I HC QUC GIA H NI

TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN

-------------------------

NGUYN TH THU DUNG

NGHIN CU TRNG THI A NG TI HUYN

MNG CH TNH IN BIN

Chuyn ngnh: Ngn ng cc dn tc thiu s Vit Nam

M s: 62 22 01 25

TM TT LUN N TIN S NGN NG HC

H Ni 2015

Cng trnh c hon thnh ti:

TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN

Ngi hng dn khoa hc:

PGS.TS. V TH THANH HNG

Phn bin 1:
Phn bin 2:
Phn bin 3:

Lun n s c bo v trc Hi ng chm lun n cp i

hc Quc gia hp ti Trng i hc Khoa hc X hi v Nhn vn
i hc Quc gia H Ni
Vo lc: . gi ngy .. thng .. nm 2016

C th tm hiu lun n ti:

-

TH VIN QUC GIA

TH VIN I HC QUC GIA H NI

M U
1. L do la chn ti nghin cu
Trong bi cnh t nc ang pht trin v hi nhp; qu trnh
th ha, hin i ha, ton cu ha ang ngy cng m rng n
mi bn lng v tc ng mnh m n mi mt ca i sng x hi.
Di tc ng ca s pht trin kinh t - x hi, s di dn, s th
ha, cc vng dn tc thiu s a ng cng ang c nhng bin i.
S bin i ny ang din ra nh th no? Liu cc ngn ng dn tc
thiu s c cn gi c bn sc v c duy tr? Vai tr v s phn
cng chc nng gia cc ngn ng trong vng dn tc thiu s a
ng c c im g mi? Nhng cu hi cn c tr li bng
nhng nghin cu c th. V mt nghin cu trng hp v trng
thi a ng s tr li mt phn nhng cu hi y.
Mng Ch l mt huyn min ni ca tnh in Bin vi
nhng c im tng i in hnh v cnh hung ngn ng ca
in Bin ni ring v khu vc Ty Bc ni chung. Mng Ch cng
l ni c nhiu tc ng ca vic phn vng kinh t, hi t nhng c
im ca hin i ha, s di dn v qu trnh th ha. Cnh hung
ngn ng Mng Ch v vy c nhiu c im ph hp nghin
cu nh mt case study v trng thi a ng vng dn tc thiu s.
2. Mc ch v ni dung nghin cu
Mc ch nghin cu ca lun n l tr li cho cu hi nghin
cu Trng thi a ng Mng Ch hin nay c nhng c im
g?. Nh vy, lun n nhm tm hiu trng thi a ng x hi v biu
hin ca a ng v mt x hi Mng Ch hin nay. tr li cho
cu hi nghin cu ny v t c mc ch nghin cu, lun n s
1

tr li nhng cu hi nh hn: (1) V mt l lun, trng thi a ng

gm nhng vn g v trong phm vi lun n s gii quyt nhng
vn g?; (2) Cnh hung a ng Mng Ch c nhng c im
g?; (3) Nng lc ngn ng v tnh hnh s dng ngn ng ca ngi
dn tc thiu s Mng Ch hin nay nh th no?
3. i tng v phm vi nghin cu
Trng thi a ng vng dn tc thiu s (cnh hung ngn
ng, nng lc ngn ng, hin trng s dng ngn ng ca ngi dn
tc thiu s) c chng ti xc nh l i tng nghin cu chnh
ca lun n. a bn m chng ti chn kho st l huyn Mng
Ch Tnh in Bin mt vng dn tc thiu s tng i in
hnh ca tnh, c din tch rng, tp trung nhiu thnh phn dn tc,
c bit l Thi, Mng, Kh M
Vi ti ny, lun n gii hn phm vi nghin cu ba x
Mng Tng, Ma Th H v Mng Mn ca huyn Mng Ch
Tnh in Bin. C th, lun n s kho st trn ton b ngi dn
tc Thi bn Hui Ch x Mng Tng, ngi dn tc Kh M
bn Png Git 1 x Mng Mn v ngi dn tc Mng bn
Hui M x Ma Th H.
4. Phng php nghin cu
Lun n s dng cc phng php nghin cu nh tnh v nh
lng ca ngn ng hc x hi. Phng php c s dng l
phng php nghin cu t liu; phng php in d (nghin cu
thc a) tm hiu thc a, thu thp ti liu (qua cc cuc tr
chuyn, phng vn v quan st); phng php ngn ng hc x hi
nh hng, chun b v thc hin cc bng hi, x l v nh gi
2

cc ti liu. Phng php phn tch thng tin m chng ti s dng

trong lun n ch yu l phng php nh lng kt hp phn tch
nh tnh, phng php thng k v m t, c s h tr ca cc phn
mm QGIS, SPSS.
V vic chn mu: i vi ti ny, chng ti khng chn mu
ngu nhin theo phn tng m tin hnh kho st ton b nhn khu
trong tng bn c chn lm trng hp nghin cu in hnh. Do
c im c tr theo bn ca ngi dn tc thiu s Mng Ch,
chng ti cn c vo nhng c im ca tng bn chn kho st
nhng bn c c im tng i in hnh. Vic kho st ton b
nhn khu trong bn thay v chn mu trong c x hay huyn nhm
m bo t l c cu dn s cng nh s gp phn cho thy tng
quan gia cc mu kho st theo phn tng trong mt cng ng
nht nh. Tuy vy, chng ti vn nhn mnh n tnh cht tng i
ca nghin cu nh lng, do s lng mu l t so vi tp hp i
tng nghin cu.
5. ng gp ca ti
5.1. V mt l lun: kt qu kho st trng thi a ng vng dn
tc thiu s Mng Ch gp phn vo vic nghin cu hin tng
song ng x hi t gc nhn ca ngn ng hc x hi v ngn ng
hc ng dng, nh cnh hung ngn ng, vn giao tip trong x
hi song ng, s phn b chc nng gia mt ngn ng cao (H) nh
ting Vit, ngn ng giao tip chung vi mt ngn ng thp (L) nh
ngn ng dn tc thiu s. Ngoi ra, vic kho st v thi ngn
ng cng nh nng lc s dng ngn ng ca ngi dn tc thiu s
huyn Mng Ch s gp phn vo vic nghin cu l lun v
3

