Sistem Benzetimi

Arena
Laboratuar Notlar

Murat M. Gnal

Deniz Harp Okulu

Endstri Mhendislii Blm

Austos - 2012

indekiler
1

Arena Genel Tantm ........................................................................................................... 3

Basit Kuyruk Modeli ........................................................................................................... 5

2.1 Tanm ........................................................................................................................................ 5
2.2 Genel Grnm (Sre Yerleimi) .......................................................................... 5
2.3 Create Modl ................................................................................................................ 5
2.4 Process Modl ............................................................................................................. 6
2.5 Dispose Modl ............................................................................................................. 7
2.6 Modelin ilk defa altrlmas .......................................................................... 8
2.7 Resource Modl ........................................................................................................... 9
2.8 Entity Modl ................................................................................................................ 9
2.9 Model ktsnn grafik ile gsterimi ......................................................... 10
2.10

Model alma sresinin belirtilmesi ....................................................... 12

Acil Servis Modeli ........................................................................................................... 14

3.1 Tanm ...................................................................................................................................... 14
3.2 Genel Grnm (Sre Yerleimi) ........................................................................ 16
3.3 Assign Modl .............................................................................................................. 17
3.4 Process Modl ........................................................................................................... 18
3.5 Expression Modl .................................................................................................... 20
3.6 Decide Modl .............................................................................................................. 21
3.7 Record Modl .............................................................................................................. 23
3.8 Modelin altrlmas ve deneyler ................................................................. 24

Boaz Gei Modeli ........................................................................................................... 26

4.1 Tanm ...................................................................................................................................... 26
4.2 Model ...................................................................................................................................... 27
4.2.1 Parametreler ........................................................................................................... 27
4.3 Senaryolar .......................................................................................................................... 27
4.4 Hazrlk............................................................................................................................... 27
4.5 Genel grnm................................................................................................................... 28
4.6 Modl diyagram .............................................................................................................. 29
4.7 Variables ve Resources ............................................................................................. 29
4.8 Assign Modlleri ........................................................................................................... 30
4.9 Stationlar ....................................................................................................................... 31

OTOYOL GELER MODEL*................................................................................................ 33

5.1 Tanm ...................................................................................................................................... 33
5.2 Geli retimi................................................................................................................... 35

5.3 Arabalar Gielere Gnderme ................................................................................. 37

5.4 Arabalara Gielerde Hizmet Vermek ................................................................... 41
5.5 cret Giesi Modeli Benzetim Sonular ....................................................... 46
5.5.1 Temel Model .............................................................................................................. 46
5.5.2 Gelitirilmi Model ........................................................................................... 47

ii

1 ARENA GENEL TANITIM

Arena yazlm genel maksatl bir benzetim yazlmdr. Windows
iletim sisteminde altndan kullanc arayz dier Windows
programlarndaki gibi menler, ara ubuklar ve alma alanndan
olumaktadr.
Arenay ilk atnzda ekil 1-1e benzer bir ekran grnts
belirecektir. Sol taraftaki Project Bar, modelinizi kurarken
kullanacanz eleri iermektedir. Buraya daha nceden
tanmlanm ablonlar (Template) eklenip kartlabilir. rnein
ekil 1-1de Basic Process ablonunun modlleri grnmektedir.
Ayrca varsaylan olarak kt raporlarn ieren Reports ve
modelde gezinmeyi salayan Navigate alanlar da bulunmaktadr.
Mouse ile srkle brak yntemiyle module ad verilen bu
elerle, modelinizin sre yerleimini (process layout)
tasarlayabilirsiniz. Modelinize dahil edilen bir enin zerine
tklandnda o modle ilikin Tablolama alannda detaylar
belirecektir.

Model penceresi:
Sre yerleimi alan
Project Bar

Model penceresi:
Tablolama alan
ekil 1-1 Arena altrldndaki ekran grnts

Modlllerin birbirine balanmas, eer ekil 1-2de grld zere

Auto-Connect ve Smart-Connect seili ise otomatik olarak
yaplacaktr. Bu balantlar, modlleri yerletirme srasna gore
olmaktadr. rnein bir Create modl seip srkleyip brakm
ve daha sonra bir Process modl srekleyip brakmsanz
bunlarn birbirine balanm olmas gerekir.

ekil 1-2 Modllerin otomatik balanmasnn salanmas

Eer bu balant salanmamsa, veya yaratma srasn takip

etmemiseniz (mesela nce Process sonra Create srkleyip
brakmsanz) daha sonra elle de balanty salayabilirsiniz. Bunun
iin ara ubuundan ekil 1-3de grlen Connect (balama)
arac seilmelidir. Mouseun ekli deiecek ve biryerden dierine
balanabilecei zaman yeil ve krmz olarak renk deitirecektir.
ekil 1-3 Balama (Connect) arac

Connect
(balama) arac

Arenaya ilikin dier konular takip eden blmlerde yeri geldike

aklanacaktr.

2 BAST KUYRUK MODEL

2.1

Tanm
Bu blmde bir kuyruk sisteminin modeli yaratlacaktr. Sistemimiz
u ekilde ilemektedir: Herhangi bir tipteki varlklar sistemimize
gelmekte, ilem grmekte, ve ii biten varlklar sistemden
ayrlmaktadr. Ancak ileme tabi tutulmalar iin bir kaynan (veya
ilem yapan bir alann veya makinenin) var olmas gerektiini ve
eer bu kaynaktan elimizde yoksa varlklarn kaynaklardan elimizde
olana kadar bekleyeceklerini biliyoruz. Birden fazla varlk kaynak
iin bekliyorsa, nce gelenin nce ilem greceini kabul edebiliriz.
Bu sistemin kuyruk teorisi notasyonlar ile M/M/n/FIFO olduunu
kabul edelim. Yani, varlklarn sisteme gelileri ve sistemde ilem
grmeleri Poisson sreci olup, sistemde n tane kaynak
(sunumcu veya ilem yapan) bulunmaktadr. Kuyruk disiplini ise ilk
giren ilk kardr (First-In-First-Out (FIFO)). Varlklarn sisteme
gelileri arasndaki srenin olaslk dalm ve ilem srelerinin
olaslk dalm ssel (Exponential) dalmdr. ssel dalmn tek
parametresi olup bu parametre ortalamadr.
Sistemimizde geliler aras srenin ortalama 8 dakika oluunu, her
bir varln ortalama 10 dakika ilem grdn, ve ilem yapan 2
sunumcunun olduunu kabul edelim.

2.2

Genel Grnm (Sre Yerleimi)

Basic Process panelinden Create, Process ve Dispose
modllerini srkleyip ana ekrana brakn (ekil 2-1). Otomatik
olarak birbirlerine balanmalar gerekir, ancak balanmamsa
Connect aracn kullanarak da balayabilirsiniz.
ekil 2-1 Kuyruk modeli sre yerleimi
Create 1

Process 1

Dispose 1

0
0

2.3

Create Modl
Create 1 modlne ift tklandnda bu modlle ilgili detaylarn
girilebilecei bir form grnr (ekil 2-2). Name alanna bu
modle sizin vereceiniz bir isim yazlabilir. Entity Type ise
sistemdeki varlklarnzn, yine sizin belirleyeceiniz, tipinin
yazlabildii bir alandr. Varsaylan olarak Entity 1 yeralmasna
ramen siz bunu, rnein, para, hasta, araba olarak
deitirebilirsiniz. Buraya yazlacak olan ifade, sisteminizde hareket
5

halindeki, ya da sreler arasnda gezinecek olan varln ne

olduunu syleyecektir.
ekil 2-2 Create modl

Time Between Arrivals blmnde yaratlan Entitylerin hangi

zaman aralklarnda yaratlacana ilikin ifadeler girilir. Burada
Type olarak Random (Expo) girilirse geliler aras zamanlar ssel
dalma uygun olacak demektir. Value alanna ise bu dalma
ilikin parametre deeri girilir. Problemimizde tanmland zere
geliler aras sreler ortalamas 8 dk. ssel dalm olduundan bu
alana 8 girilir. Ayrca zaman birimi olarak Unitsden minutes
seilir.
En altta kalan alan srasyla; Entities per Arrival her geli
olaynda ka varlk geleceini, Max arrivals bu Create modlnn
en fazla ka varlk yaratacan, ve First Creation ise ilk varln
kanc benzetim zamannda (yani 0.0 ise benzetim balar balamaz)
yaratlmaya balanaca girilir.
2.4

