T.C.

BAHEEHR NVERSTES

SAVA SONRASI BOSNA HERSEKTE OLUAN

ULUSAL KMLN OY VERME SRECNDEK ETKS
Yksek Lisans Tezi

ZEYNEP EN

STANBUL, 2016

T.C.
BAHEEHR NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KRESEL SYASET VE ULUSLARARASI LKLER

SAVA SONRASI BOSNA HERSEKTE OLUAN

ULUSAL KMLN OY VERME SRECNDEK ETKS
Yksek Lisans Tezi

ZEYNEP EN

Tez Danman: PROF. DR. SABR SAYARI

STANBUL, 2016

ZET
SAVA SONRASI BOSNA HERSEKTE ULUSAL KMLN OY VERME
SRECNDEK ETKS
Zeynep en
Kresel Siyaset ve Uluslararas likiler
Tez Danman: Prof. Dr. Sabri Sayar
Nisan 2016, (100) SAYFA
Bu alma, sava sonras Bosna Hersekte oluan ulusal kimliin, siyasete ve seim
srelerine etkisini incelemektedir. almann ayrca Bosna Hersekteki savan sona ermesini
salayan Dayton Bar Antlamasnn lkenin siyasi, ekonomik ve sosyal karlar asndan ne
denli etkili olduunu ve bunun neticelerinin siyasete yansmalarn gstermektir. alma dnyann
en karmak siyasal sistemlerinden birine sahip olan Bosna Hersekte semenlerin oy verme
davranlarn aklamay amalamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Bosna Hersek, Seimler ve Semen Davranlar, Dayton Bar
Antlamas, Ulusal Kimlik, Oy Verme Sreci

iii

ABSTRACT
ELECTIONS AND VOTING BEHAVIOUR IN POST WAR BOSNIA
Zeynep en
Global Politics And International Relations
Thesis Supervisor: Prof. Dr. Sabri Sayar
April 2016, (100) PAGES
This thesis examines the impact of the post-war national identity of Bosnia and
Herzegovina on the countrys political and electoral processes. In addition, this study also seeks to
explain how the Dayton Peace Accord that ended the war in Bosnia has influenced political,
economic and social developments that have taken plays since then. Another majr goal of the
thesis is to analyze voting behaviour in Bosnia which has one of the complex political systems in
the world.
Keywords: Bosnia Herzegovina, Elections and Voting Behaviour, The Dayton Peace
Agreement, Nationah Identity, Voting Process

iv

NDEKLER
TABLOLAR ..................................................................................................................vi
KISALTMALAR ..........................................................................................................vii
1.

GR....................................................................................................................1

2.

TARHSEL SRE............................................................................................6

2.1 YUGOSLAVYA DNEMNDE BOSNA HERSEK VE

KOMNST DNEM...................................................................................6
2.2 KOMNZM DNEMNDEN SONRA BOSNA HERSEKTE
LK SEMLER VE SAVA....................................................................10
3.

SAVA SONRASI BOSNA HERSEKTE BAGSTEREN ETSZLKLER VE

BOSNANIN BLNMES.......................................20
3.1 DAYTON BARI ANTLAMASI.............................................................20
3.2 SAVA SONRASI ETNK AYIRIMCILIK.............................................23
3.3 SOSYAL VE EKONOMK ETSZLKLER........................................26
4.

SAVA SONRASI DNEMDE SYASET VE YNETM..........................30

4.1 SYAS PARTLER....................................................................................30

4.2 GLERN BLNMES........................................................................47
4.3 BOSNA HERSEKN YNETM YAPISI...............................................50
4.4 BOSNA HERSEK FEDERASYONU VE SIRP
CUMHURYETNN YNETM YAPISI..............................................54
4.5 ZERK BLGE BRKO..........................................................................57
5.

DAYTON SONRASI YAPILAN SEMLER...............................................60

5.1 SEM SSTEM........................................................................................60

5.2 SAVA SONRASI GEREKLEEN LK SEM.................................61
5.3 SEMLERLE LGL YAPILAN REFORMLAR................................66
5.4 2000, 2002 YILI SEMLER VE SONRAK SEMLER...................68
6.

GNCEL SYASET BELRLEYEN NEML MESELELER..................87

6.1 DAYTON LE ORTAYA IKAN SORUNLAR......................................87

6.2 NFUS VE EKONOMK KAYNAKLI SORUNLAR............................92
6.3 AB YELK SREC.................................................................................95
7.

SONU...............................................................................................................98

KAYNAKA....................................................................................................101

TABLOLAR
Tablo 1.1: 1971-1991 yllarna ait Bosna Hersek nfus dalm.....................4
Tablo 2.1: Bosnada1920 ylnda siyasi partilere verilen oylar ve 1921 yl
nfus sonular....................................................................................7
Tablo 2.2: 1991deki ynetimde yer alan farkl uluslarn temsilcileri.................9
Tablo 2.3: 1990 seimi sonular ve 1991 yl nfus saym karlatrmas......11
Tablo 2.4: Bakanlk seim sonular ................................................................12
Tablo 3.1: Bosna Hersekte sava sonras nfus deiimi..............24
Tablo 3.2: 1998-2002 yllar arasnda lkenin Kme gemesiyle ortalama
brt cretler...............27
Tablo 3.3: 2003 Eyll aynn verilerine gre FBHde alanlarn,
almayanlarn says ve ortalama alnan maalar (KM)...............27
Tablo 4.1: 1996 ylndan 2002 yl ve sonrasna kadar Bosnann bakan
adaylar..........................................................................................50
Tablo 4.2: Bosna Hersekin 2010-2015 yllar arasnda bakan adaylar.......50
Tablo 4.3: 2002 yl Bosna Hersek Bakanlar Kurulu.....................................51
Tablo 4.4: Srp Cumhuriyetindeki nfus dalm........................................54
Tablo 5.1: 1996 yl seim sonular......................................................64
Tablo 5.2: 1996 yl Parlamento seimi sonular..........................................64
Tablo 5.3: 1996 yl ortak Parlamento seimi sonular.....................................64
Tablo 5.4: RS 2000 yl bakanlk seimi sonular...............................................67
Tablo 5.5: RS Parlamentosu Kasm 2000 seimlerine ait oy sonular.............69
Tablo 5.6: FBHde 2000 ve 2002 yllarna seim sonular.................................69
Tablo 5.7: Bosnada Ekim 2002 yl seim sonular.........................................70
Tablo 5.8: Bosnada Kasm 2000 ve Ekim 2002 ylna ait Halk Kamaras
seimi sonular.................................................................................71
Tablo 5.9: 2010 yl Bakanlk seimi sonular................................................73
Tablo 5.10: 2014 yl BH Bakanlk seimi sonular......................................76

vi

KISALTMALAR
B-H

: Bosna Hersek

BH

: Bosna Hersek

AVNOJ : Yugoslavya Antifaist Ulusal Kurtulu Konseyi

JMO

: Yugoslavya Mslman Partisi

AB

: Avrupa Birlii

NATO

: Kuzey Atlantik Antlamas Tekilat

BM

: Birlemi Milletler

RS

: Srp Cumhuriyeti

SDA

Demokratik Eylem Partisi

SDS

Srp Demokratik Partisi

HDZ

Hrvat Demokratik Birlii

SDP

Sosyal Demokrat Parti

SRSJ

Bosnadaki Yugoslav Reform Gleri Antlamas

AT

Avrupa Topluluu

ABD

Amerika Birleik Devletleri

HRG

Hzl Reaksiyon Gc

FBH

Bosna Hersek Federasyonu

OSCE

Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat

vii

1.

Bosna

Hersek;

Avrupann

dousunda,

GR

Balkanlarn

batsnda

yer

alan,

ounluunu

Mslmanlarn oluturduu ve tarihi d igallere kar verilen bamszlk mcadeleleriyle dolu

bir lkedir. Tarihin en kanl ve en acmasz katliamna tank olan Bosna, blnm toplumlardan
olumaktadr. buuk yl boyunca devam eden savata (1992-1995), iki yz binin zerinde
Bonak lm ya da kaybolmutur. Savatan nce bir ok etnik grubun i ie yaad bu lkede,
savatan sonra topraklar blnm, lkede siyasal ve sosyal adan byk ayrlklar ve atmalar
yaanmtr. Eski Yugoslavyay oluturan ve alt federe devletten biri olan, 3 Mart 1992 ylnda
bamszln kazanan Bosna Hersekte ana etnik grup bulunmaktadr. (Yenign ve Hacolu,
2010) Bunlar; Srp, Hrvatve Bonak uluslarndan olumaktadr. Bonaklar Mslman, Srplar
Ortodoks, Hrvatlar ise Katolik dinine mensuptur. Bosna Hersek on kantondan olumaktadr ve
nfus yaplarna gre Hrvat youn, Bonak youn veya etnik olarak kark kantonlar
olarak ayrlmlardr. Her kantonun, seimlerde kendi semenince dorudan seilen bir bakan ve
meclisi bulunmaktadr. BH Federasyonunda bulunan kantonlar srasyla yledir: (Akarslan, 1993
s:181-182)
a.

Una-Sana Kantonu

(B)

b.

Posavina Kantonu

(H)

c.

Tuzla Kantonu

(B)

d.

Zenica-Doboj Kantonu

(B)

e.

Bosna-Podrinje Kantonu (B)

f.Merkez Bosna Kantonu

(K)

g.

Hersek-Neretva Kantonu (K)

h.

Bat Hersek Kantonu

i. Saraybosna Kantonu

(B)

j. Livno Kantonu

(H)

(H)

(B) Bonak youn; (H) Hrvat youn; (K) Kark

ekil 1.1 Bosna Hersek Kantonlar

Kaynak: Bosna Kantonlar,http://rudocs.exdat.com/docs/index-100094.html?page=11,

(ziyaret tarihi 5 Aralk 2015).

1991 yl verilerine gre; Bosna Hersek etnik olarak, Srp yzde otuz bir, Bonak yzde krk drt,
Hrvat yzde on yedi, dierleri de yzde iki buuk olarak ekillenmitir. (Akman, 2006, s:183)
Tarihsel olarak baktmzda genellikle Srplar ve Bonaklar, Bosna Hersekin ounluunu
oluturduu topluluklardr. Srplar ve Bonaklar en ok nfusa sahip olmalarnn yan sra
izlenilen siyasette, ekonomik ve sosyal gelimelerden tm toplum olarak ayn dzeyde
etkilenmektedir.
Bonaklarn etnik kkeninin Avar Trklerine dayand ileri srlmektedir. (Malcolm, 1996)
Bunun yannda Hrvatlarn ve Srplarn etnik kken olarak Slav rkna ait olduu bilinmektedir.
Tarihten gnmze kadar bakldnda, Bonaklar rk olarak kendilerini her zaman Srplardan ve
Hrvatlardan ayr olarak grmlerdir. Yukarda da bahsedildii zere, toplumun dini durumlar
farkllk gstermektedir. 6. yzylda, Beyaz Hrvatistandan Dalmaya sahillerine g eden
2

Hrvatlar 7. yzylda Katolik Hristiyanln kabul etmilerdir. Srplar ise, byk kavimler g
srasnda nce Lehistana oradanda Balkan Yarmadasna yerlemi ve bal bulunduklar
Ortodoks mezhebini bugne kadar devam ettirmilerdir. Avar Trkleri soyundan gelen Bonaklar
ise, 1463te Osmanl Devletinin Bosnay fethinden sonra kendi iradeleri ile slam dinini
benimsemilerdir. (Yenign ve Hacolu, 2010)
Bosna Hersekin tarihini oluturan tm bu etnik ve dini oluumlar bugnk milliyetilii
krklemi ve Bosna Savann kmasna ortam hazrlamtr. Savan kmasndaki en byk
rol etnik ve dini farkllklardr diyebiliriz. Bunun dnda, Avrupa devletlerinin Bosna Herseke
kar tutumlar da sava krkleyen nedenler arasna girmektedir.
Balkan corafyas, yzyllardr gler, savalar ve gelgitlerle dolu bir tarihi iinde saklar. Corafi,
kltrel ve demografik zellikleriyle Balkanlar her yarm asrda bir, patlamaya hazr bir yanarda
gibidir. (afak, 2010)
Tezin amac; sava sonras Bosna Hersekteki etnik ayrmcln siyasete ve sosyal yaama
yansmasn analiz etmek ve deerlendirmektir. Yllardr Bosna Hersek iin byk sorun oluturan
hatta savan en byk nedenlerinden biri olan etnik ve dini farkllklarn oy verme srecine
yansmalarn aratrmak, tezin bir dier nemli amacdr. Metot olarak ikincil yazl kaynaklar
kullanlmtr.

Tezde

kullanlan

kaynaklarn

birou

Sarajevoda

bulunan

Viyenitsa

Ktphanesinden elde eldilmitir. Bosnann hafzas olarak bilinen bu ktphane Bosna Sava
srasnda etniklerin at ate sonucu tahrip edilmi ve yklmtr. lkenin en nemli arivi olan
Viyenitsa, yaplan tadilatn ardndan yeniden almtr. Ayrca, Bosna Hersek ile ilgili birok
bilgiye bu ktphaneden rahata ulalabilmektedir.
Bunun yannda Bosna Hersekin bakenti olan Sarajevoda baz nemli akademisyenler ile yaplan
rportajlarda tezde kullanlmtr.
Tezin en merkezi sonucu; Bosna Hersek halk her ne kadar son seimlerde ekonomik ve siyasi
kalknmalara nem vermi olsa da, yaanan ekonomik istikrarszlklar ve bunalm ortam halkn
oy kullanma davranlarna yansm ve etnik kimlie gre kullanlan oy tercihinin nne henz
geememitir. lkede milliyeti partilerin daha ok destek grd seim sonularna yansm
durumdadr.
i. Bosna Hersek'teki siyasal sorunlarn temel nedenleri nelerdir? Bu sorunlarn banda dlayc
etnik milliyetilik anlaynn geldii doru mudur?
ii. 1995 Dayton Anlamasndan bu yana Bosna Hersek'te yedinci seim gerekletirilmitir, sava

sonras dnemde oluan ulusal kimliin oy verme srecine etkisi nasl olmutur?
iii. Dayton Anlamasnn getirdii yap lkede iler bir siyasal ve ekonomik dzenin ina edilmesini
salayamad. lkede var olan karmak siyasal yapnn, etnik ayrmcln temel nedenleri nelerdir
ve bunun seim sonularna yansmas nasl olmutur?
Yukarda sraladm sorular bu almann merkezinde yer alacaktr.
Tablo 1.1 1971-1991 Yllarna ait Bosna Hersek nfus dalm
Mslmanlar
%
Say

Srplar
% Say

Hrvatlar
% Say

Toplam

1971

36.9

1,482,430

37.2

1,393,148

20.6 772,491

3,746,111

1981

39.5

1,629,924

32.0

1,320,644

18.4

758,136

4,102,783

1991

43.7

1,905,829

31.4

1,369,258

17.3

755,892

4,364,574

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Tablo 1.1de grld gibi, Mslman, Hrvat ve Srp nfus dalm arasnda farkllklar
bulunmaktadr. Mslmanlarn nfusu 1971den 1991 ylna kadar dzenli olarak art gstermi,
Srp nfusu ise azalma gsterirken Hrvat nfusu da ayn ekilde azalma gstermitir. etnik
grup arasndan Hrvatlar, Srp ve Bonak nfusa gre daha az nfusa sahiptirler ve bu durum
bugnde ayn ekilde devam etmektedir.
Tablo 1.1de gsterilen sava ncesi nfus dalm, tezin sonuna doru elden edilen bilgiler
dorultusunda sava ncesi ve sonras deien nfus yapsn daha iyi deerlendirmeye yardmc
olacaktr. Sava ile birlikte nemli oranda demokgrafik deiime urayan Bosna Hersek, bu
durumdan ciddi oranda etkilenmitir. Demografik deiimin zellikle sosyal ve siyasal hayata
yansmalar lkede farkl sorunlara, problemlere yol amtr ve bu durum lkede hala devam
etmekte olup baz akademisyenlere gre ise, demografik deiim iin almalar d gler
tarafndan devam etmektedir.
Sonu olarak bu alma, lkenin Dayton Bar Antlamas ile zlemeyen siyasal, sosyal ve
ekonomik skntlarna deinip bu durumun oy verme srecine yansmasn analiz etmektedir.
Yaplan rportajlar ile durumun ciddiyeti daha da anlalr hale gelmektedir. Ayrca bu alma,
etnik blnmln seim sonularna yansmasn deerlendirip, lkenin bugnk gidiatn
anlamaya yardmc olacaktr.

2.
2.1

TARHSEL SRE

YUGOSLAVYA DNEMNDE BOSNA HERSEK VE KOMNST DNEM

II. Dnya Savann sonuna kadar Balkanlarn batsnda yer alan Yugoslav Krall ya da o
dnemde kullanlan adyla Srp-Hrvat-Sloven Krall (1918-1929) yani, bugnk Makedonya,
Kosova, Srbistan, Bosna Hersek ve Karadan tamam ile Slovenya ve Hrvatistann byk bir
blmn kaplamaktayd. I. Dnya Savann sonlarna doru Bosna Hersek, Avusturya
Macaristan mparatorluu egemenliine verilmitir. (Azarkan, 2011:79) Daha sonra B-H yeni
kurulmu olan Srp-Hrvat-Sloven Krallnn bir paras olmutur. Fakat kendisini hibir zaman
tam anlam ile buraya ait hissetmemitir.
Vidovdan Anayasas, 1921 ylnda Srp-Hrvat-Sloven Krall tarafndan kabul edilen ilk
anayasadr. Vidovdan Anayasas, 28 Haziran 1921 tarihinde anayasa meclisi tarafndan
onaylanmtr. Bu anayasa ile merkeziyeti bir yap yani niter devlet anlay kabul edilmitir.
Hrvatlarn ou federal devlet ilkesinin reddedilmesinden sonra meclisten ekilmitir. Yeni
anayasann hazrlanmasndaki en nemli gr ayrl niter yapnn kabul edilmesi olmutur.
Bylece, Srp ve Mslman partililerin oluturduu ittifak ile anayasa yrrle girmitir. Birinci
Yugoslavya olarak adlandrlan bu dnemde, ynetimde ve orduda ounluu Srplar
oluturmaktadr. Devletin merkezi politikalarn, dier milletlerden ziyade Srplar gzden
geirmekteydi. Bosnada bu dnemde yaplan ksa seim tecrbesinde siyaset blnm bir
durumdayd. Tablo 2.1de grld gibi, Srplar en nfuslu ve baskn ksm oluturmaktayd.
Yugoslavyaya baktmzda; kendilerine ait partilerin olduunu fakat oy kullananlarn ounun
farkl toplumlardan olduunu ve bununda nfusa ve seim sonularna yansd grlmektedir.
(Bieber, 2006)

Tablo 2.1 Bosnada 1920 ylnda siyasi partilere verilen oylar ve 1921 yl nfus sonular
(dinsel olarak ele alnmtr)
Partiler

1921 Nfus Saym

1920 Seim Sonular

Mslman

31.1%

33.5%

Srp (Ortodoks)

43.7%

40.2%

Hrvat (Katolik)

21.3%

17.88%

5.46%

Yugoslav

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Yugoslavyann i yaps II. Dnya Sava esnasnda ok karkt. Eski Yugoslavyann

yklmasnda isel dinamiklerin etkisi byk rol oynamaktayd. Bu karkln en nemli
nedenlerinden biri, iinde farkl etnik gruplarn bulunmasyd. Bosnallar, Srplar, Hrvatlar,
Slovenler ve Karadallar kken olarak Slav olmalarna ramen kendi ilerinde farkllk
gstermekteydi. Bu farkllklar ele aldmzda; Slovenler ve Hrvatlar, Avusturya mparatorluu
himayesinde kaldklar iin Katolik dinini benimsemi, Srplar ise Osmanl mparatorluu
himayesinde kalp Ortodoksluu benimsemitir. Her iki etnik grubun kullandklar alfabe dahi
aralarndaki farkllklar yanstmaktayd. Slovenlerin ve Hrvatlarn alfabeleri latin harflerinden
oluurken, Srplarn ise Rus alfabesi ile benzerlik gstermekteydi. Yugoslavya iindeki i
dinamiklerin zayfl I. Dnya Savana kadar dayanmaktadr. Srplar I. Dnya Savanda yer
almlar fakat Hrvatlar ve Slovenler kendilerini dierlerinden byk ve stn grdkleri iin
savata yer almamlardr. (Akarslan, 1993) Hrvatlarn ve Srplarn aralarnda ba gsteren bu
atmalar Yugoslavyann i yapsnn zayflamasnda nemli rol oynamtr. Bu atmalarn
farknda olan Almanyaya gre, Yugoslavyann uzun bir sre ayakta kalmas olanakszd.
Almanya 6 Nisan 1941de Belgrada saldrarak Yugoslavyay ele geirmi ve bylece kendi
ynetimi altnda Hrvat-Sloven Devleti kurmutur. Almanyann destei ile baa geirilen Pavali1
Nazi Almanyas ile ittifak yapmtr. (Akarslan, 1993) Katolik Hrvatlar bylece Ortodoks olan

1

Hitler tarafndan lkeye kral olarak gnderilmitir ve Pavic, igal srasnda homojenite salama iddiasyla SrpBonak katliamna girimitir. II. Dnya Sava srasnda, Hrvat ve Sloven melezi olan 1Josif Broz Tito, Utashaya
ve Nazi istilasna kar ittifak gleri zellikle de ngiltere ve Rusya tarafndan desteklenen bir direni hareketi
balatmtr.

Srplara ve Mslman Bonaklara kar Almanya ile birlik olup Ustashe2 adnda bir rgt kurmu
ve Mslman Bonaklar ile Ortodoks Srplara acmaszca katliam dzenlemitir. Bu atma II.
Dnya Sava boyunca da devam etmitir. (Akarslan, 1993)
Balkanlarn deimez kaderi daha sonraki yllarda da devam etmektedir. Buna en belirgin rnek
olarak Bosna Hersek verilebilir. Irklar ve dinler asndan homojen bir devlet ya da blge dahi
bulmak zordur. (afak, 2010) Hrvatlarn II. Dnya Sava boyunca devam eden katliam ve yok
etme politikalar Srplar tarafndan o dnemde kurulan Yugoslav Vatan Cephesi Chetniks
(etnikler) Nazi Almanyasna kar savamlardr. Yugoslavya tarihinde nemli bir yere sahip
olan Josip Broz Titonun (Tito) Yugoslavyay Alman igalinden kurtarmas ve Yugoslav
Komnist Partisinin bana gemesi bu dneme denk gelmektedir. (Akarslan, 1993) Savan
devam ettii bu dnemde Titonun nderliinde, Bosnann Yaye (Jajce) ehrinde AVNOJ
(Yugoslavya Antifaist Ulusal Kurtulu Konseyi) topland. Yayede yaplan gizli toplantda
alnan karar; her milletin kendi dilini, dinini, kltrn, bayran kullanabilecek olmasdr. II.
Dnya Sava sonrasnda Almanlar Yugoslavyadan geri ekildiler ve bylece 1945 ylnn kasm
aynda seimlere gidilmitir. Titonun partisi Halk Cephesi komnistlerin nderliinde galip
kmtr. 2 Aralk 1945 tarihinde ise alt devletten oluan Yugoslavya Federal Demokratik
Cumhuriyeti kurulmu ve krallk ynetimine bylece son verilmitir. (Bozkurt, 2010) Kurulan
cumhuriyetler u ekilde sralanmtr:
a.

Bosna Hersek

b.

Hrvatistan

c.

Makedonya

d.

Karada

e.

Srbistan

f.Slovenya
Ulusal Sosyalizm akm bu ekilde ortaya kmtr. (Arap E. ve Bayn S., 2014) Bu tarihten sonra
Yugoslavyada 1990 ylna kadar srecek olan, totaliter komnist rejim balayacakt. Tito
dneminden nce (I.Yugoslavya) 1918-1941 yllar arasnda ve Tito dnemi olarak bilinen 1945

2

Bu dnemde bir dier Hrvat, Avukat Ante Pavic, talya ve Almanyadaki faist parti izgisinde olan Utasha
partisini kurmutur.Utasha partisi, srgn yllarnda Mussoliniye siyasal destek vermi, bu arada snraan bir parti
nitelii de kazanarak Macaristana da siyasal bir hareket olarak yaylm ve Alman Nazi Partisi ile ortak almalar
yrtmtr.

ile 1989 yllar arasnda srekli homojen bir yap oluturmaya alan Yugoslavya, oluturmak
istedii bu btnl zellikle Tito dneminde baarmtr. (Tatar ve Toprak, 2011, ss: 108-122)
Titonun lmnden sonra dalan Yugoslavya daha fazla etnik, dini, kltrel farkll
kaldramayp hem siyasi hem de sosyal adan yeni bir dneme girmitir.
Eski Yugoslavyay birletiren ve bir arada tutan en nemli unsur ortak ideolojiler olmu ve bu
ideolojilerin olumasn salayan ise komnistler olmutur. 1990 ylnda yaplan Yugoslavya
Meclisi seimlerinde; nce Slovenyada daha sonra da Hrvatistanda seimi komnistler
kaybetmi, ardndan Srbistan ve Karadada komnistlerin kazanmasna ramen, Bosna Hersek
ve Makedonyada milliyeti hkmetler galip gelmitir. Seim sonularn federal milliyetiliin,
eski Yugoslav btnne galip geldii anlamnda yorumlayabiliriz. (Tatar ve Toprak, 2011, ss:118119)
Tablo 2.2 1991deki ynetimde yer alan farkl uluslarn temsilcileri
Mslmanlar

Srplar

Hrvatlar

Nfus Saym 1991

43.5%

31.2%

17.4%

Cumhuriyet Ynetimi

34.5%

39%

13.70%

35%

39.7%

17.4%

37.12%

13.75%

Belediyeye ait Kurumlar

ileri Bakanl

35.97%

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Birinci ve ikinci Yugoslavya olarak adlandrlan dnemlerde, yaklak iki yz yldr Slav rknn
birlii (panslavizm) ve milliyetilik zerine dair yaplan projeler srekli deiim iinde olmutur.
Yugoslavyay ilk olarak bir arada toplama projesi yani I. Yugoslavya dneminde alnan kararlar
Nazi igali ile askya alnmtr. Nazi igali etnik atmalara ve kymlara yol aarken; Alman ve
talyan nfuz blgelerinde Alman yanls, talyan yanls byk Arnavutluk, byk Hrvatistan,
byk Bulgaristan (Makedonya zerinden) projelerinin hzlanmasna yol amtr.

Yaplan

savalar, etnik krlmalar ve igaller ulusal sorunlarn boyutuna yeni bir yn kazandrmtr,
ortaya kan bu durum byk deiimlere ve yeni balanglara da zemin hazrlamtr.
Komnizmin Orta Bosnada salad baar lider Titonun Bosnay birliin ve kardeliin
merkezi olarak semesi ve Yugoslavyada uygulanmak istenen eitlik ilkesini buradan rnek
8

almas, ortaya kan ulusal sorunlarn ikinci kez zmlenmesine neden olmutur. (afak, 2010, s:
45)
Tito dneminde oluturulan totaliter rejim, Yugoslavyada dini kstlam ve etnik olarak yaplan
milliyetiliinde nne gemeye almtr. Bununla birlikte; blgede jeoekonomik temellerin
totaliter rejim tarafndan kontrol altna alnmasyla jeokltrel ve jeopolitik atmalarn kontrol
altna alnmas amalanmtr. Yugoslavyada 1946 ylnda yaplan anayasada her ne kadar din
zgrlnden bahsedilsede, Yugoslavyada dini zgrlkten bahsetmek mmkn deildi.
Balkanlarn hasta ocuu olarak bilinen Bosna Hersekte, 1980 ylnda Titonun lmyle her ey
deimi ve Yugoslavyada kollektif-bakanlk sistemine geilmitir. Daha sonra, Bosna Hersek
en kanl savalardan birine, etnik ayrmcln en ciddi boyutlara ulat rksal bir kyma ahit
olmutur ve bylece 1992 ylnda balayan son sava tm dengeleri alt st etmitir. (Yenign ve
Hacolu, 2010, ss:4-5)
2.2

KOMNZM DNEMNDEN SONRA BOSNA HERSEKTE LK SEMLER

VE SAVA
Yugoslavyann lideri Titonun lmyle birlikte ekonomik ve siyasi sorunlar ba gstermeye
balamtr. Dou Avrupa lkelerinin tek tek komnizmi terk etmeye balamasyla birlikte;
Yugoslav federe devletlerinde bamszlk ve kendilerini ynetme istei ortaya kmtr. 1990
ylndan itibaren Yugoslavya paralanmaya balamtr. zellikle bu dnemde ykselen
milliyetilik ve byk Srbistan hayali, o dnem ki Srbistan Komnist Partisi lideri ve Babakan
Slobadan Milosevi tarafndan Karadada ortaya kmtr. 1991 ylnda, Yugoslavya bnyesinde
bulunan Hrvatistan ve Slovenya bamszlklarn ilan ettikten sonra, farkl etnik gruplar iinde
barndran Bosna Hersekte byk bir yol ayrmna girmitir. Bu ayrm dnce farkllklarn
ortaya karm olup; Bosnal Srplar Yugoslavya iinde kalmak isterken, dier Hrvat ve
Mslmanlar seimlerini bamszlklar ynnde kullanmlardr.
kinci Dnya Savandan sonra federe devlet bnyesinde Yugoslavyada ilk defa yaplan genel
seimlerde parlamentoda, Bonak Mslman ve Hrvatlar egemenlik ve bamszl kabul
ettiklerini bildirmitir ve Bosnal Srplar bu sonuca kendi parlamentolarn kurup Yugoslavyaya
katldklarn bildirerek yant vermilerdir. Ksaca buradan karlacak sonuca gre Bosnal
Srplar, Bosna Hersekin blndn ve baz blgelerin Yugoslavyaya katldn ilan
etmilerdir. Bosna Hersek 1992 ylnda bamszln ilan etmi ve Srplar bu durumu kabul

etmeyip Mslmanlar, Srplar ve Hrvatlar arasnda yaklak yl boyunca srecek olan

katliamn ateini krklemilerdir.
1990 ylnn sava ncesi, kasm ve aralk aylarndaki, yaplan son genel seimlerde Bosna
Hersekte yerini almtr. Bu dnemde yaplan seimlerde partilerin etnik kimlikleri byk rol
oynamtr. Seimlerde kazanan ana parti u ekildedir: Demokratik Eylem Partisi (Stranka
Demokratske Akcije yada SDA), Hrvat Demokratik Birlii (Hrvatska Demokratska Zajednica
yada HDZ) ve Srp Demokratik Partisi (Srpska Demokratska Stranka yada SDS) (International
Crisis Group, 1996, ss:2)
Tablo 2.3 1990 seim sonular ve 1991 yl nfus saym karlatrmas
Mslmanlar Srplar Hrvatlar Yugoslavlar ve Dierleri
Seim Sonular

32.6

26.1

16.0

21.2

Milletvekilleri

41.25

35.41

20.41

2.93

Nfus Saym

43.7

31.4

17.3

4.0

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

nemli parti olan ve ayr etnik grubu temsil eden SDA, SDS, HDZ; seim tahminlerinde
bulunan gzlemcileri artarak parlamento, bakanlk ve yerel seimlerin n de kazanarak
byk baar salamtr. zellikle SDA bakanlk seimlerinde aznl ve bu partiye de ait
olmayan dierleri ksmndaki koltuklar da doldurmutur. Parlamento seimlerinde yine ana
parti yani SDA, SDS ve HDZ %71 oy almtr (SDA: %30.4, SDS: %25.2, HDZ: %15.5).
Parlamentoda en ok koltua sahip olan partilerin ortalamas yaklak olarak %84.2dir (SDA:
%35.85, SDS: %30, HDZ: %18.35). Yukardaki tabloda (tablo 2.3) grlecei zere; 1990 ylna
ait seim sonular parlamento oluumuna ayna tutmutur ayrca etnik yap milletvekili dalmna
da yansmtr. (Bieber, 2006, ss: 21-22)

10

Tablo 2.4: Bakanlk seimi sonular (seilen adaylar koyu renk ile gsterilmitir)
Mslman Adaylar

Fikret Abdi
(SDA)

Srp Adaylar

Oy says

1,045,539

33.25

Alija zetbegovi 879,266

(SDA)
Nijaz Durakovi 558,263
(SK-SDP)3Kecmanovi
(SRSJ)4

27.96
17.75

Hrvat Adaylar

Oy says

573,812

18.24

Nikola Koljevi 556,218

(SDS)
Nenad
500,783

17.68

Biljana Plavsi
(SDS)

15.92

Dier Adaylar
Oy says

Oy says

Stjepan Kljui
(HDZ)

473,002

15.04

Ejup Gani
(SDA)

709,691

22.57

Franjo Boras
(HDZ)

416,629

13.25

Ivan erenjes 362,681

(SDS)

11.53

Ivo Komsi
353,707
11.24
Josip Pejakovi 317,978 10.11
(SK-SDP)
(SRSJ)
Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Tabloda gsterilen ana partiler oy ounluunu elde etmiler ve sava sonras dnemde birlikte
koalisyon oluturmulardr.
1990 yl seimleri Bosna Hersekte tansiyonu ykseltmi, komu lkelerin liderleri tarafndan
milliyetilik n plana kartlp sava nlenemez bir hal almtr.
Bosna Hersek Sava:
Bu blmde savaa ok ayrntlar ile deinilmeyecek olup savan amalar ve sonular hakknda
ksaca bilgi verilecektir.

