tons of coal
34 tons of fuel oil
or 1,500 GL of gas

ekil 21. Kondensat Tanknn Yaltm Etkisi

3.9 Fla Buhar Is Geri Kazanm
Fla buhar yararl olduu kadar iyidir ve direkt olarak bir kazandan gelen buhardan daha
kurudur. Birok durumda geri kazanlabilir ve basit ekipmanlarn yardmyla ekonomik
kullanma sunulabilir.
Buhar bir boruda ya da kanalda youtuunda buharla ayn scakla sahip olan kondensat

oluturmaktadr.
3.9.1 rnek
Ek 1de yer alan buhar tablolar basn 7 bar olduu zaman olan kondensat scaklnn 170 0C
olacan ve 719 kJ/kg Duyulur s duyulur s tutacan gstermektedir. Normal atmosferik
basn altndaki su kaynama scakl olan 1000Cden fazla olamaz. Bylece su kapana 719
kJ/kg ile girer ve 419 kJ/kg ile kar; 300 kJ/kglik fark su tutamaz. Bu enerjinin bir ksm
suyun biraznn tekrar buharlatrlmas ve buhara dntrlmesi iin kullanlr. Buna fla
buhar ad verilmektedir. lk basn ile fla geri kazanm basnc arasndaki fark ne kadar byk
olursa mevcut fla buhar miktar da o kadar fazla olacaktr.
Genelde kondensat geri kazanmnn standart yntemleri buhar kapanlarndaki fla buharnda
yer alan sdan yararlanmamaktadr. Fla buhar kullanmann ve ayn zamanda ele
alnamayacak kadar scak olan kondensatn birok Genelde kondensat geri kazanmnn
standart yntemleri buhar kapanlarndaki fla buharnda yer alan sdan yararlanmamaktadr.
Fla buhar kullanmann ve ayn zamanda ele alnamayacak kadar scak olan kondensatn
birok zorluunu ortadan kaldrmann en doru yolu ortak kondensat geri dn sistemine ya
da yksek basnl buhar kullanan byk birimlerindeki buhar kapanlarndan sonra bir fla
kanal yerletirmektir. Bundan verilen fla dk bir basn sistemine ya da birimine
gtrlebilir. ekil 24 basit bir plan gstermektedir.
Yksek basn geilerindeki kondensat A kapanlarndan B fla kanalna gemektedir. Fla
kanal daha dk bir basntadr bylece kondensatn bir ksm kapanlar terk ederken fla
buhara dnr. ekil 22 farkl alma artlar altnda ne kadar fla buharnn mevcut
olduunu gstermektedir.

Fla buhar oluumunun esas kondensatn kapan terk ederken sahip olduu scaklk ve s
ieriidir. Eer Duyulur sDuyulur ssnn bir ksmn verene kadar kondensatn akn tutan
termostatik kapanlar ya da baka trdeki kapanlar kullanlyorsa mevcut fla buhar miktar
hesaplanmaldr. Dk bir basn altnda fla buharnn geri kazanmnn genel kondensat
geri dn sisteminde benzer bir geri basn uygulad gzden karlmamaldr. Bu,
yksek basnl tesisin termostatik olarak kontrol edildii yerlerde nemli olabilir.
Kapanlarda oluan fla buhar geri dn hatlarnda kondensatla birlikte hareket etmektedir.
Eer borular yaltlmam ise buharn byk ksm youacaktr ve s havaya karp
kaybolacaktr. Eer borular yaltlrsa buharn byk bir ksm besleme tankna ulaacaktr.
Eer kondensat geri dn su seviyesinin zerindeyse fla havaya karacaktr; eer geri
dn su seviyesinin altndaysa fla youabilir ve beslemenin scakl ykselecektir. Bu,
yalnzca hatr saylr miktarda souk ilave olduu zaman meydana gelecektir.

Kapan basnc (bar)

Fla buhar basnc

ekil 22. Kondensat kg Bana Fla Buhar kg

Fla buhar
Emniyet valfi
Basn gstergesi

Kondensat ve fla buhar

Kondensat ve fla buhar
Buhar kapan

Filtre

Kondensat

ekil 23. Fla Kanal

Fla buhar C noktasndan kacaktr ve Bden kalan kondensat buhar kapan D araclyla
alp gtrlmektedir ki bu tercihen srekli dearjla amandral tipinde olmaldr.
Fla kanalna, dk basnl buhar iin talep fla oluum oran altna derse ar basn
retimini nlemek iin bir basn emniyet valfi taklmaldr. deal olarak fla kanal mevcut
btn fla iin srekli talep olan durumlarda taklmaldr. Maksimum s geri kazanm sistem
borularnn minimumda tutulmas ile elde edilir, bylece gereksiz s kayplarndan kanlm
olur.
Bu nedenle tesis evresinde tek bir ana birim yerine birka kk, bamsz geri kazanm
birimi daha iyidir. Fla kanal ve btn balant borular yaltlmaldr.
3.9.2 Fla Buhar Is Geri Kazanm rnekleri
Mevcut tesise fla geri kazanm salanmasnn faydalar aikardr ancak bunu orijinal tasarmn
paras olarak yerletirmek daha iyidir.