Process Modl
Process modl entityler yaratldktan sonra ilemin yaplaca yeri
temsil eder. ekil 2-3de grld zere ilk yaratldnda Name
alannda varsaylan isim olarak Process 1 yer almaktadr. Bu alana
istenilen bir isim girebilir. Girilen isim bu sreci temsil etmelidir.
Type seili alannda Standart yer alacaktr. imdilik bu alanda
bir deiiklik yapmaya gerek yoktur.
Logic blm sre ile ilgili asl detaylarn girildii alanlar
iermektedir ve Process ilk yaratldnda ekil 2-3deki grntden
farkldr. ncelikle bir kuyruk modeli inaa ettiimizden dolay bu
sreten nce gelen varlklarn bir kaynak aramalarn sylemeliyiz.
Action blmnde Seize Delay Release seildiinde, gelen her
varln nce bir Resourceu, yani kayna, elde etmeye
6

allaacan, sonra gerekirse kaynak iin bekleyeceini, ve en

sonunda da Release yani kayna serbest brakacamz sylemi
oluruz. Priority ksmnda bir deiiklik yapmayacaz ama
Resources blmnde ncelikle Add... dmesine basmalyz.
Bu ekilde bir varln bu srete almas iin hangi tipten ve ka
tane kaynaa ihtiyac olacan belirtmi oluruz. Bizim rneimizde
Resource 1 tipinden 1 adet kaynaa ihtiyacmz olacaktr.
ekil 2-3 Process modl

Varlklarn Process ierisinde ne kadar zaman geireceini

belirtmek iin ncelikle Delay Type seilmelidir. Bu listede
Constant (Sabit) seilirse, varllarn sre iinde sabit bir sre
kalacaklarn belirtmi oluruz. Bizim problemimizde varlklar ssel
dalmdan ortalama 10 dk kaldklarna gre, Delay Type olarak
Expression seilir ve alttaki listeden EXPO (mean) seilir.
mean yazan yere 10 yazlr. Units blm Minutes olarak
seilmelidir. Bylece ortalamas 10 dk. olan ssel dalmdan
deerler retilecektir.
Bu ilemler bittiinde modelin sre yerleiminde Process 1
zerinde bir izgi grlecektir. Bu izgi Process 1den nceki
kuyruu temsil etmektedir.
2.5

Dispose Modl
Create modl ile yaratlmaya balayan her varlk sre
yerleiminin en sonunda Dispose modlne ulamaldr (ekil
7

2-4). Bu modl sadece Name (isim) detayn iermektedir.

ekil 2-4 Dispose modl

2.6

Modelin ilk defa altrlmas

Modeli altrmak iin ara ubuundan Go butonuna baslr.
Eer her ey yolundaysa ikonlarn hareket ettiini ve bazen
Process 1in stnde bekleyen varlklarn olduunu greceksiniz.
ekil 2-5 Modelin altrlmas ve animasyon

Model bu halde iken altrlmaya devam ettiinde bir sre sonra

aadaki gibi bir hata mesaj grnecektir. Bu hatann olumas
doaldr nk Arenann renci srm, model ierisinde ayn
anda 150 varlk olmasna izin vermektedir. u ana kadar
modelimizin kuyruunda biriken varlk says bu sayy amtr. Yani
kuyrukta 150 varlk beklemektedir. Peki bu beklenen bir ey midir?
Dikkat edilirse geliler aras sre ortalama 8 dk. ve hizmet sresi de
her bir sunumcu iin 10 dk.dr. Bu durumda kuyruk olumas
doaldr ama unuttuumuz bir nokta var ki o da 2 sunumcunun
hibir yere girilmemi olmasdr. Yani model, ilk blmde
tanmlanm olmasna ramen hala 1 sunumcu ile almaktadr.
Bu sorunu gidermek ve modelimizi tanmland hale getirmek iin
bir sonraki blmde anlatlacak kaynak deeri deitirilmelidir.

ekil 2-6 Hata mesaj

2.7

Resource Modl
Kaynaklara ilikin bilgilerin girildii Resource modl, tablo
eklinde bir modldr. Basic Process proje elerinin bulunduu
yerde Resourcea tklannca sre yerleimi alannda bir ey
grnmeyecek ama tablolama alannda ekildeki detaylar
grnecektir.
ekil 2-7 Resource detaylar

Modeldeki sunumcu ad Resource 1in sabit kapasiteli ve 1 olduu

grnecektir. Eer kapasite (Capacity) 2 olarak girilirse, bu,
modelde 2 adet Resource 1 tipinden kaynak olduunu
belirtecektir. imdilik dier detaylar olduu gibi brakacaz.
2.8

Entity Modl
Resource modlnde olduu gibi Entity modl de tablolama
alannda grntlenen bir modldr. Bu modl ile modelinizdeki
Entityler iin baz detaylar girilebilir. rnein animasyonda
varlklarn resmini deitirmek isterseniz, ekilde grlen Initial
Picture deitirilebilir.
ekil 2-8 Varlklarn ikonlarnn deitirilmesi

Initial Picture listesine eklemeler yapmak ise Edit | Entity

Pictures men seenei ile mmkndr.
9

2.9

Model ktsnn grafik ile gsterimi

Model alrken bir taraftan da modele ilikin deerleri grafik veya
saya olarak gsterebilirsiniz. Animate ara ubuunda bulunan
Plot

seeneine tklandnda yeni bir pencere kacaktr.

ekil 2-9 "Animate" ara ubuu

Bu pencerede izdirilecek grafie ilikin detaylar yer almaktadr.

Add (Ekle) dmesine tklandnda aadaki ekran grnts
karnza kacaktr. Burada Series 1 grafii izilecek veri setidir ve
alaca deerler Properties listesindeki Expressiona girilmelidir.
ekil 2-10 Plot zellikleri

Expression listesinde .NumberOut ve NumberIn ifadeleri ile

birlikte en stte Build Expression... yer almaktadr. Bu blm
aslnda Arenann en nemli zelliklerinden olan Expression
Builder yani deyim kurucuyu altrmaktadr. Bilgisayar
program yazmak yerine, deyim kurucu ile Arenann dili olan
SIMANda komutlar yazabilirsiniz. Deyim kurucu, Arenann hemen
hemen her yerinde kullanlabilmektedir. rnein bu rnek iin
kuyruktaki aktif varlk saysnn grafiini izmek istiyorsak;
Expression Typedan Queue ve Current Number In Queue
seilebilir. Bylece ekilde grld gibi
NQ(Process 1.Queue)
10

ifadesi oluturulmu olur. Current Expression blmne bilinen

komutlar elle de yazlabilir.
ekil 2-11 Deyim kurucu

Bu ilemler tamamlandktan sonra farenin iaretcisi deiecektir.

Sre yerleimi alanna uygun bir yere grafiinizi ekleyebilirsiniz.
imdi modeli altrdnzda grafiin de gncellendiini
greceksiniz.
ekil 2-12 Modelin tamamlanm hali

11

Model tamamlandktan sonra ve tekrar altrlnca ekil 2-12ye

benzer bir grnt oluacaktr. Entityleri mavi noktalar olarak
grecek grafiin ise dalgalandn greceksiniz.
2.10 Model alma sresinin belirtilmesi
Modeli ilk defa altrdmzda bir hata olumutu ama daha sonra
bunu gidermitik. imdi tekrar balattmzda ise modelin hi
durmadan alacan greceksiniz. Bunun nedeni modelin Run
lengthinin yani alma sresinin varsaylan deerinin sonsuz
olmasdr. Model almasna ilikin parametrelere Run | Setup ile
ulaabilirsiniz.
Bu ekranda Number of Replications ile modelin ka kere
altrlaca, Warm-up Period ile modelin duraan duruma ne
zaman olaaca ve Replication Length ile de modelin ne kadar
sre ile altrlaca belirtilebilir. Bu model iin altrma sresini
40 saat olarak girebiliriz.
ekil 2-13 Modelin altrlmasna ilikin parametreler

Bu sre kadar model altktan sonra bir mesaj ile model

sonularnn grntlenmesinin istendii sorulur. Eer evet seilirse
hiyerarik ekilde modelin sonular grntlenir. Unnamed
Projectin altnda Entity, Queue, Resource balklarnda sonular
grntlenebilir. Projenize ekil 2-13deki Project Parameters
sekmesindeki Project Titledan isim verebilirsiniz.
12

Bu raporun Queue seeneinin Time blmnde, rnein,

Process 1.Queue ortalama olarak (average) 0.069 dk. beklenildii
grlmektedir. Burada ortalama deerin olmasnn nedeni modelin
ok defa altrdmzda kt deikeni deerlerinin ortalamasnn
belirtileceidir. Bu modeli bir kez altrm olduumuzdan burada
yazan deer aslnda ortalama deil kt deikeni deerinin
kendisidir. Dolaysyla da Half Width deeri hesaplanmamtr.