chnh sch ngn ng vng dn tc thiu s ni ring v chnh sch

ngn ng ni chung.
5.2. V mt thc tin: nghin cu ca chng ti mt mt gp phn
vo vic nghin cu cc ngn ng dn tc thiu s Vit
Nam, mt khc kt qu nghin cu cng s gip cho Nh
nc m trc ht l lnh o huyn Mng Ch ni ring,
tnh in Bin ni chung c ci nhn y hn v tnh hnh
ting ni, ch vit ca ngi dn tc thiu s. Trn c s ,
c th c c nhng nhn xt, nh gi khch quan a
ra chnh sch cng nh cc bin php thc thi ph hp nhm
bo tn v pht huy ting ni, ch vit ca dn tc. Kt qu
nghin cu cng gp thm mt c s cho vic xy dng
chnh sch ngn ng vng dn tc thiu s trn c nc ni
chung.
6. Cu trc ca lun n
Vi i tng, mc ch v ni dung nghin cu nh trn, ngoi
phn m u v kt lun, lun n c trin khai trn 4 chng:
Chng 1: Tng quan vn nghin cu v c s l thuyt
Chng 2: Cnh hung ngn ng Mng Ch
Chng 3: Nng lc ngn ng v tnh hnh s dng ngn ng
ca ngi dn tc thiu s ti Mng Ch

Chng 1
TNG QUAN VN NGHIN CU V C S
L THUYT
1.1. Tng quan vn nghin cu
1.1.1. Tnh hnh nghin cu ngoi nc
S ph bin ca hin tng song (a) ng chng minh cho tm
quan trng ca n trong nghin cu. Trong thc t, nghin cu v cc
kha cnh khc nhau ca s a dng ca ngn ng lun c coi l
mt trong nhng mc tiu chnh ca ngn ng hc. Cc nh nghin
cu ngn ng trn th gii nh Fishman, Dorian.. c nhng cng
trnh nghin cu lin quan n hin tng ny. Nhn chung, khuynh
hng nghin cu trn th gii c hai hng chnh l nghin cu
nhng vn l lun lin quan n hin tng song (a) ng v
nghin cu trng hp.

1.1.2. Tnh hnh nghin cu trong nc

Vn song (a) ng x hi l mt trong nhng vn trng

tm khi nghin cu v ngn ng v vn ha cc dn tc thiu
s Vit Nam t quan im v phng php ngn ng hc
x hi. Cho n nay, c hng chc ti liu trc tip hoc
gin tip cp n vn ny. Vit Nam, cc tc gi
quan tm ti lnh vc ny i theo hai xu hng. Hng th
nht, nu vn song (a) ng tm v m ca cc nh ngn
ng hc nh Hong Tu, Nguyn Vn Khang, Hong Vn
Hnh, Trn Tr Di, Nguyn Vn Li, L Ton Thng,
Hng th hai, nghin cu v cc trng thi song ng Vit
Dn tc thiu s theo hng x hi ngn ng hc tc ngi
ca cc tc gi nh Bi Khnh Th v ng Thanh Phng
(1979), Hong Vn An (1981), Vng Ton (1986), tip theo
hng nghin cu ny l lot bi nghin cu v cnh hung
ngn ng Nng, Thi, Mng ca Vin Ngn ng hc (2002)
v c bit mt s bi vit v thc trng song ng Ty Vit,
Hmng Vit, Dao Vit, Khme Vit ca ng Thanh
Phng, Nguyn Hu Honh, T Vn Thng, inh L
Giang, Nguyn Th Hu, H Th Tuyt Nga, Phm Vn
Trng, Nguyn Hong Lan v mt s nh nghin cu
khc. Nhn chung, nhng vn chnh m nhng nghin cu
gn y v hin tng ny t ra l: (1) Nghin cu l
lun v tip xc ngn ng, (2) Nghin cu v nguyn nhn,
c im trng thi song ng ti cc vng dn tc thiu s
Vit Nam, (3) Nghin cu v gio dc ngn ng ti cc vng
dn tc thiu s Vit Nam v (4) Nhng nghin cu trng
7

hp v hin tng song (a) ng x hi ti cc vng dn tc

thiu s
1.1.3. nh gi chung i vi nhng nghin cu v hin tng
song (a) ng
Nhng nghin cu v hin tng song ng theo cc hng khc
nhau gp phn xy dng c s l lun quan trng cho cc vn
v chnh sch ngn ng, cnh hung ngn ng, vn v chc nng
ca cc ngn ng mt quc gia a ngn ng, a dn tc. V thc
tin, nghin cu hin tng song ng ti cc vng dn tc thiu s
Vit Nam gp phn bo tn v pht huy ngn ng, ch vit dn tc
thiu s - mt trong nhng yu t xc nh tc ngi v l mt trong
nhng thnh t quan trng cu thnh vn ha dn tc, gp phn n
nh v pht trin quan h hi ha gia cc dn tc trong mt nc
Vit Nam thng nht m a dng.
1.1.4. Chnh sch ngn ng i vi vng dn tc thiu s Vit
Nam v thc tin trin khai in Bin
i vi vng dn tc thiu s Vit Nam, chnh sch ngn ng
tp trung vo 3 ni dung chnh l: (a) Xc nh v th ca ting m
cc dn tc thiu s; (b) Vn ch vit cho ngn ng cc dn tc
thiu s v (c) Vn cc ngn ng c qu t ngi ni. Cc ni
dung ny c c th ha trong cc vn bn c tnh php l ca
ng, Chnh ph v Nh nc.
in Bin hin nay, Chnh quyn tnh lun tun th cc chnh
sch ca ng v Nh nc v vn ngn ng cc dn tc thiu s,
tn trng ting ni, ch vit ca cc dn tc thiu s.

