Univerzitet u Kragujevcu

Prirodno matematiki fakultet

Institut za biologiju i ekologiju

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA

TERENSKA NASTAVA
TEMA: NP DURMITOR

PROFESOR:
Dr Sneana Pei

STUDENT:
Nenad Zlati 202/10

Kragujevac, 2013 godina

Sadraj:

1. Uvod...............................................................................................................................................................3
2. Osnovne karakteristike...................................................................................................................................3
3. Reka Tara.......................................................................................................................................................3
3. Crno jezero i Mlinski potok...........................................................................................................................4
4. Flora i fauna...................................................................................................................................................5
5. Zakljuak........................................................................................................................................................6
Literatura............................................................................................................................................................7

1. Uvod
2

NP Durmitor (slika 1) predstavlja jedan od pet nacionalnih parkova, koji se nalazi na podruju
Republike Crne Gore. Osim nacionalnog, ima i veliki meunarodni znaaj, kako po kulturnim, tako i po
prirodnim vrednostima. Durmitor je uvren u svetsku batinu prirodnih vrednosti zajedno sa rekom Tarom
1980. godine.
Na Durmitoru se nalazi 18 glacijalnih jezera i sva su nastala radom lednika, pa zbog toga nije ni udo
to je ovaj planinski masiv dobio ba ovakav naziv, jer re ,,Durmitor znai ,,Voda sa planine. Ovaj masiv
se izdvaja po jednoj prostranoj visoravni koja se nalazi na 1.500 m nadmorske visine a sa koje se izdiu
planinski vrhovi, njih 48, sa preko 2.000 m nadmorske visine, a najvii vrh ovog masiva je Bobotov Kuk koji
je visok 2.523 m (Bei, 1969). Sa ovakvim geolokim odlikama masiv Durmitora se moe predstaviti kao
torta sa sveicama, gde gornji sloj predstavlja prostranu visoravan, a sveice impozantne vrhove. Zbog
ovakvih specifinosti javio se veliki broj kako biljnih, tako i ivotinjskih endemnih vrsta.

2. Osnovne karakteristike
Osnovnu masu Durmitora ini krenjak, koji potie jo iz doba trijasa i jure i za kojeg se procenjuje
debljina preko 2.000 m. Takoe su otkrivene eruptivne stene, koje se nalaze u blizini Crnog jezera i
Mlinskog potoka (slika 2). Zbog jakog uticaja vodene erozije i hemijskog rastvaranja krenjakog tla nastale
su kanjonske doline, a samim tim i najvei kanjon u Evropi, a drugi po veliini u svetu, a to je kanjon reke
Tare (slika 3), koji je dugaak 60 km i dubok 1.333 m, sa prosenom dubinom od 1.073 m (Cerovi, 1991).
to se hidrolokog dela tie, stalne rene tokove predstavljaju reke Komarnica, Mlinski potok, Tara i
Piva. Svi ostali tokovi su periodini i zavise od godinjeg doba. Reke i jezera uglavnom dobijaju vodu iz
podzemnih izvora ali i otapanjem snega, koga na ovoj planini ima tokom cele godine. Kao to je ve i
napomenuto, svih jezera je nastalo procesom glacijacije, i to tako to je lednik sa okolnih planina klizio,
svojom snagom i masom gurao materijal ispred sebe i kada je naiao na ravan tu se zaustavio, otopio i
upravo ta otopljena koliina vode predstavlja glavni izvor postojanja jezera (Simi, 2013). Meutim, svako
jezero se dopunjuje podzemnim izvorima, pritokama i otapanjem snega sa okolnih vrhova. Najpoznatija
meu njima su: Plavsko jezero koje je i najvee u Crnoj Gori, zatim Crno jezero, Zmijinje, Riblje, uiko
itd. Sva ova jezera imaju zajednii naziv a to su ,,Gorske oi zbog oblika, polozaja, dubine, bistrine itd
(Cerovi, 1991).
Na Durmitoru ima dosta prirodnih rezervata, koji su strogo uvani i gde je svaka aktivnost
zabranjena, osim u nauno-istraivake svrhe. Neki od rezervata su sliv krkih jezera i reka uica, Barno
jezero sa okruenjem, Mlinski potok, rezervati uma, zatim rezervat crnog bora munike kao i reka Tara sa
okruenjem (Stankovi, 2013).
to se tie biljnog i ivotinjskog sveta, o tome e kasnije biti rei. Osim endeminosti, kao glavne
karakteristike flore NP Durmitor i vertikalno zoniranje kao i uslovljenost istog nadmorskom visinom, ovde
su jako izraeni i mogu se zapaziti razliiti floristiki pojasevi, kao i impozantan biodiverzitet koji je od
krucijalnog znaaja za ouvanje stabilnosti i poveavanje odrivosti ivog sistema.

