Khoa hc mi trng

TRNG I HC NNG LM TP.HCM

KHOA MI TRNG V TI NGUYN
LP: DH08QM
\ [

Bo co chuyn
Khoa hc mi trng

CC NHN T CU THNH H SINH THI

MI TNG QUAN GIA CC CU THNH
Nhm 2:
Nguyn Tr Thng
H Vit Dun
Dng Th Thy Trang
L Trng Hu Thng
Phm Th Thanh Ngn
Trn Th Minh Trang
Nguyn Th Thanh Phng

11-2009
DH08QM_Nhm 2

Trang 1

Khoa hc mi trng

MC LC
1.H sinh thi......................................................................................................................3
1.1 Khi nim..................................................................................................................3
1.2 c im chc nng...............................................................................................3
1.3 Cc trng thi ca h sinh thi...................................................................................3
1.4 Phn loi h sinh thi.................................................................................................4
1.4.1.Cc h sinh thi trn cn.....................................................................................4
1.4.2.H sinh thi nc mn........................................................................................9
1.4.3.H sinh thi nc ngt......................................................................................11
2. Cu trc h sinh thi.....................................................................................................13
2.1 Yu t hu sinh.......................................................................................................13
2.2 Yu t v sinh.........................................................................................................14
3. Mi tng quan gia cc nhn t cu thnh h sinh thi..............................................18
3.1 Qu trnh chuyn ha nng lng v hon lu vt cht trong h.............................18
3.1.1 Qu trnh chuyn ha nng lng.....................................................................18
3.1.2.Chuyn ha nng lng trong c th sinh vt...................................................19
3.2. Hon lu vt cht...................................................................................................22
3.3.Cc chu trnh sinh a ha din ra trong h.............................................................23
3.3.1 Chu trnh nc (Hydro cycle)...........................................................................24
3.3.2 Chu trnh carbon (Carbon cycle).......................................................................25
3.3.3 Chu trnh nit:...................................................................................................27
3.3.4 Chu trnh phospho (phosphorus cycle)..............................................................30
3.3.5 Chu trinh lu hunh (sulful cycle)....................................................................33
3.5. Cc qu trnh pht trin v tin ha ca h:............................................................34
3.6.Qa trnh t iu chnh ca h sinh thi:.................................................................37
Ti liu tham kho............................................................................................................39

DH08QM_Nhm 2

Trang 2

Khoa hc mi trng

1.H sinh thi

1.1 Khi nim
H sinh thi l mt h thng bao gm cc sinh vt tc ng qua li vi mi trng bng
cc dng nng lng to nn cu trc dinh dng nht nh a dng v loi v cc chu
trnh vt cht.
1.2 c im chc nng
H sinh thi c th hiu n bao gm qun x sinh vt (ng vt, thc vt, vi sinh
vt) v mi trng v sinh (nh sng, nhit , cht v c...)
Ty theo cu trc dinh dng to nn s a dng v loi, cao hay thp, to nn chu
trnh tun hon vt cht (chu trnh tun hon vt cht hin nay hu nh cha c khp
kn v dng vt cht ly ra khng em tr li cho mi trng ).
H sinh thi c kch thc to nh khc nhau v cng tn ti c lp (ngha l
khng nhn nng lng t h sinh thi khc).
H sinh thi l n v c bn ca sinh thi hc v c chia thnh h sinh thi
nhn to v h sinh thi t nhin. c im ca h sinh thi l mt h thng h c 3 dng
(dng vo, dng ra v dng ni lu) vt cht, nng lng, thng tin.
H sinh thi cng c kh nng t iu chnh duy tr trng thi cn bng, nu mt
thnh phn thay i thi cc thnh phn khc cng thay i theo mc no duy
tr cn bng, nu bin i qu nhiu th s b ph v cn bng sinh thi.
1.3 Cc trng thi ca h sinh thi
H sinh thi c th c cc trng thi chnh l:
Trng thi cn bng: tc ca cc qu trnh thun nghch nh nhau (tng hp = phn
hy), nng lng t do khng thay i.
Trng thi bt cn bng: trong qu trnh trao i cht ca h phn ln vt cht i vo
khng bin thnh sn phm i ra nn mt phn nng lng t do mt i di dng nhit,
phn nng lng khc bin thnh cht d tr ca h.
Trng thi n nh: h sinh thi l h h, n thng xuyn c m bo ngun vt
cht v nng lng t bn ngoi. Vt cht thng xuyn i vo v sn phm cui cng
ca h khng ngng thi ra ngoi l CO2 v H2O; mt cc sn phm trung gian trong
h khng thay i c gi l trng thi n nh.

DH08QM_Nhm 2

Trang 3

Khoa hc mi trng
1.4 Phn loi h sinh thi
Cc h sinh thi trong sinh quyn c th chia thnh cc h sinh thi trn cn, h
sinh thi nc mn v cc h sinh thi nc ngt.
Cc h sinh thi trn cn c c trng bi cc qun x thc vt v thm thc vt
y chim sinh khi rt ln v gn lin vi kh hu a phng. Do tn ca qun x
cnh quan a l thng l tn qun th thc vt y.
H sinh thi nc mn t ph thuc vo kh hu hn h sinh thi trn cn. Tnh c
trng ca h sinh thi nc mn th hin s phn b theo chiu su, v s quang hp
ca sinh vt nc mn th hin c tng sn xut hay tng xanh, ni nhn nh sng
mt tri. Cc h sinh thi nc ngt thng khng su, ngi ta cn phn ra h sinh thi
mi trng nc chy v h sinh thi mi trng nc tnh (ao, h, m)
1.4.1.Cc h sinh thi trn cn
a) Rng nhit i
Kh hu vng nhit i nng v m, nn rng nhit i quanh nm xanh tt, rm
rp, nhiu tng tn. Trong rng, nh sng mt tri t khi chiu thng xung n mt t,
do m khng kh cao, to iu kin cho nhiu loi su bnh pht trin.S phn tng
ca rng nhit i l ln nht, v c s a dng sinh h c cao nht. Trong nhiu nm
gn y, s khai thc qu mc ti nguyn rng lm cho b mt rng ma nhit i b
bin i su sc, tnh a dng sinh hc b gim st nhanh chng

DH08QM_Nhm 2

Trang 4

Khoa hc mi trng
b) Xavan hay rng c i nng
Xavan i nng c c im l ma t, ma ma ngn, cn ma kh ko di. V
ma kh, phn ln cy b rng l do thiu nc. y c mc thnh rng, ch yu l c
tranh; cy to thnh nhm hay ng mt mnh, xung quanh cy to l cy bi hoc c cao.

ng vt sng trn min xavan thng l nhng ng vt n c c ln nh linh

dng, nga vn, hu cao c, voi, t gic Chng thch nghi vi s vn chuyn trn
ng c hoang vu; c nhng loi th n tht chy nhanh (s t, bo), c nhng loi
chim chy nhanh nh iu; su b u th l kin mi, co co v chu chu. xavan
chu c c nhng loi c bit (th m vt, th c ti). Khc vi qun x rng nhit i,
ss lng lai sinh vt ca xavan t hn nhiu. ng vt xavan c hin tng di c theo
ma.
C ngi cho rng, xavan Vit Nam phn b ri rc khp ni, c khi ngay gia
min rng rm. Min ng Nam B c nhiu rng c mc y da di. Mt s tnh min
ni phi Bc c nhiu rng c cao vi loi u th l c tranh. Xavan Vit Nam c th
chia thnh 3 kiu: xavan cy to, xavan cy bi cao v xavan cy bi thp, xavan c.
Xavan nguyn sinh ch tn ti trong vng kh hn gia Nha Trang v Phan Thit hoc
Mng Xn (Ngh An), An Chu (B Giang), C Ni (Sn La), cn nhn chung l xavan
th sinh do rng tha hay rng rm b tn ph. nhiu ni, xavan b bin thnh ng
rung do tc ng ca con ngi.
DH08QM_Nhm 2

Trang 5

Khoa hc mi trng
c) Hoang mc
Hoang mc c min nhit i v n i. Hoang mc min n i v ma h cng
nng gn nh hoang mc min nhit i, nhng ma ng th rt lnh Lng ma rt
thp v khng u (<200mm). Thc vt rt ngho, ch c mt s loi cy thp nh (cao
khong 20cm), r n su (c khi ti 7-8m), l rt nh v gn nh bin thnh gai nhn,
nhng cng c nhng lai cy mng nc, chng thng mc rt nhanh khi ma xun v,
ra hoa kt qu trong vng mt thng trc khi ma kh n. Trn hoang mc ch c mt
s t loi ng vt c xng sng c ln nh lc mt bu, linh dng, bo, s t;
nng cac loi gm nhm sng trong t th kh phong ph thch nghi ca ng vt vi
i sng hoang mc rt r nt: gim tit m hi v nc tiu, s dng nc trao i cht,
hot ng ch yu v ban m, c i sng chui rc trong tChng cng di c theo
ma, ng h, ng ng, sinh sn ng lot vo thi k c m cao

Qu trnh chuyn t xavan sang hoang mc c gian on trung gian gi l bn

hoang mc. S chn th qu mc d v cu, cng nh vic khai thc cy bi lm cht t
gp phn m rng din tch hoang mc trn th gii. Nhiu ngi gi l qu trnh
sa mc ho do chn th v cht t.
d) Tho nguyn
pha bc min hoang mc l tho nguyn vng n i vi ma h vn nng v
ko di, ma ng lnh hn v c t tuyt. Ma xun khi tuyt tan th t tr nn kh
v lin theo l ma h i hn, lng ma c nm dao ng t 350-500mm.
DH08QM_Nhm 2

