Elfabêya Kurdî & Bingehên Gramera Kurdmancî - CELADET ALÎ BEDIR-XAN

ziman
CELADET AL BEDIR-XAN
Elfabya kurd &

Bingehn
gramera kurdmanc
NEFEL
www.nefel.com
info@nefel.com
Elfabya kurd &

Bingehn gramera kurdmanc
Elfabya kurd &

Bingehn gramera kurdmanc
CELADET AL BEDIR-XAN
NEFEL
Stockholm
2002
www.nefel.com
info@nefel.com
Celadet Al Bedir-Xan: Elfabya kurd & Bingehn gramera kurdmanc

Weanxane: Nefel
Sandfjrdsgatan 10, 11 tr.
120 57 rsta / Sweden
www.nefel.com
info@nefel.com
Celadet Al Bedir-Xan, Arif Zrevan Nefel
apa djtal: 2002
ISBN: 91-89687-04-3
Grafka pirtk: Arif Zrevan
By destreka nivsk ti kes nikare v pirtk ji n ve

bi ti away ap bike, kop bike yan li ber w zde bike.
nabe ko ti kes fayla v pirtk kop bike
di Internet de bxe malpera xwe.
nverok
Pgotin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
I. Elfabya kurd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Esas bingehn elfaby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dengdar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dengdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nisbeta herfn kurd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
16
24
33
II. Bingehn gramera kurdmanc . . . . . . . 37

Rmann berpk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Gramr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Zman kurdmanc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Hmann zmn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Tp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tpn zman kurdmanc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dengdayiya tpan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dengdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dengdar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doma dengdran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Xweseriya hin dengdran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tpa dubare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
37
38
38
38
38
39
42
Kt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Bje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Birn qiset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Guhrbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Vekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Niqtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Niqte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Niqtepirs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Niqtebang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Niqtecot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Niqtebihnok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Bihnok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Rewes vsih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
Kevanek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Dunik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Xzek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Bendek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Navdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hevenav serenav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hevenav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Serenav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Guhrbariya navdran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zayend nr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zayend m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wezfeyn navdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
51
51
51
51
52
52
53
Mjer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yekejmar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gelejmar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gelejmariya serenavan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
55
55
56
Tewang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Tewanga navdran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Bireser navdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Veqetandek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Veqetandekn binavkir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Veqetandek di piya rengdran de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Veqetandekn nebinavkir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Veqetandekn nebinavkir di piya rengdran de . . . . . . . . . . . . .
Tewanga veqetandek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
62
63
63
66
67
Pronav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zayend pronavan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn nr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn ntar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
71
71
71
71
Pronavn kesn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn kirar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn bireser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronava berbihevn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn lihevxist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn iark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn girk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn pirsiyark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn nebinavkir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronavn xwemaln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
72
73
76
77
79
81
83
84
86
87
Rengdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rengdrn wesfn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dereceyn rengdrn wesfn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rengdrn iark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rengdrn jmarn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rengdrn pirsiyark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rengdrn nebinavkir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rengdrn xwemaln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
89
90
91
93
94
95
95
95
Jmarnav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Jmarnavn binavkir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Tewanga jmarnavan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Qeyda gelemper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Nv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Yek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Hezar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
III. Serveh
Trajediya tirkfzebyiyan
minaqeeya li ser i -ya kurdiy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Denganiya ziman kurd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Windabna i-ya bniqte prosesa xwendin . . . . . . . . . . . . . . . 105
Hsan an zehmet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Font, Internet teknk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Pgotin
Mr Celadet Al Bedir-Xan (18931951) mr kirmanciya modern e.
Bi xra w, kirmanciya ro, ta dereceyek, gihaye qunaxek ko mirov
dikare j re bibje qunaxa wekkiya kirmanciya nivsk.
Heger mr Celadet Al Bedir-Xan di nv piy y v sedsal de, bi
zann mahir, elfabeyeka serast lihevhat danemezirandiya d kirmanciya nivsk di bin xeter tevliheviy de bya nedigiha qunaxa
pket ya ro.
Jinveapkirina Elfabya kurd Bingehn gramera kurdmanc ji
ber s binasan giring e: 1) naskirin frbna elfabeya kurdiy ko
mr Celadet Al Bedir-Xan bingehn w danne, 2) rlibergirtina
dijminn elfabey 3) frbna gramera kirmanc bi ravekn kirmanc.
Ji v kitba di destn we de diyar dibe ka mr Celadet Al BedirXan di damezirandina elfabeya kurdiy de iqas sexbr mahir kar
xwe bye. W gelek ziman elfabeyn biyan dizann ew bi hem
zanna xwe serdest raser denganiya ziman kurd b. Mr Celadet
Al Bedir-Xan ji 14 salan pirtir li ser elfabeya kurdiy xebitiye ew li
gor denganiya ziman kurd edilandiye. W dengn hem zaravayn
kurdiy ba nas dikirin ba dizan ka i birha (tehsra) denganiya
zimann biyan li denganiya kurdiy bye.
Bo nimne ew di elfabeya kurdiy de deng u-y wek dengek
biyan dide zann bi ravekn bereqil izbat dike ko di kurdiy de esl
w deng wi ye, yan esl bjeya kirmanc- kwirmanc e, lbel
pa ev deng, wi, li hinek deveran nzk k bne bne u yan
kurmanc, li hinek devern d j w ketiye i maye, yan kirmanc.
Herwiha mr Celadet Al Bedir-Xan bi dr dirj li ser deng i
-ya kurdiy rawestaye gotiye ka ima w ev deng bi van herfan
nan kirine.
Di van saln dawiy de hinek kurd dijayetiya herfn i -y
dikin dibjin em van herfan bikin wek yn tirkan. Gava ko
xwendevan v kitb bixwnin d bibnin ko ti bingeh ji dijayetiya
wan kesan re nne.
Bi minasebeta v minaqeey min j nivsareka dirj nivsandiye
ew di dawiya v kitb de wek serveh ap kiriye.
ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
Mr Celadet Al Bedir-Xan elfabeya kurdiy pare-pare di

Hawar de weandiye pa j ew wek kitbok derxistiye. Pit
ko w elfabeya kurdiy wek kitbok derxist j hinek pareyn d di
Hawar de weandine.
Ev kitba di destn we de ji hem pareyn ko di Hawarde hatine
weandin pk tt. Di dawiya pareya 15- de (Hawar, hjm. 23) w
dmahk heye nivsandiye lbel min li ti deveran ew dmahk
nedt.
Pareyn elfabeya kurdiy di van hejmarn Hawar de hatine
weandin: 112, 1718 23
Herwiha mr Celadet Al Bedir-Xan Bingehn gramera
kurdmanc j pare-pare di van hejmarn Hawar de weandiye:
2735, 37, 40, 4248, 5051 5354
Heta niho gelek kitbn gramera kirmaciy hatine nivsandin lbel
hertim ew bi hinek zimann d hatine rave kirin. Bingehn gramera
kurdmanc kitba piy ye ko ravekn w j bi kurd ne. Ji lewra em
dikarin bibjin ko mr Celadet Al Bedir-Xan di v ry de j peng
me ye her her em minetdarn w bin.
Wek ko xwendevan d ferq bikin Bingehn gramera kurdmanc
ne timam e, hem ben gramer t de nnin. Bo nimne bea lkeran, ya hokeran, ya daekan, ya hevoksaziy hinek ben d j km
in. Digel v j kitb bi ser xwe aheserek e divt li ber dest hem
kurdn xwendekar zimanzan hebe.
Jixwe gramera kamil ya kirmanc, pa, ji aliy Roger Lescot ve
bi ravekn frans hatiye ap kirin. Ew berhem (Grammaire kurde
dialecte kurmandji) berhema mr Celadet Al Bedir-Xan ye. Mixabin
heta ro j ew nehatiye wergerandin bo kirmanciy.
Min guhortin di tekstn mr Celadet Al Bedir-Xan de nekirine
xwestiye ev kitb, wek ko heye, bigiht destn xwendevanan.
Nveroka ko di destpka v kitb de ye min l zde kiriye herwiha min sernivsn be nvbean ji n ve estetze kirine. Min sernivs ji rzn tekstan derxistine danne rzeka xweser. Bi v away
xwendina tekstan hsantir dibe.
Stockholm, 15- lona 1998-
Arif Zrevan
8 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
I. E
lfa
b
ya
ku
rd
Bi
na
v
ye
zd
an
p
ak
dil
ov
an
mi
hri
va
n
Elfabya kurd
Elfabya kurd ji sih yek herfan hevedudan ye:
abcdefghijklmnopqrstuvwxyz
Herf di dengdayiy de du texlt in: dengdr dengdar.

Dengdr ew herf e ko dixwedeng e, deng w bi ser xwe derdikeve
deng dengdaran derdixne.
Dengdar ew herf e ko dixwedeng e, l bel deng w bi ser xwe b
arkariya dengdr dernakeve.
Di ziman kurd de het dengdr hene:
a, e, , i, , o, u,
Lewra ko di dengdaniya kurd de dengdrek geh kin geh drj nabe,

dengdrn kurd di drjahiya dengn xwe de sersekin ne: kin drj
in.
Dengdrn kin: e, i, u
e
i
u
der
kin
kurd
fd
df
er
din
kur

xd
ser
bin
kul
sar
r
f

g
f
f
bar
mr
Dengdrn drj:
a
av
dr
tr
dor
kr
s
d
fzd
f
zv
sor
r
v
kor
dr

f
fzd
11
Di ziman kurd de bst s dengdar hene:

b
c
d
f
g
h
j
k
l
m
n
p
q
r
s
t
v
w
x
y
z
bar
f
car
f
ar
f
dar
fZd
fanos i
gav
s
hm

jin
xh
ka
lo
mar
f
nan
x
par
f
qr
r
{f
sar
f
or
f
tr
vaj
}h
war
fZz
xan
yar
f
zor
fzg
bav
can
n
dan
filan
gi
hja
jor
ker
law
mj
nerm
por
qenc
r
sebat
ev
taqet
vala
wers
xwarin
yek
zabit
ban
x
cn
x
em
dn
d
find
garan xZf
halan x
jaj
}hZh
kom
w
lez
mak
t
nas
i
pehn
qel
re
jf
sof
{3
a

tj
h
virn
wek
tz
xar
f
yar
}f
nafiz
-
s
x
x
xZd
x
Z
fzh
w
f
zf
\
fz
xfZ

<
Ji van p ve du herfn biyan hene ko birek ji kurdan wan dibjin.

Lewra ko ew herfn ha di esl xwe de ne kurd ne, me ew ne xistine
nav elfabya xwe.
Ew j a p ne, me ew du herf bi danna du deqean li ser h
x nan kirine.
al
ar
Ko ev du deq ketin ev herfn ha vedigerin ser herfn kurd dibin

h x.
Ji xwe piraniya kurdan na p b dibjin:

eyidn , xeyidn
Hawar deng zann ye. Zann ji me
fZz {d {Zg Zg h
re rya felat xweiy vedike. Her kes
yf {f \ z {
ko xwe nas dike dikare xwe bide nas
y i d yfd y y i
kirin. Hawara me ber her tit heyna
x ZfZz { {
ziman me d bide nas kirin. Lewma ko
g }d y i x
ziman erta heyn a pn e. Hawar j
xg { y fZz zh
p ve bi her tit ko kurdan kurdt p
[ { Zd z {d
bendewar e d mijl bibe.
yfZz {d vz
Bi xzn jorn ve me rber rzaniya elfabya kurd kuta kir. Ji niho
p de bi hrhnandina hevedudanna w d mijl bibin.
[Esas bingehn elfaby]

Herwek di gelek titan de tt dtin dibe ko di cara pn de di elfabya me de j km zde hin kman d bikevin ber avan.
Ev kmaniyn ha di esl xwe de ji kmaniy btir paiya hin kotekiyan in ko mirov ji wan nikare xwe bide al.
Ji lewra pit dan zanna elfab divt away hevedudanna w kitkitn bingehn w bn rave kirin. Da ko xwendevann me qenc tbigehin ko ew kmaniyn ha herwek me got ne kman, l di azna
elfab de titinen adet ne.
Ev benda ha ji bona berhevdana w hatiye nivsandin.
13
L ber destpkirina berhevdan divt her esas bingeh hene ko ji

me re bne hm elfab li ser wan hatiye dann bne xuya kirin.
Me ev bingehn ha di dora e destran de gihandine hev.
1.
Ji wan niqtan p ve ko xas denganiya ziman kurd ne, di ikl
dengn herfan de, herend heye, xwe li elfabya tirkan nzk xistin
j nedrketin.
Armanca elfab sekinandina dengan li ser kaxez bi iklan e, ikl bi
herfan tn nan kirin, herf qebalew bihemd in. Ji lewra nankirina deng b bi c y c bi bihevguhartin cihguhastina
wan wekhev bferq e.
L bi v away kurdn welat jorn he ko elfabya tirk dinasin
d bikarin b diwar ya kurd hn bibin komel kitbn me bi
hsant bixwnin.
2.
Herend dibe, ewend dengn herfn latn n adet ko di zimann
din de nas in, di elfabya kurd de hilann neguhartin.
Bi v away kurd d bikarin elfabya biyaniyan biyan ya me bi
hsant fr bibin.
3.
Nankirina her deng bi herfeke serxwe ji away herfn hevedudan xwe dr xistin.
Bik e ko hnbn, xwendin, nivsandin lkdana herfn serxwe ji
yn hevedudan hsantir e.
4.
Her deng bi herfeke cida nan kirin, yan ji away nankirina end
dengan bi herfek an dengek bi end herfan, xwe dan al.
Ev awa ji fikra kirina elfabk bi hindik herfan an ji qesda qenc
lisersekinandina denganiy dikare biz.
L p herdu j nakevin dest di ziman de bila sebeb pirsinen di ikl

de cida peyda dibin di nivsandin de tevlhevke mezin berp dibe.
Ji xwe di ti ziman de dengan nivsandin ne lvn yek in, nivsandin nikare bi tevay li denganiya w ziman b. Lewra ko kitkit rengn denganiy bi elfaby nayin nan kirin li ser kaxez sekinandin. Wel biwa diviya b elfabya her ziman ji 5060 herfan hevedudan bibe.
5.
Herend heye, ji barkirina herfan bi nann n, xwe dan al.
Nan ji hlek di nivsandin de bi vegera qelem wext dide winda
kirin. Ji hla din bi jibrkirina nan herf vedigerin ser ikln xwe n
esl, bnan tevl-hev dibin.
Pejirandina end nanan bi hev re ev j diwarke din e.
Ji lewra ji bona tevayiya herfn bnan me ev ^ pejirand, bilindek nav l kir. Ji ber ko dengn herfan hem diguhrne hem bilind
dike, ji nann wek (. - , ) qenc tt veqetandin.
Ji xwe bobna nanan nivsandin kirt dike.
6.
Herfn wel bijartin ko di ikln xwe de li hev bn bikevin hev.
Ji lewra diviya b ko em di nav herfn latn de bimnin ji elfabyn din wek ynan rs herfan megirin.
Me j wel kir elfabya xwe bi hindik guhartina dengn herfn latn bi barkirina hinan bi bilindek kir.
Bi v away gora destrn jorn me elfabya xwe bi sih yek herfan
hevedu daniye. Herwek di destpk de me da zann.
Sehtiya ko di her s zarn kurd de hatine kirin xuya kirine ko di
15
ziman kurd de dengn bingeh ev sih yek deng in. Ew j bi van

sih yek herfan hatine nan kirin.
Bel, herfin hene ko geh zirav, geh str, geh ji p, geh ji paiy tn
xwendin. L ev ferqn ha ne ji guhrna cihderka dengan, l bel ji
guhrna rengn dengan tne p, ji lewra di elfaby de nayin nan
kirin. Ji ber ko elfab tin dengan nan dike, ne reng dengan.
[Dengdar]
Ez bi dengdaran dest p bikim. Ji sih yek dengdarn kurd, dengn hevdehn jrn, di elfabya her ziman de, bi ferqnn kiik, yek
in.
b, d, f, g, h, k, l, m, n, p, r, s, t, v, w, y, z
Tin di elfabya tirk de q w nnin. Ji ber ko di ziman tirk de

denginen cida wek v w; q k nayin dtin.
Deng herfa w ji xwe di tirkiy de peyda nabit.
Herend di hin pirsn ereb de ko ketine nav ziman tirk ji t p
ve r hebe j, tirk van du herfan cida cida bi lv nakin. r a ereb
gora denganiya ziman xwe wek t-ke str dixwnin dukan ji cihderkek derdixnin. Ji ber v yek van her du dengan bi herfa k
nan kirine herfa q yekcar ne xistin nav elfabya xwe.
W
Herwek me got di elfabya tirk de w j nne. Tirk dengn w
v wekhev bi lv dikin z-a ereb wek v-a kurd frensiz dixwnin. L di ziman me de herfn v w, herwek di ziman inglz
de heye, cida tne dtin kurd dengn van herdu herfan ji cihderkn
cida derdixnin.
Gelek pirsn kurd hene ko bi guhrna van herfan bi ketina wan
li nn hev di mana wan pirsan de ferqinen mezin tne p, wek
niho:
kevandin
dev
vir
ava
ev
kewandin
dew
wr
awa
ew
Herwek tt dtin me deng s bi v y z bi w nan kirin.

Niho divt em texmna wan titan bikin ko di heq away nankirina wan de dikarin bn gotin.
Di paiya v bend de s cedwel hene. Cedwela pn ji me re nisbeta
herfn kurd nan dide. [Li rper 33 34- fekire, Arif Zrevan]
Gora w cedwel di ziman me de nisbeta v 329:33793 ya w
557:33798 herf hene v 329 w 557 caran derbas dibe.
J dixuye ko di ziman kurd de w ji v btir e. Ji lewra, me deng
s bi w y z bi v nan bikirna tir ne dib? Bi v away me
deng van du herfan ji dengn xwe n navmilet ko ro wek dengn
wan n adet tne hesb dr bixistana.
Drxistina dengn herfan ji dengn xwe n adet, gora destra me a
diwim, tin di kotekiy de, an bi destxistina fdeke mezin de, bihata
kirin.
Kotek yekcar nne, fde hebe j gelek kiik e, ne wel ye ko em ji
bona w destreke xwe a bingeh feda bikin.
Bel v bi yek dran e, w bi du dranan e. L herdu j bi derbek,
bi liveke qelem tn nivsandin, ne ko v bi derbek w bi du
derban.
J p ve di denganiy de w du vv t hesb, bi v away deng
ikln wan j li hev tn. Ji xwe di ziman frensiz di hinn din de
w re double v yan du car v dibjin.
17
Y
Ev herfa ha di hin zimanan de carinan dengdar carinan dengdr e.
Herwek berdla w a ereb { j carinan dengdr carinan dengdar
e.
Me ew, tin bi deng xwe dengdar xist nav elfabya xwe.
yar
diyar
derya
beyar
f
fd
fd
f
Ev herfa ha di nav pirsn kurd de gelek hindik tt dtin. Percar dikeve navbera du dengdran wan digehne hev.
derz
r
ba
til
derziya
rya
bay
tiliyn
Zn
welt
kur
w
Ji hla din ev herfa ha hn bi hn dikeve nav zmn p de meyildariya ketin dike. Di ziman kurdmanc de gava pirsek ko paiya w bi
o an t, dengdreke biyan dibit w-yek dikeve navbera wan
wan digehne hev.
pars
ilo
v parsw
v ilow
parswa str
ilow ter
Di hin deran de ev w-yn ha bi y re xwe diguhrnin:

v parsy
v iloy
parsya str
iloy ter
Gelo bi i away ev du herfn ha pev diguhrin?

