Geli tarihi: 02.03.

2016
Kabul tarihi: 28.03.2016

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi (AKAR), 2016

Cilt 1, Say 1, 25-39

Annales Okulu, Marc Bloch ve Tarih savunusu: Veya Tarihilik

Meslei yapt zerinden Blochun tarih anlay
Ceren Yeen*
zet
Annales Okulu toplumlar gemii olduu kadar gelecei niteliinde de olan tarih iin farkl bir anlay
benimser. Okul geleneksel tarih anlay yerine, birok disiplinle ilikili olan kapsaml bir tarih
yaklamna odaklanr. Annalesin birok temsilcisi bireyin yaam ve eylemlerini multi-disipliner biimde
ele alarak anlamaya alt. Bu almada Annales Okulu'nun "yeni tarih teorileri" ve Marc Bloch'un
(Annales'in kurucularndan biri) tarih anlay ele alnacaktr. Bloch tarafndan kazandrlan yenilikler ve
yntemler, tarihi ve toplumu analiz etmek adna incelenecektir.
Anahtar Szckler: Tarih, Annales Okulu, Toplum, Gelenekselcilik, Sosyal Disiplinler.

Annales School, March Bloch and his conception of history via his
work Argument of History or the Profession of Historiography
Abstract
Annales School adopts a different conception on history means societies both past and future. The school
focus on a comprehensive history approach which is associated with many science instead of traditional
history conception. Annales many agents tried to understand individuals live and practices with a multidisciplinary form. In this study, Annales Schools new theories of history and Marc Blochs (one of the
founder of Annales) conception of history will be examined. The novelties and methods are gained by
Bloch, will be examined as part of analysing the society and history.
Key Words: History, Annales School, Society, Traditionalism, Social Disciplines.

Giri
Tarih, toplumlarn yalnzca anlatdan ya da yazl kaynaklardan edinilen mazisi deil;
hem gemi, hem de gelecektir. Bu anlamda tarih iin salt maddi ya da manevi gemi
tanmlamas yapmak da yanl olacaktr. Eylemsel anlamda yaz ile balayan tarih
aslnda; insann, kayt tutmas, nemli olaylara tarih dp toplumsal hafzaya hem
yazl hem de szl ekilde kaydetme abas, ok eitli ekillerde yaplan en eski insan
faaliyetini nitelemektedir (Yelken, 2007: 10). Feyerabend ise (1991: 21) tarihin
kazlar, tahminler ve garip olaylarla dolu olduunu ve bu durumun bireysel
eylemlerdeki deiimin, karmakln ve sz konusu eylemlerin sonularnn tahmin
edilemez oluunu ortaya koyduunu ifade etmektedir.
Bahara gre, (2013: 13) her olay, zaman, mekn ve yaayan kii iinde zel
koullara sahiptir. Bu yzden, geleneksel olsa da tarihi anlamak hususunda dnemin
koullar byk nem tamaktadr. Tarihin ne olduu ve nasl anlalmas gerektii
tartmalar srerken, 1929 ylnda Fransada Marc Bloch ve Lucien Febvre tarafndan
kurulan ve bir derginin ad olan Annales, Fransz tarihilii iin de, yeni tarih yazm
anlay iin de adeta bir ekol olmutur. Annales Okulu; sosyoloji, ekonomi,
sosyal psikoloji ve antropoloji gibi eitli toplum bilimleri ile ibirliini salayacak bir
*

Mu Alparslan niversitesi letiim Fakltesi, e-posta: c.yegen@alparslan.edu.tr

26

Yeen

tarih anlay gelitirmek zere kurulmu, ncelii ise kronolojik tarih anlay yerine,
sorun ve birey odakl sosyal disiplinlerle ibirliki bir tarih anlay olmutur. Bu
almada Annales Okulunun kapsaml ekilde anlalmas iin genel anlamda Annales
Okulu ve yeni tarih anlay ile getirdikleri yntemler, Annalesin zellikle ilk
dnemine damgasn vuran Marc Blochun tarih anlay, Annalesin nemli etkileri,
Annalese ynelik eletiriler ve Trkiyede Annalesin etkileri gibi konular ele alnacak,
genel ereve ile bu yeniliki tarih ekol incelenecektir.

Annales Okulu
Marc Bloch ve Lucien Febvre nderliinde yaynlanmaya balayan Annales, bir
derginin tesinde kapsaml bir tarih anlay olmutur. Burkea gre ilk saysn 1929
ylnda karan Annalesin kurulu sebebinin; nderlerinin 1928 ylnda toplumsal ve
ekonomik bir tarih algs erevesinde, dier dergilerden farkl olarak tarihe yaklamak
istemeleri olduu varsaylmaktadr. Annales iin Parise gelen Bloch ve Febvre dergi ile
nemli bir baar elde etmi, hatta Blochun II. Dnya Savanda esir derek lmesi
bile bu baary glgeleyememi, almalar daha sonra Febvre srdrmtr. Burke,
bu anlamda iki ismi de tarih devriminin ncleri olarak niteler. Ona gre, geleneksel
anlatnn yerine sorun merkezli bir tarih anlay belirlemek, siyaset yerine merkeze
bireyi almak ve bu amalar gerekletirmek anlamnda disiplinler aras bir tarih
anlay hedeflemek Annalesin kurulu ilkeleridir. Blochun lmnn ardndan dergi
ynetimi ile ilgilenen Febvreden, 1956 ylnda Annalesin ynetimini devralan
Braudelin Jacques Le Goff, Ammanuel Le Roy Ladurie ve Marc Ferro gibi gen
isimleri dergiye dhil etmesi derginin yapsn genletirmi, nemli bir yenilik
getirmitir. Bu anlamda Burke Annales hareketini ana evreye ayrmaktadr; birincisi
farkl bir tarih anlayn temel alan kurulu dnemi, ikincisi metot ve kavramlarn
tartld okul olarak adlandrlabilecek dnem ve ncs ise baz grup yelerinin
sosyo-ekonomik tarih yerine sosyo-kltrel tarih anlayna yneldikleri, baz yelerin
de tekrar siyasi tarih ve anlatya geri dndkleri paralanma dnemidir (ztrk, 2004:
208-210).
Annalesin yeni bir tarih anlay hedefi ile yola kmasnn en nemli sebebi
aslnda tarihi tm sosyal olgular nda incelemek arzusu ve gerekliliidir. Annales
Okulunun yeni bir tarih anlay ile yazmn ortaya atmasnn ilk ve en nemli nedeni;
geleneksel tarih yazmnn gvenilir olmad ve pozitivist anlaya paralel siyasi olay
ve figrleri temel ald iddiasdr. Annalesilere gre bu skntl bir anlaytr.
Annales, tarih incelemelerinin iine bireyi, yapy, toplumsal dnme kavramlar ve
evreyi dhil etmi ve anlama yerine aklamay grev edinmitir. Annales,
Aklayc-Analitik bir eilimi, ayrca da disiplinler aras alarak BirletiriciSentetik bir eilimi ortaya atmtr. Annalesin nemli bir baka zellii de,
gvenilirlik derecesi olmayan, tarihsel belge olarak kabul edilmeyen, fakat bireye ve
yaad toplumsal, tarihsel srece dair olan her eyi maddi veya zihinsel retilmi tarih
aratrmalarnn konusu haline getirmesidir (Yldz, 1994: 36-38).
Durkheimin izleyicisi olarak tanmlanan Franois Simiandn tarihiler
kabilesinin putlar eklinde ifade ettii siyaset, birey ve kronoloji olgularna ar
eletirileri, Annalesiler zerinde etkili olmutur. Bunun yan sra Henri Berrin 1900
ylnda kurduu ve tarihileri dier bilim dallaryla iliki kurmaya ynlendiren Revue