Trang 6

Khoa hc mi trng

Thm thc vt tho nguyn ch yu l c thp. t tho nguyn l t tt mu en

hoc nu, giu mn v mui khong. Cng nh min xavan, trn tho nguyn c nhng
loi ng vt n c chy nhanh nh b bison, nga hoang, la, co, ch si ng c, ch
ng c, sc t, chut Tnh cht sng theo n, vn chuyn nhanh, bay gii, ng ng,
ng h, d tr thc n, di c l c im ca ng vt tho nguyn. S thay i kh hu
theo ngy m v theo ma rt r rt (nht l v ma h) c nh hng ln n s
bin ng s lng qun th cc loi trong qun x.
Do dt ai mu m, cnh quan min tho nguyn thay i nhiu. C di c
thay bng cy trng ng cc; tuy nhin xi mn l vn cn quan tm khi canh tc
y.
e) Rng l rng n i
Rng l rng n i pht trin mnh pha ng Bc M, Ty u v phi ng
Chu , ni c lng ma va phi v thi tit m vo ma h, nhng v ma ng th
khi hu tr nn khc nghit, y cng l thi k cy rng l. Cng nh rng nhit i,
rng l rng n i c nhiu tng to nn nhiu sinh thi. ng vt thng sng di
tn rng, di gc cy hay n vo thn cy. Nhiu loi c tp tnh di c xa, c loi ng
ng, c loi hot ng ban ngy nhiu hn hn s loi hot ng v m. L rng nhiu,
to thnh lp thm l kh dy lm ru khng pht trin c.

DH08QM_Nhm 2

Trang 7

Khoa hc mi trng

f) Rng thng phi Bc (rng taiga)

Rng taiga to thnh
mt vng ai tip gip vi
vng ng ru pha nam,
bao gm ch yu cc loi
cy l nhn: thng, linh sam,
vn sam Kh hu lnh,
ma ng ko di, lng
ma thp (300-500mm).
ng vt ngho v s lng
loi. C nhng loi th ln
nh hu Canada, nai
Cananda Chng n mm
cy, v cy v a y; nhiu
loi th c lng dy, cng c
nhiu loi di c xung pha
nam vo ma ng. Qun
th ng vt y th hin
r qua cc c tnh nh di
c, chu k ma, ng ng v
d tr thc n. Nhiu loi
hot ng ban ngy.
DH08QM_Nhm 2

Trang 8

Khoa hc mi trng

g) i nguyn
i nguyn vng cc, thuc khu vc lnh quanh nm, bng ng gn nh vnh
vin trn mt t. Ngy ma h rt di, mt tri khng ln hng thng; cn v ma ng,
m cng ko di hng thng. Trong iu kin nh sng v nhit nh vy, thc vt
khng pht trin
c nhiu, ch c
nhng loi ru c r
mc nng v c kh
nng ra hoa kt tri
rt nhanh vo nhng
ngy m nht trong
nm. Cy ln nht
c phong ln v liu
min cc, chng ch
cao bng ngn tay.
ng vt ngho nn,
t c nhng loi sng
inh c. Th ln c
tun lc, b x, chut
lemnut, co cc;
chim c him s nh
c, g, ngng tuyt
v c lng trng.
1.4.2.H sinh thi nc mn
Bin v i dng chim 70% b mt tri t, c su ti 11.000m. Sinh vt
nc mn thch ng vi nng mui 30-38. ng thc vt rt phong ph. Da vo
phng thc vn chuyn, ngi ta chia sinh vt nc thnh 3 loi: Sinh vt nn y
(benthos), sinh vt ni (plankton), sinh vt t bi (nekton).
Tng nc mt (tng sng - su khng qu 100m) l vng thc vt pht trin mnh
nht. Tng gia (tng t sng - su khng qu 150m) l tng ch c cc tia ngn v tia
cc ngn, thc vt khng th pht trin c y. Di na l tng ti, ni khng c tia
sng no xung c.

DH08QM_Nhm 2

Trang 9

Khoa hc mi trng

Cng xa b, su ca bin cng tng, v ngi ta phn thnh cc vng sau:

Thm lc a, l vng tng i bng phng, t dc, su khong 200-500m,
chim 7,6% din tch hi dng, tng ng vi vng triu (vng b hi dng
trong bin dao ng ca thy triu, t su 0m n mc cao nht ca thy
triu) v vng di triu (vng y su ti 200-300m).
Sn dc lc a, su 500-3000m, tng ng vi vng y dc.
Nn i dng ( su trn 3000m), ng vi vng y su, chim 4/5 din tch hi
dng.
Theo chiu ngang, hi dng c chia thnh 2 vng ln: vng ven b (ng vi vng
triu v vng di triu), y nc khng su, c nh sng, chu nh hng ca thy
triu; vng khi, l vng cn li.
Theo chiu su, hi dng c chia thnh 2 mi trng sng: mi trng sng tng
nc trn, v mi trng sng tng y.
a) c im qun x ven b
Qun x vng ven b thay i ty theo vng hi dng. Nhn chung, vng ven
b bin n i, to chim u th; cn vng ven bin nhit i c rng ngp mn vi cy
c chim u th. Vng ny c s bin ng v mn v nhit kh ln, nht l cc
vng gn ca sng. Sinh vt sng vng ca sng l nhng loi c kh nng chng chu
gii v bin thch ng rng. Sinh vt vng ven b c chu k hot ng ngy m, thch
ng vi hot ng ca nc triu v c kh nng chu ng c trong iu kin thiu
DH08QM_Nhm 2

Trang 10

Khoa hc mi trng
nc khi nc triu rt. Sinh vt vng triu l sinh vaatjcos i sng c nh (bm cht
xung y nc) hoc bi gii khc phc sng nc. a dng ca qun x ven b
cao hn hn qun x vng khi. ven b cn c s phn b theo tng ca to n bo v
to a bo.
b) c im qun x vng khi
Vng khi bt u t sn dc lc a, y ch c tng nc trn c chiu
sng. Thc vt gii gm cc thc vt ni c s lng t hn vng ven b, chng thc hin
chu k di c hng ngy theo chiu thng ng xung tng nc su. ng vt ni s
dng thc vt ni lm thc n nn s lng khng nhiu. Cng xung su, s lai ng
vt cng gim: tm cua ch c n su 8.000m, c: 6.000m, mc: 9.000m,v.v
su 10.000m, ch cn mt vi loi c trng. ng vt t bi c th di chuyn cc
su nht nh, chng n sinh vt ni, ng vt y v vt cht y su. Nhiu loi ng
vaatjcos nhng thch nghi c bit tn ti. V d cc vy chn (Ophius piscatorius) c
c rt nh, k sinh trn c ci, do c c v c ci khng cn phi hao tn nng lng
i tm nhau trong ma sinh sn. y ng vt n tht rt him v ngun thc n ch yu
l vi khun, xc sinh vt v cc mnh vn hu c.
1.4.3.H sinh thi nc ngt
Sinh vt ca h sinh thi nc ngt thch ng vi nng mui thp hn nhiu so vi
sinh vt nc mn (0,05-5), a dng cng thp hn. y cc loi ng vt mng
nc (Neiston) nh con
ct v (Gerris), b v
(Gyrinidae), c ning
(Hydrophylidae) v u
trng mui c s lng
phong ph. Nhiu loi
cn trng nc ngt
trng trong nc, u
trng pht trin thnh c
th trng thnh trn
cn.
Cc loi thc vt c ln
c hoa cng nhiu hn
nc mn. To lam,
to lc pht trin mnh
nc ngt. Cc h
sinh thi nc ngt c
th chia thnh cc h
sinh thi nc ng (ao h, m ly) v cc h sinh thi nc ng (sng, sui).
DH08QM_Nhm 2

Trang 11

Khoa hc mi trng
a) H sinh thi nc ng
Cc vc nc ng cng c kch thc nh bao nhiu cng t n nh by nhiu:
nng hn ko di chng d b kh cn, mn tng; khi ma nhiu, chng d b ngp
nc, ch mt cht nhim l c th gy hi cho c qun x Nhit nc thay i
ph thuc kh cht vo nhit khng kh. Trong nhiu trng hp s phn hy lp l
mc y to ra nhit cao lm nc c mu sm.
H sinh thi m khc ao ch: ao nng hon h nn d b nh hng ca ngoi
cnh hn. Nhiu khi chng b kh hn theo ma, sinh vt y c kh nng chu kh hn
v nng mui tng, nu khng chng phi di c sang cc vc nc khc hay sng tim
sinh. nh sng vn c kh nng xm nhp xung y ao v m nn vng b thng c
cc loi cy thy sinh c r n n y; cn trn mt nc thng c cc loi thc vt
ni (cc loi bo). Thc vt tr thnh ni v thc n ca ng vt. Trong cc tng nc,
nhit v lng mui khong c phn b u nh tc dng ca gi. Nhit v nh
sng nh hng ti nng cc cht kh ha tan, ti cng quang hp . ng vt
y c ng vt ni, ng vt y v ng vt t bi.
H sinh thi h khc ao, m su: nh sng ch chiu c vo tng nc mt,
do vc nc c chia thnh 2 lp:
+ Lp nc trn c chiu sng nn thc vt ni phong ph, nng oxy cao, s
thi kh oxy trong qu trnh quang hp v nhit ca lp nc trn thay i ph thuc
vo nhit khng kh.
+ Lp nc di thiu nh sng, nhit n nh (40C), nng oxy thp, nht l
trong trng hp c s ln men cc cht hu c tng y.
b) H sinh thi nc chy
c im quan trng ca sng l ch nc chy, do m ch nhit, mui
khong nhn chung ng u nhng thay i theo ma. Cc qun x thy sinh vt y
c thnh phn khng ng nht, thay i theo v tr ca sng trong ton lu vc (thng
lu, trung lu v h lu) Thnh phn loi mang tnh pha tp cao do nhiu loi ngoi lai t
cc thy vc khc du nhp vo. cc con sng c dng chy mnh, nhit nc thp,
nng oxy cao, s loi thc vt t, ng vt ni khng pht trin, nhng c nhng loi
c bi gii; sinh vt y pht trin, h r bm cht vo y nh rong mi cho, hoc pht
trin mnh c quan bm.
vng h lu, nc chy chm hn, h thc vt pht trin phong ph vi nhiu
loi thc vt c hoa, ng vt ni xut hin nhiu ging nh ao h. y bn ca sng
c trai, giun t t, cc loi cc bi gii c thay th bng cc loi cc c nhu cu oxy
thp. V d thng lu sng Hng C nhng loi c bi gii c nhu cu oxy cao c
trng cho vng ni nh c sinh, c cht, c la; cn vng h lu, khu h c gm
nhng loi ph bin ca min ng bng nh chp, m, dic v vi loi c di c t bin
DH08QM_Nhm 2
Trang 12