Birek kiik ji kurdmancan herwek xelk Botan dengdra
zirav dixwnin, yan ne wek elmanan l wek frensizan bi lv dikin.
Ev kurdmancn ha dengdra o j wek -wa adet ko di frensiziy de bi ou tt nan kirin dixwnin. Bi v ferqa ko di bilvkirina
wan de hergav meyldariyek ber bi o ve heye.
Ev kurdn ha ko van du dengdran nerm dixwnin ji bona hevgihandina van dengdran bi dengdrn din herwek bi , , a tt kirin
li na w y-k ditnin.
Ji ber ko bilvkirina y ji ya w hsantir y dengdareke nerm
e, hd hd dikeve zarn wan kurdan j, ko dengdra str o
wek xwe dixwnin.
Carinan j di nav pirsan de dikeve na w:
Suwar>siwar>siyar
Ji hla din bi h re j diguhre:

gern
bezn
gerihan
bezihan
dihar
mehr
giha
geriyan
beziyan
diyar
meyr
giya
Ji aliy din di pirsnen ereb de ko ketine nav ziman me diguhre

dibe :
g
\
g
Zeyneb
xeyr
eyret
Zeynel
Feyz
Zneb
xr
ret
Znel
Fzo
Divt bte nan kirin ko di ziman ereb axaftin de j ev y-yn

ha carinan diguhrin dibin .
19
J, G
Ji van du dengdaran me j xiste nav elfabya xwe bi w deng ko
frensiz w bi lv dikin g herwek elman w dixwnin.
Berdln wan di elfabya ereb de ev in:
j > h
g > u
Ev herf berdla j-a ereb ye. Deng v herf di frensiz bi ch, di

elman bi sch di inglziy de bi sh tt nan kirin.
Ji herfn latn ji bona nankirina v deng di dest me de ti herf ne
ma bn. Gora destreke me diviya b ko em bi herfn hevedudan
emel mekin. Destra me a pn em dixistin nzk elfabya tirkan.
Ji hla din cihderka v deng gelek nzk cihderka herfa s ye.
Miletn ko di ziman wan de ev deng nne li na w s dibjin.
Di ziman ynan de nne. Ji lewra ynaniyn ko n dest bi frensiziy dikin na chambreambr sambr dibjin pirsa paa
pasa dixwnin.
Di encam de me ev deng wek tirkan, bi v herf nan kir.
Ji xwe ev ikl di elfabya xelk romanyay de, ji mj ve heb.
X
Ev deng ko di elfabya ereb de bi herfa b tt nan kirin di hin
zimann ar de j heye, wek niho elman v deng bi ch nan dikin.
L miletn din, wek ynan, bi x dinimnin.
Ev herfa ha di hin elfabyan de, wek ya frensizan, du dengan bi hev
re dinimne dide xwendin, yan dengek w dutak heye. Herwek:
Alexandre
Exemple
Aleksandre
Egzemple
Ji ber ko deng w dutak ji me re ne gerek b, me ev herfa ha wek

ynanan hin miletn din ji bona nankirina deng b xiste nav
elfabya xwe.
K, Q
Dengn ko di erebiy de bi r t nan dikin ji hev bi gelek
cida ne diziman me de j cida cida peyda dibin.
Digel v hind r-a kurd ji ya ereb nermtir siviktir e. Mirov dikare bibje ko r-a me nzk w k-y ye ko di pirsa kristal de tt
dtin frensiz cristal dinivsnin.
Ji bona nankirina van dengan di dest me de du herf hene: k
q.
Gelo bi kjk deng pk bi kjk deng pak divt bte nan
kirin.
Deng wek ji piya dev mirov derdikeve pk gava ji paiy derdikeve pak ye.
Herwek r pak t pk ye.
Ji ber ko deng r ji qirik deng t ji piya w derdikeve.
Di ziman frensiz, elman, di hinn din de qu dengek dide ko
rast bi rast deng w t-y ye ko di pirsa kar f de tt bihstin.
Xelk era Brt ji aryek re carinan kart dibjin. Di ziman frensiz de j quart heye mana w j aryek e.
Tin frensiz t-ya pan naxwnin wek kar f-a kurdmanc
b t dixwnin. Di van du pirsan de deng qu-a frensiz k-a
kurd wek hev in di ti tit de ji yek hev ne cida ne, ne km, ne
zde ne.
21
Bel me goti b ko r dengek pak ye. herend ev deng, rast bi

rast di zimann ar de nn be j, di navbera k q km zde ferqek heye, di wan zimanan de j herfa q di esl xwe de, gora deng
herfa k dengek pak nan dike.
Zimann latn n r v deng percar bi herfa c nan dikin. Ji ber
ko ev du herfn ha, di zimann esl de, ber hatina p, zimaninen
latn n r bi hev guherne.
Di ziman latn kevn de k bi tin di pirsn kaeso kalendae
kar b xwe hilne di n mayn de c-yek ketiye na w ko xelk
Romay ew mna k-yek bi lv dikirin dixwendin. Herwek di pirsn cable, caf, corbeille, corbe, cristal de, ko bi c-k tne nivsandin, ev c gora deng qu-y dengek pak dide. L bel di
ziman elman de ko ev k-yn ha bi c ne guhrne ev pirsn ha bi
k tne nivsandin: Kable, Korb, Kaffe, Koffer, Kristal
Niho divt em hinik bi bihay k-ya kurd deng mijl bibin. Ji
bona w j ez k-ya kurd deynim ber c-ya frensiz -a ereb.
D em pirseke frensiz bibin: cri deng c-ya w gelek nzk q-ya
me ye, di navbera v c-y q-ya pirsa qr hema ti ferq nne
mana wan j yek e, cri di frensiziy de qr e.
Wek niho, mirov dikare pirsa kurdmanc qrn bi elfabya frensiz wek crn binivsne.
Li ser berhevdanna deng van herfan min end tecribe kirine ko
di zanna wan de hin fde hene. Herwek:
1. Min ji hin xortn kurd re ko ew hn elfabya kurd kiri bn
pirsa cristal da nivsandin. Tevda li xwe geriyan pa bi hev
re herwek di elmaniy de tte nivsandin di ikl Kristal de nivsandin.
2. Min ev pirs ji hin xortn kurd re da nivsandin ko herfn ereb
nas dikirin l li ereb nizan bn. Bi r-k ko di ikl v de
nivsandin.
3. Min ev pirs ji kurdek re da nivsandin ko bi ereb dizan b bi salan

di medreseyan de xwendi b, melay min ber ko binivsne, hinik
sekin, pirs end caran bi lv kir, di guh xwe re kir ji min re got:
4. Gora bilvkirina kurdek nezan ko bi ereb nizane divt v
bte nivsandin. L ko bi ereb hate xwendin dengek pak d bidit
ko ji hundir qirik tt kurmancek nezan nikare derxne weke
xwe bi lv bike. Ji lewra bi imlake ereb fesh divt v bte
nivsandin.
5. Min ev pirs ji erebek re da nivsandin. Qet li xwe negeriya tavil
di ikl v de nivsand.
Nisbeta q di ziman kurd de 150:33798 ya k 1056:33798 e. Yan
di ziman me de k ji q btir e, nivsandina k ji ya q-y hsantir, siviktir e, k ji q ztir tte nivsandin.
Ji sebebn bingeh p ve ko yek bi yek hatine rave kirin, ber v yek
j me nankirina r- bi q ya t- bi k tir rastir dtin.
C,
Di dest me de c mane. Me ev ji bona nankirina dengn
_ c hilan bn.
Gora esl van herfan deng c ji btir bi c dihat nan kirin.
Herwek di latniya kevn, di babelska ea de, ko diket piya e, i, y,
, deng c a me dida, mna deng z ya elman, wek niho di
pirsn jrn de: Ceres, Cicero, centum, circus, Cyrus, Csar, c tes,
caremonia
Digel v hind me ev herf ji piya xwe vekir, deng w kevn da al
em di war qebaley de man. Ji ber ko qebale li destra me a pn
tir dihat ji bona fedakirina w destr i fde i kotek heb.
Di ziman de nisbeta van j hema yek e: c 102:33789, 103:33789.
Di encam de me deng _ bi c y c bi nan kirin.
23
Li hire dixwazim titek di avn xwendevanan re bikim.

Ew deng ko di elfabya ereb de bi c tte nan kirin di hin devern Kurdistan di pirsinan de ne wek deng xwe nas l bi awak
din tt bi lv kirin. Bi awak wel ko ser deng z ya elman die.
Dengdr
Herwek me ber j goti b dengdrn kurd di drj- an kinbna dengn xwe de sersekin ne. Yan dengdreke drj ticaran kin nabe ya
kin drj [nabe].
Di ynaniya kevn de dengdr hol bn, dengdrek geh kin geh drj
ne dihat xwendin. Tin di ynaniya kevn de dengdrinen navn j
hebn ko di ziman me de nnin.
Dengdrn kin ev in: e, i, u
Dengdrn drj ev in: a, , , o,
A, O
Ev du dengdrn ha di ziman me de j wek yn zimann din tne bi
lv kirin, l hergav drj in ticar kin na bin.
Weko:
A
O
ak
zor
dar
gol
pak
lor
bar
Tin di zar nvro de carinan wek eu-ya frensiz o-ya bi tirk

tte xwendin. Hing bi danna du deqan li ser o-y tte nan kirin:
kl, gl.
Gava me sehtiya denganiya kurd dikir em rast dengek hatin ko

nzk Y-y ereb ye.
Ev deng ha ko di cara pn de li a-yeke kin dimne di rastiy de
ne a-yeke kin e, nikare bibe j. Ji ber ko di ziman de a-ya drj

heye kina w nikare hebe.
Di encam de xuya b ko ev deng ha ji e-ke str p ve ne ti deng
e. Bel ev deng ha e-ke wel ye ko str tte xwendin her dengdarn ko didre str dide xwendin.
Ev deng dengdr tin di hin devern Kurdistan de tte bihstin,
ne di hem deran de.
Heb ko em v deng bi danna du deqan li ser e nan bikin. Herwek e-yn pirsn pz sd ko bi herfn ereb bi n k
wek 3 dihatin nivsandin dengdarn wan str dihatin
xwendin.
Ji hla din ev ferqa bilvkirin di hin pirsn ereb de ko ketine hundir ziman tte dtin.
esker
sker
ereb
reb
el
l
B ik e ko away bilvkirin bi pez, sed, esker, ereb, el li dengayiya kurd tir t diristir e.
Ez ko bot me van -yn ha ne wek piraniy, l wek hindikayiy,
yan str bi lv dikim. Digel v hind, madam em r elfabek
ji bona zimanek ne ji bona zar zarawayan dikin ev deng
ha nikari b bte nan kirin. Herwek me j nan ne kir ne xiste
elfabya xwe.
Min pirsn jorn, ji hin xortn era xwe ern dor ko hn elfabya kurd kiri bn da nivsandin. Qet li xwe ne geriyan bi e-ke
adet nivsandin. Hing min ji wan re ji -ya str qal kir.
Bi awak wel li min vegerandin ko p mesele saf kirin. Ji min re
gotin: Di nav wan herfan de ko te nan me kirin, me bdiwar ew
herf peyda kir ko w deng bikare xuya bike. J diyar e ko ew deng
25
tin bi w herf tte nan kirin ne bi herfeke din.

e, i, u , ,
Niho, me ev e herf hene ko di pber hev de du tovn di ikl de

nzk hev ditnin p.
Em van arn jrn bibin dest xwe bi van mijl bibin:
e, i ,
L herwek me ber j goti b, di dengayiya kurd de, dengdrek carinan drj nabit, yan her dengdrn ko kin in drjn wan nne
her drj in kinn wan peyda nabin.
Ber v yek dengdra e herend bte drj kirin ticar nabit ji
ber ko cihderkn wan ji hev cida ne. Herwek i j bi drjxwendin
nabit .
Di dest me de ti herfn din ne ma bn, gora destreke me diviya
b em bi herfn hevduan emel mekin. Ji lewra ji bona nankirina
tofa pan me ev ^ nana ha pejirand nav w kir bilindek.
Ev nana ha di hin elfabyn din de j heye. L bi v ferqa ko di
elfabyn din de deng dengdran weke xwe dihle, cihderkn wan
naguhrne, tin bilind dide xwendin. Di elfabya me de du karn
w hene: Deng dengdran diguhrne bilind dide xwendin. Lewma dengdrn bi bilindek hem j drj in tucar kin nayn xwendin.
Gora destrn me n bingeh, ko ji bona kirina elfabya xwe me
pk an di piya v bend de me da zann, diviya b ko em b
sebebeke zor ji elfabya tirkan dr mekevin.
Li hire, di herfn i de em ji ya wan dr ketin.
Tirk i-ya kin bi i-ke b niqte nan kirin. Heke me wel bikira
i-ya kin bi i-ke b niqte ya drj bi i-ke adet nan bikira tir
ne dib.
No, ji ber ko i ke b niqte di nav herfn u, n, m di p- pa
hin herfan de tevl wan dibe ji wan derxistana w dikeve diwariy. Ji xwe tirk j pit kirina elfabya xwe p hesiyan ji bona veqetandina i-ke b niqte ji herfn jorn ko ketiye rex an nava wan
ser herfa ko ber i-y dihat iaretek berdidan.
Bik e ko me nikar b em bikevin nerastiyeke wel ko ji aliy daniy xwe ve hati b nan kirin.
J p ve, herwek heta niho xuya b, ji lewra ko dengayiyn van du
zimanan cida ne, isl dengdrn kurd biv nev ji isl tirkan dr
ketiye.
Tin di heq v i-y de titek din heye. Dibjin ko di zar nvro
de ev i-ya ha carinan ziravtir tte xwendin. Nemaze di izafetan de.
Ji ber ko di zar nvro de m nr ne mane, j ketine izafeta ereb
yekcar xwe xistiye nav w zar.
Wek niho, di zar bakur de, gora m- nrbna pirs navan du
ikl hene:
kur Remo
kur di Remo
kea Remo
kea di Remo
L di zar nvro de, ji ber ko m nr nnin, ev terkbn ha wek izafet tne gotin.
kuri Remo
kei Remo
Ev izafetn hen di zar bakur de j peyda dibin, l ne di ziman

axaftin nivsandina adet de, l bel di ziman dab edebiyat-a
kevn de, nemaze di ihran de ku bi wezna erz hatine nivsandin.
Di ziman bakur de ev izafetn ha wek pirs terkbn biyan ne, di
27
nav dwanan de mane ne ketine ziman xelk. Weko:

xZ h ydZ
Bi elfabya me gora bilvkirina kurdiya xwer, herwek xelk bi lv
dikin ev misradivt hol bte nivsandin:
Begzade ye yek ji nesli-mran
Navbera nesli mran me xzkokek xist, p ikl w biyan

xuya dibe.
Digel v hind mirov nikare bibje ko i-yn izafetn ereb hergav
wek i-yn kurd kin str tne xwendin. Ji ber ko di wezna erz
de ji bona destxistina aheng ev i-yn ha ko -a izafet ne carinan
drj drjtir j tne xwendin.
L heke di zar nvro de i-yin hene ko ji i-ya adet ziravtir tne
bi lv kirin ev zirav ne ji guhrna cihderka deng, belko ji guhrna
reng deng tte p ko naye nan kirin.
Ji xwe di ziman me di her ziman de dengdr tevayiya herfan
gora zar, zarawan km zde, bi ferqinan tne bi lv kirin, zirav
str dibin, hewrwek di bir xwe de bte gotin.
Ev dengdra ha, dengdreke bilind e, herwek di pirsn dr, kr,

z de tte xwendin.
Piraniya kurdan v dengdr wek elmanan yan str hindikayiyeke
kiik wek frensizan yan zirav dixwnin.
U
Ev dengdreke wel ye ko di ziman de hevala w nne. Ev dengdra
ha ji du herfan, ji dengdarek dengdrek hevedudan ye.
Ji bona qenc xuyakirina deng v dengdr ber ewil em bi dengi28 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
nen din mijl bibin. Ew bi xwe deng v dengdr d xuya bikin.

Di her ziman ar de pirs dikarin bi du dengdaran dest p bikin, bi
gotineke din herwek dengdrek di nava pirs, di piya pirs de j
dikare du dengdaran bidre.
Weko: blr, xwar, str, qrn, standin, bratin ...
Di ziman me de dengek din j heye ko li deng v dengdr dimne. Ew deng j deng xw ye, wek di pirsn jrn de:
xwe
xwn
xwarin
xweh
Ev deng ha j herwek di pirsn blr, str, qrn, ... de tte dtin

ji du dengdaran hevedudan ye ketiye piya dengdrek. L bi v
ferqa ko di dengdarn din de herdu dengdar cida cida tne bi lv
kirin. L wek x w dikevin tenita hev, x li piy, w li paiy, ev herdu dengdar dikevin nav hev, li hev dikelin, ji wan dengek wel dertt ko mirov dikare bibje ko ew ne deng du herfan e, l
bel deng herfeke serxwe ye, ko di away bilvkirina w de ferqeke
ekere heye.
Bel ev herdu dengdr dikevin nav hev pk ve tne bi lv kirin.
Herwek di pirsa xwe da. Di v deng hevedudan de deng raser
x ye rind tte bihstin, deng din ko reng w diguhrne w
ye. Di zar dimil de pirsa xwe bye we. J xuya ye ko herfa
pan w ye x ji piy ketiye.
Vca, wek ev du dengdarn ha w i ne ewend dikevin nav hev
li hev dikelin ko ji wan dengek n dengdr derdikeve. Ev deng
ha diviya b bi herfeke serxwe bihata nan kirin.
Me ev ha bi u-yeke bbilindek nan kir u-ya bibilindek ji
bona -ya drj hilan b, herwek jor ve hate dtin.
Bi v away ji bona dengdrn kurd qeydeyek hate dann; dengdrn
bilind bibilindek in n kin bbilindek in.
29
Ev dengdra ha ko di xwe de dengdarek vedire; herwek pdetir

bte rave kirin, dengdaran, nemaze endekan, ji dengn xwe n adet
strtir dide xwendin.
Me goti b ko u ne kina ye. Ji ber ko di denganiya kurd de
dengek dengdr carinan kin carinan drj nabit. Herend ji bona
guhn nehnby di cara pn de wek nzk hev xuya bibin j di rastiy de ji hev cida ne cihderkn wan cida ne.
Guhek ko qenc hn denganiya kurd bye b ti diwariy dikare v
ferq rind bibihse t derne.
Digel v hind em dikarin birhaninen wel peyda bikin ko b arkariya guhan, rast bi rast bi avan bne dtin seh kirin.
Ji bona v yek j em bala xwe ji hin dengdrn biyaniyan re bidin
ko wek dikevin ziman me xwe diguhrnin. Ziman wan napejirne
qebl nake dengdreke xwe dixe na wan.
[emmeya] z ereb -yeke kin e. Lewma ko di ziman me de
-ya kin nne di wan pirsn biyan de ko z hene ev z-yn ha
dikevin li na wan i-yeke kurdmanc radibit.
Wek niho di pirsn jrn de:
mirad
midr
mihtac
misilman
Silman
dZ

_
x
x
Ji lewra wek ziman me bi herfn ereb dihate nivsandin di nankirina v deng de diwariyeke mezin dihate p. Ji xwe, ev deng di
nivsarn kevn de ticar qenc rast ne hatiye nan kirin. Ji ber ko di
nav herfn ereb de j re berdlkek ne dihate dtin.
Ji bona rindxuyakirina doz gotina xwe em bi pirsa sund xerk
mijl bibin. Di pirsa sund de deng u-y bi z-k an bi z-k
dihate nan kirin pirsa sund di ikl an , 3 de dinivsandin. L di herdu iklan de j deng u-y weke xwe xuya ne
dib. Ji ber ko bi z- deng dihate nan kirin z dengek
wel nan dida ko di ziman me de nne. Lewma ko [emmeya] z
ereb ko -yeke kin e di ziman kurd de nne.
L bi her away j hate nivsandin ev dengdra ha deng xwe pn
winda ne kir, di dev xelk de weke xwe ma gehitiye me.
Ji aliy din ev dengdra ha di nav ziman de bi dengdrinen din diguhre p j xuya dibe ko ev dengdra ha ne -yeke qin e.
Guhrna w bi du awayan dibit: bi i bi o
Di ikl pn de guhrn ne bi tevay ye. Ji u ko ji w i y
hevedudan ye w dikeve i bi ten dimne:
swiwar
witin
suwar
utin
siwar
itin
Di ikl diwim de u digel dengdra ko di pa w re tt winda dibit

li na wan dengdreke bilind, o-yek radibit:
cuht
suhtin
cot
sotin
Ev u carinan, dengdran j bi xwe re dibit:

bihurn
born
Ev dengn ha, ber di ziman faris de j hebn. L pdetir j ketine.

