YUMURTA TAVUKULUU

Gnmzde tavukuluk nemli bir endstri sektr olmu ve dev admlarla

ilerlemektedir. Yumurta tavukuluu, insan beslenmesinde mkemmel

bir gda olan

yumurtann retimi asndan ok nemli bir yetitiricilik faaliyetidir. nk yumurta, anne

stnden sonra insann ihtiyac olan tm besin gelerini bulunduran tek besin kaynadr.
Yeni bir yaamn z olduu dnlecek olursa, besleyici deerinin yksek olmas hi de
artc deildir.Yumurta tm besinler ierisinde en deerli proteini iermektedir.
Sindirilebilirlii yksektir, tamamna yakn vcut tarafndan kullanlmakta ve vcut
proteinlerine dnebilmektedir. Yumurta balca, A, D, E ve B grubu vitaminler olmak zere
dier vitaminleri de nemli oranda iermektedir.

Yumurta tavukuluuna balamak (Civciv Dnemi)

Baarl yumurta tavukuluu ncelikle salkl civciv temini ile balar. Civcivler;
gvenilir,

Tarm

Bakanlnca

ruhsatlandrlm

iletmelerinin kulukahanelerinden temin edilmelidir.

ve

sertifikalandrlm

damzlk

Kmes evresi ve kmes ii nce temizlenmeli ve atklar mmkn olduu kadar uzaa
gtrlmelidir. Kmes zemini basnl su ile ykanmal, youn dezenfektanlarla dezenfekte
edilmeli ve kurutulmaldr. Yine kmes ekipmanlar, (yemlik, suluk , vb gibi) ykanp
dezenfekte edilmelidir. Kmes zeminine tala, saman gibi temiz ve kuru altlk serilmelidir.
Kmesin tamam kapatlarak fumigasyon (ttsleme) yaplmaldr. Mmknse her parti civciv
gelmeden nce btn duvarlar kirele badana edilmelidir. Kmesler en az 1-2 hafta bo
braklmaldr. Bununla dezenfeksiyon ve ttsleme ile lmeyen mikroorganizmalarn hayat
devrelerini paralayarak lmeleri salanr. Kmes ierisindeki tm ekipmanlar, radyan, soba,
duy ve ampuller, perde, kablo, havalandrma sistemi gzden geirilerek onarlmaldr.
Kmeslere ii olmayan hi kimse sokulmamaldr. Civcivler gelmeden 24 saat nce kmes
scakl ayarlanmal, civciv seviyesinde 32-35 0C derece, kmes scakl 26-27 0C derece
olmaldr.

Civciv dneminde gerekli scaklk dereceleri aadaki Tablo 1- de verilmitir.

Ya

Civciv seviyesinde scaklk ( Kmes Scakl 0C

(Hafta)

32-35

27

32

24

30

22

27

20

25

20

23

18

C )

(Yerden 1 metre ykseklikte)

Tablo 1- Cicciv Dneminde Gerekli Scaklk Dereceleri

Civcivlerin geldii ara dezenfekte edilmi olmal. Tama yapan personel temiz
giyinmi olmaldr. Civciv tama kutular ilem bittiinde hemen imha edilmelidir. Yem de
Tarm Bakanlnca ruhsatlandrlm yem fabrikalarndan temin edilmelidir.

lk 10-15 gnlk civcivleri s merkezlerinde yemlik ve suluk civarnda tutabilmek iin

her 600-800 civcive 3-3,5 m apnda ve 35-50 cm yksekliinde karton ve duralitten daireler
hazrlanr. Daireler iine isabet eden alanlarda altlklarn zerinin katla kaplanmas belirli
bir sre iin yararldr. Civciv bytme daireleri 15 gnden sonra kaldrlabilir.

Kmesin giriine; toplam civciv adedini, len civciv adedini, yem tketimini,
alamalar, kullanlan ilalar yazmak iin kmes kontrol kart konmaldr.

Kmeslere gereinden fazla civciv konulmamaldr. Buna ilikin rakamlar Tablo 2- de

aada verilmitir.