Khoa hc mi trng
vo theo ma nh c mi, c chy Mt s loi phn b rng t thng ngun ti min
ca sng nh c mng, c mng, c nheo
Qun x thy sinh vt ca sui thng ging vi sinh vt ca thng lu sng v
c thnh phn loi v s lng.

2. Cu trc h sinh thi

2.1 Yu t hu sinh
a.Sinh vt sn xut:
Vt sn xut bao gm vi khun v cy xanh, tc l sinh vt c kh nng tng hp
c tt c cc cht hu c cn xy dng cho c th ca mnh. Cc sinh vt ny cn gi
l sinh vt t dng. C ch cc sinh vt sn xut t quang hp c cc cht hu c
l do chng c dip lc thc hin phn ng quang hp sau:
6CO2 + 6H2O

Nng lng nh sng Mt Tri + enzym ca dip lc

C6H12O6 + 6O2

Mt s vi khun c xem l sinh vt sn xut do chng cng c kh nng quang

hp hay ha tng hp, ng nhin tt c cc hot ng sng c c l da vo kh
nng sn xut ca sinh vt sn xut.
b.Sinh vt tiu th:
Vt tiu th bao gm cc ng vt. Chng s dng cc cht hu c trc tip hay
gin tip t vt sn xut, chng khng c kh nng t tng hp cc cht hu c cn thit
cho c th chng v gi l sinh vt d dng. Vt tiu th cp 1 hay ng vt n c l l
cc ng vt ch n c thc vt. Vt tiu th cp 2 l ng vt n tp hay n tht, chng
n vt tiu th cp 1. Tng t ta c ng vt tiu th cp 3, cp 4. V d trong h sinh
thi h, to l SVSX; gip xc thp l vt tiu th cp 1; tm tp l vt tiu th cp 2; c
r, c chui l sinh vt tiu th cp 3; rn nc, ri c l sinh vt tiu th cp 4.
c.Sinh vt phn hy:
Vt tiu hy l cc vi khun v nm, chng phn hy cc cht hu c. Tnh cht
dinh dng gi l hoi sinh. Chng sng nh vo cc sinh vt cht.
Hu ht cc h sinh thi t nhin u gm 4 thnh phn trn. Tuy vy, trong
mt s trng hp, h sinh thi khng c 4 thnh phn. V d: h sinh thi di y
bin su thiu sinh vt sn xut, do chng khng th tn ti nu khng c h sinh th
tng mt cung cp cht hu c cho chng. Tng t, h sinh thi hang ng khng c
sinh vt sn xut; h sinh thi th cng c coi l khng c sinh vt sn xut, mun
tn ti h sinh thi ny cn c cung cp lng thc, thc phm t h sinh thi nng
thn.
DH08QM_Nhm 2

Trang 13

Khoa hc mi trng
2.2 Yu t v sinh.
a. Cc cht v c.
Nhit
Nhit trn tri t ph thuc vo nng lng mt tri, thay i theo cc vng a l
v bin ng theo thi gian. Nhit 2 bn cc ca tri t rt thp (thng di 00C),
trong khi nhit vng xch o thng cao hn nhng bin ca s thay i
nhit 2 cc li rt thp so vi vng xch o. Nhit cn thay i theo c im ca
tng loi mi trng khc nhau. Trong nc, nhit n dnh hn trn cn. Trong khng
kh, ti tng i lu ( cao di 20km so vi mt t) nhit gim trung bnh 0,560C
khi ln cao 100m.
Nhit c tc ng trc tip v gin tip n sinh trng, pht trin, phn b cc
sinh vt. Khi nhit Tng hay gim vt qu mt gii hn xc nh no th sinh vt
b cht. Chnh v vy, khi c s khc nhau v nhit trong khng gian v thi gian
dn ti s phn b ca sinh vt thnh nhng nhm rt c trng, th hin cho s thch
nghi ca chng vi iu kin c th ca mi trng.
C hai hnh thc trao i nhit vi c th sng. Cc sinh vt tin nhn (vi khun, to
lam), nm thc vt, ng vt khng xng sng, c, lng c, b st khng c kh nng
iu ha nhit c th, c gi l cc sinh vt bin nhit. Cc ng vt c t chc cao
hn nh chim, th nh pht trin, hon chnh c ch iu ha nhit vi s hnh thnh
trung tm iu nhit b no gip cho chng c kh nng duy tr nhit cc thun
thng xuyn ca c th ( chim 40-420C, th 36,6-390C), khng ph thuc vo mi
trng bn ngoi, gi l ng vt ng nhit (hay ng vt mu nng). Gia hai nhm
trn c nhm trung gian. Vo thi k khng thun li trong nm, chng ng hoc ngng
hot ng, nhit c th h thp nhng khng bao giwof thp di 10-130C, khi tr li
hot ng, nhit cao ca c th c duy tr mc d c s thay i nhit ca mi
trng bn ngoi. Nhm ny gm mt s loi gm nhm nh nh sc t, sc mc mt
(Marmota), nhm, chut sc, chim n, chim ht mt, v.v
Nhit c nh hng mnh m n cc chc nng sng ca thc vt, nh hnh thi,
sinh l, sinh trng v kh nng sinh sn ca sinh vt. i vi sinh vt sng nhng ni
qu lnh hoc qu nng (sa mc) thng c nhng c ch ring thch nghi nh: c
lng dy (cu, b x, gu bc cc) Hoc c nhng lp m di da rt dy (c voi bc
c m dy ti 2m). Cc cn trng sa mc i khi c cc khoang rng di da cha kh
chng li ci nng t mi trng xm nhp c th. i vi ng vt ng nhit x lnh
thng c b phn ph pha ngoi c th nh tai, ui t pht trin hn so vi ng vt
x nng.

DH08QM_Nhm 2

Trang 14

Khoa hc mi trng
Nc
Nc l thnh phn khng th thiu ca c th sng, v thng chim t 50-98% khi
lng c th sinh vt. Nc l nguyn liu cho cy quang hp, l phng tin vn chuyn
dinh dng trong cy, vn chuyn dinh dng v mu trong c th ng vt. Nc tham
gia vo qu trnh ntrao i nng lng v iu ha nhit c th. Nc cn tham gia
tch cc vo qu trnh pht tn ni ging v l ni sinh sng ca nhiu loi sinh vt.
Nc tn ti trong khng kh di nhiu dng: hi nc, sng m, ma, tuytS
cn bng nc trong c th ng vai tr quan trng rt quan trng vi sinh vt trn cn.
Cn bng nc c xc nh bng hiu s gia s ht nc v s mt nc. Ngi ta
chia thc vt trn cn thnh cc nhm lin quan ti ch nc, nh nhm cy ngp
nc nh k, nhm cy a m, nhm cy chu hn ng vt cng c chia thnh ba
nhm: nhm ng vt a m (ch nhi), nhm ng vt chu hn, v nhm trung gian.
Vi thc vt, khi sng trong iu kin kh hn, chng c cc hnh thc thch nghi rt
c trng nh tch nc trong c, thn, l, hoc chng li s thot hi nc b mt bng
cch gim kch thc l (l kim), rng l vo ma kh, hnh thnh lp biu m khng
thm nc, v.v Hnh thc thch nghi cng c th th hin qua s pht trin ca b r.
Mt s nhm cy sng vng sa mc c b r pht trin rt di, mc su hoc tri rng
trn mt t ht sng, tm ti ngun nc. C nhng loi cy sa mc vi kch thc
thn ch di vi chc cm nhng b r di ti 8m.
Vi ng vt, biu hin thch nghi vi iu kin kh hn cng rt a dng, th hin
c tp tnh, hnh thi v sinh l. Biu hin c th nh c tuyn m hi rt km pht trin
hoc c lp v c kh nng chng thot nc. Mt s lc cn c kh nng d tr nc
trong bu di dng , non. Khi thiu nc, chng tit ra mt loi men oxy ha ni
bo lp m ny, gii phng ra nc cung cp cho cc phn ng sinh ha trong c th.
Mt s ng vt hn ch mt nc bng cch thay i tp tnh hot ng, chng hn nh
chuyn sang hot ng vo ban m trnh iu kin kh hn v nng bc ca nh mt
tri.
nh hng tng hp ca nhit v m n sinh vt.
Trong t nhin, cc yu t sinh thi khng tc ng mt cch n l m chng c nh
hng mang tnh tng hp ln cng mt i tng sinh vt. Hai yu t nhit v m
l cc yu t c lin quan cht ch vi nhau. Mi tng tc ca chng l mt v d in
hnh v s tng hp cc nhn t sinh thi ln cng mt c th sinh vt. Hiu qu tc ng
tng hp c th ch ra trong iu kin thi tit va nng va m.
nh hng phi hp ca nhit v m c vai tr quyt nh n s phn b
ca sinh vt. C th hai ni c cng lng ma, nhng nhit khc nhau th phn b cc
kiu thm thc vt hon ton khc nhau. V ngay cc c th trong cng mt loi nhng
cc vng a l khc nhau cng thch nghi nhng ni sng khc nhau. Kh nng thch
nghi ca cc loi sng trong nhng iu kin kh hu khc nhau cng ln th nh hng
DH08QM_Nhm 2
Trang 15