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

27

de Synthese Historique isimli dergi de ayn dergide yazan Febvre ve Blochu nemli
lde etkilemitir (ztrk, 2004: 209).
Yazl kaynaklara nyargl biimde yaklatklarn bildiimiz Annalesiler
pozitivizme de kar durarak mutlak gereklik ve doruluu da eletirirler. Onlara gre
zellikle resmi nitelik tayan yazl kaynaklar birer ideoloji penceresi niteliindedir. Ve
bu ideolojilerin ou da devlet eli ile yaplmtr, siyasidir. zleme gre de (2001:
131), devletin var olduu yerde tarih yazcl da vardr. nk tarih yazclnn asl
konusu insanlar deil, insanlar st olan bir kamusal gemitir.
Snmez ise (2008: 8) 20. yzylda 19. yzyl tarih anlaynn kkl bir deiim
geirdiini ve bu deiim srecinde tarih yazmnn da farkllatn sylemektedir.
Ona gre, sz konusu dnemde siyasi olay ve figrlerin nemi azalm, toplum ve ona
dair olgulara byk nem yklenmitir. Bintliff, (1991: 2) Annales yaklamnn 1970'li
yllarda ngiliz corafyaclarca tarih anlayna post-pozitivist bir zm olarak tavsiye
edildiini ifade etmektedir. nk Annales yaklam tarihsel arkeoloji anlamnda yeni
bir arkeoloji anlay getirebilir niteliktedir. Bahar da (2013: 12) Annalesin yeni bir
tarih anlay ile getirdii yeniliklerin bir hayli nemli olduunu sylemektedir. nk
ona gre, Annales yaklam ile maddi kltr elerinin yannda manevi kltr eleri
de nem kazanmtr. Iggers da (2000: 51), Annales hareketinin allageldikten farkl
bir tarih anlay ortaya attn ve Annalesilerin zamann grecelii ile
okkatmanllnn altn izmek suretiyle tarih anlayn kknden deitirdiklerini
ifade etmektedir.

Annales lk Dnem: Bloch ve Febvre

Annalesin kurucular olan Bloch ve Febvre, tarihe bildiimiz duyulan ya da anlatlann
aksine sorgulanmas ve ok ynl ele alnmas gereken bir olgu olarak bakmtr. Bu
anlamda Bloch tarih anlayna yeni eyler kazandrmaya almtr. Bloch; zaman ve
toplumsal zmleme tarz, incelenen kant ve sorulan sorular, karlatrmal tarih
yntemi, toplumsal teori ve tarihiliin nedensellii konusunda yeni biimlerden
bahsetmi ve bu manada, Blocha dair ilk bildiimiz yntemi olan karlatrmal tarih
anlayn, Kraln Dokunuu adl eserinde ortaya atmtr. Fransz Krsal
Tarihinde de karlatrmal olarak Fransa ve ngiltere arasndaki benzerlikleri
kyaslayarak, Bloch karlatrmal tarih anlayn devam ettirmitir (ztrk, 2004).
Feodal Toplum da ise Bloch, toplumsal model olarak feodaliteyi bir toplumsal biim
olarak ele alr ve tekil mi yoksa oul bir biim mi olduunu anlamaya alr. Bu
anlamda da Bloch, kapsaml ekilde biim olarak feodalizmi, soylular snfn, senyrler
snfn, soylunun ev ii yaamn, feodaliteyi ve kilise toplumunu, snflarn isel
ayrmlarn, akrabalk ilikilerinin tarzlarn, aile balarn, kylleri, burjuvalar,
yargy, iddeti, bar, atekesi, kan davalarn, valyelikleri, imparatorluklar, kltrel
yaam ve rasyonellik kavramlarn inceler (Bloch, 2007). Blochun Feodal Toplumda
anlatmak istedii ey aslnda kabaca; Norman, Mslman ve Macar stilalar ile bu
istilalarn toplumsal srece etkisidir (Bloch, 2007: 13-21). Blocha gre bu istilaclar
yamadan yerlemeye gemilerdir. Ancak ilk amalar bu deil, yalnzca ganimete
sahip olmakt. Ardndan Batya yerleen bu istilaclardan Vikingler Blocha gre,
Hristiyanlk ile uysallamtr. nk ticaret yaparken Hristiyanlar ile al-veri yapm
ve dolaysyla onlardan etkilenmilerdir. Batda istilaclarn etkileri Blocha gre dilde
de kendini gstermitir. ngilizce ve Franszca, Viking dilleri szcklerinden alntlar

Yeen

28

yapmak zorunda kalmtr. nk istilaclar alt snftlar ve ana ihtiya isimleri ekmek
(bread) ve yumurta (egg) gibi alt olsun st olsun tm snflarda dilden dile en ok
dolaan kelimeler olmutur. Bloch ayrca feodal a nfus younluu, ilikiler, din ve
ticaret olgular ile de ele almaktadr. Blocha gre ikinci feodal ada yaanan
ekonomik devrim, kyl snf da dhil olmak zere feodal bir Bat yaratmtr.
Toplumsal yaamn tm unsurlar ile beraber dinden de bahseden Blocha gre dnem
din adamlarnn soylularnn dncesini yorumlayc olma ve siyasal gelenein
aktarcs rol mevcuttu (Bloch, 2007: 29-158). Bloch, bir btnsellik abas iinde
Feodal Toplumda bir tarih incelemesi yntemi nerir ve bu nerisinin temeline birey,
faaliyetleri ve dnem ya da corafi koullar koyar (Yldz, 1994: 44). Sz konusu
yntem yledir (Yldz, 1994: 44);
1. Aratrlan tarihsel-toplumsal dnemdeki dilsel yaplar, Dilbilimden hareketle aklanr.
Dilin geirdii anlam ve szck deiimleri aratrlarak; buradan hareketle toplumsal
yapnn geirdii deiimler izlenir ve ortaya konulmaya allr.
2. Aratrlan dnemin btn zellikleri gznde bulundurulur, farkl ve benzer
dnemlerin ve toplumlarn karlatrlmas her dzeyde yaplr.
3. Aratrlan dneme ilikin olarak; feodaliteye zg kurumlarn eitli meknlardaki
evrimin farkl tempo ve ritimlerini olaanst bir abayla izlemeye alarak, sz edilen
tempo ve ritimleri kyaslayarak, tarih atlaslarmzdan ancak iki boyutlu olarak algladmz
fiziki corafyay bize drt boyutlu-boy, en, derinlik ve zaman- bir toplumsal corafya
olarak kavratma gayretleri ne kar. Bloch, bu temel zelliklere dayanarak kendi tarih
anlayn gelitirir ve inceledii tarihsel-toplumsal dneme ilikin Btnsel Bir Tarih
Anlay ortaya koymay baarr.