Bu rnekte
Arenada

Create Modl
Process Modl
Dispose Modl
Resource Modl
Entity Modl

13

3 ACL SERVS MODEL

3.1

Tanm
Bu blmde bir hastanenin Acil Servis (AS)inin benzetim modeli
yaratlacaktr. Bu ASe iki ekilde hasta gelii olmaktadr; yryerek
ve ambulansla. Her iki hasta tipi iin de; gelilerinden hemen sonra
kayt ve triyaj yaplmaktadr. Triyaj, hastalar rahatszlklarna gre
nceliklendirme ilemi olup uzman bir hemire tarafndan
yaplmaktadr. Kayt ileminin de bu srada yine ayn hemire
tarafndan yapld varsaylmaktadr. Triyaj sonucunda hastalara
krmz,
sar,
yeil
renklerinden
birisi
verilerek
nceliklendirilmektedir. Gerek hayatta bu ncelie gre hastalar
doktor muayenesi iin kuyrua girdiklerine ramen biz imdilik bu
modelde Doktorla ilk grme iin yine FIFO bir kuyruk olduunu
varsayalm. Ayrca bu doktorla ilk grme srasnda bir hemirenin
de hazr bulunmas gerekmektedir. ekilde tm sre gsterilmitir.
ekil 3-1 Acil Servis srelerinin ematik gsterimi
Ambulansla
geliler

Kayt ve
Triyaj

Doktorla ilk
grme

Taburcu

Test?

Yryerek
geliler

Testler
X-Ray

Doktorla
ikinci
grme

Karar?

Yatan
Hasta

lk doktor muayenesi renklere gre farkl srelerde olmaktadr.

Muayene sonucunda hastalarn bazlar taburcu edilmekte ve
sistemden dar kmaktadr. Baz hastalardan ise test ve X-Ray gibi
tetkikler istenebilmektedir. Elbette bu da zaman almakta ve yine
ncesinde bir FIFO kuyruk olumaktadr. Test sonularn alan
hastalar daha sonra tekrar doktorun kontrolnden gemekte
(Doktorla ikinci grme) ve bir karar verilmektedir. Doktorla ikinci
grmede sadece doktor bulunmakta, hemire yer almamaktadr.
Baz hastalar taburcu olurken bazlar ise hastaneye yatrlmaktadr.
Tanmlanan bu sistemde aada belirtilen girdilere ihtiya vardr.
Modelimiz iinde bu girdilerin alaca deerler ise yine tabloda
belirtilmitir.

14

Tablo 3-1 Model girdileri ve deerleri

Girdi
Sreler
Ambulans gelileri aras sre
Yryerek geliler aras sre
Kayt ve Triyaj sresi
Doktorla ilk grme

Testler ve X-Ray

Doktorla ikinci grme

Deer
ssel dalm (ortalamas 30dk.)
ssel dalm (ortalamas 5dk.)
gensel dalm (en az:2dk, genelde 5dk. En
ok:10dk.)
Krmz hastalar iin:
Lognormal dalm (ort.30
dk.,std.sapma 15 dk.)
Sar hastalar iin:
ssel dalm (ort.20 dk.)
Yeil hastalar iin:
gensel dalm (en az:5 dk,
genelde 8 dk., en ok:12 dk.)
Tm hastalar iin:
gensel dalm (en az:20 dk,
genelde 40 dk., en ok:60 dk.)
Tm hastalar iin:
gensel dalm (en az:5 dk,
genelde 10 dk., en ok:15 dk.)

Oranlar
Triyaj rengi oranlar

Ambulansla gelenler iin:

%70 Krmz
%30 Sar
Yryerek gelenler iin:
%1 Krmz
%19 Sar
%80 Yeil
Test ihtiyac oran
Sar ve Krmz hastalar iin:
%10 ihtiya var
%90 ihtiya yok
Yeil haslatalar iin test istenmiyor.
kinci doktor grmesi sonras Tm hastalar iin:
doktorun hastay taburcu etme
%20 Hasta yatsn
karar
%80 Taburcu olsun
Kaynaklar
Doktor says
3
Hemire says
6
Test Makinesi
1
Her modelleme projesinde olduu gibi bu projede de bir
amacmzn olmas gerekmektedir. Bu rnekte;
lk doktor muayenesi iin ortalama bekleme zamannn 10
dk.y gememesini,
Doktorun kullanm orannn (utilization) %70i gememesini
15

istiyoruz.
ncelikle modelin bu parametre deerleri ile bu hedeflerimizi
salayp salamadna bakacaz. Eer salamyorsa sistemde baz
deiiklikler nererek bunlarn etkisini inceleyeceiz.
3.2

Genel Grnm (Sre Yerleimi)

nceki basit kuyruk modelinde olduu gibi Arenada modellemeye
balamak iin ilk yapmamz gereken Arena modllerini kullanarak
tanmlanan sistemin sre diyagramn izmeliyiz. Aslnda yaplan
ilem Error! Reference source not found.de basite izilen emay
Arena modlleri ile izmek olacaktr.
ekil 3-2de grnen sre yerleiminde, daha nce kullanlan
srelere ilave olarak ekenar drgen eklindeki Karar (Decision)
modln kullanlmtr. Bu haliyle modelimiz henz ilk
aamasndadr ve sistemi modelleme iin yeterli deildir. Bu haliyle
ekil 3-1deki gsterimin aynsdr.
ekil 3-2 Acil Servis modeli sre yerleimi (ilk aama)

Bu modelde baz istatistikler kullanabilmek iin ve hasta tiplerine

bal olarak sre zamanlarn modelleyebilmek iin ilave modlleri
kullanmamz gereklidir. ekil 3-3de grld gibi Create
modllerinden hemen sonra birer tane Assign modl
yerletirilmelidir. Benzer ekilde Dispose modlnden hemen nce
adet Record modl yerletirilmelidir.
Artk modllerimizi detaylandrmaya geebiliriz.

16

ekil 3-3 Acil Servis modeli sre yerleimi (ikinci aama)

Modelidiimiz sistemde iki tip geli olduundan ayn ekilde iki adet
Create modl eklenmitir. Herikisinde de Entity Type olarak
Hasta yazabilirsiniz. Hastalarn nasl geldiklerini bir sonraki
blmde Entity Attribute kavram ile greceiz. Name ve Time
Between Arrivalsdaki Value ve Units blmlerini Tablo
3-1deki ilgili deerler ile doldurunuz.
3.3

Assign Modl
Modelediimiz sistemde iki tip geli olduundan ve bu geli tipine
gre sistem ierisinde baz parametreler deer aldndan (Triyaj
rengi oranlar) gelen varlklara geli tiplerini kaydetmek iin bir
mekanizma gereklidir. Assign modl ite bu ie yarayan bir
modldr. Yani Entitylere bir zellik (attribute) deeri atamada
kullanlrlar.
Assign 1e ift tklayp alan pencerede Add dmesine basn ve
Type olarak Attribute sein. Attribute Namee geli tipi ile ilgili
bir ifade yazacamzdan, rnein, gelisTipi yazalm. Burada
Trke karakter kullanmamaya dikkat ediniz. New Value ksmna
ise 1 yazalm (ekil 3-4). Kullandmz 1 deeri Ambulansla gelileri
temsil etmektedir.
ekil 3-4 Attribute "GeliTipi"