Redksyon valfi

Fla kanal
LP kondensat
dn

ekil 24. Bir Istma Sisteminde Fla Buhar Kullanma Yntemi

Bir stma sistemi fla s geri kazanm salanmasnda iyi bir rnek olabilir; burada fla
buhar sistemin ilk tasarmnda avantajl bir ekilde kullanlabilir. Eer stlacak olan bina
be blmden oluuyorsa o zaman ekil 24te de gsterildii gibi beinci blme dk
basnla (LP) datm yapmak iin fla buharnn geri kazanlaca drt blme yksek
basnla (HP) datm yaplabilir. Bu ekilde sistemin tm gizli snn alnmasyla sermaye
maliyeti daha dk olacaktr.

EK 1: BUHAR TABLOSU

Entalpi
Basn (bar) Scaklk (C)
Mutlak
0.3
0
0.5
0
0.7
5
0.9
5
Gerek
0
0.1
0
0.2
0
0.3
0
0.4
0
0.5
0
0.6
0
0.7
0
0.8
0
0.9
0
1.0
0
1.1
0
1.2
0
1.3
0
1.4
0
1.5
0
1.6
0
1.7
0
1.8
0
1.9
0
2.0
0
2.2
0
2.4
0
2.6
0
2.8
0
3.0
0
3.2
0
3.4
0
3.6
0
3.8
0
4.0
0
4.5
0

Su
(kJ/kg)

Buharlama
(kJ/kg)

Buhar
(kJ/kg)

zgl
Hacim
Buhar
(m3/kg)

69.1
0
81.3
3
91.7
8
98.2
0

289.23
340.49
384.39
411.43

2.336.1
2.305.4
2278.6
2261.8

2.625.3
2.645.9
2663.0
2673.2

5.229
3.24
0
2.21
7
1.77
7

100.00
102.66
105.10
107.39
109.55
111.61
113.56
115.40
117.14
118.80
120.42
121.96
123.46
124.90
126.28
127.62
128.89
130.13
131.37
132.54
133.69
135.88
138.01

419.04
430.2
440.8
450.4
459.7
468.3
476.4
484.1
491.6
498.9
505.6
512.2
518.7
524.6
530.5
536.1
541.6
547.1
552.3
557.3
562.2
571.7
580.7

2257.0
2250.2
2243.4
2237.2
2231.3
2225.6
2220.4
2215.4
2210.5
2205.6
2201.1
2197.0
2192.8
2188.7
2184.8
2181.0
2177.3
2173.7
2170.1
2166.7
2163.3
2156.9
2150.7

2676.0
2680.4
2684.2
2687.6
2691.0
2693.9
2696.8
2699.5
2702.1
2704.5
2706.7
2709.2
2711.5
2713.3
2715.3
2717.1
2718.9
2720.8
2722.4
2724.0
2725.5
2728.6
2731.4

1.67
3
1.53
3
1.41
4
1.31
2
1.22
5
1.14
9
1.08
3
1.02
4
0.97
1
0.92
3
0.88
1
0.84
1
0.80
6
0.77
3
0.74
3
0.71
4
0.68
9
0.66
5
0.64
3
0.62
2
0.60
3
0.56
8
0.536