Khoa hc mi trng
ca kh hu nhng ni sng c th tc ng ln chng cn yu. Khi thay i ch , tng
loi chon t hp cc nhn t ph hp nht vi sinh thi tr ca n. Bng cch mi
c th khc phc c nhng gii hn ca kh hu.
nh sng
nh sng va l yu t iu chnh va l yu t gii hn i vi sinh vt. Thc vt cn
nh sng nh ng vt cn thc n, nh sng c coi l ngun sng ca n. Mt s sinh
vt d dng (nm, vi khun) trong qu trnh sng cng s dng mt phn nng lng nh
sng. Ty theo cng v thi gian chiu sng m nh sng nh hng nhiu hay t n
qu trnh trao i cht v nng lng cng nh cc qu trnh sinh l khc ca c th sng.
Ngoi ra nh sng cn nh hng n cc nhn t sinh thi khc (nhit , m, t).
nh sng nhn c trn b mt tri t ch yu l t bc x mt tri v mt phn
nh t mt trng v cc tinh t khc. Bc x mt tri chiu xung mt t b cc cht
trong kh quyn (oxy, ozon, cacbonic, hi nc) hp th khong 19%, 34% phn x
vo khong khng v tr, cn li khong 47% n b mt tri t. nh sng phn b
khng ng u trn mt t. Cng xa xich o, cng nh sng cng gim dn, nh
sng cn thay i theo thi gian trong nm, nhn chung cng gn xch o di ngy
cng gim dn.
Lin quan n s thch nghi ca sinh vt i vi nh sng, ngi ta chia thc vt
ra: cy a bng, trung tnh v a sng. T c tnh ny hnh thnh nn cc tng thc vt
khc nhau trong t nhin: V d rng cy bao gm cc cy a sng vn ln phi trn
hng nh sng, cc cy a bng mc pha di. Ngoi ra, ch chiu sng cn c nh
hng rt ln n s pht trin ca thc vt v l c ch hnh thnh ln quang chu k.
T s thch nghi ca ng vt vi nh sng, ngi ta cng chia ra 2 nhm: nhm
hot ng ban ngy v nhm hot ng ban m. Nhm hot ng ban ngy thng c c
quan cm th nh sng rt pht trin, mu sc sc s, nhm hot ng ban m th ngc
li. i vi sinh vt di bin, cc loi sng y su trong iu kin thiu nh sng, mt
thng c khuynh hng m to v c kh nng quay 4 hng m rng tm nhn. Mt
s loi c c quan th gic tiu gim hon ton nhng ch cho c quan xc gic v c
quan pht sng.
Khng kh
Khng c khng kh th khng c s sng. Khng kh cung cp O2 cho cc sinh vt h
hp sn sinh ra nng lng. Cy xanh ly CO2 t khng kh tin hnh quang hp.
Dng khng kh chuyn ng c nh hng r rt n nhit , m. Dng khng kh
i lu thng ng v gi nh c vai tr quan trng trong pht tn vi sinh vt, bo t,
phn hoa Tuy nhin khi thnh phn khng kh b thay i (do nhim) hoc gi mnh
cng gy tn hi cho c th sinh vt.

DH08QM_Nhm 2

Trang 16

Khoa hc mi trng
Trong qu trnh tin ha, sinh vt cn hnh thnh mun hn sinh vt nc. Mi
trng khng kh trn mt t phc tp hn v thay i nhiu hn mi trng nc, i
hi cc c th sng c nhng tnh cht thch nghi cao hn v mm do hn.
t
t l mt nhn t sinh thi c bit quan trng cho sinh vt cn. Con ngi c
sinh ra trn mt t, sng v ln ln nh t, v khi cht i li tr v mt t. Theo
Docutraiep (1879) th t l mt vt th thin nhin cu to c lp, lu i do kt qu
ca qu trnh hot ng tng hp ca 5 yu t hnh thnh t gm: , thc vt, ng vt,
kh hu, a hnh v thi gian. Sau ny ngi ta b sung thm mt s yu t khc, nht l
vai tr ca con ngi. Chnh con ngi lm thay i kh nhiu tnh cht t, v c khi
to ra mt loi t mi cha h c trong t nhin nh t la nc.
V vai tr ca t i vi con ngi, ngi ta thng hay ni ti t l mi trng
sng ca con ngi v sinh vt trn cn, t cung cp trc tip hay gin tip cho sinh vt
trn cn nhng nhu cu thit yu cho s tn ti v pht trin. Ring i vi con ngi, t
cn c gi tr cao v mt lch s tm l v tinh thn.
Khi nghin cu v t trong sinh hc, ngi ta thng quan tm ti cc c trng nh
cu trc, nc trong t, chua, tnh hp ph, thnh phn c gii, kt cu, ph nhiu.
Tuy cc iu kin sinh thi trong t khng ng nht nhng t vn l mi trng
kh n nh. Do m trong t c mt h sinh thi rt phong ph. Ngoi h r chng
cht ca cc loi cy, trong t cn c rt nhiu sinh vt. Trung bnh trn 1m2 lp t c
hn 100 t t bo ng vt nguyn sinh, hng triu trng bnh xe, hng triu giun trn,
nhiu u trng su b, giun t, thn mm, v cc ng vt khng xng sng khc.
Ch m, thong kh v nhit cng vi cu trc lp t mt nh hng su
sc n s phn b cc loi thc vt v h r ca chng. H r ca cc loi cy g vng
bng gi thng phn b nng nhng rng. Vng sa mc c loi cy r n lan st mt t
ht sng m, nhng cng c loi r n su ti 20m, ly nc ngm trong khi b phn
trn mt t cng gim ti thiu vic s dng dt ti mc ti a nh c lc (Allagi
camelorum). vng m ly, phn ln cc loi cy g u c r cc cht sm hoc
khng pht trin, nhng hnh thnh nhiu r bn xut pht t gc thn.
b. Yu t hu c
* Cc sinh vt u trc tip hoc gin tip nh hng n nhau.
nh hng trc tip gia cc sinh vt ch yu c biu hin thng qua quan h ni v
sinh thi. Mi c th, qun th, loi u c ni v sinh thi ring.
Ni (habitat) l khong khng gian m c th hoc qun th hay loi chim c.
DH08QM_Nhm 2

Trang 17

Khoa hc mi trng
sinh thi (ecological niche) l tt cc nhu cu do i sng ca c th, qun th hay loi
(kim n, sinh sn,). Cc sinh vt c ni v sinh thi cng gn nhau th cng nh
hng mnh n nhau.
nh hng gin tip gia cc sinh vt l nh hng thng qua cc nhn t mi trng.
Mt c th hay qun th, mt loi trong hot ng sng ca mnh lm bin i cc nhn t
mi trng ngoi v t nh hng n i sng ca cc c th, qun th ca loi khc.
* Trong mi quan h gia sinh vt vi nhau ta thy c cc kiu (- l c hi, + l c li):
K hiu (00) biu th 2 qun th khng nh hng n nhau.
K hiu (--) biu th 2 qun th trn p nhau, cnh tranh thc n, nh sng,nhit , m
, ni v.v..
9 V d: Paramecium caudatum c nhu cu thc n cao. Paramecium aurelia c nhu
cu thc n thp.
K hiu (-0) biu th quan h xm lng ca loi ny vi loi khc.
9 V d: chim tu h n trng ca chim khc ri trng ca mnh vo .
K hiu (+-) biu th mi quan h k sinh hay n tht.
9 V d: nm Endothia parasitica sng k sinh trn cy d Bc M.
K hiu (++) biu th quan h hp tc n gin khng bt buc hay h sinh bt buc.
9 V d: mi v trng roi sng cng sinh trong rut mi gip mi tiu ha cc m
g. To lam (Anabaena azollae) sng cng sinh trong hc l bo hoa du.
K hiu (+0) biu th quan h hi sinh.
9 V d: Hi qu sng trn lng cua.

3. Mi tng quan gia cc nhn t cu thnh h sinh thi

3.1 Qu trnh chuyn ha nng lng v hon lu vt cht trong h.
3.1.1 Qu trnh chuyn ha nng lng
Cc dng nng lng

DH08QM_Nhm 2

Trang 18

Khoa hc mi trng
9 Nng lng l mt phng thc sinh ra cng, nng lng khng t nhin sinh ra
m cng khng t nhin mt i m n ch chuyn ha t dng ny sang dng khc
(nh lut bo ton nng lng).
9 Da vo ngun nng lng h sinh thi c chia thnh:
H sinh thi nhn nng lng t nh sng Mt Tri: rng, bin, ng c t nhin v.v.
H sinh thi nhn nng lng mi trng v nng lng t nhin khc b sung: nh
h sinh thi ca sng c b sung t nhiu ngun nc. H sinh thi vng trng cng
vy.
H sinh thi nhn nng lng nh sng mi trng v ngun nng lng do con ngi
b sung: nh h sinh thi nng nghip, ng c chn nui, vn cy lu nm: cy n qu,
cy cng nghip: ch, cao su, c ph, du tm...
H sinh thi nhn nng lng ch yu l nng lng cng nghip nh: in, nguyn
liu...
9 Nng lng trong h sinh thi gm cc dng:
Quang nng chiu vo khng gian h sinh thi.
Ha nng l cc cht ha sinh hc ca ng vt v thc vt.
ng nng l nng lng lm cho h sinh thi vn ng nh: gi, vn ng ca ng
vt, thc vt, nha nguyn, nha luyn,
Nhit nng lm cho cc thnh phn h sinh thi c nhit nht nh: nhit mi
trng, nhit c th.
3.1.2.Chuyn ha nng lng trong c th sinh vt
tin hnh cc qu trnh sinh tng hp cng nh duy tr cc hot ng sng
khc ca c th, sinh vt cn c cung cp nng lng. Qu trnh thu nhn v chuyn
ha nng lng bao gi cng gn lin vi qu trnh hp thu v chuyn ha cht dinh
dng.

