https://vi.wikisource.org/w/index.php?

title=Ly_tao&printable=yes

1.
2.
3.
4.
5.
6. [1]
7.

8.
9.
10.
11.
12.
13.
14. [2]
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23. [3]
24.
25.
26.

27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40. [4]
41.
42. [5]
43.
44. [6]
45.

46.
47.
48.
49.
50. [7]
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64. [8]

65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83. [9][10]

84. [11]
85.
86. [12]
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99. [13]
100.

101.

102.

103.

104.

105.

106.

107.

108.

109.

110.

111.

112.

113.

114.

115.

[14]

116.

117.

118.

119.

120.

121.

122.

123.

124.

125.

126.

127.

[15]

128.

129.

130.

131.

132.

133.

134.

135.

[16]

136.

[17]

137.

138.

139.

[18]

140.

141.

142.

143.

144.

[19][20]

145.

[21][22]

146.

147.

[23]

148.

149.

150.

[24]

151.

152.

153.

154.

155.

156.

157.

158.

159.

160.

161.

162.

163.

[25]

164.

165.

166.

167.

168.

169.

170.

171.

172.

173.

174.

175.

176.

177.

178.

179.

180.

181.

182.

183.

184.

[26]

185.

186.

187.

188.

[]
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Ly tao -
ca Khut Nguyn, ngi dch: Nhng Tng

Ly tao l mt trong nhng bi th ni ting trong lch s Trung Quc do Khut Nguyn sng tc. y l mt tc phm bt h
gi.

Ly tao c dch ra theo ngha ting Vit l s "on thn" (li than vn), nhng cng c bit n vi ngha l "s bun p
ca bi trng thin ny l li bi thm trin min, thng dng li tng trng, li nhn cch ha v dn rt nhiu in c
Bch khoa Ton th M.

Nguyn bn ch Hn (phin m Hn Vit)

[2]

[3]

[4]

[5]

Dch th ca Nhng Tng

B Dung[2] nh cha ta thu n,
Vn dng vua v h Cao Dng.
Thng ging u tit xun sang,
Ci i ta xung gia ng ngy Dn.[3]
Bui trng nc n cn chm sc,
Bit bao nhiu kh nhc cng cha.
Ch hay kn t cho ta:
Tn l Chnh Tc, t l Linh Qun.[4]
Trong ta mi phn lng ly,
Chi chut cng thm ny xinh ti.
Si ngn nhi bi khoc ngoi,
Tt lan thu li lm ai eo thng.
S chng kp ta cng m mi,
Tui xanh no c i g ai.
Mc lan[5] sm ct trn i,
ng thanh chiu hi bn ngoi bn sng.
Ngy thng vt i khng tr li,
Va xun qua li thu sang.
oi trng c y cy vng,
S con ngi p mun mng l duyn!
Tui ang tr nt quen cn r,
Th m khng i sa cho nh.
Nga hay ci ly, i nhanh,
Li y ta ch cho mnh ng quang.
i ba vua thu ang rc r,
Cc ging thm hn h ua ti.
Hoa tiu, hoa qu ln mi,
C g hoa hu c ngi yu ng.
Theo o chnh nhm ng ngay thng,

[6]

Nghiu Thun xa thit ng minh qun.

C sao Kit Tr ngu n,
m u li tt sa chn ng cng.
Hm vui bn chng khng bit s,
ng ti tm him tr xit bao.
Xe loan e lc nho,
Phi rng ta s thit vo n thn!
C theo kp gt chn vua trc,
Qun chi cng xui ngc long ong.
Tnh ta mnh chng xt cng,
Nghe li ton ht em lng gin ta!
Ni thng vn bit l c hi,
Bit vy m nn mi khng nh!
Chn ln tri hy chng minh,
Ch v ta qu yu mnh y thi!
Trc cng ta nng li hn c,
Sau v u i khc n sai?[6]
Bit ly ta chng qun ni,
Xt mnh lng d i di bao phen.
Chn vn lan li nghn so hu,
Mt mnh ta chm ch hm mai.
T tiu bch ch xen vai,
K trong nhc, bao ngoi tn di.
Mong cnh l c khi ua ny,
Ch n ma hi ly hoa ti.
B ri ta thit chi i,
Thy trm hoa chu lc loi m thng!
Chng chen chc trn ng v li,
Tm lng tham, tham mi tham hoi!
em d mnh bng ngi,
Sinh lng ghen ght, t li gim pha.
Mi ph qu c m eo ui,
Phi lng ta c vi th u.
Ci gi sng sc theo nhau,
E khng c v sau ting lnh.