Tarih yazm konusunda gemii renmek arzusuyla yanp tutuan insanlar, bu

amalarna ulamak iin hangi kaynaklara bavurur? sorusunu soran Bloch, Latin
lka tarihilerinin saygnlktan baka bir ey getirmediini ve tarih yazmnda
eitliliin aslnda, anlatmak ya da anlatlan dinlemekten duyulan evrensel zevke
tanklk ettiini syler. Ona gre, el yazmas belgeler/kopyalar samalk anlatlardr
(Bloch, 2007: 171-203).
Bloch, Apologie pour lHistoire adl eserini tamamlayamam fakat eser daha
sonra tamamlanp sunulduunda Blochun eserdeki temel sorgulamasnn merkezinde
tarihin amacnn olduu grlmtr. Ona gre; belgelerin eletirilerek incelenmesi,
tarihsel tanklar diye adlandrlanlarn beyanlarnn doruluu ya da yanll ve
tarihin nasl geriye doru yazld tarihsel bir incelemenin esaslardr. Sz konusu
yaptta kkenler putundan bahseden Bloch, onu her tarihsel olay kendinden nceki
zaman algs iinde anlama abas olarak tanmlar. Bloch buna karn, tarihsel bir
olgunun kati suretle kendi zaman dnda anlalamayacan syler. Gemiin
incelenmesi aslnda Blocha gre bugn anlama abasndan baka bir ey deildir ve
bu abaya tarihi bir de tarihi tersten okuma abas eklemelidir (Snmez, 2008:
41-43).
Tarihsel belge olarak deerlendirilen ve kesinlii, sek anlamll sklkla kabul
edilen Say, Zaman ve sim cinsinden belgelerin bireyin zihninden krlarak bize
aktarldndan, bu cinsten belgeleri deerlendirmeden evvel, o toplumsal sistem ile
bireylerin zihniyetlerinin incelenmesi, gerektiini syleyen Blocha gre toplum, farkl
zihniyetlerin birbirlerini etkiledii bir dokudur. Blochun amac ise, bu dokunun,
toplumun yani zihniyetlerin tarih iindeki rotasnn bir incelemesinin yaplmasdr
(Yldz, 1994: 43).
Blochun yol arkada olan Lucien Febvre ise, Annales dergisi kurulduktan
sonra zellikle zihniyet tarihi konusunda birok alma yapmtr. Febvrenin

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

29

almalar 1960lardan itibaren Georges Duby, Robert Mandrou ve Jacques Le Goff

gibi tarihilerin almalar iin nemli rehberler niteliinde olmutur (Snmez, 2008).
Snmeze gre, (2008: 47-52) Febvrenin birok incelemesinde polemikleri gze
arpar. Faroqhiye gre, Febvrein asl uzmanlk alan 16. yzyl Avrupasnn dnce
tarihidir ve Febvre tarih tanmna, 19. yzyl tarihilik anlayna ynelik eletiriler ile
varmay reddetmektedir. nk ona gre, tm tanmlamalar gibi tarihi aklamay
hedefleyen bir tanmlama yaklam da onun zgnlne zarar verecektir. Febvreye
gre de, tpk Bloch gibi tarihin asl konusu insandr ve insan sadece onu birey olarak
temel alarak deil, insana ilikin toplumsal yap ve rgtl gruplar zerine dnerek
anlalmaya allmaldr. Febvrenin bir dier eletirisi de geleneksel tarihiliin olay
merkezli anlay konusundadr. Febvreye gre, olaylara odaklanan sz konusu anlay,
gemite olmu olan birok ok eyin gzden kamasna sebep olur. Bu yaklam
benimseyen bir tarihi, neyi aradnn, neyi aramak zorunda olduunun veya bir
zamanlar aram olduu eyi fark edemez (Snmez, 2008: 47-52).

Braudel ve Annales kinci Dnem

Bloch ve Febvre Annalesin ilk kuak temsilcileri iken, Braudelin dnemi Annalesn
ikinci dnemi olarak kabul edilir ve 1960 ve 1970'ler boyunca sz konusu ekol zerinde
olduka etkili olmutur. Braudel, tarihsel zaman; corafi zaman, toplumsal zaman
ve bireysel zamana ayrr ve uzun sre diye bilinen zamana vurgu yapar. nk ona
gre, bir olguyu aklamak iin tarihin tm zamanlarn ele almak lazmdr (Burke,
2002).
Burkeun aktardna gre, (2002: 65-107) Braudel her uygarln baz kltrel
tempolara sahip olduunu sylemektedir. Bu tempolar sklkla pe pee gelir ve
birbirleri ile hararetli bir kartla girerler. Bu sayede uygarlk kendini inili-kl
bir sre yani tarih olarak oluturur. Ona gre, olaylar ile yap arasndaki iliki her
eit tarihsel sreci anlamada vurgulanr. Braudele gre yap, tm olgulara szn
geirir. Yap, aslnda uzun sre ierisinde kemikleen durumlardr. Braudele gre
yaplar; eski, uzun sreli, ayrc ve zgndrler daima. Braudele gre, yaplar
uygarlklara kendine has evrelerini verirler ve uygarlklar da bu yaplar vazgeilmez
deer sayarlar, deitirmezler. Yani tarihsel bir devamllk niteliinde olan uygarlk
uzun tarihlerin en uzunu olarak anlalabilir. Bu anlamda aslnda Annalesin tepkisi,
olaylarn toz niteliinde olmas ve diyaloglarn tekrar edilebilir nitelikte olmasna
paralel temposal tarihin iine dhil edilen olay merkezli tarih anlaynadr. Braudel
dnem veya olgular mekn-yap-olay triosunda ele alrken, tarihsel analizin ksa
dnemden, pek ksa olmayan ve uzun dneme doru bir yntemle yaplmasn
sylemektedir (Burke, 2002).
Braudelin doktora almas olduunu bildiimiz Akdeniz ve Akdeniz Dnyas
(Snmez, 2008: 55), toplum ve toplumsal yaplar anlamada corafi bir yaklam
benimsemektedir. alma, gemie farkl yaklamlar olan blmden
olumaktadr. Ortamn Pay balna sahip olan blm, Braudelin kendi tabiri ile
jeo-tarihtir aslnda. Yarmadalar: Dalar, Yaylalar ve Ovalar, Akdenizin
Kalbinde Denizler ve Kylar, Snrlar ya da En Byk Akdeniz, Fizik Birlik: klim
ve Tarih ve nsani Birlik: Yollar ve Kentler, Kentler ve Yollar alt balklarndan
oluan blmn amac; corafi zellik ve durumlarn tarihin bir paras olduunu
vurgulamaktr. nk Braudele gre, corafi veya ekolojik bir deiim, toplumsal

30

Yeen

hayatn her mecrasn hatta siyasi alann bile etkileyecek niteliktedir. Bir rnek vermek
gerekirse, mesela Akdenizin devaml alk snrnda olmas, az sayda da olsa s
sramas veya kurakln bireylerin yaantlarnn sknt ve tehlikeye girmesi iin
yeterlidir. Ayrca bu durumun Braudele gre, siyaseti etkilemesi de olasdr. Ortak
Kaderler ve Btnsel Hareketler balkl ikinci blmde, uzun dnemli corafi
gzlemin ynelttii tarihin tand yava dalgalanmalar incelenirken, son blm ise
Olaylar, Siyaset ve nsanlar baln tamakta ve geleneksel tarih yazmna konu
olmu siyasi olaylarn ve bireylerin anlatmna ayrlan ksm oluturmaktadr (Snmez,
2008: 57-60).

