KINETIKA TEORIJA GASOVA

molekulsko-kinetiki aspekt posmatranja gasova (mikroskopske osobine molekula gasa:

masa, prenik, brzina, kinetika energija...) statistiki na bazi teorije verovatnoe

makroskopsko-termodinamiki aspekt posmatranja gasova (pritisak, temperatura,

unutranja energija, entropija....)

kinetika teorija objanjava osobine gasova date u prethodnom poglavlju povezujui

makroskopske osobine sa mikroskopskim

kinetika teorija se razvila u drugoj polovini XIX veka. Za njen razvoj zasluni su Dul,
Klauzijus, Maksvel i Bolcman

kinetika teorija se moe primeniti i na prouavanje ponaanja tenosti i vrstih supstanci

Molekularno objanjenje Bojl-Mariotovog zakona: ako se zapremina gasa smanji na pola tada
duplo vie molekula udara u zid suda u isto vreme pa je pritisak gasa 2x vei.
Molekularno objanjenje arlovog zakona: poveanje temperature poveava prosenu brzinu
gasa pa se molekuli sudaraju sa zidovima suda ee pa je pritisak vei.

OSNOVNE JEDNAINE KINETIKE TEORIJE GASOVA

prema ovoj teoriji gasovi se sastoje od diskretnih estica (molekula i atoma-plemeniti gasovi
i atomi para metala )
molekul gasa mase m i prenika d=2r nalazi se u stalnom haotinom, neusmerenom,
pravolinijskom, neprekidnom kretanju tako da su svi pravci kretanja podjednako
zastupljeni
pri tom kretanju molekuli se sudaraju sa zidovima suda i meusobno
dimenzije molekula su zanemarljivo male pa se molekuli posmatraju kao materijalne take
(primenjuju se zakoni klasine mehanike (Njutn) iako se molekuli gasa pokoravaju zakonima
kvantne mehanike). d je mnogo manje od prosenog rastojanja koje molekul pree izmeu
sudara
izmeu molekula nema drugih interakcija (privlaenja i odbijanja) izuzev meusobnih
sudara a to znai da ne postoji potencijalna energija meumolekulskih interakcija gasa pa je
ukupna energija sistema jednaka kinetikoj energiji kretanja molekula; sudari su retki, kratki i
elastini
broj molekula gasa u jedinici zapremine je velik npr. 1cm3 pri standardnim uslovima ima
oko 3x1019 molekula
veliki broj molekula udari u jedinicu povrine suda u jedinici vremena npr. oko 3x1023
molekula na 1cm2 u1s
svaki sudar stvara silu koja po povrini predstavlja pritisak P

Na osnovu ovih pretpostavki a preko razlaganja brzine na koordinate x, y i z; podjednake

verovatnoe kretanja u svim pravcima; momenta koliine kretanja itd. izveden je izraz za
pritisak P koji gas (N molekula gasa) u zapremini V ispoljava na zidove suda oblika kocke ivice
l:
ukupna masa svih molekula

PV

2
1
Nmv
3

Nmv
3V

nN A

ukupan broj molekula

masa jednog molekula

srednji kvadrat brzine

muk
NA
M

mNA=M

v12 v22 .... vn2

N

brzine pojedinanih molekula

koristi se srednja vrednost kvadrata brzine jer brzina moe biti pozitivna i negativna u zavisnosti od pravca
kretanja molekula-kada se odbije o zid suda, ima istu brzinu ali suprotnog znaka

PV

2
1
nN A mv
3

2
1
nM v
3

Fundamentalna jednaina kinetike teorije gasova

direktna proporcionalnost pritiska i gustine

muk
V

mN
V

1 2
v
3

2
1
nN Amv
3

PV

2
1
nM v
3

PV

nRT

na viim temperaturama vee brzine;

tei molekuli sporije putuju

2
1
Mv
3 2

RT

2 Mv
3 2

RT

3RT
M

vksk

srednji kvadrat brzine

2
Ek
3

ili

PV

2
Ek
3

koren srednjeg kvadrata brzine

drugi oblici fundamentalne jednaine kinetike teorije gasova

N A mv 2
srednja kinetika energija jednog mola gasa
Ek
2
srednja kinetika energija svih molekula
k