Digel v hind di nivsandin de ikln xwe weke xwe hilanne:
xwaher
xaher
xwe
xwasten
xwace
xo
xasten
xace
Z
jy
Z
Z
31
Herwek nivsevan zimananazveke faris f }f qala wan

kiriye, l bi awak natevav.
Di ziman faris de ji van p ve du herfn din j hene ko mirov wan
dikare bi -yeke bi s niqtan bi -yeke bi s niqtan nan
bike. Ev dengn ha hetan r di ziman faris de dijn di dora Kurdistan, Xozistan di raz de tne bi lv kirin.
Mayna van dengan di wan doran de ji hikm denganiya kurd ye. Ji
ber ko iyayn Kurdistana Ecemistan heta Xozistan drj dibin li
raz gelek kurdn bextiyar hene.
Ev -a ko bi s niqtan tte nan kirin ji xwe-ya me p ve ne ti
tit e. -a bi s niqtan j q-yeke kurd ye ko u-yeke me ketiye
piya w. Ji xwe me ber j goti b ko u, nemaze hin dengdaran, ji
ber ko di w de dengdareke veart heye, str dide xwendin.
Nivsevan rehnimay rind bala xwe da b ko ev t-yn ha ji n
adet strtir, l ji r- siviktir tne xwendin. Ji lewra bi zdekirina
niqtek ser r- dil kiriye deng w binermine dengek navbera
t r- bisekinne. Ev deng j ji deng k-yn pirsn jrn pve
ne tu deng e: kul, kur, kun, ku.
L, ji ber ko ziman faris zemanek drj bi herfn ereb hatiye nivsandin p dabeke w mezin heye gelek pirsn ereb tketine
denganiya ereb bi gelek l hikm kiriye, ew deng ko me bi u nan
kir di ziman eceman de yekcar winda bye bye z-ke ereb.
Nivsevan rehnimay ji ber ko nikari b dengdr bibne, bawer kir
ko ev deng dengdareke serxwe ye, ji t- cida ye. Ji lewra ew bi
r ke s niqtan nan kir.
Herwek xwendayinen me ko di medresan de xwendine di bin hikm isl elfabya ereb de mane dibjin ko di ziman kurd de j,
ji r- p ve du t-n din hene. Mna dengdarn ereban: i
k, \ m.
Nisbeta herfn kurd

1. Nisbeta git
a
b
c
d
e
f
g
h
i
1 500
650
120
150
840
2 200
1 000
150
200
350
1 800
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
700
300
650
450
550
1 300
400
120
140
1 100
340
t
u
v
w
x
y
z
160
400
120
450
500
350
340
200
150
12
22
417
96
259
126
5
195
215
170
292
t
u
v
w
x
y
z
188
275
0
4
44
28
227
4
148
2. Di destpka bjeyan de
a
b
c
d
e
f
g
h
i
97
238
135
179
282
120
11
111
184
258
16
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
Ev herdu cedwel ya li rper 34- ji pirtka Celadet Al Bedir-Xan

Roger Lescot Grammaire kurde dialecte kurmandji hatine girtin.
33
3. Nisbeta herfan di zaravayn cida de
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
w
x
y
z
Bakur
Bar
Rojavay
bakur
(Palo)
Rojavay
bakur
(Siwrek)
239
73
10
29
101
378
170
12
44
56
337
139
62
116
64
112
260
60
27
11
191
41
57
133
29
62
65
83
50
51
38
232
90
20
24
109
564
85
6
51
47
291
160
10
137
130
140
231
44
28
14
209
45
69
131
37
54
0
161
33
68
36
292
67
27
27
95
386
151
13
40
53
308
142
0
88
66
114
238
115
30
14
212
39
57
86
38
40
69
95
39
45
77
292
68
28
26
94
389
167
12
38
53
296
145
5
89
63
114
253
121
29
13
222
41
55
90
38
44
71
98
41
44
76
II. B
ing
eh
n
gra
me
ra
ku
rdm
an
c
Rmann berpk
Gramr
1
Gramr tevayiya qeydeyn rastaxaftin rastnivsandina zmn e.
Zman kurdmanc
2
Zman kurdmanc zman milet kurdmanc e. Kurdmanc p daxvin, dinvsnin bi gotinn din his fikrn xwe p ekere dikin.
Hmann zmn
3
Di zman devk de hman bingehn deng e. Deng bi tpan tne

sekinandin bi wan zman nivsk dest p dike. Bi tpan kt bi
ktan bje bi hev dikevin. Pircar bje an kesek an titek dinimne.
gava end bje bi awak manadar digehin hev ji wan komek dibe. Komek fikreke tam dide zann.
Bi peyhevketina komekan qiset tte p. Qiset bi mijarek mijl dibe
ew zman bi xwe ye. Ji gotinn jorn dixuye ko hmann zimn ar
in:
Tp: a g y h o p m j
Kt: ta, den, ser, co, rt, a, poz,
Bje: hesp, peyar, xan, speh, gotin, were
Komek: Par ez bm Rewan. ro dinya sar e. Gund me di navbera
du avan de ye.
Tp
4
Her deng ko di dev qirika me de peyda dibe, li ser kaxez bi iaretek tte sekinandin. Ji wan iaretan re tp dibjin.
Tpn zman kurdmanc
Di her zmanek de herend deng hene ewend j tp peyda dibin. Ji
ber ko di zman kurdmanc de sih yek dengn bingehn hene ji
lewre tpn zman kurdmanc sih yek in.
37
Hrek: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
Girdek: A B C D E I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Bi adet gelemper em bi hrekan dinivsnin. Girdek km caran

tn istmal kirin. Komek bi girdekek dest p dike. Tpa serenavek a
pn hergav girdekek e.
Dengdayiya tpan
Tp ji awir dengdayiy ve bi du biran leva dibin: dengdr dengdar.
Dengdr
Dengdr ew tp in ko bi ser xwe ji dev me dertn dengek msqay tnin p. Dengdrn zman kurdmanc het in: a e i o u
Dengdar
Dengdar ew tp in ko b arkariya dengdrek nikarin ji dev me
derkevin dengek musqay bnin p. Ew di dev me de dikevin hin
cihan, wek lv, dran ezmandev ji wan pjneke ker peyda dibe.
Dengdarn zman kurdmanc bst sis ne: b c d f g h j k l m n
pqrstvwxyz
A NEK
Di pratk de dengdr ji dengdaran bi away jrn tne derxistin.

Dengdr bi ser xwe j dikarin ktek bnin p. L dengdar b dengdrek tu kt naynin p. Herwek di kta par de heke me dengdarn (p) (r) xistin (a) bi ten hit ew (a) bi ser xwe j ktek e. L
(p) (r) b (a) y, an dengdreke din, nikarin ktek bnin p.
Doma dengdran
Dengdr ji awir dom ve bi du biran par dibin, kurt dirj:
Dengdrn kurt: e i u
Dengdrn dirj: a o
Dengdrn kurt bi derbek ji dev me dertn, dev me bi nv vedibe, doma wan hindik e ew tu caran dirj nabin.
Dengdrn dirj gava ji dev me dertn dom dikin, dev me bi temam vedibe ew tucaran kurt nabin.
Herend dengdrn kurt (e i u) dengdrn dirj ( ) ji aliy ikil
ve nzing hev bibin j, ji aliy deng ve ji hev dr gelek biferq in.
Ji ber ko cihderka heryek cida ye.
Xweseriya hin dengdran

10 Dengdrin hene ko nikarin bikevin p an paiya hin dengdaran.
Hinn din j di p an di paiya bjeyan de peyda nabin:
I
Ev dengdra ha bi gelemper nakeve p an paiya bjeyan. Yan bjeyn kurdmanc ne bi (i) y dest p dikin ne j p temam dibin; ji hin
daek pronavan p ve; mna: li, di, ji, bi, i
Ji mil din bjeyn ko di esl xwe de ne kurdmanc ne, ji zman
biyaniyan ketine zman me bi i-y dest p dikin.
Wek: Ibret, icra, iflas, imza, inkar, insaf, iaret. Ji xwe kurdmancn
kevin gava ev bjeya ha bi lv dikirin h-yek didan piya wan
digotin: (hibret, hicra, hiflas, himza, hinkar, hinsaf, hiaret). Ev bilvkirina ha hetan ro j di hin cihn Kurdistan de peyda dibe.
A NEK
Dengdra i di hin bjeyan de gava ktek bi wan bjeyan ve dibe,

naye xwendin, l tte nivsandin; ji ber ko di esil bjey de i heye
gava kta ko w nade xwendin j dibe i tte bi lv kirin. Wek niho,
i-yn bjeyn qetil, bihin, remil, qifil, resim, eqil, qedir, qehir,
rikin, kevin, ikil, qesir, fikir, ikir, sihir, tevin, tihin gava bje bi ser
xwe ne tne xwendin. L heke ktek bi paiya wan ve b ew i nayine bi lv kirin. Herwek: qetla w, ev i bihn? bi reml dizane, bi
qifl, van resman, eql te, qedr w, ji qehran, riknn Birca-Belek,
ev kevn e, di v ikl de, qesra jorn, bi v fikr, ikra xwe, bi sihr,
li ser tevn, ez tihn im. L ew di v bilvkirin de j vekta xwe a
bingehn hiltnin di ikln jrn de tne nivsandin.
39
qetila w, ev i bihin e? bi remil dizane, bi qifil, van resiman, eqil te,

qedir w, ji qehiran, rikinn Birca Belek, ev kevin e, di v ikil de, qesira
jorn, bi v fikir, ikira xwe, bi sihir e, li ser tevin, ez tihin im.
L heke pr an parktek bi wan ve b p bjeyeke n hevedidan

hate p, heke (i) ne ketiya bjeya n naye nivsandin. Ji ber ko ev
pr an parkt nema ji w bjey dibin ev bjeya hevedidan bjeke
biserxwe ye w vekta xwe a xweser heye. (Kevin, kevnar. Bihin,
bihnok. Tevin, tevneprk)
Lbel, heke ji bervaj ve di bjeya n hevedidan de (i) hate bi lv
kirin tte nivsandin j. (ikir, ikirdar; sihir, sihirbaz; qedir, qedirgiran)
U
Ev dengdra ha bi gelemper dikeve paiya dengdarn g, h, k, q,
x di paiya dengdarine din de km caran peyda dibe. Hunda,
hundir, guh, guher, gul, gulat, gulok, guman, guzvan, ku, kul, kul,
kum, kurt, kurm, qub, qul, qur, qunders, qure, qurm, qurtik, xubar,
xumre, xur, xurdek, xurn, xurt. Bjeyn wek du tu awarteyn
v qeyd ne.
Ji mil din tu bjeya kurdmanc bi u-y naqede, ji hin awartan
pve; herwek p dest p nake j.
Ji xwe ev dengdra ha hj di zimn de biserketina xwe ne qedandiye.
Ji lewra li gora bilvkirina kurdmancn ko w i-y bi temam
li hev naxin bjeyn wek xurdek bi away xwirdek j dikarin bne
nivsandin.
,
Ev dengdrn ha tucaran nakevin ber dengdara y-. L heke ev
dengdr bi awak bi y-y ve bne hing ev yan bi dengdra i-y diguhrin ev i dikeve na wan. Wek niho:
piyn min
v piy
d
r
der
til
xan
kurs
diya te
riya wan
v diy
van riyan (1)
deriy me
tiliyn min
xaniy te
kursiyn w
v deriy
v tiliy
van xaniyan
van kursiyan
L heke y b ko bi wan ve bizeliqe kete piya van dengdran, hing () () herend (i) bne xwendin j di nivsandin de bi (i) y
nayine guhartin weke xwe dimnin. Herwek di komekn jrn de
() (i) ya bjeyn (k, k, der) i tne xwendin, yan (ki, ki, deri)
l di nivsandin de di ikiln xwe n esl de tne an kirin: Ev k ye?
Tu kur k y? Ew xelk kder ye?
Dengdra () tu caran nakeve piya dengdara (w). L heke ev her

du tp bi awak bi hev ve bne hing () j bi (i) diguhre. Herwek
di bjeynjrn de:
r
xwes
ez bm
ez m
riw min
xwesiwa te
ez biwam
ez biiwam
v riw
v xwesiw
tu biway
tu biiway
A NEK
Nemaze kurdmancn ko () y zirav bi lv dikin, li na (w) y li ber

(u) y (y) ek dixin. Hing () ji ber ko () (y) dikarin bigehin hev,
weke xwe dimne naguhre.
r
xwes
ry min
xwesya te
v ry
v xwesy
(1) Ji kurdmancan birek pik -y bi e-y diguhrnin dibjin:

p
pey min
v pey
d
deya min
v dey
41
Ji xwe di zman kurdmanc de bjeyn ko bi dengdrek temam dibin

km in. Herwek yn ko bi dengdran dest p dikin ne gelek in.
11 Hers dengdrn mayn, yan (a, e, o) bi her dengdar ve dibin
bi tu away bi dengdreke din naguhrin. Bi ten dengdra (e) gava
digihe (e) yeke din (y) yek dikeve navbera wan, ji bo kurtiy mirov
dikare van her du (e) yan bi () an bi (a) k bide (y) y yekcar ji
nav bxe. Wek niho:
Maseyek
Pereyek
Perdeyek
Beyanameyek
mask
perk
perdk
beyanamk
masak
perak
perdak
beyanamak
Tpa dubare
12 Di zman kurdmanc de tpa dubare nne. Ji lewre, heke di bjeyek
de tpek dubare b, yeke wan ji ber xwe de dikeve tpek bi ten
dimne. Wek niho, parkta (tir) gava dikeve paiya bjeyn ko bi (t)
y temam dibin yek ji wan her du t-yan dikeve. Ji lewre di nivsandin de j (t)-yek bi ten tte nivsandin Ji ber ko di vekta kurdmanc de tpa ko naye xwendin, naye nivsandin.
Ev in end misal:
xurt
rast
kurt
xurt - tir
rast - tir
kurt - tir
xurtir
rastir
kurtir
end misaln din:

pa - v
ba - ev
yek - kte
pav
baev
yekte
Tpn tvel, l ji yek cihderk, an ji cihderkn nzing hev j nadin

pey hev:
rind - tir
pit - daw
rintir
pidaw
bilind - tir
dewlemend - tir
bilintir
dewlementir
A NEK
Digel v hind ji ber hin bgaviyn vekt, hin tp nemaze di

daekan de herend neyin j bi lv kirin, tne nivsandin. Ew nayine bi lv kirin, ji ber ko bi awak tpeke dubare ditnin p. L ew ne
bi hev ve ne, ji hev cida, yeke w di dawiya bjek de a din di
destpka bjeke din de ye.
Ez di gund de bm.
Dengbj j hene.
Serheng g hotin.
Ji gay gewir re.
Ez ji k zanim.
(gunde)
(dengbj)
(serheng)
(gewre)
(eji)
S
Di hin cihn Kurdistan de gava ev dengdar s dide pey dengdrek
w hinek tj weke z-k dixwnin. Ev away bilvkirin nakeve nivsandin s hergav weke xwe yan s tte nivsandin bi z-y
nayeta guhartin.
Away nivsandin
Biguhsne
Selete
Ez m Pars.
Ez derbas bm.
Ji pesnan ditexile.
Away bilvkirin
Biguhzne
Zelete
Ez m Parz.
Ez derbaz bm.
Ji peznan ditexile.
Kt
13 Bi vebn hatingirtina dev me dengek tte p. Ji tevayiya w deng
re kt dibjin. Kt ji yek an ji yek btir tpan hevedidan ne. Di
ktn zman kurmanc de bi gelemper ji yek heta pncan tp peyda
dibin.
1. a
2. no an ez ma p
43
3. dev erd pr sto kar

4. qenc dran deng pit
5. stran stand
14 Ktn bjey: Herwek di ktan de, ji yek heta pnca tp peyda dibin,
bje j an ji ktek an ji end ktan bihevket ne. Bjeya ko ji ktek
hatiye p j re yekte, bjeya ko ji end ktan hevedidan ye j re
pirkte dibjin.
Bjeyn yekte: dar, dran, got, strand, xwar, deng, tr, no
Bjeyn pirkte: serok, dengbj, mvandar, hilfirandin, dixwne, qermiandin, balafirgeh, rojnamevan.
Not: Bjeyn pirkte li gora hejmara ktn xwe binav dibin: Yekte,
dukte, skte, arkte, pnckte ...
Bje
15 Tit ko tte br di dil de radibe fikirek e. Ev fikir carina ikilek
carina manak dtine p. Ev her du awayn fikir bi bjeyan tne
ekere kirin. Bi gotinn din her bje nimnendey fikirek ye. Wek:
dereng, hesp, re, wan, hatin, j ... re, digel, ez, hevraz, berwar, mehder,
lo, z, dixwar, nr, belek, avre, tj, dilovan.
Birn qiset
16 Bje li gora mana dehkern xwe ji hev biferq in. Birek wan mirov,
heywan tebayine nerihber yn ko bi dest tne girtin an dikevin ber
bnahiya me an me didin. Birek din titine wel p me dikin ko
ew bi dest nayine girtin l di br di ber avn me de radibin. Ji aliy
din bjeyine wel hene ko bi ser xwe nikarin tu tit raver bikin, l
gava bi bjeyn din ve dibin dikevin navbera wan mana wan diedilnin, dibin ser wan bi hev re girdidin. Ji lewra di her zman de
bje li gora manayn xwe cih ko di qiset de dibin wezfa ko
li ser xwe digirin bi end biran leva dibin. Ji wan re birn qiset an
texltn bjeyan tte gotin.
Di zman kurdmanc de birn qiset deh in: navdr, veqetandek, rengdr, pronav, lker, jmarnav, hoker, daek, gihanek, banean
Guhrbar
17 Birn qiset ji awir guhrbariy ve bi du biran leva dibin: guhrbar
neguhrbar. Ji birn qiset pnc guhrbar pncn din neguhrbar
in.
18 Bjeyn guhrbar: Bjeyn guhrbar ew in ko di qiset de ikiln xwe
n esl diguhrnin, tne tewandin dikevin ikiline din.
Navdr
Cemd, Snemxan, kaxez, ker, pane, piling, Herekol, can, qenc, sptah, selef, mehder, xurdebn.
Veqetandek
, a, n, ek, in.
Pronav
ez, we, ew, yn min, ev ha, i, k, k, ko, kjan.
Jmarnav
yek, du sed, hetek, nvyek, are ar, yeko yeko, pnc bi pnc.
Lker
were, dixwar, d bihata, keti b, divt, nivsandin, xwendi bn, daket,
ikandin.
19 Bjeyn neguhrbar: Bjeyn neguhrbar ew in ko di qiset de ikiln

xwe n esl tucaran naguhrnin hergav weke xwe dimnin.
Rengdr
gewr, n, qenc, bilintir, helesor, mezin, speh, nizim.
Hoker
hol, ro, hing, nik, bes, km, k, keng, niho, no, bel.
45
Daek
di, li, ji, di ... de, ji ... re, der, digel, ber, pa, pit.
Gihanek
wek, , an, l, ko.
Banean
l, lo, ax, hey, way, ho, ox.
Vekt
29 Vekt tevayiya isl qeydeyn nivsandin bihevebna bjeyan e. Bi
gotinn din her bje vekta w, yan ikilek nivsandina w xweser
heye. Bi ten bjeyn ko bi end awan tne bilvkirin bi end awan
j tne nivsandin. Herwek: bihurin/born, rih/r, reh/ra, nzing/nzik, ehristan/aristan, teva/teba, bihin/bn, bir/birs, nimj/nivj.
Ji mil din vekt ji me re bjeyn ko biheve dibin yn ko biheve
nabin ji hev vedigerne away bihevebna wan an me dide.
Qeydeyn vekt ji tevayiya gramr dertn. Di bihevebna bjeyan
de qeyda gelemper ew e ko her bje bi ser xwe tte nivsandin bi
bjeyine din ve nabin; ji hin awartan p ve. Wek niho, di komeka
Ez dih li nr bm de tu bje bi yeke d ve ne bye, ji ber ko her
yeke wan ji birn qiset texltek din e. Ez = pronav, dih = hoker, li
= daek, nr = navdr, bm = lker. () ya ko bi nr ve bye
tewang e; tewang hergav bi navdr pronav ve dibin.
Niqtean
30 Qiset bi hin nandekan ji hev dibe. Ev nandek daw birn komek p me dikin. Bi danna van nandekan mana qiset tir li hev bi
der tt. Ji isl danna nandekan re niqtean dibjin. Ji mil din em
bi niqteaniy, di dema xwendin de cihn rawes wsih j dizann
li gora nandekan, cih cih km zde disekinin bihna xwe
didin.
31 Nandekn niqteaniy n bingehn ev in:
(.) Niqte
(?) Niqtepirs
(!) Niqtebang
(:) Niqtecot
(;) Niqtebihnok
(,) Bihnok
Ji van p ve end nandekn din hene ko em wan km caran dixebitnin; wezfa wan ji n jorn cida bi awak din in.
( ) Kevanek
Dunik
Xzek
- Bendik
Niqte
Niqte paiya komek an dide. Ji lewre gava komek temam dibe li
dawiya w niqteyek tte dann: Hv tariya ev diedilne. Bi reandina
av ewat tte vekutin. Bedena Diyarbekr bedeneke kevnare ye. Xwn
bi xwn nay itin.
Niqtepirs
Niqtepirs dikeve paiya komekn pirsiyariy. Ji man p ve ew j reng
deng pirsiyariy dide qiset: Genco keng ji welt hatiye? Hevind i
dinivsne? Te end kew kutine? K ji derinc de ket?
47
Niqtebang
Niqtebang dikeve ber baneanan li paiya komekn baneaniy. Ax!
ez iqas tim! Binve kezeba min; binve lo lo! Way li min ax ezo! Xwedo! tu bi rehma xwe k.
Niqtecot
Gava li ber komek titek tte gotin an hejmartin; niqtecotek dikeve
paiya komek. Bavek di dema mirina xwe de ji zariwn xwe re got:
Zarono! ez ji we re navek pak dihlim; qedir w bizanin w weke
xwe hilnin. Mirov hja bi s titan hja ye: mran, xebat comerd.
Niqtebihnok
Niqtebihnok dikeve navbera wan hevokn ko bi hev re girday ne
mana hev diedilnin w dibin ser. Dewlemend bi hinar ye; ne bi
mal perey ye.
Bihnok
Bihnok dikeve navbera wan bjeyn ko di komek de dane pey hev
bi gihanekek ne hatine girdan. Di v hal de bihnok, bi awak
cihgirtiy gihanek ye. Ji mil din ev nandek dikare bikeve navbera
birn komek n kiik j. Bi ert ko bi danna w mana komek
neyit guhartin. Temo, Cangr, Hevind Ferzende brayn hev in. Sor,
sp, kesk zer rengn ala me ne. Mirov bi axaftin, nivsandin xwendin ji heywanan tte ferq kirin. Kurn min, hon ire bi ya min nakin
bi ya xelk dikin. Em hem, em herin er welt. Bel, ez j, ez bi
we re bm.
Rewes vsih
32 Me goti b ko nandekn niqteaniy, di qiset de cihn rawes
vsih j an me didin. Her niqte ne cih rawes ne; yan di wan de
mirov qederek disekine. Her bihnok niqtebihnok in cih vsih
ne; di wan de em hindik disekinin. Vsiha bihnok ji hemiyan kurtir e.
33 Nandekn mayn.
Kevanek
Kevanek li p li paiya wan pirsan tte dann ko bi sebebek keti48 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
ne komek heke j hatine hilann mana komek ne km dibe, ne

j diguhre. Belay (w nexweiya xedar) ez gelek andim. Segmann
me hemiyan (qeder bst pnc mr) li rl wer hatine ergeh girtin.
A NEK
Li na kevanekan mirov dikare xzikan j bxe. Belay w nexweiya xedar ez gelek andim. Segmann me hemiyan qeder bst
pnc mr li rl wer hatin ergeh girtin.
Dunik
Dunik dikevin p paiya wan pirs komekn ko mirov wan ji
derve ditne txe qiset. Te ne bihstiye ko dibjin: Her tit bi zrav dik; mirov bi str. Ehmed Xan ji bo kitba xwe gotiye:
Ev meywe eger ne avdar e
Kurdmanc ye ev qeder li kar e
Xzek
Dema ko qiset dikeve ikl axaftin car ko xeberbj diguhre; li
piya gotin xzekek tte dann;
Mizgn dan ker gotin :
Dehik ji te re b.
Ker li wan vegerand got:
m min km, bar min zde b.
Bendek
Bendek datnin navbera du bjeyn ko di navbeyna wan de hogiriyek heye. Kariy-belek, Kariy-keleh, Birca-Belek, Bedir-Xan.
Ji mil din gava ji kmbna cih ktn bjey ji hev de dikevin ev
nandek wan ktan bi hev re girdide. Hing bje dibe du pere;
perek w di dawiya xzek de dimne per din dikeve peiya
xzeke n.
Gava ev bgav tte p, divt bje kt bi kt ji hev bne xistin; b ko
49
tpeke kt j bibe bikeve xzeke din. Mesela heke (nermijandin)

kete paiya xzek t de cih ne b; ev bje bi v away tte birn:
(ner mi jan din) ji van ar ktan hin divt bikevin paiya xz n
an a mayn piya xza n, b ko ji tpn her ar ktan ne tu j ji hev
bibin.
Navdr
34 Navdr ew bje ye ko kesek heywanek an titek an me dide. Ji
lewre bjeyn Zn, pismam, r, hesp, post kurs navdr in. Ji ber ko
ji van her e bjeyan dido hin kesan, didown din hin heywanan
didown mayn j hin titan p me dikin.
Hevenav serenav
35 Navdr di nav xwe de di bingeh de bi du biran leva dibin: hevenav
serenav.
Hevenav
36 Hevenav ji w navdr re dibjin ko ji yek btir kes, heywan an titan dinimne wan bi hev re bi nav dike. Herwek rw, hesp, iya.
Bdiro, gava em rw dibjin; ev bje nav her mirov ye ko bi r ve
die. Bjeya hesp j wel ye; p her heywann w cisn hene tne
seh kirin. Bi bjeya iya her bilindcihn dinyay hene ko ne gor, ne
mitik in ji wan bilintir in tne br. Ev in end hevenav: agirt,
xan, evor, mase, can, bnah, derz, ker, pez, kevir, dar, qenc, xelk,
zwan, keskesor, navro, girav, eh.
Serenav
37 Serenav ew navdr e ko bi ten kesek, heywanek an titek dinimne xweser w kes, w tit an w heywan ye. Herwek: Sado,
Blan, Herekol. Ev navdrn ha yeko yeko xweser mirovek, seyek
iyak ne. Ev in end serenav: Hevind, Span, Xabr, Hindistan, Hezro, Kerevan, Zn, Drgul, Kurdistan, Agir, Cemd, Ferezende
Guhrbariya navdran
38 Navdrn zman kurdmanc ji du awirn tvel ve guhrbar in: zayend
mjer. Ev guhrbariya navdran bi tewang tte p.
Bi gelemper dpa navdran li gora zayend mjer wan diguhrin. Carina j ev guhrbar bi guhrina tpeke rayek tte p.
51
39 Zayend: Di zman kurdmanc de du zayend hene: m nr.