3SDP:
4

Sosyal Demokrat Partisi, multi etnik bir partidir. Eski Yugoslavya'ya hkim olan ideolojiyi savunur.
Kurucusu Bosnal Hrvat olan Yugoslav Babakan Ante Markovitir.

11

Bosna Savana deinmeden nce sava sulusu Slobodan Miloseviin 5 rk sylemleri ve

Bosna Srplarnn lideri olan Radovan Karadzicin ayn ekilde ar olan szleri savan arl
hakknda ip ucu vermektedir:
Tanr baz milletleri stn ve sekin yaratmtr. Bazlarn deer- siz ve
stn olana itaat eden bir konumda
yaratmtr. Hristiyan Avrupann en dindar rk olan Srplarn, Mslmanlardan daha stn olduklar bir ger- ektir.
Mslmanlar yok olmaktan kurtulmak istiyorlarsa, stn olana itaat etmeye mecburlar. diyordu. Bosna Srplarnn
lideri Radovan Karadzic ise; Biz tek din ve tek kltrl bir Avrupa iin savayoruz. Amacmz Balkanlardaki slam
kalntlarn yok etmek ve Anadoluya kadar srmektir. Bu bykmcadelemizde Avrupa ve Bat dnyas bizi tam
olarak desteklemeli!

Aadaki harita sava srasnda drt bir yan Srplar tarafndan kuatlm olan Saraybosnay
gsteren temsili bir resimdir.

51984

ylnda, Srbistan Komnist Partisi Bakan olan arkada van Stamboli tarafndan bakent Belgrad'daki

parti liderliine getirildi ve 1989'da Srbistan Devlet Bakan oldu.

12

ekil 2.1 Srplarn Sarajevoyu kuatmas

Kaynak: BosnaHersek.ba , http://www.bosnahersek.ba/karadzic-saraybosna-kusatmasindan-suclu-bulundu/, (Eriim

tarihi: 5 Aralk 2015).

Souk sava dnemi Sovyetler Birliinin dalmasyla sona ererken yeni dnya dzeni oktan
ekillenmeye balamtr. Jeopolitik olarak stratejik neme sahip olan Balkanlar kresel glerin
yeni hedef noktas konumunda idi. zellikle Balkanlarn kalbinde yer alan Bosna gibi Mslman
bir devletin oluumunu ve bymesini engellemek gerekmekteydi, bunun iin Rus destekisi ve
yanls Srplarn tasfiye edilmeleri gerekmekteydi. NATO ve BMnin desteiyle Srplarn tasfiye
edilmesi iin hazrlanan planda ilk nce Srplarn su ilemesi dieri ise, sularn gereke
gsterilerek Milosevi ve yanndakilerin tasfiye edilmesi salanmalyd. Ama ise bykt, bu
sayede Mslman nfusta yok edilecekti. Kresel glerin planlar baarya ulamt. 1992 ve
1995 yllar arasnda tm dnyann gz nnde bu kym gerekletirilmi olup; BM ve
NATOnun yetkilileri Slobodan Milosevic, Radovan Karadzic ve dier Srp yetkililerle yaptklar
grmelerde, onlara den grevin byk olduunu, bunun iin onlar tebrik ediyor ve herhangi
bir mdahalede bulunmayacaklarnn sinyalini vererek Srplara daha byk g veriyorlard. Tm
bu gizli planlar ve pazarlklar daha sonra Laheydeki Sava Sular Mahkemesinde yarglanan
Milosevi tarafndan itiraf edilmitir. Yugoslavya daldktan sonra bir ok devlet bamszln
istemitir. Slovenya ve Hrvatistan, bunlarn banda gelmekteydi. Slovenyann bamszlk
kararn kresel gler ve pek ok devlet sorun karmadan kabul ederken; Hrvatistan, Srbistan
13

tarafnda saldrya uram ve yaklak bir yl mcadele etmek zorunda kalmtr. 6 ubat 1992
tarihinde Alija zzetbegovicin nderliinde bamszln duyuran ve dier lkeler tarafndan
bamszl kabul edilen Bosna Hersek ise Srplarn saldrlar ile mcadele etmek zorunda
kalmtr.
Nitekim kresel gler ve Srplar tarafndan hazrlanan planda, en acmasz katliam 1995 ylnn
temmuz aynda binlerce kiinin bir gnde hayatn kaybetmesine neden olan Srebrenica
Soykrm olmutur.
nderliini Miloseviin yapt Srplarn balca planlar; Yugoslavyay ele geirmek ve dalan
devletleri bir arada tutmak, Yugoslavyadan ayrlmak isteyen bu devletleri bir arada tutmak iin
onlarn bamszlklarn tanmamak, gerekirse ordu ile bu durumu nlemeye almak, bu plann
ie yaramad durumda ise lkedeki Srplar silahlandrp i sava karmaktr. Byk Srbistan
hayalinin nndeki en byk engel elbette ki Mslman Bonaklard. Srplara gre, onlar Osmanl
Dneminde Trkleen hain Srplard ve onlarn ortadan kalkmas gerekmekteydi. Yaplacak etnik
temizlik ile Byk Srbistan hayallerine biraz daha yaklaacaklard. Ne yazk ki Bonaklar
sadece Srplarla mcadele etmeyecek Hrvatlarda dledikleri Byk Hrvatistan hayalini
gerekletirmek iin Srplarla bu savata birlikte olacakt. Hrvatlar kendi topraklarn Srplara
vermek istemedikleri iin Bonaklarla anlama imzalamlard. Fakat toprak kayb yaanmaynca
Bonaklar ile anlamalarn bozup Srbistan ile bir olup katliama destek vermilerdir.
Aadaki resim Srplarn Bonak halka yapt katliam gzler nne sermektedir. Srplar
katlettikleri Mslmanlar atklar ukurlara toplu olarak gmmlerdir.

14

ekil 2.2 Srebrenica katliam

Kaynak:SonDevir,

http://www.sondevir.com/kultur-sanat/80922/11-temmuz-1995-srebrenitsa-katliami-belgesel,
(ziyaret tarihi: 5 Aralk 2015).

Sava her ne kadar Byk Srbistan hayali olarak balayp, nedeni toprak btnln korumak
gibi grnse de; etnik ve dini farkllklar da dier nemli nedenler arasndadr. Osmanl
dneminde, dinlerini deitirip Mslman olan baz Srplar ve Hrvatlar Bonak olarak
adlandrlmlardr. Buradan da anlalaca gibi Bonaklk dini bir ayrm olarak kullanlmtr.
mit Hacolu ve Cneyt Yenignn yaynladklar Bosna-Hersek: Etnik Sava, Eksik
Andlama makalesinde Dr. Ahmet Alibasic ile yaplan bir rportaj soykrma dair aka bilgi
vermektedir. (Yenign ve Hacolu, 2010, ss: 8-9)
Sava esnasnda 1992de Zvornikte yaananlar asla nsanln hafzasndan silinmeyecektir. etnikler sava ncesi
tamamen Bonak Mslmanlardan oluan bu yerde bulunan insanlar katlettiler ve buradaki tarihi eserleri ortadan
kaldrdlar. Dinamitlenen camilerin enkaz arasndan komutan Branko Grujic Burada asla Cami Olmad derken
tarihe kinini kusuyordu. Srplar tarafndan igal edilen yerlerde ikinci dnya savandaki grntleri anmsatan esir
ve tecavz kamplar kuruldu. Visegrad ve Foada Drina nehri civarnda, Bratunacta Stadyumda, ve Srplarn
denetimindeki yerlerdeki cami, okul ve dier kapal alanlarda bir ok kamp kuruldu. Osmanllar tarafndan ina
edilen nl Visegrad Drina Kprsnde Srp Askerleri her gece yaptklar katliamlar spor festivali olarak
adlandryorlard. zellikle de Banja Luka ve Bijelijinada gerekleen sistematik katliamlarda bir ok Bonak
aydn, avukat, hakim, doktor, iadamlar, dini liderler, airler, mzisyen ve retmenler ilk kurbanlar arasndayd.
Bu kamplarn en korkun olan Brcko Yaknlarndaki Lopare kampdr. Uluslar aras Kzl Ha rgtnn teftiine

15

kapal olan bu blgelerdeki katliam durdurmak iin yaplan olaanst arlara o dnemde NATO kaytsz
kalmtr.

Sava dneminde BM, Bosna Hersekte alt tane gvenli blge ilan etmitir. Bu blgeler:
Sarajevo, Goradze, Biha, Tuzla, Srebrenica ve Zepce ehirleri olmutur. BMnin ilan ettii
gvenli blgeler ie yaramam ve Srplar kurala uymayp bu blgelerde de katliamlarna devam
etmitir. (Yenign ve Hacolu, 2010, ss: 9)
12 ubat 1994 tarihinde Sarajevoda pazar yerine atlan bir top mermisiyle yaklak 68 kii
hayatn kaybetmi ve yzlerce kii yaralanmtr. Sarajevo katliamndan sonra ABD Srplara
Sarajevoyu vurmay durdurmas ve bunun yannda ellerinde bulunan tm silah, mermi, top ve
tanklar merkezden 30 km geriye ekmesini ve BMnin gvenli blge olarak ilan ettii
ehirlerden uzak durmas gerektiini bildirmitir. Fakat Srplar gvenli blgelerden biri olan
Goradzeye doru hareket etmeye balamlardr. Youn g nedeniyle Goradzede nfus
azalmtr. NATOnun Srplar uyarmas ie yaramam ve Srplar Goradzeye saldrmlardr. 11
Nisan 1994 tarihinde Srplar ehri ele geirmek zereyken, ABD Srp mevzilerini vurmaya
balamtr. Tam bu dnemde Hrvatlar ayaklanmaya balam ve Bonaklara kar cephe
almlardr. Fakat Hrvatlar zaman zaman Srplara kar Bonaklar desteklemitir. (Yenign ve
Hacolu, 2010, ss: 9-10)
Aada ki harita6 BM tarafndan ilan edilen gvenli blgelerin konumlarn ve stratejik adan ne
kadar nemli olduunu gstermektedir.

6Haritada,

BM tarafndan ilan edilen gvenli blgeler koyu mavi ile gsterilmitir.

16

ekil 2.3 Srebrenica ve Jepann dmesi

Kaynak:Vikipedi,

Srebrenitsa
ve
Jepa'nn
https://tr.wikipedia.org/wiki/Srebrenitsa_ve_Jepa%27nn_dmesi, (ziyaret tarihi: 6 Aralk 2015).

dmesi,

Srplar, Bonaklara kar askeri stnle sahipti ayrca BMnin uygulam olduu silah
ambargosu sadece Bonaklar iin geerli olmutur nk, Srplar Yugoslavyann dalmasndan
sonra geriye kalan tm silahlar ve tankalar denetimine geirmilerdir. Bu yzden bu durum sava
olmaktan ziyade tam bir katliam olmutur. BM ve dier kresel gler bu katliam izlemekle
kalm hatta 4 Aralk 2006 tarihinde, Hollanda Savunma Bakanl yaplan katliama seyirci kalp
hi bir mdahalede bulunmayan baz askerlere onur madalyas vererek onlar dllendirmitir.
1994n aralk aynda taraflarca atekes salanm ve Bosna ordusu ancak bu dnemde kendini
savunabilmi ve ele geirilen baz ehirleri geri alabilmitir. Srplar tarafndan ele geirilen Biha
blgesi, BM tarafndan uluslararas alan olarak belirlenmitir. Hrvatlar, Bihan Srplarn eline
17

gememesi iin Bonaklarla birlik olmu ve onlara destek vermilerdir. Fakat, Srplar Biha ele
geirmi ve Hrvatlar ile Bonaklar ar yenilgiye uratmlardr. (Yenign ve Hacolu, 2010, ss:
10-11) Bununla da kalmayp Srplar, BM, NATO ve ATnin gvenli blge olarak ilan ettikleri
Srebrenicay, 8 Temmuzda kuatarak on binlerce Bona ldrerek toplu mezarlarlara gmdler
ve bir oundan da halen haber alnamamtr. Srplarn tekrar saldrya gemelerindeki en nemli
neden Amerikann silah ambargosunu kaldrmas olmutur. Srplar, Bonaklarn kendilerine kar
taarruza geebileceklerine ve daha fazla toprak kazanmak amacyla katliama balamlardr.
Srebrenicada BM ve NATOnun gzleri nnde insanlar katledilmi, bir ok kayp verilmitir
ayrca Mslman nfusun ounlukta olduu bu blgede, yaplan katliamlardan sonra nfus
azalm ve Srplarn yerlemesiyle de Srp nfusu artmtr. BM ile NATOnun ortak bir karara
ulaamamalarna ramen NATO, Hrvatlar ile Bonaklarn Srplara kar yapm olduklar hava
saldrlarna Hzl Reaksiyon Gc (HRG) oluturarak Srplarn hava saalarn kullanmalarn
nemli lde nlemitir. Bu destek Srplarn geri ekilmesinde nemli rol oynamtr. 1995
ylnn temmuz aynda NATO ve BM bir karar alarak, Deny Flight operasyonunu balatmlar ve
Srplar bombalamlardr. Yaplan bu son operasyondan sonra Srplar bar iin masaya oturmak
mecburiyetinde kalmlardr. Grmeler hafta srm ve 21 Kasm 1995de Dayton Bar
Antlamasimzalanmtr. (Yenign ve Hacolu, 2010, ss: 10-11)

18

3.

SAVA SONRASI BOSNA HERSEKTE BAGSTEREN ETSZLKLER VE

BOSNANIN BLNMES

3.1

DAYTON BARI ANTLAMASI

ABDnin vermi olduu karar ile 26 Eyll tarihinde Amerikann New York eyaletinde Bosna
Hersek Sava temel kararlar alnarak bir anlamayla bitirilmitir. Atekes 21 Ekim tarihinde
yrrle girmitir. Yrrle giren atekes sonras taraflarn elinde tuttuu topraklara sava
ncesi nfus yapsn 1991 rakamlarn dikkate alarak baktmzda; yzde on yedilik nfusla
Hrvatlar Bosna toprann yzde yirmi sekizini, Srplar yzde otuz bir nokta lk nfusla yzde
krk belik (Bonaklarn baz topraklar geri almalarna ramen) topraa sahip olduklarn ve bu
durumdan kan sonuca gre Srplarn daha stn konumda olduunu syleyebiliriz. Bonaklar
yzde krk yedi nokta sekizlik nfusa sahip olup topran sadece yzde yirmi sekizini ellerinde
tutabilmektedirler. Bonaklarn ellerinde bulundurduklar toprak jeostratejik adan Hrvatistana
baml olduklarn gstermekteydi. (Taar M.M, 1996, ss: 12)
Dayton Bar Antlamasndan nce taraflarn bir araya gelip masaya oturmalarn salayan ABD
olmutur. Taraflarn bir araya gelip anlamaya varamamalar durumunda ABD, Srplar
NATOnun yapaca hava saldrlar ve Bonaklarn silah ambargolarnn kaldrlacana dair
uyarmtr. Eer Bonaklar grmeleri reddedecek olursa tm taraflarn silah ambargosunun
kaldrlacana dair uyarda bulunmutur. ABD, BMlere ait birliklerini her iki koulda da geri
ekecekti. Bu dnemde Srplarn ve Hrvatlarn birbirleriyle aralarnn yakn olmas ve ABDnin
Srplara ambargonun kaldrlmasna dair yapt uyarlar Srplarn masaya oturmalarna neden
olmutur. 1995 ylnda yaplan bar grmelerinde Daytonun mimarisi saylan nemli ABD
diplomat Richard Holbrookeun bu anlamada ki rol byktr. 1 Kasm tarihinde ABD D
leri Bakan Warren Cristopher nderliinde masaya oturan Srbistan Cumhurbakan Slobodan
Milosevi, Bosna Hersek Cumhurbakan Alija zetbegovic ve Hrvatistann Cumhurbabakan
Franyo Tudjman bar grmeleri iin Daytonda bir araya gelmitir. 21 Kasm 1995 tarihinde
ABDnin Ohio eyaletindeki Dayton kentinde tasla hazrlanan ana metin ve 11 ekten oluan
antlama, 14 Aralk 1995 tarihinde Pariste Bosna-Hersek adna Aliya zzetbegovi, Hrvatistan
adna Franko Tudjman ve Yugoslavya Federal Cumhuriyeti adna Slobodan Milosevi tarafndan
imzalanmtr.
Bu dnemde Hrvatlar ve Srplar arasnda yaknlama gereklemitir. Amerikann duruma
mdahale etmesinde nemli hedef vardr: (Taar M.M, 1996, ss: 13)
19

i. Srp ve Hrvatlar arasndaki gerginliin giderilmesi ve Dou Slovenya sorununun zlmesi

ii. Bonak ve Hrvat Federasyonunun iler hale gelmesi
iii. Federasyonun gvenlii iin Federasyon ile Bosna ve Srp Cumhuriyeti arasnda bir anlamaya
varlmas.
Yaklak olarak hafta sren grmeler kapsamnda 21 Kasm 1995 tarihinde Dayton Bar
Antlamas imzalanmtr. Alnan kararlar askeri ve siyasi olarak ikiye ayrdmzda kan
sonular u ekildedir: Srbistan Bosnay tanyacak ve karlkl diplomatik ilikiler kurulacaktr
ayrca Bosna Hersek bamsz bir devlet olarak kabul edilmitir, B-H Devleti, kendi iinde BosnaHrvat Federasyonu ile Srp Cumhuriyeti bulunduracaktr. Bu topraklarn yzde elli biri
Mslman Bonaklara ve Hrvatlara ait iken, yzde kr dokuzu da Srplara ait olacaktr. Gvenli
blge olarak ilan edilen Zepa ve Srebrenica ehirleri de Srplara braklmtr. Sarajevo B-Hnin
birleik bakenti olarak kalm fakat Sarajevoda ki baz mahalleleri Srplar otonom idare
edebileceklerdi. (Taar M.M, 1996, ss: 14) Sarajevoda merkezi hkmet, milli meclis, bakanlk
sistemi ve anayasal mahkemeye sahip bir yapda kalacaktr. (Yenign ve Hacolu, 2010, ss: 13)
Merkezi kurumlarn sorumluluk alanlar d politika, d ticaret, para politikas, vatandalk ve
gmen politikalarn kapsamaktadr. Parlamento iki blmden oluacaktr, birincisi 42 temsilci
devleti oluturan siyasi birimlerin halk tarafndan seilecekken (Federasyon ve Srp CumhuriyetiRepublika Srpska), ikincisinde, 15 temsilci iki siyasi birim tarafndan seilecektir. Bakanlk
Konseyi kiiden oluacak olup yelerden biri Srp Cumhuriyeti halk tarafndan direk
seilecektir. Geri kalan iki kii ise Federasyon semenleri tarafndan seilecektir. Antlamann 14
Eyll 1996 tarihinde yrrle girmesi kararlatrlm olup, gmenler seimlerde oy
kullanabilecekti. Gorazde ehri Saraybosnaya balanacak ve Brko ehrinin gelecei ise
uluslararas bir hakem tarafndan belirlenecektir. Gmenler istedikleri zaman yurtlarna
dnebilecekler ve antlamann yrrle girmesinden NATO sorumlu olacaktr. Bosna ve
Srbistana uygulanan tm ambargolar kaldrlacaktr. (Taar M.M, 1996, ss: 14)
Askeri olarak alnan kararlar ise u ekildedir; IFOR ve NATO BM glerinin yerine geecekler
ve orda kalacaklardr. IFOR serbest bir yetkiye sahip olup atekesi kontrol edecektir. lkede
bulunan yabanc askeri birlikler bir ay iinde lkeyi terk etmesi gerekmektedir. Ar silahlar iin
uygulanan ambargo sresi yz seksen gn olarak belirlenmi ve bu sre dolduktan sonra belirli
sayda ar silaha sahip olmaya izin verilmitir. (Taar M.M, 1996, ss: 14-15)
nemli olan bir dier konu ise zerk blge olan Brkodur. Dou ve Batda Srp topraklarn
balaya Brko ehri Daytona gre Srp Cumhuriyeti ve Bosna topraklarnda bulunmaktadr.

20

Bosna Hersekte karlan tm yasalar Brkoda karlan yasalara uygun olmaldr. B-H anayasas
Brkoda uygulanmaktadr. zerk blge olan Brko herhangi bir bayraa veya bir simgeye sahip
deildir. Brko organlarnn yetki alan; maliye, ekonomi, kltr, eitim ve salk gibi alanlar
iermektedir. Ayrca, Brkoda yetki paylam sistemi bulunmaktadr. zerk blge Brko Meclisi
yasama organn temsil ederken, Brko Hkmeti ise yrtme organ ile temsil edilmektedir.
Yarg organn, Brkonun mahkemeleri temsil etmektedir. Brko Meclisinde yirmi dokuz tane
ye bulunmaktadr ve bu yeler yaplan genel seimlerde seilirler. Meclis yeleri en fazla drt yl
sre ile grev yapmaktadrlar. Yaplan seimlerden sonra meclis yeleri meclis yelerini ve
bakann semektedirler ve bir kararn alnabilmesi iin meclise yelerin yarsnn katlmas
arttr. Meclisin grevlerinin arasnda belediye bakan ve dier yneticilerin de seilmesi
vardr.7(Numanovi A., 2011, ss: 26-27).
Dayaton Bar Antlamas var olan bir ok problemi zememitir ve NATOnun varl sadece
taraflarn birbirleri ile savamalarn nlemitir nk taraflar gl bir NATOyu karlarna
almay gze alamamlardr. Askeri adan bakldnda ise, IFOR ile problemlerin bir ksmnn
zld grlmektedir. Daytona ramen zlemeyen bir ok problem mevcurttur ve bu
sorunlara almann altnc blmnde deinilecektir.

7zerk

Blge Brkonun Stat, Blm 1, Madde 23.

21

ekil 3.1 Dayton Antlamasnn snrlar

Kaynak:Bosnia and Herzegovina-Dayton agreement lines, https://goo.gl/nMhGiF, (ziyaret tarihi: 13 Aralk).

3.2

SAVA SONRASI ETNK AYIRIMCILIK

Dayton Bar Antlamas ile Bosna Hersekin snrlar yeniden belirlenmi fakat barn
kalcln korumak amacyla yeni bir statko olumutur. Sava esnasnda baka lkelere g
eden 2,3 milyon kiinin kendi yurtlarna dnmeleri Dayton ile garanti altna alnmtr. Savatan
sonra lkedeki bar ortamnn devam iin bulunan bar gleri 1997 ylndan itibaren istikrar
gc haline gelmitir. Bosna Hersekte halen yaklak olarak otuz bir bin kiilik askeri g
bulunmaktadr. Savatan sonra lkelerine geri dnmek isteyen gmenler lkede byk bir
kargaaya ve skntya neden olmutur. Savatan sonra bir ok blge etnik adan deiime
uramtr. zellikle baz blgeler baka etnik halklarn kontrolne gemitir. Savatan sonra
yaplan tahminlere gre lke iinde neredeyse sekiz yz yirmi bin kii yaadklar blgeleri
deitirmek zorunda kalmtr. Bu durum gmenlerin dnmeleriyle etnik bir kargaaya yol am
ve baz etnik gruplar arasnda sorunlar yaanmtr.

22

Tablo 3.1 Bosna Hersekte sava sonras nfus deiimi

1991
Mslmanlar

1995

1,903,000

460,000

44%

50.5%

37%

987,000

97,300

330,000

31.2%

34%

34.9%

26%

Hrvatlar

761,000

468,000

28,400

290,000

16%

10.2%

23%

116,000

Bilinmiyor

129,000

Bilinmiyor

10%

1,366,000

17.4%
Yugoslavlar
Dierleri

243,000
5.6%

4%

104,000

52,000

2.3%
Toplam

1,275,000

Gmenler

140,800

43.5%
Srplar

l yada Kayplar

4,377,000

2%
2,898,000

12,3000

50,000

4.4%

4%

278,800

1.259,000

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Bosna Hersekte gerekleen etnik kym ile blgede demografik yap byk bir deiime
uramtr. Milyonlarca Bonak evsiz kalm, g etmi, lm yada kaybolmutur ve durum
nfusun dndeki en byk etken olmutur.
1996 ylnda gerekletirilen ulusal seimler ve 1997 ylnda ki yerel seimler Avrupa Gvenlik ve
Birlii rgt kontrolnde gerekletirilmitir. Seimlerin sonucu aka gstermektedir ki her
etnik grup kendi etnik milliyeti partilerine oy vermitir ve galip kan partiler kendi etnik
yapsnda olan kiilerden oy almtr. Fakat 1998 ylnn eyll ayndan itibaren siyasette belirgin
deiikler gze arpmaktadr ve bu durum etnik kimliin siyasetteki rol hakknda kafa karkl
yarattda sylenebilir. Bosna Hersek Partisinden lml bir ye, Mslman-Hrvat Federasyonu
tarafndan ortak bakan olarak seilmitir ve yine bu dnemde lml olarak bilinen Srp bir aday
milliyeti Srplara kar stnlk kazanmtr. Ynetimde bulunan dier mevkilerde ise Alija
Izetbegovic ve Bosna-Hrvat Federasyonu bakan Ante Jelavic bulunmaktadr. Srp
Cumhuriyetinde bakan olmak iin yaran Biljana Plavsic, ar milliyetilii ile tannan Nikola
Poplasen tarafndan yenilgiye uratlmtr. (Bozkurt S.G., 2010, s. 85) Aadaki harita sava
ncesi ve sonras Bosna Hersekte blgelere gre deien etnik yapy gstermektedir.

23

ekil 3.2 Sava ncesi ve sava sonras Bosnada ki etnik yapnn ekillendirilmesi

Kaynak:Taar M.M.,Dayton Anlamas ve Bosna Hersekin Geleceine Dair Dnceler, lke Dergisi, No. 12,
(1996), ss: 1-26.

Bosna Hersekin btnln koruma dncesi ile oluturulan FBH ve dier yars olan Srp
Cumhuriyeti etnik kargaann sonlanmasndan ziyade daha byk etnik ayrmalara neden
olmutur. Federasyonun yklmamas ve devamlln srdrmesi iin mcadele verilmitir ve bir
ok kez de paralanmann eiinden dnlmtr. Federasyonun kurulduu 1994 ylndan bu yana
Hrvatlar ve Bonaklar arasnda ok byk atmalar kmamtr fakat kanton hkmetlerinin
kurulmas, belediye meclislerinin oluturulmas ve Federasyon organlarnn kurulmas baarl
olmamtr. Bosna Hersekte ki en nemli ehirlerden biri olan ve Hrvat-Mslman
atmalarnn oka yaand Mostarda, 1993-1994 yllar arasnda etnik sebeplerden dolay
byk atmalar yaanmtr. Mostar, Bonaklar iin dnyaya alan kap anlamna gelmektedir.
Hrvatlar ise Mostar Hersek Bosna Devleti nin bakenti yapmlar ve Mostarn Federasyon
olmasn dahi istemektedirler. (Taar M., 1996, ss. 21-22).
Daytondan sonra etnik ayrmclk azalmam aksine belirli dnemlerde daha da art
gstermitir. Daytonun zemedii sadece etnik ayrmclk sorunu deil siyasi ve ekonomik
adan da yetersiz kald ileriki blmlerde aklanacaktr.