3. Reka Tara
Reka Tara jednim delom ulazi u sastav NP Durmitor, i odlikuje se time da ima najdublji kanjon u
itavoj Evropi, a drugi u svetu, posle reke Kolorado. Kroz Durmitor protie duinom od 78 km. Ova reka
ima duinu toka od 93 km, a povrina sliva je 1.853 km2 sa prosenom snagom protoka od 64 m3/sec.
Stvaranje velikog kanjona reka Tara je postigla delimino mehanikim delovanjem, a delom
hemijskim rastvaranjem karbonatnih stena. To se desilo tako to je ugljen dioksid (CO 2) koji se nalazi u vodi
reagovao sa vrstim kalcijum karbonatom (CaCO 3), i tako dobijeno jedinjenje kalcijum bikarbonat
(Ca(HCO3)2) je rastvorljivo u vodi. Na ovaj nain reci Tari je omogueno da usee ovako dubok kanjom za
kratko vreme u odnosu na reku Kolorado. Starost kanjona reke Tare se ne moe tano odrediti, ali na osnovu

brojnih geolokih istraivanja procenjuje se da je formiranje kanjona poelo krajem miocena i trajalo kroz
ceo pliocen (Cerovi,1991).
Kada spominjemo reku Taru bitno je da pomenemo i most (slika 4) na urevia Tari koji
predstavlja simbol ove reke. Graen je u periodu od 1937.-1940. godine, dugaak je 365 m i visok 172 m.
Ima nekoliko lukova, a najvei ima razmer od 116 m.
Kada govorimo o flori i fauni, endeminost vrsta uslovila je da Tara bude bude pod zatitom
UNESCO-a od 1977. godine. Najnii region reke Tare odlikuje se listopadnom vegetacijom, a iznad 1.500
metara nadmorske visine preovladavaju etinari. Ovde se moe zapaziti prethodno spomenuto vertikalno
zoniranje. Na obodima reke Tare moe se nai runolist (Leontopodium alpinum) , biljka koja je veoma retka i
zatiena, tu se nalazi i najvei rezervat crnog bora (Pinus nigra) gde se prosena starost stabala procenjuje
na 400 godina (Stankovi, 2013). Kvalitet vode je oligosaproban. to se tie ihtiofaune to je tipina
salmonidna reka, zastupljene su autohtone vrste pastrmke i lipljana. Reka se ne poribljava iz razloga da bi se
ouvao postojei genetiki sadrzaj. Reka obiluje insektima iz grupa Plecoptera, Efemeroptera i Trichoptera,
koji su indikatori za istu vodu (Simi, 2013).