YA (Hafta)

YERDE

KAFESTE

0-2

40

75

2-4

30

60

4-7

20

TABLO 2- Yumurta Tavukuluunda Metrekareye Konacak Civciv Says

Civcivler kmese konulduktan sonra, kmes ssna ve nemine dikkat etmeli, civciv
ylmalar engellenmelidir. Altlk kuru olmaldr. Kmeste hava ceryan engellenmelidir.
Aydnlatma yeterli olmaldr. Yemlik, suluk

miktarlar hayvan saysna gre iyi

ayarlanmaldr.

Blge artlar ve hastalklar gz nne alnarak iyi bir a program yaplmaldr.

Civciv kmese alnr alnmaz ilk 3 saatte ekerli su verilir. me sularna uygun vitaminler
katlr. Civcivlerin ilk haftasnda, civciv bana 2 cm suluk kenar hesaplanr. Civcivler
suluklara altktan sonra altln slanmasn ve suyun kirlenmesini engellemek iin normal
askl suluklarn ykseklikleri ayarlanr. 15 gnden sonra civciv bana 2,5 cm suluk kenar
hesaplanmaldr. Suluklar her hafta fralanarak temizlenmelidir. Civcivler geldiinde su ss
17-22 derece civarnda olmal ve taze su temini salanmaldr. Uzun sre bekletilmi ve
bayatlam su kullanmamaya zellikle dikkat edilmelidir.

lk hafta yemlik olarak plastik, mukavva veya yumurta viyollerini kullanabiliriz.

nc haftadan itibaren yuvarlak yar otomatik askl yemlikler veya otomatik yemlikler
ykeklikleri ayarlanarak kullanlr. Plastik yemliklerde yemlik bana 50-60 civciv, uzun ve
zincirli otomatik yemlik kullanlyorsa, civciv bana 4 cm yemlik uzunluu hesaplanmaldr.

Kanibalizm ve Gaga Kesimi

Kannibalizm, her yataki civciv, pili ve tavuklar arasnda grlen ve yetitiricilerin asla
ihmal edemeyecei kt bir alkanlktr. Zira, bu durumdaki hayvanlar birbirlerinin kloaka
(geri) veya kloakann hemen altndaki karn blgelerini, balarn, parmaklarn, kanat ve
kuyruklarn gagalayarak ciddi yaralara yol aarlar.
Kannibalizmin balca nedenleri unlardr:
1-Yemlik, suluk ve folluklarn yetersiz olmas
2-Yemin protein ve esansiyel aminoasitler bakmndan tamamen noksan veya yetersiz olmas
3-Birim alana normalden fazla hayvan konulmas,
4-Sinirlilik ve ar heyecan,
5-Ar scaklk,
6-Ar aydnlatma,
7-Yaral ve sakat hayvanlarn srden ayrlmamas,
8-Baz tavuklarn gerilerinin dar frlamas (prolapsus),
9-Her trl stres durumu,
10-Srde folluk yerine, yere yumurtlamakta direnen hayvan olmas,
11-Folluklarn fazla aydnlk olmas,
12-Hayvanlarn a veya susuz braklmas,
13-iftleme srasnda meydana gelen hrpalanma veya yaralanmalar,
14-Sadece pelet yem kullanlmas,
15-D parazitlerin yol at yaralar,
16-Farkl ya, rk ve renkteki hayvanlarn bir arada tutulmas,

Kannibalizm bu faktrlerden bir veya bir kann etkisi ile ortaya kabilir. En iyisi
bunlar ortadan kaldrarak kn nlemektir. Ancak, bir kez grldkten sonra, gaga
kesiminden baka hemen hemen hibir are kalmamaktadr.

Normal yetitirme programnda gaga kesimi 6. - 9. gnlerde yaplmal, 10-14

haftalarda hatal olanlar dzeltilmelidir.