Zayend nr
40 Navn mirov, heywann nr navn titine nerihber yn ko kurdmancan ew nr hesibandine, tev de ji zayendn nr in. Wek: Cemd, m, nr, ga, xan, gir, Ferat, can, beran, Xurd, der, zing, hi,
em, kevir, law, dirhav.
Zayend m
41 Navn jin, heywann m navn titine nerihber yn ko kurdmancan ew m hesibandine, tev de ji zayend m ne. Mna: Snemxan,
jin, meh, dar, lek, mehn, tifing, bizin, br, gol, pehnav, Herekol,
Hezarom, co, en, top, ejn, Kurdistan.
42 Navn heybern rihber: Di heybern rihber de, carina m nr w
heyber bi bjeyine cih biserxwe tne nan kirin.
Herwek di bjeyn jrn de:
bra
pismam
bra
kur
braz
hesp
yekane
beran
nr
dk
xweh
dotmam
di
ke
braz
mehn
meh
mih
bizin
mirk
L gava ew heyber bi away jorn, bi bjeyine biserxwe cih ne

binavkir ne, hing bjeyn m nr bi ser wan ve datnin bi
v away zayend wan, yan m nrn wan didin zann. Di v ikil
de veqetandekek dikeve navbera bjeya ray bjeyn m nr.
Veqetandek bi xwe j zayend wan an dide. Wek niho:
kew nr
ker nr
kewa m
kera m
pising nr
sxur nr
hir nr
gur nr
fl nr
kevrok nr
pisinga m
sxura m
hira m
gura m
fla m
kevroka m
43 Qeyda jorn, qeyda gelemper e. Yan m nrn heybern rihber,

nemaze heywanan, bi gelemper bi v away tne nan kirin. L km
caran ji v qeyd der, bjeyn m, nr, dl, mak, mang dikevin
piya bjeya ray b tu tit bi wan ve dibin; bjeke n bihevket
ditnin p. Hing ew bje bi hev ve tne nivsandin. Herwek: nreker, maker, mkew, dlegur, mange
A NEK
Zayend heywanek, carina, bi veqetandek tewang j tte nan

kirin. Gava em dibjin: hespa min bne an kera min bne xuyaye
ko em qala mehn maker dikin. Dsan gava em dibjin: ez li hesp siwar bm an ez li ker siwar bm gelek kif e ko heywan ko
em l siwar bne mehn an maker e ne hesp nr ker
nr e.
44 Mana zayend: Bjeyin hene ko gava mana wan diguhre zayend wan
j tte guhartin. Mesela dar gava bi mana dara hen e m ye V
dar ji min re dawene. L ev dar bi xwe gava bi mana dar hik
e nr e V dar ji min re biknne.
45 Di zayend hin navdrn ko titine nerihber dinimnin kurdmanc ne
yek in. Hinan ew nr, hinn din ew m hesibandine. Ji wan bjeyan
tit ko heta niho me kari b em bisenifnin bjeyn jrn in. Heye
ko hinn din j peyda bibin: ax, wext, mixdar, qeder, sng, kurs, balgih, xeber.
Wezfeyn navdr
46 Navdr di komek de gelek wezfan dibnin.
Bi kurt n bingehn ev in:
53
Kirar:
Bireser lker:
Bireser navdreke din:
Pveber lker:
Soro ro ji bajr hat.

Min Soro dt.
Min ji Soro re got.
Kitba Soro n ye.
Xerb ne tu ek e.
Mjer
47 Di gramr de mjer ew xweseriya navdran e ko navdr p heybereke bi ten an heyberine gelr dikarin an bidin. Bi gotinn din mjer
yekejmar gelejmariya navdran an me dike em p dizanin gelo
di qiset de qala heybereke bi ten dikin an ji yek btir. Heke navdr heybereke bi ten dinimne hing ew yekejmar e; heke ji yek
btir dinimne hing ew gelejmar e.
Yekejmar
48 Navdr yekejmar e, gava ew ji tit, mirov heywann ko dinimne
yek bi ten raber me dike. Navdrn komekn jrn yekejmar in:
Mr hat. Ez hespek dibnim. Ez iyay bilind dibnim. Ji ber ko
ew ji mran mrek, ji hespan hespek ji iyan iyak bi ten an
dikin.
Gelejmar
49 Navdr gelejmar e, gava ew ji tit, mirov heywann ko dinimne ji
yek btir raber me dike. Navdrn komekn jrn gelejmar in: Mr
hatin. Ez hespina dibnim. Ez iyayn bilind dibnim. Ji ber ko ew
ji mran end mran, ji hespan end hespan ji iyan end iyan an
dikin.
50 Herwek ji msaln madeyn 48 49 dixuye di zman kurdmanc de
yekejmar gelejmariya navdran bi end awayn tvel xuya dibin.
Ew nemaze ji mjer lker, tewang veqetandek dixuyin.
Yekejmar
Ev mehn e.
Min mehn dt.
Ez mehn dibnim.
Ez mehnek dibnim.
Ez ji te re mehneke qenc
[peyda bikim.
Gelejmar
Ev mehn in.
Min mehn dtin.
Ez mehnan dibnim.
Ez mehnina dibnim.
Ez ji te re mehnine
[qenc peyda bikim.
55
Ev kur k ye?
Mehn xwar.
Tu v hesp dibn?
Ev kurn k ne?
Mehnan xwar.
Tu van hespan dibn?
Gelejmariya serenavan
51 Ji ber ko serenav xweser titek, mirovek an heywanek ne, p bi
ten ew bi nav dibin, di rastiy de serenav tucaran nabin gelejmar.
L bi mecaz ji bo msal bi gelejmar tne gotin. Herwek: Ez ji te
re Melayn Cizer, Ehmedn Xan Feqehn teyran ji k peyda bikim.
Tu di beyabann bdar belg de li Bngolan diger.
Tewang
52 Ziman kurdmanc zmanek tewangbar e. Yan bjeyn w di qiset
de weke xwe namnin li gora cih ko di qiset de dikevin , wezfa ko li ser xwe digirin tne tewandin hin parkt bi wan ve dibin,
an hin tpn wan bi tpine din diguhrin.
53 Ji birn qiset bi ten n guhrbar tne tewandin. n neguhrbar
tucaran nayine tewandin ew hergav weke xwe dimnin.
54 Bi gelemper bje di qiset de an kirar an bireser in. Gava ew kirar in
weke xwe dimnin gava dibin bireser hing tne tewandin.
Tewanga her bir qiset herend yekcar ji hev cida nebin j ew km
zde ji hev biferq in. Tewanga her bir di cih de di devera w de
d bte gotin.
Tewanga navdran
55 Navdr, hevenav bin serenav bin, li gora mjer zayenden xwe tne
tewandin. Bi gelemper di yekejmariy de navdrn nr bi -y
navdrn m bi -y gelejmara herdiwan bi an- tne tewandin. Ev parkt bi paiya navdran ve dibin.
Hesp hat.
Mehn hat.
Hesp hatin.
Mehn hatin.
Di komekn jorn de navdrn hesp mehn ne hatine tewandin. Ji ber ko ew her du j di wan komekan de kirar in kirar nayine
tewandin. L ev navdr bi xwe di komekn jrn de hatine tewandin.
Ji ber ko t de d ne kirar l bireser in.
Ez hesp dibnim.
Ez mehin dibnim.
Ez hespan dibnim.
Ez mehnan dibnim.
Di msaln jorn de navdr hem bireser lker ne. L navdr bireser navdreke din j dibin. Hing j navdr tne tewandin. Herwek:
57
Ev got lek ye. Ava gol rn e. Di iyayn Kurdistan de her texlt

dehbe cenawir hene. Gola Wan goleke speh ye.
A NEK
Di nav bjeyn ko bi an-ek temam dibin, di hinan de ev an ji

esil rayek bjey ye. Mna: Rewan, baran, peyman, garan, kevan,
diran h.d. L di hinn din de ev an bi xwe, tewang e, ji ber sebebek bi wan ve bye. Mna: Serhedan, Botan, rwan, Xerzan, Hevrkan h.d. Ji lewre ev bjeyn ha bi tu away nikarin bne tewandin. Ji
ber v yek herwek mirov dibje Ez ji Rewan tm nikare bibje
Ez ji Botan tm. Ji ber ko esl bjey bot e, an ko p ve bye
tewanga gelejmar ye. Ji xwe gava em Botan dibjin mexsed cih
an ern Botan e. Bjeya bot bireser cih er ye ji lewre
hatiye tewandin bye Botan. Mna bjeya dar gava dibe bireser bjeke din tte tewandin. Herwek: pln daran. Bjeyn wek
Serhedan, rwan, Xerzan, Hevrkan, Soran j mna w ne tev de
yek haw ne.
Di v nav de bjeya gulan rexma ko ji v cisn ye tte tewandin.
Bi rast esl v bjey meha gul, meha gulan e; yan an tewang
e. Ji lewre diviya bu gulan ne hata tewandin. L ev bje ji qeyd
der bi awartey careke din tte tewandin dibe gulan li na
ko bibjin meha gulan dibjin meha gulan. Ji ber v yek an-a
gulan divt ji esl bjey bte hesibandin.
56 Awarte: Bi ten ji qeyd der di lkern gerguhz di zeman wan
n bor de biresern wan weke xwe dimnin ji berevaj ve kirarn
wan tne tewandin. Ji lewre, di komekn jrn de rexma ko bjeyn:
Zn, hesp, lek, zarok kirar in, hatine tewandin bjeyn; Ssin,
ceh, pencere yn ko bireser in weke xwe mane ne hatine tewandin.
Zn Ssin dt. Hespan ceh xwar.
lekan giha xwari b. Zarokan pencere knand.
57 Her navdrn nr in heke di wan de tpn a hene ev navdr

dikarin bi guhartina van tpan bi -k j bne tewandin. Herwek
di van komekan de: Soro ji kvir ket. Gurgn . Balafir ber bi

ezmn fir. Ez li hsp siwar bm. Ferzo ji bajr tt. K li ser bn b?
Em ji xn derketin.
Bi v qeyd ve, divt di qiset de hin navdrn nr b tewang bimnin. Ji ber ko di hem navdrn nr de dengdrn e a peyda
nabin. Ji lewre li nik kurdmancn ko bi v qeyd ve diin bjeyen
wek: kum, got, dil, hi, mirov, mrik, gir, kur, mr, mr, gund
nayine tewandin, ji ber ko di wan de ne e ne j a heye. Ji ber v
yek gava ew di qiset de dibin bireser j weke xwe dimnin. Pit ko
ev qeyda di zmn de cih bye navdrn bi e a j di qiset de b
tewang hatine gotin.
Ji lewre herwek mirov dikare bibje ez ji kevir an kvir ketim dikare bibje j ez ji kevir ketim bjeya kevir netewne.
A NEK
Ji raveka jorn dixuye ko di navdrn nr de meyildariya zimn ber bi

terikandina tewanga wan a yekejmar e; nemaze ikl pn. Ji lewre
her s ikln jrn rast in
Soro kevir tavje.
Soro kvir tavje.
Soro kevir tavje.
Gurgn a.
Gurgn .
Gurgn a.
Balafir ber bi ezman fir.
Balafir ber bi ezmn fir.
Balafir ber bi ezman fir.
Ez li hesp siwar bm.
Ez li hsp siwar bm.
Ez li hesp siwar bm.
59
Ferzo ji bajar tt.

Ferzo ji bajr tt.
Ferzo ji bajar tt.
K li ser ban b?
K li ser bn b?
K li ser ban b?
Em ji xaniy derketin.
Em ji xn derketin.
Em ji xan derketin.
58 Gava end navdr didin pey hev herwek mirov dikare wan navdra
li gora mjer zayend heryek yek bi yek bitewne, dikare bi tewandina hinekan j bes bike.
Navdrn ko dane pey hev ne ji yek zayend ne; l tev de ji yek
mjer ne. Tewandina navdra pan bes e. Ez hesp mehn dibnim. Ez hesp mehnan dibnim. Hesp mehnan xwar.
Navdrn ko dane pey hev, ne ji yek mjer ne. Her navdr cih
li gora mjer zayend xwe tte tewandin. Ez mih bizinan dibnim. Ez hsp mehnan dibnim. Mih bizinan xwar.
Navdrn ko dane pey hev ji yek mjer tev de yekejmar in, l ew
ne ji yek zayend ne; navdra pan nr e. Ji ber ko di tewang de
esil navdra pan e hikim li mjer w ye heke ew ne hatiye tewandin navdra m j b tewang dimne. Ez herim keik kurik bibnim. Tu Rewen Felemz dibn?
A NEK: 1
Her navdrn ko bi e an bi a-y temam dibin, i m i nr,

ji ber kurtiy, di yekejmar de bi guhartina van tpan bi -k j
tne tewandin. Di gelejmar de ew e a yekcar dikevin a-ya
tewang dikeve na wan.
Li ser masey
Li ser maseyan
Li ser mas
Li ser masan
Ber bi iyay
Ber bi iyayan
iray vemirne
Perdey rake
Perdeyan rake
Ber bi iy
Ber bi iyan
ir vemirne
Perd rake
Perdan rake
A NEK: 2
Bjeyn weke Frense, Sriye, Emrke, Efrqe h.d. yn ko bi e-k

temam dibin, heke ew bi guhartina w e-y bi -k ne hatine
tewandin ketine bin hikm qeyda gelemper ew e bi a-k diguhre ew bje bi away jrn tne tewandin: Ji Sriyay, ji Frensay,
ji Emrkay, ji Efrqay. L ikl din, yan ikl: Ji Frens, ji Sriy,
ji Emrk, ji Efrq siviktir e.
Bireser navdr
59 Navdr di komek de an bi tena xwe ne, an bjeyeke din bi wan ve
bye hevaltiya wan dike. Ji w bjey re bireser dibjin; ji ber ko
ew mana navdr diedilne dibe ser.
Biresern navdran, li gora cisnn xwe li p an li paiya navdran
tne zede kirin.
Bireser gava dikevin piya navdran b tu tit bi wan ve dibin: ev
keik, kjan mirov, ar xan, hin iya, end kitb, deh bizin, van zarokan
L gava navdr bi xwe li p e bireser dane pey, hing veqetandekek
dikeve navbera navdr bireser wan digihne hev: Beriya Mrdin,
hesp beza, mehna speh, iyay bilind, pehnava iy, newala kr, rke
dirj, stna xn, dest bi ten, dara ikest, xencera min
60 Navdrek dikare end bireseran bibe. Hin ji wan dikarin bikevin p
hinn din j paiya navdr. Biresern ko ketine piya navdr yn
ko dane pey w ji alk tev de biresern navdr ne ji aliy din ew
bi xwe biresern hev in: Min end kitb hene. Min end kitbn qenc
hene. Ev xencera min e. Ev xencera xulam min e. Ev xencera xulam
pismam min e. Ev xencera xulam cran pismam min e.
61
Veqetandek
61 Veqetandek bjeke kiik e ko dikeve paiya navdran paiya wan
bjeyn ko li na navdran radibin wan dinimnin.
Veqetandek carina di piya rengdran de j peyda dibin.
Veqetandek bi gelemper mjer zayend navdr an didin navdr ji wekhevn w vediqetnin.
Bi pvebna veqetandek navdr carina binavkir carina j nebinavkir dibin.
62 Di ziman kurdmanc de du texlt veqetandek hene: veqetandekn
binavkir veqetandekn nebinavkir.
Veqetandekn binavkir
63 Veqetandekn binavkir dikevin paiya navdrn ko bireserek bi wan
ve bye ev veqetandek wan navdran binavkir dikin. Ev navdr bi
v away ji wekhevn xwe vediqetin, dibin xweser kesek, titek, an
wesfek wan didin zann. Veqetandekn binavkir sis ne: , a, n.
Ji bo yekejmara zayend nr.
Hesp Soro, iyay bilind, deriy mal, dwar hew, pismam min,
mirov qenc, kew nr.
A Ji bo yekejmara zayend m.
Mehna Cemd, newala kr, dotmama w, jina delal, stna str, ava
tenik, destmala Snem, kewa m.
N Ji bo gelejmara her du zayendan.

Hespn Soro, iyayn bilind, deriyn mal, dwarn hew, pismamn
min, mirovn qenc, kewn nr, mehnn Cemd, newaln kr, dotmamn w, jinn delal, stnn str, avn tenik, destmaln Snem, kewn
m.
Bi rast, gava em Hesp Soro dibjin, v hesp bi veqetandeka

ji hespn din vediqetnin, xweser Soro dikin. Bi v away em dizanin ko ev hesp hesp mirovek ye ko nav w Soro ye ew ne hesp
Gurgn, Felemz an mirovek din e.
Dsan di msala iyay bilind de j bi veqetandek wesf bilindbn em p ve dikin v iyay ji wekhevn w nemaze ji iyay nizim
cida dikin ferqa bilind nizimbn dixin navbera wan.
Gava em dotmama w dibjin, em l w dotmam dikin ko ne
ya min e, ne j ya te ye, l ya w mirov ye ko ew bi me her diwan
nas e.
Veqetandek di piya rengdran de
64 Gava veqetandeka binavkir dikeve piya rengdrek ew li na w
navdr radibe ko ber bstek l li w kirine ew bi xeberbjan nas
e. Hing veqetandek mna pronavek navdrek dinimne. Herwek
di bersivn komekn jrn de:
Tu kjan kum dixwaz?
Ez gewir dixwazim (yan kum gewir dixwazim).
Tu kjan destmal dixwaz?
Ez a sor dixwazim (yan destmala sor dixwazim).
Di gelejmar de:
Ez n gewir dixwazim (yan kumn gewir dixwazim).
Ez n sor dixwazim (yan destmaln sor dixwazim).
Veqetandekn nebinavkir
65 Veqetandekn nebinavkir dikevin paiya wan navdrn ko ji wekhevn xwe hatine veqetandin, l ne hatine bi nav kirin bi biservebna
63
van veqetandekan kesine an titine nebinavkir an didin. Du texlt

veqetandekn nebinavkir hene: 1) yn ko dikevin paiya wan navdrn ko hj tu bireser bi wan ve nebne, 2) yn ko dikevin paiya wan
navdran ko bireserek daye pey wan.
66 EK, EK, IN
EK Ji bo yekejmara zayend nr.
EK Ji bo yekejmara zayend m.
IN Ji bo gelejmara her du zayendan.
Ev veqetandek dikevin paiya wan navdrn ko hj bi ser xwe ne
tu bireser bi wan ve ne bne.
Hespek hat.
Mehnek hat.
Min hespek dt.
Min mehnek dt.
Ev hespek e.
Ev mehnek e.
Hespin hatin.
Mehnin hatin.
Min hespin dtin.
Min mehnin dtin.
Ev hespinin in.
Ev mehnin in.
Gava em hespek hat dibjin, em v hesp ji wekhevn w vediqetnin, l em w nadin zann gelo ev kjan hesp e? an hesp k ye? Em
w bi v veqetandek nebinavkir dikin.
Wezfa veqetandeka nebinavkir ji hevdbja jrn xwe tte seh
kirin. Kur ji bav xwe re dibje:
Ezben min dt, hespek hat kete hew.
Bav: Gelo ew kjan hesp e? an hesp k ye?
Kur: Nizanim ez herim l fedkirim.
Kur die, l fedkire, vedigere ji bav xwe re dibje:

Ezben, hesp ko hat hesp kumt e; an, hesp ko hat hesp Gurgn e.
Bdiro, hetan ko kur ne li hsp fenekir, kur bav bi ten diza64 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
nn ko yek ji heywann ko j re hesp dibjin hatiye ketiye hew.