4. Crno jezero i Mlinski potok

Crno jezero se sastoji iz dva dela ili dva jezera, to su Veliko i Malo jezero. Veliko jezero je dugako
855 m, iroko 615 m i duboko 24,5 m. Malo je dugako 605 m, iroko 400 m i duboko 49 m. Malo jezero
ima veu zapreminu od Velikog jezera. Leti, kada je suan period, ova dva jezera su odvojena kratkim
prelazom. U ovu masu jezera se slivaju potoci i reke. Ovde je prisutan sluaj bifurkacije 1, jer jezero sa jedne
strane otie u Komarnicu - Pivu a sa druge strane u Taru. Celo ovo podruje lei na krenjakim stenama,
slojevi se taloe jedan na drugi i razliite su boje. Jezero se puni tako to ispod Meeda postoji malo jezero
koje se stalno puni vodom od otopljenog snega, zatim u jezeru pritisak toliko poraste da voda odjednom
izbije i sliva se u jezero. Kada se ovo desi metani kau ,,pukla elina (Radulovi, 1971).
to se tie biolokih karakteristika jezera, ono je klasino oligotrofno, mala je organska produkcija
zbog kratkog vegetacionog perioda, led se zadrava od septembra pa do kraja maja. Jezera su nastanjena
malim brojem vrsta koje su usko specijalizovane i nazivaju se stenovalentima. Od beskimenjaka tu se nalazi
(Gammarus lacustris), amfipodni rak i ima ga u velikoj masi. Riba ima malo, zastupljen je pijor (Phoxinus
phoxinus) (slika 6) koji je u periodu mresta crvenkaste boje, zatim tu je i repati vodozemac (Triturus
alpestris) (slika 7) kome je ovo primarno stanite. U ovom jezeru je nainjena greka - naime, ubaena je
pastrmka (Salmo trutta-fario) koja je desetkovala populacije Gammarus-a, a Triturus je skoro potpuno
nestao. Takoe, u ovo jezero je unesen reni rak (Astacus astacus) ija je populacija izuzetno porasla. Od
insekata ima nekih Oligocheta, makrovegetacije nema, ali je ima dosta u Zmijinjem jezeru iz kog istie
Mlinski potok koji je stalna pritoka Crnom jezeru (Simi, 2013).
Mlinski potok je tipina visokoplaninska ritronska reka koja se nalazi na 1.400 metara nadmorske
visine (Cerovi, 1991). Voda je providna, lotiko podruje brzo tee, ako se negde malo smiri to je
lenitiko podruje. Zbog velike brzine 1,8 - 2m/s, dno je kamenito, ako je brzina 2m/s onda su stene, a ako je
od 1,5 1,8m/s. Temperatura je stalna, preko zime i leta od 4 do 8C. Ovi organizmi su hladnostenotermi ili
litoreofilni2. Crvena alga (Batrachospermum) je zakaena za kamen gonfom. U ovoj reci se mogu nai neke
alge Bacillariophyta, ali samo tamo gde je brzina vode jednaka 0m/s, to je neki priobalni deo. Od insekata
ima larvi Plecoptera (rod Perla i Protonemura) (slika 8), Efemeroptera (Epeorus silvicola, Baetis) i
Trichoptera (slika 9) (Limnephilus), kojima nisu potrebne krge jer imaju dosta kiseonika u vodi, zatim
Coleoptera iz roda Elmis itd. U priobalnom pojasu Mlinskog potoka ive planinski mrmoljak, mali
mrmoljak, zaba krastaa (Bufo bufo) (slika 10), zatim guteri, slepi, riba zlatovica, kalifornijska i potona

1 Bifurkacija voda iz jezera istovremeno otie u dva razliita rena sliva

2 Litoreofilni organizmi ive u brzoj vodi na kamenitoj podlozi
4

pastrmka (Simi, 2013). Od biljaka u priobalnom pojasu mogu se pronai ablja preslica (Caltha palustris),
vodeni ljuti (Ranunculus aquatilis) itd (Stankovi, 2013).