[7]

n hoa rng bn nhnh thu cc,

Ung sng sa di gc mc lan.
Tnh yu khn p mun vn,
Kht hoi! i mi! phn nn m chi!
Rt r cy ta xe si ch,
Xu cnh hoa thin l xinh xinh.
Cnh lan cnh hu trng tinh,
Giy ngn bn do tt manh o ngoi.
o nh th thi i chng mc,
Ta c theo php tc ngi xa.
Du rng i c chng a,
Th xin theo li cng nh Bnh, Hm.
i ngi kh k lm sao xit!
nh than di gt vt l hoen.
Lm xinh ta kho v duyn,
Sm va can gin chiu lin sa c.
Sa c mc nhn nh vn th,
Vn eo lan dt hu nh xa.
Lng ta thch a,
Du rng chn cht c cha c u.
Trch mnh chng suy sau xt trc,
Mi mi khng r c thi i.

[8]

Chng ghen ta c my ngi,

Phao cho ta ting con ngi lng l.
Ngi i tht tha khn kho,
ua nhau theo mc vo thc cong.
Khun vung mu thng chng dng,
Ci lun cu cnh mt dng nh nhau!
Mt mnh chu nut su ngm ti,
Ni ai hay nng ni lc ny?
Th cho sng a thc y,
Lng ta khng n ly thi thng!
Loi chim ct ngang tng bay bng,

[9]

[10]

Vn xa nay l ging khng n.

Vung trn vn chng cng ln,
Khc ng ai yn hn cho ai?
Trnh iu li, mc i xoi mi!
Nn ch xa, cam ni xt xa.
Thnh hin xa cng nh ta,
Thng ngay m cht, y l cht trong!
Tic nhn li m khng bit li,
Liu v thi, li chi lu?
Lc ng cng cha xa u,
Quay xe tr li cho mau cn va.
Gic v nga ln b lan d,
Sang g tiu thong th ngh ngi.
Tin ra chng hp vi i,
Lui v sa li mc ngoi cho xinh.
Hi sen sng, ct manh o p,
Ct ph dung may np xim di.
i khng bit n mc i,
Tnh ta vn hn vn mi thm tho.
M ta i xc cho cao ngt,
ai ta eo bung tht du dng.
Khp mnh thm nc sng choang,
p cn gi c cht thng cha phai.
Cht quay li lic chi, ta mun
i xem cho khp bn ci hoang.
Rung rinh bao th im trang
Ngt ngo cng thy r rng mi thm.
i ai cng ring ham tng mn,
Nh ta y ch mun lm xinh.
Phn thy x xc cng nh,
Lng ny h d d dnh c sao?
Ting c ch[9] bc vo lo xo,
Mng ta rng r kho ngn ng,
"Bng nh chng Cn[10] ngy xa,
B mnh ni V by gi ai thng?