140.00

589.2

2144.7

2733.9

0.509

141.92

597.4

2139.0

2736.4

0.483

143.75

605.3

2133.4

2738.7

0.461

145.46

612.9

2128.1

2741.0

0.440

147.20

620.0

2122.9

2742.9

0.422

148.84

627.1

2117.8

2744.9

0.405

150.44

634.0

2112.9

2746.9

0.389

151.96

640.7

2108.1

2748.8

0.374

155.55

656.3

2096.7

2753.0

0.342

5.0
0
5.5
0
6.0
0
7.0
0
7.5
0
8.0
0
8.5
0
9.0
0
9.5
0
10.00

158.92

670.9

2086.0

2756.9

0.315

162.08

684.6

2075.7

2760.3

0.292

165.04

697.5

2066.0

2763.5

0.272

170.50

721.4

2047.7

2769.1

0.240

173.02

732.5

2039.2

2771.7

0.227

175.43

743.1

2030.9

2774.0

0.215

177.75

753.3

2022.9

2776.2

0.204

179.97

763.0

2015.1

2778.1

0.194

182.10

772.5

2007.5

2780.0

0.185

184.13

781.6

2000.1

2781.7

0.177

10.50

186.05

790.1

1993.0

2783.3

0.171

11.00

188.02

798.8

1986.0

2784.8

0.163

11.50

189.82

807.1

1979.1

2786.3

0.157

12.00

191.68

915.1

1972.5

2787.6

0.151

12.50

193.43

822.9

1965.4

2788.8

0.148

13.00

195.10

830.4

1959.6

2790.0

0.141

13.50

196.62

837.9

1953.2

2791.1

0.136

14.00

198.35

845.1

1974.1

2792.2

0.132

EK 2: YALITIM KALINLIININ BORULARDAK ISI KAYBI ZERNDEK ETKLER

Is kayb

10 W/m

10

15

20

25

32

40

50

65

80

100

125

150

200

250

500
450
400
350
300

20

30

YALITIM KALINLII (mm)

40 50 60 70 80 90 100

200

100 88 75 63 50 38

400

25

600 800 1000

2000

4000

BARE PIPE

6000 8000 1000

1500C yzey scakla sahip farkl aplardaki borulardan s kayb miktar zerindeki deiken yaltm
kalnlklarnn etkileri

Deiken yaltm kalnlklarna sahip 150 0C yzey scaklna sahip borular iin s kayb

EK 3: Kullanlan Terimler
Blf

Buhar doyum scaklndaki yksek basnl su. Tortular ve toplam

zlm kat maddeleri kontrol etmek iin bir buhar kazanndan
salnmaktadr.

Kaynama Noktas
Kavitasyon

Suyun buhar oluturmak iin kaynad scaklk. Bu scaklk basn

ykseldike artmaktadr.
Basn azalmnn neden olduu pompa girilerindeki yerel kaynama.
Sonuta ortaya kan baloncuklar pompa verimliliini drmektedir.

Kontrol Vanalar
Ters ak nlemek iin hatlara yerletirilen geri dnsz vanalar
Kondensat
Buhar youurken oluan sv. deali saf sudur.
Tepe Vanas
Demineralizasyon

Bir kazann buhar kndaki vana. (Tarihsel olarak kazann

tepesinde yer aldnda dolay)
Suda bulunan inorganik kirleticilerin giderilmesi

KzgnBuhar Soutcusu
Buhar doymu artlara dndrmek iin suyun eklendii bir cihaz.
Kuruluk Derecesi

Kuru Buhar

Buharda ne kadar suyun tutulduunun ls. ou kazan 0.98lik bir

kuruluk derecesi yakalayabilir (yani %2 tutulan su damlacklar) ancak
tipik olarak 096 ile 0.97 arasnda almaktadr.

Fla Buhar

Su damlac iermeyen buhar.

Hidrolik U

Scak kondensatn basnc drldnde retilen buhar.

Bir sistemin entalpisi. Forml H = U + PV burada U termal enerji,
P basn ve V sistemin hacmidir.
Bir su stunu tarafndan retilen basn

Gizli Is

Duyulur s

Herhangi bir scaklk art olmadan bir maddenin halini deitiren s. Su

buhara dnt zaman s ayrca Buharlama Entalpisi olarak da
bilinmektedir.

Herhangi bir hal deiiklii olmadan su ya da buharn scakln

deitiren s.
Spesifik Hacim

Buhar Separatrleri
ya da Kurutucular
Buhar Kapanlar

Belirli bir basn altnda 1 kg buhar tarafndan kaplanan hacim (m3). Basn
arttka bu hacim dmektedir.

Islak buharda tutulan su damlacklarn atmak iin kullanlan cihazlar.

Kondensat boru ya da

tesisten atmak iin kullanlan mekanik cihazlar.

Kzgn Buhar

Duyulur snn kaynama noktas zerindeki scaklna ykselmesi iin

eklendii buhar.

Termal Svlar

200 4000 C aralndaki proses stma iin buhar ya da scak suya

alternatif olarak kullanlabilen yksek s kapasitesine sahip mineral yalar.

Termal-sifon

Su bir boru devresinin bir tarafnda stld iin etki younluundaki

deiikliklerden dolay bir sistemde yaanan doal sirklasyon.

Ko Darbesi

Buhar basnc ile kat tortu olarak borulara itilen kondensatn sonucu.

Su Birikimi

Oluan kondensat yeterince hzl bir ekilde uzaklatrlamadnda ve

boru ya da kanal su ile dolarak buharn giriini engellediinde meydana
gelen etkidir.

Islak

Buhar
Buhar ve su damlac karm.