mv 2
2

3RT
M

srednja kinetika energija jednog molekula gasa

Ek

NA
2

RT

2 Mv
3 2

3 R
T
2 NA

2
Ek
3

R
NA

Ek
kB

3
RT
2
k

3
k BT
2

Bolcmanova konstanta (kB=1,3805410-23 JK-1)-gasna

konstanta po jednom molekulu gasa

Ek
Ek

3
RT
2
N A mv
2

-srednja kinetika energija jednog mola idealnog gasa i jednog

molekula odreena je apsolutnom temperaturom a to znai da e
razliiti gasovi na istoj temperaturi imati istu kinetiku energiju tj.
kinetika energija ne zavisi od njihove prirode
-odnosno, po kinetikoj teoriji, nula apsolutne temperature
definisana je potpunim prestankom svakog molekulskog kretanja tj.
nultom takom Ek

mv 2
- NA,
isto za sve gasove na istoj temperaturi
2

Ukupna termalna energija primljena u sudarima sa okolinom raspodeljuje se na mogue oblike

kretanja molekula:
-translacija: kretanje molekula kao celine odnosno kretanje njegovog centra tee
-vibracija (kod elastinih molekula): periodine promene relativnog rastojanja izmeu atoma u
molekulu-oscilacije atoma. Nema kretanja centra tee ni rotacije oko ose.

-rotacija: kretanje oko ose koja prolazi kroz centar tee. Dvoatomni molekul moe da rotira
oko dve ose y i z sa odreenim ugaonim brzinama .

Rotaciono kretanje troatomskog molekula

Po statistikoj teoriji, a po principu jednake raspodele energije iz jednaine:

k

3
k BT
2

Svaki translatorni stepen slobode kretanja (tj. nain kretanja) du x, y i z ose

zahteva energiju:

1
k BT
2

po molekulu

jednoatomni gasovi u idealnom gasnom stanju

imaju samo tri stepena slobode i to translaciona

Dvoatomni i vieatomni gasovi imaju i dopunske stepene slobode kretanja:

vibracione i rotacione

Kako vibraciona energija moe biti kinetika i potencijalna (pri oscilaciji stalno dolazi
do transformacije kinetike energije u potencijalnu i obrnuto) onda ukupno potrebna
energija za vibracije po molekulu jednaka je:

1
k BT
2

1
k BT
2

k BT

Dvoatomni molekul ima jedan vibracioni stepen slobode sa energijom kBT

Dvoatomni molekul ima dva rotaciona stepena slobode. Za svaki oblik rotacije,
odnosno stepen slobode, potrebna je energija od:
1
k BT
2
Ukupna energija dvoatomnog molekula gasa bie:
translacioni

3
k BT
2

k BT

k BT

vibracioni

7
k BT
2

po molekulu odnosno

7
RT po molu gasa
2

rotacioni
ukupna energija se deli na razne stepene slobode pri emu na svaki dolazi ista
1
k B T odnosno k B T u zavisnosti od vrste kretanja: princip
vrednost od
2
jednake raspodele (ekviparticije) energije

Zakoni idealnog gasnog stanja izvedeni na

postavkama kinetike teorije gasova
Dokaz Bojl-Mariotovog zakona

Ek

3
RT
2

PV

2
Ek
3

T raste, raste i Ek; ako je T=const. (Bojl-Mariotov zakon)

Ek=const.
PV=cont.

Dokaz Avogadrove hipoteze

P1V1

m1v12
2
N1
3
2

P2V2

m2 v 22
2
N2
3
2

osnovna jednaina kinetike teorije za dva gasa

na konstantnoj temperaturi kinetike energije po molekulu gasa su iste:

m1v12
2

m2 v22
2

pri P1=P2 u istoj zapremini V1=V2 i broj molekula mora biti isti N1=N2

dva gasa pod istim pritiskom i istom zapreminom na istoj temperaturi sadre isti
broj molekula to je potvrda Avogadrove hipoteze

Dokaz Daltonovog zakona

E k ,u

E k ,1

Ek ,2

PV

2
E k ,u
3

2
Ek ,1
3

smea gasova

E k ,n
Ek , 2

Ek ,n

osnovna jednaina kinetike teorije

P1V
P2V

PiV

2
E k ,1
3
2
Ek ,2
3

za pojedinani gas koji se nalazi u zapremini V

2
E k ,i
3

Zamenom Ek ,1 , Ek , 2

PV

2 3
P1V
3 2

3
P2V
2

E k ,i

3
PiV
2
ukupan pritisak gasne smee jednak je
zbiru parcijalnih pritisaka, to predstavlja
Daltonov zakon

P1

P2

Pi

Gremov zakon (kot T. Graham)

efuzija -pojava isticanja molekula gasa kroz male otvore

difuzija -spontano irenje molekula gasa (ili tenosti) iz oblasti vee
koncentracije u oblast manje koncentracije
Gremov zakon: na konstantnom pritisku i temperaturi brzina efuzije
(difuzije) gasa obrnuto je proporcionalna drugom korenu gustine gasa:

v1
v2
t2
t1

1
2

M2
M1

M2
M1

moe da se odredi molekulska masa nekog gasa ako

se uporedi brzina isticanja tog gasa u efuziometru,
odnosno vreme, sa brzinom isticanja gasa ija je
molekulska masa poznata. Proces efuzije moe biti
iskorien za razdvajanje gasova iz smea kao i
izotopa.