24

3.3

SOSYAL VE EKONOMK ETSZLKLER

Bosna Hersek komnist dnem boyunca eitliki bir politikaya sahipti ve halkn ekonomik
gelirleri arasnda ok byk farkllklar yoktu. lke savatan nce sanayi alt yaps gl ve
demir, elik, savunma sanayii, imento, soda, kat, alminyum, uak yedek paralar, rafineri,
aa ve orman rnleri, kimya ve metalrji mevcuttu. Bosnada toplam istihdam ve retimin
yzde ellisi bu sanayilerden karlanmaktayd. Savatan nce elde edilen rnler Yugoslavyann
i pazarn gelitirmek zerine kuruluydu. Sava sanayiye byk hasarlar vermitir. Bir ok sanayi
tesisi savatan etkilenmi bazlar kullanlamayacak duruma gelmitir. Tesislerde bulunan
makineler ya zarar grm ya da yamalanmtr. Bu nedenle lkenin ekonomisinde bozulmalar
meydana gelmitir. Ekonominin zarar grmesiyle 1998 ylnn temmuz aynda, ekonomik
istikrarn salanmas iin Konvertible Marka (KM) geilmitir. Bu yeni para birimi 1995 ylnda
imzalanan Dayton Bar Antlamas gereince Para Kurulu/Currency Board kurallar altnda
ynetilmeye balanmtr. Bu kurallar, Bosna Hersek Merkez Bankas tarafndan kontrol
edilmektedir. (T.C. Saraybosna Bykelilii Ticaret Mavirlii, 2015 ss:11-12)
zellikle Milosevic sonras piyasa ekonomisi baarya ulaamam ve sava sonras yeniden
yaplanma dnemine giren Bosna, IMF ve DBnin destekledii ekonomik ve alt yap reformlarnn
da baaryla sonulanmamas ile isizlik sorununa zm bulunamamtr. sizlik sorununun
gittike bymesi, ekonomik istikrarn salanamamas atma riskinin artmasna neden
olmaktadr. Savatan sonra yabanclar tarafndan lkeye yaplan yatrmlarn azalmas ekonomik
dengesini bozan bir dier nemli nedendir. Bu durumda Daytonun ekonomik kalknmaya
yardmc olamamas ve sadece siyasi nitelikte kalmas ekonomik alanda ortaya kan boluklarn
doldurulmamasna neden olmutur. (Yenign ve Hacolu, 2010, ss: 18)
Aadaki tablo lkenin KM para birimine gemesiyle 1998-2002 yllar arasnda Federasyonda
ki ve Srp Cumhuriyetinde ki ortalama brt cretleri gstermektedir.

25

Tablo 3.2 1998-2002 yllar arasnda lkenin Kme gemesiyle ortalama brt cretler
KM

1998

1999

2000

2001

2002

Federasyon

507

551

626

652

700

Srp Cumhuriyeti

256

314

387

444

525

Toplam

454

503

541

652

655

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Uzmanlar tarafndan aklanan veriye gre, 2001 ylnda zellikle Federason blgesindeki isizlik
orann yzde on alt orannda olup, tahmin edilen dier verilere gre ise isizlik oran yzde otuzu
bulmaktadr. zellikle gl bir endstriye sahip olan Zenica ve Tuzla ehirlerinden bu durum
ne kmaktadr. Sadece Sarajevo ve Herzegovina kantonlarnda isizlik oran dierlerine gre
daha dktr. (Bieber F., 2006, ss: 36-37)
Tablo 3.3 2003 Eyll aynn verilerine gre FBHde alanlarn, almayanlarn says ve
ortalama alnan maalar (KM)
alanlarn say.

almayanlarn say.

Ortalama maa

Una-Sana Kantonu

31,495

30,112

505.69

Posavina Kantonu

5,776

5,295

510.94

Tuzla Kantonu

69,034

75,461

473.17

Zenica-Doboj Kantonu

67,635

59,763

414.22

Bosna-Podrinje Kantonu

4,069

3,950

471.12

Merkez Bosna Kantonu

35,078

31,373

433.67

Hersek-Neretva Kantonu

41,624

23,650

618.58

Bat Hersek Kantonu

13,453

6,380

471.69

Saraybosna Kantonu

86,357

59,331

652.77

Livno Kantonu
10,021
6,954
484.64
Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Yukardaki tabloda grld zere, kantonlar arasnda ki alan ve almayan says ile
bteleri arasnda farkllklar bulunmaktadr. rnein, Brkoda cretler en yksek 690 KM iken,
Sarajevo Kantonu en yksek ikinci cretle (652.77 KM) Brkodan sonra gelmektedir.
Herzegovina-Neretva Kantonu 618.58 KM ile Sarajevodan sonra gelmektedir. En dk cret ile
26

alan kanton ise (414.22 KM) Zenica-Doboj Kantonudur. farkl etnik gruba ayrlan halkn
gelirlerinin birbirlerinden farkl olmasnn nedeni etnik ayrmclktan yada farkl etniklerin bir
arada olmasndan kaynaklanmamaktadr. Gelirlerin farkl olmas daha ok her kantonun ekonomik
refah seviyelerinin, corafik yaplarnn ve sava ncesi ekonomik durumlar ve siyasi
yaplanmalar ile ilgilidir. Etnik dalmn blgelerin corafik yaplarna gre olmas ve halkn
gelirleri arasnda eitsizliklerin olmas daha ok savaa ve savata yaplan etnik kymdan
kaynaklanmaktadr. Sarajevo, Herzegovina ve Bosna Hersekin kuzey blgesinde bulunan Brko
ve Posavinann ekonomik refah seviyeleri dier kantonlara oranla daha iyi dzeydedir. Sarajevo,
ekonomik adan bakldndan bakent olmas ve gelimi bir uluslararas aa sahip olmas
nedeniyle dierlerine gre byk bir avantaj elde etmektedir ve i bulma olanann daha ok
olmasndan dolay, gler dier blgelerden ziyade Sarajevo Kantonuna yaplmaktadr.
Herzegovina ise, ekonomik adan az gelimi blge olmasna ramen Hrvatistan tarafndan
desteklenmektedir ve Medugorje ehri inan turizminden nemli miktarda blgeye kazan
salamaktadr. Brko, sava sonras dnemde nemli bir ticaret ehri olmu ve komularyla
zellikle Hrvatistan ve Srbistan ile ticaret alveriinde bulunmas bu blgenin refah seviyesini
arttrmaktadr.
Bilindii gibi, Bosna Hersekin baz blgeleri dier blgelere oranla daha az gelimitir. Az
gelimekte olan bu blgelerin banda Bosnann dousunda bulunan Srbistan ve Montenegro
snrna yakn olan Biha blgesidir. Az gelimi olan bu krsal kesimler savatan nce nemli bir
ehirlemeye sahip iken sava ve etnik katliam ile geliememi ve ekonomik adan dier
blgelere oranla geride kalmtr.
Savatan nce endstrinin kalbi olarak bilinen Zenica ve Tuzla ehirleri savan neden olduu
ykmla geliememi, bir ok fabrika yklm, makinalar bozulmu yada alnmtr, bunun
yannda piyasa ekonomisine geiteki baarszlkta bu blgede ekonominin geliememesinin bir
dier nedenidir. Bosnada ekonomik eitsizlikler ve dengesiz dalmlar Dayton Antlamasna
ramen gnmzde de devam etmektedir. (Bieber F., 2006, ss: 54-55-56)

27

4.
4.1

SAVA SONRASI DNEMDE SYASET VE YNETM

SYAS PARTLER

Bosna Hersekin siyasi yapsn incelediimizde partilerin siyasette byk bir role sahip olduunu
anlamak kolaydr. Parti ii demokrasinin henz gelimedii B-Hde parti liderleri nemli bir
nfusa sahiptir. Halkn byk ounluu lkenin kaderinin alt nemli partinin elinde olduu
kansndadr. B-Hnin nemli partileri unlardr: SDA, SDP BiH, SNSD, SDS, HDZ BiH ve HDZ
1990. Etnik blnmln aka grld lkede partiler de kendi aralarnda ana etnik
gruba blnmlerdir. yle ki; Srp partileri kendi ulusal karlarn gzeterek sadece RSnin
sorunlar zerinde dururken, Hrvat partileri ise FBiHte bulunun Hrvatlarn sorunlarna,
haklarna ncelik vermektedir. Bonak partilerinin nem verdii ise lke btnlnn korunmas
olup dier entitelerin yetkilerinin kstlanmas gerektiini savunup nfus ounluuna sahip olan
Bonaklarn kalarn n plana koymaktadr. (Ekinci, 2014, ss:45) lkede halen devam etmekte
olan bu siyasi katastrof lke birliinin ve btnlnn zedelemektedir.
Bonak Partileri
SDA (Stranka Demokratske Akcije; Demokratik Hareket Partisi), Alija zzetbegovic liderliinde
kurulan ve Bosnann en eski partilerinden olan SDA 1990 ylnda krk Mslman aydnn bir
araya gelmesiyle kurulmutur. Partinin en nemli ismi olan Alija zzetbegovic halkn deimiyle
Bilge Kral, II. Dnya Savanda Gen Mslmanlar (Mladi Muslimani) Birliine katlmtr.
Birlik antifaist ve anti komnist gre sahip olup, temel amac ise Balkanlarda Mslmanl
tekrar aktif hale getirip, diriltmektir. Alijann ye olduu bu birlik Yugoslavyada sava sonras
baa gelen komnist ynetim tarafndan tannmam ve illegal bulunarak rgt yeleri hapse
gnderilmitir. SDAnn kurucusu olan Alijada 1946 ylnda yl boyunca birlie yeliinden
dolay sulu bulunup hapis cezas almtr. Fakat Alija 1983 ylndan 1988 ylna kadar yazm
olduu slam Deklerasyonu kitabndan dolay ikinci kez hapis cezasna arptrlmtr. Yazm
olduu kitapda, slami yeniden douun sorunlarn ele almtr. Hukuk tahsili gren Alija, Bosna
Hersekin 1990-1992 yllar arasnda Cumhurbakanl grevini stlenmitir. Alija, 1992 ve 1995
yllar arasnda sren Bosna savanda kilit rol oynamtr. Tm bunlarn yannda; 1992-2000
yllar arasnda yedi kiilik Ortak Devlet Bakanl Konseyinin bakanln da yapmtr. (lem,
ss:4)

28

SDAnn kurulduu tarihlerde hizmet ettii ama, Bonaklarn milli kltrleri ve kimliklerinin
korunmasn salamak olup bunun yannda Yugoslavyada ki multi-etnik yapya nem vererek
eit, demokratik ve ekonomik liberallemeye de nem verdiinin altn izmitir. Fakat savan
yaratm olduu ortam ve artlara gre Alija zzetbegovi nderliindeki parti; daha ok etnik
kimlie nem vermi ve Bonak-Mslman yaps ar basmtr. Bu dnemde, Alijann
destekisi olan ve ona yaknl ile bilinen baz sivil ve asker kkenli, milliyeti-muhafazakrlarn
partiye destei artmtr. SDA, Srplarla kan anlamazlklarda Bonaklarn rgtlenmesine
yardm ederek o dnemde nemli bir rol stlenmitir. Parti, 1991 ylnda Komutanln General
Sefer Haliloviin yapm olduu Srp askerleri ve Yugoslav Ordusu ile kar karya gelmi ve
daha sonra Bosna-Hersek Ulusal Ordusuna dnecek olan Vatanseverler Birlii adnda silahl
birlik oluturmulardr. Ayn zamanda parti sava dnemi boyunca Bonaklarn siyasi liderliini
de yapmtr. SDA Partisinin burada oynad nemli rollerden bir dieri ise; Bonaklarn
kendilerini sadece Mslman kimlikleriyle adlandrp onlarn sadece dini bir grupmu gibi
gsterilmelerini engelleyerek Bonaklarn etnik-milli kimliklerini kazanmalarn salamtr.
Partinin dier kurucular arasnda yer alan ve 1996 ylnda partiden ayrlan Babakan Haris
Silajdzi, SBH partisini kurarak SDAnn baz yelerinin kendi partisine kaymasna neden
olmutur. Fakat bu blnmeye ramen SDA, Bonaklarn en ok desteini alan parti olmaya
devam etmitir. 1996 ylnda savatan sonra yaplan seimlerde Genel Bakan Alija zzetbegovi
oylarn yaklak olarak yzde seksenini alarak SBHyi geride brakmtr ve bylece Alija, l
Bakanlk Konseyinin Bonak yeliine seilmitir. 1997 ylndan SDA ve SBH koalisyon
oluturmulardr ve 1998 ylnda yaplan genel seimlerde, SDA ve SBH birlikte seim blouna
katld. Bu blok Bonak oylar iinde en ok oyu alarak BH Temsilciler Meclisinde altm sekiz
sandalye elde etmitir ve SDA Partisinin Genel Bakan olan Alija zzetbegovi Bonaklardan en
ok oy olarak tekrar l Bakanlk Konseyi yeliine seilmitir. 2000 ylnda yaplan
seimlerde tek bana aday olan parti, yine en ok oy oranna sahip olsa da SDPnin koalisyon
hkmetinin kurmasyla ilk defa muhalefete dmtr. 2001 ylnda Genel Bakan Alija
zzetbegovi siyasetten ayrlma karar alarak partinin bakanln Sulejman Tihi brakmtr.
Parti daha sonra, Bonak merkeziyetiliine dayanan siyasi yapsn yumuatarak Bosna-Hersek
halkna hitap eden ve yerinden devlet ynetiminin gl olduu bir devlet politikas benimsemeye
balamtr. 2006 ylnda yaplan seimlerde SDA, SBH karsnda yenilgiye urayarak federal
parlamentosunda sadece dokuz milletvekili elde etmitir ve bylece l Bakanlk Konseyinin

29

Bonak yeliine Silajdzi seilmitir. 2010 ylnda ki seimlerde SDAnn aday Bakir
zzetbegovi l Bakanlk Konseyine Bonak ye olarak seilmitir. (Ekinci, 2014, ss: 46-47)
SDA Merkez-sa eilimli bir partidir ve ilk ncelii Bonak halknn haklarnn korunmasdr.
SDAnn istei lkenin niter yapya gemesi ve Bosna-Hersekin toprak btnlnn
korunmasdr. Partinin balca amalar ve hedefleri; Bosna Hersekte az gelimi olan blgelerin
kalkndrlmas, istihdamn arttrlmas, lkeye yaplacak olan yabanc yatrmn desteklenmesi,
herkese eit ve adil olan bir devlet yapsnn gelitirilmesi, Avrupa standartlarna uygun bir
demokratik yapnn benimsenmesi ve sava madurlarnn ve emeklilerin durumunun
iyiletirilmesi partinin balca hedefleri ve gerekletirmek istedii amalar arasnda yer
almaktadr. SDA her ne kadar partinin misyonunu deitirip ve tm Bosna Hersek halkna hitap
eden partiye dnmeye almsa da hala Bonak partisi grnmndedir. SDA zellikle d
politikada Trkiye ve Avrupa ile ilikilere nem verip AB ve NATO ile entegrasyonu
desteklemektedir. Alija zzetbegoviten sonra partinin bana geen Tihi on drt yl boyunca
partinin genel bakanln yrtmtr. Daha sonra ise Bosna Hersekin kurucu Cumhurbakan
Alija zzetbegoviin olu ve siyaseti Bakir zzetbegovi Bosna Hersek Devlet Bakanl
Konseyinin Bonak yesi seilmitir. Ayn zamanda belirtilmelidir ki SDA, Uluslararas
Demokrat Birliine (IDU) tam, Avrupa Halk Partisine (EPP) gzlemci yedir. (Ekinci, 2014, ss:
47-48)
12 Ekim 2014 tarihinde yaplan seim sonularna gre, SDA Partisi, kanton, entite ve devlet
dzeylerinde toplam be yz on sekiz sandalyenin yz onunu kazanmtr ve Bakir zzetbegovi
resmi olarak seimlerin galibi olmutur.
SBB BiH (Savez za Bolju Budunost BiH; Daha yi Bir Gelecek in Birlik), lkenin nemli i
adamlarndan biri olan Fahrudin Radoni, SBB BH Partisinin kurucusudur. Parti, 2009 ylnda
kurulmu ve 2010 ylndaki seimlerde Bosna Hersek Temsilciler Meclisinde drt, FBH
Temsilciler Meclisinde on milletvekili kartmtr ayrca 2012 ylnn haziran aynda
oluturulan federal hkmette koalisyon orta olarak yer almay baarmtr. Fahrudin Radoni
bir dnem BHnin gvenlik bakanl grevini stlenmi fakat 2014 ylnn ubat aynda yaplan
protestolar nedeniyle grevden alnmtr ve bylece parti, federal hkmetteki yeliini de
kaybetmitir. (Ekinci, 2014, ss: 48-49) Bosna Hersekte ki en byk ve yetkili parti olan SDA
tarafndan, aralarnda cumhurbakanl binasnn da bulunduu on yedi kamu binasnn

30

yaklmasna neden olan protestolarda gerekli gvenlik nlemlerini almad gerekesiyle

Radoni hakknda, Srp, Hrvat ve Bonak milletvekillerinden oluan Milletler Meclisinde
grlen nerge oy okluu ile kabul edilmi ve nergenin Milletler Meclisinde kabul
edilmesiyle Radoni grevden alnmtr.
SBH Partisinin zayflamasyla avantaj kazanan SBB BH, SDAnn en gl alternatif partisi
durumuna gelmitir. Parti ekonomik olarak gl konumdadr, partinin kurucusu olan Radoni
ekonomik gce sahip olduundan SBB BH bu konuda herhangi bir sknt yaamamaktadr ayrca
yine Radoniin kurduu ve uzun sre bandan bulunduu Dnevni Avaz Gazatesi tarafndan
belirgin bir ekilde desteklenmektedir. SDAnn aksine SBB BH Bonaklar genellikle tarafndan
destek grse de etnik bir politikaya sahip deildir. Parti Bosna Hersek halkna hitap ediyor ve
ncelik verdii politikas ise ekonomik kalknma ve reformlardr. Partinin sahip olduu gr
ihracata dayal kalknmaya, rekabeti ekonomiye, zelletirmeye ve yabanc yatrmlar n plana
karan bir gre sahiptir. Ekonomik kalknmann gerekleebilmesi iin, yolsuzlukla mcadele
edilmesi gerektii, devlet harcamalarnn azaltlmas gerektii ve emeklilik sisteminin batan
dzenlenmesi gerektii grne sahiptir. Daha iyi ve kalknm bir ekonomi iin yabanc i
adamlarnn lkeye davet edilmesi gerektii ve yerli i adamlarnn d pazarlara almas
grn desteklemektedir. lkenin yapsnn tek bir devlet bakanndan ve yardmcsndan
oluan bakanlk yaps nermektedir. lkenin kendi kaynaklarnn kullanlmas gerektiini
dnyor ve Bakanlar Kurulunun sahip olduu yetkilerin oaltlmasn savunmaktadr. ABye
girmek iin yaplmas gereken tm reformlarn acilen yaplmasn n grmektedir ve lkenin d
politikas iin NATO yeliini desteklemektedir. Parti 2014 genel seimlerinde oy orann biraz
arttrm ve l Bakanlk Konseyi Bonak yelii iin yaran Radoni, Bakir zzetbegoviten
sonra ikinci srada yer almaktadr. (Ekinci, 2014, ss: 48-49)
BPS-Sefer Halilovi (Bosanskohercegovaka Patriotska Stranka-Sefer Halilovi; BosnaHersek Vatanseverler Partisi-Sefer Halilovi), parti 1996 ylnda Bonak komutan Sefer
Halilovi tarafndan kurulmutur. Parti bir sre Sefer Haliloviin Lehey Eski Yugoslavya
Uluslararas Ceza Mahkemesinde yarglanmaya balamasyla siyasette ok aktif rol
oynayamamtr. (Ekinci, 2014, ss: 50) Halilovi Lehey Uluslararas Ceza Mahkemesinde
yarglanan st dzey Bonak Mslman yetkiliydi. Bunun nedeni ise; sava srasnda Haliloviin
altmtan fazla Hrvatn ldrlmesinden savclar tarafndan sorumlu tutulmasyd ve kendisi
hakknda on yl hapis cezasnda bulunmulard. Sava Sular Mahkemesi savclarnn ifadelerine

31

gre; Halilovi Bosnal birliklerin kumandan olduu ve Neretva 938 adl operasyonu ynettiini
sylyorlard. Halilovi 2001 ylnda Lehey Uluslararas Sava Sular Mahkemesine teslim
olmutu buna ramen onu savunan avukatlarnn ifadesinde, askerlerin komutasnn Halilovite
olmadn ve sava suu ilemediini savunmulardr. Tm bu sulardan aklanan Halilovi 2005
ylnn sonlarna doru aklanm ve serbest braklp parti almalarna devam etmitir. 2006
ylnda yaplan seimlerde, parti tek bana aday olmu ve yzde drt n zerinde oy almtr
ayrca partinin Genel Bakan olan Halilovi, Bosna Hersek Temsilciler Meclisine ye seilmitir
fakat 2010 ylndaki seimlerde parti nemli bir oy oran alamamtr. Partinin istekleri ve
hedefleri ise u ekildedir; Dayton Antlamasna kar kyor ve 1990 Anayasasnn geri
gelmesini istemektedir. BPS-Sefer Haliloviin lkenin yaps ile ilgili rahatszlk duyduu bir
dier konu, etnik farkllklara dayanan federal yapdr ve bu durumun milliyetilii desteklediini
savunmaktadr. Bunun yerine, niter ve tm vatandalarn birbirine eit olduu bir sistemi
savunmaktadr. Kurulmas gereken bu sistemin dier sisteme oranla daha az masrafl olacan
iddia etmektedir. (Ekinci, 2014, ss: 50)
SBiH (Stranka za Bosnu i Hercegovinu; Bosna-Hersek in Partisi), 1996 ylnda SDAdan
ayrlan Haris Silajdzi ve bir grup tarafndan kurulmutur. Parti, SDAnn aksine tm halk
kucaklayan parti olma amacyla kurulmutur. Sava boyunca Bonaklarn temsilcisi olarak hareket
etmi ve Bonaklarn ulusal partisi haline gelmitir. SBHnin yeleri arasnda SDAnn eski
yelerinden, Srplardan, Hrvatlardan ve Bonak muhalefetinden de temsilciler yer almaktayd.
Partinin kuruluu zellikle SDA partisini olumsuz ynde etkilemitir fakat yine de SDAnn nne
gemeye baaramamtr. SBH, 2006 seimlerinde byk baar elde etmi Bosna siyasetinde
nemli bir aktr haline gelmitir. Oylarn arttrmasnn en nemli nedenlerinden biri 2006 ylnda
gndeme gelen anayasa deiikliine kar kmas olmutur. SDA ile arasndaki fark nemli
lde kapatan SBH, SDAdan aday olan Sulejman Tihii yzde altm oranla geride
brakarak, Genel Bakan Silajdzi l Bakanlk Konseyi yeliine seilmitir. Fakat 2010
seimlerinde ayn baary yakalayamayan SBH Genel Bakan Silajdzi, 2011 ylnda siyasetten
ekilme karar alarak liderliini Amer Jerlagie brakmtr. Etnik politikalar reddeden SBH,
merkez sa izgiye sahiptir. ncelii ekonomik kalknma olan parti, dier partiler gibi yabanc
yatrmclarn Bosnaya gelmelerini tevik edilmesi gerektiini dnyor ve bunun iin yetersiz
olan hukuki ilemlerin yeniden dzenlenmesi grn savunmaktadr. Ayrca, su ve madenler

8Neretva

93 operasyonu, sz edilen sava sularnn ilendii ve Bosnal Hrvatlarn Mostar Kprsndeki

kontroln ykmay amalayan olaydr.

32

bakmndan zengin olan lkenin doal kaynaklarna yatrm yaplmas gerektiinin nemle
vurgulamaktadr ve bylece ksa srede istihdam ve refaha olumlu ynde yansyacan ileri
srmektedir. SBHnin nemle altn izdii dier konular ise; alt yapnn gelitirilmesi, eitim,
gvenlik ve salk alanlarnda reformlarn yaplmas gerektiidir. Bosna Hersekin AB ve NATO
yeliini destekleyerek, reformlarn ksa srede yaplmas gerektiini vurgulamaktadr. Parti her
ne kadar tm Bosnaya hitap ettiini iddia etse de oy ounluunu Bonak halktan elde
etmektedir. Sonu olarak, 2014 seimlerinde byk oranda oy kaybeden parti lke siyasetinden
silinme durumuyla kar karya dahi kalmtr. (Ekinci, 2014, ss: 50-51)
A-SDA (Stranka Demokratske Aktivnosti; Demokratik Etkinlik Partisi), partisinin byk
ounluunu Una-Sana Kantonundan eski SDA yeleri tarafndan kurulmutur. A-SDA, 2008
ylnda yerel bir Bonak partisi olarak kurulmutur. Partiyi kuran yelerin SDAdan ayrlma
nedenleri, bu partinin Slejman Tihiin liderliiyle birlikte Alija zzetbegoviin yolundan
ayrldn iddia etmeleridir. A-SDAnn Genel Bakan Nermin Ogreevitir ve ayn zamanda
kendisi Cazin ehrinin belediye bakanln yapmaktadr. A-SDA, merkez partisi olup tm
sembollerinde Mslman-Bonak kimliini ne karmaktadr. Fakat parti dier vatandalarn tm
dini, kltrel haklarnn korunmasna nem verdiini belirtip, tm vatandalarn Bosna Hersek
ats altnda bir btn olmas ve birlemesi grn savunmaktadr. Parti ABye entegre
olunmas gerektiinin de altn izmektedir. Parti kendini tantrken u zellikleri ile dikkat
ekmektedir; her trl siyasi ayrcalk, hakszca elde edilen kazan ve eitsizlie kar olduunu
vurgulamakla birlikte bu tr etik olmayan eylemlerde bulunanlar ehit dm Bonaklarn
ruhuna ihanet etmek olarak adlandrmaktadr. Parti serbest piyasa anlayn savunmakta ve
lkenin kaynaklarnn etkin bir biimde kullanlarak ekonomik refahn ve kalknmann
salanaca grn benimsemektedir. (Ekinci, 2014, ss: 52-53)
DNZ BiH (Demokratska Narodna Zajednica BiH; Bosna-Hersek Demokratik Halk Birlii),
1993 ylnda ve merkezi Velika Kladua ehrinde bulunan DNZ BH, SDA Partisinden ayrlan
Fikret Abdi tarafndan kurulmutur. Bonak partisi olmasna ramen milliyeti grlere sahip
olmayan partinin yelerinin ounluunu Bonaklar oluturmaktadr. Parti kurulduu blgeden
nemli miktarda oy elde ederken, lkenin geri kalan ksmnda nemli bir oy oranna sahip
olamamtr. Parti kurucusu Fikret Abdi Hrvatistanda sava sulusu olmakla yarglanp yirmi
yl hapis cezasna arptrldktan sonra, parti kendini yeniden yaplandrmaya, yenilemeye
balamtr. Parti iinde kargaaya neden olan bir dier olay ise; Abdiin 2012 ylnda serbest

33

kalmas beklenen tarihten nce hapisten erken salverilmesi olmutur nk parti ynetimi Abdi
geri dndnde onun yenilenmeyle birlikte artk parti nfus kurmasn istememeleri olmutur.
Parti iin Abdii destekleyenler partiden ayrlm ve LS BH partisini kurmulardr. DNZ BH
partisinin genel bakan ise 2013te parti iinde yaplan seimlerde Rfat Doli seilmitir. Parti
lkenin bir an nce Avrupa ve Atlantik kurumlarna ye olmasn ve bunun iin gereken artlarn
salanp uygulanmas gerektiini savunmaktadr. Fakat Abdiin ayrlyla birlikte parti kendini
toparlayamam ve nemli miktarda oy kaybetmitir. lke siyasetinde nemli bir baar elde
edememitir. (Ekinci, 2014, ss: 53-54)
LS BiH (Laburistika Stranka BiH; Bosna-Hersek i Partisi), partisi Velika Kladua ehrinde
28 Aralk 2013 tarihinde DNZ BH Partisinden ayrlan Fikret Abdii destekleyen yelerin bir
araya gelmesiyle kurulmutur. Hrvatistanda yarglanan ve sava suu iledii gerekesiyle hapis
cezasna arptrlan Abdie destek Velika Kladua ehrinde siyasi yasana ramen devam
etmitir. ehirde tannan ve saylan biri olan Abdi, pili ve gda fabrikas olan Agrokomerc
fabrikasnn mdrln yapmtr. irket savatan sonra faaliyetlerini durdurmu fakat Abdi
hapisten ktktan sonra irketi tekrar aktif hale getirmek iin almalara balam ve irketin
hissedarlar ile bir olup isiz kalan iilerin haklarn koruma derneinin bana gemesiyle halkn
gznde poplerliini korumutur. Halk, Abdiin ehrin ekonomisini tekrar glendireceine
inanm ve bu beklenti partinin oy potansiyelini arttrmtr. Parti 2014 seimlerinde nemli
oranda oy alm olmasna ramen partinin dier ehirlerde aktif olmas ve rgtlenme olasl
dk grnmektedir. Bunun nedeni ise; Velika Kladua ehri de dhil olmak zere sava ncesi
dnemde yapm olduu yolsuzluklar ve SDA yanls Bonaklara ynelik yapm olduu
katliamlardan dolay Abdiin nemli oranda kart bulunmaktadr. Bugn ise partinin genel
bakan Abdiin kz olan Elvira Abdi-Jelenovitir. (Ekinci, 2014, ss: 54-55)
Srp Partileri
SNSD (Savez nezavisnih Socijaldemokrata; Bamsz Sosyal Demokratlar ttifak), partinin
kurulu tarihi 1990l yllarn bana dayanr ve SNSD bugn dahi Srp Cumhuriyetinde en gl
parti konumundadr. Parti savatan sonra, Milorad Dodik liderliinde bir grup milletvekilinin bir
araya

gelmesiyle

Bamsz

Sosyal

Demokrat

Partisi

kurulmutur.