Gelen hastalarn geli zamanlarn da kaydetmek istiyoruz. Bunun

iin yine her hastaya bir Attribute (zellik) tanmlayacaz. Yine
17

Assign1de Add dmesine basp Type olarak Attribute ve

isim olarak da GelisZaman giriniz. Buradaki deer ise Entitynin
geldii zaman ifade edecek bir ey olmaldr. Bunun iin uygun
Arena fonksiyonu TNOWdr. Bu fonksiyon o anki benzetim
zamann ifade etmektedir. Value ksmna TNOW yazanz.
Son olarak gelen ambulans hastasnn Triyaj rengini burada
belirtmeliyiz. Yine bunun iin bir hasta zellii tanmlayp bu
zellie bir deer atayacaz. Bunun iin yine Assign 1de Add
dmesine basp Type olarak Attribute seelim. Attribute Name
olarak TriyajRenk yazalm. Deer blmne ise Tablo 3-1de
belirtildii ekilde %70i krmz ve %30u sar olarak belirtmeliyiz.
Bunu yapabilmenin bir yolu bu olaslk deerleri ile renk deerleri
atamakdr. Arenann DISC fonksiyonu discrete (kesikli)
olaslklarla bir deer geri dndren hazr bir fonksiyondur. Value
blmne aadaki ifadeyi yazalm.
DISC(0.7, 1 , 1.0, 2)
lk parametre ilk deer iin olaslk deeridir. 0.7, ondalk ayrac
. olmak zere, %70 olasl temsil eder. Sonrasnda gelen 1 ise
%70 ihtimalle elde edilecek deerdir. Bizim durumumuzda bu
Krmz rengi temsil etmektedir. DISC fonksyonu birikimli olarak
olaslk deeri alr. Dolaysyla sonraki 1.0 ise %70den kalan btn
olaslklar, yani %30u temsil etmektedir. Bu ise 2 deerini
verecektir, yani Sar rengin deeri olacaktr.
ekil 3-5de Assign 1 ve 2nin belirtildii ekilde doldurulduktan
sonraki halleri grnmektedir. Assign 2de yine 1deki gibi yine ayn
Attributelar tanmlanacak sadece deerleri farkl olacaktr.
gelisTipi 2 ve TriyajRenk de aadaki gibi olacaktr.
DISC(0.1, 1, 0.2, 2, 1.0, 3)
Bu DISC fonksiyonu %10 olaslkla 1 (yani krmz), %19 olaslkla 2
(yani sar) ve %80 olaslkla 3 (yani yeil) deeri atayacaktr.
3.4

Process Modl
Modelde kullanlan ilk process modl Triyaj ve Kayt modldr.
Bu modln doldurulmu hali ekil 3-6da grnmektedir. Burada 1
hemire grev alacandan Resources blmnde Hemsire
tipinden 1 kaynaa ihtiya olduu belirtilmitir. Ayrca Action
blmnde Seize Delay Release seilmi olduu bu sre iin bir
FIFO kuyruk olacan belirtmektedir. Sre zaman olarak
Triangular dalm ve deerleri olarak da 2, 5 ve 10 deerleri
girilmitir.
18

ekil 3-5 Assign modllerinin doldurulmu halleri

ekil 3-7de ise Doktorla ilk gorusme modlnn doldurulmu hali

grlmektedir. Yine FIFO kuyruk olaca belirtilmi ama bu sefer,
problem tanmnda belirtildii zere, ilemin hem 1 doktor hem de
ayn anda 1 hemire ile yaplaca belirtilmitir. Bu modlde sre
zamannn belirtildii ksmfa farkl bir yap kullanlmtr. Delay
Type olarak Expression seildiinde sre deerinin aadaki
belirtilen Expression ifadesinin verecei belirtilir. Bu ifade
Arenann Advanced Process modllerinden birisi olan
Expression modl ile oluturulmu bir yapdr ve bir sonraki
blmde aklanmtr.
Modelin dier iki sreci olan Testler ve X-Ray ile Doktorla ikinci
grme uygun ekilde doldurulur.

19

ekil 3-6 Triyaj ve Kayt modl

ekil 3-7 Doktorla ilg grme modl

3.5

Expression Modl
Expression modl uana kadar kullandmz modllerin
bulunduu Basic Process templateinde yer almamaktadr. Bu
modl Project Bardaki Advanced Process templateindedir. Eer
20

ekrann sol tarafnda bu ablon grnmyorsa blm 4.4de

anlatld gibi eklenebilir. Expression templatei izelge
eklindedir (srkle brak ile modele eklenmez). ift tklayarak yeni
bir eleman ekleyiniz ve ekil 3-8deki gibi doldurunuz. Burada
Name belirtiginiz, Doktorla ilk grme modlndeki
expressiondaki ifadenin aynsdr. Expression ile aslnda bir dizi
(array) tanmlanmaktadr. Bu dizinin ka eleman olduu Rows da
belirtilmitir. Eer iki boyutlu bir dizi isteniyorsa Columnsa da bir
deer girilebilir. Bizim dizimiz 3 satrdan olumakta ve her satrdaki
deerler ise Expression Valuesa tek tek eklenmektedir. Eklenecek
deerleri elle yazabildiiniz gibi mouseun sa tuuna bastnzda
Build Expression ... ve Random Distributions seerek de
yazabilirsiniz.
ekil 3-8 Expression modl

Burada belirtilen deerler aslnda birer olaslk dalmdr. Bu

ekilde yapmamzn nedeni Tablo 3-1de belirtildii zere hastalarn
triyaj renklerine bal olarak Doktorla ilk grme srelerinin,
yani dalmlarnn, farkl olmasdr. DoktorSuresi adnda bir dizi
oluturarak, TriyajRenk indeksi ile doru dalm arlacaktr.
Yani TriyajRenk 1 ise Lognormal, 2 ise ssel, 3 ise gensel
dalmdan bir deer dndrlecektir. Buradaki ekleme sras
nemlidir nk DoktorSuresi(1) listedeki ilk eleman verecektir.
3.6

Decide Modl
Modelde iki adet Decide modl kullanlmtr. Bu modller
21

Entitynin yol ayrmlarn temsil etmektedir. Bir koula veya bir

olasla bal olarak bu modle gelen varlklar yn deitirirler.
ncelikle daha basit olduundan Doktorla ikinci grmeden
sonraki Decide modl aklanacaktr. ekil 3-9da bu modln
doldurulmu hali grlmektedir. Type olarak iki ynl ansa
dayal olarak karar tipi seilir. Bu durumda Percent True alanna 0
ve 100 aras bir deer girilir. Bu olaslkla gelen Entity (bu modelde
Hasta) Deciden True ynne gidecektir. Tabi her gelen Entity iin
farkl bir yne olacaktr. Eer o Entity iin retilen olaslk deeri bu
alana girilen deerden (%20den) bykse False ynne
gidecektir.
ekil 3-9 "Karar" Decide modl

Doktorla ilk grme sonrasndaki Decide modl ekil 3-10da

grlmektedir. Bu modl ise iki ynl ve koula gre Entityye yn
verir. Koul eitli ekillerde belirtilebilir. Bir Attribute deerine
bal olarak (rnein TriyajRenk 1 ise) veya bir deikene bal
olarak belirtilebilir. Bizim rneimizde ise, Tablo 3-1de belirtildii
zere, Hastann test ihtiyac oran hem triyaj rengine gre hem de
olaslk deerine gre belirlenmektedir. Bu durumda nce hastann
tiryaj rengi kontrol edilmelidir. lk parantezli ifade triyaj renginin 1
mi veya 2 mi olduunu kontrol eder. == ifadesi eit olup
olmadn, || ise veya ifadesini temsil etmektedir. Bu ifade
Triyaj rengi krmz veya sar m? eklinde bir ifadedir.
(TriyajRenk == 1 || TriyajRenk == 2)
Takip eden && ise ve balacdr. kinci parantez ifadesi 0 ila 1
arasnda bir dzgn dalm deeri (yani bir rassal sayy) %10dan
kk olup olmadn kontrol eder. Eer gelen varlk iin retilen
deer %10dan kkse yine True deeri elde edilmi olacak ve
dolaysyla varlk Testler ve X-Ray modlne gnderilecektir.
&& (UNIF(0,1) <= 0.1)
22

ekil 3-10 Test Decide modl

3.7

Record Modl
Record modlleri istatistik toplamak iin kullanlan modllerdendir.
Modelimizin en sonunda 3 adet kullanlmtr. En altta yeralan
ToplamZaman modl ekil 3-11de gsterilmektedir. Bu
modlde Type olarak Time Interval seilir. Bylelikle iki zaman
arasndaki fark data olarak kaydedecektir. Entity bu modle geldii
zaman o anki benzetim saati ile GelisZamani varlk zelliindeki
deerinde yazan saati birbirinden kartarak ToplamZaman etele
tablosuna yazar. Bu tablodaki deerlerin zetleri (ortalama,
standart sapma) model almas bittikten sonra grlebilir.
ekil 3-11 Record modl

Modelimizdeki dier record modlleri de bu modl gibidir. Sadece

Name blmleri farkldr. Dier blmler ise, Type, Attribute
Name ve Tally Name ise ayndr.