DH08QM_Nhm 2

Trang 19

Khoa hc mi trng
Cc hp cht cha nng lng ca sinh vt:
Trong c th sinh vt, ngun lng c tch ly trong cc lin kt cao nng ca
hp cht giu nng lng nh: cc nucleoside tripphosphate (ATP, UTP, CTP, GTP), cc
acylphosphate, cc dn xut ca acid carbonic (vd: acetyl coenzyme A). Hp cht giu
nng lng quan trng nht l ATP (adenosine triphosphate) c cha hai lin kt cao
nng. ATP c coi nh tin t nng lng ca t bo. Chng c dng trong cc
phn ng trao i cn nng lng. Mt c tnh ca ATP l d bin i thun nghch
thnh ADP (Adenosine diphosphate) v AMP (Adenosine monophosphate) gii phng
hoc tch ly nng lng :
AMP + H3PO4 ' DAP
ADP + H3PO4 ' ATP
Tham gia vo chuyn ha nng lng cn c cc cht chuyn ch Hydro nh:
NAD (Nicotineamide adenine dinucleotide), FAD (flavine adenine dinucleotide), NADP
(c cu trc tng t nh NAD nhng c thm mt nhm phosphate).
Cc cht ny u d dng chuyn sang dng kh tng ng l NADH 2, FADH,
FADPH2.
Cc cht chuyn in t tham gia trong chuyn ha nng lng l cc cytochrome.
y l cc cht mu cha nhn heme, nguyn t st gia nhn heme d dng chuyn
i thun nghch t Fe2+ sang Fe3+, nh chuyn cc in t sang cc in t k cn.
Mt cht vn chuyn in t khc c cu to n gin l ubiquinone hay coenzym Q.
Chuyn ha nng lng trong c th sinh vt:
Cc sinh vt t dng:
Thc vt xanh v vi khun quang hp u chuyn ha nng lng mt tri thnh
nng lng ha hc nh c dip lc t theo phn ng sau:
2H2A + CO2  (CH2O) + H2O +2A
Trong H2A l cht o in t. cy xanh l H2O. vi khun quang hp,
H2A c th l hp cht kh ca lu hunh (H2S, S, sulfit hay thiosulfat), hydrogen
phn t hay cc hp cht hu c khc (propanol, isopropanol)
Qu trnh quang hp c hai i tng trn u xy ra hai giai on:
Giai on u (pha sng): dng nng lng mt tri tch in t t H2A,
chuyn n trn chui in t quang hp ( h thng quang hp) to ATP. Qa trnh ny
cn gi l phosphoryl ha quang hp. thc vt xanh, pha sng c thc hin trn hai
DH08QM_Nhm 2

Trang 20

Khoa hc mi trng
h thng quang hp gn trn mng thylakoid ca lc lp. vi khun lu hunh nu v
lc, pha sng ny c thc hin trn mt h thng quang hp.
Giai on sau (pha ti): dng nng lng tch ly pha sng kh CO2 ca
khng kh, to vt cht hu c cho t bo. thc vt, pha ti xy ra stroma ca lc lp
theo chu trnh calvin.
Cc vi sinh vt t dng (chemoautotroph)
Cc vi sinh vt ny cng c kh nng oxi ha cc cht cho in t c th l NH3, NO2-,
Fe3+, H2, H2S v mt s hp cht lu hunh khc.
Cc sinh vt d dng
Thu nhn nng lng t cc hp cht hu c (ng, m, cht bo, cellulose)
hp thu t mi trng ngoi. Trong c th sinh vt, cc cht ny c phn gii bng cc
con ng khc nhau. Qua , kh cc coenzym thnh dng NaDH2, FADH2, NADPH2.
Cc coenzym ny chuyn hydrogen n chui chuyn in t h hp mng ti th. Ti
y, nng lng c tnh ly trong cc phn t ATP. l qu trnh d ha. ng thi
trong c th sinh vt cng xy ra qu trnh ng ha, ly nng lng t cc ATP tng
hp cc cht hu c c trng cho c th bng cch kh cc cht hu c sinh ra trong
qu trnh d ha.
Tuy nhin khng phi ton b nng lng sinh ra trong h hp u c tch ly
s dng trong qu trnh ng ha, m phn ln c ta ra dng nhit ( hu ht cc
sinh vt), hay pht sng (nh om m, mt s nm mc, ng vt nguyn sinh hay vi
khun). Ngi ta chng minh nm mc, ch c khong 5-10% nng lng sinh ra
trong h hp c s dng trong qu trnh sinh tng hp, phn cn li s thot ra mi
trng dng nhit.
Nng lng sinh khi
Ngoi li ch cho g, che ph gi t,chng xa mn, hp th CO2 lm kh hu
mt m trong lnh,cy xanh cn cho mt sinh khi. Sinh khi c xem nh l
ngun nng lng thay th cho ngun nng lng ha thch. Dng nng lng ny gi l
nng lng sinh khi.
Vic s dng ngun nng lng sinh khi c nhiu u im v sinh thi mi
trng:
y l loi nng lng c kh nng ti to, c to t CO2 trong t nhin bng
con ng sinh hc ri tr li nng lng di dng khc trong mi trng. Con ngi
c th can thip sinh khi ny gia tng mt cch thng xuyn b sung cho ngun
nng lng.
DH08QM_Nhm 2

Trang 21

Khoa hc mi trng
Loi nng lng ny cha rt t lu hunh nn l ngun nng lng sch.
Nng lng sinh khi cng c th chuyn thnh nng lng in, nhit, nhin liu
lng v nhin liu dng hi.
Khi gieo trng ti to v b sung cho ngun sinh khi thc vt, n s ko theo
s pht trin mt h sinh thi, do lm gia tng a dng sinh hc tng st mt t.
ng thi, thm thc vt to ra cng hp th mt lng CO2 ng k trong kh quyn,
gp phn lm gim nhim khng kh.
Ch trong mt thp nin gn y, ngi ta mi nhn ra rng vic tip tc gia tng
sinh khi v vic s dng sinh khi nh mt ngun nng lng thay th ngun nhin liu
ha thch c nhng tin trin r rt.
3.2. Hon lu vt cht.
Trong h sinh thi lun xy ra s trao i cht v nng lng trong ni b qun x,
gia qun x v mi trng bn ngoi ca n (sinh cnh). Trong chu trnh trao i vt
cht, lun c cc nguyn t ha hc, mui ha tan, kh CO2 v O2 t sinh cnh tham gia
to thnh c th sinh vt (qun x), ng thi li c b phn ca qun x li chuyn ha
thnh sinh cnh thng qua qu trnh phn hy xc sinh vt thnh nhng cht v c.
Chui thc n l mt dy bao gm nhiu loi sinh vt, mi loi l mt mt xch
thc n, mi mt xch thc n tiu th mt xch trc n v li b mt xch pha sau tiu
th.
Trong mt h sinh thi lun xy ra s trao i vt cht v nng lng trong ni b
qun x, gia cc qun x vi cc thnh phn bn ngoi ca n.
Chui thc n tng qut c dng: SVSX SVTT bc 1 SVTT bc 2 SVTT bc 3
... SV phn hu
Li thc n: Tng hp nhng chui thc n c quan h vi nhau trong h sinh
thi. Mi loi trong qun x khng ch lin h vi mt chui thc n m c th lin h vi
nhiu chui thc n.
Bc dinh dng: Bao gm nhng mt xch thc n trong cng mt nhm sp xp
theo cc thnh phn ca cng mt chui thc n bao gm SVSX, SVTT bc 1, SVTT bc
2, ...
Chu trnh sinh a ho: Trong h sinh thi vt cht lun vn chuyn, bin i
trong cc chu trnh t c th sng vo trong mi trng v ngc li. Chu trnh ny gi l
chu trnh sinh a ho.

DH08QM_Nhm 2

Trang 22

Khoa hc mi trng

Li thc n:
Li thc n gm nhiu chui thc n c nhng mc xch chung. Cc chui thc
n trong mt h sinh thi thng an xen nhau, lin kt vi nhau mt cch cht ch to
thnh mng li thc n.
Trong mi trng, mi sinh vt thng n cc loi thc n khc nhau, n phin
chng li lm thc n cho nhiu nhm sinh vt khc. Chnh v th mng li thc n
trong mt mi trng thng rt phc tp v gp phn to nn s n nh ca h sinh
thi.
Qun x cng a dng v thnh phn th li thc n cng phc tp th kh nng t
cn bng cng cao.
- V d :

3.3.Cc chu trnh sinh a ha din ra trong h.