1.2. C s l thuyt
1.2.1. Khi nim song (a) ng v cc loi hnh song ng ph bin
1.2.1.1. Khi nim song (a) ng: Song (a) ng l mt hin tng
ph bin trn th gii. T in The Encyclopedia of Language and
Linguistics (nm 1994, cun 1, tr. 354) nh ngha song ng (hay a
ng) l s cng tn ti ca hai hay hn hai ngn ng c s dng
bi cc c nhn v cc nhm trong x hi, v nh ngha ny c th
ni l bao hm y m sc tch ni dung ca song ng.
1.2.1.2. Cc loi hnh a ng: Tc gi Trn Tr Di khi nghin cu
v ngn ng cc dn tc thiu s Vit Nam nhn nh cc vng
dn tc thiu s tn ti 3 trng thi a ng: a ng bnh ng, a ng
bt bnh ng v a ng t nhin.

1.2.2. Khi nim cnh hung ngn ng, phn loi cnh hung
ngn ng vn , v th ngn ng v giao tip trong x hi
a ng
1.2.2.1. Khi nim cnh hung ngn ng: Cc nh nghin cu ngn
ng trong nc cng nh trn th gii a ra nhiu cch
hiu v cnh hung ngn ng. C th hiu cnh hung ngn
ng l cc hnh thi tn ti v hnh chc ca cc ngn ng
trong mi quan h vi cc yu t x hi trong mt cng ng
nht nh. Cnh hung ngn ng c th ch gii hn trong
phm vi ca mt ngn ng hay mt bin th ca ngn ng
(phng ng a l hay phng ng x hi) cng c th l
ca nhiu ngn ng hoc nhiu bin th (cc phng ng a
l v cc phng ng x hi).
1.2.2.2. Phn loi cnh hung ngn ng: T cc quan im v cnh
hung ngn ng, nhn chung, cnh hung ngn ng c
phn loi da trn cc tiu ch nh lng, nh cht v nh
gi.

10

1.2.2.3. V th ngn ng v vn giao tip trong x hi a ng: V

th ngn ng c xem l mc tiu ca mt trong hai hng
k hoch ho ngn ng l k hoch ho v th (status
planning) v k hoch ho ni dung (corpus planning). Trong
phm vi lun n, chng ti nghin cu v th ca ting Vit
v ting dn tc thiu s thng qua s tng tc vi nhng
yu t ca mi trng ngn ng bao gm ngi ni, ngn
ng v hon cnh giao tip. Ngha l ngi dn tc thiu s
song ng s chn ngn ng no ni vi ai nhng tnh
hung no.
1.2.3. Khi nim nng lc ngn ng v phng php xc nh
nng lc ngn ng
Do quy m thc hin ti mang tnh c nhn, phng php
c chn y l phng vn trc tip da trn bng hi (chi
tit bng hi ph lc). Trong bng hi ny, chng ti xc
nh cc mc khc nhau ca nng lc ngn ng ngi
dn tc thiu s t nh gi. Mt khc, chng ti cng nh
gi nng lc ngn ng ca ngi c phng vn thng qua
chnh qu trnh phng vn trc tip kt hp vi phng php
quan st, tham d.
1.2.4. Khi nim thi ngn ng v phng php xc nh thi
ngn ng
Thi ngn ng c hiu l thi hng ti ngn ng.
Trong giao tip cng ng a ng, thi ngn ng l mt yu t
quan trng quyt nh n vic la chn v s dng ngn ng. Trong
khun kh lun n, chng ti tin hnh iu tra thi ngn ng
11

bng cch phng vn trc tip thng qua bng hi c chun b sn

(ph lc). Ngoi ra chng ti kt hp th php quan st hot ng
ngn ng ca cng tc vin nh gi thi ngn ng ca h.
1.3. Tiu kt chng 1
(1) Vn song (a) ng x hi l mt vn c quan tm
nghin cu t lu trong nghin cu ngn ng hc. (2) Song (a) ng
l mt hin tng ngn ng - x hi ph bin trn th gii cng nh
Vit Nam. l hin tng khi c hai hoc hn hai ngn ng cng
tn ti v c s dng trong cng ng x hi. V s phn loi, c 3
loi hnh song (a) ng x hi l song ng bnh ng, song ng bt
bnh ng v song ng t nhin. (3) L thuyt v phng php
nghin cu ca ngn ng hc x hi c s dng xuyn sut trong
lun n nghin cu hin tng a ng x hi.
Chng 2
CNH HUNG NGN NG MNG CH
2.1. Khi qut v iu kin t nhin x hi, dn tc ca
Mng Ch v nhng trng hp nghin cu
in hnh
Mng Ch l mt huyn vng cao bin gii nm pha ty bc
ca tnh in Bin, chy dc theo quc l 12 on t Thnh ph
in Bin Ph i th x Mng Lay v tnh Lai Chu, trung tm
huyn cch Thnh ph in Bin Ph khong 55 km v hng Ty
Bc, cch th x Mng Lay 50 km v hng Bc. L ni hi t sinh
sng ca nhiu dn tc anh em vi nhng nt ring v ngn ng, vn
ha; Mng Ch c cnh hung ngn ng a sc, phong ph, kh
in hnh cho cnh hung ngn ng ca in Bin ni chung.
12