Kesim iin hayvan tutan kimse, bir elinin ba parma civcivin bann arkasna, iaret
parma, eer sadece st kesilecekse iki gaga arasna, her ikisi de kesilecekse grtlan altna
gelecek ekilde skca tutar, dier eliyle de ayaklar kavrar. aret parmann bu ekilde

tutulmas hayvann dilini geri ekerek kzgn ban demesini nler. Her iki gaga da
kesilecekse, ba aa doru hafife eilerek alt gagann daha uzun kalmas, stn biraz ksa
kesilmesi salanr.

Bytme dneminin 3. haftasndan itibaren kmeslerin ok iyi havalandrlmas

gerekmektedir.

Yumurtac civcivlerin kmes aydnlatlmasnda, ilk iki gn tam gn aydnlatma , daha

sonra blgenin enlem durumu, gne dou ve bat ile mevsimsel olarak gn uzunluu gz
nne alnarak aydnlatma program yaplr ve uygulanr. Aydnlatmada kullanlan ampuller
yerden 2 metre ykseklikte ve her 15 metrekarelik alana 60 wattlk bir ampul hesaplanmaldr.
1 metrekarelik alana k iddeti 1 wattn altna drlmemelidir.

Pili Dnemi:

Pililer 16-18 haftalar arasnda bytme kmesinden yumurtlama kmeslerine veya

kafeslerine aktarlmaldr. Tama, karanlk bir ortamda, serin bir zamanda, hayvanlarda stres
oluturmadan, zenle yaplmaldr. Streslerden etkilenmemeleri iin tanmadan bir sre nce
ve sonra, vitamin verilmelidir.

lk haftadan itibaren balanarak, yumurta dnemi sonuna kadar mutlaka uygun ebat ve
miktarlarda yeme katlrak grit (mozaik ta) verilmelidir. Grit verilmesi yumurtlama
dneminde yem tketimini %10-15 azaltr.

Yumurta verimine etki eden faktrler; uygun evre (s, nem, havalandrma),
ekipmanlar (yemlik ve suluklar), aydnlatma gibi faktrlerdir.

Bytme ve Gelime Dnemi Alan htiyalar aadaki Tablo 3- te verilmitir.

6-18 Hafta

18. Hafta Sonras

Kafeste Yet.

Yerde Yet.

Kafeste Yet.

Yerde Yet.

Alan Mesafesi

280 cm2

10 Pili/m2

400 cm2

6 Tavuk/m2

Yemlik Mesafesi

5 cm

5 cm

10 cm

7,5 cm

Suluk Mesafesi

2,5 cm

2,5 cm

10 cm

4-5 cm

Tablo 3 - Bytme ve Gelime Dnemi Alan htiyalar

Yemlik ve suluk ihtiyalar aadaki Tablo 4-te verilmitir.

6-18 Hafta

18. Hafta Sonras

Nippel Suluk

1 Nippel / 6-8 Pili

1 Nippel / 4-6 Pili

Yuvarlak suluk

1 Suluk / 75-80 Pili

1 Suluk / 75-80 Pili

Uzun Yemlik

5 cm / Pili

7,5-8 cm / Pili

Yuvarlrk Yemlik

1 Yemlik / 40 Pili

1 Yemlik / 25-30 Tavuk

Tablo 4- Yemlik Ve Suluk Ihtiyalar

Aydnlatma sresi ve younluunun; tavuklarda yumurta verimi, yumurta arl,

cinsi olgunluk ya, canl arlk art, embriyo geliimi, erkeklerde dllenme gc ve sperma
kalitesi zerine nemli etkileri vardr.

Aydnlatma sresinin uzamas, erken cinsi olgunlua sebep olur. Bu yzden k

klarnda gittike azalan bir aydnlatma program uygulanmaldr. ilkbahar klarnda
kstlamaya gerek yoktur.

rnek bir Aydnlatma Program aada Tablo 5- te verilmitir.