L ji ber ko tu wesf w bi wan ne nas e, ew hesp bi wan ne binavkir
ye ew nizanin ew kjan hesp e. Ji lewre veqetandekeke nebinavkir
pve ye. L pit ko kur die l fedkire vedigere, hing kur bav
dizanin ko ew hesp, hesp kumt e; an hesp Gurgn e. Bi gotinn
din ew hesp bi wan binavkir dibe. Ji xwe veqetandeka binavkir
p ve bye.
A NEK
Heke navdrine ji yek mjer dane pey hev veqetandekeke bi ten

bes wan e.
Hesp mehnek hatin. Min ke kurek hene.
Li na:
Hespek mehnek hatin. Min keek kurek hene.
L heke navdr ne ji yek mjer ne, hinn wan yekejmar hinn din
gelejmar in, hing heryek ji wan cih cih veqetandeka xwe a xweser
dibe.
Hespek mehnin hatin. Min keek kurin hene.
67 EK, EKE, INE

EK Ji bo yekejmara zayend nr.
EKE Ji bo yekejmara zayend m.
INE Ji bo gelejmara her du zayendan.
Ev veqetandek dikevin paiya wan navdrn ko bireserek daye pey
wan.
Hespek delal hat.
Mehneke delal hat.
Hespek sor hat.
Mehneke sor hat.
Hespine delal hatin.

Mehnine delal hatin.
Hespine sor hatin.
Mehnine sor hatin.
65
Gelek ekere ye ko gava em hespek delal an hespek Soro dibjin, ev gotin ne bi mana hesp delal hesp Soro ye. Em li msala hespek Soro hr bibin. Di gotina hesp Soro de qala hespek
wel dikin ko bi her away bi me nas e. L gava hespek Soro dibjin ev hesp bi me bi temam ne nas e. Bi ten em dizanin ko ew, hespek ji hespn Soro ye. L ew kjan hesp Soro ye; em p nizanin.
Veqetandekn nebinavkir di piya rengdran de

68 Veqetandekn nebinavkir j wek n binavkir, carina dikevin piya
rengdran. Hing ikl wan ev e: , e, en.
Hespek min qenc heb. Hespine min en qenc hebn. Mehneke min
e qenc heb. Mehnine min en qenc hebn.
end msaln din:

Ez me dern eman, em en ser in.
Zozann bav te bilind in, berf baran l dibarin.
Kur Haco mezin xwenda. Hespek min sor heb.
A NEK
Gava end navdr bi bireserek ve girday ne ew hem ji yek mjer ne, ji yek zayend nebin j, mirov dikare wan navdran bi yek veqetandek bi bireser ve girbide. Veqetandek ji zayend navdra pan
tte bijartin, yan heke navdra pan nr e, veqetandek nr heke ew
m ye, veqetandek j m ye. Herwek li na ko mirov bibje: Meta
min mam min hatine pismam min dotmama min hatine.
Mirov dikare bibje: Met mam min hatine. Pismam dotmama min hatine.
end msaln din: Hesp mehna Lezgn. Ke kurek min hene. Mih
bizinine zozanan.
69 Gava ji yek btir bireser bi navdrek ve dibin ew bireser tev de

navdr pey hev biresern hev in hing her yek wan li gora mjer
zayend xwe veqetandekeke cih dibe:
Ava me rn e.
Ava kaniya me rn e.
Ava kanke me rn e.
Ava kanne me rn e.
Ava kaniya gund me rn e.
Ava kanke gund me rn e.
Ava kanne gund me rn e.
Ava kanke gundek me rn e.
Ava kaniyn gund me rn e.
Ava kaniya gund cran me rn e.
Ava kanke gund cran me rn e.
Ava kaniyn me rn e.
Avn kaniyn me rn in.
L heke di nav wan bireseran de rengdrek heye, hing ji ber ko

rengdr ji bjeyn neguhrbar e, ji lewre tu veqetandek p ve nabe,
veqetandeka navdra ko rengdr bireser w ye dikeve piya w rengdr w bi navdra xwe ve girdide. Herwek: gava em kur Haco
mezin dibjin -ya ko ketiye piya rengdra mezin ji -ya ko
bi kur ve bye p ve ne tu tit e. Yan y ko mezin e, kur e, ne
Haco ye. Haco biwa me hing bigota Kur Hacoy mezin.
Heke me l ken Haco bikira hing me a mezin bigota, ji ber
ko veqetandeka ke a ye. Kea Haco a mezin L heke me mezinbn bi aliy Haco ve da hing veqetandeka Haco p ve dibe: Kea
Hacoy mezin.
end msaln din: Tifinga min a dirj. Hespek min xurt beza
heb. Kitba Hevind a perit. Mehna min a kumt.
Tewanga veqetandek
70 Ji veqetandekn nebinavkir ek, ek, in gava dikevin paiya bjeyn
ko di qiset de ne kirar l bireser in, ew j weke navdran, tne tewandin dibin: ek, ek, ina.
Hespek hat.
Hespin hatin.
Ez hespek dibnim.
Ez hespina dibnim.
67
Mehnek hat.
Mehnin hatin.
Ez mehnek dibnim.
Ez mehnina dibnim.
A NEK
Ji qeyd der di hin cihn Kurdistan de veqetandeka in carina bi

-y j tte tewandin; herend in veqetandekeke gelejmar e
parktn yekejmar in. Mesela: Li na got bide min
av bide min gotin bide min avin bide min dibjin.
71 Gava navdr bi dengdrek temam dibin, dema ko veqetandek bi
wan ve dibin mirov dikare hin tpn ko navdr veqetandek bi
hev re girdidin ji nav bxe wan kutebir bike. Herwek li na ko
mirov bibje:
Piyek, xaniyek, irayek, maseyek, coyek, xwesyek, kursiyek,
xaniyine, maseya min.
Dikare bibje: Pk, xank, irak, masek, cok, xwesk, kursk, xanne, masa min.
A NE KA TA R X
Gramra frensiz dibje ko zman frensiz veqetandekn xwe ji pronaveke latn girtine. Gelo me yn xwe, ev bjeyn hr, ji k girtine?
Li gora tedqqatn ko heta niho min kirine, me j veqetandekn
xwe ji hin pronavan girtine, l ne ji pronavine biyan, ji pronavine
xwe.
Bel, veqetandekn me n binavkir ji pronavine me n iark bi
der hatine. Herwek pdetir d bte gotin y, ya, yn pronavine
iark ne veqetandekn me n binavkir ji wan hatine p. Di esl
bingeh de gava ev pronav diketin piya navdrek dibn rengdrine iark di-yek dikete navbera wan navdr. Mesela gotina
Hesp Soro di esl xwe de Hesp di Soro (1) ye.
(1) Ev ikil hetan ro di hin cihn Kurdistan de peyda dibe. L ten

di gelejmar de tte gotin. Yan li na ko bibjin hespn Soro hesp di Soro dibjin gelejmariya hespan bi di-y didin zann.
Bdiro, pronavn y, ya, yn di ikl , a, n de bne veqetandek

bi paiya navdran ve zeliqne; carina j ketine piya rengdran.
Yan Ev hesp y Soro ye bye Ev hesp Soro ye. Msaln jrn
biserveketina veqetandekn kurdmanc bi temam an didin.
Ev hesp, y di Soro ye.
Ev, hesp di Soro ye.
Ev hesp, y Soro ye.

Ev, hesp Soro ye.
Ev hesp, yn di Soro ne.

Ev, hespn di Soro ne.
Ev hesp, yn Soro ne.

Ev, hespn Soro ne.
Ev mehn, ya di Soro ye.

Ev, mehna di Soro ye.
Ev mehn, ya Soro ye.

Ev, mehna Soro ye.
Ev mehn, yn di Soro ne.

Ev, mehnn di Soro ne.
Ev mehn, yn Soro ne.

Ev, mehnn Soro ne.
Her veqetandekn me n nebinavkir, me ikln wan n pn, yan

yn ko bi navdreke b bireser in, me ew ji pronavn xwe n nebinavkir yek hin girtine ew xistine paiya navdran.
Yek hesp hat.
Hin hesp hatin.
Hespek hat.
Hespin hatin.
Yek mehn hat.

Hin mehn hatin.
Mehnek hat.
Mehnin hatin.
Her veqetandekn nebinavkir, yn ko dikevin paiya navdrn ko

bireserek bi wan ve bye, di pkanna wan de, pronavn iark n
nebinavkir arkariya hev kirine ew anne p. Herwek ji msaln
jrn dixuye.
Ev hespek y di Soro ye.
Ev, hespek di Soro ye.
Ev hespek y Soro ye.

Ev, hespek Soro ye.
Ev hespin yn di Soro ne.

Ev, hespine di Soro ne.
Ev hespin yn Soro ne.

Ev, hespine Soro ne.
69
Ev mehnek ya di Soro ye.

Ev, mehneke di Soro ye.
Ev mehnek ya Soro ye.

Ev, mehneke Soro ye.
Ev mehnin yn di Soro ne.

Ev, mehnine di Soro ne.
Ev mehnin yn Soro ne.

Ev, mehnine Soro ne.
Bi v away veqetandekn me n binavkir n nebinavkir hatine p.

Di v ravek de kmahiyek dikeve ber avan. Gelo e-yn ko di
gotinn hespek Soro mehneke Soro de tne dtin, ji k peyda bne. Divt ev tehsra tewanga pronava nebinavkir yek bibe. Ji
xwe ev pronav di esl xwe de jimarnav e jimarnav navdran ditewne ev tewang yan tewanga jimarnavan di ser hem tewangn din
re tte girtin. Heke me ew gotin vegerandine ikl jrn ew e
j bi der tn.
Yek hesp Soro. Yek mehne Soro.
Her e-ya hespine Soro ye ev e di esl xwe de en b n

j ketiye li na hespinen Soro ro dibjin hespine Soro. Ji xwe
n iareta gelejmariy; ji ber ko di ine de n ek heye ji xwe j
re hewce namne.
Pronav
72 Pronav ew bje ye ko dikeve na navdr. Pronav, mjer carina j
zayend navdr dide zann. Ji hla din pronav wezfeyn navdra ko
dinimne li xwe digere wan ditne cih.
Di komekn jrn de: Ziman lalek ji y virkerek tir e. Du diz
ji bo kerek diz pev din; yek dixwest w bifroe, din dixwest p
karek bike. Bay zozanan ji y det xwetir e. Ew ko hat biray
min b. Bjeyn y, yek, w, , p, y, ew pronav in. Ji ber ko
ew ketina na navdrn: ziman, dizek, ker, diz, bi ker, bay,
mirov.
Bdiro, heke me ev navdr vegerandine na wan pronavan ew komek
dikevin ikln jrn. Ziman lalek ji zman virkerek tir e. Du diz
ji bo kerek diz pev din; dizek dixwest ker bifroe, diz din dixwest bi ker karek bike. Bay zozan ji bay det xwetir e. Mirov
ko hat biray min b.
Zayend pronavan
73 Pronavan s zayend hene: m, nr ntar.
Pronavn nr
Pronavn nr ew pronav in ko dikevin na navdrn nr. Lzgn got,
w got.
Pronavn m
Pronavn m ew pronav in ko dikevin na navdrn m. Qeem
got, w got.
Pronavn ntar
Pronavn ntar ew pronav in ko dikevin na navdrn her du zayendan li gora zayend navdra ko dinimnin dikarin carina nr carina j m bne hesibandin. Lezgn hat; ew hat. Qeem hat; ew hat.
71
74 Di zman kurdmanc de es texlt pronav hene.

1. Pronavn kesn
2. Pronavn iark
3. Pronavn girk
4. Pronavn pirsiyark
5. Pronavn nebinavkir
6. Pronavn xwedn
Pronavn kesn
75 Ji van pronavan re pronavn kesn dibjin. Ji ber ko ew, nemaze,
dikevin na kesan wan dinimnin. Di qiset de s kes hene ko
dikevin axaftin. xeberbj, yan y ko daxve, y ko p re tte
axaftin kes ko axaftin li ser w ye. Di gramr de ji wan re kes
pn, kes diwim kes seyim dibjin.
1. Kes pn. Y ko daxve: ez, min, em, me, xwe.
2. Kes diwim. Y ko p re tte axaftin: tu, te, hon, we, xwe.
3. Kes seyim. Y ko di axaftin de qala w dikin: ew, w, w, ew,
wan, xwe, .
Ji van pronavan w nr, w m n mayin tev de, yan: ez, min,
tu, te, ew, em, me, hon, we, wan, xwe, ntar in.
76 Pronavn lihevxist. Ji pronavn ntar hinn din hene ko ji wan re
pronavn lihevxist dibjin. Ji ber ko ew bi lihevxistina daek pronavek tne p.
77 Pronavn kesn du tofn biserxwe ditnin p: pronavn kirar, pronavn bireser.
Pronavn kirar bi gelemper dikevin na wan navdrn ko di qiset
de kirar in. Her bireser dikevin na navdrn ko di qiset de bireser in.
Ji lewre ev pronavn ha nayine tewandin. Ji ber ko ikln wan n

bireser ikln wan n tewand ne. L her pronavn ko ikln wan
n tewand nnin, gava ew, di qiset de dibin bireser, wek navdrn
ko dinimnin tne tewandin.
Pronavn kirar
Pronavn bireser
ez
tu
ew
em
hon
ew
min
te
w, w
me
we
wan
78 Awarte: Herwek di mada (56) de hate gotin, navdr gava kirar lkereke gerguhz in, di zemann xwe n bor de weke bireseran tne
tewandin ji bervaj ve biresern wan n sererast weke xwe dimnin.
Ji ber v yek di van lkeran de pronavn kirar bi n bireser diguhrin her yeke wan dikeve na a din; yan pronavn kirar dibin bireser n bireser dibin kirar.
Ji lewre lkern wek gotin, xwarin, xistin di zemann xwe n bor
de bi pronavine bireser tne evandin biresern wan n sererast bi
pronavine kirar tne nimandin. Herwek: min got, te xwar, w xist, we
got, w xwar, wan xist, me xwar. end msal:
Zin Ssin dt.
Hespan ceh xwar.
Min qelem ji dest xwe xist.
Cranan em dtin.
Soro ez xapandim.
W ew dt
Wan ew xwar.
Min ew ji dest xwe xist.
Wan em dtin.
W ez xapandim.
Pronavn kirar
79 Pronavn kirar dikevin piya lkeran lker rast bi rast didin pey
wan: ez hatim, ew , min dixwar, wan goti b, ez herim, min d
bigota.
73
80 Carina gava di komek de bireserin hene, hinekn wan dikevin

navbera pronav lker: ro, ez ji Farqn hatim. Ew dih ber nvro
Diyarbekr. Min nan xwar. Ez diim nr. Wan ev tit ji min re di
koka we de goti b. Ez sib bi biray xwe re herim dibistan.
81 Heke lker du kirarn tvel hene pronavn ko dinimnin, li gora
rza kesn xwe didin pey hev, yan kes diwim dide pey kes pn
kes seyim dide pey kes diwim. Ji bo xurt kirina gotin pit pronava didowan pronaveke gelejmar ji kes pronava pn tte hildan.
Ji lewre nabe ko mirov bibje: ew ez em hatin l divt bibje ez
ew em hatin an ez ew hatin. Ji ber ko ew ji kes seyim ez ji
kes pn e. end msaln din: Tu ew hon n. Ez tu em herin.
Te w we bigota. Min te me ne xwar. Ez ew em rabn.
82 Heke di komek de end lker, l kirarek bi ten heye hing ne gerek
e ko di piya her lker de pronav bte tekrar kirin. Ji lewre, li na
ko mirov bibje: ew , ew l fedkir ew vegeriya dikare bibje
spehtir e ko bje: ew , l fedkir vegeriya. Dsan li na Min
kir, min firot min p kar kir mirov dikare bibje: min kir, firot
p kar kir.
83 L heke lker tev de ne ji yek cisn ne, yan hin gerguhz hin j
negerguhz in; hing li gora pkhatina komek lker bi pronavek an
bi didowan tne evandin.
84 Pronava lkera negerguhz di piy de:
Vca her lker li gora cisn xwe bi pronavine cih tne evandin. Yan
lkern negerguhz bi pronavn xwe n gerguhz bi yn xwe.
herwek ji msaln jrn dixuye hevokn ko lkeran ew anne p dikarin bi hevgihanga -y bi hev re bne girdan:
Ez m, min ji xwe re hespek kir.
Ez m min ji xwe re hespek kir.
Tu y, te ji xwe re hespek kir.
Tu y te ji xwe re hespek kir.
Ew , w ji xwe re hespek kir.

Ew w ji xwe re hespek kir.
Em n, me ji xwe re hespek kir.
Em n me ji xwe re hespek ki.
Hon n, we ji xwe re hespek kir.
Hon n we ji xwe re hespek kir.
Ew n, wan ji xwe re hespek kir.
Ew n wan ji xwe re hespek kir.
A NEK
Di kes seyim de ikiln ew w kir ew n wan kir ro

hesb nayine gotin yan ev ikil ji kar hatine xistin. Di kesn seyim
de pronavn didowan yan w wan tne xistin komek dikevin
ikln jrn:
Ew , ji xwe re hespek kir.
Ew n, ji xwe re hespek kirn.
Di v ikil de her du pronavn ew i yekejmar i gelejmar d ne

pronavine kesn l pronavine iark ne.
85 Pronava lkera gerguhz di piy de:
Hing her du lker bi yek pronav tne evandin, bi pronava lkera gerguhz.
Min ji xwe re hespek kir.
Te ji xwe re hespek kir.
W (w) ji xwe re hespek kir.
Me ji xwe re hespek kir.
We ji xwe re hespek kir.
Wan ji xwe re hespek kir.
Herwek di msaln jorn de tte dtin, di v ikil de lkera negerguELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
75
hz j wek lkere gerguhz b dpa tte evandin. Yan m,

y, , n, n, n tev de dibin . Mirov dikare bibje qey
lkern n kirn gihane hev lkereke hevedidan wek nkirn anne p. ji ber ko di lkern hevedidan de hikim tibar
li lkera pan e, di kar me de lkera pan kirn lkereke gerguhz e, lkera hevedidan nkirn lkereke gerguhz hatiye hesb
wel hatiye evandin.
Pronavn bireser
86 min, te, w, w, me, we, wan
Herwek di mada (77) an de hate gotin ev pronavn ha di esln xwe
de pronavine bireser in: ez te dibnim, tu min dibn, em wan dibnin,
tu w dibn, em we dibnin, hon w dibnin, ew me dibnin.
L di lkern gerguhz di zemann wan n bor de ev pronav dibin
kirar heke lker bireserek sererast heye ew bireser bi pronaveke
kirar tte guhartin: min tu dt, te ez dtim, w em dtin, w hon dtin,
me tu dt, we ez dtim, wan em dtin.
Lbel heke bireser lker ne sererast, l nerrast e; hing li gor
qeyda bingehn pronav weke xwe dimnin; min ji wan re got, te ji
min stand, w ji wan girt, w li me da, me bi wan nikar b.
87 xwe
Ev pronava ntar her du mjer zayendan j dinimne; yan dikeve
na m nr, yekejmar gelejmar: w xwe kut, w xwe kut, wan
xwe kut
Gava di komek de kirar bireser ji yek kes ji yek mjer ne
tevgera kirr rast bi rast li ser w bi xwe ye, hing pronava bireser bi
pronava xwe tte nimandin. Bi gotinn din pronavn ji yek kes
mjer yeke wan kirar a din bireser di komek de nagehin hev. Ji
lewre mirov nikare bibje ez min di neynik de dibnim ji ber ko
ez min her du j ji yek kes ji yek mjer ne; yeke wan kirar
a din bireser e. Ji ber v hind divt bte gotin: ez xwe di neynik
de dibnim.
L di komeka: ez pez me dirnim de du pronav ji yek kes

yeke wan kirar a din bireser gihane hev. Ji ber ko ew herend ji
yek kes bin j ne ji yek mjer ne; min yekejmar her me
gelejmar e.
L ji mil din em dibnin ko di komeka ez te biray te dibnim
de du pronav ji yek kes mjer gihane hev. Ji ber ko her du j bireser in di wan de tu kirar nne.
88 Awarte: Pronava xwe ya ko di esl xwe de pronaveke bireser e carina bi kirarek d ve di cih kirar de tte dtin. Herwek: Ez biray xwe em hatin. Min biray xwe me got. Tu birayn xwe hon
ji min re sax bin.
Di v hal de mna ko di msaln jorn de tte dtin pronavn ji yek
kes ji yek mjer nagehin hev. L heke mjer guhr hing ew digehin hev: Ez biray xwe em hatin. Min birayn me xwar.
89 [y]
Ev pronava ntar bi ten yekejmar dinimne dikeve na pronavn v, v, w, w yn ko di komek de pit lker hatine hildan,
herwek di msaln jrn de:
Min da v, v
Min da w, w
Ez bidim v, v
Ez bidim w, w
Min da
Min da
Ez bidim
Ez bidim
L li na min da wan min da nay gotin; ji ber ko pronava

nikare mjer gelejmar binimne.
Pronava berbihevn
90 hev, k
Pronava berbihevn ew pronav e ko di qiset du kesn tvel bi hev re
dinimne li na wan dikeve. Ferqa v pronav ji yn din ev e ko
pronavn din bi ten kesek (kes pn, kes diwim an kes seyim)
dinimnin. Her pronava berbihevn divt du kesan an s kesan bi
hev re binimne; an ji kesek end peyan. Ev pronava ha tucaran nikaELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
77
re kesek bi ten binimne. Herwek li jor tte dtin ev pronav du ikil

hene: hev k. ikil pan k bi ten li nvrorohelat Kurdistan
de tte gotin.
Me got ko ev pronava ha du an s kesn tvel dinimne. Bdiro,
gava em em birayn hev in an em birayn k in dibjin pronava
berbihevn; li gora hazirbna kesan du an s kesn tvel dinimne.
Heke yn hazir ez peyak din e hev kes pn diwim heke
yn hazir ji du kesan btir in, hing hev her s kesn qiset dikare
binmne.
1. Yn hazir ez peyak din e. Hing komeka Em brayn hev in
mana jrin dide: Ez bray te me, tu j bray min .
2. Yn hazir ez peyayine din in. Hing komeka Em brayn hev
in bi away jrn tte mana kirin: Ez bray we me, hon j (yan tu
ew ) brayn min in.
end msaln din. Medhelok gotiye: Kalo ji bkes, pr ji bnefs
her diwan li hev pirs. Di v medhelok de hev ji kes seyim du
mirovan dinimne: kalo pr. Heke me medhelok ji hev de xist
mana jrn j bi der tt: W (kalo) li pr pirs; w pir j li kalo
pirs.
Dijminan xar berda hev. Yan v aliy berda w aliy w aliy j berda v
aliy.
Em du heval in em ji hev ne raz ne. Yan ez ji w ne raz me, ew j ji
min ne raz ye.
A NE KA TA R X
Pronava berbihevn bi biservena zimn ketiye ikil xwe ro hev,

k. Ev pronav di esil xwe de ji s bjeyan bihevket ye: hev--din
an k--din. Ji lewra ber li na em birayn hev in em birayn
k in em birayn hevdin in an birayn kdin in digotin. Pitre j ji nav ket pronav b hevdin, kdin. L birva di v ikil
de j hin tadl hatine r. Herwek: Hevdi, hevdu, hevd. kdi, kdu,
kd.
ikil bingehn bi temam winda ne bye hetan ro di hin dern