[11]

[12]

[13]

[14]

Sao em thch khoe khoang chi chut,

Ring mt mnh gi mt v xinh?
y nh dy d, c tranh,
Ngi ta mc c sao mnh li khng?
Ni vi chng d hng ni xit!
Ai l ngi xt bit lng ta?
i u b ng gian t,
Mt mnh ta ni, ni m ai nghe?"
Trong o thnh liu b theo di,
n chi y xit ni tn toan.
Sang Nam qua ngn Tng Ngoan,
Ti n vua Thun,[11] ta than vi li:
"M ht xng ka i nh H,
Vua Thi Khang tha d vui chi,
Chng lo chng ngh lu di,
Nm con mi phi lc loi bn phng.
Vua Ngh ch ham ng sn bn,
Say chim mung qun hn vic thng.
Tham vui vua Xc hoang tong,
C hai u phi tht xng tan tnh!
n vua Ngo[12] cy mnh sc khe,
Chng gi gn ch ph n chi.
Qun mnh ngy thng ging di,
Qu ra khi ri c u.
H Kit[13] c bit u o c,
Ln la trng tai v n ni.
Vua Tn[14] p mn tht ngi,
Cng v th mi ht i nh Thng!
Li xt n V, Thang, Vn, V
Knh m nghim chng b o hng.
Ct dng ton bn ti nng,
Theo khun gi mc thng bng mt chiu.
ng tri chng ring yu ai ht,
Xem thy ai c nt th nn.
Xa nay ch bc thnh hin,

[15]

[16]

[17]

Thng dn mi c cm quyn tr dn.

Trng sau trc xt ln s th,
Hy tm suy ngh cho cng.
Lm u c vic bt cng!
Nhng phng bt ngha c dng c u.
Lng ny ngh trc sau nh mt,
Du cht ngay chng cht nn nao.
Ngi xa oan thc bit bao,
Theo vung la c vo sao l trn.
Nc n khc cho bun y d,
Ti cho thn sinh li thi!
Gt su bt cnh hu ti,
o khn l ch l ri t m!
Qu khp o lm rm khn vi:
"Xin dc theo l phi ng ngay!"
Quay ra p gi r my,
Ci rng ging phng nh ngy chi xa.
Sm Thng-Ng,[15] chiu qua Huyn Ph,[16]
n thn linh xa ng ci ngoi.
Chn ny mun tm ngh ngi,
Chiu hm bng lng mt tri xung nhanh.
"Hy Ha[17] hi n tnh ta vi!
Li non oi ch vi xng pha.
Qun bao nc thm non xa,
ta tm kim cho ra bn lng!"
Cho nga ung bn ng Dc Nht,
Bung dy cng t Ph Tang.
Nhn nh chc lt dc ng,
B cnh nhc mc chng ngang mt tri.
Ch trng phi nhanh chn tin trc,
D gi cho ln bc theo sau.
Chim loan m li i u,
Nhng thm sm st dc hu cha xong!
Ta gic phng gia cng bay mi,
Sut ngy m rong rui cho mau.

Cn ging bo tp theo hu,

Cu vng mng ct em nhau n cho.
Khp cc ng trc sau ti tp,
mi mu trn di ti bi...
Ta truyn m ca nh tri!
Lnh canh li ta ca ngoi nhn ta.
Ngi mi mt tri sm ti,
ng b ph tay vi bng lan.
Ci i nh c mun vn,
Ght ti, ght p, thi cn quen.

[18]

Sm dng nga qua min Bch Thy,[18]

[19]

Ln Lng Phong[19] ta s dng cng.

[20]

Khng ai l gi m ang,
Trng v nc S gt hng l ri.
Chi cung Xun ny ni thanh nh,
eo dt thm hai a hoa qunh.
Hoa ti cn cha la cnh,
Xem ai l gi hu tnh ta a.
Sai thn my i ma v gi,
Cung Phc Phi[20] tm r ti ni.
Mi may ta li cy ngi,
Ci dy eo ng li giao oan.
Tri my qua ngn vt ni,
Bng dc ngang ng li kh thng.
Chiu hm v ngh non Cng,
Sm ra gi tc trn sng V Bn.
Nng cy p khinh nhn quen thi,
Qun thng ngy, m mi dong chi.
p nhng mt nt xin thi,
B tm chn khc ly ngi oan trang.
Vng tri rng bn phng man mc,
Xem khp ri li bc xung i.
Hu nhung trng vi ci ngoi,
Long lanh n ngc thy ngi gi xinh.
Mn chim trm mi manh ni h,

[21]

[22]

Trm tr li: "Vic khng xui!"