Fakat

ncesinde,

Yugoslavyann ok partili hayata gemesiyle Milorad Dodik, Reform Gleri Birlii Partisinden
Bosna Hersek parlamentosuna girmi ve bir grup milletvekili ile Radovan Karadzic hkmetinin

34

karsnda yer almlardr. SNSD, 2002 ylnda Demokratik Sosyalist Parti ile birleerek SNSD
partisi olmutur. Parti, sosyal demokrat olup, eitlik, zgrlk ve sosyal dayanma gibi unsurlara
dikkat ekmektedir. Savunduu bir dier gr ise, zelletirmelerle birlikte sosyal devletin
birlikte yrtlerek devletin refah seviyesinin artacan savunmaktadr. Parti her ne kadar kendini
sosyal demokrat olarak tanmlasa da, Srp Cumhuriyetinde iktidara gelip ilk sralarda yer almaya
balaynca tutumunu deitirmi ve milliyeti sylem ve politikalar benimsemitir. Son
zamanlarda parti benimsedii milliyeti politikalar ile Srplarn menfaatlerinin tehlike altnda
olduunu savunarak, Bonaklarn anayasa referandumu iin yapt tekliflere kulak asmayarak
izledii baskc, otoriter politikalar merulatrma ve hitap ettii tabandan elde ettii destei
salamlatrma yoluna gitmektedir. 2011 ylnda partinin Sosyalist Enternasyonala olan yelii
beklemeye alnm ve 2012 ylnda ise parti yelikten tamamen karlmtr. (Ekinci, 2014, ss:
55-56)
SDS (Srpska Demokratska Stranka; Srp Demokrat Partisi), parti milliyeti bir gre sahiptir.
1990 ylnda Radovan Karadzi tarafndan kurulmutur. Partinin oy kitlesinin ounluu
Srplardan olumaktadr ve 1990 ylndaki seimlerde SDAdan sonra gelerek en ok oy alan
ikinci parti olmutur. SDSnin tarihine baktmzda; Srplar, Bosna Hersekin bamszlna
olumlu sonu aldklar bamszlk referandumunu boykot etmiler ve bir araya gelen Srp vekiller
Srp Cumhuriyetini ilan etmilerdir. lan edilen Srp Cumhuriyeti ile SDS ynetimin bana
gelmi ve partinin kurucusu olan Radovan Karadzi cumhurbakan olmutur. RSde birinci parti
olan SDS, 1998 ve 2000 yllar hari 2006 ylana kadar RS hkmetinde olmutur. Fakat, bu
partinin ou yesi buna Karadzite dhil savatan sonra sava sularndan yarglanm ve
mahkum edilmilerdir. Daha sonra ise, partinin oylar dm ve daha lml grlere sahip olan
SNSD partisi, Batnn da desteini alarak 2000li yllarda SDSnin nne gemitir. 2004 ve 2006
yllarnda ise tamamen de geen parti, SNSD partisi tarafndan malup edilmitir, u da
eklenmelidir ki SNDS milliyeti ve poplist gre sahip bir partidir. Fakat 2014 ylnda yaplan
seimlerde parti tekrara SRde en ok oy alan parti olmutur. Genel hatlar ile partiye
baktmzda; milliyeti bir parti olup, temel hak ve hrriyetler, hukukun stnl ve serbest
piyasa ekonomisini belirli oranda savunmakla birlikte ABye katlmak iin gerekli koullarn
salanmasn nermektedir. En nem verdii deerler arasnda ise Bosna Hersekin Dayton ile
oluturulmu iki entiteli yapnn korunmasdr ve bu yap dnda kurulacak her hangi yapya
kesinlikle

kar

durmaktadr.

Ekonomi

asndan

ise,

karma

bir

ekonomik

modeli

benimsemektedir. Bunun nedeni ise; serbest piyasa ekonomisi ve yaplan zelletirmelerin baz
35

kesimlerin iine yaradn ve bu yzden devletin gerektiinde mdahale edebilecei bir sisteme
vurgu yapmaktadr. Milliyeti zelliklere sahip olan bu parti, Bosna Hersekin NATOya ye
olmasna kar kmaktadr nk NATOnun milli, kltrel ve dini temellerine ters dt
grndedir. (Ekinci, 2014, ss: 56-57-58)
PDP (Partija Demokratskog Progresa; Demokratik lerleme Partisi), 1999 ylnda Mladen
Ivanic tarafndan kurulmutur. PDP, kendisini lml milliyeti ve muhafazakr olarak
tanmlamaktadr. Partinin Genel Bakan olan Ivani, 2001 ve 2003 yllar arasnda RSde
babakanlk, 2007 ylna kadar ise dileri bakanl yapmtr. Partinin ncelik verdii konular
arasnda, ekonomik sorunlarn zm ve devletin ekonomik adan kalknmaya ncelik etmesi
gerektiini savunmaktadr. Dier yandan ise; RSde serbest piyasa geliirken, devletin de sosyal
programlarn srdrmesi gerektiinin de altn izmektedir. Bosna Hersekin bir an nce ABye
girmesini savunan parti, bu konuda yaplmas gereken yeniliklerin acilen yaplmasn
nermektedir. NATO yeliine kar kan parti, bu grn Srbistann NATOya ye
olmadn ve bunun iinde ye olunmamas gerektiini aklayarak savunmaktadr. PDP,
Uluslararas Demokrat Birliine tam ye, Avrupa Halk Partisine ise gzlemci yedir. (Ekinci,
2014, ss: 58-59)
DNS (Demokratski Narodni Savez; Demokratik Halk Birlii), Dragan Kosti tarafndan 2000
ylnda kurulmutur ve merkez izgide bir partidir. ok byk bir parti olmamakla birlikte 2006
ylndan bu yana SNSD ile koalisyon orta olmas ile RS hkmetine bakan vermektedir ve bu
durum partiyi glendirmi hatta 2012 yerel seimlerinden sonra RSde nc parti olarak
ykselmitir. Partinin savunduu grler ise; piyasa ekonomisinin glenmesi, halka salk
hizmetlerinin cretsiz verilmesi gibi sosyal politikalar desteklemektedir. DNS, Bosna Hersekin
ABye ye olmasn desteklemektedir. (Ekinci, 2014, ss: 59)
NDP (Narodni Demokratski Pokret; Halkn Demokrasi Hareketi), partinin kurucusu Dragan
avitir. Demokrat Parti (DP) ve Halkn Demokrasi Partisinin (NDS) bir araya gelip
birlemesiyle 2013 ylnda kurulmutur. RSde oluan en byk sorunlarn nedenlerini SNSD
hkmetine balamaktadr. Nedeni ise; Milorad Dodik liderliindeki hkmetin iktidar kendi
elinde toplamas ve sadece dar bir kesimin karlarn gzetmesine balamaktadr. Bu yzden
SRde demokratiklemenin gereklemediini syleyerek, SNSDnin polis tekilat bata olmak
zere, yasama ve yrtme organlar dahil tm resmi kurumlar zerinden elini ekmesini

36

istemektedir. RSnin ekonomik adan kalknabilmesi iin devlet harcamalarnn kslmas ve

yolsuzlukla mcadele edilmesi gerektiini savunarak bu konuda iyi bir planlama yaplmas
grn savunmaktadr. Sosyal adaletin salanarak, eitim ve salk hizmetlerinin herkese eit
ekilde sunulmasn istemektedir. Parti AB yeliini desteklerken, NATOya ye olmak iin nce
Srbistann ye olmas gerektiini ileri srmektedir. (Ekinci, 2014, ss: 60)
Hrvat Partileri
HDZ BiH (Hrvatska Demokratska Zajednica Bosne i Hercegovine; Bosna-Hersek Hrvat
Demokrat Birlii), Hrvatistan HDZ partisinin kolu olan HDZ BH, lkenin en nemli, etkili
Hrvat partisidir. Parti, Franjo Tudmann liderliinde Zagrepte komnizme kar Hrvat
milliyeti hareketi olarak ortaya km ve 1990 ylnda ise Bosna Hersekte partinin dier kolu
almtr. Partinin istei Hersekin Hrvatistana balanmas ynnde olmu ve Hrvatlarn
zerkliini elde etmesi iin aba sarfetmitir. 1990 ylnda SDA (Bonak partisi) ile bamszlk
ynnde birlikte hareket etmilerdir fakat sava dneminde Hrvatlarn zerlii iin almtr.
FBHte SDA ile koalisyon yapmtr. 1998 ylnda yaplan parti kongresinde Tudmann aday
olarak gsterdii Bozo Ljubi bakanl kazanamam ve yerine asker kkenli, milliyeti
politikalar uygulayan Ante Jelavi bakan olmutur. Bu durumdan etkilenen partinin lml
siyasetileri partiden ayrlma karar almlardr. Ante Jelavi l Bakanlk Konseyinin yesi
olmutur. Fakat Hrvatlarn ounlukta olaca nc entite oluturmaya ynelik almalar
yapmtr ve yapm olduu bu almalar anayasaya aykr olduu iin BM Yksek Temsilcisi
tarafndan grevine son verilmitir. Parti iinde birok blnmeler yaayan HDZ BH, 2006
ylnda en ciddi blnmeyi yaamtr. Mecliste gndeme getirilen anayasa paketi deiikliinde
Hrvatlarn milli karlarna aykr maddelerin bulunduunu syleye baz parti yeleri istifa
etmiler ve HDZ 1990 adnda yeni bir parti kurmulardr. Yaanan ye kayplar ve
blnmelerden sonra dahi parti en byk Hrvat partisi olarak kalm olsa da, oylarn
blnmesinden dolay 2006 seimlerinin ardndan iki dnem boyunca l Bakanlk Konseyine
ye setirememitir. Bu durumdan etkilenen parti HDZ 1990a kar nemli oranda oy
kaybetmitir. Hrvatistan Hkmeti ve Katolik Kilisesinin partilerin birlemesine dair yaptklar
yardm giriimleri dahi bir sonuca ulamamtr. HDZ BH Partisinin ideolojisine baktmzda;
milliyeti ve Hristiyan-Demokrat kimliiyle bilinmekte olup, Hrvatlarn Bosna Hersekin
ierisinde aznlk konumunda yaadklarn iddia etmektedir. Parti, Hrvatlarn siyasi alanda
temsillerinin yetersiz olduunu ne srerek buna rnek olarak Sosyal Demokrat bir partiden aday

37

olan Zeljko Komsiin iki dnem boyunca l Bakanlk Konseyine seilmesini sunmutur.
Partinin talebi, merkezi hkmetin zayflatlarak yerel ynetimlerin baskn olduu yeni sistem
nermektedir. Bu taleplerinin altnda yatan neden ise; Bonak ve Srplarn say olarak
Hrvatlardan stn olmas ve onlarn bu durumu suiistimal ederek kendi karlarna gre
kullanmalar olduunu belirtmilerdir. Partinin savunduu en nemli gr; Hrvatlarn nc bir
entiteye sahip olamalar dnda, FBHin karma nfuslu yaps yerine Bonak ve Hrvatlarn
kendilerine ait bir entitelerinin olmasn savunmaktadr ve bunun iin de Bonaklardan destek
beklemektedir. HDZ BH, Uluslararas Demokrat Birliine tam ye olup, Avrupa Halk Partisinde
ise gzlemci ye konumundadr. Partinin bakanln 2005ylndan bu yana Dragan ovi
yapmaktadr. lkenin AB yeliini destekleyen parti, ekonomik adan kalkna bilmenin serbest
piyasa ekonomisinin sosyal politikalarla birlikte yrtlmesiyle salanaca grndedir.
(Ekinci, 2014, ss: 60-61-62)
HDZ 1990 (Hrvatska Demokratska Zajednica 1990; Hrvat Demokrat Birlii 1990), HDZ BH
partisinin 2006 ylnda gerekletirilen kongresinden sonra bir grup yenin partiden istifa ederek
kurduklar partidir. Parti yelerinin istifa etmelerinde ki en byk neden ise, Genel Bakan Dragan
oviin yolsuzluklara bulamas ve demokratik bir yaklamda bulunmamas ve bundan dolay
bakanlk iin destekledikleri Ljubiin seilemeyip tekrar genel bakanla oviin seilmesi
neden olmutur. Ayrca, oviin anayasa deiikliklerini kabul etmesini baz parti yeleri
Hrvatlarn milli karlar ile rtmediini de bildirmilerdir. Bundan dolay Hrvatlarn
karlarn gzetecek olan HDZ 1990 kurmulardr. 2006 seimlerinde byk baar gsteren
parti HDZ BHe rakip olmulardr. Daha sonraki seimlerde ayn baary gsterememi olsa da
HDZ BHin eskisi kadar gl olmasn da engellemitir. Hrvatistan Hkmeti ve Katolik
Kilisesi iki partinin birlemesi iin araclk yapm olsa da baarya ulaamamlardr. HDZ BH
ve HDZ 1990n aralarnda parti programlar asnda pek bir farkllk olmamasna ramen ayr
olmalar bir ok kesim tarafndan Hrvatlarn milli karlarn zedeledii grnde olmutur.
Fakat tm bu yaplan eletirilerden sonra, HDZ 1990 partisi Hrvatlarn milli karlar ve
menfaatleri iin HDZ BH ile her zaman anlamaya vara bileceklerinin altn izmitir.Bonaklar
ve Srplarn daha ayrcalkl haklara sahip olduunu iddia eden partinin amac ulusal bir parti
olarak dier iki kurucu ile eit haklara sahip olmaktr. Partinin nem verdii konular arasnda, Srp
Cumhuriyetinden sava esnasnda g etmi olan Hrvatlarn durumu, ekonomik kalknma ve alt
yap sorunlar bulunmaktadr. AB ile tam bir btnlemeyi savunan parti, demokrasi ve insan
haklar gibi konularnda stnde durmaktadr. Partinin genel bakan 2013 ylnda yaplan
38

kongrede Martin Raguz seilmi ve parti yeniden yaplanmtr. Bylece Ljubiin destekileri ile
parti ynetiminin aras almtr. Partinin yeni Genel Bakan olan Raguz 2014 seimlerinde,
Kreimir Zubakn partisi olan HNS (Hrvat Halk ttifak) partisi ile ittifak yapma karar almtr
ve bu karardan rahatszlk duyan birok nemli parti yesi ve Ljubi destekileri partiden istifa
etmilerdir. Ljubi bamsz siyaset yapma karar alrken, partiden ayrlan yelerin bir ksm ise
Hrvat Cumhuriyet Partisini kurmulardr. (Ekinci, 2014, ss: 62-63-64)
HSP BiH (Hrvatska Stranka Prava Bosne i Hercegovine; Bosna-Hersek Hrvat Haklar Partisi),
ok eskilere dayanan partinin gemii Hrvatistann Avustura-Macaristan imparatorluunun
himayesinde olduu dneme kadar uzanmaktadr. O dnemde, Hrvatlarn en milliyeti kiisi
olarak bilinen Ante Starevi tarafndan kurulan parti, 1929 ylnda Kral Aleksandar I.
Karadordevi diktatrlnde yasaklanm ve srgne gnderilen baz parti yeleri bir araya gelip
Ustae adnda devrimci bir yer alt rgt oluturmulardr. Parti, daha sonra komnizm
dneminde de yasaklanmtr fakat 1990 ylnda tekrar kurulmutur. HSP BH, milliyeti
kimliiyle bilinir ve 1990larda kan savata Srplara kar kendi ordularn oluturarak
savamlardr. Partinin en birinci amac ise; Bosna Hersekte Hrvatlarn glendirilmesini
salamaktr. Kendini neo-muhafazakar olarak tanmlayan parti HSP partisinin Bosna Hersekte ki
uzantsdr. Parti, Dayton Anlamasnn Hrvatlarn aleyhine olduunu dnmektedir. Entitelerin
kaldrlmasn ve tek bir hkmetin altnda vilayetlerin oluturulmasn istemektedir. Ayrca
vilayetlerin zellikle eitim, ekonomi ve kltr alanlarnda geni yetkiler verilmesini talep
etmektedir. Bosna Hersekin AB ve NATOya bir an nce ye olmasn ve bunun iinde yaplmas
gereken reformlarn blgede kalc bar iin gerekli olduu grn savunmaktadr. Partinin
genel bakan 2002 ve 2010 yllar arasnda Bat Hersek Kantonu Bakanl yapm olan ve 2004
ylndan beri partinin genel bakan olan di hekimi Zvonko Juriitir. (Ekinci, 2014, ss: 64-65)
HRS (Hrvatska Republikanska Stranka; Hrvat Cumhuriyeti Partisi), parti 11 Mays 2014
tarihinde kurulmutur. Gen bir kadroya sahip olan parti, HDZ 1990 partisinden ayrlan baz
yeler ve gen aydnlar tarafndan kurulmutur. Partinin amac, Bosna Hersekte Hrvatlarn
ounlukta olduu blgelerin birletirilmesi ve entitenin oluturulmasdr. ounluunu genlerin
oluturduu parti, lkede yaygn olan siyasetilerin ve brokratlarn sahip olduu ayrcalklarn
kaldrlmasn talep etmektedir. zellikle devlet harcamalarnn lkenin ekonomik karlar iin
azaltlmasndan

yanadr.

Partinin

Genel

Bakan

39

Slaven

Raguz

yapmaktadr.

Parti

tekilatlanmasn tamamlayamad iin 2014 ylnda yaplan seimlere Hersek Neretva ve Bat
Hersek kantonlarnda katlm fakat baar salayamamtr. (Ekinci, 2014, ss:65)
Multi Etnik Partiler
DF (Demokratska Fronta; Demokratik Cephe), merkez sol parti olan DF, 7 Nisan 2013 tarihinde
Zeljko Komsi liderliinde kurulmutur. Komsi ayn zamanda l Bakanlk Konseyinde
Hrvat yedir. Daha nce SDP BH partisinde ye olan Komsi, anlamazla dt parti ile
yollarn ayrarak Demokratik Cepheyi kurmutur ve amac Bosna Hersek siyasetine yeni bir
soluk getirmek olmutur. Partinin slogan ise, yeni bir siyasetin zaman geldi olarak
tasarlanmtr. Slogandan da anlalaca gibi gen bir kadroyla oluturduu partinin amac her
kesimden insana ulaarak diyaloa ak, ekonomik ve siyasi sorunlarn giderilmesi zerine
almalar yapmay amalamlardr. Ilml bir durua sahip olan parti etnik ayrmcl
reddederek ortak Bosnal kimlii olmal grne sahiptir. Ayrca eitlik, hukukun stnl ve
sosyal adalet gibi deerlerin zellikle altn izmektedir. Bosna Hersekin sahip olduu karmak
siyaset ve hukuk sisteminin bir an nce dzeltilmesinden yana olan parti, devlet sistemi ve
yargnn glendirilmesinden yana olduunu vurgulamaktadr. Eitsizliin, isizliin ve fakirliin
en aza indirgenmesi iin Kobilere destek verilmesini ve verimli bir ynetim iin yerel idarelerin
yetkilerinin arttrlmas gerektiini savunmaktadr. Parti daha ok lml Bonaklar tarafndan oy
alrken, Srp ve Hrvat destekileri ok fazla deildir. (Ekinci,2014, ss: 65-66)
SDP BiH (Socijaldemokratska Partija Bosne i Hercegovine; Bosna-Hersek Sosyal Demokrat
Partisi), parti, 1990 ylnda Bosna Hersek Komnistler Birliinin (SK BH) varlna son
verilmesiyle SK BHin devam olarak kurulmutur. SDP BH, SK BHe gre daha lml ve
ilerlemeci, merkez sol bir gre sahiptir. Parti tarihsel olarak kklerini 1909 ylnda Bosnada
kurulmu olan Sosyal Demokrat Partisine dayandrmaktadr. Partinin genel bakan sosyolog ve
yazar olan Nijaz Durakovitir. 1997 ylndan sonra grevden ayrlan Durakoviin yerine Zlatko
Lagumdzija seilmitir. ok etnisiteli yapya sahip olan SDP BH, Bonak ve Hrvat partilerinin
kendi milli ordularnn kurulmasn talep etmesi ve kurulmasna destek vermesiyle bu partilerden
uzaklamtr. Etnik temelli siyasi yapya sahip olan Bosna Hersekte savan son bulmasyla,
FBHde nde gelen muhalefet partilerinden biri olarak uzun sre muhalif parti olarak kalmtr.
Fakat 2006 ylnda yaplan seimlerde, partiden aday gsterilen Zeljko Komsiin l Bakanlk
Konseyine seilmesi partinin devlet dzeyinde gerekletirdii ilk baars olmutur. 2010 ylnda

40

ki seimlerde baar elde etmi olsa da daha sonraki dnemlerde elde ettii bu baary
koruyamam ve gerilemitir. Gerilemesinde ki en nemli nedenler ise; dier partilerle yaad
anlamazlklar ve bu yzden federal hkmetin kurulmasn 16 ay geciktirmitir. Dier bir etkili
neden de, Bonaklar arasnda nemli bir poplerlie sahip olan Zeljko Komsiin partiden
ayrlmas partinin gcn kaybetmesine neden olmutur. Oylarn birou Komsiin bakanln
yapt DF partisine kaymtr. Partinin genel bakanln Zlatko Lagumdzija yapmaktadr. Parti
ideolojik olarak kendisini Demokratik Sosyalizm olarak tanmlamaktadr. Bosna Hersekte hakim
olan sosyal ve ekonomik eitsizliin, siyasi yolsuzluklarn sonlandrlmasn ve tm vatandalarn
eit ve dayanma iinde yaamas gerektii grn savunmaktadr. SDP BH, etnik temellere
dayal parti sistemine kar olduunu ve bu durumun lkedeki birlik ve beraberlii zedelediini,
lkenin kalknmasn engellediini vurgulamakla birlikte, yolsuzlua ve yoksullua neden
olduunu belirtmektedir. Parti, lkede ki bu etnik sorunun giderilmesi iin ortak vatandalk
bilincinin gelitirilmesi gerektiini savunmaktadr. Milliyeti partilerin hakim olduu lkede
btnlemenin g olduunu savunan parti, lkenin ABye girmesini desteklemekle birlikte
Avrupa

ile

btnleme

yolunun

nce

Bosnann

btnlemesiyle

gerekleeceini

vurgulamaktadr. Btnlemeyi salamak iin neoliberal ekonomilerden vazgeerek, sosyal

adaletin n plan karlmas gerektiini belirtir. Parti, etnik kimlikleri ar basan, milliyeti
partilerin siyasi ve idari sisteme verdikleri zararlarn nlenebilmesi iin bu partilerin yetkilerinin
kstlanmas gerektiini dnrken dier yandan ise yerel ynetimlere gerektiinde geni yetkiler
verilmesi gerektiini savunmaktadr. 2014 ylnda gerekletirilen seimlerden sonra byk oy
kaybna urayan parti kendini yenileme karar almtr. (Ekinci, 2014, ss: 66-67-68)
NS RzB (Narodna Stranka - Radom za Boljitak; Halkn Partisi - almayla yilie),2001
ylnda kurulan parti, Hrvat iadam Mladen Ivankovi-Lijanovi bakanlnda kurulmutur.
Partinin siyasi yaklam, Bosna Hersekte mevcut olan etnik ve dini blnmln lkenin
siyasi, sosyal ve ekonomik yapsn olumsuz etkilediini savunmaktadr. NS RzBnin olumasnn
balca nedenini, siyasilerin lkede hakim olan bu kaos ortamn kendi karlar dorultusunda
kullandklarn ve bu sorunu gidermek iin var olduklarn aklamaktadrlar. Bosna halknn
acilen biir reforma ihtiyac olduunu bildiren parti, zm olarak lkenin ABye ye olmasn
gstermektedir. zellikle ekonomide yol kat etmek ve lkenin refah seviyesini arttrmak iin,
serbest piyasann, kamu harcamalarnn kslmasn ve bununla birlikte zel sektrn gelimesini
savunmaktadr. lkenin kalknmas iin gerekli olan sosyal yardmlarn devletin btesini negatif
ynde etkilemeyecek ekilde yaplanmasn ngrmektedir. Semenlerin ounluu Hrvatlardan
41

oluan parti, herhangi bir etnik kimlik benimsemediklerini, Bosna Hersekte yaayan her
vatandan dini ve kltrel farkllklarna sayg gsterilmesi gerektiini vurgulamaktadr.(Ekinci,
2014, ss: 69)
SPP BiH (Stranka Pravde i Povjerenja; Adalet ve Gven Partisi), merkez sa izgiye sahip olan
parti, 2013 ylnda HSP BH partisinden ayrlan yeler tarafndan kurulmutur. Partinin kurucu
ayn zamanda genel bakan olan Zivko Budimirdir. Partinin Genel Bakan Yardmcs ise
Bonak Ragip Hadzitir. Parti kendisini gerek bir multi etnik parti olarak tanmlamaktadr.
SPP BH, milliyetilie ve her trl ayrmcla kar olduunun da altn izmektedir. lkenin
kendi deerlerine sahip kmasn ve kaybetmemek iin tm sahip olunan deerlerin nessilere
aktarlarak devam ettirilmesi gerektiini savunan parti, dier yanda da Avrupa deerlerinin de
benimsenmesi gerektiinin altn izmektedir. Partinin vaatleri arasnda, sava srasnda lkelerini
terk etmek zorunda kalan vatandalarn eski yaadklar yerlerine dnebilmeleri iin almalar
yaplaca bildirilmektedir. SPP BH, lkenin kalkna bilmesi iin enerji, su ve ormanlarla ilgili
olanlarn dnda tm kurumlarn zelletirilmesi gerektiini belirtir. Ayrca parti, organize
sularla ilgili almalarda nem vermektedir. (Ekinci, 2014, ss: 70)
NS (Naa Stranka; Bizim Parti), partinin Genel Bakan Alman asll siyaset bilimci Dennis
Gratztr, Genel Bakan Yardmcs ise, Bosnann gen sinema ynetmeni Danis Tanovitir.
2008 ylnda kurulan parti, gen bir grup tarafndan lkedeki milli partilere tepki olarak
kurulmutur. Sosyal-liberal bir izgiye sahip olduunu belirten parti, lkedeki tm vatandalarn
eit haklara sahip olmasn vurgulayarak, siyasi partilerin etnik olarak blnmlne kar
kmaktadr. Partinin amac lkedeki eitliin, adaletin, salk ve eitim hizmetlerindeki eksikliin
giderilmesini salamak olup, lkede var olan yolsuzluk ve ayrmcln nne gemektir. Esiz
bir doaya sahip olan lkenin doal kaynaklarn kullanmak ve korumak gerektiinin altn
izmektedir. Bosna Hersekte var olan birok sorunun nedenini, lkedeki karmak siyasi ve idari
yapnn neden olduunu iddia etmektedir. (Ekinci, 2014, ss:70-71)
SDU BiH (Socijaldemokratska Unija Bosne i Hercegovine; Bosna-Hersek Sosyal Demokrat
Birlii),parti kendisini sosyal-demokrat olarak tanmlamaktadr. SDP BH partisinden ayrlan baz
yeler tarafndan 2003 ylnda kurulmutur. Partinin ilk bakan Sead Avditir ve kendisi daha
nce SDP BH partisinin genel bakan yardmcln yapmtr. Avdiin partiden ayrlmasyla
yerine Nermin Peanac gemitir. Siyasi alanda geni bir kitleye sahip olamayan parti, 2006 ve

42

2010 seimlerinde hi milletvekili karamamtr. SDU BHin balca amalar; milliyetilii en

aza indirgeyerek, zgrlk, demokrasi, eitlik, btnlk ve hogr gibi deerlerin n plana
kmasn salamaktr. lkenin salkl siyasi ve sosyal yapya sahip olabilmesi iin topluma
vatanseverlik ve Bosnal kimliin oluturulmas gerektiini savunmaktadr. Ekonomik olarak
geride kalm olan lkede isizliin ve ekonomik eitsizliin giderilebilmesi iin, gelir dalm,
adalet, sosyal ve gvenlik gibi balca nemli konulara deer veren parti zelletirmelere sadece
ii haklarnn korunmas ve vergilerin dzenli olarak denmesi halinde lml bakmaktadr.
lkede kalknmann ve btnln salanabilmesi iin AB ve NATO yeliinin gerekli olduunu
da vurgulamaktadr. (Ekinci, 2014, ss:71)
Genel hatlaryla partilerin amalarn, ideolojilerini incelediimizde lkede keskin bir biimde
hakim olan etnik blnmlk gze arpmaktadr. Ve bu durumun lkede zlemeyen siyasi,
ekonomik ve sosyal kargaalara neden olduu aka ortaya kmaktadr. Srp ve Hrvatlarn oy
oranlar kendi hakim olduklar blgelerde art gsterirken sadece Bonak partilerin merkezi
hkmette g kazandklar grlmektedir. ou Srp partisi Federasyon seimlerine
katlmamakla birlikte Hrvat partileri de Srp Cumhuriyetinde ki seimlere katlmamaktadr.
Sadece Bonak partileri her iki blgede yaplan seimlere katlmaktadr. 1996-2000 yllar
arasnda ve 2002 seimlerinde dhil farkl etnik yapya sahip olan partiler SDA, SDS ve HDZ
devlet dzeyindeki seimlerde her zaman gl parti konumunda olmulardr. 1994 ylndan beri
2001-2002 yllar hari SDA ve HDZ Federasyonu ortaklaa ynetmektedirler. Srp
Cumhuriyetinde ise, SDS ve PDP9 1997 ylndan 2000 ylna kadar RSyi birlikte ynetmitirler.
Etnik olarak birbirinden ayrlm olan partiler 1996 ylndan bu yana Bosna Hersek
parlamentosunda yer almaktadrlar. (Bieber F., 2006, ss: 43)
4.2

GLERN BLNMES

ok etnikli yapya sahip olan Bosna Hersekin, Dayton Bar Antlamas ile yeniden
yaplanmasn salamaktaki ama lkedeki barn istikrarn salamaktr. ABD Dileri Bakan
Yardmcs Strobe Talbott, Dayton grmeleri boyunca Amerikann yardm ile Bosna
Hersekteki ok etnikli yapnn ve ynetimin salanmas demokrasinin varl iin gerekli ve
nemli olduunu belirtmitir. Ayrca ok etnikli bir ynetimin kat milliyetilik anlaynn nne
geebileceini, blgesel ve uluslararas istikrarn salanmasn salayacann da altn izmitir.

9Demokratik Sre partisi
43

Strobe Talbott, eer souk sava sonras Avrupada bar varsa, souk bir bar deil tam
anlamyla gerek bir bar varsa bunun tek nedeninin ok etnik yapl bir demokrasinin var
olmasna balamtr. Ve bu duruma verilebilecek ilk ve en iyi rnein ABD olduunu
sylemitir. Talbotta gre ok etnikli yap demokrasi iin en nemli unsurdur. ABD devlet bakan
Warren Christopher, Bosnann etnik gruplara ayrlmasyla birok sorunun stesinden bir gece de
tabi ki gelinemeyeceini fakat Daytonun etnik gruplarn hem kendi karlarn hem de lkenin
btnln korumann garantisini verdiini ve sadece ve sadece Bosnann btnlnn bu
yolla gerekleebileceini belirtmitir. (Chandler D., 2000, ss:66)
Bilindii zere Bosna Hersek, lke ynetimi asndan iki entiteye yani devletie blnm
durumda olup bunlardan biri Hrvat ve Bonak nfusun arlkta olduu Bosna Hersek
Federasyonu ve Srp Cumhuriyetidir.