23

3.8

Modelin altrlmas ve deneyler

Modelin alma sresini (Replication Length) 2880 dakika olarak,
tekrar saysn ise 10 olarak girip altralm.
Raporun Queue blmne gittiimizde aadaki sonular
grrz. Sizin deerleriniz bunlar ayns olmasada yakn deerler
olmaldr. Burada ilk gzmze arpan Doktorla ilk
gorusme.Queue deerinin 117.41 dakika gibi ok yksek bir deeri
olduudur. Hastalarmz ortalama 117 dakika, neredeyse 2 saat,
doktoru beklemektedir. Bu istediimiz hedefin ok ok uzandadr.
Hedefimiz hastalarn ortalama 10 dk. beklemesi, dier taraftan
doktorlarn %70 orannda almasdr.

lk hedefimizi tutturamadmzdan ikincisine bakmadan are

dnelim. Kurukta bekleme zamann drmenin bir yoluda
kaynaklarn arttrlmasdr. Bu almamzda biz de doktor
kaynann bekleme zamanlarn indirmemiz iin gerekli olduunu
dndmzden doktor saysn 1 arttrarak etkisinin nasl
olacan inceleyeceiz.
Resourcelardan Doktor saysn (Capacity) 4 yapp modeli tekrar
altralm. Yine 10 tekrar yaptmzda bu sefer doktor ilk grme
kuyruunun 9.2 dakikaya dtn greceksiniz. Doktor saysn 1
arttrmakla bekleme zamanlar ciddi oranda deimektedir. Bu ayn
zamanda ilk hedefimizin de tututuunu gstermektedir. Dier
taraftan ikinci hedefimiz olan doktor kullanm oranna bakabiliriz.
Sonu

raporunun

Resource

blmnn

Instantaneous
24

Utilization blmnde dotorun zamannn %80inde megul

olduu grlmektedir. Hemireler ise %74 youndurlar. Doktor
hedefimiz %70 olduundan belki 1 tane daha doktor ekleyip
deniyebiliriz.

Bu rnekte
Arenada

Assign Modl
Decision Modl
Record Modl
Advanced: Schedule Modl
Advanced: Failure Modl

25

4 BOAZ GE MODEL
4.1

Tanm
stanbul Boaznn Marmara - Karadeniz ynnde geiinin
benzetimini yapmak istiyorsunuz. Boazdan gemek isteyen
gemiler Yenikap aklarna demirleyip bir klavuz kaptan gelmesini
beklemektedir. Klavuz kaptan geldikten sonra boaz geii
yaplmakta ve Karadenize kan gemi yoluna devam etmektedir.
stanbul Boaznn bir kuyruk sistemi olarak benzetimini yapnz.

KARADENZ

Yenikap
Gemi bekleme mevkisi

26

4.2

Model

4.2.1 Parametreler
Gemilerin Yenikapya gelilerinin rassal olduunu ve geliler aras
srenin ssel dalmdan geldiini ortalamas 1 saat olduunu
bilmektesiniz.
Bir klavuz kaptann ana merkezden Yenikapda bekleyen klavuzluk
hizmeti verecei gemiye ulamas sresinin ssel dalma
uyduunu ve ortalamasnn 30 dk. olduunu bilmektesiniz.
Gemilerin sabit hzla boazdan gemesi gerektiinden gei sreleri
arasnda nemli bir fark olmamakta ve sabit 5 saat srmektedir.
Bir klavuz kaptan geminin boaz geii sresince balangtan ka
kadar gemi ile birlikte kalmakta, boaz knda, yani gemi
Karadenize ulatnda gemiden bir bot ile ayrlmakta ve
Yenikapdaki merkeze geri dnmektedir. Bu geri dn sreleri
Normal dalma uymakta ve ortalama 1 saat, standart sapmas ise
15 dakikadr.
4.3

Senaryolar
Modeli kurmaktaki amacnz, Yenikapdaki gemi bekleme srelerini
en aza indirecek uygun klavuz kaptan saysn bulmaktr. Bu
nedenle modelinizi klavuz kaptan says 6, 8, ve 10 iin ayr ayr
altracak ve bekleme srelerini gzlemleyeceksiniz.

4.4

Hazrlk
Bu modelin kurulmas iin ncelikle Arenann Advanced Process ve
Advanced Transfer templatelerinin eklenmesi gerekmektedir.
Aadaki ekilde grld gibi menden seim yaplacak ve bu iki
template eklenecektir.
(Template dosyalarnn bulunduu yer
\\Arena_Templates )

27

Advanced Transfer template'inden Station ve Route modlleri,

Advanced Processden ise Seize ve Delay modlleri kullanlacaktr.
Giri blmnde grdnz harita resmini bu dokmandan
kopyalayarak (copy) Arenaya yaptrnz (paste).
4.5

Genel grnm
Modelin bitmi halinin genel grnm aadaki ekle benzer
olacaktr. Bir sonraki blmde modl diyagram aklanmtr.

28

4.6

Modl diyagram
Gemi gelisleri

A ssign 1

0
bogaz giris

KilavuzAL

A ssign 4

Bogaz cikis

KilavuzGeriDon

KilavuzBIRAK

KilavuzGemiye

Bogaz rotasi

A ssign 2

A ssign 3

K aradeniz

Modl Ad
Gemi gelileri
Bogaz giris
Kilavuz AL
Kilavuz Gemiye
Bogaz rotasi
Bogaz cikis
KilavuzGeriDon
Kilavuz BIRAK

4.7

Modl Tipi
Create
Station
Seize
Delay
Route
Station
Delay
Release

Template Ad
Basic Process
Advanced Transfer
Advanced Process
Advanced Process
Advanced Transfer
Advanced Transfer
Advanced Process
Advanced Process

Variables ve Resources
Aadaki deikenleri Basic Processdeki Variables listesinde
tanmlaynz.
KilavuzKaptanSayisi
GelenGemiSayisi
OrtalamaGecisSuresi
ToplamGecisSuresi
Ayrca yine Basic Processdeki Resourcesda bir kaynak tanmlaynz
(KilavuzKaptan). Bunun kapasitesi de her bir senaryonuzda 6, 8 ve
29

10 olacaktr.
4.8

Assign Modlleri

30

4.9

Stationlar
Create modlnde yaratlan Entitilerin ekran zerinde bir noktadan
bir noktaya transferi Station noktalar ile olur. Ekrana bir Station
noktas koymak iin ara ubuklarndan Animate Transferdeki
Station seilir. Seimden sonra Yenikap ve Karadeniz dolaylarna
Station ekleyiniz.
Animate Transfer ara ubuunu kartmak iin View ve Toolbars...
seilmelidir.

Daha sonra iki station noktas arasna, yine Animate Transfer ara
ubuundan Route seilmeli ve bir rota izilmelidir.
Boaz giris modlnde station olarak Yenikap dolaylarna
eklediiniz stationn ismi seilmeli, ayn ekilde Boaz k
modlnn station olarak da Karadeniz dolaylarna eklediiniz
station noktas seilmelidir.
Ayrca Bogaz Rotas modlnde de Destination Type olarak station
seilmeli ve Karadeniz iin olusturduunuz Station noktas
seilmelidir.