YA

Gnlk Ik Saati

Younluk

Younluk

WATT / m2

Lux

1-2 Gn

20-23

3-4

20-40

3-4 Gn

20

20-30

5-6 Gn

19

20-30

7-14 Gn

16-17

10-20

15-21 Gn

14-15

10-20

22-28 Gn

13

10-20

29-35 Gn

12

5-10

36-42 Gn

11

5-10

43-49 Gn

10

5-10

50-98 Gn

5-10

99-105 Gn

20-30

106-112 Gn

10

20-30

113-119 Gn

11

20-30

120-126 Gn

12

20-30

127-133 Gn

12,30

20-30

134-168 Gn

Haftalk Artrm

20-30

169 dan sonras

15-16 saat

20-30

Tablo 5- rnek bir Aydnlatma Program

Yumurta tavukuluunda kmes sistemleri genellikle 3 eittir.

1-Kaln Altlk Sistemi (Yer Tavukuluu),
2- Izgara Sistemi,
3-Kafes Sistemi.

Bu gn lkemizde yetitirilen tm ticari yumurta srlerinin yaklak %70-80 ni

kafeslerde yetitirilmektedir. Kafes sistemleri dier sistemlere gre ok avantajldr. ster
yerde, ister kafeste bytlm olsunlar, pililer yumurta kafeslerine 16-18. haftalarda
nakledilir.

Kafes tavukuluunda hayvan bana ayrlmas gereken alan aada Tablo 6da
verilmitir.

14.

Haftaya Kadar 18. Haftaya Kadar 18. Haftadan sonra

(cm2)

(cm2)

(cm2)

Yumurtac 232

290

387

Kahverengi Yumurtac 277

355

484

Beyaz
Irklar

Irklar
Tablo 6- Kafes tavukuluunda hayvan bana ayrlmas gereken alan

10

Kafeste yumurta tavukuluunun avantajlar u ekilde zetlenebilir;

-Birim kmes alanna konan tavuk says dier kmeslerden 4-5 misli daha fazladr.
- Altlk sorunu yoktur.
- Yumurtalar daha temizdir.
- Fazla dolap enerji kaybetmedikleri iin yemden yararlanma biraz daha yksektir.
- Yere yumurtlama sorunu yoktur.
- Gurk olma hali ok azdr.
- Tavuklar ayak altnda dolamadklar iin bakmlar daha kolaydr.
- Yumurtalar biraz daha ardr.
- lm oran genellikle daha dktr.
- gc gereksinimi, otomasyona bal olarak % 50-80 daha azdr.
- Tavuklarn tek tek kontrol, kt ve dk verimlilerin ayrlmas daha kolaydr.
- Gbrenin alta semesi ve tavuklarn birbirleriyle temasnn az olmas nedenile hastalk
kontrol daha kolaydr.
- Kannibalizm daha dk dzevdedir.
- Havvanlarn kendi yumurtalarn vemelerine ender rastlanr, avnca bu alskanls olan
havvanlar kolavca ayklanr.

11

Kafeste yumurta tavukuluunun dezavantajlar unlardr;

-Hayvan bana den ilk kurulu masraflar, kafes maliyeti nedeniyle ok fazladr.
- atlak yumurta oran artar.
- Yumurtlama dneminde hayvanlar daha fazla arlk art salasalar da, kemiklerin son
derece zayf olmas nedeniyle dnem sonundaki piyasa fiyatlar dktr.
- zellikle yazn, gbrede fazla miktarda sinek rer ve sorun yaratr.
- Kafes altlarnda biriken gbreyi sk sk temizlemek gerekir.
- Baz zel kafes hastalklar nedeniyle zel yemleme gerekebilir.
- Hareketsizlikten dolay karacier yalanmas ve buna bal lmlere daha sk rastlanr.
- Kmes ierisinde daha fazla hayvan barnd iin daha gl bir havalandrmaya ihtiya
vardr.
- Yumurtlamayanlar dzenli bir ekilde ayklandndan kafeslerin bir ksmnn bo
kalmamas iin bir miktar yedek tavuk beslenir.
Yumurta tavukuluunda 1 kg. yumurta iin harcanan yem miktarda 2.1-2.2 kg. pek
gememektedir.
Tavukulukta beslenme,retimin karl olabilmesi asndan ayr bir nem tamaktadr.
nk tavukuluk iletmelerinde yaplan tm harcamalarn yaklak %70 ni yem harcamalar
oluturmaktadr.
Civcivler ilk 6 hafta enerji ve protein deeri yksek civciv yemi ile beslenir. 6.
Haftann sonundan 14. haftaya kadar pili bytme yemi ile beslenir. 14-18. Haftalar pili
gelitirme yemi ile beslenir. 18. Haftadan 42. haftaya kadar 1. Dnem yumurta tavuk yemi ile
beslenir. Daha sonraki dnemde ise 2. Dnem yumurta tavuk yemi verilir. Yem alrken, en
fazla 15 gnde tketilebilecek kadar yem alnmaldr. Fazla yem alnmamal, depolanmasna
ve istiflenmesine azami gayret gsterilmelidir. Yumurtac bir tavuun gnlk yem tketimi
110-125 gr dr.