Kurdistan de weke xwe tte gotin. Ji mil din, ji ber xwedengiy,
nemaze di ziman nivsk de gava pronavn berbihevn didin pey
hev an ev pronav ketine p an pa bjeyine yekte di ikiln kevin
de tne istmal kirin.
Me ji hev re goti b ko sibe em hev bibnin.
Me ji hev re goti b ko sibe em hevd bibnin.
Me hev nas ne kir.
Me hevd nas ne kir.
Pit ko em li esil v pronav hr bn em w ji hev de bxin li

hmann ko ew anne p hr mze bikin.
Ji xwe di ikil k--din de mana her bjey ekere ye. Bi ten t
de yek bye k. Her hev--din gelek heye ko hev j bi mana
yek e. Bdiro di zarek kurd, di zar dumil de ji yek re jew an
yew dibjin.
Pronavn lihevxist
91 Ev pronavn ha herwek di mada 76an de hate gotin bi lihevxistina
hin daekan bi hin pronavan hatine p li gora pkhatina komek
ev wan daek pronavan dinimnin. Her daek ji, li, bi, di ne.
Her pronav an v, v, w, w ne, an hev, k in. Ji lewre ev pronavn ha du tofan ditnin p.
92 Tofa pn: j, l, p, t
Min j stand: min ji v stand, min ji w stand, min ji v stand, min ji w
stand.
Ez j distnim: ez ji v distnim, ez ji w distnim, ez ji v distnim, ez ji w
distnim.
Min l pirs: min li v pirs, min li w pirs; min li v pirs, min li w pirs.
Ez l dipirsim: ez li v dipirsim, ez li w dipirsim, ez li v dipirsim, ez li w
dipirsim.
79
Min p kar b: min bi v kar b, min bi w kar b, min bi v kar b,

min bi w kar b.
Ez p dikarim: ez bi v dikarim, ez bi w dikarim, ez bi v dikarim, ez bi
w dikarim.
Min t da: min di v da, min di w da min di v da min di w da
Ez t didim: ez di v didim, ez di w didim, ez di v didim, ez di w
didim.
Herwek ji msaln jorn ve dixuye ev pronavn ha bi ten yekejmar

dinimnin nikarin bikevin na gelejmar. Ji lewre li na min ji
wan stand min j stand nayete gotin.
93 Tofa diwim: jev/jk, lev/lk, pev/pk, tev/tk
Me jev/jk stand: me ji hev/k stand.
Me lev/lk pirs: me li hev/k pirs.
Em lev/lk dipirsin: em li hev/k dipirsin.
Me pev/pk nikar b: me bi hev/k nikar b.
Em pev/pk nikarin: em bi hev/k nikarin.
Me tev/tk da: me di hev/k da.
Em tev/tk didin: em di hev/k didin.
A NEK
Ji daekn ko ji birek bihevket ne dikevin piya bjeyan (li, bi,

ji) tu daek nikare bikeve piya pronavn lihevxist. Ji ber ko ev di
w de hene. Ji lewre mirov nikare bibje; Moz bi w p veda. Divt
bibje: Moz bi w veda. An: Moz p veda.
L her daekn ko ji du biran bihevket ne (di ... de, j ... re, bi
... ve) bir wan pan dikare bide pey pronavn lihevxist: ez t de
bm, min j re got, ev her du gund pev ve ne. Bir van daekan pn
ji xwe di wan de ye.
Ji mil din pronavn lihevxist dikarin bidin pey hev. Ji ber ko di
wan de daekek pronavek heye ji lewre gava didin pey hev j pro80 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
navek dikeve navbera her du daekan: Min j l pirs. Yan: Min ji v

li w pirs.
Pronavn iark
94 Pronavn iark ji kes tit heywanan bi ten kesn seyim dinimnin
gava dikevin na wan, wan bi iaretkirin an didin.
95 Di ziman kurdmanc de du texlt pronavn iark hene:
n pvene: ev, ew
n qersene: y, ya, yn
96 Pronavn iark n pvene pronavine ntar in ji ber ko ikiln wan

n kirar bireser cih cih nnin li gora mjer zayend navdra
ko dinimnin tne tewandin veqetandekn wan dibin. Ji veqetandekan, bi ten n binavkir bi van ve dibin. n nebinavkir bi van
ve nabin. Ji ber ko ev bi iaretkirin ewend binavkir ne ko nikarin
bibin nebinavkir.
Ev
Tit nzing an navdra ko di qiset de pit hemiyan hate gotin an
dide.
Ev hat
Ev hatin
Ev got, ev got, ez ev dibnim, ez ev dibnim.

Evan got, ez evan dibnim.
Ew
Tit dr an navdra ko ber endek di qiset de hate gotin an
dide.
Ew hat
Ew got, ew got, ez ew dibnim,

ez ew dibnim
Ew hatin
Ewan got, ez ewan dibnim.
A NEK
Ev pronavn ha di ikiln xwe n tewand de, gelek caran b e-y

tne bi kar xistin:
81
V got, v got, ez v dibnim, ez v dibnim, van got, ez van dibnim. W

got, w got, ez w dibnim, ez w dibnim, wan got, ez wan dibnim.
L nexistina e-y tir e. Ji ber ko gava e hate xistin pronava

iark ew bi pronavn kesn w, w, wan tevl hev dibe.
Y, ya, yn
97 Pronavn iark n qersene s pronav in: y, ya, yn. Ev pronav li kes,
tit heywanan b ko dr an nzingbna wan bidin zann iaret
dikin di komek de hergav kirar in tucaran nabin bireser.
Y ko hat biray min b.
Yn ko hatin birayn min bn.
Ya ko hat dotmama min b.
Yn ko hatin dotmamn min bn.
Herwek di msaln jorn de tte dtin ev pronavn ha tucaran ne bi

ser xwe ne hergav bireserek dide pey wan. Ev bireser j pronava
girk ko ye.
Ha
98 Ev bje j texltek pronaveke iark ye. Ev pronav dikeve paiya pronavn iark n pvene bi veqetandek digehe wan fikira iaretkirin xurtir dike:
Ev ha
Ew ha
Eva ha
Ewa ha
Evn ha
Ewn ha
Ji mil din ev pronava ha dide pey navdran j bi veqetandek bi

wan ve dibe.
Mirov ha
Jinika ha
Mirovn ha
Jinikn ha
A NEK
Hin pronavn iark, di zman devk de, cih cih ketine ikiline din
esil xwe winda kirine. Ev tit bi lihevxistina pronavn iark n pve82 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
ne bi pronava ha hatiye p.
Ev ha
vna
Ew ha
wna
Eva ha
vna
Ewa ha
wna
Evn ha
vna
ewn ha
wna
Di v ikil de m nr yan zayend bjey dsan xuya dike. L tit

ko li aliy roavay welt qewim ye ev ferq j ji ort rakiriye bi ten
ferqa mjer hitiye.
Ev ha
vaya
Ew ha
waya
Eva ha
vaya
Ewa ha
waya
Evn ha
vana
Ewn ha
wana
Nemaze ev ikil bi tu away nikare bikeve zman nivsk.
Pronavn girk
99 Pronava girk dikeve paiya navdr an pronaveke din wan bi
komeka ko di pey wan re tt girdide. Di ziman kurdmanc de ji
bo her du mjer zayendan bi ten yek pronava girk heye ew j
ko ye.
Pronava ko di komek de, li gora navdra ko dinimne carina
kirar carina j bireser e.
Kirar:
Bireser:
Mirov ko tu dt biray min e.

Y ko tu dt biray min e.
Mirov ko te dt biray min e.
Y ko te dt biray min e.
end msaln din:

Destmaln ko te kirne speh ne. Ez ro li hesp ko te dih ji gund an,
siwar bm. iyay ko li p me ye Herekol e. Mifta ko min p ev der
vedikir winda bye.
83
100 Herwek di cih dever de d bte gotin di ziman kurdmanc de ji

ko-ya pronav p ve ko ke din j heye. Ew ko gihanek e wezfa
w di qiset de weke din e. Ko-ya gihanek dikeve navbera hevokn
komekek wan digehne hev. Ji lewre ev ko hergav dide pey lkerek: Min got ko ez naym. Ew hatin ko me biezimnin.
Ev ko bi xwe gava bi mana heke ye hing beriya lker tte gotin:
Ko Lzgn hat em herin nr.
Pronavn pirsiyark
101 Pronavn pirsiyark dikevin komekn pirsiyariy li gora pkhatina
komek, carina kirar carina j bireser in.
K, k; i,
102 Ev pronavn ha herwek tte dtin xwediy du ikilan in, kirar bireser; ji lewre nayine tewandin.
Kirar
K hat?
i hat?
Bireser
Tu k dibn?
Tu i dibn? (1)
Pronavn k k bi gelemper bi ten kesan pronavn i

titn mayin carina bi awak nerrast kesan j dinimnin. Ji van
pronavan bi ten i carina veqetandek dibe.
Ev k ye?
Tu k dibn?
Tu k y?
Ev i ye?
Tu j i y?
Ev iy te ye?
Ev Hevind e. Ev zarokek e. Ev mirovek min e.

Ez Hevind dibnim. Ez zarokek dibnim.
Ez mirovek xwe dibnim.
Ez dergevan dibistan me.
Ev kitb e. Ev iya ye. Ev xapandin e.
Ez j ji xwe re zilamek im.
Ev pismam min e.
(1) Piraniyeke kurdmancan e mezin pronava i de kurt dirjbna

i-y derp nakin i -y bi yek away bi lv dikin. Ji lewre
her du j di ikil i de dikarin bne nivsandin.
end msaln din:

Tu bi k re hat? Y ko hat k b? Ez i j bikim? Ez p i bikim? K k
kut? K k dikuje? K got? i dest daye te? K dest daye te? Te i xwar?
Tu i dixw? K kar k? K kare k? Ev bi ye? Te dest xwe daye i?
Kjik, kjan
103 Ev her du pronav mna hev in, yan ciyok in bferq ji bo kesan
her titn din tne gotin ji ber ko ikiln wan n kirar bireser,
cih cih nnin, wek navdran li gora navdra ko dinimnin tne
tewandin.
Kjik hat?
Kjan hat?
Kjik hatin?
Kjan hatin?
Tu kjik, kjik dibn?

Tu kjan, kjan dibn?
Tu kjikan dibn?
Tu kjanan dibn?
end msaln din:

Kjan got? Kjikan hilgirt? Te ji kjan re got? W ji kjik xwest? Kjan
rab? Tu li kjan siwar by? Kfa te ji kjik re tt?
A NE KA TA R X
Herwek ji xwe ber dixuye pronavn kjik kjan bjeyine hevedidan ne. Divt ev ji bjeyn k - ji - van - yek bihevket bin. Kurdmancan gava ev bje lihevxist j pronaveke pirsiyark an p; hinan
ji nav van bjeyan k ji yek girtin ji pronava xwe re ikil
kjik- dan. Hinn din li na yek- an-a van- girtin ji pronava xwe re ikil kjan- dane.
K - ji - van - yek
K - ji - van - yek
Kjik
Kjan
Ji xwe em ro j dikarin bibjin; Tu k ji van dixwaz. L bi v ikil

bi ten mirov tne nimandin.
85
end
104 Ev pronava ha bi ten gelejmar dinimne: Ev end in? Te end dtin?
Tu endan dixwaz?
Ji ber ko ev pronav bi ten gelejmar dinimne, herwek di msaln
jorn de tte dtin bi ten bi tewanga gelejmar tte tewandin. Ev
end bi xwe carina pronava nebinavkir ye.
K
105 Ev pronav bi ten ji bo pirsiyariya cih tte gotin: Tu y k? Ew li
k b? Hon ji k tn?
Pronavn nebinavkir
106 Pronavn nebinavkir dikevin na navdrn ko di qiset de bi awak
mibhem hatine an kirin. Bi gotinn din ev pronav wan kes, tit an
heywanan dinimnin ko di qiset de ne binavkir ne. Ji ber ko van
pronavan ikilek bi ten heye, gava ew dibin bireser wek navdran
tne tewandin.
Di ziman kurdmanc de gelek pronavn nebinavkir hene li gora
pkhatina komek mehcet; ji bjeyine tvel; ji n ve hinn din
j tne saz kirin.
n bingehn ev in:
107 Yek, heryek
Yek hat. Yek got. Yek digote yek. Ez yek dibnim. Min ji yek re got.
Heryek digot. Heryek dixwend. Yek din digot. Yeke din digot.
108 Tu, kes

Min tu ne dt. Kes ne hat. Kes ne got. Ez tiwan nabnim. Tiwan ne
xwar.
109 Tukes, tutit

Tukes ne got. Tukes nabje. Tukes ne hat. Ez tukes nas nakim. Min ji
tukes re ne got. Tu tit nne. Min tutit ne dt.
110 Herkes, hertit, titek

Herkes digot. Min ji herkes bihst. Herkes dibje. Titek ket. Hertit
hazir e. Ji hertit btir. Titek heye. Ez titek dibnim.
111 Hin, hinek

Hin hatin. Ez hinan dibnim. Hinan got. Min hin dtin. Hinek hatin.Hinekan got. Ez hinekan dibnim. Hinn din dibjin. Hinekn din hene.
Filan, behvan, filankes.

112 Ev pronavn ha dikevin na navn mirovan li gora mjer zayendn wan tne tewandin.
Filan hat, behvan ne hat.
Soro hat, Hevind ne hat.
Filan digot. Mebje filan behvan, yek bi yek binav bike. Filankes ire
ne hat?
113 Ji van p ve bjeyn wek yn jrn hene ko gelek caran wek pronavn nebinavkir tne istmal kirin: end, endek, hem, gi, gelek, he
- h.d...
Pronavn xwemaln
114 Pronavn xwemaln ew pronav in ko li navdrn ko dikevin na
wan iaret fikireke xwemaliy bi van dikin. Bi gotinn din ev pronav xwediyn titn ko di qiset de qala wan hate kirin an didin.
Ev pronavn ha ji du pronavn tvel tne p; ji pronaveke iark ji
pronaveke din, bi gelemper pronaveke kesn.
Yekejmar
115 Yekejmara v pronav li gora zayend tit ko mirov xwediy w ye
87
bi pronavn qersene y ya tte p pronavn din didin pey.

n nr
y min, xwe
y te, xwe
y v, v, w, w
y me, xwe
y we, xwe
y van, wan
n m
ya min, xwe
ya te, xwe
ya v, v, w, w
ya me, xwe
ya we, xwe
ya va, wan
Gelejmar
116 Gelejmar v pronav bi pronava qersene yn dest p dike pronavn din didin pey.
Gelejmara her du zayendan
yn min, xwe
yn me, xwe
yn te, xwe
yn we, xwe
yn v, v, w, w
yn van, wan
117 Herwek tte dtin ev pronavn hevedidan bi her birek xwe, di qiset de wezfeyine tvel dibnin. Birn pn yan pronavn iark n
qersene, an wan titan dikin ko me qala wan kirine em xwediy
wan in. Her birn pan, pronavn ko dane pey wan an kes yan
xwediyan didin. Ji ber v yek pronavn pn ji mjer zayend titan pronavn pan ji mjer zayend xwediyan tne bijartin.
destmala min
gopal min
ya min
y min
destmaln min
gopaln min
yn min
yn min
Di kesn seyim de pronavn ko xwediyan an didin ji zayend mjer pve dr nzingbna kesan j didin zann. v, v, van nzing
w, w, wan dr. Her xwe kerem bikin fedkirin mada 87.
118 Di zman kurdmanc de, ji n jorn pve, hin pronavn din n xwemaln hene tne kirin j. Herwek: y k, ya tukes, yn kjan, ya
hinekan, y filanan h.d.
Rengdr
119 Rengdr ew bje ye ko bi navdr ve dibe wesfek w dide zann; an
w navdr di mana w de tayn dike texss dike. Herwek gava em
hesp re, hesp beza, hesp xurt dibjin re, beza, xurt rengdr
in; ji ber ko ew yek bi yek wesfek navdra hsp didin zann. Dsan
di gotinn ev hesp, ar hesp, kjan hesp, hesp min de bjeyn ev,
ar, kjan, hin, min rengdr in; nk ev navdra hsp di mana w
ne dxesisnin dieyinn.
120 Ji raveka jorn dixuye ko rengdr du cisin in: yn ko navdran diwesifnin yn ko mana wan tayn texss dikin. Ji n pn re rengdrn wesfn dibjin ew xwer rengdr in. n mayn di esiln xwe
de bjeyine din in gava di komek de bi navdr ve dibin, wezfa
rengdr dibnin navdrn xwe li gora tewangn xwe didin tewandin gava navdr ji komek dikevin ew bi sern xwe dimnin hing vedigerin esiln xwe.
121 Di nav navdran de bi ten n wesfn yn ko xwer rengdr ji bjeyn neguhrbar in; gava bi tena xwe j dimnin nayine tewandin
veqetandek j nabin. L herwek di cih devera w de d bte ravekirin v qeyd j awarteyin hene.
122 Di zman kurdmanc de e texlt rengdr hene:
1. Rengdrn wesfn
2. Rengdrn iark
3. Rengdrn jmarn
4. Rengdrn pirsiyark
5. Rengdrn nebinavkir
6. Rengdrn xwemaln
123 Ji van rengdran, n wesfn dikevin paiya navdran bi du awan bi
wan ve didin. n xwemaln hergav didin pey navdr veqetandek
dikeve navbera wan. Her iark, pirsiyark n nebinavkir dikevin
piya navdran b tu tit bi wan ve dibin. n jmarn, hinek ji
wan dikevin p hinekn din paiya navdran.
89
Rengdrn wesfn
124 Rengdrn wesfn gava bi navdran ve dibin wesfek wan didin zann,
ango wan diwesifnin.
Wek niho, bjeyn re, speh, bilind rengdrine wesifn in; ji ber ko
gava bi navdran ve dibin wesfek wan didin zann. Herwek: Min
hesp re dt. Ev hesp ha re e. Ez li ber gola speh rnit me. Bi
min ev gol speh ye. Felemz hilkiiya b ser v dara bilind. Ev dar
gelek bilind e. Mna ko ji van msalan dixuye rengdrn wesfn di
komek de pit navdrn xwe peyda dibin bi du awayn tvel bi
wan tne girdan.
1. Bi veqetandek: tifinga qenc, ederba dagirt, mehneke boz, xank
nizim, mrek ba, mirovine xirab, jinine speh, destmaleke sor, leka
doe. Hing rengdr bireser navdr ye.
2. Bi lkera bn: ev tifing qenc e, ew xan nizim e, ederb ne dagirt
ye, hesp min beza ye, mehna ko hate avis e. Hing rengdr pveber lkera bn ye.
125 Rengdrn wesfn li gora bastrn xwe an sade an hevedidan ne. n

sade ew in ko di zimn de iklek wan sabit heye ji bjeke bi ten
tne p. Wek: sor, girt, niviz, qels, xurt, ikest, weza, dirj, kurt, fireh,
pehin, bilind, teng h.d.
n hevedidan ew in ko ji bjeyn tvel tne p. Ev rengdrn ha di
ziman kurdmanc de b pvan in di dema xeberdan an nivsandin de hinn din, ji n ve tne saz kirin. Mna: pozberan, avbelek,
diltenik, xwecivat, nza, dilikest, kmxew, sorboz, warxwe, destvala
h.d.
126 Bi gelemper rengdrn wesfn di komek de bi navdrn xwe peyda
dibin. L gava navdrn wan ne bi wan re ne, yan ew ji komek ketine, hing navdr bi veqetandekn ko rengdr bi wan ve dibn tne
nimandin. Herwek di madeyn (64, 68)an de hate gotin veqetandek
dikeve piya rengdr wzfa pronav dibne. Heke di qiset de,
ji ber de, l li hsp mehn hati be kirin, hing mirov li na ko
bibje: ez hesp boz dibnim an ez mehna boz dibnim dikare

bibje: ez re dibnim ez a re dibnim
127 L carina navdr ji qiset yekcar dikeve rengdr wek pronavek li
na w radibe. Hing rengdr, ji ber ko wezfa navdr dibne wesf xwe rengdrn winda dike, wek navdr tte tewandin veqetandek bi paiya w ve dibe.
Stran gotiye:
Tirsim bimrim ne bnim esmera min
Riya Mrdn bi ka e, delala min.
Bjeyn esmer delal herdu j rengdr in. L ji ber ko li hire bne

navdr an jin an keikek didin veqetandeka m bi van ve bye.
Heke me malik stran vegerandin esiln wan, hing navdr vedigerin nn xwe rengdr bi sern xwe b veqetandek dimnin:
Tirsim bimrim ne bnim yara min a esmer
Riya Mrdn bi ka e, yara min a delal.
Dereceyn rengdrn wesfn