Qua iu tra thc t, hnh thc c tr ph bin ca ng bo cc

dn tc Mng Ch ni ring v in Bin ni chung l cng sng
xen k nhau trn mt a bn (x). Tuy nhin tng bn th hu nh
ch c mt dn tc sinh sng.
2.2. Bc tranh a ng Mng Ch
2.2.1. V s lng v dn s
Theo kt qu iu tra dn s nm 2009, Mng Ch c 18 dn
tc cng sinh sng trong c 7 dn tc ch yu l Mng, Thi,
Kinh, Kh m, Hoa, Khng, Mng. iu ny ng ngha vi vic
c nhiu ngn ng khc nhau cng tn ti song song vi ngn ng
chung l ting Vit.
2.2.2. V ngun gc v loi hnh
V ngun gc cc ngn ng ca cc nhm dn tc Mng Ch
nm trong 5 nhm ngn ng thuc 4 ng h khc nhau. l: Ng
h Nam , Ng h Thi Kaai, Ng h Mng Dao (Mo Dao),
Ng h Hn - Tng. V mt loi hnh hc th c bn ng h trn u
thuc loi hnh n lp. Nh vy, tt c cc ngn ng ca cc nhm
dn tc Mng Ch u c cng loi hnh n lp. Nh vy, cc
ngn ng Mng Ch c cng mt loi hnh (ng hnh) nhng
khc nhau v ngun gc (phi ng ngun).
2.2.3. V chc nng
V phng din tng quan chc nng ca cc ngn ng, theo
kho st ca chng ti trn 956 ngi dn tc thiu s ti Mng
Ch vi 30 tnh hung giao tip khc nhau (c trnh by trong
bng hi ph lc) th kt qu cho thy c s phn cng chc nng
tng i r rt gia cc ngn ng. Ting Vit c vai tr nh mt
13

ngn ng chnh thc, ngn ng quc gia v c s dng nhiu trong

cc phm vi giao tip mang tnh quy thc hay nhng tnh hung giao
tip gia nhng ngi khc dn tc. Trong khi , ngn ng cc dn
tc thiu s c s dng nhiu trong phm vi giao tip gia nh hay
cc tnh hung giao tip mang tnh cht sung s, t nhin hay nghi
l, cng bi trong cng ng gia nhng ngi cng dn tc. Ting
dn tc ch yu c s dng knh ni trong khi ting Vit c
s dng c knh ni v vit.
2.2.4. V s phn b
phm vi lun n, khi cha th iu tra c th v s lng
ngi ni mi ngn ng th chng ta tm chp nhn rng chnh dn
s mi dn tc s l cn c xc nh ngi ni ngn ng ca dn
tc . Ni cch khc, u c ngi dn tc thiu s sinh sng th
c ngn ng ca h.
2.3. Thi ngn ng ca ngi dn tc thiu s i vi nhng
ngn ng tham gia vo cnh hung
2.3.1. Thi ngn ng i vi ting Vit
2.3.1.1. Thi i vi mc ch hc ting Vit
thc ca ng bo i vi vai tr ca ting Vit, ch Quc
ng rt cao. 100% s ngi c hi u khng nh cn phi bit
ting Vit. Tuy nhin, i vi mc ch ca vic hc ting Vit th ch
c 11,1% s ngi c phng vn hc ting Vit ch giao tip;
36% l giao tip v phc v cuc sng. Nh vy c 54,9% (=51,7
+ 1,2) s ngi kho st hc ting Vit c la chn l do hc hnh
ln cao l mc ch ca vic hc ting Vit v ch yu l nhm i

14

tng ngi tr tui, hc sinh, gio vin, ngi lm vic hnh chnh
nhng ngi c hc hnh v nhn thc y .
2.3.1.2. Thi i vi l do s dng ting Vit
Xt trn tng th, phn ln ngi dn ni ting Vit v ngi
cng giao tip khng bit ting dn tc ca h (58,1%). L do ny
c chn nhiu hn so vi l do l ni ting Vit giao tip vi
ngi khc dn tc (38,6%). Xt v dn tc, c n 78,2% ngi
Thi s dng ting Vit khi ngi cng giao tip khng bit ting dn
tc ca h trong khi ch c 41,1% ngi Mng v 58,7% ngi Kh
M la chn l do ny. Xt v tui tc, ngi dn tui cng cao
th t l ni ting Vit khi ngi cng giao tip khng bit ting
dn tc ca h cng nhiu. Xt v mt s phn tng khc nh trnh
, ngh nghip, mc thng xuyn ra khi lng th kt qu
cho thy gn 50% hc sinh, ngi lm ngh hnh chnh, gio vin;
nhng ngi c trnh cao v thng xuyn ra khi lng c xu
hng chn l do th 2 cao hn (ni ting Vit giao tip vi
ngi khc dn tc), cc ngh khc u tin chn l do th nht (v
ngi cng giao tip khng bit ting dn tc ca bn) gii
thch vic h s dng ting Vit. V kinh t th khng c s khc
nhau qu ln gia 3 nhm.
2.3.2. Thi ngn ng i vi ting m
2.3.2.1. Thi i vi vic hc ch vit ca dn tc mnh
Cc kt qu nghin cu cho thy phn ln ngi dn thch hc
ch vit ca dn tc mnh (chim 52,3%) trong khi ch c 30,5% tr
li l khng thch v 17,3% khng c kin. Xt v dn tc, c n
81% s ngi Thi c hi thch hc ch vit ca dn tc mnh, vi
15