Annales nc Dnem
Annales Okulunun bazlarna gre tarihin snrlarn ocukluk, ryalar, beden ve hatta
kokular da dhil edecek ekilde genilettiini, bazlarnn ise program zayflatp siyasi
tarih ve olaylar tarihine geri gtrdn iddia ettikleri 3. kuann ykselii
1968den sonraki yllarda barizlemitir. Bazlar bu dnemi dnsel bir paralanma
dnemi olarak adlandrmtr. 1969da Burguiere ve Revelin Annalesin ynetimine
katlm, Braudel 1972 ylnda 6.ube Bakanlndan emekli olmu, eski 6.ubenin
kaldrlmasyla yerine Le Goff gemitir. Le Goff 1973te de yeniden rgtlenmi olan
Ecole Des Hautes Etudes En Sciences Socialesin bakan olmutur. Burkea gre, 3.
kua tanmlamak 1. ve 2. kuan tanmlamaktan daha karktr. nk burada 1.
kuakta olduu gibi Febvre ve 2.kuakta olduu gibi Braudel gibi bir tek kiinin
egemenliinden sz konusu deildir. Bununla birlikte 3. kuak ierisinde kadnlara yer
veren ilk kuak olma zellii tamaktadr. Ortaa ve Rnesansta aile tarihini
inceleyen Christina Klapsich ve Paris sokaklarnn toplumsal dnyasn inceleyen
Arlette Farke bu anlamda ne kan isimlerdir. Bu noktada Annales nceleri kadnlar
devre d brakmak ile sulandn da sylemek gerekecektir. 3 kuak Annales
yesinden ounun Birleik Devletlerde altn ve Fransa dndaki fikirlere daha
ak olduunu syleyen Burkea gre, 60lar ve 70lerde Annalesilerin bir ksm
ekonomik temelden kltrel st yapya doru kaymtr. Burke bunu mahzenden tavan
arasna tanma olarak niteler. rnein Aries, nicel yaklam reddedip ilgi alann
doal ile kltr arasndaki ilikilere, belli bir kltrn doal olgular (lm, yaam gibi)
anlama ve kategoriletirmesine yneltmitir. ocukluun 17.yzyla kadar Fransada
olmadn, hatta o zaman kadar 7 yana kadarki ocuklarn aa yukar hayvan,
sonrasndaysa onun minyatr olduklarn sylemitir. Dupront ise, kutsal yerlerle
ilgilenmi, din tarihini psikoloji, sosyoloji ve antropolojiyle yaknlatrmaya almtr.
Febvre tarz tarihsel psikolojiyle ilgilenen Mondrou, zihniyet tarihini ele alm ve
zihniyet tarihinin nemini vurgulamtr. Delemeau ise, papala bal devletlerde ap
retiminin tarihi zerine eilirken, kltr tarihindeki sorunlar ile ilgilenmeye
balayarak tarihsel psikolojiye ynelmitir. Delemeau egemen kltrdeki
korkulardan (eytani Museviler, kadnlar, cadlar) ayrd bir analiz gerekletirmi,
Batdaki korku ve sululuk duygusunu konu alan bir tarih yazmtr. Psiko-tarih
alanlardan olan Le Roy ise cadlarn evlilik merasimi incelerken, Le Goff ve Duby,
1960larda dinsel zihniyetler tarihine eilmitir. Hristiyanlktan Arnma zerine
dnen Vovelle, doktora tezinde 300 vasiyeti analiz etmi, lm ve dier dnyayla
ilgili sreci nicel metotlarla lebileceini varsaymtr. Vovelle, cenaze trenlerini
incelemi ve Hristiyanlktan Arnma eilimlerinin 18.yzylda seklerlemeye paralel

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

31

ekilde dayatma ile deil, kendiliinden gelitiini saptamtr. 1970lerde dnemin en

nemli projesi ise Furet ve Ozoufun 16.yzyldan 19.yzyla dein Fransada okuryazarlk orann ele aldklar proje olmutur. kili almalar sonunda, 18.yzylda
okur-yazarln kadnlar arasnda erkekler arasnda olandan daha ok yaygnlatn
buldular. Mondrou ise Franszlarn kitap basmndaki eilimleri ve farkl toplumsal
gruplarn okuma alkanlklar zerine incelemeler yapmtr. Mondrou, genellikle
iportaclarn satt ve din amal okuma niteliinde olan cep kitaplarn, avuntu
edebiyat olarak nitelendirirken, okuyucu kitlesinin kyller olduunu saptamtr.
1970li ve 80li yllarn sonunda ise, baz tarihiler yeni kuramlar aray ile
ilgilenmilerdir. Bu anlamda Goffman, Turner ve Buourdieu gibi isimler etkili olmutur.
Certeau, dil siyaseti ile ilgilenirken, Fransz gndelik hayat ile de ilgilenmitir. Le Roy,
Montaillosunda maddi ve manevi kltr unsurlarn ele alrken, tpk Braudel gibi
Akdeniz kltr ve toplumunu incelemitir ve sz konusu inceleme Burkea gre
aslnda bir mikro tarih rneidir, nk Le Roy dnyay bir kum tanesinden yola
karak analiz etmitir. Annalese ynelik en nemli sulama, siyaseti ihmal ettiidir.
Burkea gre Blochun Feodal Toplumu ile feodalizmi ele alsa da, Braudelin
Akdeniz Dnyas siyasi olaylar ve figrlere pek nem vermemek ile sulanmtr.
Bloch bu noktada dier Annalesilerden olan, Furet ve Vovellein hakkn teslim ederek
onlarn siyaset tarihini ihmal etmekle sulanamayacan sylemekte ve Fransz
Devrimi ile Franszlarn ada tarihini etraflca incelediklerini belirtmektedir (Burke,
2002: 118-159). Burkea gre, Febvre ve Braudel siyaseti ihmal etmise dahi nc
kuak aslnda ona geri dnmtr. rnein, Duby ngiliz kral William The Marshalln
biyografisini yazm, Le Goff ise bir ngiliz kral St.Louisin biyografisiyle siyasi
gemie geri dnmtr. Burkeun sylediine gre, Fransada Annales tarzn
benimseyen tarih anlay bu kuan dneminde popler bir hal almtr (Burke, 2002:
118-159).

Annalesin Etkileri ve Ald Eletiriler

Birok toplumu btnsel bir tarih yazm konusunda etkileyen Annales Okulu nerileri
balamnda sklkla eletirilmitir de. Herhangi bir tekil rgtleyici ilkeyi reddeden
Annales (Skocpol, 2008: 46) tarznda; corafya, kolektif psikoloji ve siyasal olaylara
belki de teorisyenlerin znel alma alanlar olduklarndan byk nem atfedilmitir.
Annales Burkea gre, baz yerlerde dmanlkla karlanm, Avrupada tannmas ise
Braudel dnemine denk dmektedir. Polonyada da Marksizmin yaygn bir gr
olmas sebebiyle Annales sempati ile karlanm, buna Rukowskinin, 1930larda
almalarn Annaleste yaynlamas ve birok Polonyal tarihinin Pariste eitim
grm olmalar da dier sebepler olarak eklenmitir. Burkea gre Annalesilerin
birounun tannmaynn sebeplerinden biri de sadece bazlarnn eserlerinin
ngilizceye evrilmi olmasdr. Burke, Hollandal tarihileri Polonyal tarihiler kadar
heyecanl bulmasa da, onlarn da Annalesi bir tarih anlaynn gerekli olduunu
dnmekle birlikte bunu imknsz bulduklarn da belirtir. Burkea gre, Hintliler
Annales stili bir tarih anlayndan az derecede yararlanm, Japonyada ise neredeyse
Annalesden faydalanan tarihi hi olmamtr. Burke, Annalesin corafya, sosyoloji
ve antropolojiyle yakn olduunu belirtirken, bunun sebeplerini ise; Febvrenin
corafyaya ilgisi, sosyologlarn tarihi yeniden anlamaya alma abalar ve Levi
Stratus gibi antropologlarn ise Annalesi kefedip onunla ilgilenmeleri olarak sralar.