Ka chim tu h di i,
Ta cn ght n l loi tinh ranh.
Mnh khuy kha ly mnh chng ni,
Lng h nghi trm mi vn vng.
Chu li ta phng hong,
Ch e ta n sau chng Cao Tn.
Xa tm chn yn thn chng c,
nh lnh nh y bit sao!
Thiu Khang ang lc ba o,
H Kiu hai gi snh vo va xinh.
L km mi manh li vng,
Ch hn li e cng khng bn.
Ngi i bn ti nh nhen,
Chung bn gian c, ght bn hin ti.
Bung the l ni cch tr,
Nh vua cn ang c m say.
m lng bit ng ai hay,
Bc i nhn mi nc ny c sao.
Ch nm qu Qunh-mao[21] lm th
Mn Linh-phn gieo qu nhn duyn.
Qu rng: "Ao c th nn,
Bn ti bn sc i bn cng lng.
Ngh chn ci mnh mng rng ri,
Phi ring y c gi kn chng?
ng xa xin ch ngi ngng,
Ngi xinh ai chng em lng kht khao?
C thm k ni no chng c,
Thng tic chi qu c na anh!
Qung la bao k chung quanh,
D hay ai xt cho mnh na u!
Lng yu ght khc nhau bit my!
Bn chng coi tht thy l i.
C hi eo dt y ngi,
Hoa lan thm ngt ch bai chng dng.

Loi cy c cn khng phn bit,

Ging ngc lnh xt bit u m!
Phn tro xp ng y nh,
Cnh hi cnh qu ch l khng thm"
Qu dy th, lm chi na!
Nhng lng cn lng l cha i.
Chiu nay sp t l nghi,
Mi Vu Hm li ta th hi han.
Chn dy ni chp chn n rc,
Trm v thn chng chc ti ni.
Ho quang rc r y tri,
V ta dy ht mi li thy chung.
Rng: "Ln xung c cng tm hi,
Ai cng mnh khun li nh in.

[23]

V, Thang[23] kn la ti hin,

[24]

Ch Cao Dao[24] c chng tin yu v.

Qu l p c g tt mi!
Gi ngc lnh h phi bn rong!

[25]

Duyt xa p t ngoi ng,

[26]

V inh[26] tm gp tin dng chng nghi.

[27]

L Vng[27] trc lm ngh bn tht,

[28]

Gp Vn Vng mi bit tng ti.

Chn tru Ninh Thch[28] ht chi,
T Hon nghe cho vi lm quan.
Tui cha mun lo toan cn kp,
Thi ang va thu xp i cho!
Vo von quyt gi thu,
Trng hoa e lc thm tho chng cn!
Vng hoa qunh p gin bit my,
Che lp i ai bit v xinh!
Ght ghen chng chng thng tnh,
E khi gip gy tan tnh bit u."
Trch thi tit tht mau thay i,
No la ln c mi cho cam.
Hoa lan gi ht thm,

[29]

[30]

Hoa li hoa hu ha lm c tranh...

Bao nhiu ging hng thanh sc p,
u dc i i kip hi tanh.
Khng nng chi chut lm xinh,
Ti ai u, ch ti mnh y thi.
Lan[29] ta tng ng ni tin cy,
C ng u bng by m h.
Theo i b v p xa,
ua i cu th cng nh mi loi.
Tiu[30] b nnh i ra mt,
Ti thuc tr nht cht th du.
em thn cu cnh bn xu,
Cn u gi c thm tho tnh tri.
Thi thng vn theo thi thay i,
Ai gi mnh cho khi suy di!
Tiu Lan cn ch ra g,
Trch chi n si, k chi n nhi!
Ring hoa qunh tht loi ng qu,
Ti nay cn gi v nm xa.
Hng cn thoang thong xa a,
p cn nguyn vn vn nh ngy no.
T an i, theo vo mc thc,
Ngm hoa eo ngy trc cn xinh.
Khp vng tri t mng mnh,
Tm cho thy bn hu tnh mi thi.
Linh phn dy: "Qu coi tt lm!"
Chn ngy lnh ta sm sa i.
Hoa qunh b ly phng khi,
Cnh th lm bnh, cnh th lm cm.
Ln ng ngc ng lm xe ci,
Ko xe ta pht phi rng bay.
i cho vng mt khut my,
Lng la, th bt thn ny phi xa!
ng thm thm trng ra quanh qut
Hy vng xe qua t Cn Lun.