5. Flora i fauna
Na Durmitoru je zastupljeno 45% flore Crne Gore. Ovde se klima menja od poetka doline pa do
vrha planine i tu se mogu razlikovati etiri pojasa. Prvi je brdski pojas koji se nalazi na 1.000 m nadmorske
visine, sledei je planinski na 2.000 m, onda ide Alpinski pojas na 2.300 m i na kraju nivalni pojas pod
snegom iznad 2.300 m. Kanjoni se istiu refugijalnim 3 stanitima. U dolini reke Tare, preovlauju vrste
hrasta, leske i jasena. Iznad tog pojasa nalazi se pojas bukve na oko 1.300 m nadmorske visine, a sve izmeu
je meovita struktura bukve i hrasta. Zatim, na taj pojas se nadovezuje pojas etinara, koji se nalazi na 1.600
m nadmorske visine. Osim smrce i jele, u pojasu iznad njih se nalazi pojas poleglog bora ( Pinus mugo) koji
ima bunastu formu i male iarke. Na deo poleglog bora nadovezuje se polegla kleka ( Juniperus nana), a
iznad tog sloja ide pojas panjaka i nekih vrsta zeljastih biljka koje su se adaptirale na takve uslove kao to je
(Nardus stricta). Posle visokoplaninskih panjaka se nalaze kamenjari, a iznad njih veiti sneg i led na 2.500
m nadmorske visine (Lakui, 1984).
etinarski pojas grade preteno smra i jela, ali mogu se nai borovi. Neki borovi imaju zaravnjen
vrh i podseaju na kiobran, to je zbog dugogodinjeg uticaja teine snega na njihov habitus a to nam govori
da su stabla sa zaravnjenim vrhom stara i preko stotinu godina. Takoe zbog uticaja jakog vetra, koji duva
samo u jednom istom pravcu, grane su okrenute tako da je promenjena forma drvea, to predstavlja
patoloku formu koja se zove forma ,,zastave (slika 11).
to se tie svetlosnog reima u etinarskoj umi, biljni svet je skiofitnog karaktera. Poluparazitska
biljka (Lathraea squamaria) (slika 12) nema hlorofil, fotosintetiki aparat joj nije potreban jer vri
heterotrofan nain ishrane. Ona crpi hranjive materije tako to se svojim korenom privrsti za provodni
sistem nekog etinara i tako crpi hranljive materije. U etinarskoj umi iglice opadaju, podleu specifinom
tipu razgradnje, podloga se tako zakieljava i u takvim umama sreemo acidofilne biljke i indikatore kisele
podloge kao to je borovnica (Vaccinium myrtilus) (slika 13). Pored borovnice indikator je jedna mala
biljica, koja lii na detelinu a to je kiselica (Oxalis acetosella) (slika 14), koja zatvori svoje listove kada je
hladno. Sledea biljka koja je indikator je bela breberina (Anemone nemorosa) (slika 15), zatim (Paris
quadrifolia) (slika 16) koja je skiofita. Takoe tu je podbel (Tussilago farfara) (slika 17) gde u prolee prvo
izlazi glaviasta cvast koja se zove skapus, aposle cvetanja se razvijaju listovi koji su sa nalija bele boje. Tu
je i (Ajuga reptans) (slika 18) ima stolone, (Hepatica nobilis) ima oblik renjeva jetre, (Dactyloriza
maculata) (slika 19) ima take po listovima, (Gentiana verna), (Cardamine eneaphilos), emerika (Veratrum
album) (slika 20) itd. Od bunaste forme tu je vrsta (Salix caprea), koja se nalazi na obodu ume gde ipak
ima malo svetlosti jer ne zahteva potpunu zamraenost, zatim hajduka oputa (Daphne laureola), inae
veoma fleksibilna biljka, mleika (Euphorbia amygdaloides) (slika 21). Od porodice trava tu je (Luzula
luzulina) (slika 22). Epifitska ili obratajna vegetacija karakteristina je za vlane i tamne ume, zastupljen je
liaj kozija brada (Usnea barbata) (slika 23).
Na Durmitoru ima 12 vrsta endeminih biljaka, koje su sakupljene iz alpijskog pojasa, njih smo
videli u Visitorskom centru a to su: Potentilla clusiana (slika 24), Saxifraga prenja (slika 25), Amphoricapus
autariatus (slika 26), Anemone baldensis (slika 27), Leontopodim alpinum (slika 28), Pancicia serbica (slika
29), Daphne malyana (slika 30), Fritillaria gracilis (slika 31), Edraianthus glisicii (slika 32), Gentianella
levicalyx (slika 33), Viola zoysii (slika 34), Dryas octopetala (slika 35) (Stankovi, 2013).
Od insekata ima larvi Plecoptera (rod Perla i Protonemura), Efemeroptera (Epeorus silvicola,
Baetis) i Trichoptera (Limnephilus), ovim organizmima nisu potrebne krge jer imaju dosta kiseonika u vodi.
Trichoptera prave kuice od raznog materijala, rod Limnephilus pravi kuicu od biljnog materijala, a rod
Potamophylax (slika 36) od sitnih kamenia. Od Coleoptera se moe nai dosta vrsta ali zbog loeg