32

Yeen

Burke, Annales tarihilerinin uzun sreli yaplarn tarihiyle uratn, nicel

yntemler kullanp bunun bilimsel olduunu iddia ettiklerini ve bireyin eylem
zgrln inkr ettiklerini belirtir. Burkea gre, genel ereveden bakldnda
Braudel nemli bir isim olarak ne ksa da Annalesi Annales yapan aslnda en ok
Bloch ve Febvredir. Burkea gre, Bloch ve Febvre dnemin en byk Fransz
tarihileridir. Burke, Annalesin tm kuaklarn takdir ederken, Annalesin toplum ve
tarihe en nemli katksnn, tarihi birok disiplin nda ele almalar ve tarih olgusunu
ok byk bir payda da birok sosyal disiplin gibi, birok faktrle de ele almalar
olduunu syler (Burke, 2002: 118-159).
Annalesin nemli baarlarna karn; kuram noktasndaki skntlar, okul
Blochun eksiklikleri, belgelere gvenmeyileri, snf ve ideoloji kavramlarndan ok
bahsetmeyileri ve corafyaya ar nem atfetmeleri, birincil kaynaklar az
kullanmalar ya da hi kullanmamalar ve anlaty kaybettikleri gibi konularda eletiriler
almtr. rnein, Ricoeurun, Annales eletirileri zelikle anlatnn kayb
konusundadr. Ricoeura gre Fransz tarih yazclnn tarih teorisi olaylarn
tarihinin bir eletirisidir. Bu eletiri anlaty reddeder. Ricoeur, tarihi an olarak
kavramay Fransz tarih yazclnn da yasakladn ileri srer. Annales Okulunun
anlama problemi diye adlandrd soruna katksn grmeyi arzulayan Ricoeur,
Annalesin anlama problemi ile ilikisini zayf bulduundan dorudan Annales
metodolojisini zmlemeyi hedefler. Ricoeura gre, bilgi felsefesine ilgi duyan
Annalesilerin zaman kavramna dair beyanlar yok gibidir. Bir rnek vermek
gerekirse, mesela Braudel ksa ve uzun zamandan bahsederken, hzl ve yava
zamandan da bahseder. Yani hz, zaman aralklarna deil, bu aralklardan geen
hareketlere uygun gelmektedir. Ricoeur, zaman kavram konusunda Braudelin
grlerinin neredeyse olmadn gstermek adna metinde uzunca alntlamalar
yapmtr. Ona gre, ekonomik tarih yntemi Bloch ve Febvrenin pozitivizm kart
savalar ile bir devamllk kazanmtr. Annalesiler devlet kronolojisinden ibaret bir
tarihe karydlar. Ricoeura gre Annales tarihilerinin devaml ortaya attklar ey
udur: olaylar belgeler iinde verilmezler, aksine belgeler belirli bir sorunun ilevi
olarak seilirler ve belgeler verilmek ile bitmez. Resmi arivler bir olaylar sekisi
eklinde ve bir devletin zaman tutana olarak yorumlanan tarihin yannda olan imal
tercihleri reflekte eden mercilerdir. Bu tercih aklanmadndan, tarihsel olaylar
belgeler tarafndan ynetiliyor denebilir ve tarihiler sorunlarn erimi eyler olarak
alyor gibi grnebilir (Delice, 2011: 115-122). Ricoeur, Analesilerin mentaliteler
kavramna ynelik bir eletiri de gelitirmektedir. Ona gre, kavramla gnderimde
bulunulan Marksist kaynakl bir ideolojiler sosyolojisidir. Oysa Ricoeura gre,
ideolojilere dikkatleri ekmek tarihe bir yabanclk hissi, mesafe ve farkllk katar. Ona
gre bu tarih tipi sayesinde sesi tekrar kanlar, etkili bir sylem biimi tarafndan
konuma, kendini ifade etme haklarndan genelde yoksun kalm kimselerdir (Delice,
2011: 122).

Trkiyede Annales
Kurtulu Kayal Annales hareketinden etkilenenlerden biri olarak, Trkiyede tarih
almalarnn 1930lu yllarda telif arlkl olmas, 1980li yllardaysa tarih
metodolojisi zerine eviri arlkl bir younluk iinde olunmas yznden Annales
tarzna ilginin baladn sylemektedir. Kayal, bu noktada Annales hareketinin

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

33

Trkiyede gerekte anlalamadn vurgulamaktadr. nk Annales aslnda kendi

iinde homojen olmam, bu yzden de etkileri hep farkl olmutur. Dolaysyla
Kayalya gre, Trkiyede de etkileri ge hissedilmitir (ztrk, 2004: 207).
Trkiyede Annales Okulunun ilk etkileri sosyal ve ekonomik tarih yazmnda
grlmtr. mer Ltfi Barkann 1943te yazd XV ve XVI. Asrlarda Osmanl
mparatorluunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esaslar, Kanunlar isimli eseri
sosyo-ekonomik almalarda nc olmutur. Barkann ardndan Halil nalck, Mustafa
Akda, Tayyip Gkbilgin ve Cengiz Orhonlu sosyo-ekonomik tarihe ynelip nemli
eserler vermi, onlar Osmanl sosyo-ekonomik tarihine dair almalaryla Musa
adrc, Ycel zkaya ve Bahattin Yediyldz gibi isimler takip etmitir. Bu yazarlar,
Annalesin etkisinde tarih yazmna nemli katklarda bulunmutur. Zihniyet tarihi
almalar ise Trkiyede sosyo-ekonomik kadar etkili olmamtr. Buna karn,
zihniyet tarihi almalarnn ncs Trkiyede Fuad Kprl olmutur. Bu anlamda,
Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar almas nem tamaktadr. Kprlnn
ardndan Ahmet Yaar Ocak ve Halil nalck da zihniyet tarihi almlardr. Hilmi
Ziya lken, Sabri lgener, erif Mardin, Niyazi Berkes ve Kurtulu Kayal gibi
yazarlar farkl tutumlaryla Osmanl-Trk felsefi, siyasi ve iktisadi zihniyetini ortaya
karmak konusunda yaptlar verdiler. zellikle Sabri lgenerin ktisadi
zmlemenin Ahlak ve Zihniyet Dnyas adl almas edebiyatn zihniyet tarihi
aratrmalarnda nasl kullanlacann gsterilmesi asndan bir hayli nemlidir.
Kurtulu Kayalnn ise mizah, Trk sinemas ve edebiyat zerine almalar tarih
yazmnda belge kavramnn eitliliini gstermekle birlikte, yeni tarih yazmna
nemli katklar yapmtr (imsek, 2012: 111-112).
nemli bir gelime olarak 1970lerin sonunda Wallesteinin abalaryla Annales
Okulu Amerika Birleik Devletlerine tanmtr. Wallestein, uzun sre Braudel
Centern bakanln yapmtr. nce Annalesin lokasyonunu deitiren Wallestein,
daha sonra Annalesin neo-Marksist bir tarzda ekillenmesini salamtr. Wallestein
ile birlikte alan Trk tarihilerden olan alar Keyder, Huri slamolu ve Reat
Kasaba ise bu yeni tarz Osmanl tarihi almalarna tadlar. alar Keyderin
Trkiyede Devlet ve Snflar, Toplumsal Tarih almalar, Reat Kasabann
Osmanl mparatorluu ve Dnya Ekonomisi On Dokuzuncu Yzyl isimli almalar
ve Huri slamolunun Osmanl mparatorluunda Devlet ve Kyl almalar neoMarksist Annalesin etkisiyle yazlmtr (imsek, 2012: 111-112).
Halil nalck ise, Annalesin etkisiyle birok konu almtr. Bir rnek vermek
gerekirse tiranlk kavramn alan nalcka gre, tiranlk Aristonun politika
zerindeki kitabndan alnmtr. nalck, baz kesimlerin Osmanly tiranlk olarak
grmesi ve bunun hkmdara kar duracak rsi toprak sahibi bir asil snfn
yokluuna bal olmas gibi nedenleri aratrmtr. Grld gibi nalck bu kavram
almasnda Annalesin ngrd ekilde yalnzca tarihsel deil ayn zamanda sosyal,
kltrel hatta ekonomik btnsel bir inceleme yapmtr (nalck, 2010: 226).
Annales, etkilerini erif Mardinin ideoloji almalarnda, fikir hareketleri ile
ideoloji zerine ayrmlara giderken siyasi ve sosyal disiplinlerden yararlanmas eklinde
gstermitir (Mardin, 2010: 16-18). Annalesin Trkiyedeki etki yllar konusunda
lber Ortayl, Kurtulu Kayalnn aksine, Annales ve Annalesden de nce Avrupadaki
sosyal tarihiliin Trkiyedeki tarih anlayna etkide bulunmas anlamnda daha erken
dnemleri iaret etmektedir (Snmez, 2008: 114- 188).