2
1

v :v

2
2

3RT 3RT
:
M1 M 2
dokaz Gremovog zakona na osnovu
kinetike teorije gasova

v12 : v22

M 2 : M1

brzine isticanja gasova su obrnuto proporcionalne molekulskim masama do ega je doao i

Grem u svom istraivanju

Broj sudara i srednja slobodna duina puta

molekuli se nalaze u stalnom haotinom kretanju i meusobno interaguju samo u

trenutku sudara
sudari omoguavaju odigravanje hemijske reakcije, transport mase kod difuzije,
transport koliine kretanja kod viskoznosti, energije kod toplotne provodljivosti,
naelektrisanja kod elektrine provodljivosti
molekul se posmatra kao kruta sfera odreenog radijusa koji odreuje sferu
dejstva molekula na druge molekule

znaaj poznavanja broja sudara i rastojanja koje molekul pree izmeu

dva uzastopna sudara

ematski prikaz zamiljenog sudara jednog

molekula sa drugim, istovrsnim molekulima koji miruju

-molekul gasa se nalazi u cilindru prenika 2d i visine

- u intervalu vremena t, molekul prenika d prolazi brzinom kroz cilindar

prenika 2d i prelazi put
t to je i visina cilindra kroz koji se molekul kree
-na tom putu nailazi na druge molekule i svaki susret sa molekulom iji centar lei
u okviru cilindra se broji kao sudar
-pri ovom razmatranju smatra se da svi molekuli gasa u cilindru miruju odnosno
stacionarni su dok se samo jedan molekul kree
-do sudara izmeu molekula doi e kada se centri molekula nau na rastojanju
koje odgovara sumi poluprenika dva razliita molekula ili preniku molekula u
sluaju sudara molekula iste vrste

Veliine koje su karakteristine za molekul pri ovakvom

modelu su prenik molekula i efikasni presek sudara,
odreen povrinom kruga koji odreuje fiziku sferu uticaja
molekula .Uzimajui u obzir ove veliine, molekul e se
sudariti sa drugim uvek kada se centar drugog molekula
nae u sferi uticaja molekula sa kojim se sudara, odnosno
unutar efikasnog preseka sudara

Sudar molekula gasa

frekvencija sudara

Z1

Z1

ukupan broj molekula u jedinici zapremine

NV Vcilindra
t

d2 v t

d v NV

Z1

v NV

visina cilindra

d2

efikasni presek sudara molekula, povrina

poprenog preseka cilindra

npr. N2 1atm i 25oC, brzina oko 515 ms-1 a z=5x109 s-1

to znai da se jedan molekul sudari 5x109 puta u svakoj
sekundi

-0-180o sa podjednakom verovatnoom pa je srednji

ugao ugao od =90o
-relativna brzina kretanja molekula u odnosu na
ostale molekule koji se kreu (vektorska razlika dve
brzine):

vr
Naini sudara molekula

Z11
Z11

1
Z1 NV
2
1
2
2 d 2 NV v
2

Z1

d 2 v NV

2v
Z1

2 d 2 NV v

ukupan broj sudara izmeu svih molekula u jedinici

vremena i u jedinici zapremine

Srednja slobodna duina puta

je srednje rastojanje koje jedan molekul pree
izmeu dva uzastopna sudara. Ukupno preeni put se deli sa brojem sudara jednog
molekula u jedinici vremena.

molekul a

v t

v
Z1

Z1

2 d NV v

v t

Z1

1
2 d 2 NV

obrnuto srazmerno broju molekula u jedinici zapremine, pa samim tim i pritisku i ne

zavisi od brzine molekula, pa samim tim i od temperature. Sledi da e poveanje
pritiska dovesti do smanjenja duine srednjeg slobodnog puta.
npr. molekul N2 izmeu dva uzastopna sudara pree put od 70 nm (103d)
kada je d idealno gasno stanje-molekuli provode najvei deo vremena daleko jedan od drugog

Maksvel-Bolcmanov zakon raspodele

(englezi J. Maxwell i L. Boltzmann)
haotino kretanje molekula

stalni sudari

brzine im se neprekidno menjaju;

pre sudara molekul moe da putuje
brzo; posle sudara moe da bude
ubrzan ali i da bude usporen
sledeim sudarom

svi molekuli u gasu nemaju istu brzinu; brzine pojedinanih molekula se kreu u irokom rasponu

Kako su razliite brzine raspodeljene izmeu molekula?