3 Refugijalna stanita koja poseduju idealne uslove za migratorne vrste

5

vremena uoen je samo rod Elmis. U Visitorskom centru (slika 37) smo videli veliku kolekciju insektarijuma
sa svim vrstama, koje se nalaze na prostoru NP Durmitor. Od leptira zastupljeno je dosta vrsta iz familija
Arctiidae, Lymantriidae, Papilionidae, Lycaenidae, Hesperiidae, Nymphalidae, Satyridae, Sphingidae,
Amphipyrinae, Noctuidae itd. (slika 38) (Simi, 2013).
Od kimenjaka tu su zastupljeni vuk (slika 39), medved (slika 40), lisica (slika 41), divlja svinja
(slika 42), zec, lasica, kuna, tvor i mnoge druge vrste. Balkanska divokoza (Rupicapra rupicapra) (slika 43)
je autohtona vrsta na ovom podruju i predstavlja simbol NP Durmitora.
Od ptica zastupljeno je dosta vrsta grabljivica kao to su: sivi soko (slika 44), suri orao (slika 45),
jastreb (slika 46), vetruke (slika 47), sove (slika 48) i slino. Ovde su prisutne jo i patka, fazan, tetreb
gluhan (slika 49), gavran i mnoge druge (Mandi et al, 1980).

5. Zakljuak
Crna Gora u kvantitativno-kvalitativnom smislu raznovsnosti biolokog sveta predstavlja skup
lokacija, koje se istiu po svom znaaju kako u turistikom tako i u naunom pogledu. Terenska nastava
omoguila je da mi kao poznavaoci i uvaoci prirode spoznamo, usvojimo i tako obogatimo nae znanje i
poboljamo pristup bitnim elementima biodiverziteta ovog podruja. Na svakoj od poseenih lokacija uoili
smo unikatne organizme koji su takvi zbog morfoloko-fiziolokih osobina, adaptacije u odnosu na dati
prostor aktivnosti jedinke, brojnoj vrednosti i jedinstvenosti, znaaju za odvijanje prirodnih procesa u
direktnom i indirektnom okruenju organizama kao i po svom doprinosu naunoj i optoj, kulturolokoj
vrednosti lokacija. Jedno od znaajnijih mesta je upravo NP Durmitor koji je svojim specifinim
geografskim poloajem delimino i uslovio postojanje ne samo izuzetnog biodiverziteta po pitanju brojnosti i
raznovrsnosti ve i u pogledu bogatstva prostora endeminim vrstama. Ovde, naalost, postoji zakonsko
uspostavljanje veze izmeu prirode i oveka iako svojom posebnou ovaj nacionalni park u svakom biu
treba da pobudi oseaj povezanosti sa prirodnim bogastvima i elju za njihovim ouvanjem.