Yeen

34

Bloch ve Tarih Savunusu veya Tarihilik Meslei Yapt Inda

Blochun Tarih Anlay
Annales Okulunun ilk kuak kurucularndan olan Bloch, tarih ierisindeki olgular sz
konusu olduunda, toplu/ortak olan olguya bireysel olandan daha fazla dikkat ekmekte
ve bireyi tarihin asl ilgilenmesi gereken ey olarak grmektedir. Pozitivistleri tarihi dar
ve yzeysel ele aldklar iddiasyla sulayan Bloch tarihin daha geni bir yelpazede ele
alnmas gerektiini savunmaktadr. Fransz pozitivizmi ve Alman bilimselciliine
neredeyse dman olan Bloch, sosyoloji alannda incelemelerde bulunmak istemitir.
Bunun sebebi ise, aslnda daha sonra gelitirecei yntemi olan ve tarih ile toplum
ilikisini ortaya koymak iin ortaya att karlatrmal tarih anlaydr. Blocha
gre; birbirine uzak toplumlar arasndaki benzerlikler ya da mekansal olarak birbirine
yakn toplumlar arasndaki farklar incelenmelidir. Bu ekilde benzerlikler ya da farklar
ele alnarak tarihsel geliimin ne olduu ortaya konulabilir (Delice, 2011: 107). Bu
anlamda Bloch Kraln Dokunuunda karlatrmal tarih alarak nemli bir baarya
imza atmtr. Bloch Fransz Krsal Tarihinde de karlatrmal olarak Fransa ve
ngiltere arasndaki benzerlikleri karlatrarak, karlatrmal tarihin en nemli
eserlerini vermitir. Bloch genellikle Fransann krsal tarihi ile birlikte sosyal olgu,
sre ve etkiler olan feodalizm, para, teknoloji, hukuk gibi olgularn karlatrmal
uzun tarihlerini de incelemekteydi. Bloch, Fransz Krsal Tarihinin Orijinal
Karakterinde orijinal derken hem esas hem de esiz olan kast etmektedir.
Bloch Fransa krsal hayatnn temel unsurlarna bakarken, bununla birlikte Fransann
esizliini de vurguluyordu.
Bloch iin kuaklar ve uygarlklar ise iki tarihsel dnemdir. Kuaklar Bloch iin
uygun bir ksa erimli tarihsel zmleme birimi iken uygarlk toplam malzemeye,
sonraki kuaklarn yaad deiime gre yava deien toplumun psikolojik ve yapsal
bileenlerine gnderme yapyordu. (Delice, 2011: 107) Kuaklar aras alveriin tekli
kol dzeyinde olduunu syleyen Bloch bu noktada ocuklarn atalaryla ancak ana
babalar araclyla iletiim kurduunu ama tamamen szl iletiim iin bile bunun
doru olmadn sylemektedir. nk bu dolayl aktarm yorumlaya da
dnebilmektedir. Blocha gre demek ki her yeni zihniyet oluumunda geriye doru
bir adm atlmakta ve bu adm en geirgen beyinleri en katlam beyinlere
balamaktadr. Kuaklar aras aktarmn nemli bir olgusu olan yaz ya da deinen
Bloch, yaznn bir uygarln srekliliini salayan dnce aktarmlarn kolaylatrc
ynne vurgu yapmaktadr (Bloch, 2013: 82-83).
Blochda Tarihsel Zaman ve Snf
Blochun zaman anlaynda toplumlarn ve o toplumlarn insanlkla ortaklaa
yaratt kltrel olgularn yeri byktr. Tarihi tanmsal balamda insanlarla ilgili
bilimden zaman iinde insanlarla ilgili bilim noktasna getiren Bloch, tarihin
zamann ise; aknn geriye dnd elle tutulur ve canl bir gereklik olarak tam
tersine iinde olgular barndran bir plazma olarak tanmlamakta ve o olgularn ancak
o zamann iinde idrak edilebileceini vurgulamaktadr. Tarihin de birok olgu gibi
kken olgusuna takldn belirten Bloch, kkenin ne olduu sorusunu sormaktadr.

Annales
Okulu:
Kkeni
ve
Kuruluu
(Tartma
2:
Marc
http://www.acikders.org.tr/file.php/98/LectureNotes/lecture_2.pdf, 24.10.2013.

Bloch)

Eriim;

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

35

Kken balang mdr, neden midir? sorularna Blochun verdii yant; kkenin
aklamaya yeterli bir balang ve bunun da tesinde bir ey olduu ve beraberinde
mulaklk ve tehlike getirdiidir. Blocha gre, gemi ve imdiki zamann ne olduu
da tam bir muallaktr. imdiki zaman nedir? Sorusunu soran Bloch, Goethenin,
imdiki zaman yoktur, sadece gelgelik vardr. ifadeleri erevesinde imdiki zaman
doar domaz len bir an olarak tanmlamaktadr. Tarih gemiin bilimidir ifadesinin
yanl bulan Blocha gre, evet her an bakalama urayp gemi bilimine
dnecektir. Tpk metodun znn deimedii gibi gemi de deimeyecek ama
gemi bilgisi deiip dnecektir (Bloch, 2013: 66-100).
Bloch, ilgilendii toplumu hibir aidiyet unsuru sebebiyle bir dierinden
ayrmamakta ve snfa byk nem atfetmektedir aslnda. Bloch, Marxtan edindii
snf ideasn toplumsal tarih yazmnda kullanm, fakat Marxa hayranlna karn
toplum zmlemesinde Marksist yaklamlara pek yer vermemitir. Zaten Annales ve
Blocha yneltilen eletirilerden birisi de Marksizm ile ilgilidir. Marksistler, bu anlamda
Marksizm temelli olan Blochun zmlemesini yeterli dzeyde snfsal bulmazken,
Marksist olmayan kimseler ise fazla snfsal bulurlar. Oysaki Bloch Ortaa pratiinde
ie yaramadn dnd Marksist snf incelemelerini ciddiye almamtr. Durkheim
ile Marxtan ekilenen Bloch, Durkheimc pozitivistlerin savunduklar istatistik
kullanmn eletirirken, Durkheimn kolektif bilin kavram nda mentalite
kavramn benimsemitir.
Snf anlay konusunda grlerin ikiye blnd ve bu yzden eletirilen
Bloch, aslnda Feodal Toplumda snf anlay konusunda vassallk ve serflikten
bahsederken snfa byk nem atfettiini gsterir. ncelikle vassallardan Bahseden
Bloch, onlar; hane ii savalar, beslemeler, senyr olmayan genler olarak tanmlar.
Vassallk aslnda bir bakasnn adam olmaktr. Sz konusu iliki kont ve kral ile ky
senyr ve serf arasnda da gereklemektedir. Kont kraln vassal, serf de ky
senyrnn vassaldr. Blocha gre vassallk feodalitenin, aslnda bireyin kendisini
koruma amacnn bir rndr. Vassallk kavram ileriki dnemlerde zel sava
sfatyla Avrupada yaygnlamtr. Blocha gre vassalln ortaya kmasnn en
nemli sebebi; kralln az ve gvenilmez memurlara sahip olmasdr. Vassal senyre
baldr. Senyr orduya katldnda vassal da onunla katlmak zorundadr. Eer senyr
savaa katlmazsa, altndaki vassal kontlara bal ekilde savaa katlmaldr. Serflik ise
daha farkldr. Her serf ballnn kuaktan kuaa yenilenmesi gerekmez. Blocha
gre serflikte grlen en nemli gelime, alleulerin ortadan kalkmasnn serflik
balarnda bir devinim yaratmasdr. Bu devinimin ad Blocha gre aslnda akndr.
Bu akn sonucunda, krsal kesimin serfleri byk oranda ounluu oluturan kimseler
haline gelir ve bunun da sonucu olarak bu oul snf, Batya doru ilerledike soylu
halini alabilir. Grld gibi Bloch, vassallk ve serflik kavramlarn toplumsal sre
ve etkenler paydasnda incelerken aslnda snf denen eyin nasl olutuu zerine
younlar. Sonu olarak, vassallk ve serflik ile toplumsal snf ilikilerini Bloch iin
farkl tarihsel dnem ve koullarda deimi olgular olarak tanmlayabiliriz (Bloch,
2007: 13-21; 257-305).