ngi Mng l 65,4% v ch c 10,9% ngi Kh M tr li l nu

dn tc h c ch vit ring th h cng mong mun c hc. Xt
v trnh , nhm ngi dn c trnh cng cao th t l thch hc
ch vit dn tc cng ln. Nhng ngi khng c n trng hay
trnh thp th thng khng by t kin hoc khng thch hc
ch vit dn tc. Xt v tui v ngh nghip, t l ngi tr, nhng
ngi trong nhm hc sinh sinh vin, gio vin hay lm vic hnh
chnh thch hc ch vit dn tc v thy cn thit phi hc ch vit
dn tc mnh ln hn so vi t l ny nhm ngi ln tui, nhm
ngi lm ngh ni tr, bun bn, ngh hu.
2.3.2.2. Thi i i vi l do s dng ting dn tc
Hu ht ngi dn dng ting dn tc ca h giao tip vi
ngi cng dn tc (84%). Kt qu ny mt ln na khng nh vai
tr p o ca ngn ng m trong cc hon cnh giao tip vi
ngi cng dn tc.
2.3.2.3. Thi i vi vic hc ch vit dn tc v ch ting Vit
Qua kho st trong phm vi ti, phn ln ngi dn khng c
kin i vi vn ny (42,5%), c 33,3% ngi dn mun hc
ng thi ch vit dn tc vi ch ting Vit. C n 11,5% cho rng
khng cn hc ch vit dn tc m ch cn hc ch ting Vit, s cn
li th t l gia nhng ngi mun hc ch ting Vit trc v nhng
ngi mun hc ch dn tc trc l tng ng. Nhng la chn
ny c s khc bit ln gia ngi dn cc dn tc khc nhau,
trnh hay tui, ngh nghip khc nhau.

16

2.3.2.4. Thi i vi phm vi s dng ting dn tc mnh

Phm vi m ngi dn mong mun ngn ng dn tc ca mnh
c s dng nhiu nht l trong giao tip hng ngy (100%); tip
n l trong nghi l, cng bi (85,5%); trong cc phng tin truyn
thng (65,5%); trong ging dy trng (61,4%) v trong giao tip
hnh chnh (61,3%). Phm vi m t l ngi dn t la chn nht l
trong vic in pano, p phch (23,3%).
2.3.2.5. Thi i vi vic duy tr ngn ng dn tc
Vi t l cao s ngi dn mong mun con ci mnh thnh tho
ngn ng dn tc (67,5%) khng ch giao tip m cn bo tn
bn sc dn tc cho thy ngi dn thc rt cao v vic lu gi bn
sc dn tc ca h trong c ngn ng ng thi cng l mt s
khng nh vai tr v sc sng ca nhng ngn ng ny (Thi,
Mng, Kh M) trong cng ng.
2.3.3. Thi i vi nhng ngn ng c s dng trong
cng ng
Vic s dng ting dn tc mnh trong bn lng c ngi
dn rt thch, v k c khi ni ting dn tc mnh ni c nhiu dn
tc khc th ngi dn a s u cm thy bnh thng (83,3%).
Ngi dn khng c qu nhiu s k th, phn bit gia cc ngn
ng. V vic c nhiu ngn ng cng tn ti v c s dng trong
mt cng ng i vi ngi dn l iu rt bnh thng.
2.3.4. Thi ngn ng i vi vic s dng ngn ng trong
trng hc
Vic c n 78,3% s ngi c hi chn trng dy c hai
ngn ng cho thy ngi dn rt mong mun con ci h c dy
17

ch vit dn tc ca h v c dy chnh nh trng mt mi

trng gio dc quy c. C nhng ngi dn tuy khng bit ch vit
dn tc hay thm ch dn tc ca h cha c ch vit ring (nh
trng hp nhng ngi Kh M) nhng vn cho bit nu c la
chn v nu ngn ng ca h c ging dy trong nh trng th h
vn mun con ci h c hc.
2.3.5. Thi ngn ng trong vn lin quan n hn nhn
Khi tm hiu xem liu vic ngi bn i c ni c ting dn
tc c nh hng n quyt nh khi kt hn khng th 76,1% s
ngi c hi cho bit l iu khng nh hng n quyt nh
ca h. Cn i vi con ci, khi c hi kin v vic con ci kt
hn v ngi bn i tng lai ca con ci khng bit ni ting dn
tc th 85,5% s ngi c hi cho rng vic l bnh thng,
khng qu quan trng.
2.4. Tiu kt chng 2
V mt nh lng: Cnh hung ngn ng Mng Ch l cnh
hung ngn ng a thnh t. V mt nh cht: cnh hung ngn ng
y l cnh hung a ng. Xt v ci ngun v loi hnh cc ngn
ng c s dng trn a bn, cnh hung ngn ng Mng
Ch l cnh hung a ng phi ng ngun v ng hnh n lp.
Xt v nng lc v phm vi giao tip ca cc ngn ng, ting Vit
c s dng lm phng tin giao tip chung cho cc nhm dn
tc cng sinh sng Mng Ch trong mi lnh vc ca i sng
x hi. Ting Vit l ngn ng chnh thc, duy nht hnh chc trong
phm vi qun l nh nc ca Mng Ch. V mt nh gi: Ngi
dn tc thiu s Mng Ch c thc cao v vai tr ca ting
18

