TEMA 1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA.

CARACTERSTICAS, AUTORES
E OBRAS REPRESENTATIVAS.
1. Contexto poltico e cultural.
Nas primeiras dcadas do sculo XX xorden dous movementos sociais e ideolxicos
con repercusin no mundo da literatura:
-

A ideoloxa agrarista.

A Galicia de comezos do sculo XX segue sendo un pas esencialmente rural e cun

forte atraso econmico.
Para intentar solucionar os atrancos econmicos, o baixo desenvolvemento tcnico
e as fortes cargas impositivas, naceron distintos movementos agrarios de carcter
reivindicativo, pero que tamn se preocuparon pola formacin cultural e ideolxica
dos seus afiliados. A sociedade mis representativa foi a Liga Agraria de Accin
Gallega, dirixida por Basilio lvarez.
O poeta agrarista por antonomasia foi Ramn Cabanillas cos seus poemas de ton
anticaciquil.
-

As Irmandades da Fala.

Creadas en 1916 por iniciativa de Antn Vilar Ponte, foron, fundamentalmente, un

movemento poltico para a defensa de Galicia como nacin. Pero, ademais desta
vertente poltica, promoveron unha serie de empresas e actividades de ndole
cultural que sentaron as bases do desenvolvemento e dinamizacin da literatura
galega no primeiro terzo do sculo XX.
Arredor das Irmandades aglutinronse os principais autores desta poca,
asumindo, en maior ou menor medida, o seu ideario galeguista como signo
identitario de Galicia.
2. Contexto literario.
Nas primeira dcadas do sculo XX a literatura galega experimentou un notable
crecemento.
Hai que destacar a creacin de editoriais (Lar, Cltiga, Nos, etc.), revistas e xornais
(A Nosa Terra, Ns, Ronsel, etc.) que propiciaron a dinamizacin cultural de Galicia
e posibilitaron un notable incremento da actividade literaria na nosa lingua en
todos os xneros, especialmente no narrativo e no dramtico.
Nesta poca podemos diferenciar das etapas:
-

Etapa anterior a 1916.

Caracterzase pola continuacin das pautas marcadas polos autores do

Rexurdimento. A literatura galega sufriu un perodo de decadencia e a maiora dos
autores quedaron en certo xeito ancorados nos presupostos estticos e temticos
das grandes figuras do Sculo XIX.
O poeta mis importante deste perodo de transicin foi Antonio Noriega Varela.
-

Etapa comprendida entre 1916 (creacin das Irmandades) e 1936

(comezo da Guerra Civil).

Grazas ao labor das Irmandades creronse as infraestruturas necesarias para a

renovacin da literatura. Os escritores deste momento comprometronse coa

lingua e cos presupostos do nacionalismo, ao tempo que renovaron as lias

literarias, explorando novos estilos, temas e xneros, e afastndose da tradicin
decimonnica.
Nesta etapa destaca Ramn Cabanillas.
3. Noriega Varela (Mondoedo, 1869 Viveiro, 1947)
Noriega Varela autor dun nico libro que recoeceu sucesivas transformacins, e
que apareceu nas primeiras edicins co ttulo de Montaesas e logo co de Do ermo.
Na poesa de Noriega podemos distinguir varias facetas:
-

Poesa costumista: as primeiras composicins mantense na lia do

realismo costumista caracterstico do XIX. Nestas composicins costumistas,
centradas arredor da montaa, presenta a dura vida labrega.
Poesa pura: son composicins nas que o poeta supera o realismo costumista
da etapa anterior. Os motivos seguen a ser os mesmos e tamn o a lingua que
emprega. Agora o propio poeta quen se aproxima natureza e fala adoptando
un ton ntimo e emotivo. Nestas composicins cntrase no intimismo mis puro
arredor da soidade do ermo da montaa.
Poesa satrica burlesca de poemas en contra da Repblica, das ideas
progresistas, dos galeguistas e dos nacionalistas.
Poesa civil ocasional: adoitan inclurse nesta va civil poemas anticaciqus,
froito da influencia que Basilio lvarez exerceu sobre o poeta.

Ademais de creador, Noriega foi tamn recompilador de literatura popular.

Consciente da perda das tradicins, dos costumes, das palabras, dos refrns, das
cantigas ou dos contos, proponse recompilar mostras de literatura as como frases
feitas que forman parte da singularidade da cultura galega.
A lingua de Noriega reflicte a fala popular con castelanismos, dialectalismos
propios da rea minodiense e vulgarismos.
4. Ramn Cabanillas. (Cambados, 1879 1959)
Comezou a escribir tardiamente. A sa obra abrangue 45 anos, dende 1913 ata
1958, de a a sa grande extensin.
Na sa traxectoria potica podemos distinguir catro etapas:
-

Etapa de formacin (1910-1915): Cabanillas empezou a escribir poesa en

casteln antes de emigrar a Cuba pero, por influencia dos intelectuais
galeguistas da illa, asumiu o compromiso de escribir en galego. Nos seus
primeiros poemas aprciase a influencia dos poetas do Rexurdimento as como
a incorporacin de novidades mtricas e estilsticas do modernismo de Rubn
Daro.
Etapa galeguista (1916-1929): Cabanillas asume a voz do poeta civil que
loita polos intereses de Galicia. Intenta achegar ao pobo as ideas do galeguismo
e nos seus versos aparecen mltiples referencias ao discurso poltico que
defendan as Irmandades: a importancia do idioma na conformacin da nacin,
o celtismo, etc.
Etapa mitolxica (1921-1930): Cabanillas escribe nesta poca unha poesa
empeada en reconstrur o pasado mtico de Galicia. A lingua potica mis
elaborada e conceptual, con frecuentes eruditas.
Etapa de posguerra (1939-1959): Dada a situacin de penuria e persecucin
poltica que padeca o galego, a voz de Cabanillas volve asumir o papel

simblico da recuperacin e dignificacin cultural que desempeara nas

primeiras dcadas do sculo.
A sa obra potica ampla e adoita agruparse en das modalidades:
-

Poesa lrica: distinguimos catro orientacins:

Reivindicacin cvica, ideoloxicamente na lia do agrarismo. Destacan as
obras No desterro; Vento mareiro e Da terra asoballada
Intimismo: lia herdada do romanticismo europeo de Heine, Bcquer,
Baudelaire,...
Costumismo: en Cabanillas, a temtica costumista supn indagacin e
reivindicacin das races da cultura galega.
Modernismo: en poemas nos que busca a evasin, primando a ambientacin
extica ou medieval e a forza do sensorial e da musicalidade.

Poesa narrativa:

A obra pica destacada de Cabanillas Na noite estrelecida composta por tres

poemas longos, que Cabanillas denomina sagas.
Esta obra sitase na lia pondaliana de reelaboracin do pasado cltico de Galicia.
Da mesma maneira que amosou unha clara vontade de estilo, Cabanillas tamn
tivo unha clara vontade de lingua: preocupouse por escribir nun galego literario,
afastado do oral, anda que consciente de que escribe nun idioma carente de
normas. As mesmo tivo unha forte preocupacin por elevar a consideracin social
do galego. Proba disto que o considerou apto para a tradicin de poemas clsicos
e modernos en Versos de alleas terras.