Marc Bloch ve Annales Okulu, Eriim, http://www.gunceltarih.org/2013/10/marc-bloch-ve-annelesokulu.html, 23.10.2014.

A.g.e.

36

Yeen

Tarihi ve Tarihsel Gzlem

Bloch, tarihiyi asla iinde bulunduu zaman deneyiminden ayrmamtr. Ona gre
tarihi problemlerini zmek adna tarihi geriye doru okumaldr.** Bloch, tarihileri
alkanlklarn deitirmemekle sular ve onlar, karlatrmal tarih metodunu
tarihin ya da sosyolojinin bir blm olarak grdklerinden eletirir. Karlatrmal
tarih yaklamnn aslnda birok beeri bilim alannda nceden beri uygulandn
belirten Bloch, bu yntemin tarih retim uygulamalarna derhal girmesi gerektiini
belirtmektedir. Tarihi sondan baa doru gitmelidir. nk aratrmann doal seyri
en kt bilinenden en bilinmeyene doru gider (Boratav, 1985: 20-49dan akt.
Yalansz, 2009: 493).
Blocha gre (2013: 92-119) tarihiler, bizzat gzlem yapma ansna sahip
olamamtr. nk gemiin bilgisi hep dolayl olur. Zaten dorudan gzlem de kendi
var olu koullar dhilinde tarihiyi hataya gtrebilmektedir. Dolaysyla dorudan da
olsa tarihsel gzlemde dolayl gzlem mutlaka olacaktr. Gemi, tarihilerin hizmetine
muazzam eitlilikler sunmutur. Tarihe tanklk denince akla ilk olarak belgeler
gelmektedir. Tarihiyi belgeleri toplayan, okuyan ve gereklik ile doruluklarn
tarttktan sonra deerlendirmeye balayan kimse olarak niteleyen Blocha gre, hibir
tarihi aslnda bunu yapmamtr. nk belgenin tr ne olursa olsun, anlam ancak
sorgulamaya ekilirse anlalabilir. Blocha gre tarihi belgeye toz eken bir mknats
gibi yaklamaldr, nk belgeler iinde bireysel deneyimler hatta ideolojiler
bulundurabilir. Ona gre (2013: 92-119), tarihiler belli bal teknikleri yzeysel
olarak bile olsa bilmelidir. Tarihinin en zor grevlerinden biri belgeleri toplamaktr.
Klavuz ve fihristler bu anlamda ona yardmc olurken, baz yazarlarn eserleri banda
inceledikleri aratrmann ariv bilgilerini vermeleri de yararl ama yetersizdir.
Eletirel Metot Tarih Tasla
Tarihsel tanklk konusunda tanklarn her sylediine inanlmamas gerektii
gereinden sz eden Bloch, bu noktada Ortaada sahte belgelerin ok fazla
olmasndan bahseder ve maddi izlerde oynamann ok da zor bir ey olmadn syler.
Ona gre, kuku doal bir savunma refleksidir ve bu kuku temelinde tarih
Eletirel metot ile ele alnmaldr. Ona gre, eletirel metot eer aklc
yrtlebilirse bir bilgi arac olabilir ve tarih tanklklar konutura gibi bir misyon
edinmelidir. Fakat bu noktada Blochun dikkat ektii bir durum vardr. Bu durum
tankla zarar veren en nemli eyin sahtekrlk olduudur. Bir yazar ve yaptn tarihi
konusunda aldatmaca sz konusu olabilir ve bu aslnda sahtekrlktr. rnein Blochun
dile getirdii zere, Marie-Antoinetin mektuplarnn ou aslnda kendi imzasndan
kmamtr. Bloch, ayrca ithaflarn da ounlukla sahiplenme yoluyla yaplan
sahtecilik olduunu sylemekte ve birok noter belgesinin bile en bilinli yanllklarla
dolu olduunu vurgulamaktadr. Kendinden rnek veren Bloch, emir zerine baz
belgelere eski tarih attn syler. Eletirinin, sahtekrl aratrmaya ynelik bir
yntem olduunu syleyen Bloch, yalan hayali, sebepsiz bir fiil olarak
yorumlamaktadr. 18. yzyl sonu 19. yzyl ba Ortaan yalanc alar olmakla
sulayan Bloch, birok destann pre-romantik ve romantik kuaklarca yalan olarak
retildiini iddia etmektedir. Bloch, yarar varsa samalk ve uydurmaya inanlabildiini
**

A.g.e.

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

37

sylerken, yine de ok fazla tankln iyi niyetli olduunu belirtmektedir. Blochun

demek istedii aslnda gzlemleyemediimiz, gzlemlesek de bireyden bireye deien,
bilemediimiz, ya da bildiimiz haliyle yararl bulduumuz eyi kabullenmemizdir.
Blocha gre yalan genel kabul ltleriyle uyuursa kolektif bilin bunu
kabullenmektedir. Bloch burada rnek olarak; Belika evlerinin cephelerinde svaclarn
merdivenlerini rahat koymalar iin braklm dar aklklarn, Alman hayal gc
tarafndan gerilla korkusuyla keskin nianc iin hazrlanm mazgal delii gibi
grlmesini verir. Blocha gre, 1914-1918 yllar yanl bilin gibi birok yanl
haberle de doludur. O dnem uygulanan propaganda ve sansr yanll engelleme
abas niteliinde iken, cephede duyulan dedikodulardan ok hkmetin gazete ve
kitaplardan nce haberleri vermesi de manidardr. Halk dnem alkants yznden
yazldan ok szl olanlara inanmtr. Szl olann da yazl kadar yalan ya da
uydurmaya meyilli olduunu syleyen Bloch bu noktada Marbutun Mmoiresde 7
Mays 1809da kabarm Tunay geip bir grup Avusturyaly esir ald anlatsn
rnek verir. Marbut byle sylese de, Napolyonun yazmalarndan Tunann o dnem
henz kabarmad ortaya kar ve birok tanklk Marbutun anlatsn yalanlar. Bu
yzden Blocha gre, bir tankln gerek kabul iin baka tanklklarla benzemesi
ya da dorulanmas gerekmektedir. Ortaya att eletirel kyaslama konusunda ise
Bloch, ayn sredeki tanklklar karlatrmakla yetinilmemesi gerektiini syler ve
tesadfi kesime kuramndan bahseder. Tesadfi kesime eletiriyi evet ve hayr aras
gtrr, nk tanklk eletirisinde devreye giren beeri eler terazinin kesesini
imtiyazl bir olaslktan yana eer (Bloch, 2013: 119-170).
Peki Tarihsel Analiz Nedir?
Feyerabend (2005: 104) tarihsel olarak doruluuna inandmz bir yky elenceli
retici bulduumuz iin anlatabiliriz, sonradan hi de yle olmadn grebiliriz. der.
Amerikan tarihinde bu tip yklere ska rastlanr. Peki bu noktada nasl bir analiz
yapmamz gerekir? Tarihi yarglamal m? yoksa anlamaya m almalyz? Tarihiliin
tarihi yeniden canlandrma giriimi mi yoksa bir analiz giriimi mi? olduunu
sorgulayan Bloch, tarihinin tarafszlktan sz edilebilir mi? sorusunu sorar ve iki trl
tarafszlk olduunu syler. lki limin tarafszl, ikincisi ise yargcn tarafszldr ve
ortak kkleri hakikate namusluca boyun emektir. Yarg hkmn kiisel eilimden
kanarak vermise de zerine dnrken, Blocha gre lim olay gzlemleyip izah
ettikten sonra ii biter. Ona gre tarihi, cehennem yargc gibi lm kahraman yerer
ya da ver. Yapt i aslnda anlamaya almaktr. rnein bir doktor bir salgna
neden olan virs ve bulama yolunu yoksulluk olarak bulurken, sosyolog ise yoksulluk
neden olumutur sorusuna ynelir, nk amac olan eyi deil, sosyal olguyu
anlamaktr. Blocha gre, tarihte de birok bilimde olduu gibi nedenler nceden veri
olarak kabul edilemez ve aratrlmalar gerekir (Bloch, 2013: 171-218).