31

Bu rnekte
Arenada

Advanced Transfer: Station Modl

Advanced Transfer: Route Modl
Advanced: Seize Modl
Advanced: Delay Modl
Advanced: Release Modl

32

5 OTOYOL GELER MODEL*

5.1

Tanm
Bu rnekte1 New Jersey Turnpikedeki otoyol gielerden oluan bir
ulam sistemini gsterilmekte ve gie cretlerinin toplanmasndan
kaynaklanan
kuyruk
gecikmeleri
zerine
bir
alma
hedeflenmektedir. ekil 5-1de alma yapacamz bu sistemi
gsterilmektedir.

ekil 5-1 New Jersey Turnpikedaki cret Gieleri Sistemi

Gieler; 2 Tam Bozuk Para (TP) Hatt, 2 Nakit Para (NP) Hatt ve 1
Kolay Gei (KG) hattndan oluuyor. Gelen aralar aada 3 grupta
snflandrlmtr:
1) Tm gelen arabalarn %50si TP hattna gitmektedir, ve aldklar
servis hizmeti zaman dalm Norm(4.81,1.01)a gredir.
Unutulmamaldr ki sadece pozitif deerler geerlidir.
2) Tm gelen arabalarn %30u NP hattna gitmektedir ve aldklar
servis hizmeti zaman dalm 5 + Logn(4.67,2.26)a gredir.
3) Tm gelen arabalarn %20si KG hattna gitmektedir ve aldklar
servis hizmeti zaman dalm 1.18 + 4.29 Beta(2.27,3.02 )a
gredir.
leri zorlatrmamak iin kuyruklar arasnda kaynamalar olmadn
kabul ediyoruz. Yani, bir araba bir kere giesi karsndaki sraya
sondan girdii zaman, asla dierlerine gei yapamaz.
1

* Bu rnek Tayfur Altok ve Benjamin Melamed (2007)in Simulation Modeling

and Analysis with ARENA (Academic Press) kitabndan Trkeye evirilerek
alnmtr

33

Traffik skkl duraan deildir ve gnn saatleriyle birlikte geni

bir yelpazede deimektedir. Beklenildii gibi trafik, sabah ve
akam teleli saatlerde youn, talebin az olduu saatlerde ise
seyrektir. Aadaki tabloda ara gelileri aras zaman dalmn 24
saatlik periyotlar halinde zetlemektedir.
Zaman
Periyodu (saat)

Geliler Aras Zaman Dalm

(saniye)

0 AM 6 AM

8 + Gamm(4.4,4.12 )

6 AM 9 AM
9 AM 16 PM
16 PM 19 PM
19 PM 24 PM

Tria(1.32,1.57,1.76)
2.64 + Weib(0.82,4.5)
Tria(1.32,1.57,1.76)
4.2 + Gamm(0.87,8.24)

Faal olan nakit para gielerinn says zamana gre deimektedir.

Bu tarz gielerde memur grevlendirilmesi gerektii, stelik
iletilmesi de pahal olduu iin talebin az olduu zamanlarda bir
tanesi kapal tutulmaktadr. Sadece sabah ve akam teleli
saatlerde tm nakit para gieleri ak tutulmatadr.
Gie sistemi iin tipik genel performans analiz hedefleri aadaki
sorular akla getirmektedir:
1. Ek trafiin araba gecikmelerindeki etkisi nedir?
2. Baka gieler amak bekleme zamanlarn belirgin bir ekilde
azaltacak m?
3. Baz gieler hafif trafik saatleri boyunca, bekleme zamanlarn
hissedilir derecede artrmadan kapal tutulabilir mi?
4. Baz nakit para gielerini tam bozuk para veya kolay geci
gielerine evirmenin etkisi ne olurdu?
5. Her iki nakit para kabini de her zaman ak tutulacak olursa
bekleme sreleri nasl azalacaktr?
Tabii ki bu gibi ilave fikirler alma altndaki belirli gielere zel
olabilir, ama biz bizim durumumuzda, sistem ve kabin kullanm
srasnda ortalama srelerin performans ltlerini kullanarak en
son soruya daha fazla nem vermek istiyoruz.
Yukardaki cretli gei sistemi iin bir Arena modeli sre yerleimi
ekil 5-2de gsterilmitir.

34

ekil 5-2 cretli gei sistemi iin bir Arena modeli

Model u bileenlere ayrlabilir: eitli zaman periyotlarnda doru

dalmlarla yaylan araba mevcutlar yaratma, en ksa kuyrukla
doru gieye araba yollanmas ve gelen arabalara hizmet.
Bu amala parallel mantkla (oklu gieler gibi) modl kmelerinin
modellemesini kolaylatrmak iin Set yapsn kullanyoruz. Sonu
olarak, byle yaplarn says kolaylkla deitirilebilir. Sonraki
balklarda baz detaylaryla ve simlasyon sonularyla birlikte
cretli gei modeli tanmlanacaktr.
5.2

Geli retimi
Araba gelileri Gelen Arabalar diye adlandrlan Create modlnde
retilmektedir (ekil 5-3).

35

ekil 5-3 Create modlnn iletiim kutusu Gelen Arabalar

Burada Geliler Aras Zaman ksm, araba gelileri aras zamanlar

iin zamana bal rneklem dalmlarn Int_Times(k) ifadesi
araclyla belirtir. Int_Times deikeni rneklem ifadelerinin bir
vektrdr, ekil 5-4de tanm grntlenmitir. k bu vektr iin 1
ve 5 arasnda bir indeksi temsil eden bir deikendir.
ekil 5-4 Int_Times Vektrnde zamana bal geli-aralar iin bir rneklem
dalmn belirten iletiim kutusu

Unutmayn ki k ve Int_Times nceki tabloda verilen girdilere karlk

gelir. Gerekli dalma ulamak iin, k deikeni, geli gnnn
zamanyla (saatiyle) deien araba miktarlarna gre, uygun olan
satr dizinine yazlmtr. Bu atama; araba oluturulmasndan
hemen sonra, araba miktar Tipi Atama ve Skkl Deitirme
Periyodu olarak adlandrlan Ata modlne girdiinde meydana
gelir. ekil 5-5de bunun iletiim kutusu grntlenmitir.

36

ekil 5-5 Tipi Atama ve Skkl Deitirme periyodu olarak adlandrlan Ata
modlnn iletiim kutusu

knn atamas ifadeyi ksmen grntleyen Atamalar blmnn

nc satrnda yaplmtr (parantez iinde koullar saniye
cinsindendir):
k = 1 * (t < 6*3600) +
2 * (t >= 6 * 3600 .and. t < 9 * 3600) +
3 * (t >= 9 * 3600 .and. t < 16 * 3600) +
4 * (t >= 16 * 3600 .and. t < 19*3600) +
5 * (t >= 19 * 3600)
Unutmayalm ki yukardaki t deikeni Atamalar blmnn ikinci
satrndaki simlasyonun saat deikeni Tnowa ayarlanmtr.
Sonu olarak, verilen herhangi bir zamanda bir yklem (yani koul)
kesinlikle dorudur (1 ile deerlendirilir) ve tm dierleri yanltr (0
ile deerlendirilir). Bylelikle gerekli satr dizini salanr. Ek olarak,
Atamalar blmnn ilk satr, her arabann tip numarasn gerekli
olasl kullanarak (Arena DISC dalm araclyla) rnekler
(1=Tam bozuk para, 2=Nakit para, 3=Kolay gei) ve bunu arabann
Tip zelliine atar. Drdnc satr arabann geli zamann, Tnow,
arabann ArrTime zelliinde saklar (ileride sistem zaman
hesaplamada kullanmak iin).
5.3

Arabalar Gielere Gnderme

Atamalar yapldnda Hangi Tip diye adlandrlan bir araba miktar
Karar modlne ilerler, bunun iletiim kutusu ekil 5-6de
gsterilmitir.

37

ekil 5-6 Hangi Tipin Karar modlnn letiim Kutusu

Bu modl arabann Tip zellikleri ile uyumlu olarak, bir araba

miktarn doru gieye yollar. istasyon modl zerinden bir konum
kavram (Gelimi Transfer ablon panelinden) uygulanmaktadr. Bu
tek bir istasyonu (blgeyi) veya bir dizi istasyonlar (oklu blgeleri)
ifade edebilir. stasyonlarn (blgelerin) her biri modeldeki bir
fiziksel veya mantksal blgeyi modelleyecektir. Bizim rneimizde,
tek olan Kolay Gei giesi tek bir istasyon modl tarafndan
modellenmitir ve oklu olan Tam Bozuk Para ve Nakit Para gieleri
de bir dizi istasyon modlleri tarafndan modellenmitir nk her
bir gie tipi iin mantk ayndr (benzerdir). Aklamak iin ekil
5-7de Tam Bozuk Para gielerini temsilen hazrlanm istasyon
modlnn iletiim kutusu gsterilmektedir.
ekil 5-7 Tam Bozuk Para gieleri iin hazrlanan istasyon modl iletiim
kutusu