Literatura:
1. Bei, Z. (1969): Geologija Crne Gore, knjiga II. Karst Grne Gore. Zavod za geoloka istraivanja
Crne Gore. Titograd.
2. Cerovi, B. (1991): DURMITOR I KANJON TARE. Tree izdanje. Beograd.
3. Lakui, R. (1984): Flora i ekosistemi planine Durmitora. Iz: Fauna Durmitora 1: 63-92,
Grnogorska akademija nauka i umetnosti, Titograd.
4. Mandi, R., Gaji, S., Pei, R., urevi, Z., Krivokapi, D., Karakaevi, M., Marinkovi, S.,
Bali, S. (1980): Prilog poznavanja ornitofaune Nacionalnog parka Durmitor. Istraiva, 3 4: 67
76.
5. Neautorizovana predavanja sa terena za hidrobioloki deo Simi, V. (2013).
6. Neautorizovana predavanja sa terena za botaniki deo Stankovi, M. (2013).
7. Radulovi, Z. (1971): Prilog poznavanju hidrogeografije Crnog jezera na Durmitoru. Zbornik
radova I jugoslovenskig simpozijuma o hidrogeologiji i inenjerskoj geologiji. Beograd.

SLIKE

Slika 1. Mapa Durmitora (foto N. ivanovi)

Slika 2. Mlinski potok (foto N. ivanovi)

Slika 3. Kanjon reke Tare i reka Tara (foto N. ivanovi)

Slika 4. Most na reci Tari (foto N. Zlati)

Slika 5. Vrh Meed i Crno jezero (foto N. Zlati) Slika 6.- Pijor (Phoxinus phoxinus) (foto F. Vukajlovi)

Slika 7. Alpski mrmoljak (Triturus alpestris) (foto N. ivanovi) Slika 8. Larva Plecoptera (foto N. ivanovi)

Slika 9. Larve Trichoptera (foto N. ivanovi)

Slika 10. aba krastaa (Bufo bufo) (foto N. ivanovi)

Slika 11. - Forma ,,zastave (foto N. Zlati) Slika 12. Lathraea squamaria (foto N. Zlati)

Slika 13. Vaccinium myrtillus (foto N. ivanovi)

Slika 14. Kiselica (Oxalis acetosella) (foto N. ivanovi) Slika 15. Anemone nemorosa (foto N. ivanovi)

Slika 16. Petrov krst (Paris quadrifolia) (foto N. ivanovi) Slika 17. Podbel (Tussilago farfara) (foto N. ivanovi)

Slika 18. Ajuga reptans (foto N. ivanovi)

Slika 19. Dactyloriza maculata (foto N. ivanovi)

Slika 20. eemerika (Veratrum album) (foto N. ivanovi) Slika 21. mleika (Euphorbia amygdaloides) (foto N. ivanovi)

Slika 22. Luzula luzulina (foto N. ivanovi)

Slika 23. Usnea barbata (foto N. ivanovi)

10

Slika 24. Potentilla clusian (foto N. ivanovi)

Slika 25. Saxifraga prenja (foto N. ivanovi)

Slika 26. Amphoricapus autariatus (foto N. ivanovi) Slika 27. Anemone baldensis (foto N. ivanovi)

Slika 28. Leontopodim alpinum (foto N. ivanovi) Slika 29. Pancicia serbica (foto N. ivanovi)

11

Slika 30. Daphne malyana (foto N. ivanovi)

Slika 32. Edraianthus glisicii (foto N. ivanovi)

Slika 34. Viola zoysii (foto N. ivanovi)

Slika 31. Fritillaria gracilis (foto N. ivanovi)

Slika 33. Gentianella levicalyx (foto N. ivanovi)

Slika 35. Dryas octopetala (foto N. ivanovi)

12

Slika 36. - Larva Potamophilax (foto N. ivanovi)

Slika 37. Visitorski centar (foto N. Zlati)

Slika 38. Leptiri (foto N. Zlati)

Slika 39. Vuk (foto N. Zlati)

Slika 41. Lisica (foto N. Zlati)

Slika 40. Medved (foto N. Zlati)

Slika 42. Divlja svinja (foto N. Zlati)

13

Slika 43. Balkanska divokoza (foto N. Zlati) Slika 44. Sivi soko (foto N. Zlati)

Slika 45. Suri orao (foto N. Zlati)

Slika 47. Vetruke (foto N. Zlati)

Slika 46. Jastreb (foto N. Zlati)

Slika 48. Sove (foto N. Zlati)

14

Slika 49. Tetreb gluhan (foto N. Zlati)

15