TEMA 3.

A PROSA DO PRIMEIRO TERZO DO XX: AS IRMANDADES E O GRUPO

NS (NARRATIVA, ENSAIO E XORNALISMO)
No primeiro terzo do XX, especialmente entre 1916 e 1936, naceu e consolidouse a
narrativa contempornea en lingua galega grazas aparicin dun espazo poltico e
cultural de carcter galeguista, impulsado polas Irmandades da Fala, o Grupo Ns e a
aparicin de pequenas editoriais que favoreceron a publicacin de obras en galego.
O ensaio en lingua galega nace e consoldase no primeiro terzo do sculo XX coa
aparicin das Irmandades e o Grupo Ns. As primeiras obras son de contido poltico e
cultural. Destacan como ensastas Risco, Otero e Castelao.
A prensa nesta poca importante. Destaca A Nosa Terra (1916), rgano das
Irmandades da fala e Ns.
1. Narrativa e ensaio.
- As Irmandades da Fala.
Naceron en 1916 en diversas localidades galegas e tian como obxectivo
fundamental a dignificacin e a expansin de usos da nosa lingua. Para cumprir
cos seus fins, crearon os medios e canles de difusin necesarios para
desenvolver aqueles xneros literarios que no Rexurdimento do sculo anterior
non lograran poerse altura da lrica.
Un destacado labor das Irmandades consistiu na publicacin dunha serie de
coleccins literarias de novela curta que contriburon a modernizacin da prosa
galega. Entre os temas tratados destacan o humor e o macabrismo, a narrativa
etnogrfica ou o neoceltismo.
Nelas escribiron autores como:
Xos Lesta Meis. De formacin autodidacta, na sa narrativa reflectiu a
sa experiencia vital, especialmente a de emigrante en Cuba. A sa
prosa ten un lxico rico. Manecho o da ra; Estebo; Abellas de ouro
Leandro Carr Alvarellos. En 1924 fundou a editorial Lar, na que
publicaron os mis importantes escritores da poca. Escribiu: Contos e
dilogos; Naicia; A propia vida; O home que deu vida a un morto; o
xornal de Mavi; Nos picoutos de Antn.
Xaime Quintanilla. Fundou en Ferrol a coleccin literaria Cltiga, esta
coleccin inaugurouse coa sa novela Saudade.
-

O Grupo Ns.
Dselle este nome a un grupo de escritores que pouco antes de 1920 iniciou un
amplo traballo de modernizacin e internacionalizacin da cultura galega a
travs, do desenvolvemento literario, en especial no mbito da prosa.
Crearon a revista Ns. Nesta publicacin, monolinge en galego, podan lerse
colaboracins de todo tipo: traballos de investigacin cientfica, crticas de
libros, creacin literaria...
O ncleo da xeracin xorde en Ourense, cara o 1914, en principio desvinculados
da cultura galega. Pero en 1917 entran en contacto coas Irmandades da Fala e
adherronse ao galeguismo, desenvolvendo dende entn un intenso labor
poltico e cultural.
Destacan a Teora do nacionalismo de Risco e As cruces de pedra na Galicia de
Castelao.
Vicente Risco: Atopou no ensino o seu mellor medio de expresin.
Introduciuse en temas moi diversos: filosofa, etnografa, poltica. Coa Teora do
nacionalismo converteuse no gran terico do nacionalismo galego
Como narrador destacou por introducir novos temas e un novo estilo. Destaca O
porco de p.

Outras obras literarias de Risco son: Do caso que lle aconteceu doutor
Alveiros e A trabe douro e a trabe dalquitrn.
-

Otero Pedrayo: Considerado o pai da narrativa galega contempornea, as

sas novelas cntranse en distintos aspectos da historia e da realidade de
Galicia: desde a transformacin da sociedade galega rural no Sculo XX de Os
camios da vida, ata a evolucin psicolxica e ideolxica dos galeguistas da sa
xeracin en Arredor de si.
Xunto coa narrativa, o ensaio o ncleo fundamental da producin literaria de
Otero Pedrayo, no que amosa toda a sa erudicin e os seus mltiples saberes.
Neste xnero abordou diversos temas. Destaca o Ensaio histrico sobre a
cultura galega e Fra Vernero.
O seu estilo improvisado e impulsivo lvao a crear unha prolfica obra literaria
cargada de referencias culturais e eruditas que en ocasins limitan a
compresin da historia novelada en si
O tema principal das sas obras Galicia, vista desde diferentes puntos de
vista:
Desde o punto de vista do seu pasado histrico. Nel de crucial
importancia a Idade Media. A romera de Xelmrez.
Desde o punto de vista da clase social fidalga. Fai unha descricin crtica
e saudosa sobre a fidalgua galega e sobre a sa decadencia, moral e
econmica, e con melancola describe o ascenso dunha nova clase social
fornea, a burguesa que castelaniza o pas. As escribe Contos do camio
da ra; Os camios da vida; O mesn dos ermos e relatos soltos na
revista Ns.
Desde o punto de vista da sa evolucin ideolxica. Destacan as obras
Escritos na nboa; Arredor de si e Devalar.

Castelao: a sa faceta literaria ten sido minusvalorada pola importancia do seu

quefacer como artista plstico ou poltico. Non obstante un importante
prosista e ensasta.
Na sa obra narrativa inclnase de maneira preferente pola narrativa curta, sen
que en ningn momento poidamos falar de literatura popular senn mis ben
de prosa culta, lrica e moderna. Destacan as seguintes obras: un ollo de vidro,
memorias dun esquelete; Cousas; Retrincos; Os dous de sempre.
A obra mis representativa do ensaio de Castelao Sempre en Galiza. Galicia
aparece definida coas caractersticas propias dunha nacin: idioma propio,
territorio diferenciado, economa especfica e tradicin cultural autctona.
Outros ttulos destacados son: As cruces de pedra na Bretaa; A cruces de
pedra na Galiza e Diario.

2. O xornalismo.
A nosa Terra foi entre 1916 e 1936, o principal portavoz das Irmandades da
Fala e do Partido Galeguista. Escrita integramente en galego, nela colaborou a
maiora dos intelectuais galeguistas da poca. Estaba dirixida pequena
burguesa ilustrada e inclua nas sas pxinas ensaios de crtica literaria,
poemas, relatos curtos e obras completas de formato mediano.
A revista Ns foi a empresa cultural mis ambiciosa da poca. Sau a luz en
Ourense en 1920, baixo a direccin de Vicente Risco e a asesora artstica de
Castelao. De periodicidade mensual, foi a peza fundacional do nacionalismo
galego e o instrumento mis axeitado para a construcin das bases identitarias
de Galicia. Escrita tamn integramente en galego, foi a gran plataforma onde se

deron a coecer os mis importantes escritores da poca. Ns marcou as

mesmo a apertura de Galicia s distintas literaturas europeas e renovacin
artstica do primeiro terzo do sculo XX.
Compre destacar tamn a presencia de revistas culturais de vangarda como
Alfar ou Ronsel