Veina molekula ima brzinu blisku
prosenoj, srednjoj vrednosti a manji broj
molekula manju ili veu od prosene

Ek

3
RT
2

Na konstantnoj temperaturi ukupna energija molekula je

konstantna, ali energija pojedinanih molekula je razliita i
neprekidno se menja

Statistiki, na osnovu teorije verovatnoe, izveden je

zakon raspodele molekula po brzinama-zakon Maksvela
deo ili frakcija proporcionalan irini
beskonano malog intervala brzine dv
a zavisi i od same brzine v

dN
N0

m
2 kT

3/ 2

mv 2
2 kT

v 2 dv

molarna masa gasa

Bolcmanova konstanta

dN
N0

masa jednog molekula

M
2 RT

3/ 2

Mv 2
2 RT

v 2 dv

ukupan broj molekula

deo od ukupnog broja molekula koji imaju brzine od v do

dv

F(v) kao funkcija raspodele brzina molekula

gustina te verovatnoe odnosno
verovatnoa po jedinici intervala
brzine

verovatnoa da molekuli imaju brzinu izmeu

dN
N0

M
2 RT

3/ 2

Mv 2
2 RT

v 2 dv

tei 0 kada je M veliko, suprotno kada T raste; deo molekula sa veoma velikim brzinama je mali

malo je molekula sa malom brzinom

povrina ispod krive

dN / N 0

najverovatnija brzina
za F(v) max

razvueno ka veim brzinama

Raspodela molekula po brzinama

-veina molekula ima brzine koje lee unutar ogranienog podruja brzina, dok relativno mali
broj molekula ima vrlo male ili vrlo velike brzine
-povrina ispod itave krive jednaka je ukupnom broju prisutnih molekula sa svim moguim
brzinama
-verovatnoa da je v=0 je nula
-promenom temperature opti izgled krive se ne menja ali porast temperature dovodi do
sputanja maksimuma i njegovog pomeranja prema veim brzinama (konstantna povrina ispod
krive). Isto se zapaa sa smanjenjem molarne mase. F(v)=f(M),M1>M2
-nii maksimum znai vei broj molekula sa veim brzinama

Raspodela O2 po brzinama na 0oC i P=1 bar

m/s
0-100
100-200
200-300
300-400

N/N0, %
1,4
8,1
16,1
21,5

m/s
400-500
500-600
600-700
700-800

N/N0, %
20,3
15,1
9,2
7,7

Bolcman je dopunio Maksvelovu teoriju, koja je sada poznata kao MaksvelBolcmanov zakon raspodele:
raspodela estica (atoma, molekula, elektrona)
izmeu skupa energetskih stanja bilo koje vrste
i

Ni

energije ta dva stanja

kT

N 0e

broj estica u najniem, tj. osnovnom

energetskom stanju

broj estica u bilo kom pobuenom stanju

ako se dogovorno uzme da se energija rauna
od osnovnog stanja, koje se uslovno moe uzeti
da je jednaka nuli

Ni

N 0e

kT

kT

Bolcmanov faktor

kada energija raste Bolcmanov faktor opada a to znai da u sistemu ima malo molekula sa
velikim a mnogo sa malim sadrajem energije

Vrste brzina
Prema kinetikoj teoriji i Maksvelovoj raspodeli molekula po brzinama, za kretanje molekula
gasa mogu se definisati sledee brzine:

najverovatnija brzina koja odgovara maksimumu na krivoj raspodele brzina

vv

srednja brzina

v
v

1/ 2

2kT
m
8kT
m

1/ 2

1/ 2

2 RT
M
1/ 2

8 RT
M

kvadratni koren srednjeg kvadrata brzine

v ksk

vv

vksk

3kT
m

= 21 / 2 : 8 /

1/ 2

3RT
M

1/ 2

vv

v2

1/ 2

1/ 2

: 3

vksk ili

sve brzine rastu sa porastom

temperature i smanjenjem
molekulske mase.

= 1,00 : 1,13 : 1,22