Arend Lijphart lkedeki iktidar paylamn aada

belirtilen drt zellie dayandrarak tanmlamaktadr:

i. Byk Koalisyonlar
ii. Ortak Veto Hakk
iii. Nispi Temsil Sistemi
iv. Blmsel Otonomi
Lijpharta gre, bu iki entitenin ve devlet ynetimlerinin byk koalisyonla ilikilendirilmesi
gerekmektedir. lkede egemen olan farkl ulus byk koalisyonu oluturmaktadr.
Federasyonda sekiz Bonak, be Hrvat ve tane Srp bakan olmas gerekmektedir ve buna
ilaveten, her bakan dier toplumlardan en az iki milletvekiline sahip olmaldr. Bu durum Srp
Cumhuriyetinde de ayn ekilde olmal yani be Bonak ve Hrvat Bakan olacak ekilde
dzenlenmelidir. Resmi olarak belirlenen bakanlarn saylar, etnik kimliklerden ziyade, entite
olarak dikkate alnmas gerekmektedir. Bosna Hersekte eniteler ve birok kanton parlamentoda
alnan kararlar veto etme hakkna sahiptir ve bu durum toplumu olumsuz ynde etkilemektedir.
ki entite de federasyonda ve halk konseylerinde yasamay engellemek iin temsilcilerin te ikisi
gibi bir ounluu elde etmeleri gerekmektedir. Devlet dzeyinde her entitenin te biri
parlamentodaki hukuksal boluun ikisinden birini engelleyebilir. Bunlara ek olarak, ounlukta
olan kiiden birinin kanunlar veto etme hakk vardr. Fakat bu veto hakk hayati karlar
devreye girdiinde snrlandrlmtr. Hayati karlardan kast ise; yasamada yeteri kadar temsilci,
yrtme ve yarg makamlar, anayasal deiiklikler, kamu makamlarnn organizasyonu, kimlik

44

sorunlar, eit haklar, eitim, din, dil, kltr tantm, gelenekler ve kltrel miraslar ve kamu bilgi
sistemi gibi unsurlar iermektedir. Veto haklar, kurucu kiiler tarafndan herhangi bir sorun
dhilinde geniletilebilmektedir. Nispi temsil sistemi ise; devlet dzeyinde yaplan kurumsal
dzenlemeler iin mihenk ta grevindedir. Nispi temsil sisteminde, her kiiden biri orantl bir
ekilde temsil edilmektedir. Fakat Srp Cumhuriyetinde hemen hemen tm pozisyonlar Srplarn
kontrol altnda bulunmaktadr. Federasyonda ise, nispi temsil de Bonaklar ve Hrvatlar yer
almaktadrlar. 2002 ylnda yaplan anayasa deiiklikleri ile, halkn ynetimi iin genel bir
prensip baznda ki yar demokrasiyi balatan etite yaplarna kar yaplan uygulamalar geride
braklmtr. Benzer olarak, zerk otonomi de nispi temsil sisteminde ki gibi devlet dzeyinde ki
entitelere ve federasyona (kantonlara) verilmektedir. Devlet dzeyi iin gruplarn zerkliini
entiteler

oluturmaktadr.

Devlet

dzeyi

iin

gruplarn

zerklik

denetimi

entitelerce

oluturulmaktadr. (Bieber F., 2006, ss: 43-44-45)

Merkezi anayasal dayanakta belirtildii gibi, yeni ve ok etnikli devlet olan Bosna Hersek iki ayr
entiteye blnmtr: 1994 ylnda Washington Anlamasyla oluturulan lke topraklarnn
yzde elli birine sahip olan Hrvat, Bonak (Mslman) Federasyonu ve geriye kalan topraklarn
yzde krk dokuzuna sahip olan Srp Cumhuriyeti. Devletin ve entite kurumlarnn sorumluluklar
anlamann nc maddesinde zetlenmektedir. Bosnann devlet kurumlar; d ilikiler, d
ticaret, gmrk, para politikas, etiteler aras iletiim, uluslararas ve entitelere ynelik kanun
hkmleri ve ulamdan sorumlu olurken, entiteler ise; kanun yaptrmlar, eitim ve sosyal
politikalar olmak zere devlet ilevlerinin hepsinden sorumludur. Bunun yannda entiteler, Bosna
Hersekin egemenlik ve toprak btnlne benzer olan komu devletler ile zel ilikiler kurma
hakkna sahiptir. Merkezi devlet kurumlar farkl grubun temsillerinin garantiye alnmasn ve
hayati karlar olarak bahsedilen nemli unsurlarn korunmasn salamakla ykmldr.
Dayton Antlamasnn 4. ekinin zetinde, anayasal prosedrlere ve Bakanlk, Bakanlar Kurulu ve
Parlamenterler meclisinin grevlerine deinilmektedir. (Chandler D., 2000, ss:67)
4.3

BOSNA HERSEKN YNETM YAPISI

Farkl etnik gruplarn bir arada yaad ve her birine eit oranda haklarn tannd, bir etnik
kesimin dierinden stn grlmedii konfederal bir yapnn var olduu Tito dnemi
Yugoslavyas ile Bosna Hersek devletinin ynetim yapsnda nemli oranda benzerlikler
grlmektedir. Tito Yugoslavyas ynetim modeline gre biimlenen Bosna Hersekte, Bonak

45

ve Hrvatlarn oluturduu Bosna Hersek Federasyonu ve Srplarn oluturduu Srp Cumhuriyeti

bulunmaktadr. (Bosna Hersek Anayasas md. I/4) Bunun yannda Bosna Hersekte bulunan zerk
Brko Blgesi ise Yksek Temsilcinin sorumluluu altnda bulunmaktadr. Dayton Antlamas
ile Bosna Hersekin anayasasnn temelleri oluturulmu ve Bakanlk Konseyi, Bakanlar Kurulu,
Parlamento, Anayasa Mahkemesi, Merkez Bankas ile Askeri Olaylar Komitesi gibi merkezi
kurumlar oluturulmutur. Dayton Bar Antlamas ile merkezi bir hkmet oluturulmu fakat
yetkiler Bonak, Srp ve Hrvat topluluklarna verilmitir. Bosna Hersek Anayasasnn madde
III/1 gre; D ticaret, gmrk ve para politikas, cumhuriyet kurumlarnn giderlerinin
karlanmas, d borlar, g, barnma-gmen politikas, uluslararas hukuk, birim devletler
arasndaki hukuksal uygulamalar, ulusal ve uluslararas iletiim, birim devletler arasndaki ulam
ve hava trafik denetimi merkezi gibi yetkiler merkezi hkmetin yetkileri arasnda olup, Bosna
Hersek Anayasasnda belirtilmeyen tm hkmet yetkileri entite (birim) devletler tarafndan
yrtlmektedir. Her entitenin kendi Cumhurbakan, yasama organ, hkmeti, polis gleri,
enerji, telekomnikasyon sistemi, savunma bakanl, ordusu, eitim sistemi, adli sistemi, sosyalyardm sistemleri bulunmaktadr. (Kara H., 2015, ss: 65-66) Bosna Hersek genel olarak siyasi
yapsna baktmzda karmak bir ynetim yapsna sahip olduu anlalmaktadr.
Bosna Hersek devletinin yaplanmasnda farkl etnik grubun eit ekilde temsil edilmesi ilkesi
bulunmaktadr. Drt yllk dnem iin sekizer aylk dnemlerle devletin bana dnml olarak
greve gelen, Federasyondaki Bonak ve Hrvatlar ile Srp Cumhuriyetindeki Srplar tarafndan
ayr olarak seilen kiilik Bakanlk Konseyi bulunmakta olup; konseyde kararlar oy birliiyle
alnmaktadr. Bakanlk Konseyinin grevleri; d ilikiler, bykelilerin atanmas, devletin
uluslararas kurulularda temsil edilmesi, parlamentoda alnan kararlarn uygulanmas ve Bakanlar
Kurulu tarafndan onaylanan yllk btenin parlamentoya sunulmas Bakanlk Konseyinin
grevleri arasnda yer almaktadr. 14 Eyll 1996 tarihinde yaplan seimlerde, Bonak Alija
Izzetbegovi, Hrvat Kresimir Zubak ve Srp Momcilo Krajisnik Bosna Hersek Cumhurbakanl
Konsey yeliine seilmilerdir ve her aday kendi etnik gruplarndan en ok oy almtr.
Seimlerin sonucunda ise en fazla oy ounluuna sahip olan Alija Konsey Bakanlnn bana
gemitir.(Sobutay ve Akgn, 1998, s.27)

46

Tablo 4.1 1996 ylndan 2002 yl ve sonrasna kadar Bosnann bakan adaylar
1996-1998

1998-2002

2002-

Bonak ye
Alija IzzetbegoviC, SDA

Alija Izzetbegovic,
(-2000) Halid Genyaj,
SDA (2000-2001)
Beriz Belki, SBH

SDA Sulejman Tihic,

SDA

MomiloKrajinik, SDS

Zivko Radii, SPRS

Mirko Sarovi,
SDS (-2002)
Borislav Parava
SDS(2002-)

Srp ye

Hrvat ye
Kreimir Zubak, HDZ

Ante Jelavi, HDZ

(-2001)
Joze Krizanovi, SDP

Dragan ovi,
HDZ (-2005),
Ivo Miro Jovi,
HDZ (2005-)

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Tablo 4.2 Bosna Hersekin 2010-2015 yllar arasnda bakan adaylar

Bakanlar

Aday olduklar dnem Partisi

Bakir Izzetbegovic

10 Kasm 2010

SDA

(Bonak)

Bakanlk dnemi
10 Mart 2012-10 Kasm
2012/ 10 Mart 2014-17 Kasm

2014 (2. dnemi)

Dragan Covic

17 Kasm 2014

HDZ BH 2 Nisan 2003-10 Nisan 2003

27 Haziran 2003-28 ubat 2003

17 Temmuz 2015-17 Mart 2016
(2. dnemi)

Mladen Ivanic

17 Kasm 2014

PDP

(Srp)

(1. dnemi)

47

17 Kasm 2014-17 Temmuz 2015

(Hrvat)

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Bakanlar Kurulu: Bosna-Hersek Anayasas madde V/4 e gre; Bakanlar Kurulu Bakan,
Bakanlk Konseyi tarafndan atanr ve bakan ile bakan yardmclar Temsilciler Meclisinden
aldklar gven oyu ile grevlerine balarlar. Bakann grevi, bakan ve bakan yardmclarn
atamaktr. Bakanlarn te ikiden fazla olmamak artyla Federasyondan dierleri ise Srp
Cumhuriyetinden seilir. Anayasa maddesine gre bakan yardmclarnn etnik kimlii bakann
etnik kimliinden farkl olmas gerekmektedir. (Kara H., 2015, ss: 66)
Tablo 4.3 2002 yl Bosna Hersek Bakanlar Kurulu
Bakanlklar

Parti/ Bakann zgemii Parti/ Bakan Yrd. zgemii

Babakan

SDA/ Bonak

Maliye ve Hazine

HDZ/ Hrvat

SBH/ Bonak

PDP/ Srp

SDA/ Bonak

Sivil ler Bakanl

SBH/ Bonak

PDP/ Srp

Dileri Bakanl

PDP/ Srp

D Ticaret ve Ekonomik

HDZ/ Hrvat

SDS/ Srp

SDA/ Bonak

HDZ/ Hrvat

Bakanl
letiim ve Ulatrma
Bakanl
-/ Hrvat

likiler Bakanl
nsan Haklar ve Mlteciler
Bakanl
Gvenlik Bakanl

HDZ/ Hrvat

SDS/ Srp

Adalet bakanl

-/ DierHDZ/ Hrvat

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Bosna Hersek Parlamentosu: Bosna Hersek Parlamentosu, Bosna Hersek Temsilciler Meclisi ve
Bosna Hersek Halk Meclisi olarak ikiye ayrlmaktadr. Temsilciler Meclisi, krk iki yesi bulunan
bu meclisin yeleri halk tarafndan dorudan seilmektedir. yelerden yirmi sekiz tanesi Bosna
Hersek Federasyonu, on drt tanesi ise Srp Cumhuriyetinde bulunan semenlerin oylaryla

48

belirlenir. Tm yelerin bir araya gelmesiyle 3 Ocak 1997 tarihinde Temsilciler Meclisinin ilk
toplants gerekletirilmitir. (Sobutay ve Akgn, 1998, s.28-29)
Halk Meclisi, entite meclisleri tarafndan seilen on be yesi bulunmaktadr. FBH tarafndan be
Bonak, be Hrvat temsilci seilirken, Srp Cumhuriyeti tarafndan ise, be Srp temsilci
seilmektedir. Halk Meclisinin karar yeter says dokuzdur yani er Bonak, Hrvat ve Srp
temsilcilerden oluur. Bir yasann parlamentoda kabul edilebilmesi iin Hrvat, Bonak ve Srplar
tarafndan onaylanmas ve kabul edilmesi gerekmektedir. (Kara H., 2015, ss: 66-67)
4.4

BOSNA HERSEK FEDERASYONU VE SIRP CUMHURYETNN YNETM

YAPISI
Bosna Hersek Federasyonu
Bosna Hersek Federasyonu Anayasasnn I/1,2 maddesine gre, Bonak, Hrvat, Srp ve dierleri
FBHin yurttalarn oluturmaktadr ve yine anayasaya gre tm g, yetki ve sorumluluklar
FBH kurumlar tarafndan ynetilmektedir. (Kara H., 2015, ss: 67) FBH 14 Mart 1995 tarihinde
Bonak ve Hrvatlarn bir araya gelmeleriyle imzaladklar Washington Anlamasyla
kurulmutur. Federasyonun %80ini Bonaklar oluturmaktadr ve bakenti Saraybosnadr.
18 Mart 1997 tarihinde yaplan Federasyon Temsilciler Meclisi oturumunda Bakanlk grevine
Vladimir Soljic seilmi, Bakan Yardclna ise Ejup Ganic seilmitir. Taraflar arasnda
yaplan anlamaya gre 27 Aralk 1997 tarihinde Bakan Soljic grevini Ganice devrederek 1998
ylnda yaplacak seimlere kadar bakan yardmcl grevine devam etmitir. (Sobutay ve
Akgn, 1998, ss: 29) Bugn Federasyonu iki gl parti ynetmektedir; SDA ve HDZ.
Federasyonun onuncu Bakan olan ve 9 ubat 2015 tarihinde greve gelen Hrvat asll Marinko
Cavaradr. Babakan Nermin Niksi ve Fadil Novalitir. Bakan Yardmclar ise; Melika
Mahmutbegovic ve Milan Dunovictir.
FBH on kantona ayrlmtr, her kantonun kendi bakan, meclisi ve hkmeti vardr. lkenin ka
kantona ayrlaca ve snrlar 1944 ylnda imzalanan Washington Anlamas ile belirlenmitir
(Confederation Agreement Between the Bosnian Government and Bosnian Croats). Bosna Hersek
Federasyonu Parlamentosu ve Bosna Hersek Federasyonu Hkmeti, Bosna Hersek Temsilciler

49

Meclisi ile Bosna Hersek Halk Meclisi olmak zere kanton meclisleri ve hkmetlerinin zerinde
yer alan iki kanattan olumaktadr. (Kara H., 2015, ss: 67)
Bosna Hersek Federasyonu Temsilciler Meclisinin ilk toplants 6 Kasm 1996 tarihinde
yaplmtr. yeler drt yllk sre iin dorudan halk tarafndan seilmektedirler ve toplamda
doksan sekiz yeden olumaktadr. (Sobutay ve Akgn, 1998, ss: 30) Siyasi partilerin mecliste
sandalye kazanmalar iin oylarn en az %5ini almalar gerekmektedir ve partiler nispi temsil
sistemine gre sandalye kazanrlar. (Kara H., 2015, ss: 67) Bosna Hersek Federasyonu Halk
Meclisinin toplamda elli sekiz yesi bulunmaktadr. Bu yelerin on yedisi Bonak, on yedisi Srp
dier on yedisi Hrvat ve kalan yedi tanesi ise dier etniklerden olumaktadr. Seilen yeler,
kanton meclisleri tarafndan drt yllk sre iin seilirler. Bosna Hersek Federasyonu
Anayasasnn IV/A, 1-2 maddesine gre her meclis bir meclis bakan ile ayn etnik gruptan
olmamak art ile bakan yardmcs seer ve bir yasann kabul edilmesi iin her iki meclisin de
kabul etmesi art vardr. (Kara H., 2015, ss: 67) Halk Meclisinin ilk toplants 6 Kasm 1996
tarihinde gereklemitir. (Sobutay ve Akgn, 1998, ss: 30)
Bosna Hersek Federasyonu bakannn iki ayr etnik gruptan olmak art ile iki tane bakan
yardmc vardr ve drt yl sre iin her iki meclisinde onay ile seilirler. Federasyon
Anayasasnn IV/B, 4-5 maddesine gre, Federasyon Bakannn yardmclarnn da onayn almak
koulu ile babakan atama grevi vardr. Bakanlar Kurulunun on alt yesi bulunmaktadr ve
bunlarn sekiz tanesi Bonak, be tanesi Hrvat, tanesi ise Srp asll yelerden olumaktadr.
Bakan, bakanlar arasndan iki tane farkl etnik gruplara ait yardmcsn semektedir. (Kara H.,
2015, ss: 67)
Srp Cumhuriyeti
Srp Cumhuriyeti Dayton Anlamas ile oluturulmu, Bosna Hersek lkesi iinde var olan bir
devlettir. Srp Cumhuriyetinde nfusun ounluunu Bosnal Srplar oluturmaktadr. Srp
Cumhuriyeti Anayasasnn 1. maddesine gre, Srp Cumhuriyeti egemen devlet olup, tm
Srplarn ve btn yurttalarn devleti saylmaktayd. (Kara H., 2015, ss: 68) Srp Cumhuriyeti
kantonlara sahip deildir ve bir btn olarak oluturulmutur. RSnin kendine ait bir meclisi,
anayasas ve direkt olarak seilen bir bakan bulunmaktadr. (Sobutay ve Akgn, 1998, ss: 31)

50

Bosna Hersek Devletinin ierisinde Bir Srp devletinin kurulmas 1992 ylnda direk olarak
savan balama nedeni olmutur. Bunun nedeni ise, Bosna Hersekin blnmek istenmesi ve lke
ierisinde yeni bir Srbistan yada Yugoslavya oluturulmak istenmesidir. SDS partisi bu dnemde,
RSnin yasal olarak kurulabilmesi iin dier Srp partilerinden, milletvekillerinden ve
entelektellerden byk bir destek almtr. ubat 1992 ylnda Srp Cumhuriyeti anayasas ilan
edilmi ve resmi olarak Srp Cumhuriyeti kurulmutur. RS Srp halknn ounluunu oluturduu
ve onlar temsil eden devlet iinde devlet olarak hayata geirilmitir. Sava boyunca Srplarn
politikas ve hedefleri, Mslman ve Hrvat halkna dair balatm olduu etnik temizlik ve toplu
katliamlar olmutur. Srplarn katliam politikalar Bosna Hersek topraklarnn yzde yetmiini
alana kadar ve Austos 1995 ylnda Bonak ve Hrvatlarn bir olup anlamaya varmalarna dein
srmtr. 1991 ylnda, Srp Cumhuriyeti topraklarnda bulunan Srplarn nfusu yaklak olarak
yzde elli drt iken 1997 ylnda yzde doksan yediye ulamtr. Bunun yannda 1997 ylna
baktmzda savatan nce bu topraklarda yaayan Bonak ve Hrvat nfusunda azalmalar olmu
ve sava sonras Srplarn ou Srp Cumhuriyetine yerlemeye balamtr. (Bieber F., 2006, ss:
76)
Tablo 4.4 Srp Cumhuriyetindeki nfus dalm
1991

1997 ve sonras

Srplar

54.30 %

96.79 %

Bonaklar

28.77 %

2.19 %

Hrvatlar

9.39 %

1.02 %

Dierleri

7.53 %

0.00 %

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan,
New York, 2006.

Srp Cumhuriyetinin ynetim yapsna baktmzda; Ulusal Meclis seksen temsilciden

olumaktadr ve bu temsilciler drt yl sreliine halk tarafndan dorudan seilmektedirler.
Dokunulmazlklar bulunan meclis yeleri, Cumhurbakan, hkmet ile en az bin semenin
yazl teklifi ile Milli Banka, mali sistem, d ticaret ve kredi sistemi hakknda yasa nerileri vere
bilmektedir. Srp Cumhuriyeti Anayasasnn 71. ve 80. maddelerine gre; Cumhurbakan ve iki
yardmcs Ulusal Meclis tarafndan drt yllk sre iin seilirler, RS Cumhurbakan,
cumhuriyetin temsilcisidir ve Ulusal Meclise babakan adayn nermektedir. Anayasa
51

Mahkemesi yeleri ile bakan Cumhurbakan tarafndan meclise nerilmektedir. Son olarak,
mecliste kabul edilen yasalar Cumhurbakan tarafndan onaylanmaktadr. RS Anayasasnn 91. ve
92. maddelerine gre, RSde hkmet, babakan ve onun yardmclar ile bakanlardan
olumaktadr. Babakann grevi, hkmet program ile bakan yardmcs ve bakanlarn listesini
meclise sunmaktr ve hkmet, meclisin mutlak ounluunun onay ile kurulmaktadr. (Kara H.,
2015, ss: 68)

52

4.5

ZERK BLGE BRKO

ekil 4.1 zerk Blge Brkonun konumu

Kaynak:
Svitac Bosnia, Why Brko?,http://fireflybosnia.org/us/why-brcko/, (ziyaret tarihi: 25.02.2016).

Yukarda ki harita da lkenin nasl blnd gsterilmektedir. Hem Bosna-Hersek, Srbistan,

Hrvatistan devlet snrlarnn, hem de FBiH ve RS snrlarnn kesiiminde yer alan Brko Blgesi
haritada koyu gri renk ile gsterilmektedir.
Brko zerk blgesi stratejik konumundan dolay Hem Bonaklarn hem de Srplarn ilgisini
eken bir blge konumundadr. Bundan dolay, blgenin stats stratejik neminden dolay
Dayton Anlamasyla zlememi ve zm ertelenmitir. Blgeye ilikin karar Uluslararas
Tahkim Mahkemesi tarafndan verilmitir. Bu karar ile, Brko blgesi silahtan arndrlm, iki
entiteye de ait olmayan zerk bir blge ilan edilmi ve yrtme yetkileri iin bu blgeye
uluslararas bir gzlemci atanmasna karar verilmitir. 1999 ylnda alnan bu karar, geen on yln
ardndan uluslararas toplumun vilayette bar, istikrar ve kurumsallamann yerletii kansna
varan OHR 23 Mays 2012 tarihinden itibaren uluslararas gzlemcilii askya almtr. Bu kararn
53

ardndan, Gzlemcilik ve Tahkim Mahkemesi resmi olarak varln srdrm fakat OHRye ait
olan Brko ofisi kapatlm ve blgenin ynetimi halka braklmtr. PICin 2008 ylnda ald
karara gre, Gzlemcilik ve Tahkim Mahkemesinin tamamen kaldrlmas belirli artlara
balanmtr. Brko blgesinde yaayan halk, devlet ve entite seimlerinde hangi entitenin
vatandalna balysa orann semeni gibi oy kullanmak zorundadrlar.(Ekinci, 2014, ss:21)
Brkonun siyasi yapsna ve yasama ve yrtme organlarna baktmzda; Bosna Hersek
Anayasas ve dier yasalar direk olarak Brko blgesinde uygulanmaktadr. Brkonun yasalar
yerel organlar tarafndan karlmaktadr ve karlan bu yasalar Bosna Hersekin yasalarna uygun
olmak zorundadr. zerk blge Brkonun kendine ait bir bayra ya da amblemi yoktur. zerk
blgenin yetki alanlar; maliye, ekonomi, kltr, eitim ve salk alanlarn kapsamaktadr. Yetki
paylam sisteminin mevcut olduu Brko blgesinde, meclis yasama organn temsil etmektedir,
hkmet ise yrtme organ ile temsil edilmektedir. Yargy ise Brko mahkemeleri temsil
etmektedir. Yirmi dokuz yeden oluan Brko Meclisinin yeleri genel seimlerde seilmektedir.
Meclis yelerinin grevi drt yl olmakla birlikte, yeler seimlerden sonra yaplan ilk meclis
toplantsnda meclis bakann ve yardmcsn semektedirler. Mecliste bir kararn alna bilmesi
iin, yelerin en az yarsnn katlm mecburidir. Meclis, belediye bakann ve dier grevlileri
semekle sorumlu olup, Brkonun stats, btesi ve yasalarn dzenlenmesinden de sorumludur.
Brkonun yrtme organ Brko Hkmetidir. Brko Hkmeti ise, belediye bakan ve blm
bakanlarndan olumaktadr. Meclis tarafndan seilen belediye bakannn grevi, Bosna
Hersekin ve Brkonun yasalarnn uygulanmasndan sorumludur ve grev sresi meclisin grev
sresine eittir. Ayrca belediye bakan meclis oturumlarnda meclis yelerine hitap
edebilmektedir. Brko Hkmeti, Brkonun ynetimi konusunda meclisi bilgilendirmekle
sorumludur. Hkmetin mecliste oy kullanma yetkisi yoktur fakat meclisin oturumlarna
katlabilmektedir. zerk blgenin yarg organlar ise; Brko lk Derece Mahkemesi ve Temyiz
Mahkemesinden olumaktadr. Mahkemelerin yetkileri, Bosna Hersek Anayasas ve Brko
yasalar ile belirlenmitir ve hkmet mahkemenin verdii kararn en ksa srede yerine
getirilmesini salamakla ykmldr. (Numanovi A., 2011, ss: 27,28)

54

5.

DAYTON SONRASI YAPILAN SEMLER

5.1

SEM SSTEM

Bosna Hersekin seimlerinin, seim sisteminin ve seim yasasnn temelleri Dayton Bar
Antlamas ile oluturulmutur. Dayton Antlamasnn Bosna Hersekte uygulanmasnn nedeni,
seim sisteminin yeniden dzenlenmesidir ve lkenin seim sistemini etkileyen birok anlama
yaplmtr. Yaplan bu anlamalar iki nemli prensibin bir araya gelmesiyle olumutur.
Anlamalar; kurucularn prensipleri ve ulusal egemenlik ilkesinin bir araya getirilmesiyle
oluturulmutur. Seim sistemleri uluslararas demokratik standartlara dayanmaktadr bunlar oy
kullanma hakk, seimlerde aday olmak hakk, eit oy hakk, dorudan oy kullanma ve gizli oy
hakk gibi. (Sahadzic M., 2009, ss: 63)
Bosna Hersekte seimler her drt ylda bir dzenlenmekte olup genel seim baraj yzde tr.
Bosnada seimler genel ve belediye seimleri olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Genel seimlerde
Bosna Hersekin cumhurbakan, BiH Halk Kamaras yeleri, FBiH Halk Kamaras yeleri,
Ulusal Srp Cumhuriyeti Meclis yeleri ile RS bakan ve bakan yardmclar ayr olarak
seilmektedir. Belediye seimlerinde ise; Mostar ve Banja Luka gibi ehirlerde Kent Konsey
yeleri, belediye meclis yeleri ve belediye bakan ve yardmclar seilmektedir. On sekiz yan
doldurmu her Bonak vatanda oy kullanma hakkna sahiptir.
Savatan sonra, ilk seimler 1996 ylnn eyll aynda gereklemitir. Fakat, bu seimlere kadar
geen sre boyunca lke uluslararas olarak ynetilmitir. Daha sonra merkezi ynetime snrl ve
resmi yetkiler verilmitir. Savatan sonra Bosna Hersek, silahl kuvvetler ve devlet kurumlar
dhil olmak zere uluslararas organizasyonlar tarafndan ve atamalar dardan yaplan yetkililer
tarafndan kontrol edilmitir ve bu yetkililerin lkede alt ylla kadar grevde kalma
sorumluluklar bulunmaktadr. lkede bu derece nemli rol oynayan d gler ve uluslararas
mdahale Bosna Hersekin Anayasas ierisine yazlmtr. Tm bunlarla kalmayp savatan sonra
lkede; askeri, siyasi, hukuki ve ekonomik yaplanmalar, BM, Avrupa Konseyi, Avrupa Gvenlik
ve birlii Tekilat veya Uluslararas Para Fonu gibi uluslararas kurumlar tarafndan lkeye
atanan yabanc glerce dorudan denetlenmitir.
Dayton Bar Antlamasnda Bosna Hersekin seimlerine ve seim sistemine ynelik birok
rnek bulunmaktadr. rnein, Dayton Antlamasnn nc eki tamamen Bosna Hersek
seimleri ve seim sistemi ile ilgilidir. Bosna Hersek Cumhuriyeti, Srp Cumhuriyeti ve Bosna
Hersek Federasyonu seimlerin, Avrupa Gvenlik ve Birlii Tekilatna uygun olarak
yaplacana dair anlamaya varmlardr. Dayton Anlamasnn nce eki aka ve zellikle

55

belirtir ki; asl olann zgr, adil ve demokratik seimler ile temsili hkmetin temelleri atlarak,
demokratik ve ilerici hedeflere ulamay salamaktr (Dayton Bar Antlamas, madde I, ek. III)
ve Dayton Antlamas, etkili seim sisteminin inas ile ilgili de maddeler bulundurmaktadr.
Fakat bu anlamaya gre oluturulan ve III. ekte yer alan seim sistemine dair ayrntlar sadece
geici sreliine hazrlanmtr. Dayton Antlamasnn drdnc eki (Bosna Hersek
Anayasasnda), lkede ki seimlere katlmn youn olmas gerektiinden ve Bosnann seim
sisteminden bahsetmektedir. Madde I. (2), BiH hukuk kurallar altnda, demokratik ve zgr bir
seim sistemine sahip olmaldr, ibaresi bulunmaktadr. Madde II (1), Bosna Hersekte ki insan
haklar ve temel zgrlklere deinmektedir. lkedeki tm halklarn, entitelerin en yksek ekilde
insan haklar ve zgrlklerinde yararlanmas gerektiinden bahseder. Madde II (2), 1950 ylnda
ki Avrupa szlemesinde belirtilen uluslararas standartlarda ki nsan Haklar ve Temel
zgrlklerin ve Protokollerin szlemesinde yer alan kii hak ve zgrlklere dair var olan
maddeler Bosna Hersekte dorudan uyguland belirtilmektedir ve tm bu hak ve zgrlkler
hukuksal olarak zel ekilde korunmaktadr. (Sahadzic M., 2009, ss: 64)
Dier bir yandan, Bosna Hersek bir seim yasasna sahiptir. Seim yasas, 21 Austos 2001
tarihinde Temsilciler Meclisi ve BiH Parlamenter Meclisi oturumunda gerekleen ve 23 Austos
2001 tarihinde gerekleen Halk Meclisi oturumunca kabul edilmitir. unu belirtmek gerekir ki,
Dayton Bar Anlamasnda Bosna Hersek seim yasasndaki geici seim sistemine dair yaplan
deiikliklere yer verilmemitir. Bosna Hersekin geici seim sisteminde OSCEnin rol
nemlidir. OSCE lkedeki partileri ynlendirerek onlarn parti programlarna danmanlk
etmektedir. Dayton Anlamasnn ikinci maddesine gre, OSCE Bosna Hersekte geici seim
komisyonu kurmutur. Bu komisyon lkede geni sorumluluklara sahiptir. Madde III. (3)e gre;
Geici Seim Komisyonu, OSCE misyonu, yksek temsil bakan ve partilerin temsilcilii
grevlerine sahipti (Sahadzic M., 2009, ss: 65).