Dng nng lng i qua h sinh thi ch theo mt chiu, khng hon nguyn.
Ngc li, vt cht tham gia to thnh c th sng lun vn ng, bin i trong nhiu
chu trnh t cc c th sng vo mi trng vt l khng sng v ngc li. Chu trnh ny
c gi l chu trnh sinh a ha.
Nh vy, chu trnh sinh a ha l chu trnh vn ng c tnh cht tun hon ca
vt cht trong sinh quyn t mi trng bn ngoi chuyn vo trong c th sinh vt, ri t
DH08QM_Nhm 2

Trang 23

Khoa hc mi trng
c th sinh vt li chuyn tr li mi trng. Vt cht u c bo ton.Di y l mt
s v d v chu trnh sinh a ha:
3.3.1 Chu trnh nc (Hydro cycle)
Vng tun hon nc l s tn ti v vn ng ca nc trn mt t, trong lng
t v trong bu kh quyn ca Tri t. Nc tri t lun vn ng v chuyn t trng
thi ny sang trng thi khc, t th lng sang th hi ri th rn v ngc li. Vng tun
hon nc v ang din ra t hng t nm v tt c cuc sng trn Tri t u ph
thuc vo n, Tri t chc hn s l mt ni khng th sng c nu khng c nc.
Nc tn ti trn tri t ba dng: rn, lng v hi ty thuc vo nhit ca b
mt tri t. Nc ch yu cha cc bin v i dng ( 97,6%) di dng lng,
khong 2,1% dng rn (bng). Nc sng h rt t. N l dung mi ha tan cc cht v
l ni sinh sng ca cc sinh vt nc. Nc vn chuyn trong cc quyn, ha tan v
mang theo nhiu cc cht dinh dng khong v mt s cht khc cn thit cho i sng
ng v thc vt.

Vng tun nc khng c im bt u nhng chng ta c th bt u t cc i

dng. Mt Tri iu khin vng tun hon nc bng vic lm nng nc trn nhng
i dng, lm bc hi nc vo trong khng kh. Nhng dng kh bc ln em theo hi
nc vo trong kh quyn, gp ni c nhit thp hn hi nc b ngng t thnh nhng
m my. Nhng dng khng kh di chuyn nhng m my khp ton cu, nhng phn
t my va chm vo nhau, kt hp vi nhau, gia tng kch c v ri xung thnh ging
thy (ma). Ging thu di dng tuyt c tch li thnh nhng ni tuyt v bng h c
th gi nc ng bng hng nghn nm. Trong nhng vng kh hu m p hn, khi ma
DH08QM_Nhm 2
Trang 24

Khoa hc mi trng
xun n, tuyt tan v chy thnh dng trn mt t, i khi to thnh l. Phn ln lng
ging thu ri trn cc i dng; hoc ri trn mt t v nh trng lc tr thnh dng
chy mt. Mt phn dng chy mt chy vo trong sng theo nhng thung lng sng
trong khu vc, vi dng chy chnh trong sng chy ra i dng. Dng chy mt, v
nc thm c tch lu v c tr trong nhng h nc ngt. Mc d vy, khng phi
tt c dng chy mt u chy vo cc sng. Mt lng ln nc thm xung di t.
Mt lng nh nc c gi li lp t st mt v c thm ngc tr li vo nc
mt (v i ng) di dng dng chy ngm. Mt phn nc ngm chy ra thnh cc
dng sui nc ngt. Nc ngm tng nng c r cy hp th ri thot hi qua l cy.
Mt lng nc tip tc thm vo lp t di su hn v b sung cho tng nc ngm
su ti to nc ngm ( st mt bo ho), ni m mt lng nc ngt khng l
c tr li trong mt thi gian di. Tuy nhin, lng nc ny vn lun chuyn theo thi
gian, c th quay tr li i dng, ni m vng tun hon nc kt thc... v li bt
u.

Vng tun hon nc

3.3.2 Chu trnh carbon (Carbon cycle)
Vng tun hon cacbon din t iu kin c bn i vi s xut hin v pht trin
ca s sng trn tri t, cc hp cht ca cacbon to nn nn tng cho mi loi hnh s
sng.
khi.

Vng cacbon quan trng nht l dng thng qua CO2 ca kh quyn v ca sinh

DH08QM_Nhm 2

Trang 25

Khoa hc mi trng
C hai qu trnh sinh hc cn bn iu khin s di chuyn ca cacbon trong sinh
quyn l quang hp v h hp.
Trong qu trnh quang hp cy xanh hp th CO2 trong kh quyn tng hp nn
cc hp cht hu c ca c th thc vt (cc hidrat cacbon, cht bo, cht m, axit
nucleic)

Vng tun hon Carbon

Thng qua mng li thc n ng vt v con ngi s dng cc cacbon hu c
ca thc vt, chuyn ha chng thnh cc cacbon hu c ca ng vt v con ngi. c
bit, con ngi s dng mt lng ln cacbon trong cc ngun cacbon bin chng
thnh nng lng v nguyn liu phc v cho sn xut v p ng cc nhu cu i
sng
Trong qu trnh sng th thng qua hot ng h hp, con ngi v ng vt cng
thi ra mt lng ln CO2 tr li vo mi trng, trong nhng nm gn y vi qu trnh
cng nghip ha cng vi s thu hp din tch rng gy ra nhiu s xo trn trong chu
DH08QM_Nhm 2

Trang 26

Khoa hc mi trng
trnh lm cho nng CO2 trong kh quyn gia tng t 290ppm ( th k 19) ln n
325ppm (ngy nay).
Trong chu trnh cacbon vi sinh vt l mt mt xch c vai tr rt quan trng.
Ngi, ng vt, thc vt v ngay c vi sinh vt khi cht i s c vi sinh vt phn gii
thnh cc dng cacbon trong hp cht bn phn gii nh than , du m, cc hp cht
trung gian, hp cht mn v cacbon trong hu c khng m v cui cng thnh CO2 (v
H2O), CO2 li i vo trong khng kh hay ha tan vo dung dch ri li c thc vt
s dng v mt ln na i vo chu trnh.
3.3.3 Chu trnh nit:
Trong t nhin Nitrogen tn ti nhiu dng khc nhau, t nitrogen phn t
dng kh cho ti cc hp cht hu c phc tp c trong c th thc vt, ng vt v con
ngi. Trong c th sinh vt, Nitrogen tn ti di dng cc hp cht hu c nh protein,
cc acid amin. Khi c th vi sinh vt cht i, lng Nitrogen tn ti trong t. Di tc
dng ca cc nhm vi sinh vt hoi sinh, protein c phn gii thnh cc acid amin. Cc
acid amin li c mt nhm vi sinh vt khc phn gii thnh NH3 hoc NH4+ gi l
nhm vi khun amn ho. Qa trnh ny gi l s khong ho cht hu c v qua
nitrogen h c c chuyn thnh nitrogen dng khong. Dng NH4+ s c chuyn
ho thnh dng NO3- nh nhm vi khun nitrat ho. Cc hp cht nitrat ho li c
chuyn ho thnh nitrogen phn t, qu trnh ny c gi l phn nitrat ho c thc
hin bi nhm vi khun phn nitrat. Kh N2 s c c nh li trong t bo vi khun v
t bo thc vt sau c chuyn ho thnh dng nitrogen hu c nh nhm vi sinh vt
c nh nitrogen. Nh vy vng tun hon nitrogen c khp kn trong hu ht cc khu
chuyn ho ca vng tun hon v c s tham gia ca cc nhm vi sinh vt khc nhau.
Nu s hot ng ca mt nhm no dng li th ton b s chuyn ho ca vng tun
hon cng s b nh hng nghim trng.
Qa trnh amn ho:
Cc dnh nitrogen hu c chuyn ho thnh NH3 hoc NH4+.
a/ S amn ho urea: qu trnh amn ho urea chia lm 2 giai on:
Giai on 1: Di tc dng ca enzyme urease do vi sinh vt tit ra, th urea b
phn hu to thnh mui carbonate amoni.

2(NH4)CO

CO(NH2)2 + 2H2O

Giai on 2: carbonate amoni chuyn ho thnh NH4)2CO3 nhng do km

NH4)2CO3 bn nn gii phng ra NH3, CO2 v H2O.
(NH4)2CO3
CO(NH2)2
DH08QM_Nhm 2

2NH3 + CO2 + H2O

Trang 27

Khoa hc mi trng
Ngoi ra trong nc tiu cn c acid uric, n tn ti trong t mt thi gian ri b
phn hu thnh urea v acid tactronic. Sau tip tc phn gii thnh NH3 .
b/ S amn ho protin:
Di tc dng ca proteinase phn t protein s c phn gii thnh cc chui
olipeptide v oligopeptide (cha t 3-5 acid amin). Sau di tc dng ca enzyme
peptidase cc olipeptide v oligopeptide s c phn gii thnh cc acid amin. Mt phn
acid amin s c t bo vi sinh vt hp th lm cht dinh dng. Phn cn li s thng
qua qu trnh kh amin to thnh NH3 v nhiu sn phm trung gian khc. S kh amin
c th xy ra theo mt trong nhng phng trnh sau:
R-CH(NH2)COOH

R=CHCOOH + NH3

R-CH2-COOH + CO2 + NH3

R-CH(NH2)COOH + H2O
R-CO-COOH + NH3
R-CH(NH2)COOH +1/2 O2

Ngoi ra mt s acid amin b amin ho bi vi sinh vt nh enzyme deaminase, sau

to ra sn phm cui cng l amon.
R-CH(NH2)COOH + O2

Ala dea min ase

Piprevar

+ NH4+

Qa trnh nitrat ho:

Sau qu trnh amon ho NH3 c hnh thnh, mt phn phn ng vi cc anion
trong t cng to thnh cc mui amon. Mt phn mui amon c cy trng hp th,
phn cn li c oxi ho thnh dng nitrat mi gi l qu trnh nitrat ho. Nhm vi sinh
vt tin hnh qu trnh ny gi chung l nhm vi khun nitrate ho bao gm 2 nhm tin
hnh qua 2 giai on.
a/ Giai on nitrite ho:
Qa trnh amon ho NH4+ to thnh NO2- c tin hnh bi nhm vi khun nitrite
ho.
N H 4+

+ 3/2 O2

NO2- + H2O + H + Q

b/ Giai on nitrate ho:

Qa trnh oxi ho NO2- thnh NO3- c thc hin bi nhm vi khun nitrate ho.
DH08QM_Nhm 2

Trang 28

Khoa hc mi trng
N O 2-

1/2 O2

NO3-

+ Q

Qa trnh nitrate ho l mt khu quan trng trong vng tun hon nitrogen, nhng
i vi nng nghip chng cng c nhiu bt li. Dng m nitrate thng d b ra tri
xung cc tng su, d i vo qu trnh phn nitrate ho to thnh kh N2 lm cho t
mt m. Anion NO3- thng kt hp vi ion H+ trong t to thnh HNO3 lm cho ph
t gim xung gy bt li cho cy trng. Hn na lng NO3- d tha trong t c
cy trng hp th nhiu lm cho hm lng nitrate trong lng thc, thc phm cao gy
ng c cho ngi v gia sc. Bi vy ngy nay ngi ta hn ch vic bn phn m ho
hc c gc nitrate.
Qa trnh phn nitrate ho:
Cc hp cht di dng nitrate trong t rt d b kh v bin thnh nitrogen
phn t. Qa trnh ny gi l phn nitrat ho. N khc vi qu trnh oxi ho nitrate to
thnh NH4+ cn gi l qu trnh amon ho nitrate.
Qa trnh c nh nitrogen:
Trong khng kh nitrogen chim 78,1% theo th tch, nhng nhng cy trng
khng c kh nng ng ho trc tip ngun nitrogen ln ny. S d nh vy bi v trong
khng kh phn t N2 tn ti trng thi lin kt nguyn t nitrogen rt bn vng to
ra cc phn ng trn cn phi cung cp nhit l 40000C.
V d: Vi khun nt sn v s to thnh nt sn.

DH08QM_Nhm 2

Trang 29

Khoa hc mi trng

Vng tun hon Nit

3.3.4 Chu trnh phospho (phosphorus cycle)
Photpho l nguyn t rt ph bin trong thin nhin v c vai tr rt quan trng i
vi s sng ca sinh vt ( c trong cht nguyn sinh), chim 0,04% tng s nguyn t ca
v tri t.
Hm lng photpho trong c th thng ln hn mi trng bn ngoi. V vy
photpho tr thnh nhn t sinh thi va mang tnh gii hn va mang tnh cht iu
chnh.

DH08QM_Nhm 2

Trang 30

Khoa hc mi trng

Chu trnh P trong t nhin

Cc ngun phtpho: Ngun photpho trong mi trng sinh thi t, c th t xc
b hu c v vt cht khng hu c. Vt cht hu c: l lng photpho c t thc vt, t
trong xng ng vt v ngi. Ngun photpho v c trong t nhin cha nhiu trong cc
lai , c bit c th t cc trm tch apatit, hay mui khong ( photpho b gi cht
dng mui bi Ca3(PO4)2 ,AlPO4 v FePO4 trong mi trung t).

DH08QM_Nhm 2

Trang 31

Khoa hc mi trng
-

Qu trnh chuyn ho:

Qua qu trnh phong ha v khong ha cc hp cht hu c photpho c gii

phng ra to thnh cc mui ca acid photphoric cha cc ion HPO32- ,H2PO3, PO43-, n
gin d chuyn ho c hp th vo r thc vt v cc loi vi sinh vt s dng. ri
chng ta to ra cc axit amin cha phtpho v cc enzyme phtpht, chuyn cc lin kt
cao nng phtpho thnh nng lng cho c th : ATP thnh ADP v gii phng nng
lng. Phtpho tch ly trong qu ht rt cao, phtpho l nguyn t khng th thiu c
ca thc vt. Khi ng vt n thc vt, phtpho li bin thnh cht liu ca xng ca cc
lin kt, cc enzyme. Khi cht i ng vt thc vt v con ngi bin phtpho trong c
th thnh phtpho trong mi trng sinh thi t.
Mt s ln photpho i theo chu trnh nc vo i dng sau khi photpho b ha tan
dn dn trong nham thch chy qua knh rch, sng h v lm giu cho nc mn, tr
thnh ngun dinh dng cho cc loi sinh vt s dng, y chng lm thc n cho sinh
vt ph du v phn tn vo cc chui thc n qua nhiu mt xch.
Sinh vt ph du c tm con ngi mi trng t phtpho li c tr v cho
chu trnh t nhin.
Mt phn photpho cha trong cc xc cht ng thc vt, hay nhng cht thi do
chng thi u i ra v chm lng xung y bin su ni chng b mt mt ra khi vng
tun hon t nhin, lu ngy s tr thnh trm tch, cho n khi cc hot ng a cht c
th nng hoc ko n ln ln na.
Mt phn nh nh thc vt rng ngp mn tiu th phtpho ri tr li cho t. Ngi
ta tnh rng hng nm phtpho tr li cho chu trnh i sinh thi l 60.000 tn.
Trong lc , u vo ca chu trnh l 2 triu tn (do bn phn). Do lng hao ht
chu trnh kh ln.V vy chu trnh phtpho c gi l chu trnh khng hon chnh.
nh gi chu trnh phtpho, Well (1939) cho rng chu trinh phtpho bo m s
sinh tn ca con ngi.
Mt lng nh photpho c chim, ngh nh c em tr li cho t nhng rt nh so
vi lng mt (hnh coppy).
Tm li, chu trnh P ton cu cng lin quan n cc thnh phn mi trng t, i
dng v trm tch, cng vi kh quyn. Tuy nhin, chng l nhng ngun cha mt
lng rt nh P v P trong tng hp phn mi trng ch tn ti trong mt thi gian rt
ngn.
Khi lng P cha trong sinh khi t th ln gp 20 ln trong sinh khi bin.

DH08QM_Nhm 2

Trang 32

Khoa hc mi trng
Ngoi ra, c mt lng rt nh nhng hp cht khng phi l kh cha P (ngoi tr
phosphorin PH3) tn ti trong kh quyn nn n c ng mt vai tr tng t nh mt
dng sng (nhng kh nng th t hn sng) trong chu trnh P ton cu. Nhng hp cht
cha P t t chuyn ha nhanh.

Kh quyn:
0,009x1012
RT = 0,01 nm

i dng :
Trong sinh vt:
1,6x1012 -4x1012
RT =0,1 nm
Ha tan: 2600x1012
Trong nhng loi khc:
200x1012

t:
Trong sinh vt :
97x1012
RT = 9,5 47 nm
T ro n g t :
6450x1012 -13x1015

P khong ha;
6,5x1012
RT = 16500 nm

Trm tch ; 1,3x1012

RT = 216x106 nm

Chu trnh P ton cu tm gn nh sau: (Ghi ch: da vo s liu ca Mackenzie v

cng s (1893), RT l thi gian tn ti.)

3.3.5 Chu trinh lu hunh (sulful cycle)

Lu hunh trong t nhin c ngun gc t ni la phun tro, trm tch ca bin v
cc khong cht cha pyrid (FeS2, FeS2n, FeS2n+1, CuFeS2). S tn ti trong t nhin
dng n cht v mt s hp cht vi cc mc oxi ha khc nhau nh: H2S, SO2, SO3,
SO42-. Trong mi trng t, cho hot ng ca cc vi sinh vt cc iu kin thch hp,
S i vo chu trnh ph sulphat ha v phn sulphat ha.
DH08QM_Nhm 2

Trang 33

Khoa hc mi trng
R thc vt hp thu S dng (NH4)2SO4 tng hp cc lin kt v cc axit amin
c S nh Xistrin, Xistein, Ruthionin. Thc vt tch ly S trong c th n (c bit l thc
vt chu mn tch ly S rt cao). ng vt n thc vt tch ly S, v ngi n thc vt,
ng vt li tch ly S trong c th. Sau khi cht i, xc ng vt, thc vt v ngi tr S
li cho t. S li c chuyn ha.
Mt phn S bin thnh SO2 hay H2S bay khi mt t.
S c th b tri ra bin, y chng c cc sinh vt bin hp thu, ri chu trnh
S li tip tc, hoc trm tch li trong than , du ha v ch quay tr li chu trnh khi b
t chy.