Vit v thi tch cc i vi ngn ng ca mnh. H t tin s

dng ngn ng ca mnh trong cng ng nhng cng c thi
ha hp, khng k th khi nghe ngn ng khc c s dng trong
bn lng ca mnh.
Chng 3
NNG LC NGN NG V TNH HNH S DNG NGN
NG CA NGI DN TC THIU S MNG CH
Tng s i tng iu tra l 956 ngi bao gm: 289 ngi
Thi bn Hui Ch x Mng Tng, 312 ngi Kh M bn
Png Git 1 x Mng Mn v 355 ngi Mng bn Hui M x
Ma Th H.
3.1. Nng lc ngn ng ca ngi dn tc thiu s Mng Ch
3.1.1. Nng lc ting Vit
3.1.1.1. Mi tng quan gia nng lc ting Vit v gii tnh: 100%
ngi dn u bit ting Vit vi t l 84% bit. Vi 5 mc nh
gi nng lc ngn ng m lun n phn chia, kt qu kho st trn
956 ngi dn tc thiu s huyn Mng Ch cho thy v kh nng
ting Vit tng i ng u gia cc dn tc xt theo gii tnh.
Trn tng th 956 i tng kho st, nam gii c t l bit ch cao
(86,5%) hn so vi n gii (81,6%). Tuy nhin s chnh lch trnh
gia nam gii v n gii l khng nhiu. Ngi Thi c nng lc
ting Vit cao nht, tip n l ngi Mng v ngi Kh M c
nng lc ting Vit thp nht.
3.1.1.2. Mi tng quan gia nng lc ting Vit v tui tc: c 3
dn tc thuc phm vi kho st, nhng ngi tr c kh nng ting
Vit cao hn so vi nhm i tng ln tui.
19

3.1.1.3. Mi tng quan gia nng lc ting Vit v trnh hc

vn: Kt qu nghin cu cho thy mi tng quan rt r gia trnh
hc vn v nng lc ting Vit. Vi ch s X 2 c ba dn tc u
bng 0 gip ta c th kt lun rng trnh hc vn l mt yu t c
vai tr quyt nh n nng lc ngn ng ca ngi dn tc thiu s
Mng Ch. Nhng ngi c trnh hc vn cao th nng lc
ting Vit cng tt hn so vi nhng ngi c trnh hc vn thp.
3.1.1.4. Mi tng quan gia nng lc ting Vit v ngh nghip: C
s khc bit kh r gia nhm hc sinh, gio vin, hnh chnh, cng
nhn, bun bn vi nhng nhm ngh cn li (nng dn, ni tr, ngh
hu). 5 nhm ngh ny, t l ngi bit ch gn nh l tuyt i.
Duy nht c 1 trng hp nhm bun bn l khng bit ch v ch
c th giao tip n gin bng ting Vit.
3.1.1.5. Mi tng quan gia nng lc ting Vit v tnh hnh kinh t
ca gia nh: Xt trn tng th, 700 ngi c hon cnh kh khn
c 571 ngi bit ch (chim 81,6%) trong khi 251 ngi c hon
cnh bnh thng th c 227 ngi bit ch (chim 90.4%). Vi 5
ngi t nhn c kinh t d d th tt c u bit ch. Nh vy c th
thy, hon cnh kinh t kh khn cng l mt yu t khin t l m
ch v ti m ngi dn tc thiu s tng cao. Tuy nhin, ch s X2
c ba dn tc u ln hn 0,05 nn kt qu ny ch ng vi nhm
i tng c kho st v kinh t khng phi l yu t quyt nh
n nng lc ting Vit ca ngi dn.
3.1.1.6. Mi tng quan gia nng lc ting Vit v mc thng
xuyn ca vic i ra khi lng: Nhng ngi khng bit ch ting
Vit ch yu ri vo nhm i tng khng bao gi ra khi lng hoc
20

ch thnh thong ra khi lng v i trong thi gian ngn. nhng

ngi thng xuyn i ra khi lng hay thnh thong i nhng i di
ngy th t l bit ch l tuyt i c ba dn tc. Ring nhm khng
bao gi ra khi lng th t l bit ch ca ngi Thi l thp nht v
ngi Mng l cao nht.
3.1.2. Nng lc ting m
100% ngi dn tc thiu s c phng vn u bit s dng
ngn ng dn tc ca h mc ni tho v u khng nh rng
trong gia nh hay bn lng ca mnh khng c ai l khng bit ni
ting dn tc mnh. i vi ting Thi v ting Mng hai ngn ng
c s dng trn cc phng tin thng tin i chng th 100%
s ngi Thi v Mng c phng vn u tr li l h c th hiu
r ni dung khi nghe i pht thanh hay xem truyn hnh. i vi hai
dn tc c ch vit ring l Thi v Mng th a s ngi Thi v
ngi Mng cng ch s dng ngn ng dn tc mnh vi chc nng
khu ng giao tip hng ngy m khng bit c, vit. T l bit ch
vit dn tc mnh trong ngi Thi l 18%, ngi Mng l 3,4%.
Ngi Kh M cha c ch vit ring nn kh nng ngn ng ting
m ch mc ni tho.
Trong s 64 ngi bit ch vit dn tc mnh, c 39% ngi c
trnh tiu hc; 37,5% ngi c trnh THCS; 14,1% ngi
trnh THPT v 9,4% ngi c trnh cao ng i hc. V c
48/64 ngi bit ch ny c tui di 20, ch c 2 ngi c
tui trn 50. Nh vy, khc vi mt s ni khc, nhng ngi bit
ch vit ca dn tc mnh Mng Tng (ngi Thi) v Ma Th H
(ngi Mng) ch yu ri vo nhm i tng tr tui, c hc
21