5.2

SAVA SONRASI GEREKLEEN LK SEM

Bosna Hersekte sava sonras dnemde ilk seimler 1996 ylnda gereklemitir. Sava ncesi
dnemde Bonak halknn ounluunu oluturduu blgelerde Srp semenlerinin saysnda
yksek oranda art olduu tespit edilmitir. Ve bu seimlerde dikkat eken bir dier nemli
husus; Srp yetkililerin Srp semenlere, kendi gsterdikleri blgelerde semen ktklerine
kaydolmalar iin bask yapld da tespit edilmitir. rnein, Brko zerk blgesinin kimde

56

kalaca belli deildir ve sava ncesi dnemde bu blgede 18.000 Srpn yaad bilinirken,
seimlerden nce semen ktklerine 42.763 Srp semenin kaydolduu aklanmtr. OSCE
gzlemcilerinin kaydettii nemli ve dikkate alnmas gereken bir dier tespit ise; Srebrenitsa
ehrinden aday olan Srp asll Simiin, srekli Srp gmen kampnda bulunduu ve Srp halka
Srebrenitsadaki ktklere kaydolmalar gerektiini syledii tespit edilmitir. Yaplan bu
almalar sonucunda, 1996 seimlerinde Srebrenitsada sadece 5.000 kiilik nfus varken,
ehirden 25.000 Srp semen kt kmtr. Fakat savatan nce 27.000 kii ile yani yzde
yetmi lk bir oranla Bonaklar Srebrenitsada ounluu oluturmaktayd. 14 Eyll 1996
seimleri ncesinde Bonak partisi SDA, OSCE seim komisyonunu, gz nnde ve apak bir
ekilde yaplan bu yolsuzluklarn giderilmedii takdirde seimleri boykot edeceklerine dair
uyarmlardr nk OSCE 1991 ylnda yurt dnda oy kullanacak gmenlerden Bosna
Hersekte yaadklarn ispatlayan belgeler talep etmiti ve Bonak yetkililer ou Bonakn bu
tr belgelere sahip olmadn belirterek bu duruma kar kmlardr. Bu nedenden dolay, 14
Eyll 1996 tarihinde yaplmas gereken ilk seimler 23-24 Kasm tarihlerine ertelenmitir. Sadece
yukarda sraladm nedenlerden dolay dahi 1996 ylnda yaplan seimlerin adil ve demokratik
olmad ortaya kmaktadr. 1996 seimlerinde grlyor ki demokratik seim iin temel artlar
olumamtr. Bu seim demokratik olmaktan ziyade etnik gruplarn arasnda bulunan snrlar
daha da belirginletirmitir. Savatan sonra ki tespitlere gre yaklak olarak 200.000den fazla
l, birok kayp, harap olmu evler, fabrikalar, kyler ve ehirler tespit edilmitir ve bu artlarda
gerekleen seimler lkedeki yolsuzlamay gzler nne sermektedir. lkede adil ve
demokratik bir seimden bahsetmek bir yana halkn ou lkelerini terk etmek zorunda kalm ya
da gmen durumuna dmlerdir (1,7 milyonu gmen ve yaklak olarak 640.000i lke dna
kamtr). OSCEnin bu duruma zm ise; daha nceden bahsetmi olduum lke iinde
bulunan gmenlerin, savatan nce yaadklar yer veya imdiki yaadklar yer iin oy
kullanabilme hakkna sahip olmalar olmutur ve bu durum ne yazk ki yaplan etnik temizlii,
soykrm merulatrmtr. Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat seimlerin organizasyonunu
stlenmi ve yaplan tm uyarlara ramen seimlerin yine de yaplmasna karar vermitir. Sonu
olarak OSCEnin Saraybosnadaki misyon efi Robert Frowickin ifadesiyle uluslararas tarihte ilk
defa bylesine karmak bir seim yaplmtr. (Taar M.M., 1996)
Seimlere katlan aday ve partilere baktmzda; semenler Bakanlk Konseyinin yan sra yirmi
sekizi FBiH semenleri ve on drt tanesi RS semenleri tarafndan seilen krk iki sandalyelik
ortak meclis niteliindeki Temsilciler Meclisi, on be kiilik (bunlardan bei Srp, bei Hrvat ve

57

dier bei ise Bonak olmak zere) Halklar kamaras ve her biri drt yllk yasama sresince grev
yapacak seksen kiilik RS ve yz krk kiilik FBiH Meclisleri iin oy kullanmlardr. FBiH,
yz krk kiilik meclisin yannda grev sresi drt yl olan altm kiilik Halklar Kamaras
bulunmaktadr fakat bu kamarada imdilik otuz Bonak, otuz Hrvat temsilci bulunmakla birlikte
ileriki dnemlerde mevcut saynn yetmi bee karlaca nk Srplara da temsil imknnn
tannmak istendii belirtilmitir. Bu seimde, Bakan Temsilciler Meclisi tarafndan Devlet
Bakannn nerdii kiiler arasndan seilmitir ve dier hkmet yeleri de Babakan
tarafndan atanmtr ve tabi ki daha sonra Temsilciler Meclisinin onaylamasna sunulmutur.
(Taar M.M., 1996)
kiilik Devlet Bakanl iin, Bonaklardan SDAdan Alija zzetbegovic aday olurken,
karsndaki adaylar SBiHden Haris Slaydjic, Sosyal Demokrat Parti Bakan Sead Avdic ve
DNZden Fikret Abdi olmutur. Ayrca SDA seimlere hem FBiH hemde RSden seimlere
katlmtr. Bakanlk Konseyi iin, Srp Demokratik Partisinden (SDS) aday Momilo Krayisnik,
Banya Luka Belediye Bakan olan Predrag Radiin DPBsi10 ve Milosevi yanls olan ve
bakanln Jivko Radisicin yapt Srp Cumhuriyeti Sosyalist Partisi (SPS RS), Bar ve
lerleme Birlii (SMP) adnda seim ittifak oluturmular ve Krajisnikin karsna aday olarak
siyaset bilimi profesr olan Mladen vanovii karmlardr. Srp Cumhuriyeti bakanl iin
Bilyana Plavsi be yl sreliine SDSden adayln koymutur. Karsnda ki adaylar da; Bar
ve lerleme Birliinden Pregrad Radi, SDAdan Abid Dyozi ve Jelyko Rajnatovi11 (Srp
Birlii Partisinden aday) olmutur. HDZnin aday, Kresimir Zubak olmutur. Karsnda ki aday
ise; vo Komsi12 olmutur. Bu seimlerde, Hrvatlar Srp Cumhuriyeti iin aday gstermemiler
ve ayn ekilde Srplarda Federasyon iin aday gstermemilerdir. 1996 seimlerinin kendisi kadar
partilerin seim kampanyalar da farkl olmutur. Hrvat ve Srp partilerinin seim kampanyas
anavatanlar ile birlemek olmutur. SDSden RS iin adayln koyan Bilyana Plavsi tek
isteklerinin anavatanlar olan Srbistan ile birlemek olduunu belirtmi ve RSnin seimlerden
sonra tam bamsz bir devlet olacan belirtmitir bu da farkl bir ironi oluturmutur. SDAnn
seim slogan drtA, Allah, Alija, Armija, Akademijadr. Bu slogann anlam ise yledir;
Allahn yardm ile devletin kurulduu, Alija ile kurulan bu devlete kiilik verilecei, Armiyann

10Demokratik Vatansever Blok
11Jelyjo

Rajnatovi (Arkan), Bosna savanda binlerce Mslman milis rgt ile katletmitir. Savata binlerce
Mslman katleden, tecavz eden ve toplama kamplarna sren etnik lideri Jelyio (Akan), OSCEye kurmu
olduu Srp Birlii Partisi ile seimlere katlmak istediini bildirmitir ve OSCEnin Akana seim kampanyasn
yrtebilmesi ii para yardm yapt bilinmektedir.
12vo Komsi, o dnem Hrvat ifti Partisinin Bakanln yapmaktadr.

58

(ordu) devletin gvenliini salayacan ve Akademija (ilim) ile develetin ve halkn gelecee
tanaca anlamna gelmektedir. (Taar M.M., 1996)
1996 yl seim sonularn incelediimizde; bu seimlerden Hrvatlarn ve Srplarn beklentileri
bykt ve ama anavatanlar ile birlemekti fakat yaklak olarak yz binden fazla kiinin RS ile
FBiH arasnda bulunan snr ap oy kullanmaya gelmeleri beklenirken, OSCEnin belirledii, on
dokuz yeil hat zerinden dier tarafa semenler otobsler ile tanacaklard, oy sandklar
blgelerin yeni sahipleri ve eski sahiplerinin bir araya gelip herhangi bir sorun kmasn nlemek
amac ile ehrin dnda bulunan zel olarak hazrlanm seim brolarna tanmtr. Seim gn
hazrlanan otobsler doldurulamam ve FBiHnin ounluu Bonaklardan oluan yaklak on
bin be yz kii kar tarafa oy vermeye giderken, RSden sadece bin be yz kii oy vermek iin
FBiHye gitmitir. Yaplan tahminlere gre ise bu durumun lkeden g eden Srplarn artk FBiH
iinde kalan eski topraklarna artk geri dnmek istemedikleri, RS ile Srbistann birleip
gelecekte artk o topraklarda yaamak istedikleri ynnde olmutur. Ayrca Alija zzetbegoviin
adayln sadece FBiHden koymas ou Bonak semenin RSye gitmekten vazgemesine
neden olmutur ve bu durum RSde seime katlma orann yzde seksenlere kartrken, FBiHde
yzde alm be orannda kalmtr. Seimlerin sonucunda, Dayton Anlamas ile BH olarak
ortaya kan Bosna Hersekin ilk devlet bakan Alija zzetbegovi olmutur. Devlet bakannn
yetkilileri bu anlamayla kstlanm fakat Alija bu seimlerde karsna kan rakibi Krayisnikin
krk bin oy ile nne gemitir. Seimlerden sonra FBiH semen says, 1.395.867 iken RS
semen saysna dair kesin bir bilgi verilmemitir.
Tablo 5.1 1996 yl seimi sonular
FBiH Bak. Konseyi Seimi

RS Bak. Konseyi Seimi

Alija zzetbegovi 729.039

Momilo Krayinik 690.373

Haris Slajdji 123.783

Mladen vanovi 305.803

Kresimir Zubak 342.007

vo Komsi 38.621
Kaynak:Taar M.M., Seimler Bosna Hersekte Ne Deitirdi?, lke Dergisi, No.2, (1996).
Bakanlk Konseyinde kararlar oy birlii ile alnm ve oy birliinin geerli olmad
durumlarda ounluun oylar dikkate alnmtr. Seim kurallarna gre, eer Birim
Parlamentosu 3/2lik ounluk ile Bakanlk Konseyinin ounluk kararna kar oylama
yaparsa Bakanlk Konseyinde alnan kararlar yrrle girmeyecektir. (Taar M.M.,
1996)
59

Tablo 5.2 1996 yl parlamento seim sonular

RS Parlamentosu (83 sandalye)

FBiH Parlamentosu (140 sandalye)

SDS 45

SDA 78

SDA 14

HDZ 35

SMP 10

SBiH 11

SBiH 2

ZL 11

ZL 2

DNZ 3

10 sandalye dier Srp Partilere datld.

SD 2

Kaynak:Taar M.M., Seimler Bosna Hersekte Ne Deitirdi?, lke Dergisi, No.2, (1996).

Tablo 5.3 1996 yl ortak parlamento seimi sonular

Ortak Parlamento (42 sandalye: 28i FBiHten, RSden)
SDA 19 (3 RSden)
SDS

HDZ

ZL

SBiH

Kaynak:Taar M.M., Seimler Bosna Hersekte Ne Deitirdi?, lke Dergisi, No.2, (1996).
SDS, RS Parlamentosunda seksen sandalyeye sahip olmasna ramen sadece krk be
sandalye (yzde elli drt nokta drt) kazanabilmi fakat 3/2lik ounluu elde
edememitir. RSde SDA, 177.000 oy ile (yzde on be nokta dokuz) ikinci en gl parti
olmutur ve geriye kalan Bonak partiler drt sandalye kazanmtr. SMP13 (Bar ve
lerleme iin Birlik Partisi) ise sadece on sandalye kazanabilmitir. Srebrenitsal olan
Bonak Abid Dyazi, SDA partisinden RSye bakan aday olmu ve yzde on yedi buuk
orannda oy kazanmtr ve RS Bakan seilen Biljana Plavsiten sonra ikinci sraya
yerlemitir. Verilen bilgilere gre SDA, RSde elde ettii baary, yurt dnda olup

13

Srp muhalefetini temsil etmektedir.

60

oylarn mektuplarla kullanan Bonak vatandalara borludur. Ortak Parlamento

sonularna baktmzda ise; yirmi sekizi FBiHden, on drt tanesi RSden olmak zere
toplamda krk iki sandalyenin on dokuz tanesini SDA almtr ve bunun yannda SDS
dokuz, HDZ sekiz, ZL ve SBiH ikier tane sandalye elde etmilerdir. 1996 seim
sonularna gre, Bonaklar toplamda krk iki sandalyenin yirmi tanesini alarak
ounluu elde etmilerdir. FBiHnin yz krk kiilik meclisinde SDA yetmi sekiz
sandalye (yzde elli be buuk), HDZ otuz be sandalye (yzde yirmi nokta ), ZL
yzde dokuz nokta be ve SBiH yzde yedi nokta iki oranyla on bir sandalye kazanmtr.
DNZ14 sandalye ve fait Hrvatlarn temsilcisi Sac Parti ise iki sandalye kazanmtr.
(Takn M.M., 1996)
Sonu olarak 1996 seimlerinden sonra ortaya kan gerekler ise u ekilde olmutur;
yzde yz nokta yedi orannda seimlere katlm salanm fakat bir ok kiinin semen
listesinde ad bulunamamtr. Uluslararas Kriz Grubu Bakan ve Birlemi Milletler
senatr olan George Mitchelle gre yurt dnda bulunan yaklak olarak iki yz bin
gmen bu seimlerde oy kullanamam ve FBiHde bulunan yaklak yz elli bin
Mslman gmenin oy kullanmak iin eski topraklarna gtrlmediini fakat Srp
gmenlerin oy kullanmalar iin RSye gtrldklerini ifade etmi ve bu yzden bu
seimlerin adil ve demokratik olarak gereklemediini aklamtr. (Taar M.M., 1996)
5.3

SEMLERLE LGL YAPILAN REFORMLAR

Bosna Hersek savandan sonra yaplan ilk seimlerde elde edilen tecrbelere gre, 1996
yl seimleri demokratik ve adil bir ekilde gereklememitir ve bu nedenle seimlerle
ilgili baz deiiklikler yaplmas karar alnmtr. 2000 yl seimlerinden nce drt
nemli alanda deiiklikler yaplmtr.(Bieber F., 2006, ss: 94)
i. Ak listelerin tantm
ii. ok yeli destek gruplar
iii. RS bakanlk seimlerinde tercihli olarak oy kullanma
iv. FBiH Halk Kamarasnda ki yelerin seim kurallarnn deimesi

14

Abdiin partisi Demokratik Halk Birlii.

61

Yeni reformlarn getirilmesi ve bu alanda deiiklikler yaplmas OSCE Misyon Bakan

Robert Barry tarafndan gerekletirilmi ve kendisi Kasm seimlerinden nce u
aklamay yapmtr :( Bieber F., 2006, ss: 94)
Ak listelerin tantm ve RSde yaplan bakanlk ve bakan yardmcl seimlerinde tercihli oy sisteminin
olmas seim sistemini halka kar daha ak ve aklanabilir yapmaktadr. Yaplan bu reformlar Bosna
Hersekteki var olan demokrasinin deimesi iin nemli bir admdr.

1996 ylnda yaplan ilk seimlere kyasla 2000 ylnda yaplan seimler ilkine gre daha
ak olmutur. 2000 yl seimlerinden nce vatandalar sadece parti listelerini ve
adaylarn oluturup kendilerini temsil eden partiler iin oy kullanrken, ak listelerin
tantmna dair yaplan reform ile halk kendi istedikleri aday seme hakkna sahip
olmutur. Yaplan aklamalar gre bu sistemin amac, karar verme yetkisini halkn elline
vermek olarak tantlmtr. Bosna Hersekte yaplan kamu yoklamalarna gre bu reform,
Bosna nfusu tarafndan kabul edilmitir. Yaplan ikinci en nemli deiiklik ise; ok yeli
destek gruplardr. Bu reformun amac, halk iin hesap verme sorumluluunu en kolaya
indirgemek ve halk temsil edecek ve onlarn karlarn gzetecek kiilerin kim olduunu
yakndan tanyarak, vatandalar oy kullanmaya tevik etmektir. Bu ama dorultusunda,
FBiHde be tane ve RSde tane ok yeli destek gruplar oluturulmutur. Ayrca bu
sistem Almanya ve Yeni Zelendada mevcuttur. nc reform olan, RS bakanlk ve
bakan yardmcl seimlerinde tercihli oy hakk kullanmadr. 2000 ylnda yaplan
seimlerde bu sistem ilk defa RSde kullanlmtr. Bu sistemle semenler seimlerde,
bakan ve bakan yardmclarnn oylarn sayabileceklerdi.
Tablo 5.4 RS 2000 yl bakanlk seimi sonular
Adaylar

1.Tercihlere % 2.Tercihlere
Geilerden
Gei
gei
sonraki oylar
1 Mirko Sarovi,
313,572 49.8
35
313,607
Dragan Covic
(SDS)
2 Milorad Dodik,
161,942 25.7
212
162,154
Dobroslac Cuk
(SNSD)
3 Momilo Tepi,
54,392 8.6
41
54,433
Perica Bundalo
(PDP)
4 Slobodan Popovi, 48,992 7.8
3.419
52,411
Mirsad Dapo
(SDP)

62

%
50.1

25.9

8.7

8.4

5 Zijad Mujkic,
Ante Milinovi
(GDS)
6 Alija Dugonji,
Jovanka Beca Sara
(BOSS)
Toplam
Gerekli oy
(%50)

37,614

6.0

5,220

42,834

12,851

2.0

-12,851

629,363 100
3,146,815

-3924

625,439
3,127,195

6.8

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave
Macmillan, New York, 2006.

Seim sonular ok mit verici grnmesede, en az tercih edilen aday da dikkate alnarak
saymlar tekrar yaplmaktadr fakat, oylama sistemi oylarn sonucunu etkilememektedir.
Yukarda ki tablodan da anlalaca gibi ilk %49.8 oranla en yksek tercihi alan parti SDS
olmutur. En az baar gsteren adaylar ise BOSS partisi adaylar olmutur.
5.4

2000, 2002 YILI VE SONRAK SEMLER

Bosna Hersekte 2000 ylnda yaplan seimlerde, lml ve ulusal/ milliyeti olmayan
partilerin daha avantajl olduklar grlmtr. Fakat, kamu oyu yoklamalarna gre lml
partilerin bir nceki seimlerde ayn baary gsteremedikleri anlalmaktadr. 2000 ylnn
Nisan aynda yaplan belediye seimlerinde, uluslararas organizasyonlar nemli rol
oynamtr ve zellikle OSCE, aka muhalefet partilerini (lml ve ulusal olmayan
partileri) seimlerde desteklediini gstermitir. Milliyeti partiler HDZ ve SDS, bir nceki
belediye seimlerine gre daha da glendirilmilerdir. Fakat SDS ve HDZ, OSCEnin de
desteini alarak tekrar gl partiler olarak geri dnmlerdir. HDZ seimlere parallel
olarak bu dnemde, Bosnada referandumlar dzenlemi ve Hrvat semenlere Bosna
Hersek topraklar iinde kendi eitim, siyasi, kltrel, bilim sistemlerini isteyip
istemediklerine dair toplantlar yapmtr fakat HDZ tarafndan yaplan bu referandumlar
OSCE tarafnfan yasal bulunmamtr. (Bieber F., 2006, ss: 99)
RSde ise; zellikle Milorad Dodikin grevinin sona ermesiyle, SDS en gl parti olarak
tekrar ortaya kmtr. Bu seimlerin bir dier kazanan olan PDPnin iktisat yneticisi
ve sonradan RSnin hkmet kurucusu olan Mladen Ivanitir. Bu dnemde hkmette hi
SDS yesi bulunmazken, hkmet yine de SDS tarafndan destekleniyordu. (Bieber F.,
2006, ss: 99)

63

FBiHde durum ise; Zlatko Lagumdzija liderliindeki SDP, SDAya eit olacak ekilde
destek grmtr. Dier bir yandan ise, HDZ lml partilere kar byk bir zafer
kazanamamtr. Buna rnek olarak, Yeni Hrvat Giriimciler Partisinin nceki bakan
aday Kreimir Zubak verilebilir. Bosna Hersekte bu parti Haris Silajdzi bakanlnda
ynetilmektedir ve parti bu seimlerde nemli baar elde etmitir. Ayrca parti, 2000 yl
seimlerine kadar SDA ile koalisyon oluturmutur. (Bieber F., 2006, ss: 99)
Tablo 5.5 RS Parlamentosu Kasm 2000 seimlerine ait oy sonular
Partiler
SDS (S)
SNSD (S)
PDP (S)
SDA (B)
SBiH (B)
SDP(B) (C,S)
SPRS (S)

2000 ylna ait

2002 ylna ait

% ve koltuk says
% 36.1
31
% 13.0
11
% 12.3
11
% 7.6
6
% 5.2
4
% 5.0
4
% 4.9
4

DPS (S)
DNS (S)
SNS(S)
SRS(S)
Dierleri

% 4.1
% 3.5
% 2.3
3

% ve koltuk says
% 31.2
26
% 21.79
19
% 10.73
9
% 7.1
6
% 3.65
4
% 3.4
3
% 4.2
3

4
3
2
4

% 0.93
%4
% 0.98
% 4.39

1
3
1
4

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave
Macmillan, New York, 2006.

Tablo 5.6 FBiHde 2000 ve 2002 yllarna seim sonular

Partiler
SDA (B)

%
% 26.8

SDP (B) (C,S)

% 26.1

37

% 15.6

15

HDZ (C)

% 17.5

25

% 15.8

16

SBiH (B)

% 14.9

21

% 15.3

15

BOSS (B)

% 1.1

% 2.8

BPS (B)

% 1.7

% 1.3

DNZ (B)

% 2.1

% 2.3

NHI (C)

% 1.6

%2

Dierleri

Koltuk says
38

10

%
% 32.7

Koltuk says
32

64

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave
Macmillan, New York, 2006.

Yukardaki gsterilen Tablo 5.3.2 ve Tablo 5.3.3te (B)ler Bonak, (S)ler Srp, (C)ler
Hrvatlar belirtirken; (C,S) ise, partide Hrvat ve Srplarnda olduunu belirtmektedir.
Bir sonraki seimlerde SDP ve SBiH Deiim Antlamas ad altnda birleerek
koalisyon oluturmular ve Deiim Antlamas ile bir grup Hrvat, Bonak ve lml
partiler bir araya gelmilerdir. Toplam on yeden oluan bu koalisyon FBiH ve RSden
SNSD ve PDF partilerinden yeterli destei almlardr.

Tablo 5.7 Bosnada Ekim 2002 yl oy sonular

Oylar

Srp yeler
Mirko Sarovic(SDS)
Nebojsa Radmanovic (SNSD)

(seildi) 180,212

35.52

101,119

19.93

44,262

8.72

Ognjen Tadic (SRS)

Bonak yeler
Sulejman Tihic (SDA)

(seildi) 192,661

37.29

Haris Silajdzic (SBiH)

179,726

34.79

90,434

17.51

(seildi) 114,606

61.52

Mladen Ivankovi-Lijanovi (HDU)

32,411

17.40

Mijo Ani (NHI)

16,345

8.77

Alija Behmen (SDP)

Hrvat yeler
Dragan Covic (HDZ)

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave
Macmillan, New York, 2006.

2000 yl seimlerinde lml partiler ve ulusal/ milliyeti olmayan partilerin oylarnda art
olurken, 2002 seimlerinde milliyeti partilerin oylarnda art olduu grlmektedir. 1996
ylnda yaplan seim kampanyalarnn yetersizlii ve ekonomik yetersizliklerden dolay
lman partiler 2000 ylnda yaplan seimlerde daha avantajl karken, 2002 yl ve
sonrasnda milliyeti partilerin oylarnda tekrardan art olmutur. 2000 yl seimlerine
kyasla 2002 seimlerinde milliyeti partilerden sadece SDA nemli oy art oran
gsterirken, SDS ve HDZnin oylarnda biraz azalma grlmektedir.

65

Tablo 5.8 Bosnada Kasm 2000 ve Ekim 2002 ylna ait halk kamaras seimi sonular
Ekim 2002 %-Koltuk

Kasm 2000 %-Koltuk

Deien Oran

FBiH
SDA

% 32.4

% 27.0

+ 5.4

HDZ BiH

% 15.9

% 19.3

+ 3.4

SBiH

% 16.2

% 15.6

- 0.6

SDP

% 15.7

% 27.3

- 11.6

BOSS

% 2.6

+ 2.6

SPU

% 2.5

+ 2.5

DNZ BiH

% 2.3

% 2.2

- 0.1

HDU

% 2.2

+ 2.2

NHI

% 1.9

% 2.0

- 0.1

SDS

% 33.7

% 39.7

-6

PDP

% 10.4

% 15.2

- 4.8

SNSD

% 22.4

% 10.6

+ 11.8

SDA

% 7.3

% 7.4

- 0.1

SRS

% 4.8

+ 4.8

SP RS

% 4.3

% 5.7

- 1.4

SBiH

% 3.9

% 5.4

RS

- 1.5

Kaynak:Bieber F., Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave
Macmillan, New York, 2006.

Tablo 5.3.5e baktmzda, Halklar Kamaras seim sonularnn, milliyeti partilerin dier
partilere oranla daha nde olduklarn gstermektedir. Halk Kamarasnda milliyeti
parti toplamda krk iki koltuun yirmisini doldurmu ve Halk Kamaras paralara ayrlm
durumdadr. Bu seimlerde grlyorki; tek kaybeden parti SDP olmu ve oylarnn
neredeyse yarsn kaybetmi durumdadr. Sonu olarak, parlamentoda on parti yer alm
fakat sadece SDA on koltuktan fazla yer doldurmutur.
RSde ki bakanlk sonularna baktmzda, SDS yesi ve eski bakan yardmcs Dragan
Covi, seimi %39.9luk bir oranla kazanmtr. Tabloda da grld gibi, SDPden
Hrvat asll Ivan Tomljenovi, SDAdan da Adil Osmanovi Bakan Yardmcs olarak
seilmilerdir. RS Meclisinde, SDS partisi yirmi alt koltuk elde ederek en fazla oyu

66

alrken, SNSD on dokuz koltuk elde etmi ve geriye kalan dier lml parti PDP sadece
dokuz koltuk elde etmitir.
FBiHe baktmzda ise; HDZ ve SDA, Halklar Kamarasda toplam doksan sekiz
koltuktan krk sekiz tanesini doldurmutur. Parlamentoya toplamda on sekiz parti girmi ve
burada lml partiler dierlerine oranla daha avantajl durumdadr. RSde yeni kurulan
hkmeti SDS, PDP ve SDA olutururken, FBiHde ise; HDZ ve SDA koalisyon ile
iktidarn bana gemilerdir.
Bosna Hersek 2010 ylna ait genel seimler 3 Ekim 2010 ylnda gereklemi ve seimler
Cumhurbakanl Konseyi, lke parlamentosu, entite meclisleri ve kantonlar dzeyinde
dzenlenmitir. Bakanlk seimleri iin, Bonak adaylar; Bosna Hersek Partisinden Haris
Silajdzi, Dnevni Avazn sahibi Fahrudin Radoni (SBB BiH) ve Bakir zzetbegovi
adayln koymutur. Hrvat aday ise, 2006 yl seimlerinde ounluunu Bonaklarn
oluturduu semenler tarafndan desteklenen Zeljko Komsi olmutur. Srp aday da,
kazanaca muhtemel olarak dnlen Neboja Radmanovi olmutur.

67

Tablo 5.9 2010 yl bakanlk seimi sonular

Adaylar
Bonak Adaylar
Bakir zzetbegovi
Fahrudin Radoni
Haris Silajdzi
Mujo Demirovi
Demal Lati
brahim Spahi
zudin Keetovi
Aida Jusi
Hrvat Adaylar
Zeljko Komsi
Borjana Krito
Martin Raguz
Jerko Ivankovi-Lijanovi

Pero Gali
Mile Kutle
Ferdo Gali
Srp Adaylar
Neboja Radmanovi
Mladen Ivanovi
Rajko Papovi

Partiler

Oylar

SDA1
SBB BiH
SDP BiH
BPS
A-SDA
GDS
BOSS
Bamsz

62,831
142,387
117,240
8,951
8,738
6,948
4,228
2,347

34.82
30.49
24.86
1.92
1.87
1.49
0.91
0.50

SDP BiH
HDZ BiH
Hrvat Koalisyonu
yiletirme iin
Halkalarn alma

337,065
109,75819.74
60,266
45,397

60.99
10.84
16.8

Partisi
Bamsz
Bamsz
Bamsz

1,581
1,069
975

0.28
0.19
0.18

SNSD
Srbistan iin Birlik

295,629
285,951

49.90
47.31

22,790

3.77

141,053
1,768,573

100

Demokratik Srbistan
Birlii

Geersiz/Bo oylar
Toplam

Kaynak:http://www.izbori.ba/Finalni2010/Finalni/PredsjednistvoBiH/Default.aspx (ziyaret tarihi: 5 Mart

2016).