Chu trnh S trong t nhin

Mt phn S tn ti trong cc m than , du ha c con ngi khai thc v s
dng trong sn xut cng nghip, nng nghip, giao thng vn ti, quay tr li chu trnh S
theo kh thi, nc thi v cht thi rn.
3.5. Cc qu trnh pht trin v tin ha ca h:
Trong qu trnh tn ti v pht trin , h sinh thi lun b tc ng bi cc nhn t
sinh thi v b bin i dn n vic thay i cc qun x tham gia vo h sinh thi theo
thi gian. S pht trin ca h sinh thi cn c gi l din th sinh thi. Din th
sinh thi l qu trnh bin i ca h sinh thi t trng thi khi u (hay tin phong) qua
cc trng thi chuyn tip cui cng t c trng thi tng i n nh trong mt
thi gian di, l trng thi nh cc. Ti trng thi nh cc, cc sinh vt thch nghi vi
DH08QM_Nhm 2

Trang 34

Khoa hc mi trng
nhau v thch nghi vi mi trng xung quanh v tn ti s cn bng gia cc yu t hu
sinh v v sinh.
Trong qu trnh din th xy ra nhng thay i ln v cu trc thnh phn loi, cc
mi quan h sinh hc trong qun x,tc l qu trnh gii quyt nhng mu thun pht
sinh trong ni b qun x v gia qun x vi mi trng, m bo v s thng nht ton
vn gia qun x v mi trng mt cch bin chng. S din th xy ra do nhng bin
i ca mi trng vt l, song di s kim sot cht ch ca qun x sinh vt, v do
nhng bin i ca cc mi tng quan cnh tranh chung sng mc qun th. Nh
vy, trong qu trnh ny qun x gi vai tr ch o, cn mi trng vt l xc nh c
tnh v tc ca nhng bin i, ng thi gii hn phm vi ca nhng bin i .
Da vo ng lc ca qu trnh th din th sinh thi c chia ra:
9 Ngoi din th (allogenic succession) xy ra do cc tc ng mnh m ca cc yu
t bn ngoi. V d : do tc ng v thc (t v cht ph rng) hay c thc
(ci to a hnh, lp h, khai thc rng) ca con ngi, buc n phi khi phc li
trng thi sau mt khong thi gian.
9 Ni din th (autogenic succession) gy ra ng lc bn trong ca h sinh thi.
Trong qu trnh din th ny, loi u th ca qun x ng vai tr then cht v
thng gy ra nhng mt loi u th khc c kh nng thay th do c sc cnh
tranh cao hn.
Ni mt cch khc, trong qu trnh ni din th, loi u th l loi t o h chn
mnh. S thay th lin tip cc loi u th trong qun x chnh l s thay th lin tip
qun x ny bng qun x khc cho n qun x cui cng, cn bng vi iu kin mi
trng vt l ton vng.
Da vo gi th th din th sinh thi chia ra:
1. Din th nguyn sinh (primary succession)

DH08QM_Nhm 2

Trang 35

Khoa hc mi trng
Xy ra trn mt nn m khi u cha h tn ti mt qun x sinh vt no. V d,
trn b mt tng va b v, t mi bi ven bin, ven sng, trn nham thch ni la
va mi hnh thnh,Nhm sinh vt u tin pht tn n v pht trin to thnh
qun x tin phong.
in hnh cho din th nguyn sinh l din th ca rng ngp mn. ca sng ven
bin, khi bn cn nhy nho, ym kh,khng thch hp cho nhiu loi thc vt, duy c
bn trng, mm trng bng nhng b r chm kh sinh l nhng cy tin phong c th
bm tr y. Tip khi iu kin mi trng thay i th cc loi nh mm li dng,
c, d qunh, xu i, vt khang, dy m, tun t thay th nhau v cui cng dn n
trng thi nh cc, trng thi nhp v xut bng nhau, khi qun x duy tr trng
thi cn bng vi mi trng vt l ni .
2. Din th th sinh (secondary succesion)
L din th ca qun x din ra trn mt khu vc c mt qun x mi b tiu dit,
ngha l trn c nhng mm mng sinh vt khc. Cch y mt th k, vng Hu
Lng vn l vng c rng lim i ngn. Sau khi rng lim ny b con ngi cht ht th c
s th ch. Dn dn nhng cy c ny li b mt s loi cy bi nh sim, mua khng ch.
Cy sau sau tiu dit bn cy b v rng u tin c hnh thnh. Cy lim con khi
mc ln bin rng thun loi sau sau thnh rng mi hai tng cy g ln, tng trn l
sau sau, tng i l lim. Cy sau sau gi ci trc, tn i v b tiu dit, ch cn li rng
lim mt tng.

DH08QM_Nhm 2

Trang 36

Khoa hc mi trng
V sn c mm mng sinh vt nn tc din th th sinh thng ln hn din
th nguyn sinh v nng sut ca qun x trong din th th sinh cng thng cao hn
nng sut ca qun x trong din th nguyn sinh.
3.Din th phn hy (disintegrated succession)
Xy ra trn mt nn dn dn bin i theo hng b phn hy qua mi qun x
trong qu trnh din th. Din th ny khng dn n qun x nh cc. l trng hp
din th ca qun x sinh vt trn mt thn cy hay trn xc ng vt.
Nguyn nhn din th
9 Do kt qu tng tc gia qun x v ngoi cnh
9 Do hot ng ca con ngi
3.6.Qa trnh t iu chnh ca h sinh thi:
Cc h sinh thi t nhin u c kh nng t iu chnh ring. Ni theo ngha rng
th l kh nng t lp li cn bng, cn bng gia cc qun th trong h sinh thi (vt
n tht vt mi, vt k sinh vt ch), cn bng cc vng tun hon vt cht v nng
lng gia cc thnh phn ca h sinh thi. Nh c s iu chnh ny m cc h sinh thi
t nhin gi c s n nh mi khi chu tc ng ca cc nhn t ngoi cnh.
S t iu chnh ca h sinh thi c gii hn nht nh. Nu s thay i vt qu
gii hn ny, h sinh thi mt kh nng t iu chnh v hu qu l chng b ph hy.
Cng lu y l con ngi khng phi lc no cng mun cc h sinh thi c
kh nng t iu chnh. V d nn cng nghip thm canh da vo sn xut tha cht hu
c cung cp lng thc v thc phm cho con ngi. Cc h sinh thi ny l cc h
sinh thi mt kh nng t iu chnh v n hot ng theo mc ch con ngi l s dng
hu hiu phn d tha .
Ngy nay nhiu nc vng nhit i ph hy i hng lot rng ma pht
trin nng nghip. Trn thc t, s ph hy ny khng nhng ph i nhng h sinh thi
giu c v c gi tr cao khng phi d dng m c c thu v sn phm do sn xut
nng nghip to ra. Do tng t mng, cng trao i cht ca cc rng nhit i cao
nn thng em li s ngho nn trong sn xut nng nghip. Hn na mt khi rng b
ph hy l ko theo xi mn, hn hn v l lt.
Mt v d khc, trng hp cht hu c do cht thi sinh hot ca cc khu dn c
vo cc h sinh thi nc. Cc hcaats dinh dng ny lm cho cc loi to (vt sn xut)
pht trin cao (gi l n hoa). Vt sn xut do pht trin qu nhiu m khng s dng
kp, mt khi chng cht i, chng b phn hy v gii phng ra cc cht c. ng thi
qu trnh ny li gy ra hin tng O2 trong nc gim xung qu thp v c th lm cht
DH08QM_Nhm 2

Trang 37

Khoa hc mi trng
c. y l trng hp nhim hu c vc nc. S mt cn bng trong h sinh thi lc
u thng xy ra cho vi thnh phn, sau lan ra cc thnh phn khc v c th i t h
sinh thi ny m rng sang h sinh thi khc.
S t iu chnh ca cc h sinh thi l kt qu ca s t iu chnh ca tng c
th, ca tng qun th, ca qun x mi khi c mt nhn t sinh thi thay i. Ngi ta
thng chia cc nhn t sinh thi ra lm hai nhm: nhn t sinh thi gii hn v nhn t
sinh thi khng c gii hn. Nhit , nng mui, thc n l nhng nhn t sinh thi
gii hn, c ngha l nu ta cho nhit thay i t thp ln cao, chng ta s tm c
mt gii hn nhit thch hp ca c th, hay l ca c qun th; ngoi gii hnaj y, c
th hay qun th khng tn ti c. Gii hn ny cn c gi l gii hn sinh thi hay
gii hn cho php ca c th, ca qun th. nh sng, a hnh khng c coi l nhn t
sinh thi gii hn i vi ng vt.
Nh vy, mi c th, mi qun th c mt gii hn sinh thi nht nh i vi tng
nhn t sinh thi, gii hn ny ph thuc vo v tr tin ha (cn gi l kh nng thch
nghi) ca c th, ca qun th v cng ph thuc vo cc nhn t sinh thi khc.
nhim l hin tng do hot ng ca con ngi dn n s thay i cc nhn t
sinh thi ra ngoi gii hn sinh thi ca c th, ca qun th, ca qun x Con ngi
gy nn rt nhiu loi nhim (ha hc, vt l, sinh hc) cho cc loi sinh vt (v c con
ngi). Mun kim sot c nhim mi trng cn phi bit c gii hn sinh thi
ca c th, ca qun th, ca qun x i vi tng nhn t sinh thi. X l nhim c
ngha l a cc nhn t sinh thi tr v gii hn sinh thi ca ciw th, ca qun th, ca
qun x. Mun x l c nhim cn phi bit c cu trc, chc nng ca tng h
sinh thi v nguyn nhn lm cho cc nhn t sinh thi vt ra ngoi gii hn thch ng.
y l nguyn l sinh thi c bn c vn dng vo vic s dng hp l ti nguyn
thin nhin v bo v mi trng.

DH08QM_Nhm 2

Trang 38

Khoa hc mi trng

Ti liu tham kho

http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%87_sinh_th%C3%A1i
Sinh thi mi trng hc c bn, GS-TSKH L Huy B GS-TS Lm Minh Trit.
http://tailieu.vn/downlimithot.html?id=34951&title=PHN+1+L+THUYT+CHN
G+4+H+SINH+THI
http://dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn/Default.aspx?param=14C3aWQ9MzMyOTImZ
3JvdXBpZD0zMSZraW5kPSZrZXl3b3JkPQ==&page=4
http://www.mofa.gov.vn/vi/nr040807104143/nr040807105001/ns080422135356/view
http://tailieu.vn/xem-tai-lieu/phan-1-ly-thuyet-chuong-1-khai-niem-chung-ve-sinh-thaih.34948.html

DH08QM_Nhm 2

Trang 39