hnh. iu ny phn nh ph hp vi thc t Mng Tng v

Ma Th H l trong nhng nm va qua, trng Tiu hc - THCS
Mng Tng (trng hai cp) c mt s lp dy hc theo chng
trnh song ng v trng Tiu hc Ma Th H c chng trnh th
im dy ting Mng nn nhiu em hc sinh ngi Thi v ngi
Mng c hc ch vit dn tc mnh trng.
3.2. Tnh hnh s dng ngn ng ca ngi ngi dn tc thiu
s Mng Ch
3.2.1. c im s dng ngn ng ca ngi dn tc thiu s
trong giao tip gia nh
Trong giao tip gia nh, ngi dn tc thiu s Mng Ch
vn u tin s dng ngn ng ca h. i vi nhng trng hp giao
tip vi ngi ln tui hn (nh ng, b, cha, m), giao tip vi
nhng ngi ngang hng (v, chng, anh, ch, em) hu ht ngi dn
ch s dng ngn ng ca h. Hai trng hp m ngi dn s dng
ting m hon ton l khi ni chuyn vi ng/ b v khi ni
chuyn vi cha/ m. i vi nhng ngi c gia nh v c con
th hu ht cng u s dng ngn ng ca h khi ni chuyn vi v/
chng, ni chuyn vi con/ chu.
Vi nhng tnh hung giao tip mang tnh cht sung s, thn
mt (khi tranh lun, ci nhau hay qut mng con ci) th ngi dn
thng u tin ngn ng m . Tnh hung nghi l trong gia nh
cng l tnh hung m tt c ngi dn u ch dng ting m ca
h. Vi trng hp ngi dn la chn s dng ting Vit nhiu hn
l khi trao i cc vn mang tnh chnh lun, hc hnh th theo
kho st ca chng ti phn ln l nhng ngi c trnh hc vn
22

cao v ch yu ri vo nhm ngh nghip l hc sinh, sinh vin hay

gio vin, hnh chnh.
3.2.2. c im s dng ngn ng ca ngi dn tc thiu s
trong giao tip cng ng
3.2.2.1. c im s dng ngn ng ca ngi dn tc thiu s khi
thc hin cc hot ng cng ng: Khi thc hin cc nghi
l trong cng ng, ngi dn tc thiu s cng lun u tin
la chn ting m ca minh. Hot ng cng bi cng
ng l hot ng m ngi dn s dng hon ton ting m
ca mnh. Trong cc hot ng nghi l, ci hi, tang ma
th ting m cng c ngi dn la chn vi t l cao
(84,6%). Trong cc hot ng mang tnh vn ha vn ngh
nh ht h, k chuyn th s tham gia ca ting Vit nhiu
hn vi 34,6% trong tng s 956 ngi c phng vn la
chn s dng kt hp vi ting m .
3.2.2.2. c im s dng ngn ng ca ngi dn tc thiu s khi
n nh ngi khc v khi c khch n nh: i vi nhng trng
hp c khch n nh hay n nh ngi khc cng dn tc th s
ngi dn u tin s dng ting dn tc ca h gn nh tuyt i
c ba dn tc. Trong trng hp hp n nh ngi khc dn tc th
s ngi Thi u tin s dng ting Vit nhiu hn hn vi 93,7%
trong khi ngi Mng l 82,3% v ngi Kh M l 59%. Khi c
khch n nh l ngi khc dn tc th tnh hnh cng tng t vi
96,2% s ngi Thi la chn s dng ting Vit, tip n l ngi
Mng vi 72,1% v ngi Kh M cng ch c 59,3%.

23

3.2.2.3. c im s dng ngn ng ca ngi dn tc thiu s

trong cc hon cnh giao tip ni cng cng, hnh chnh, ni lm
vic - hc tp:

Trong nhng hon cnh giao tip cng cng, khi i

lm cc th tc hnh chnh, ni hc tp lm vic th c s khc bit

r v vic la chn ngn ng trong s dng ty thuc vo i tng
cng giao tip. Khi giao tip ni cng cng, c n 94,6% s ngi
c hi s dng ting dn tc mnh giao tip vi ngi cng dn
tc; khi giao tip hnh chnh l 88,4% v khi i hc tp, lm vic, th
t l ny l 77,5%. S ngi khng dng ting dn tc ca h ni
hc tp, lm vic khi ni chuyn vi ngi cng dn tc ch yu ri
vo nhm hc sinh, sinh vin, gio vin, cng nhn.
3.2.3. Nhn xt chung v vic s dng ngn ng ca ngi dn tc
thiu s Mng Ch
Trong giao tip ngn ng, ngoi ting m v ting Vit, ngi
dn tc thiu s Mng Ch hu nh khng s dng ngn ng ca
cc dn tc khc. mi trng giao tip trong gia nh, vi ngi
thn, ting m lun l la chn u tin.

mi trng giao tip

cng ng, ting m cng c u tin s dng trong giao tip vi

ngi cng dn tc, nhng hon cnh mang tnh l nghi. Tuy nhin
ting Vit cng c s dng vi t l cao khi giao tip vi ngi
khc dn tc hay ngi Kinh.
Trong giao tip hin nay, a s ngi dn tc thiu s u l
nhng c th song ng. Trng thi song ng ting dn tc Vit i
vi ngi dn tc thiu s Mng Ch l mt trng thi song ng
t nhin.

24

3.3. Tiu kt chng 3

(1) V nng lc ngn ng: ngi dn tc thiu s Mng Ch c
nng lc song ng cao. 100% ngi c hi u bit s dng c ting
Vit v ting dn tc ca h. 84% ngi dn bit ch vit ting Vit l
con s cao i vi mt huyn min ni cn nhiu kh khn nh Mng
Ch. (2) Kt qu nh lng cho thy trong cc lnh vc giao tip khc
nhau th ting Vit ni tri lnh vc gio dc v giao tip ngh nghip,
cn ting dn tc thiu s c v th cao hn cc lnh vc gia nh, bn
b, nghi l. (3) Nhn t gc dn tc th ngi dn tc Thi kh nng
ting Vit cao hn v c xu hng s dng ting Vit nhiu hn trong
cc hon cnh giao tip. Nhn gc tui tc th nhm ngi tr tui
c xu hng s dng ting Vit nhiu hn so vi ngi ln tui. (4)
Trng thi song ng Mng Ch l song ng pht trin t nhin,
hay ngn gn l song ng t nhin (naturalist).
KT LUN
Qua nghin cu, kho st, tm hiu v trng thi a ng
huyn Mng Ch tnh in Bin, c th bc u a ra mt
s kt lun sau:
1. Trong bi cnh chung v cnh hung ngn ng ca nc ta hin
nay, xu hng giao tip ngn ng ca ng bo dn tc thiu s
Mng Ch c th xem l mt tn hiu tch cc. iu ny c th
hin ch, bn cnh vic duy tr tt ting m , ting ph thng
c mt vai tr ht sc ng k. T l 84% ngi bit ch ting
Vit r rng l mt iu kin ht sc thun li y nhanh qu
trnh pht trin kinh t, vn ha x hi i vi cng ng a ng
Mng Ch.
25