Yumurta

tavukuluunda

baarl

saylmak

iin

aadaki

arzetmektedir.

-Tavuk bana yllk yumurta verimi en az 280 olmaldr.

-1 Kg. yumurta iin yedirilen yem miktar 2.0-2.2 Kg. olmaldr.

12

kstaslar

nem

-Yumurtlama dneminde aylk lm oran en ok %1 olmaldr.

- ok kk ve sata uygun olmayan yumurta oran en fazla %5 olmaldr.
-Krk yumurtalarn oran %2yi gememelidir.

Bu hedeflere ulaabilmek iin iin;

-Sr bykl ne kadar artarsa kazanda o kadar artar.

-Yksek verimli rklar seilmelidir.
-Besin maddelerince iyi dengelenmi karma yemler kullanlmaldr.
-Kaliteli yumurtalar retilmelidir.
-Pazar artlar iyi takip edilmelidir.
-Tavuklar 19 aylk olduktan sonra verim d braklmaldr.

TAVUKULUKTA HJYEN VE SALIK NLEMLER

zellikle son yllarda lkemizde tavukuluk byk bir gelime gstererek bir endstri haline
gelmitir. Buna paralel olarak bir takm sorunlar ortaya kmtr. Bu sorunlar en aza
indirebilmek iin salk ve hijyen koullarnn salanmas byk nem arz etmektedir.
Tavukulukta ama hastaln kmese giriini nlemek ve salkl srler yetitirmektir.
Hastalk ktktan sonra yaplan tedavi kan bir yangnn sndrlmesine benzetilebilir. zet
olarak alnmas gereken nlemleri aadaki gibi sralayabiliriz.
- ncelikle kmes yaplacak yerlerin dier tavukuluk iletmelerinden, yerleim alanlarndan
ve ana yollardan mmkn olduu kadar uzak olmasna dikkat edilmelidir.
- Kmesler yabani hayvanlarn ve kularn giriini engelleyecek ekilde planlanmal ve
kmesler arasnda yeterli mesafe braklmaldr. iftliin etraf yabani hayvan ve insan
giriini engelleyecek ekilde evrilmen', giri ve klar kontrol altnda tutulmaldr.
- Kmesler kolay ykanp temizlenebilir malzemelerden yaplmal iine konulacak ekipmanda
buna uygun olarak seilmelidir. Kmeslerin temizlisi ve dezenfeksiyonu ksaca yle
yaplmaldr.
- Kmesteki hayvanlar boald zaman temizlie altln karlmasyla balanr. Altln
etrafa yaylmadan mmkn olduu kadar kmeslerden uzak bir yerde atlmas salanmaldr.
Kmes iindeki ekipman da darya karlarak ykanp dezenfekte edildikten sonra gne
altnda kurumaya braklmaldr.
- Kmes ve ekipmanlarn eksiklikleri ve arzalar da temizlik esnasnda onarlmaldr.
- Kmes deterjanl, dezenfektan katlm bol su ile ykandktan sonra geni spektrumlu bir
13

dezenfektanla dezenfekte edilmeli kuruyunca da badana yaplmaldr.