Bu amala, stasyon Tipi alanndan set opsiyonu seilmitir (tek

bir stasyon modl tanmlayan stasyon opsiyonuna kart olarak).
38

Modelleyici sonra da stasyon Dizi yeleri alanndan sandaki 3

dme yardmyla dizi ye isimlerin snflandrr. Burada, iki Tam
Bozuk Para giesi TBP_1 ve TBP_2 diye isimlendirilmitir (ayn
mantkla, NP gieleri de kendi istasyon modl ayarlamalarnda
NP_1 ve NP_2 olarak isimlendirilmitir). Bu istasyon modl ayarlar
isim belirle alannda belirlenir. Istasyon modl ayarlarnn belli bir
yesine bir miktar girdiinde zellii Sakla alan zellik isimlerini
hangi istasyon IDsini depolayacaklarna gore snflandrmak iin
kullanlr. Bu ID sadece stasyon Belirleme yeleri alan listesinin
iinde olan gerekli istasyon isminin srasdr (pozisyonudur). Bizim
durumumuzda, stasyon modl gelen araba miktarnn
Geerli_Giesine balanmak iin baka bir yere atanr. Bu IDyi
saklamak, ortak kaynak, kuyruk vb. indekslemekte kullanlabilecei
iin faydal olabilir.
cret gieleri stasyon modlleri tarafndan modellenirken,
arabalar gielere tiplerine gre gnderme ii bir stasyonSe
modlnde yaplr (leri Transfer ablon panelinden). Buna gre
modl Hangi Tip, tip1 (Tam Bozuk Para), tip2 (Nakit Para) ve tip3
(Kolay Gei) arabalarn srasyla, stasyonSe modlleri Tam Bozuk
Para Arabalar, Nakit Para Arabalar , Kolay Gei stasyonuna, tip
zelliklerine gre, gnderir. stasyonSe modlne giren her araba
miktar bir grup istasyon (gie) arasndan bir istasyon (gie) seer.
TBP arabalar (tip 1) iin hazrlanan ekil 5-8deki iletiim kutusunda
temsilen gsterildii gibi.
ekil 5-8 stasyonSe modl TBP arabalarnn iletiim kutusu

39

Burada modelci tarafndan, stasyon modllerinin listesi ve

sandaki 3 dme yardmyla ilerinden seilmek zere stasyon
alan ierisinde kuyruklar kurulmutur. Her bir giri bir stasyon
modl (NP_1 ve NP_2nin bu iki NP gielerini temsil ettiini
hatrlayn) ve ilgili kuyruu (NPSQ_1 ve NPSQ_2nin NP gieleri
iindeki kuyruklar temsil ettiini hatrlayn) belirler. Deneme
Durumu alan ierisinde seili Minimum kk ve Dayanlan Seim
blm iinde tik atlm Kuyruktaki Numara kk, araba
Mevcutlarn en ksa kuyruklu bir gie semek zere ayarlanmtr.
Modelci alternatif olarak Maximum kkn zelletirebilir ve gie
seimini dier miktarlara dayandrabilir (keyfi bir ifade de dahil
olmak zere). Birbirlerine ayn anda gei ihtimaline kar, duruma
yeterli gelecek ilk gie seilir. Modelciye Rota Zaman ve nitler
alan iinde yolculuk zamann ayarlayabilme imkan salamas iin
Transfer Tipi alan Rota eeneine gre ayarlanmt. Dier
Transfer Tipi seenekleri Balant (sradan bir mantksal balant),
Tama (tayclar modellemek iin, kamyon veya forkliftler gibi) ve
Convey (conveyorlar modellemek iin). Tayclar ayr bir rnekte
incelenecektir.
NP arabalar (tip 2) ilgili stasyonSe modl Nakit Para
Arabalarnda farkl bir ilem gerektirir. ekil 5-9da bunun iletiim
kutusu gsterilmektedir.
ekil 5-9 stasyonSe modl Nakit Para Arabalarnn iletiim kutusu

Biz tekrar Deneme Durumu alanndan Minimum seeneini seeriz.

Fakat hatrlanmaldr ki, TP gielerinden farkl olarak, NP
gielerinden biri (diyelim ki, NP_2) herzaman akken, dieri
(diyelim ki, NP_1) off-peak saatlerinde kapaldr. Bu olay aklamak
iin Dayanlan Seim blmnden ifade seeneini seiyoruz ve
Istasyonlar alanndaki her bir NP giesi iin ayr bir ifade belirliyoruz.
Kaynak NPS_1 ve kuyruk NPSQ_1in Istasyon modl olan NP_1 ile
ilikili olmasn salayn ve benzer olarak Kaynak NPS_2 ve kuyruk
NPSQ_2nin de Istasyon modl NP_2 ile ilikili olmasn salayn.
40

Son olarak da, unutmayalm ki MR(R) ve NQ(Q), kaynak Rde kaynak

nitesi saysn ve kaynak Qda Miktarlarn saysn srasyla
dndren Arena fonksiyonlardr ve farzedelim ki NPSQ_2 1000den
az arabay kuyrua alabiliyor (aksi takdirde var olan yeterince byk
bir say ile 1000 de deitirilebilir). imdi Istasyonlar alan iindeki
ifadelerin doru bir ekilde belirlendii konusunda emin olmak iin,
sradaki, NP_1 iin olan ifadelerle ilgili iki durumu inceleyin:
1. NP_1 giesi ak ise, 1-MR(NPS_1) = 0 dr, ve NP_1 iin olan ifade
NQ(NPSQ_1) olarak deerlendirilir. Gie blm, gerekirse,
NQ(NPSQ_1) ve NQ(NPSQ_2) nin minimumuna dayandrtlr.
2. Dier tarafdan, NP_1 giesi kapal ise, 1-MR(NPS_1) = 1 ve
NQ(NPSQ_1) = 0 dr ve NP_1 iin olan ifade 1000 olarak
deerlendirilir. Bu numara NQ(NPSQ_2)ye ulat varsaymndan
dolay gerektiinde kesinlikle NP_2 giesi seilecektir.
5.4

Arabalara Gielerde Hizmet Vermek

Bir kere bir araba miktar kendi giesine gnderildiinde,
(muhtemelen) ilgili kaynak kuyruunda sraya girer ve neticede
creti deyip gielerden ayrlr. zellikle IstasyonSe modl olan
Tam Bozuk Para Istasyonlarndan kan arabalar TP Giesine Ilerle
diye adlandrlm Yakala modlne girerler. Bu modln iletiim
kutusu ekil 5-10da gsterilmitir.
ekil 5-10 TP Giesine Ilerle diye adlandrlm Yakala modlnn iletiim
kutusu

Burada araba miktar ilgili Istasyon modlnn kayna (gienin

sunucusu)nu yakalamaya alr. Ama bu kayna gstermek iin
Kaynaklar alanndan istasyon (gie) grubuna karlk gelen bir grup
kaynak(sunucu) atamamz gereklidir. rnein, her biri ayr ayr TP
41

gieleri iin, TP_1 ve TP_2deki kaynaklarn isimleri TPS_1 ve TPS_2

olur, ve ilgili kuyruklar da TPSQ_1 ve TPSQ_2 diye adlandrlr.
Bu yaplar belirlemek iin nce gerekli gruplar kurulur. Daha
spesifik olarak, bir grup kuyruklar oluturmak iin Kuyruk Tipi alan
ierisinden Set seenei seilir ve Set Name alanna ismi girilir.
Sonra ekil 5-11de Kaynaklar iletiim kutusunda gsterilen ve Ekle
butonu kullanlarak ekrana gelen gerekli kaynaklar set oluturulur.
ekil 5-11 Kaynak set TP Sunucularnn letiim Kutusu

Burada, Tip alanndan Set seenei ilk olarak seilir, ve Set Name
alanna ismi girilir. Sonra, Seim Kural alanndan Specifik ye
seenei seilir, ve Set Indeks alanndan zellik ismi Geerli_Gie
girilir (Unutmayn ki Ikincisi doru kaynan IDsini elinde
bulundurmak zere tutacak). teki seim kurallar rasgele
seeneini ve konjonktrel seenei iinde tutar.
TP Sunucular setni kaynak yelerini oluturmak iin, modelci
Temel lem (Basic Process) ablon panelindeki Set modln ekil
5-12nin altndaki tabloyu ekrana karmak iin kullanr.
ekil 5-12 Set modlndeki(bir altta) setlerin tablo grnm ve kaynak set TP
Sunucularn yeleri (iki altta)