128 Rengdrn wesfn, wesfn navdran bi dereceyn tvel dikarin bidin
zann. Bi gotinn din ev rengdrn ha di qiset de ji awir mana
bastr ve di ikiline tvel de tne dtin. Wek niho gava mirov dixwaze wesf bezabna hespek bide zann dikare bibje:
1. Ev hesp beza ye.
2. Ev hesp (ji din) bezatir e.
Di komeka pn de rengdra beza, wesf navdra hsp gava ev bi

tena xwe bezabna w adet ye, ne km ne j zde ye, dide zann.
Di v hal de rengdr di hal adet de ye.
Her komeka diwim, t de rengdra beza di ikilek din de ye tirek p ve bye. Bi v tir- rengdr dikeve hal kemper, yan miqayes. Bel gava em Ev hesp bezatir e dibjin; hesp ha hatiye dayn
91
ber hespek din ji din bezatir derketiye. Ji lewre parkta tir- b

ko nevdra rengdr bi navdreke din bte kemperandin yan miqayese kirin, bi rengdr ve nabe.
QEY DE
Ji bo kirina kemperiya dengdran li rengdrn adet tir-ek zde

dikin. Herwek: qenc/qenctir, bilind/bilintir, speh/spehtir, sor/sortir,
dirj/dirjtir, fireh/firehtir, xurt/xurtir, beza/bezatir h.d.
129 Ji mil din rengdrn wesfn di haln xwe n adet kemper de bi
zde kirina hin pirsan, nemaze hokeran di mana xwe de km zde
dikin.
1.
Ev hesp beza ye.
Ev hesp hinek beza ye.
Ev hesp gelek beza ye.
Ev hesp yekcar beza ye.
Ev hesp ne ewend beza ye.
Ev hesp bi qas hev beza ne.
2.
Ev hesp (ji din) bezatir e.
Ev hesp (ji din) hinek bezatir e.
Ev hesp (ji din) gelek bezatir e.
Ev hesp (ji din) yekcar bezatir e.
Ev hesp (ji din) ne ewend bezatir e.
Ev hesp ji hev ne bezatir in.
130 Dsan ji aliy din rengdrn wesfn n adet gava ne-yek dikeve
piya wan bi awak din mana dibin dikevin ikil nern. Herwek
dagirt-nedagirt. Ev tifing dagirt ye. Ev tifing nedagirt ye.
L heke ne bi rengdr ve ne bye hing rengdr ne nern ye. Bi
rast gava em ev tifing nedagirt ye dibjin j mexsed ew e ko tifing
vala ye. L heke me ev tifing ne dagirt ye dibjin j mexsed ew e
ko tifing hj nehatiye dagirtin. Yan nern ji rengdr btir li lker
hikim dike.
Rengdrn iark
131 Ev rengdrn ha dikevin piya navdran li wan iaret dikin. Rengdrn iark ji pronavn iark n pvene ev, ew pve, ne tu tit in
gava navdrn wan ji komek dikevin ew vedigerin ser esln xwe
wezfeyn xwe n bingehn dibnin; herwek di msaln jrn de tte
dtin:
Ev mirov ro ji bajr hat.
Ev ro ji bajr hat.
Ew mirov ko tu dt biray min e.
Ew ko tu dt biray min e.
Evan mirovan gote min ko tu y nr.
Evan gote min ko tu y nr.
132 Me di mada 57an de goti b ko navdrn nr bi guhartina a

e-ya wan bi -k j tne tewandin di hin dern Kurdistan de
ev navdr gava yekejmar in yekcar nayine tewandin. L heke rengdreke iark daye ber navdr hing navdr ji kjan mjer zayend be
j li gora qeyda gelemper tte tewandin. Ji lewra mirov nikare bibje
Ez v hsp, an, v hesp dibnim divt bibje Ez v hesp dibnim.
Herwek: v hesp / van hespan | w hesp / wan hespan | v mehn /
van mehnan | w mehn / wan mehnan.
133 Gava end navdr didin pey hev, herwek mirov dikare her navdr
bi rengdra xwe a iark an bide, li gora zayend mjer navdran,
dikare bi yek rengdra iark j bes bike.(1)
Navdrn ko dane pey hev ne ji yek zayend, l ji yek mjer ne
her du j yekejmar in. Rengdra iark ji zayend navdra pan e bi
ten navdra pan tte tewandin.
V tr v kevan bide min.
an: V tr kevan bide min.
(1) Kerem bikin fedkirin mada 58an.

93
Tu v hesp v mehn dibn?

an: Tu v hesp mehn dibn?
Tu v mih v beran dibn?
an: Tu v mih beran dibn?
Navdrn ko dane pey hev ne ji yek mjer ne. Her navdr bi rengdra xwe tte nan kirin yek nikare bikeve cih a din li na w
rabe.
Tu v hesp van mehnan dibn?
Tu v mih van beranan dibn?
Rengdrn jmarn
134 Rengdrn jmarn ji hin jmarnavan pve ne tutit in gava bi navdran ve dibin an mjer mixdar an rza wan didin zann. Ji v awir
ve ev rengdrn ha du celeb in: jmarn rzn.
135 n jmarn dikevin piya navdran mjer an mixdar wan didin
zann navdrn xwe li gora tewangn xwe didin tewandin: Deh
mirov hatin. Deh mirovan got. el mirov hatin. el mirov got. el
pnc mirov hatin. el pnc mirovan got. Min deh rtil got kirn. Ez
deh rtil got bikirim. Ez deh rtilan bikirim. Ez el rtil bikirim. Ez
deh rtil nv pirtiqal bikirim. Ez deh nvan bikirim. Tu ji v sed
xaniy kjan diecibn?
136 n rzn dikevin paiya navdran rza wan di qiset de didin zann.
Ev rengdrn ko wek n wesfn didin pey navdran gava navdrn
wan ji qiset dikevin veqetandekn wan li n radibin: Ji hire heta
stna aran bijmrne li ber w bisekine. Ev e agirt aran, heftan
li k ye? Mehna min di bez de a pncan derket. Di v rz de siwar
sisiyan biray min, ean pismam min e. Min ev kitb heta rpel w
bist aran xwend.
A NEK
Jmarnavn dido sis gava dikevin piya navdrek dibin

rengdr ji dido kta pan ji sis kta pn dikevin ev her du
jmarnav dibin du s
Du mirov hatin.
S mirov hatin.
Du mirovan xwar.
S mirovan xwar.
Rengdrn pirsiyark
137 Hin pronavn pirsyark gava dikevin piya navdran dibin rengdr
ji wan re rengdrn pirsiyark dibjin. Ev rengdr bi ten di komekn pirsiyariy de tne dtin. Kjan mirov hat? Tu kjan mirov dibn? Kjan jinik got? Kjan mirov hatin? end mirovan xwar? Tu end
mirovan dibn? Ev i tit e? Tu i tit dixwaz? Tu ji i kes y? Tu y
k der?
Rengdrn nebinavkir
138 Rengdrn nebinavkir dikevin piya navdran wan nebinavkir
dikin. Di ziman kurdmanc de gelek rengdrn nebinavkir hene.
Yn ko ji hemiyan btir tne bi kar xistin ev in: tu, her, her, filan,
gelek, hem, hevqas, end. h.p.
Hem mirovan digot. sal gelek fk hene. Min j re tu derman peyda
ne kir. Km zde her kr dibire. Min ro filan jinik dt. Ji ter me end
kavir mirine. Li cem min hevqas pere hene. Her mrn qenc bi bbextiy tola xwe venakin.
Rengdrn xwemaln
139 Rengdrn xwemaln ji hin pronavn kesn hin pronavn iark
tne p; dikevin paiya navdran xwediy kes, tit an heywann ko
qala wan di qiset de tte kirin didin zann. Ev rengdr bir pronavn xwedin n pan bi xwe ne; li na ko bidin paiya pronavn
qersene (y, ya, yn) rast bi rast dane pey navdran.
min, xwe
te, xwe
v, v, w, w, xwe
me, xwe
we, xwe
van, wan, xwe
Ev rengdrn ha navdrn wan bi veqetandek digehin hev. Veqetandek j li gora mjer zayenda navdr tte bijartin.
95
Hesp min, mehnn te, kitba v, qelemn w, xaniy me, iyay we,
kurn van, kea wan.
140 L heke navdrn van rengdran bi awak ji qiset ketine, hing li

gora mjer zayenda navdr yek ji pronavn qersene n iark vedigere n rengdr dibe pronaveke xwemaln. Herwek gava em Ev
rasteka min e, kan ya te dibjin mexsed Ev rasteka min e, kan rasteka te ye. Ji bo kurt spehtiy em bjeya rastek dubare nakin.
end msaln din: Min destmala xwe peyda kir, te j ya xwe dt. Kitba
min ji ya te strtir e. Erd wan av ye; l y me bej ye. Ew hesp xwe
an; tu j here y xwe bne.
A NEK
Heke rengdrn xwemaln tev de ji yek mjer ne hing mirov dikare kurtebir bike bibje: Hesp min te ann Li na ko bibje
Hesp min hesp te ann an Hesp min y te ann.
Jmarnav
141 Jmarnav ew bje ne ko mjer an mixdar titan, bi awayn tvel didin
zann di qiset de bi navdarek ve dibin an dikevin na w; w
dinimnin l vedigirin.
142 Jmarnav mjer mixdaran an yekcar binavkir dikin wan wel
didin zann, an b ko wan tayn bikin, wan bi awak mibhem p
me dikin. Ji v awir ve jmarnav du celeb in:
1. Jmarnavn binavkir: ar, aran, aryek, ji aran yek, arim.
2. Jmarnavn nebinavkir: gelek, hindik, pir, btir, zehf h.p.
Jmarnavn binavkir
143 Jmarnavn binavkir j di nav xwe de bi ar biran leva dibin:
1. Jmarnavn bingehn
2. Jmarnavn rzn
3. Jmarnavn birewn
4. Jmarnavn komeln
144 Her jmarnavn adet ji yek heta dawiy tev de jmarnavn bingehn in jmarnavn mayn tev de ji van tne der.
145 Jmarnav ji ber bastra xwe ve an sade an hevedidan ne.
n sade ew in ko ji hejmareke bi ten hatine p: ar e, yanzdeh, bst,
hezar, mlyon h.p.
n hevedidan ew in ko ji yek btir hejmaran hatine p. Ev hejmarn ha bi gihaneka bi hev tne girdan: bst ar, sed bst, neh,
hezar neh sed il yek, e hezar pnc sed il het, du mlyon
sed hezar pnc, sed neh. Herwek ji msaln jorn dixuye her yeknekn wek sed, hezar, mlyon h.p. gava dubare, sbare... dibin navbeELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
97
ra wan navbera hejmara ko wan daye pey hevgihamka nakeve:

s sed, deh hezar, panzdeh mlyon, il pnc mlyon h.p.
Tewanga jmarnavan
143 Jmarnav ji ber ko ji bjeyn guhrbar in, gava di qiset de dibin bireser, tne tewandin navdrn ko didin piya wan didin tewandin.
Qeyda gelemper
147 Di tewang de esil jmarnav sade ye. Ji lewre di jmarnavn hevedidan de tewang li gorey hejmara pan tte kirin.
gava ev jmarnav dikevin piya navdran, navdr j tewanga hejmara pan dibin p ditewin.
Ez aran dibnim. Ez ar hespan dibnim.
Ez sih dibnim. Ez sih hesp dibnim.
Ez sih aran dibnim.
Ez sih ar hespan dibnim.
Em li jr, tewanga jmarnavan, bi rz ve, digel xweseriya her hejmar, yeko yeko kom bi kom bibjin.
Nv
148 Gava ev jmarnav bi ser xwe ye bi titek din ve ne girday ye bi
-y tte tewandin: nv bide min, nvek bide min, bi nv bike.
L heke jmarnaveke din an navdrek bi nv ve bye hing nv li
gorey tewanga wan tte tewandin ji ber ko hikim li wan nake her
navdr bi tewanga xwe a xweser ditewe.
Ji yek nv (nvan) btir.
Ji ar nvan btir.
Ji il nv btir.
Nv zebe (zebeek) bide min.
Nv sv (svek) bide min.
Bst nv zebei (zebeek) bide min.
Bist zebe nvan bide min.

Bst nv sv (svek) bide min.
Bst sv nvan bide min.
Zebe nv (nvek) bide min.
Sv nv (nvek) bide min.
Min ev hesp bi bst zr nvek kir.
Min ev hesp bi bst zr nvan kir.
Min ev hesp bi el zr nv kir.
Bi got nv bizin em tr nabin.
Yek
149 Ev jmarnava ha bi -y tte tewandin: Ji yek, bst yek, el yek,
sed yek, hezar yek, mlyon yek...
L gava yek dikeve piya navdrek l hikim nake zayend xwe
nadiy. Ji lewre navdr li gorey tewanga xwe ditewe: Ji yek hesp, yek
mehn, bst yek zebe (bst zebeek) bst yek sv (bst svek).
end msaln din: Min ji hezar yek btir hesp hene. Ez sed yek
hesp hezar yek lek dibnim. Ji bst yek heta s sed yek
bijmrne. Min ev hesp bi il yek zrr (bi il zrek) kir. Min bst
berann xwe bi sih yek bizin (bi sih bizinek) guhart. Biray min
ev xan bi sed zrek (bi sed yek zr) firot.
150 Jmarnavn dido, sis, ar, pnc, e, heft, het, neh, deh, yanzdeh, dwanzdeh, szdeh, ardeh, panzdeh, anzdeh, hevdeh, hejdeh, nozdeh, bst, bi
an- tne tewandin: Ji aran, hetan, dehan, bstan; bst pncan,
sed nehan, s sed heftan, hezar anzdehan, hezar il siseyan...
btir.
Ev jmarnavn ha tewangn xwe didin navdrn xwe wan j wek
xwe ditewnin: bi e zran, ji heft bizinan, di nav hevdeh keikan de,
bi el het eskeran ve, ji du sed nozdeh lekan, ji hezar het
ar hespan.
151 Jmarnavn sih, il, pnc, st, heft, het, not, sed bi -y tne tewandin: ji il, st, not, sed, pnc sed, neh sed, sed il, hezar du sed,
99
heft hezar het sed, ar mlyon sed... btir.

Ev jmarnavn ha j tewanga xwe didin navdrn xwe wan j wek
xwe ditewnin: bi sih zr, ji il bizin, di nav heft keik de, bi not
esker ve, ji sed pnc lek...
Hezar
152 Ev jmarnav j gava bi ser xwe ye bi -y tte tewandin hikim li
navdra xwe j dike.
Ji hezar, ji yek hezar, ji hezarek btir.
Ez hezar hesp dibnim, ez hezar mehn dibnim.
L gava hezar bi jmarnaveke din ve bye dikeve bin hikim w li

gora tewanga w hejmar tte tewandin: ji ar hezaran, bst hezaran,
el hezar, el pnc hezaran, sed hezar, sed deh hezaran... btir.
Ji mil din jmarnava hezar gava ne bi ser xwe ye daye pey jmarnaveke din navdra xwe nema dikare bitewne. Min ev tit bi hezar
zr, ar hezar zr, el hezar zr, el pnc hezar zr, sed deh hezar
zr kir.
III.
Se
rve
h
ARIF ZREVAN
Trajediya tirkfzebyiyan
minaqeeya li ser
i -ya kurdiy
Di taliya sala 1996- de pirtka Celadet elker ya di heq hinek pirsn elfabeya kurdiy de der ket. Herend di pirtk de hinek agahdar di heq droka elfabeya kurdiy de hebin j, kitb pirtir li ser herfn
kurdiy i -y ye.
Celadet elker bi nav zanahiy parzkarn elfabeya kurdiy mat
dike herwiha bi nav zanahiy guhortina herfn kurdiy i -y
dixwaze.
Di v nivsar de ez d yek bi yek li ser argmentn parzkar hevrikn van du herfn kurdiy rawestim bidim diyar kirin ka Celadet
elker awa bi nav zanahiy destdirjiy li zanahiy dike ka ew
awa bbextiyan li Celadet Al Bedir-Xan dike.
Argmentn Celadet Al Bedir-Xan ji bo nivsandina du dengn
kurdiy bi i -y pir ekere ne. Argmenta w ya ewil ten (denganiya kurdiy) bi ser xwe tra w yek dike ko mirov van herfan
wek tirkan nenivsne.
L bel hevrikn elfabeya kurdiy di minaqeeyan de pir caran ji
argmenta denganiy pirtir li ser argmenta windabna i-ya bniqte li kleka hinek herfan disekinin dibjin argmenta Celadet Al
Bedir-Xan hing di cih xwe de bit j, pit ko tirkan dest ji nandeka ber i-ya bniqte berdayn ew argment hd ne di cih xwe de
ye.
Denganiya ziman kurd
Ka em ewil behsa denganiya ziman kurd van du herfan bikin.
Delln Celadet Al Bedir-Xan hjay hezarbarekirin ne ew wiha
dinivsne:
L herwek me ber j goti b, di dengayiya kurd de, dengdrek carinan drj nabit, yan her dengdrn ko kin in drjn wan nne her
drj in kinn wan peyda nabin.
Ber v yek dengdra e herend bte drj kirin ticar nabit ji ber
103
ko cihderkn wan ji hev cida ne. Herwek i j bi drjxwendin nabit