[31]

[32]

[33]

[34]

Vang vang nhc ngc tht dn,

My mu lp lnh vy trn trc sau.
Sm bn tri bt u rong rui,
Chiu hm ta ti ci cc ty.
Trc xe n nga c bay,
Phng hong v cnh tung my tuyt vi.
Chc ta li qua chi b Ct,[31]
Theo dng sng bt ngt ngu.
Thung thung sa bn cho mau!
Bo Ty hong phi bc cu ta sang.
Xa thm thm ci ng him tr,
Dn cc xe gip ta cng.
Bt Chu[32] li t i vng,
Hn ngy thng ch qua vng bin ty.
u tay sp git dy cng ngc,
Nghn xe cng mt lc ra i.
Tm rng bay ln trc xe,
C bay pht phi bng che rp tri.
Hy ngng bc, tm ngui d ti,
Bung thn hn ln ci cao xa.
Ma Thiu[34] ht khc Cu ca,[33]
Thng ngy thong th liu m lm khuy.
Ct mnh khong tri my rng ri,
Cht ngonh u trng li qu hng.
Nga bun, y t thm thng,
Co ro nhn nhc, ngi ng chng i.
Vn rng:
Thi than tic lm chi cho cc!
Bit ta u mt nc khng ngi.
Chnh lnh lm sc vi ai,
Bnh Hm u ta thi i theo.

Ch thch cui trang[sa]

1.

Nguyn vn tc phm gm 372 cu, tuy nhin hai cu: "Vit hong hn d vi k h, Khng trung o nhi ci l" b nghi l do
ngi i sau thm vo

2.

a Tc vua Chuyn Hc, mt trong Ng ca Trung Quc c i

3.

a Hai cu ny c ngha rng Khut Nguyn sinh vo ngy Dn, thng Dn, nm Dn - ng vi thi o con ngi c sinh
ra trong tri t (Ngi Trung Quc c quan nim: tri m T, t thnh Su, ngi sinh Dn)

4.

a Chnh Tc:Nu r ngha ch "Bnh"; Linh Qun: nu r ngha ch "Nguyn" - tn v t ca nh th

5.

a Tn mt th cy c hng thm (trong "Ly Tao", Khut Nguyn thng dng tn ca nhiu loi c cy theo li t d v n
d, ty theo vn cnh c th hiu dng ca nh th)

6.

a Hai cu ny nghi l do ngi i sau thm vo

7.

Bnh Hm: Hin thn ca nh n, can vua Tr nhng Tr khng nghe, Bnh Hm nhy xung sng t t. Trong bi th ny,
Khut Nguyn nhiu ln nhc n Bnh Hm, chng t ng rt au kh b tc v c c x theo li ca Bnh Hm

8.

Hai cu ny hnh nh khng xut hin trong bn dch.

9.

a V nhn vt ny c nhiu cch gii thch. Quch Mt Nhc cho rng y l ngi n b n cng vic (C o Duy
Anh dch l "bn gi"). C l y l ngi ph t - v Khut Nguyn vn c chc trch t t tng miu

10.

Thn ph ca vua V nh H. Cn tr thy khng thnh cng, b vua Thun git ni V. Khi rch bng Cn, mt a tr

nhy ra; v ra i ni V nn c t tn l V. Thun sai V tr thy, V thnh cng, Thun truyn ngi cho V

11.

Ch Ngu Thun, mt trong Ng ca Trung Quc c. Theo truyn thuyt, Thun l mt v thnh qun

12.