2. Ngi dn tc thiu s Mng Ch c thc cao v tch cc

i vi ngn ng ca mnh cng nh vic duy tr ngn ng .
Ngi dn t tin s dng ngn ng ca mnh trong cng ng
nhng cng c thi ha hp, khng k th khi nghe ngn ng
khc c s dng trong bn lng ca mnh. Nhng kt qu c
c cho thy vai tr v sc sng ca cc ngn ng Thi, Mng,
Kh M (c bit l Thi v Mng) trong cng ng l rt ln
3. Cnh hung ngn ng Mng Ch l cnh hung a ng, phi
ng ngun v ng hnh n lp.
4. Nhn t gc dn tc th ngi dn tc Thi kh nng ting
Vit cao hn v c xu hng s dng ting Vit nhiu hn trong
cc hon cnh giao tip. Phm vi s dng ca ting Vit Mng
Ch c xu hng m rng lp tr tui, c trnh hc vn cao,
c nhiu c hi i ra khi mi trng ting m .
5. Mng Ch, vic p dng th im gio dc song ng v dy
ch vit dn tc c nhng tc ng tch cc n thi ngn
ng ca ngi dn tc thiu s. Nhng nghin cu nhm hc
sinh ngi Thi Mng Tng v ngi Mng Ma Th H cho
thy cc em c nhn thc tch cc i vi vic hc ch vit ting
m v duy tr ngn ng dn tc ca mnh.
6. Ngi dn tc thiu s Mng Ch c xu hng s dng
ting m hay ting Vit t chu s chi phi ca mi trng giao
tip m ch yu b chi phi bi i tng cng tham gia giao tip.
Vi ngi cng dn tc, h u tin s dng ting Vit. Vi ngi
khc dn tc hay ngi Kinh th ting Vit c s dng vi t l
cao hn.
7. Trng thi song ng Mng Ch l song ng pht trin t
nhin, hay ngn gn l song ng t nhin (naturalist) c chiu
26

hng ha nhp vi ting Vit. c im ny th hin nhiu mt

ca tnh hnh song ng, nhng c th thy r nht tnh cht khu
ng, s trng lp gia cc vng song ng, s tng quan gia
s chnh lch trnh song ng v chnh lch tui tc, trnh
hc vn.
8. Vic c/ cha c ch vit ring c tc ng t nhiu n nng
lc v thi ngn ng ca ngi dn. Bng chng l ngi dn
tc Thi v Mng hai dn tc c ch vit ring v c
a vo dy th im trng tiu hc c thc rt cao i vi
vic hc ch vit ca dn tc mnh. iu ny s gp phn to iu
kin thun li cho vic dy hc ch vit ting Thi, Mng trong
thi gian ti. Ngi Kh M do cha c ch vit ring nn cha
c thc nhiu i vi vic hc ch vit dn tc hay s dng
ngn ng ca dn tc h cc phm vi giao tip rng ln, ngoi
cng ng hay trong nh trng.

27

DANH MC CNG TRNH KHOA HC CA TC GI LIN

QUAN N LUN N
1. Nguyen Thi Thu Dung (2013), The Preservation of Engdangered
language Towards Substainable development in the Language
diversity and multilingualism, The 3rd International Conference on
Sciences and Social Sciences 2013: Research and Development for
Sustainable Life Quality, Rajabhat Maha Sarakham University, pp.
620 624.
2. Nguyn Th Thu Dung (2013), Vn nghin cu ngn ng cc
dn tc thiu s v vai tr ca nh trng s phm mt tnh
min ni, K yu Hi tho khoa hc Trng CSP in Bin
50 nm xy dng v pht trin, tr.48 - 54.
3. Nguyn Th Thu Dung, Trn Thanh Bc (2013), Vn ging
dy Vit Nam hc cho sinh vin ngi dn tc thiu s ti
Trng CSP in Bin, K yu Hi tho khoa hc Nghin
cu, o to Vit Nam hc v ting Vit - Nhng vn l lun
v thc tin, NXB HQG HN, H Ni, tr. 54 - 67.
4. Nguyn Th Thu Dung (2014), Vn s dng ngn ng ca
ngi Thi ti x Mng Tng - Huyn Mng Ch - Tnh in
Bin, K yu Hi ngh Khoa hc cn b tr v hc vin sau i
hc nm hc 2013 - 2014, NXB HQG HN, H Ni, tr. 396 411.
5. Nguyn Th Thu Dung, Nguyn Th Thu Hng (2015), a danh
ting Thi v gc ting Thi ti in Bin, K yu Hi ngh Quc
gia Thi hc Vit Nam ln th VII: Cng ng Thi Kadai Vit
Nam - Nhng vn pht trin bn vng, NXB Th gii, H Ni,
tr. 600 603.
6. Nguyn Th Thu Dung (2015), Nng lc ngn ng ca ngi dn
tc thiu s huyn Mng Ch - Tnh in Bin, Tp ch T in
hc v Bch khoa th (6), tr.87 92..