42

Daha spesifik olarak, ayr bir set ile ilikilenen her bir dizi ile birlikte
ncelikle tabandaki tablo grnr. Genel olarak, eer gerekli set
henz oluturulmamsa, o zaman yeni bir dizi eklemek iin
Double-click here yazan metin mesajna ift tklanarak tablo
iinde yeni bir dizi olarak oluturulabilir. Yeni set sim stununda
isimlendirilir ve tipi de Tip kolonundan seilir. Set bir kez
oluturulup tablo dizisi olarak grndnde modelci yeler
kolonunun altndaki butona tklar ve ekil 5-12in st tarafndaki
iletiim kutusu kar. Sonra yeni set yeleri de set eklemeye benzer
olarak st tablodaki diziler olarak eklenir.
Gelimi Set modlnn (Gelimi ilem ablon panelinden) Set
modl yerine kullanlmas haricinde, Kuyruk setlerinin
oluturulmas ve yeleri benzerdir (analojiktir). nceden Geerli
Gie zelliinin ilgili gie kuyruunun IDsini tuttuu yer olarak ekil
5-12nin alt blgesinde akland zere, ekil 5-13 Gelimi Set
modlnn (ekilde altta) ve kuyruk seti TP Kuyruklar (ekilde
stte) yelerinin tablo grntlerini gsterir.
ekil 5-13 Gelimi Set modulndeki setlerin (bir altta) ve kuyruk seti TP
Kuyruklarnn (iki altta) yelerinin Tablo grnts

Bir kere bir araba kendi sunucu kaynan (gie) yakalamay

baard zaman, cret deme ilemi sreci iin yolunun zerindeki
bir Erteleme modlne girer. rnek olarak, ekil 5-14 TP
arabalarnn cret deme ilemi amal olan Erteleme modlnn
iletiim kutusunu gstermektedir.

43

ekil 5-14 Erteleme modl Tam Para denin letiim kutusu

Hatrlanmaldr ki bir NP giesi (zellekle, CR_1) talebin daha az

olduu saatlerde kapaldr. Bu taktik izelgeleme modl
kullanlarak ilgili tablo grntsn ekrana karmak iin Temel
lem ablon panelinden uygulanr. ekil 5-15de tablo
gsterilmitir.
ekil 5-15 izelgeleme modlndeki (iki altta) kapasite izelgelerinin tablo
grnm ve gie NP_1deki NPS_1 sunucusu ilgili sreler (bir altta)

Plan NPS_1 Plan ile kaynak NP_1 arasndaki iliki, Tip stunundan
Plana Dayal seeneini seerek ve NPS_1 Plan ismini Plan smi
kolonuna girerek, Kaynak modlnde (gsterilmedi) belirlenir.
demenin tamamlanmasyla, (kaynak setine indekslemek iin
tekrar Geerli_Gie zelliini kullanarak) her araba kendi yolunda
gie kaynandan serbest braklmak iin ilgili Salm (Release)
modlne ilerler. rnek olarak, ekil 5-16 TP arabalar iin Salm
modlnn iletiim kutusunu gstermektedir.

44

ekil 5-16 Salm modl TP Giesinden Ayrln iletiim kutusu

Bu noktada araba para deme ilemini henz tamamlam ve (mha

diye arlan) mha modlne karlmadan nce modelde tek
nemli grevi kendi ak srelerinin kaydn tutmaktr. Bu amala,
her araba miktar, Kayt Ak Zamanlar diye adlandrlan Kayt
modlne girer. Bunun da iletiim kutusu ekil 5-17de
gsterilmitir.
ekil 5-17 Dialog box of Record module Record Flow Times

Burada Tip alan; gemi zaman, zellik Ad alannda belirlenen

arabann zelliklerinde depolanan deerden kaydetme iini gren
Zaman Aralklar seeneine gre ayarlanmtr. Bu zellik (ArrTime)
nceden gielerde arabann var zamann kaydetmek zere
ayarlanmt, bu yzden gerekli ak sreleri iyi bir ekilde topland.
Unutmayalm ki, tik kutusu Sete Kaydet ekil 5-17de iaretlendi.
Ayrca unu da kaydedelim ki Set simlerini Tut alannda bir isim
belirlenmitir (Ak Zamanlar), ve seilen Set Indeksi alan seenei
arabann Tip zelliidir. Bu bilgi ak zamanlarn ayr ayr araba
tipine gre kaydetmek iin ayarlanr: TP, NP ve KG. Araba tipine
gre sistem ak-zaman derlemesini ynetmek zere l bir etele
45

istatistii grubu kullanmaktadr.

ekil 5-2deki cret gieleri modelinin incelenmesi sonucunda, ciddi
bir benzerlik ve tipdeki arabalarn mantksal sralamasnda kk
farkllklar olduunu grlmektedir. Sadece tek bir KG giesi olduu
iin, Model KG arabalar hari hem TP hem NP arabalar iin
stasyonSe modllerini kullanmaktadr. Bu farkllk modeli
kolaylatrmasna ramen, ayn zamanda da modeli temel olarak
tek bir KG giesinde kstlar. TP ve NP yollar mantn KG yolu iin
de tekrarlamak suretiyle modeli daha genel yapda tasarlamann
ciddi manada faydalar bulunmaktadr. Eklenen genellikler analiste
kolalkla KG gielerinin saysn deitirme imkan salar, bylelikle
modelin deneysel araln da geniletir.
5.5

cret Giesi Modeli Benzetim Sonular

5.5.1 Temel Model

cret giesi modeli 24*60*60 = 86,400 saniye (bir gn) iin
altrlmtr ve aadaki sonular eldeedilmitir.
Kuyruk blm her 5 gie kuyruu iin (2 TP kuyruu, 2 NP kuyruu
ve 1 KG kuyruu) gecikme istatistiklerini gsterir. Beklendii gibi,
NP kuyruklar en uzun kuyruklara sahiptir, TP kuyruklar daha ksa
gecikmeler ve KG kuyruu ise kk gecikmelere sahiptir.
Grlmelidir ki NPSQ_1 ok byk bir gecikmeye sahiptir, nk
bizim modelimiz NP_1 giesini "talebin az olduu periyod"un
balangcnda kapatmakta ve bir sonraki younluk saatinin
balangcna kadar kuyruundaki arabalar zamanda "karaya
oturmu" ekilde orada beklemeye brakmaktadr. Tabiki gereki
bir modelde, modelci modele NP_1 giesini kapatmadan nce
NPSQ_1 kuyruunu bitirmesi iin bir mantk eklemelidir.

46

Kaynak blm her 5 gie sunucusu iin sunucu kullanmlarn

gstermektedir. NP_2 giesi her zaman ak bulunurken NP_1 giesi
"talebin az olduu periyod" boyunca kapal olduundan dolay,
sunucu NPS_2nin kullanm belirgin bir ekilde sunucu NPS_1den
daha yksektir. stelik, gie TP_1 , TP_2 giesini ikisi de youn
deilken zerine ald iin (bu, ilgili IstasyonSe modlnde ilk
durak olarak listelenmitir), sunucu TPS_1 TPS_2den daha yksek
bir kullanma sahiptir.

Kullanc Tanml blm araba tipine gre araba ak zamanlarnn

kayt sonularn zetler. Genellikle NP_1 giesinin youn olmayan
saatlerdeki kapallndan dolay, NP tipinin ak zamanlar
dierlerinden ok daha uzundur.

5.5.2 Gelitirilmi Model

NP_1 giesinin younluk saatleri dndaki kapallnn dramatik
etkisi akllara doal bir soru getiriyor: Eer NP_1 giesi srekli ak
bulundurulsayd, NP arabalarnn ak zamanlar ne lde
gelitirilebilirdi? cret gieleri Arena modelini u gelitirilmi
iletme kuraln yanstaak ekilde modifiye etmek kolaydr: Her
seferde sunucu kayna NPS_1in kapasitesini yalnzca 1e ayarla.
Gelitirilmi cret gieleri modelinin simlasyon sonular ise
aada sunulmutur.

47

Beklenildii zere, gelitirilmi cret gieleri nemli lde daha

dk ortalama ak zaman, NP arabalar iin azami ak zaman ve
daha yksek oranda gie kullanm vermektedir. TP ve KG
arabalarnn gielerin istatistiklerindeki kk sapmalar basit olarak
rastgelelikden dolaydr. nk farkl tiplerin arabalar hatlar aras
makaslamalar olmad srece bir biriyle etkileim gstermezler.

48

Bu rnekte
Arenada

Advanced: Expression Modl

Advanced: Advanced Set Modl
Delay
Station
Pick Station
Seize
Resources
Schedule
Release
Record

49