Cc tn: Khi, Thi Khang, Ngh, Xc, Ngo - u l nhng nhn vt trong huyn s Trung Quc, c chnh tch bt ho

13.

H Kit: Vua cui cng ca nh H, rt tn bo, b nhn dn cm ght. Thnh Thang khi ngha, dit Kit, sng lp nh

Thng

14.

Tc Tr, vua cui cng ca nh Thng (n). Tr rt tn c, dm bo. Vng t T Can l ch rut ca Tr can gin, Tr

chng nhng khng nghe cn m bng moi tim ly tht T Can lm mm. Tr b V Vng nh Chu tiu dit

15.

Ni Thng Ng tc ni Cu Nghi, thuc tnh H Nam, l ni chn vua Thun

16.

Ngn ni thn trong dy ni Cn Lun (theo truyn thuyt, ni Cn Lun l ni c tr u tin ca ngi Trung Quc)

17.

Theo thn thoi, Hy Ha l ngi nh xe ca thn mt tri

18.

Trong thn thoi, Bch thy l con sng pht nguyn t ni Cn Lun, ung nc sng y th bt t

19.

Mt ngn ni trong dy Cn Lun

20.

Theo truyn thuyt, l con gi vua Phc Hy, cht ui sng Lc Thy, thnh n thn sng Lc

21.

o Duy Anh dch l c thi, l th c qu c dng lm th bi

22. Cu chu: Gi chung c thin h, v Trung Quc xa chia lm chn chu: K, Duyn, Thanh, T, Dng, Kinh, D, Ung,
Lng

23.

Tc Thnh Thang v H V

24.

Hin thn ca H V

25. Tc Ph Duyt. Vua Cao Tng nh n cu hin, tm c Duyt ang o p t Ph Nham, lin rc v phong lm
tng

26.

Tc vua Cao Tng nh n

27.

Tc Khng T Nha (cng gi l L Thng, Khng Thng), khai quc cng thn ca nh Chu, c phong t L

nn cng ly L lm h. L Vng tng lm ngh m tht Triu Ca - kinh nh n, n gi lm ngh cu c sng V Thy;
gp Chu Vn Vng c trng dng, sau gip V Vng dit Tr

28.

Ngi nc V thi Xun Thu, nh ngho phi i nh xe thu cho ngi nc T. Mt hm, T Hon Cng i chi

m, ra ca ng thy Ninh Thch va cho tru n va g sng tru m ht. Hon Cng nghe cu ht cho l "k nhn",
bo Qun Trng rc v cho lm thng khanh

29.

Lan: L th cy Khut Nguyn yu qu. Vng Dt cho rng Lan y m ch T Lan, em rut vua S Hoi Vng. T

Lan lm Lnh don (nc S gi tng quc l Lnh don), khuyn Hoi Vng n hi kin vi Tn. Kt qu Hoi Vng b
Tn bt lm con tin

30.

Tiu: Cng l mt th cy qu. Vng Dt cho "Tiu" y l m ch T Tiu, lm Lnh don nc S i Khonh Tng

Vng. (Quch Mt Nhc cho rng c T Lan v T Tiu u l hc tr ca Khut Nguyn, tng c ng yu qu nhng v
sau phn li ng li chng Tn ca thy)

31.

Ch sa mc pha ty Trung Quc

32.

Tn ni trong thn thoi, nguyn l ct chng tri gc Ty Bc. Cung Cng ginh ngi ca Chuyn Hc, b Chuyn

Hc nh bi, Cung Cng bn p u vo ct chng tri t t, ct b , thnh ni Bt Chu. (V ct chng tri , tri b
rch nn N Oa phi luyn v tri)

33.

Theo truyn thuyt, Cu Bin v Cu Ca u l nhc ca tri, H Khi trm c em xung nhn gian

34.

V thiu: L iu nhc ma Cu Thiu, tng truyn do vua Thun lm ra (V nhc Thiu c coi l m nhc tiu biu ca

quc gia, nn quc ca cng c gi l quc thiu)