Sonu ve Deerlendirme
Annales yaklam tarihi sosyoloji, psikoloji ve antropoloji gibi birok disiplin ile ayn
paydada birletirmitir. Bu sayede ele alnan tarih anlay hem sz konusu
disiplinlerden etkilenmi, hem de onlar etkilemitir. Corafya, antropoloji ve sosyal
tm disiplinler Annalesi bir yaklamla toplum ve tarihini anlamada nemli baarlar
elde etmitir. Bu btncl anlay yani Annalesin multi-disipliner yaklam tarih

38

Yeen

ierisindeki birey ve yaants ile tarih denen sreci anlamay hedeflemitir. Burke,
Annalesin en nemli baarsn tarih biliminin geni bir alana temel tekil etmesi
olarak grmektedir. Annales; btn yaklam ve metotlaryla geni aratrmalara olanak
tandndan, birok evre tarafndan Annales yaklam olmadan tarih
yazlamayaca vurgulanmtr (Burke, 2002).
Bireyi ve ona dair bir olgu olan tarihi anlamann ancak holistik bir yaklamla
mmkn olduuna dikkat eken Annales Okulu, bu anlamda tarihin gemiin
anlalmas asndan baat rolne de vurgu yapmtr. Annales sosyal ve komplike bir
varlk olan insan anlamak adna gemi gitmeyi amalamtr. nk yaantsnda ve
eylemlerinde ok sayda deer ve olgu bulunduran insann gemii geni bir adan
bakmak ile anlalabilir. Bunu bir gereklilik olarak ortaya koyan Annales, bu evrensel
ve btnsel yaklam kukusuz dnya apnda kavutuu n anlamamz asndan
nemlidir. Bu noktada Annalesin tarih olgusunu salt gemi olarak yorumlamadnn
da altn izmek gerekmektedir.
Annalesin bir baka nem atfedilmesi gereken durumu ise corafyay birey ve
tarih ile birletirerek birey ve pratiklerini lokal balamda anlama abasna girmi
olmasdr. Bu aba, bireyin gemiine, eylemlerine, yaam tarz ve meknlarna dair
ayrntlarn anlalmas asndan nemlidir.
Annales Okulu dnya zerinde birok tarih anlayna etki ederken, Trkiyedeki
tarih yazmn da etkilemitir. Annales, zellikle ortaya att yeni yntemlerle gerek
tarihin tm disiplinlerle bir btn olduunu gstermitir. bu almada youn olarak
faydalandm Marc Blochun Tarih Savunusu: Veya Tarihilik Meslei adl
yaptnda tarih ve tarihilere ykledii grev de, temelini birey ve onun yarar
amacndan alm, tarihinin grev ve sorumluluklar balamnda geleneksel olann
yerine ok ynl dnme ile oluabilecek olan yeni ve kapsaml tarih anlaynn
nn amtr. Yeni tarih yazmnda belge ve kaynak kullanmndaki znellikten
arnmak ile eletirel bir bak as gelitirmek zerine dnen Blochun yntemsel
yeniliklerinin de Annalesin baarsnda byk rol oynadn belirtmek gerekecektir.

Kaynaka
Ak Ders, (2013). Annales Okulu: Kkeni ve Kuruluu (Tartma 2: Marc Bloch)
Eriim;
http://www.acikders.org.tr/file.php/98/LectureNotes/lecture_2.pdf,
24.10.2013.
Bahar, Hasan. (2013). Eskia Uygarlklar, Konya: Kmen Yaynlar.
Bintliff, John (Ed.). (1991). The Annales School And Archaelogy, London: Leicester
University Press, Leicester, Bloch, Marc. (2013).
Tarih Savunusu: Veya Tarihilik Meslei, ev. Ali Berktay, stanbul: letiim Yaynlar.
Bloch, Marc. (2007). Feodal Toplum, ev. stanbul: Melek Frat, Krmz Yaynlar.
Burke, Peter. (2002). Fransz Tarih Devrimi: Annales Okulu, ev. Mehmet Kk,
Ankara: Dou Bat Yaynlar.
Delice, Didem. (2011). Annales Okulu ve Ricoeurun Anlat Balamnda Annales
Okulu Eletirisi, History Studies Volume 3/2, pp. 101-124, Ankara.
Feyerabend, Paul. (2005). Bilgi zerine Sylei, ev. Cemal Gzel, Levent Kavas,
stanbul: Metis Yaynlar.
Feyerabend, Paul. (1991). Ynteme Hayr, ev. Ahmet nam, stanbul: Ara Yaynlar.

Abant Kltrel Aratrmalar Dergisi 1(1)

39

Iggers. G. Georg, (2000). Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yzylda

Tarihyazm, ev. Gl aal Gven, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar.
nalck, Halil. (2010). Osmanllar Fthat, mparatorluk, Avrupa le likiler, stanbul:
Tima Yaynlar.
Mardin, erif. (2010). deoloji, Btn Eserleri 3, stanbul: letiim Yaynlar.
zlem, Doan. (2001). Tarih Felsefesi, stanbul: nklap Yaynlar.
ztrk, Levent. (2004). Fransz Tarih Devrimi: Annales Okulu, (Kitap Tantm),
Peter Burke, ev. Mehmet Kk, Dou Bat Yaynlar, 2002, Ankara, Sakarya
niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 9/2004 s. 207-213.
Skocpol, Theda. (Ed.). (2008). Tarihsel Sosyoloji Blochtan Wallersteine Grler ve
Yntemler, ev. Ahmet Fethi, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar.
Snmez, S. Erdem. (2008). Annales Okulunun Trkiyedeki Tarih Yazmna Etkisi:
Balangta 1980e, T.C. stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Uluslararas likiler Blm, Yksek Lisans Tezi, stanbul.
Yalansz, Nedim. (2009). Karlatrmal Tarih: Tarih retiminde Yeni Bir
Yaklam, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi, 2/9, s. 493-498.
Yelken, Ramazan. (Der.). (2007). Tarih Sosyolojisi, Tarihin Syleminde Toplumsal
Gereklie Geiler: Tarih Sosyolojisine Bir Giri, Ankara: Vadi Yaynlar.
Yldz, Erdal. (1994). Annales Tarih Okulunun Btnsel Tarih Anlay ve Fernand
Braudel, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sistematik Felsefe ve
Mantk Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, stanbul.
imek, Ahmet. (Ed.). (2012). Tarih Nasl Yazlr? Tarihyazm in ada Bir
Metodoloji, stanbul: Tarihi Yaynevi, 3. Bask.