2010 yl seim sonularna baktmzda Bakir zzetbegoviin Partisi SDA, %34.82

orannda oy alrken, Bosna Hersek Partisi Genel Bakan Haris Silajci % 24.86 orannda
oy almtr. Sosyal Demokrat Partisinden olan Zeljko Komsi %60.99 oy alarak Devlet
Bakanl Konsey yesi olarak terar seilmitir. Srp tarafnda baktmzda ise, RS
Bakan Milorad Dodikin bakanln yapt Bamsz Sosyal Demokratlar ttifakndan
Devlet Bakanl l Konseyine aday olarak gsterilen Nebojsa Radmanovi % 49.90
orannda oylarak seimi nde tamamlamtr. 2010 ylna ait kamu oyu yoklamalarna
baktmzda deerlendirmeler, 2010 yl seimelerinin lkedeki Mslman, Srp ve Hrvat
ayrlnn ve blnmlnn yok edilmesi iin bir balang olarak yorumlanrken,

68

Bosna Hersek iin seimler AB sreci iin nemli adm olarak gsterilmekteydi. Ilml bir
yol izleyen zzetbegoviin konsey yelii memnuniyetle karlanrken Komsiin
dncesi Bosnann multi etnik yapsna uygun lkeyi, halklar bir arada tutacak lidere
ihtiya duyudulduunun altn izmitir. Dier bir yandan, FBiHe kar olumsuz bir tavr
sergileyen Radmanoviin Srplar tarafndan tekrar Devlet Bakanl l Konseyine
seilmesi RS ve FBiH arasndaki blnmln devam ettii eklinde yorumlanmtr.
unu da eklemek gerekir ki, Radmanoviin en byk endiesi Bosnal Srplarn
bamszlnn desteklenmesi etnik atmalar da beraberinde getireceini dnmesidir.
Bu seimlerde RSde oylarn yzde onundan fazlasnn geersiz saylmas halkta kuku,
phe ve yolsuzluk iddalarnn olumasn salamtr. Seimlerin ne kadar adil, geerli ve
demokratik olduu lkede tartma konusu olmutur.
Bosna Hersekte savatan sonra yedinci kez dzenlenen genel seimler 12 Ekim 2014
tarihinde gerekletirildi. Bosna Hersek Merkezi Seim Komisyonunun kesin seim
sonularna gre, 2014 seimlerinin galibi kanton, entite ve devlet dzeylerinde SDA
olmutur. SDA bu seimlerde toplamda be yz on sekiz sandalyenin yz on tanesini
kazanmtr. Sonu olarak savatan sonra yedinci kez yaplan devlet bakanl ve
parlamento seimlerinin kazanan Alija zzetbogaviin kurucusu olduu Demokratik ve
Eylem Partisi (SDA) olmutur. SDA, FBiH ve RS olmak zere iki entite ve on kanton ve
bir zerk blgesi bulunan Bosna Hersek genelinde toplam be yz on sekiz sandalyeden
yz onunu doldurmutur. l Devlet Bakanl Konseyi Bonak ye aday olan Bakir
zzetbegovi seimlerin kazanan olmutur. RSde ise, Bakan yardmc SDAdan aday
olan Ramiz Salki olmutur. Seim Komisyonunun resmi sonularna gre, SDA toplamda
krk iki sandalyesi olan parlamentoda, Temsilciler Meclisinden on milletvekili, Bosna
Hersek Federasyon dzeyindeki Temsilciler Meclisinden yirmi dokuz, Srp Cumhuriyeti
Meclisinden ise be ve son olarak on kantonun meclislerinden toplamda yetmi bir
temsilci olmutur. Bosnada ki Hrvatlarn temsilcisi olan HDZ BiH, l Devlet
Bakan Konseyi seimlerinde aday olarak gsterdikleri Dragan ovi ile galip gelip
gelmitir. HDZ BiH oluturduu koalisyon ile toplam altm dokuz sandalye kazanmtr.
Bosna Hersekin eski savunma bakan olan ve partisi Daha yi Gelecek Birlii (SBB) lke
genelinde elli alt sandalye kazanmtr. 2013 ylnda kurmu olduu partsi Demokratik
Cephe (DF) ve iki dnemdir l Devlet Bakanl Konsey Hrvat yeliini yrten
Jeljko Komsi toplamda krk alt sandalye kazanmtr.Bu yln seim sonularna gre
kaybeden parti Sosyal Demokrat Partisi olmutur (SDP). SDP, 2014 yl seimlerinde lke

69

genelinde sadece krk sandalyeye sahip olmutur. RSde ise sonular, SNSD (Bamsz
Sosyal Demokratlar Birlii) en gl parti olmutur. SNSD, lke genelinde otuz sekiz
sandalye kazanmtr. Partinin lideri ise Milorad Dodik olmutur. l Devlet Bakanl
Konseyi Srp yesi de PDPden (Demokratik lerleme Partisi) Mladen vani seilmitir.
Tablo 5.10 2014 yl BiH Bakanlk seimi sonular
Adaylar

Partiler

Oylar

Bonak Adaylar
Bakir zzetbegovi

SDA

247,235

32.87

Fahrudin Radoni

SBB BiH

201,454

26.78

114,334

15.20

Emir Suljagi

Demokratik Cephe

BakirHadziomerovi

SDP BiH

75,369

10.02

Sefer Halilovi

BPS

66,230

8.80

Mustafa Ceri

Bamsz

33,882

4.50

Dzebrial Bajramovi

Diyaspora Partisi

5,041

0.67

Mirsad Kebo

Bamsz

3,893

0.52

Halil Tuzli

Bamsz

3,162

0.42

Adil Zigi

Bamsz

1,637

0.22

Draganovi

HDZ BiH

128,053

52.20

MartinRaguz

HDZ 1990

94,695

38.61

Zivko Budimir

Adalet ve Gven

15,368

6.27

Hrvat Adaylar

Partisi
Anto Popovi

Demokratik Cephe

7,179

2.93

Mladen Ivanovi

PDP-SDS

318,196

48.71

Zeljka Cvijanovi

SNSD-DNS-SP

310,658

47.56

Goran Zmijanjac

Adil Politikalar

24,334

3.73

Srp Adaylar

Partisi
Geersiz/Bo oylar

137,473

Toplam

1,788,193

100

Kaynak: http://www.izbori.ba/Finalni2010/Finalni/PredsjednistvoBiH/Default.aspx (ziyaret tarihi: 5 Mart

2016).

70

Bosna Hersekte halkn oy verirken etnik kimliin dier unsurlara gre biraz daha ne
kt yukarda ki yllara gre dalan seim sonularndan anlalmaktadr. Bir ok siyasal
ve ekonomik soruna, istikrarszla sahip olan lkede etnik kimliin neminin halen daha
n planda olmas dikkat ekici ve nemli bir ayrntdr. Dayton Bar Anlamas ile
giderilmeyen bu sorunlarn bir ok nedeni bulunmaktadr. Bu nedenlerin biraz daha
akla kavuabilmesi iin International University of Sarajevo akademisyenlerinden Yrd.
Do. Dr. Mirsad Kari, Uzman Asistan Velid Draganovi ve Uzman Asistan Nerkez
Opacin ile University of Sarajevo akademisyeni Prof. Dr. Esref Kenan Rasidagi ve son
olarak Bonaklara ait slam Gelenekleri Enstitts yneticisi, mdr ayn zamanda
akademisyen olan Dzevada Susko ile Bosna Hersekin bakenti Sarajevoda yapm
olduum rportajlarda, tezimin ana sorunsal olan u sorular ynlendirdim:
i. Bosna Hersek'te ki siyasal sorunlarn temel nedenleri nelerdir? Bu sorunlarn banda
dlayc etnik milliyetilik anlaynn geldii doru mudur?
ii. 1995 Dayton Anlamasndan bu yana Bosna Hersek'te 7. seim gerekletirilmitir, sava
sonras dnemde oluan ulusal kimliin oy verme srecine etkisi nasl olmutur?
iii. Dayton Anlamasnn getirdii yap lkede iler bir siyasal ve ekonomik dzenin ina
edilmesini salayamad. lkede var olan karmak siyasal yapnn, etnik ayrmcln temel
nedenleri nelerdir ve bunun seim sonularna yansmas nasl olmutur?
lk olarak,Uluslararas Saraybosna niversitesi, Siyasi ve Sosyal Bilimler Fakltesi
retim Grevlisi ve ayn zamanda siyaset bilimci olan Yrd. Do. Dr. Mirsad Kari ile 15
Austos 2015 tarihinde Uluslararas Saraybosna niversitesinde gerekletirdiim
rportajmda, Sayn Kari Bosna Hersekte ki siyasi, ekonomik sorunlara, oy verme
davranlarna, etnik kimlie (ayrmcla ve blnmle) ve Dayton anlamas ile onun
beraberinde getirmi olduu sorunlara detayl bir ekilde cevap vermi ve nemli noktalara
deinmitir. Kari rportajda; 1992 ylnda balayan ve 1995 ylna kadar devam eden
sava Dayton Bar Anlamasnn sonlandrdn ve lkenin bugnk siyasal yapsnnn
mimarnn da Dayton olduunu belirtti. Kari, uluslararas ilikiler tarihinde ve uluslarars
hukuk tarihinde siyasi yapnn, ilk defa bir lkenin anayasasnn sava sonlandran bar
anlamasyla oluturulduunu belirtip bu durumun tarihte ilk defa yaandnn da altn
izmitir. Mirsad Kariin yukarda belirtmi olduum sorulara cevab u ekildedir:
Dayton bir bar antlamasyd, BiH iin oluturulacak olan siyasi yap oluturma antlamasyd ve tarihte
bir ilkti. Dayton Antlamasn ve lkenin anayasasn oluturanlarn sylediine gre, Dayton Antlamas
sadece belirli bir dnem iin geerli olup, asl amac savan durmasn salamakt, bir devlet oluturmak
deildi! lkenin anayasas yerli elitler tarafndan oluturulmutur ve bu da ayr bir ironidir. Dayton
uluslarars bir antlamadr fakat yerli siyasi elitler tarafndan deitirlmesi beklenmitir. Fakat u nemlidir

71

ki yerli siyasi elitlerin tavr ve tutumlar gz nne alndnda bu neredeyse imkanszdr. Bir dier nemli ve
gz nnde bulundurulmas gereken konu ise; uluslararas toplumun sava durdurmak iin oluturduu
yanl metolojidir. Bu hata ile, Bosna Hersek topraklar farkl etnik gruba ayrlmtr, bu sava lke
topraklarnn etnik yapya gre ayrlmasna neden olmutur. Bosnal Mslmanlar, Bosnal Hrvatlar ve
Bosnal Srplar. Dier bir yandan u unutulmamaldr ki Dayton Bar Antlamas Bonak Cumhurbakan ve
komu iki lkenin Cumhurbakanlarnn bir araya gelmesiyle imzalanmtr. Bunun anlam, Bosna savanda
birbirleriyle savaanlar Dayton iin yaplan grmelere bizzat katlmlar ve bu antlamay birlikte
imzalamlardr. Srp tarafndan grmelere katlan Slobodan Milosovi (o dnemin Srbistan
Cumhurbakan) iken, Hrvat tarafndan Tudjman (dnemin Cumhurbakan), o dnemin Bosna
Cumhurbakan olan Alija zzetbegovi katlmtr.

Karie gre Bosnann kalc bir siyasi krize sahip olmasnn nedeni, anayasann siyasi
yapya gre ok kark ekilde oluturulmasdr. lkenin iki etnik yapya blnmesi yani
lke topraklarnn bir tarafnn RS tarafnfan ar ekilde merkeziletirilirken, dier tarafta
bulunan FBiHnin merkezden ar ekilde bamsz olmasdr. FBiHin on kantona
blnmesi ve eyelet dzeyinin mevcut olmas siyasi yapda karmaklk yaratmaktadr.
Kari lkede ki mevcut siyasi krizin 1990 ylndan bu yana devam ettiini belirtmitir. En
nemli siyasi kriz nedeni ise, Srbistan ve Hrvatistandan gelen siyasi elitlerin zellikle
Srplarn kendilerine ait bamsz devlet istemeleri, Hrvatlarn ise, byle bir istein
sonusuz kalacann bilincinde olup onlarn da daha fazla zerklik istemesi (Hrvat
nfusunun youn olduu yerlerde, Mostar, Vitez, Travnik, Novi Travnik gibi Bosnann
merkezi ehirleri) byk bir kriz tekil etmektedir.
Sayn Kari rportajda, Hrvatlarn ve Srplarn youn olarak dier lkelere g ettiinden
ve lkenin nfus deiiminden de bahsetmitir. Hrvatlarn zellikle ABye girmesiyle
Hrvat nfusunda azalma olduu fakat bu durumun Srplar iinde geerli olduunun altn
izerek, zellikle genlerin baka lkelere g ettiini belirtmi ve bu durumun Srbistann
etnik yapsn ve nfusunu nemli derecede etkilemediini belirtmitir. Hrvatlarn bu
durumdan etkilenmesini ise, g edenlerin tekrar lkeye dnmediini, seimlerde de oy
kullanmay bu durumu pek nemsemediklerini vurgulamtr. lkede iki yl ncesine kadar
var olan sansr problemine de deinen Kari, bu sorunun haziran ayna kadar zlmesi
gerektiini fakat edinilen nemli bilgilere gre, zellikle uluslararas toplumun lkedeki
Bonak ve Mslman Bonaklarn nfusun ounluunu oluturduunu ve bu orann yzde
elliyi getiini iyi bildiklerini ve amalarnn lkedeki mevcut metodolojisiyi deitirmek
olduunu bunun iinde nfus sonularyla oynanmas gerekitiini sylemitir. Kari:
zellikle sansr olay iin lkeye gelenlerin lkenin mevcut metodolojisi stnde alt bilinmektedir,
yani lkede ounluun oluturduu Bonak nfusunu nasl yzde elliden aza indirebilecekleri zerine
almalar yapmlar ve bu durum 2013 ylnda gereklemitir. Bu arada alnan bilgilere gre, Bonak
nfusu yzde elli drt ve yzde elli alt arasnda deimektedir. Sava sonras lkeden gen, dalan
Bonaklarn ou savatan sonra lkelerine dnmeye baladlar, nk lke dna kanlarn neredeyse
yzde doksan Bonaklardan oluuyordu ve bu Bonaklarn ou savatan sonraki dnemde de lkeden

72

gnderilmilerdir. Burada nemli olan bir dier konu, halkn siyasal tutumlar ve oy kullanma
davranlardr. nsanlar bugnk RSnin ne olduunu ve nasl olutuunu gayet iyi biliyorlar. Bu
topraklarda sava ncesi ve 1991 verilerine gre, nfusun yzde krk drd Srplardan olumuyordu. Fakat
savatan sonra baz tahminlere gre, bugnk RSde toplamda yzde on orannn sekizi kadar dahi Srp
yokken, bugn ise durum tamamen deimitir ve bunun tek anlam ise etnik temizlik, katliamdr. Bunun
kurbanlar ise Bonaklar yada Bonak Mslmanlar olmutur. Bosna sava ve yaplan seimlerden sonra
partiler etnik yaplara gre ayrlmlardr ve hala diyorlar ki sosyal demokrat partilere de sahibiz fakat...

Bosna Hersekte baz Bonak partilerin iinde Hrvat yelerin olduuda bilinmektedir ve
Daytonda bu yelerde bulunmutur. Mirsad Kari toplu bakanlk seimlerinde Hrvat
liberallerin olduunu bunlarn Bonak Hrvat olduunu belirterek o dnemde zellikle
Bonaklar tarafndan seilen kiinin Bonak halknn gznde tam bir vatan a olarak
grlmesi olarak yorumlamtr ve bunun bir parti seimi deil sadece bakanlk iin
yaplan bir sralama olduunu bu durumunda lkede baka problemlere neden olduunu
eklemitir. Arca, lkede ok etnik yapl partilerin artmas iin zellikle Sarajevo iin
dnlen bir plan olduunu fakat bunun sadece Sarajevo gibi bir ok etnik grubun bir
arada yaad ehirler iin geerli olduunu belirtip, Mostar, Tuzla ve Banja Luka gibi
ehirlerde etkili olamayaca dncesiyle bu partilerin Sarajevo gibi ehirlerde etkin hale
getirilmesinin

salandna

deinmitir.

Bunun

iin

Bosnada

siyasi

gndem

oluturulduunu, zellikle 2002 seimlerinde bu partiler iin yardm salandn fakat

baarl olamadklarn belirtmitir.
Kariin zellikle zerinde durduu konu RS ve oradaki nfus oranlar olmutur. zellikle
RSde 1991 seimlerine bakldnda yzde krk drt orannda bir Srp nfusunun blgede
olmadn ve Bonaklarn ok aza indirgendii hatta neredeyse hi kalmad RSde, etnik
temizlikle Bonaklarn nfusunu yok ettiklerini belirtmitir. zellikle Srbistan snrna
yakn olan Viegrad, Rogatica, ajnie, Bratunac ve Srebrenitsa gibi ehirlerde etnik
temizlik ile nfusta deimeler yaanmtr. Brko zerk blgesinden de bahseden Kari,
bu blgenin ne RSye ne de FBiHe ait olduunu fakat ayn zamanda ikisinede bal
olduunu aklamtr, yle ki; seimler esnasnda Brko, mevcut otoritenin RSden mi
yoksa FBiHten mi olacana dair seimlerde oy kullanma yetkisine sahip olduunu
aklayarak bu duruma netlik kazandrmtr.
Sonu olarak Kari; lkedeki mevcut siyasi sorunlarn nedenini, lkedeki mevcut
anayasann Bosna iin uygun olmadn ve kan problemlerin en byk nedeninin bu
olduunu belirtmektedir. Ayrca, sorunu sadece dine dayandrmann doru olmadn
lkedeki Srplarn ve Hrvatlarn nce kendi karlarn dnp Bosna Hersek ile ilgili
sorunlar, eksiklikleri gz ard ettiklerini de eklemitir. Karie gre lkedeki var olan

73

sorunlar anca anayasal deiiklikle giderilebilir fakat Karie gre bu durum neredeyse
imkanszdr zellikle uluslararas glerin destei olmadan. Bu duruma rnek olarak
Mirsad Kari, 2006 ylnda ki Nisan Paketini gstermitir. Nisan Paketi (April Package),
2006 ylnda anayasa deiiklii iin Amerika tarafndan hazrlanmtr ve Sarajevodaki
Amerikan Bakonsolosluu tarafndan da desteklenmitir fakat iki oy ile bu paket
reddedilmitir. Son olarak lke ekonomisine deinen Kari, zellikle RSnin ekonomik
durumunun FBiHden kt olduunu belirtmi fakat RSdeki Srp siyasi elitlerin srekli
milliyeti kartlar oynadn btnlkten ziyade sadece kendi rkna, milletine ballk
politikasn yrttn ve devlet-btnlk bilincine sahip olmayp geri kalan hereye
gzlerini kapadn aklamtr. Srplarn tek amac kendi bamsz devletlerinin olmas
ve bunun iin her eyi feda etmeye hazr olduklarn RSdeki mevcut ekonomik durumun
buna rnek olduunu belirmitir.
28 Temmuz 2015 Tarihinde Uluslarars Saraybosna niversitesinde gerekletirdiim bir
dier rportaj, Uluslararas Saraybosna niversitesi, Siyasi ve Sosyal Bilimler Fakltesi
retim grevlisi, Uzman Asistan Velid Draganovi ile olmutur. Kendisinin de alma
alan olan bu konu ile ilgili Draganovi ilk soruyu yle aklamtr:
lkede ki siyasi atmann asl nedeni savaa dayanmaktadr. Bunun savala ilgili olduunu dnyorum
nk savatan nce Bosnann iki tane siyasi gndemi bulunmaktayd. Bunlardan biri, Bosna Hersekin
bamsz bir devlet olmasyd yani Slovenya ve Hrvatistannn Yugoslavyadan ayrlarak bamszlklarn
kazanmalar gibi. kincisi ise, Bosna Hersek topraklarnn Srbistan ve Hrvatistandan korunmasyd. Bu
olay Milosovi ve Tudjman arasnda yaplan anlamaya dayanyorudu, zellikle Srbistann taknd
topraa dayal milliyetilik rol. Ve bu milliyetilik tamamen kana ve topraa dayalyd. zellikle
Srbistann siyasi gndemi tamamen toprak ele geirmeye ynelikti. Daha sonra savan durdurulmas ve bu
farkl bak alarnn arasnda denge kurulmasn salamak amacyla Dayton Bar Antlamas
imzalanmtr. Bugn hala sisyasi gndemimiz de var olan bamsz bir BiHdir. Fakat Srbistannn tek
amac ve dncesi bir btn olmak yerine bamsz ve BiHden ayr, Srbistana ait bir devlet olmaktr.
Hrvatistann ise siyasi gndemini ABye girmek ve topraklarn BiHden korumak olmutur. zellikle
Srplar bu amalarn gerekletirmek iin hala Banja Luka ve Belgrad ile yakn ilikilere sahip olup birlikte
almaktadrlar. Evet Dayton ile sava durdurulmtur fakat bu antlama aslnda daha derin daha byk bir
savaa neden olmutur ideolojik bir savaa.

lkedeki blnmlkle ilgili nemli noktalara deinen Draganovi, toplumun tamamen

blnm olduunu ve bu blnml pekitirmek ve glendirmek iin Srplarn ve
Hrvatlarn duygusal politikalar yrttnden bahsetmitir. Bonaklarn korkusunun,
eer birlemezlerse BiHin tamamen ayrlaca, Bonak Srplarn korkusu ise
merkezileme olduunu yani eer Bosnal Srplar birlemezlerse topraklarnn elden
gidecei korkusu ve BiH hakimiyetine tamamen gemek iken, Hrvatlarda eer seslerini
duyuramazlarsa lkede ki hakimiyetlerinin azalacandan korkmaktadrlar. Draganovie
gre bu korkular siyasiler tarafndan retilmi ve farkl etnik gruplarn bir araya gelmesini
engelleyerek btnlemeyi nlemek ve milliyeti duygular krklemek amacyla

74

yaplmaktadr. Velid Draganovi bu durumu uluslarars ilikiler mahkumun ikilemi

(prisoners dilemma) teorisine benzetmektedir. Yaratlan korku ortam ile birlemenin
nlenmesini salamak tek amatr bylece ayrlma daha kolay olacaktr. Draganovi e
gre, Bosna Hersekte tamamen mahkumun ikilemi teorsi uygulanmaktadr ve bu teori
Bosnada gayet baarl bir ekilde yrmektedir. Bylece yaratlan bu korkularla halkn
milliyeti duygular krklenmi oluyor ve tabiki bu durum seimlere ve halkn oy verme
davranlarna da yansmaktayd. lkede bir ok problemin zlememesinin nedenlerini
de aklayan Velid Draganovi, Dayton ile oluturulan imtiyazl-ayrcalkl demokrosinin
veto hakkn da beraberinde getirmesiyle lke iin hayati nem tayan bir ok kararn
alnamadna deinmitir. nk, veto hakknn etnik yapya gre kullanldna dikkat
eken retim grevlisi bu durumunda lkenin her alannda yolsuzlua ve yozlamaya
neden olduunu vurgulamtr. lkedeki yolsuzluklara siyasi elitlerin neden olduuna
deinmi ve siyasilerin devlet iin iyi olan deil kendileri iin iyi olan setiklerinden
yozlamalarn nne geilemediini aklamtr. Bu durumun nne geilebilmesi iin
lkede reformlarn, dzenlenmelerin ve yenilenmelerin yaplmas gerektiinin nemli altn
izmitir. Draganovi lkedeki oy verme davranna da yle aklk getirmitir:
Sarajevo lkenin bakentidir ve kozmopolitan bir ehirdir dolays ile siyasi oklua sahip bir ehirdir. Sol
partilerin parlamentoda elde ettii oylar bu ehirde dktr. Sarajevoda halkn bak as ekonomik
gelimelere yneliktir ve dnceler etnik kimlikten biraz daha uzaklam durumdadr. Fakat en byk
ayrm FBiH ve RSde yaanmaktadr. zellikle RSde sabit tek bir dnce vardr, RSnin karlarn gz
nnde tutmak, ilerletmek yani miliyeti siyasi gndemler gelitirmektir. RSde sol yada sa partisi farketmez
hepsinin dncesi istisnasz ayndr sadace kendi karlardr nemli olan. FBiHde bugn ki tek sorun
Hrvatistann yneltmi olduu u soruya cevap bulmaktr; Bosna Hersekten blnmek mi yoksa FBiHden
blnmek mi? BiH kontrolnde mi kalmak yoksa Hrvatistan kontrolnde mi? Ksaca onlarda RS gibi
bamsz bir devlet istiyorlar fakat FBiH iinde bamsz bir devlet.

Sonu olarak Draganovi, Bosna Hersekteki siyasal durumun ok ilgin olduunu hatta
okadar ilgin ki tez almalarna konu olabilecek kadar merak konusu olan bir lke
olduunu sylemektedir. Kari gibi kendiside lkede var olan bu sistemin tarihte bir ilk
olduunu belirtmektedir. lkede zlemeyen ve zlmesi zor olan bir ok problemin
olduunu belirten Draganovi blnmln bu durumu daha da zorlatrdn
aklamtr.
30 Temmuz 2015 tarihli rportajm Bonak slam Gelenkleri Enstit yneticisi, mdr
ayn zamanda akademisyen olan Dzevada Susko ile Sarajevoda kendi ofisinde
gerekletirdim. Dier akademisler ile ayn sorular ynelttiim Susko ise durumu u
ekilde aklamtr:
Bosna Hersekin ana problemi milliyetiliktir, zellikle lkede komu lkelerle gerekleen milliyetilik
faktr etkilidir. rnein Srbistan, hala BiHe kar dmanca ve rk politikalar beslemektedir. Ve halen

75

Srbistan yrtt dmanca politikalar nedeniyle cezalandrlmamaktadr. Srbistann bugnk

Cumhurbakan Vuuis, Srebrenitsada yaplan katliamn yirminci ylnda lenleri anmak iin yaplan
trenden bir gn nce yani 10 Temmuzda Srebrenitsaya gelmi ve yapt aklamada Srp katliamc
Miliann katliam yapmadn ve onun adnn bu ekilde gemesini reddetmitir. llerimizi anmak iin her
yl yapm olduumuz o trende binlerce insan vard, sava kurbanlar vard ve hepsi bu aklamadan sonra
tekrar hayal krklna uramtr. Ben bunu siyasi bir taktik olarak dnyorum nk bu aklama iin
Srebrenitsa seilmitir ve oras bu aklamann yaplaca yer deildi. Bugn hala Bosna Hersekte ar
milliyeti etnik hareketler vardr ve aktif bir ekilde almalarn yrtmektedirler. En bariz rnei ise,
Srebrenitsa treninden bir gn sonra 12 Temmuzda Srebrenitsada etnikler tarafndan speklasyonlar
oluturulmutur. Ve bu etnikler, hayalini kurduklar Mslmansz Byk Srbistan hayallerini duyurmaktan
ekinmemi ve isteklerini korkusuzca dile getirmilerdir. Byk Srbistan, iinde hi bir Mslmann
olmad ve Srp olmayanlarnda ho karlanmad bir devlet. Maalesef bu dncelerinden dolay hi biri
herhangi bir ceza almamaktadr. Ayrca lkedeki komnist sistemin yklmasndan bu yana yksek oranda
mevcut olan isizlikte bir ok anlamazla ve atmaya neden olmaktadr.

Dzevada Susko, Dayton Antlamas ile ilgili olarak, bu antlamann lkeye bir mevcudiyet
kazandrdn ve ksa sreliine de olsa bar saladn aklamtr. Dayton
imzalanmadan nce Bosna Devletinin ad Bosna Hersek Cumhuriyeti iken Dayton Bar
Antlamasnn imzalanmasyla Cumhuriyetin kaldrldn bunun yerine lkenin ad
Bosna Hersek olarak deitirildiini belirtmitir. Ayrca Susko, bu antlamann lkeyi iki
entiteye blp RS ve FBiH diye ayrdnn altn izmitir. Aklamalarnda, RSnin niter
bir yapya sahip olduunu, FBiHin kendi iinde on kantona ayrldn ve her kantonun
kendi iinde ayr yasama, yrtme ve yargya sahip olduunu aklam ve lkenin mevcut
siyasi yapsndan bahsetmitir. Bu durumun lkede aksaklklara, yolsuzluklara neden
olduunu nk denetiminin yaplmasnn zor olduunu belirtmitir. Suskoya gre,
Dayton Bar Antlamas lkedeki etnik temizliin, katliamn bir kantdr. Buna en byk
rnek de RSdir. Ayrca, Dayton Antlamas ona gre sadece bir bar antlamas deildir.
Bu antlama ile lkenin anayasas oluturulmutur. Suskoda Mirsad Kariin yorumlarna
benzer olarak Daytonun drdnc maddesinde yer alan, anayasa maddesine dikkat ekmi
ve bunun tarihte bir ilk olduunu sylemitir. Ona gre bu szde bir bar antlamasyd
fakat lke Srplar, Bonaklar ve Hrvatlar olarak etnik gruba blnmt. Ve her ey bu
noktada deiiyordu. Bu durum Bosna Hersekin siyasi yapsn, sosyal yapsn ve
ekonomik yapsn olumsuz ynde etkilemekteydi. Susko, Daytonun kendi iinde bir ok
tutarszla sahip olduunu bu ekilde lkeyi ynetmenin zor olduunu belirtirken unu
eklemitir:
Bir lkede eer baz gruplar kendilerini o lkenin vatanda olarak grmyor ve o vatann yurttalar
olarak hissetmiyorlarsa kendilerini, siyasi olarak onlarn aktif olmasn bekleyemezsiniz.