- Daha nce temizlenmi ve dezenfekte edilmi ekipmanlar da ieriye alnp, gvenilir bir
yerden alnm temiz tala serildikten sonra kap ve pencereler skca kapatlarak fumigasyon
tarz dezenfeksiyon uygulanmal ve kmesler bu ekilde kapal olarak muhafaza edilmelidir.
Kmes hayvanlar gelmeden nce havalandrmaldr.
- Hayvanlar gelmeden en az 24 saat nce kmesin btn hazrlklar ve s durumu
dzenlenmi olmaldr.
- Kmeslere konulacak civcivler gvenilir ve salkl damzlk- iletmelerden temin
edilmeli, kmeslere ayn yadaki hayvanlar
konulmaldr.
- Kmes girilerine dezenfektan ve kire konulmal, bakclarn bunlara basmadan girileri
nlenmelidir.
- Mmknse her kmesin bakcs ayr olmal, kmeslerde giymeleri iin zel ayakkab ve
elbise verilmeli, kmes kyafetleri ile darda dolamalar engellenmelidir.
- Kmeslere yabanc kii ve ziyaretilerin girmesine engel olunmal, eer veteriner hekim,
ziraat mhendisi gibi teknik elemanlarn kmese girmesi gerekiorsa onlarnda yukardaki
hijyen kurallarna uymas salanmaldr.
- len hayvanlar kmeslerden uzakta alan derin ukurlara g-mlmeli, zerlerine snmemi
kire dklmeli, en dorusu yaklarak imha edilmelidir.
- Herhangi bir hastalk phesi durumunda derhal blgedeki veteriner hekimlere bavurulmal,
bilinsizce ila kullanlmamaldr.
- Yemler gvenilir yem fabrikalarndan alnmal, boalan uvallar ve eski viyoller tekrar
kullanlmamaldr.
- Yeni alnan malzemeler dezenfekte edilmeden kmese sokulmamaldr.
- Kmeslere normalden fazla hayvan konulmamaldr. Aksi halde gagalama, ty ekme ve
dier stres problemlerinin ortaya kaca hatrdan karlmamaldr.
- Tavuklara verilecek su; temiz, renksiz, kokusuz, tortusuz, zararl maddeler ve mikroplardan
arndrlm olmaldr. Sudaki bak-teriyal veya kimyasal kirlilik, baz maddelerin fazlal,
bymede yavalama, canl arlk kayb, verim dkl, ishal ve lmler halinde ortaya
kar. Bunu iin iletmede kullanlan su sk sk, hi deilse 6 ayda bir bakteriyolojik ve
kimyasal ynden incelettirilme-lidir.
- Kmeslerdeki suluklar gn an ykanmal, depolar alt ayda bir temizlenip dezenfekte
edilmelidir.
- Kmeslerde etkin bir ekilde fare vb. zararllarla mcadele yaplmaldr.
14

- Tavukulukta hastalklardan korunmann dier bir yolu da alamadr. Alama program

planlanrken blgedeki veteriner hekime danlmal ve bu programa titizlikle uyulmaldr.
- Alarla hastalklarn kontrolnde baar, baz temel faktrlere baldr. Hastalklardan
korunma amacyla uygulanan alar, mutlaka salkl srlere ve uygun yalarda tatbik
edilmelidir. Alar scaklk ve gne nlarndan korunmal, buzdolabnda saklanmaldr.
Gn gemi alar kullanlmamal, her hayvann normal dozda a olmasna zen
gsterilmelidir. Pek ok a zayflatlm hastalk etkenlerinden olutuu iin alama ilemi
bittikten sonra btn a ieleri imha edilmelidir. Alamalar ime suyuna katlarak
uygulanyorsa ime suyunun klor ve dezenfektan maddeler iermemesi gereklidir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1- Kmes Hayvancl- Tarm ve Kyileri Bakanl Yaygn ifti Eitimi Projesi-Yayep
2- Yumurta Tavukuluu - Temel Bilgiler Tarm ve Kyileri Bakanl Tavukuluk
Aratrma Enstits Mdrl

HAZIRLIYANLAR:
Salih ELK - Veteriner Hekim
Kadir ZMELOLU - Ziraat Yksek Mhendisi
Aytekin KARAAL - Ziraat Yksek Mhendisi
Vahap ZDEMR Veteriner Hekim

15