.
Di dest me de ti herfn din ne ma bn, gora destreke me diviya
b em bi herfn hevduan emel mekin. Ji lewra ji bona nankirina tofa
pan me ev ^ nana ha pejirand nav w kir bilindek.
Ev nana ha di hin elfabyn din de j heye. L bi v ferqa ko di
elfabyn din de deng dengdran weke xwe dihle, cihderkn wan
naguhrne, tin bilind dide xwendin. Di elfabya me de du karn w
hene: Deng dengdran diguhrne bilind dide xwendin. Lewma
dengdrn bi bilindek hem j drj in ticar kin nayn xwendin.
[ ]
J p ve, herwek heta niho xuya b, ji lewra ko dengayiyn van du
zimanan cida ne, isl dengdrn kurd biv nev ji isl tirkan dr
ketiye.
Celadet Al Bedir-Xan di benda ewil ya destrn elfabeya kurdiy de

j behsa denganiy dike denganiy ji nzkkirina bo tirkiy girngtir
dibne:
dengn herfan de, herend heye, xwe li elfabeya tirkan nzk xistin j
nedrketin. [rekirina min, Arif]
Wek ko dixweh Celadet Al Bedir-Xan nandeka bilindek ^ ji

bo s dengdrn kurdiy (, , ) kiriye ev nandek wan dengan
bilind dide xwendin. Ev bilindek ne ji bo -y ten ye. Bilindek
wekhev istiqrarek di van dengdrn bibilindek de dike. Ko yek
ji van bte guhortin divt yn d j bn guhortin. Ta niho j min fm
nekiriye ka ima hevrikn elfabeya kurdiy minaqeeya bilindeka li
ser -y dikin. Heger minaqee bibit divt ne li ser -y, l ten li
ser hreka herfa i-y bt kirin. Hreka herfa kurdiy i herfa tirkiy i di ikl xwe de wek hev in. Ne kurdek ne j tirkek nikare
-ya kurdiy xelet fm bike.
Cihderka -ya kurdiy ji i-ya tirkiy cida ye deng herf j ne
wek ya tirky ye.
Hem kes li ser v hemfikir in. Hevrikn elfabeya kurdiy dibjin
er em v qebl dikin, l ma ne em in yn dengan li herfan bar dikin.
Ew j rast e, l bel card j mirov nikare (i) ()-ya kurdiy bike wek
yn tirkiy. ima? Lewra heger mirov van herdu herfan bike wek
yn tirkiy hing d piraniya kurdn bakur wan wek yn tirkiy bi
lv (telefiz) bikin. ona bibjin kirin d bibjin krn. Hem kes
dizane iqes ferq di nvbera kirin=yapmak krn=biiknin de
heye. Nimneyeka pir balk di v war de film Mem Zn ye; y
ko li Tirkiyey hatib kiandin ji aliy kurdn tirkzan ve hatib
duble kirin bo kurdiy. Gava mirov guhdariya diyalogan dengn
kesn di film de diaxivin dike, mirov dibje qey ew bi tirkiy diaxivin.
Y ko bixwaze v rastiy fm bike bila teksteka bi kurd bi
i-ya tirkiy binivse bide yek tirk ko bi deng bilind j re bixwne. Hing ew d bibihse ka y tirk van dengan awa bi lv dike.
Windabna i-ya bniqte prosesa xwendin
Celadet Al Bedir-Xan wiha dinivsne:
Gora destrn me n bingeh, ko ji bona kirina elfabya xwe me pk
an di piya v bend de me da zann, diviya b ko em b sebebeke
zor ji elfabya tirkan dr mekevin.
Li hire, di herfn i de em ji ya wan dr ketin.
Tirk[an] i-ya kin bi i-ke b niqte nan kirin. Heke me wel bikira
i-ya kin bi i-ke b niqte ya drj bi i-ke adet nan bikira tir
ne dib.
No, ji ber ko i ke b niqte di nav herfn u, n, m di p- pa
hin herfan de tevl wan dibe ji wan derxistana w dikeve diwariy.
Ji xwe tirk j pit kirina elfabya xwe p hesiyan ji bona veqetandina i-ke b niqte ji herfn jorn ko ketiye rex an nava wan ser herfa
ko ber i-y dihat iaretek berdidan.
Bik e ko me nikar b em bikevin nerastiyeke wel ko ji aliy daniy xwe ve hati b nan kirin.
Wek min ber j got, hevrikn elfabeya kurdiy di minaqeeyan de

pir caran li ser windabna i-ya bniqte li kleka hinek herfan disekinin dibjin argmenta Celadet Al Bedir-Xan hing di cih xwe
de bit j, pit ko tirkan dest ji nandeka ber i-ya bniqte berdayn
ew problem hd nemaye.
105
Rast e tirkan nandeka ber i-ya bniqte rakirine, l bel problem

bi xwe her maye. Problem i ye? Li gor lkolnn hatn kirin gava ko
mirov tekstek dixwne mirov ne herfan l resim bjeyan nas dike
dixwne. Wext ko Celadet Al Bedir-Xan behsa windabna i-ya
bniqte di nv hinek herfan de dike ew biheq e. Ji ber ko bi nimneyeka pir hsan j mirov dikare isbat bike ko ka awa i-ya bniqte
xwendin zehmet dike.
Ez nkarm hn nmneyan bdm te.
Ez d lng wi bknm. Ez hngi dbjm.
Ser xwe blnd bkn alay hldn!
Ez nikarim hin nimneyan bidim te.
Ez d ling w biiknim. Ez hing dibjim.
Ser xwe bilind bikin alay hildin!
Di nimneya ewil de av bi hsan nikare nas bike ka di bjeya nikarim de herfa li pey a-y tt n ye an r ye.
Celadet elker di kitba xwe de behsa prosesa xwendin kiriye l
bel qet behsa ka av i dibnin mej awa titn ko av dibnin zeft
dike nekiriye. Heger ko w kitbek li ser prosesa xwendin xwendibe
divt hay w ji v agahdariy hebe, heger ne em dikarin bibjin ko
ew bi zann rastiy vedire da idiaya xwe ya bbingeh biparze.
Ka em hinek bi teoriyn prosesa xwendin ve mijl bibin. Du
teoriyn cida di heq prosesa xwendin de hene: teoriya bevyorst
teoriya kogntf.
1. Teoriya bevyorst atomk e dibje ko mirov ewil bean

pa git dibne. Ji aliy pedagojk ve encamn v teoriy bi rastxwendina tekst tn pvan, ne bi rastfmkirina tekst. Yek ji xetern v teoriy ew e ko mirov dikare tekstek rast bixwne by ko ti
tit j fm bike. Ev teor heta destpka saln 50-y raser (domnant)
b. Herfa tirkiy ji ber ko di nv bjeyan de winda dibe nahle
ko mirov bjeyan rast bixwne.
2. Teoriya kogntf l dikole ka mirov awa enformasyon zeft dike
bi kar tne, ka mirov awa v enformasyon vediguhorne dike
zann di hafizeya xwe de qeyd dike herwiha ka mirov v zann

awa ji bo idarekirina reftarn xwe bi kar tne.
Nrna v teoriy nrneka holstk (git) ye. Li gor v nrn mirov
ji git ber bi bean ve die: hevok, bje, kt fonem (deng)
careka d vegera li git. Ji aliy pedagojk ve baiyn v teoriy pir
in: xwendevan tekst xwetir fm dike, motvasyona xwendin li nik
xwendevanan pirtir dibe, baweriya xwendevanan bi wan xurttir dibe
hw.d.
Li gor teoriya kogntf s hafize ji bo xwendin tne bi kar ann:
a) Hafizeya konk. Ev hafizeya he di demek gelek kurt de di
nvbera 200 500 milsaniyeyan de dikare drvn resim tekstek
zeft bike ji lewra j re hafizeya resim dibjin. Kar v hafizey
ew e ko resim bjey di ser mirov de biparze ta ko mirov p re
bigiht ko herfan nas bike.
b) Hafizeya dem kurt. Navek d y v hafizey hafizeya kar
ye, ji ber kar w bikaranna nveroka enformasyona di tekst de
guhortina enformasyon bi hafizeya dem dirj re ye, da ko em nveroka fikra tekst fm bikin.
c) Hafizeya dem dirj. Kar v hafizey y bingeh ew e ko w
enformasyona ko ji bo jinvenaskirina herf bjeyan lazim e, qeyd
bike. Dem v hafizey gelek dirj e.
TEKST
>
HAFIZEYA
KONK
(hafizeya
resim)
<>
HAFIZEYA
DEM KURT
(hafizeya
kar)
<>
HAFIZEYA
DEM
DIRJ
(hafizeya
tgihitin)
Niqteya li ser i-ya kurdiy wel dike ko mirov resim bjeyn ko

i t de hene ztir nas dike li xwendin nalikme. Herwiha li gor
lkolnan mirov tekstek iqes z bixwne ewqes pirtir j fm dike.
Rakirina niqteya li ser i-ya kurdiy d hem xwendin dereng bxe
hem j fmkirin kmtir bike.
107
xwendin
1.
2.
3.
tempo
bje/deq.
200
400
800
hejmara
yn rast
21
25
34
hejmara
yn xelet
13
9
3
hejmara
seregavkiriyan
6
6
3
hejmara
pirsan
40
40
40
Ev tablo ji kitba ke W. Edfeldt Lsteknik hatiye girtin. Rper 46.
Dengdrn kurt i e bi hev re bingehn dengdrn kurt yn

kurdiy pk tnin. Dengdra u wek Celadet Al Bedir-Xan gotiye
dengek biyan ye ko ji w i-y bye. Ji xwe ew u di kurdiy
de km tt bi kar ann.
Bi rast j ji aliy prosesa xwendin ve bikaranna i-ya bniqte d
katastrofek bit ko divt mirov ticaran w belay nene ser xwe.
Li gor lkolnan mej dikare di saniyeyek de e yan heft pareyan nas bike. Ev pare dikarin herf, bje an j ji bjeyek dirjtir
bin. Hafizeya dem kurt wan pareyan vediguhze bo hafizeya dem
dirj e yan heft pareyn d nas dike. Ba e, heger ko wel bit
diyar e kes nikare di deqqeyek de ji 420 herfan pirtir bixwne ev
j katastrofek e ji bo xwendin. L bel dil xwe li xwe neewitnin,
lewra mej di saniyeyek de dikare e yan heft bjeyan j nas bike
hing tempoya xwendin di deqqeyek de dibit 420 bje. L bel
em dizanin ko mej dikare di saniyeyek de e yan heft pareyn ji
bjeyek dirjtir j nas bike. bi v away mejiy mirovek dikare di
deqqeyek de 800 bjeyan nas bike. Zxwendina tekstek bi znaskirina bje pareyn ji bjeyan dirjtir ve girday ye.
Heger ko em bi -ya bniqte rabin resim bjeyan xirab bikin
wel bikin ko xwendevan ser xwe bi herfan ve bine hing em
d tempoya xwendin pir km bikin wel bikin ko xwendevan ji
xwendin hem sar bibe hem j teksta ko dixwne ba fm neke.
Xeletiya elker ew e ko ew dihesibne ko av ewil herfan pa
bjeyan dibne. Wek li jor j hat nivsandin av resim bjey ber
herf dibne. Pit ko av resm bjey dibne mej w resim rave dike
herfan nas dike. L bel di xwendineka normal de pit ko mej resm bjeyek nas dike resim wek pareyeka pkvegirday dihesibne
l naxebite ko nas bike ka kj herf di w bjey de hebn.
Hsan an zehmet
Argmentek ya hevrikn elfabeya kurdiy ew e ko kurdn bakur
Kurdistan ji ber ko elfabeya ziman tirk dizanin d bi hsan bikarin kurdiy bixwnin heger ko em i -ya xwe bikin wek yn
tirkan.
Ev argment bbingeh e; ji ber guhortina van du herfan (i, ) bi yn
tirkiy (, i) otomatkmen rastxwendina dengn herdu herfn kurdiy bi xwe re nane. Heger ko em van herdu herfan bikin wek yn
tirkan d kurdn tirkaxv kurdn di bin tehsra ziman tirk de
mayn dengn van herdu herfan ne li gor denganiya kurdiy l li gor
denganiya tirkiy bi lv bikin bjeya kirin- ko bi maneya yapmak-a tirkiy ye d bikin krn ko bi tirkiy maneya w biiknin e.
Yan her i dibit bila bibit divt dersdrn kurdiy xwendekaran
fr dengn kurdiy bikin. Heger em i-ya xwe bniqte binivsnin
divt em xwendekarn kurd li bakur Kurdistan fr bikin ko deng
w herf ji ya tirkan bilindtir bi lv bikin. Herwiha herger em -ya
xwe bi i-yeka biniqte binivsnin divt em xwendekaran fr bikin
ko ew w ji ya tirkan bilindtir bi lv bikin.
Ji ber ko di prosesa xwendin de bjeyn ko di hafizeya dem dirj
de kom byn roleka giring dilehzin qet feydey dibistann tirkan ji
zxwendina bi kurd re nne. Gava mirov tekstek bi kurd dixwne
mirov dikare resm bjeyn w bide ber resm bjeyn ziman kurd,
ne yn ziman tirk. Heger di hafizeya mirov de resmn 100 hezar
bjeyn ziman tirk hebin j feydey wan ji xwendina bi ziman
kurd re nne.
Hevrikn elfabeya kurdiy gelek caran dibjin ko Celadet Al BedirXan bi nivsandina i -y ji i-ya adet bi dr ketiye. Divt
mirov ji van hevrikan bipirse ka i-ya adet i ye.
Carek divt bt gotin ko di latniy bi xwe de i bi s iklan tt
nivsandin. Di latniy de deng i-ya kurt bi kevanekeka ber w li
jor, wek nandeka li ser -ya tirkiy, nan dikin. Bjeya criticus
bi rakirina niqteya li ser herdu i-yan danna kevanekeka wek ya
li ser -ya tirkiy tt nivsandin. Herwiha di latniy de dengdrn
dirj bi danna xzek li ser herf tn nivsandin. Wek: invtmentum. Vca i-ya adet i ye? Heger ko hevrik difikirin ko i-ya adet di zimann ko bi elfabeya latn dinivsnin de hertim deng -ya
109
kurdiy dide, ne rast e. Lewra di ingiliziy de i-ya adet carinan

-yek kurt e, carinan ay e carinan j dibe . Yan ingilz bjeya pile-y wek payl bi lv dikin bjeya first- j wek frst
bi lv dikin. Heger ko em li gor mantiqa Celadet elker bifikirin
divt em bjeya kurdiy ple-y wek pile binivsnin. Pir diyar e
zarokn kurdan yn ko li Ingilterey mezin bne d bjeya pile-y
ne wek hle l wek bjeyeka ingilz fm bikin wek payl bi lv
bikin. Di ziman ingilz de maneyn pile-y gelek in. Yek ji wan
hir ye, yeka d tilm, gir e yeka d bater ye.
Di fransiy de j i hertim deng i-y nade. Bo nimne bjeya
international wek enternasyonal tt bi lv kirin. Yan i-ya ewil
dibit e ya pit t-y j digel o t-y du dengn d dikin.
Mebesta min bi van ravek nimneyan ew e ko divt em elfabeya
xwe ne li gor ka kurd li kj welat dijn kin. Ya girn denganiya
kurdiy ye dengan j bi frkirin tt zann, ne bi nivsandina wek
tirkan.
Ji ber ko tirkan i-ya bniqte bi kar anne deng w ji y i-ya
me cida ye divt em wek wan nekin. Wektirkannekirin bi ser xwe
argmentek tra xwe xurt e ji bo ko em ya xwe biparzin.
Jixwe wek ko min di benda didoy de j got rakirina niqtey ji aliy xwendin ve j d ten zerer bide me.
Celadet elker di kitba xwe de dibje bi danna bilindeka li ser
-y mr Celadet ji end destrn xwe bi dr dikeve. Ev idiaya
elker ne rast e. Heger Celadet Al Bedir-Xan wek tirkan kiribya
d ji destra xwe bi dr biketa. Destra Celadet Al Bedir-Xan ya ko
bi van herfan ve girday ye ev e:
dengn herfan de, herend heye, xwe li elfabeya tirkan nzk xistin j
nedrketin. [rekirina min, Arif]
Yan denganiya ziman kurd ber hertit ye.

Celadet elker di kitba xwe de ne ten bi nav zanahiy bbextiy li zanahiy dike herwiha ew bbextiyan li Celadet Al Bedir-Xan
j dike gava ko ew hol dinivsne:
Gava tpa i-ya bbilindek, xwendin nivsandina kurdiy ji bo kur110 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC
dn bakur Kurdistan hsantir bike, ev titeka qenc e bi dil Mr

Celadet bi xwe ye j. (elker, Celadet, (1996), end pirsn elfabeya kurd, rp. 75) [Min ziman elker serast kiriye, Arif]
Celadet Al Bedir-Xan ji sala 1932- ta sala 1943- Hawar bi elfabeya kurdiy nivs ten guhortinek t de kir. Ew j guhortina herfa
q-y bi k-y ye. Ew ji bo tesbtkirina deng herfan gelek bi sexbr b. Ji bo tesbtkirina herfa k-y w bjeya krstal li pnc kesn
cida bi xet ereb da nivsandin. W herfa kurdiy wek ya tirkan
nivs heger w xwestibya rast dtibya d herfn kurdiy i
j bikirina wek yn tirkiy. Yan elker bbextiy li Celadet Al
Bedir-Xan dike.
Font, Internet teknk
He ji aliy teknk ve ye tra xwe sebeb hene ko em wek tirkan
nekin. Di wan destxetn (fontn) ko ji zimann ewrop re yn slaw ne t de hatine kirin de herfn kurdiy (, ), (, ), (i, I), (,
), (, ) hene lbel (, ) nnin. Di van fontan de herfn tirkiy (,
), (, ) (, ) nnin.
Ji bo kurdiy girdek hreka herfa -y nnin, l bel ji bo tirkiy girdek hrekn s herfan (, ), (, ) (, ) nnin.
Di komnkasyona nvnetewey de nemaze ya bi riya Internet
ro problemeka mezin ji tirkan re derketiye. Hinek ji wan dest p
kirine ko i-yn bniqte j bi i-ya biniqte dinivsnin, herfa -y
bi g-y dinivsnin herfa -y j bi s-y dinivsnin. Li jr d
du nimneyan ji du tekstn bi ziman tirk ko di Internet de ap
bne binivsnim:
Susurluk kazasnn ardndan ortaya kan devlet - mafya - airetler
arasndaki karanlk ilikiler yumana JTEM elemanlarnn adnn
karmas Trk Silahl Kuvvetlerinde byk rahatszlk yaratt. (Milliyet, 21- sibata 1997-)
Cumhurbaskani Sleyman Demirel, Trkiyenin 73 yilda giderek ilerleyen, byyen agdas bir devlet oldugunu belirterek, Bu lkede ker
miyiz, yikilir miyiz, kktenci mi oluruz diye kaygiya kapilmaya gerek
yoktur. Hassasiyeti anliyorum, ama kaygiyi anlamiyorum dedi.
111
Trkiye Yardimsevenler Derneginin 69. kurulus yildnm dolayisiyla dzenlenen trende konusan Cumhurbaskani Demirel, Bulundugumuz gnlerde tartismalar yapiliyor ve bu tartismalarin ogu bilgisizce, fkeyle yapiliyor. Saniyorum ki, birbirimizi anlamaya alisirsak,
birbirimizi daha iyi anlariz, daha az kirariz dedi. (Ajansa Anadoluy,
19- sibata 1997-)
Tbn: Celadet elker di kitba xwe de gelek caran bi maneya

zanahiy bjeyn zanist zanyariy bi kar tne. Bi ya min ew
van bjeyan istismar dike.
Celadet elker dibje i-ya kurd i-ya tirk ne mal bab kurdan tirkan in. Ew bi latn ne. L bila elker ji br neke ko ew ne
mal bab ewropiyan e j, lewra orjna elfabeya latn elfabeya fenkiyan e.
Serkan:
1. Bedir-Xan, Celadet Al (19321943) Hawar, am, apxana Tereq
2. Edfeldt, ke W. (1956) Lsteknik, Stockholm, K F:s Bokfrlag
3. Gaur, Albertine (1992) A History of Writing, London,
The British Library
4. Smith, Frank (1986) Lsning, Stockholm, Almqvist & Wiksell
5. kerblom, Hans (1988) Lsinlrning frn teori till praktik,
Stockholm, Almqvist & Wiksell
6. elker, Celadet (1996) end pirsn Alfabeya Kurd, Stockholm,
Weann Roja N

Elfabêya Kurdî & Bingehên Gramera Kurdmancî - CELADET ALÎ BEDIR-XAN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elfabêya Kurdî & Bingehên Gramera Kurdmancî - CELADET ALÎ BEDIR-XAN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ziman

Elfabya kurd &

Elfabya kurd &

Elfabya kurd &

Celadet Al Bedir-Xan: Elfabya kurd & Bingehn gramera kurdmanc

By destreka nivsk ti kes nikare v pirtk ji n ve

II. Bingehn gramera kurdmanc . . . . . . . 37

Mr Celadet Al Bedir-Xan elfabeya kurdiy pare-pare di

8 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC

Herf di dengdayiy de du texlt in: dengdr dengdar.

Lewra ko di dengdaniya kurd de dengdrek geh kin geh drj nabe,

ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC

Di ziman kurd de bst s dengdar hene:

Ji van p ve du herfn biyan hene ko birek ji kurdan wan dibjin.

Ko ev du deq ketin ev herfn ha vedigerin ser herfn kurd dibin

Ji xwe piraniya kurdan na p b dibjin:

[Esas bingehn elfaby]

L ber destpkirina berhevdan divt her esas bingeh hene ko ji

L p herdu j nakevin dest di ziman de bila sebeb pirsinen di ikl

ziman kurd de dengn bingeh ev sih yek deng in. Ew j bi van

Tin di elfabya tirk de q w nnin. Ji ber ko di ziman tirk de

Herwek tt dtin me deng s bi v y z bi w nan kirin.

Di hin deran de ev w-yn ha bi y re xwe diguhrnin:

Gelo bi i away ev du herfn ha pev diguhrin?

Ji hla din bi h re j diguhre:

Ji aliy din di pirsnen ereb de ko ketine nav ziman me diguhre

Divt bte nan kirin ko di ziman ereb axaftin de j ev y-yn

Ev herf berdla j-a ereb ye. Deng v herf di frensiz bi ch, di

20 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC

Ji ber ko deng w dutak ji me re ne gerek b, me ev herfa ha wek

Bel me goti b ko r dengek pak ye. herend ev deng, rast bi

3. Min ev pirs ji kurdek re da nivsandin ko bi ereb dizan b bi salan

Li hire dixwazim titek di avn xwendevanan re bikim.

Tin di zar nvro de carinan wek eu-ya frensiz o-ya bi tirk

Gava me sehtiya denganiya kurd dikir em rast dengek hatin ko

ne a-yeke kin e, nikare bibe j. Ji ber ko di ziman de a-ya drj

tin bi w herf tte nan kirin ne bi herfeke din.

Niho, me ev e herf hene ko di pber hev de du tovn di ikl de

Ev izafetn hen di zar bakur de j peyda dibin, l ne di ziman

nav dwanan de mane ne ketine ziman xelk. Weko:

Navbera nesli mran me xzkokek xist, p ikl w biyan

Ev dengdra ha, dengdreke bilind e, herwek di pirsn dr, kr,

nen din mijl bibin. Ew bi xwe deng v dengdr d xuya bikin.

Ev deng ha j herwek di pirsn blr, str, qrn, ... de tte dtin

Ev dengdra ha ko di xwe de dengdarek vedire; herwek pdetir

Di ikl diwim de u digel dengdra ko di pa w re tt winda dibit

Ev u carinan, dengdran j bi xwe re dibit:

Ev dengn ha, ber di ziman faris de j hebn. L pdetir j ketine.

Herwek nivsevan zimananazveke faris f }f qala wan

32 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC

Nisbeta herfn kurd

Ev herdu cedwel ya li rper 34- ji pirtka Celadet Al Bedir-Xan

ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC

3. Nisbeta herfan di zaravayn cida de

34 ELFABYA KURD & BINGEHN GRAMERA KURDMANC

Gramr tevayiya qeydeyn rastaxaftin rastnivsandina zmn e.

Di zman devk de hman bingehn deng e. Deng bi tpan tne

Bi adet gelemper em bi hrekan dinivsnin. Girdek km caran

Di pratk de dengdr ji dengdaran bi away jrn tne derxistin.

Xweseriya hin dengdran

Dengdra i di hin bjeyan de gava ktek bi wan bjeyan ve dibe,

qetila w, ev i bihin e? bi remil dizane, bi qifil, van resiman, eqil te,

L heke pr an parktek bi wan ve b p bjeyeke n hevedidan

Herwek nivsevan zimananazveke faris f }f qala wan