Dzevada, lkenin blnmln eletirmi ve Bosnann sadece Hrvatlar, Bonaklar ve

Srplardan olumadn Yahudi ve Roman vatandaalarnda lkede yaadn belirtmi ve

76

Sejidi ve Finci davasn rnek gstererek sistemi eletirmitir. Bosna Hersek anayasasnn
adil ve geerli olmadn syleyen Susko, lkede yaayan dier etnik kimlie sahip
olanlarn lkede Cumhurbakan, babakan olamayacan ve adaylklarn dahi
koyamacan aklayarak bu anayasann geersizliini ve eitlik tekil etmediini
belirtmitir. Bosna Hersek, AB yelii iin aday olmak isterken Sejidic ve Finci davasnn
bunun nnde byk bir engel olduunu da eklemektedir. Dzevada Suskoya gre, Bosna
Hersekte etnik kimlik byk rol oynamaktadr ve bu durum lke iin dezavantaj
salamaktadr. Son olarak rportajda Susko unlar belirtmitir:
Dayton kendi iinde tutarsz ve kark bir antlamadr. Son yirmi ylda aratrmaclarn ve
akademisyenlerin yapt aratrmalara gre bu antlama Bosna iin uygun deildir. Ben kurucu devletlerin
etnik gruplarn bir paras olarak grmyorum kendimi. Bende dier vatandalar gibiyim, bu lkenin
vatandaym Bosna Hersek vatandaym. Bosna Hersekin hala demokratik bir lke olduunu idda
ediyorlar. Bosna etnik gruba blnm durumda ve milliyetilik, ayrmclk bukadar belirgin iken nasl
demokratik olabiliriz ki?

lkedeki mevcut durumu bu ekilde aklayan Dzevada Suskonun yorumlar da dier

akademisyenlerle paralellik gstermektedir.
29 Temmuz 2015 tarihinde Uluslararas Saraybosna niversitesinde gerekletirmi
olduum rportajm niversitenin Uzman Asistan Nerkez Opacin ile gerekletirdim ve
yapm olduum bu rportajda Opacin, etnik kimliin siyasette yer ald nemin dier
yllara kyasla dahada azaldna ve ekonomik problemlerin halkn gznde daha n plana
ktna deinmitir. Fakat yinede etnik kimliin siyasetteki yerinin nemli bir boyutta
olduunu da belirtmitir. Nerkez Opacine gre siyasetteki atmalarn en nemli
nedenlerinden biri; anayasann eit ve adil olmayan maddeleridir. Opacin yaptmz
rpotajda bu durumu yle aklamtr:
rnek verecek olursam, Bosna Hersekte Srp, Bonak ve Hrvat rkna ait olmayan kiilerin bakanlk
seimlerine katlamamas, biliyorsunuz ki Sejidic ve Finci davas bunun en iyi rneini oluturmaktadr.
Bosna Hersek Anayasasna gre, dier etnik gruplarn seimlerde kendilerini temsil etme hakk yoktur nk
onlar ounluu oluturmuyor. Bosna Hersek Anayasas halen daha savatan kalmadr ve deitirilmemitir.
Evet Dayton ile sava sona erdirildi fakat bu antlama bir ok sorunun zlmesine yardmc olamad. Dier
bir yandan, Bosnada halkn oy verme davran da bir dier problemi oluturmaktadr. Halk, hala,
seimlerde kendi rkndan olan partilere oy vermektedir, dier problemleri gz ard etmektedir ve buda lke
iin nemli bir sorun tekil etmektedir. Nedeni ise; dier partiler iin oy kullanrlarsa bu durumun sonradan
onlar iin tehdit tekil edebilme olaslnn olmasdr. Biliyoruzki bu durum sava srasnda yaand. Fakat,
benim kiisel grm u ki; bu durumun deimesine dair lkede giriimler var ve insanlar artk oy
kullandklar partilerin, lke sorunlarn zmek iin hi bir giriimde bulunmamalarndan dolay, halk bu
partileri cezalandrmaya balad. unu da eklemek isterim ki; bilindii zere savan kma nedenin banda
etnik kimlik bulunmaktadr fakat gerekten bu durum deimek zere, zellikle son seimlere baktmzda
evet belki milliyeti partiler seim sonularnn galibi oldu fakat bu demek deildir ki lke ounluunun
oyunu elde ettiler. Tam anlamyla kazandklar anlamna gelmemektedir. Bu durumun tamamen deimesi ve
halkn baz eylerin farkna varmas zaman alacaktr. Benim grm olumlu yndedir. Gelecek seimlerden
daha farkl sonular beklemekteyim.

Nerkez Opacinin grleri dier akademisyenlere kyasla biraz daha olumlu yndedir.

77

Halkn bir ou her ne kadar milliyeti partiler iin oy kullanm olsada, yava yava
deiime dair iaretlerinde bulunduunu aklamtr. Bosna halknn, etnik kimlii
seimlerde artk ok n plana karmadklarn nk setikleri partilerin verdikleri szleri
yerine getirmedikleri, sosyal ve ekonomik anlamda bir gelime katedemediklerini
dndnn de altn izmektedir. Son seimlerin kazanan olan SDPyi rnek gsteren
Opacin, partinin kendisini ok etnik yapl bir parti olarak tanmladn ve lke genelinde
ounluu elde ettiini aklam fakat verdikleri szlerin neredeyse ounu yerine
getiremediklerini belirtmitir. Ve bu durumun Bosna halknn gznde, siyasetilere olan
gveni azaltmakta ve oy kullanma orannn azalmasna neden olduunu aklamtr. Son
verilere gre Bosna Hersekte halkn yaklak olarak yzde ellisi sadece oy kullanmtr,
geri kalanlar ise oy kullanmaya gitmemitir. Opacine gre problemlerin ou anayasann
eitsizlii ve adil olmayndan kaynaklanmaktadr. Dier etnik gruplarn yeteri kadar
temsil edilemediklerinin altn izen Opacin u szleri eklemitir:
Eer bir lkede halk yeterince iyi temsil edilmediini dnyorsa, bu halkn siyasete katlmn ve oy
kullanmasn bekleyemezsiniz, siyasetilere gvenmesini de bekleyemezsiniz. te tam da bu durum lke iin
byk bir tehlike arz etmektedir.

Sonu olarak Opacin, son zamanlarda Bosnada etnik kimliin hala etkili olduunu fakat
ekonomik karlarn n plana getiini belirterek halkn artk baz eylerin farkna vardn
belirtmitir. Ona gre zaten normali de budur, etnik ayrmcln ortadan kalkmas ve
lkenin geliebilmesi iin dier nemli sorunlara dikkat ekilmesi gerekmektedir. Nerkez
Opcine gre Bosna halknn farknda olmas gereken en nemli konu, sadece bir araya
gelerek bir ok eyin stesinden gelinebilecei, farklar yaratlabileceidir. Halkn deiim
iin aba gsterdiini fakat bu abannn yeterli olmadn belirterek, yinede dne gre
etnik kimliin ok ncelik tekil etmediini nemle vurgulamtr.
Son Rportajm 21 Temmuz 2015 tarihinde, Sarajevo Develet niversitesi retim
grevlisi, Siyaset Bilimci Prof. Dr. Esref Kenan Rasidagi ile Sarajevo Metropolis Cafde
gerekletirmi

bulunmaktaym.

Rasidagie

gre,

lkedeki

siyasi

atmalarn,

anlamazlklarn en byk nedenlerinden biri gemie dayanmaktadr yani 1992 ve 1995

yllar arasnda yaanan Bosna Hersek Savana. Dier akademisyenler gibi Rasidagite
Dayton ile savan sona erdiini fakat bununla birlikte lke topraklarnn blnp etnik
ayrmcln belirginletiini belirtmitir. Yaplan bu antlamann sonucunun kimseyi
memnun etmediini syleyen Rasidagi, sava sonras dnemde zellikle etnik grup
arasnda bir ok anlamazln ve atmalarn ktn sylemitir. Ortaya kan gr
ayrlklarnn sonucu, lkeye negatif ynde yansmtr. Bosna Hersekte etnik kimlii her

78

alanda kullanan, zellikle bunu bir savunma arac olarak kullanan Srplara ve Hrvatlara
dikkat eken Eref Kenan Rasidagi, byle bir ortamda etnik kimliin ne kmamasnn
imkansz olduunu belirtmitir. Daytonun etnik olarak ayrtrlm bir millet yarrattn
savunan Rasidagi, bu antlama ile etnik kimliin daha ok n plana ktn belirtmitir.
Buna rnek olarak, Bosna Hersek iinde oluturulan RS ve FBiHi rnek gstermitir.
RSde nfus ounluunun Srplar tarafndan, FBiHde ise Hrvat ve Bonak arlkl etnik
gruplardan olumas en belirgin rneidir. Eref Kenan Rasidagi, Bosna Hersekin sisyasi
ve etnik kimlik problemini yle aklamaktadr:
Hrvatlar, Srplar ve Bonaklar ayn lke ierisinde yaamaktadr fakat toprak olarak blnmlerdir.
Bosna Hersekte etnik olarak farkllk gsteren toplumlar farkl toprak paralarnda yaamaktadr (RS ve
FBiH rnei). Bugn bu halde olmamzn tek nedeni gemitir. Asl neden Dayton Bar Antlamas ve
anayasadr. Bosna Hersekte yaamn her alannda etnik kimlik en nemli unsuru oluturmaktadr. zellikle
siyasi yapnn ierisinde ak ve belirgin bir ayrm bulunmaktadr. Mesela, RSde Srplarn oy ounluunu
elde edip; FBiHde ise Bonak ve Hrvat partilerin oy okluunu elde etmeleri gibi. Eer bir lkenin
anayasas etnik kimlie gre oluturulmu ise, halkn oy verme davrannn veya siyasi ynelimlerinin farkl
olmasn bekyemezsiniz. Bunun baka bir yolu yoktur nk sistemin kendisi bunu gerektirmektedir. Bosna
Hersekte arlkl olarak Bonaklardan oluan sosyal demokrat bir parti dnn ve bu parti herhangi bir
etnik kimlie sahip olmasn, tm halk iine alarak ideolojilerini yrttn varsayalm. Tek karnn etnik
farkllk gzetmeksizin toplumun refah ve gelimesi olsa dahi halkn ynelimi yine de kendi etnik
yaplarndan olan partilere kayacaktr. lk bata halkn desteini alp, olumlu etkiler braksada, sonu oy
kullanmaya geldiinde kazanan yine milliyeti partiler olacaktr. te Bosna Hersekin gerei budur.

Rasidagi, sonularn lkede pek deiime uramadna dikkat ekmitir. Nedenini ise
lkenin mevcut anayasasna dayandrmaktadr. zellikle Srplarn ar milliyeti olduuna
vurgu yapm ve Srplar ile Hrvatlarn etnik kimliklerine gre oy kullandn nk kendi
karlarna lkenin karlarndan daha ok nem verdiklerini belirtmitir. Normalde sosyal
demokratlarn lkedeki tm halkn karlarn, haklarn gzetmek iin olduklarn belirtmi
fakat gerek hayatta bunun uygulanmaya gemediini sylemitir.
Sonu olarak, Bosna Hersekin bakenti olan Sarajevoda be nemli akademisyen ile
yapm olduum rportajlarda, her birinin ortak gr olan anayasann lkenin yapsna
kesinlikle uymad ve mutlaka deitirilmesi gerektii ynnde olmutur. Uzman Asistan
Nerkez Opacin, son yllarda az da olsa deien ynelimlerin ileriki seimlerde daha da
artacann altn izmi ve gelecek seimlerden umutlu olduunu belirtmitir. Opacinin
grne gre, halkn gelecek seimlerde etnik kimlikten ziyade lkede yaanan ekonomik
ve siyasi krizlere kar daha duyarl hale gelme olasl yksekken, Prof. Dr. Rasidagie
gre bu durumun deimesi zordu nk halen daha halk iin etnik kimlik en nemli
unsuru tekil etmekteydi. Ayrca, Mirsad Kari ve Velid Draganoviin grleri de
Raidagi ile pararlellik gstermektedir. lke sahip olduu bu anayasa ile uzun bir sre da

79

6.

GNCEL SYASET BELRLEYEN NEML MESELELER

6.1

DAYTON LE ORTAYA IKAN SORUNLAR

21 Kasm 1995 tarihinde hazrlanan Dayton Antlamas, 14 Aralk tarihinde Bosna

Hersekin Babakan Alija zzetbegovi, Srp Bakan Slobodan Milosevi ve son olarak
Hrvat Bakan Franjo Tudjman tarafndan imzalanmtr. Antlamann amac sava
durdurmak ve yeni bir Bosna Hersek oluturarak lkeyi yeniden ina etmekti. lkenin
Babakanlar tarafndan imzalanan bu antlamann on birinci ekine gre, Bosna Hersekin
byk bir ksm uluslararas rgtlerce denetlenecekti ve bu durum savatan sonra yaplan
ilk seimlere (1996 yl seimleri) kadar srmtr.
Yaplan bu anlamann sonrasnda lkede dzen deimi ve Bosna Hersek Anayasas ile
zayf bir merkezi otorite oluturulurken, daha gl federal birimler oluturulmutur. ( Kara
H., 2015, ss: 75) lkede ordunun yan sra devlet kurumlar da uluslararas organizasyonlar
tarafndan ynetilmi ve bu dardan gelen kiiler alt aya kadar lkede grev yapabilme
yetkisine sahiptiler. lkedeki askeri, ekonomik, siyasi ve hukuki yaplanmalar BM, Avrupa
Konseyi, OSCE ve Uluslararas Para Fonu tarafndan denetlenmitir. lkede nemli lde
hakim olan uluslararas mdahaleler Bosna Hersek Anayasas iinde de yer etmitir. (Girit
., 2015)
lkedeki siyasi yapnn karmakl, karmak ve blnm bir devlet yapsna sahip
olmas brokrasiyi ve ekonomiyi de olumsuz ynde etkilemektedir. Blnm bir
brokrasiye sahip olan Bosna Hersekte toplam yz seksen bakan, alt yz milletvekili ve
yetmi bine yakn devlet memuru bulunmaktadr. lke ekonomisinin belini bken bu
durum, kamu masraflarnn yllk gelire oran bakmndan Bosna, Avrupada ilk srada yer
almaktadr. (Kara H., 2015, ss: 75) lkenin siyasi, ekonomik ve idari sorunlarnn dnda
en kroniklemi problemi yolsuzluktur. Adalet sisteminde bulunan eksiklikler ve bu
problemlerin giderilememesi yolsuzluklarn daha ok nn amaktadr. zellikle lkedeki
etnik milliyetilii ne kartan siyasi partiler, Bosna Hersekin hukuki, siyasi, ekonomik
kurumlarn tmnde karar verici konumda bulunmaktadr ve bu durum yolsuzluklarn
giderilmesini ciddi oranda etkilemektedir. (Kara H., 2015, ss: 75)
Friedman, Dayton Antlamasnn lkeye verdiklerinden ok zarar olduu kansnda olup;
bu antlama ile farkl etnik gruplarn i ie yaad Bosnada, Bosnal Srplar, Bosnal
Mslman ve Hrvatlarn yapay bir devlette bir arada yaamaya zorlandn, oulculuk ve
demokrasinin geri planda brakldn belirtmitir. (Friedman T., 2001)

80

Ortaya kan bu oklu ve dengesiz yap lke parlamentosunda alnan kararlar etkilemekte
ve kararlarn dklne neden olmaktadr. rnein, elde edilen verilere gre, 2006 ve
2010 yllarnda Bosna parlamentosundan toplamda yz seksen yasa kabul edilmiken, 2010
ve 2014 yasama dneminde ise sadece yz alt yasa kabul edilmitir. Bosna Hersekte kan
yasalarn kabul edilirlik orann Komu lkeleri olan Hrvatistan, Karada ve Srbistan ile
karlatrrsak aradaki fark grmemiz daha da kolaylaacaktr. Ayn dnemlerde Karada
Parlamentosu yz elli yasa, Srbistan parlamentosu be yz yasa ve Hrvatistan
parlamentosu yedi yz elli yasa kabul etmitir. (Kara H., 2015, ss: 76)
Devlet dzeyindeki tm kurumlarn (entite, kanton ve belediye dzeyinde) yetkileri ve
sorumluluklarndaki belirsizlikler, hangi kurumun hangi yetkiye sahip olduu gibi
durumlar brokrasinin ilerlemesini, hzlanmasn engellerken, farkl devlet dzeyinde ki
kurumlarn anayasa ve mevzuatlar arasnda uyumazlklarn olduu da bilinmektedir. Tm
bu olumsuz etkenlerin yannda, lke ynetiminde farkl etnik grubun olmas ve
aralarnda g paylamlarnn olmas Bosna Hersekin siyasi yapsn oluturmaktadr.
Bonak, Hrvat ve Srplarn siyasi kurumlarda, devlet dairelerinde belirli sayya gre temsil
edilmesi zorunluluu bulunmaktadr ve alnan kararlarn ve uygulamalarn farkl etnik
grup tarafndan onaylanmas gerekmektedir. Ortaya kan bu durum lkedeki etnik
blnml belirginletirmektedir. Milliyetiliin n plana kt lkede, her etnik grup
ncelii kendi milletinin karlarna, sorunlarna ve menfaatlerine vermektedir. te bu
durum lkedeki siyasetin nn kesen en nemli etkenlerden birini oluturmaktadr. Son
dnemlerde Bosna Hersekte her ne kadar multi-etnik partiler ne kmaya balasa da,
varlklarn nceden beri koruyan milliyeti partiler kendi oligarik yaplarn halen
korumaktadr. Bu nedenden dolay lkede halen ortak vatandalk bilinci yaygnlamam,
sosyo-ekonomik sorunlarn zlmesi iin ortak bir karara varlamamtr. Milliyeti
partilerin halka kar korku politikalar yrtmeleri vatandalar arasndaki phe ve
rekabeti arttrmaktadr. u da eklenmelidir ki, devlet dairelerindeki kayrmaclk tamamen
etnik

kimlie

dayanmaktadr.

Yerel

ynetimlerin

politikasn

etnik

kimlikler

oluturmaktadr. yle ki; FBiHde personel maalar etnik kimlie gre deiim
gstermektedir. rnein, FBiHde Hrvat personel Bonak personele gre daha fazla maa
almaktadr. Bunun sonucunda yerel hizmetlerde verimsizlik ortaya kmaktadr. Buda
ABye girme srecinin nn keserken halkn da yerel ynetimlere gvenini azaltmaktadr.
lkenin iinde bulunduu yolsuzluklar, etnik ayrmclklar, blnmlk, dnml
olarak yaplan Bakanlk Konseyi sistemi, etnik snrlar, merkezi yapnn zayflatlmas,

81

siyasiler arasndaki uyumazlk ve karar alabilme srecinin aksamas lkenin ekonomik,

siyasi, sosyal yapsn ciddi anlamda zedelemektedir. (Kara H., 2015, ss: 76)
Dayton Antlamasnn imzalanmasndan sonra Bosna devlet lideri bu antlamay
birleimin multi etnik yapy devlet egemenliini, yeniden dorulad eklinde
yorumlam, Srp lideri Momcilo Krajisnik ise, Srp varlnn kendi askeri ve polis
gcyle oluumunun zerinde durmutur. Bosna Hrvat lideri olan Kresimir Zubak,
Daytonun blnmeye neden olabileceini sylemitir. Holbrooke ise Daytonun etnik
gruplar, izgiler arasnda bir ara istasyon olduunu sylemitir. Siyaset bilimci David
Chandler Dayton Bar Antlamasn sahte demokrasi olarak tanmlamtr. Savan
sonlanmasn salayan, barn devamna katk salayan ve baz devlet kurumlarnn
glenmesini salayan Dayton Bar Antlamas, Bosna iin oluturduu siyasi sistem, lke
iindeki etnik gruplarn aznlk olduu blgelerdeki problemleri daha da glendirmi ve
arttrmtr. Dayton Antlamasnn drdnc maddesindeki eki, kurumsal dzeyde etnik
ayrm ve uzlatrlmas zor olan ok rkl yapy tanmlayan maddesi Bosna Hersek
Anayasasna eklenmetir. (Girit ., 2015)
Bosna Hersekteki bu karmak yap, brokratik aksaklklar, yolsuzluklar halkn sokaklara
akmasna ve durumu protesto etmesine neden olmaktadr ve bu yzden lkede son yllarda
sokak protestolar artmtr. rnein, 2013 ylnn yaz aylarnda gerekleen brokratik
yavalk yeni doan bebeklere kimlik numaralarnn ge verilmesine neden olmu ve halk
isyan edip sokaklara dklmtr. Eylemler ksa srede lkenin bir ok ehrine
Saraybosna, Tuzla, Mostar, Zenica gibi ehirlere yaylarak halkn yllardr sre gelen bu
aksaklklar protesto etmesine neden olmutur. Halkn protestolar ekonomik problemler
yznden, 2014 ylnda Tuzla, Saraybosna, Biha, Mostar ve Banja Luka gibi ehirlerde
devam etmi, kamu binalar atee verilmi ve bir ok kii yaralanmtr. Ortaya kan sokak
protestolarnn, ayaklanmalarn bir ok ehre yaylmas lkedeki ynetime duyulan fkenin,
memnuniyetsizliin, deiim isteklerinin gemie kyasla glenmekte olduunu
gstermektedir. Siyasi, ekonomik, sosyal yapnn zayfl halkn bir ounun uluslararas
topluma lkenin ihtiyac olduu dncesini benimsemelerine neden olmutur. (Ekinci,
2014, ss: 34-35)
Srp Cumhuriyetinin durumuna baktmzda; 1992 ylnda Bosna Hersekin bamszlna
kar kan Srp milletvekilleri tarafndan ilan edilen RSnin snrlar Dayton ile
belirlenmitir. Savatan nce bu topraklarda Srplarn nfusu %50 civarlarnda iken
savatan sonra demografik deiim ile Srp nfusu %90 civarlarna ulamtr. RSde

82

nfusun ounluunu oluturan Srplar bu topraklarda daha merkezi siyasi ve idari yapnn
olumasna yol amtr. lkedeki Srplarn ounluu RSde yaad iin Bosnal Srplar
lkenin geri kalanyla yeterince ilgilenmemekte ve bu yzden Srplar dier etnik gruplarla
ortak bir vatandalk bilincine sahip olmay baaramamaktadrlar. Bu blgenin siyasetileri
Srp milliyetiliine dayal bir siyasi izgiyi izlemektedirler. Blgedeki gl ve milliyeti
parti SDS, savatan bu yana iktidardaki varln korumu fakat bu durum 2006 ylnda
deimi ve iktidarlk SNSD partisine gemitir. ktidara gemeden nce lml bir izgisi
olan parti daha sonra milliyeti ve poplist bir izgiye gemitir. SNSD ve dier Srplar,
RS halknn kendini Saraybosnaya ait olarak hissetmediini ne srerek sadece kendi
blge sorunlar ile ilgilenip devlet dzeyi sorunlar gz ard ederek FBiH iersindeki
sorunlarla da ilgilenmemektedir. Srp partilerinin ana amac, RSnin zerkliinin daha ok
geniletilmesi ve bamszlklarn talep ederek bamsz bir devlet olmaktr. Bu
topraklarda yaayan Bonak ve Hrvatlar zorunlu olarak g ettirilmi ve bir ok baskya
maruz kalmtr. Bonaklar bu yzden idari yapnn tek merkezli hkmete ve gl yerel
ynetimler altnda yeniden ina edilmesini savunmaktadrlar. (Ekinci, 2014, ss: 35-36)
Hrvatlar ise; bamsz bir devlet olamayacaklarnn bilincinde olup bamsz bir devlet
olma talepleri yoktur fakat, nc bir entitenin kurulmas fikrini savunmaktadrlar.
FBiHdeki Hrvat partiler, lkenin nc kurucu halktan biri olmalarna ramen
nfuslarnn dier etnik gruplara kyasla az olmalarndan dolay yeterince iyi kendilerini
yanstamadklarn belirtmektedirler. Hrvat milli karlarna aykr bulduklar bir ok
soruna sahip olduu iddiasnda bulunan Hrvat partiler, gemi l Bakanlk Konseyi
seimlerinde

Bonaklarn

setii

lml

Hrvat

adaylarnn

konseye

seilmesini

eletirmilerdir. Nedeni ise kendi gsterdikleri Hrvat adaylarn seilmemesidir. Hrvatlarn

talepleri, zellikle blgenin gl partileri olan HDZ 1990 ve HDZ BiHin talebi l
Bakanlk Konseyi yelerinin halk tarafndan seilmesi yerine etnik yap yeleri
tarafndan ayrca seilmeleri gerektii dncesini savunmaktadrlar. Hrvatlarn bir dier
talebi ise, Mostar merkez olmak zere (Mostarda Hrvat nfusu ounluu
oluturmaktadr) Hrvat nfusunun ounluunu oluturduu ehirlerde Hrvat entitesinin
kurulmasn talep etmektedirler. Hrvat siyasetilere gre bylece karar almada yaanan
sorunlar ortadan kalkacaktr. Bu durumda etnik temelli siyasi dncenin benimsenip
yerleeceini dnen Srplarda Hrvatlar desteklemektedirler.(Ekinci, 2014, ss: 36-37)
Dier nemli unsurlardan birisi ise; Sejdi-Finci davasdr. ki Bosna Hersek vatanda olan
biri Roman asll Deryo Sejdi, dieri ise Yahudi asll Jakob Finci, Avrupa nsan Haklar

83

Mahkemesine dava amtr. Nedeni ise; l Bakanlk Konseyi ve Halklar Meclisine

sadece etnik gruba ait vatandalarn ye seilip dier etnikten olanlarn ise seilememesi
ve bu durumun onlara kar yaplan bir hakszlk olarak grlerek bunu Avrupa nsan
Haklar Mahkemesine tamlardr. Alan bu davalar 22 Aralk 2009 tarihinde
sonulanmtr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Sejdi-Finciyi hakl bularak mevcut
dzenlemelerin Avrupa nsan Haklar Szlemesine aykr olduu kararna varmtr.
Fakat Bosna Hersekin mevcut yaps etnik yapnn kuruculuu zerine kurulmutur ve
bu durumun deitirilmesi lke asndan ok zor bir sre demektir. AB ve Avrupa
Konseyinin basklar sonucu ve bunun yannda uluslararas aktrlerin etkisiyle gerekli
deiiklikler iin ilk kez 13 Ekim 2011 tarihinde Bosna Parlamentosunda admlar atld.
Sonu olarak Hrvar partilerinin kendi taleplerinin karlanmad srece bu deiiklie
destek vermeyeceklerini bildirmeleri zerine deiiklik gerekletirilemedi. ABnin
ncl ve gzetiminde 2013 ylnda Brkselde Yksek Dzeyli Diyolog Toplants
dzenlenmi ve yedi parti bir araya gelerek 1 Ekimde Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
kararn uygulayacaklarna dair anlama imzaladlar. Anlamann ierii, l Bakanlk
Konseyi yelerine etnik bakmdan dzenlemelerin getirileceine ve iki yenin FBiHden,
bir tanesinin RSden seileceine dair karar alnd. Bu nerilerin kendi karlarna ters
dtn syleye Hrvatlar, deiiklik teklifine ynelik olumsuz tutumlar halen devam
etmektedir ve Avrupa Parlamentosunun grleri de Hrvat milletvekillerini desteklemekte
olup dier partileri merkeziyeti ve federalizme aykr hareket etmekle sulamaktadr.
(Ekinci, 2014, ss: 37-38)
Hrvatlar iin zel bir neme sahip olan ve Hersekin merkezi olan Mostarn durumuna
baktmzda ise; Hrvat nfusunun en youn olduu bu ehir savatan sonra ikiye
blnm, Bonak Mslmanlar Mostarn dou tarafna yerlemi ve Hrvatlar ise batya
yani ehrin en zengin blgesine yerlemitir. Srplarn ou ise ehri terketmitir. ehrin
gnmzdeki durumu ayn bu ekilde blnm bir halde devam etmektedir. ehirde
atmalarn youn olduu dnemde 1996 ylnda Dayton Antlamas Mostarn idari yaps
iin Geici Stat kabul edildi. Geici Stat, ehri ikiye blm Hrvat ve Bonak blgeleri
olarak ayrmtr. Bu durum ise kesin bir ekilde etnik ayrmcl pekitirmi,
resmiletirmitir. Bir ok anlamazlklara ve tartmalara neden olan bu ayrmclk en son
2004 yl il meclisi seimlerinde HDZ BiH ve SDA arasnda kan tartmalardan dolay
Yksek Temsilci olan Paddy Ashdown, Geici Stat zerinde deiiklikler yapmtr.
Yaplan deiiklikler iki tarafda memnun etmemitir. Yaplan deiiklik ile alt yeni seim

84

blgesi oluturulmu, il meclisindeki ye saylar azaltlm ve bylece ama etnik gruplar

arasndaki karar alma anlayn gelitirmeyi amalamtr. Bu sonu ile SDA Bonaklarn
Mostarda aznlk durumuna debileceini bu yzden tekrar eski yapya dnlmesini
isterken, HDZ BiH, Mostarn tamamen btnlemesinden yana olmutur. Ortaya kan
anlamazlklar ve uyumazlklar nedeniyle Bosna Hersek Anayasa Mahkemesi 2010
ylnda bu maddeleri iptal etmitir. 2012 ylnda yaplan yerel seimler iki partinin
anlamazlndan dolay Mostarda yaplmamtr. Sonu olarak iki parti arasndaki
anlamazlklar gnmzdede srmektedir ve karar alma konusunda bir ok ayrlklarn
kmasnn yannda blnmlk halen devam etmektedir. (Ekinci, 2014, ss: 38-39)
6.2

NFUS VE EKONOMK KAYNAKLI SORUNLAR

Nfus konusunda birok probleme sahip olan Bosna Hersekte 1991 ylnda yaplan nfus
saymna gre, lkenin toplam nfusu 4,3 milyon iken, 1992 ve 1995 yllar arasnda
yaanan savatan dolay yaklak olarak 2,2 milyon vatanda evlerini terk etmek zorunda
kalmtr. Bir ok vatanda lm, kaybolmu yada yaadklar ehirleri terketmek zorunda
braklmtr. Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserliinin verilerine gre; Bosna
Hersekte bugne kadar bir milyonu akn kiinin sava ncesinde yaadklar yerlere geri
dndklerini gsteriyor. Bu demek oluyorki sava nedeniyle evlerini terk etmek zorunda
kalan halkn sadece yars geri dnmtr. Tahminlere gre, sava srasnda lkeyi terk
edenlerin yaklak olarak be yz bininin farkl lkelerde kalmaya devam ettikleri ve bu
kiilerin yzde sekseninin bulunduklar lkelere kalc olarak yerletikleri tahmin
edilmektedir. Bosna Hersekte nfus saym konusunda bir anlamaya varlamama
sebeplerinden biri, Bonak politikaclarn nfus saymlarnda tm vatandalarn Bosnal
olarak saylmasn talep etmeleri Hrvat ve Srp politikaclarn ise bu talebe kar
kmalardr. (Trbedar E., 2011)
lkede uzun yllar nfus saymnn yaplamamas, din ve etnik gibi unsurlarn nasl
deerlendirileceine dair anlamazlklarn kmas ve Bonaklarn katliam sonras oluan
yeni nfusa dair endielerinin olmas gibi nedenlerden dolay uzun sre nfus saym
yaplamamtr. lkede savatan sonra ilk defa 2013 ylnda yaplan nfus saym
sonularnn 2014 ylnda aklayacaklarn syleyen yetkililer bu tarihi dahada
uzatmlardr. 2013 ylnda yaplan nfus saymnn en nemli zellii Bonaklarn ilk defa
dini bir grup olarak deil etnik ve milli unsur olarak deerlendirilmesidir. Bonak ve Hrvat

85

sivil rgt kurulular savatan nce yaadklar yerleri sava nedeniyle terk etmi kiilerin
daha nceden yaadklar bu blgelerin nfusu iinde yer almalar iin almalar
yapmlardr. Bu konuda en ok alma yapan kurululardan biri 1 Mart Vatandalar
Koalisyonudur (STK). STKnn bir dier nemli ilevi 2014 seimlerinde RSden ortak
liste kartmak iin dokuz siyasi partiyi bir araya getirmitir. Bir araya gelen bu partiler
Anavatan Koalisyonu adnda seim ittifak oluturarak, yaadklar yerleri sava nedeniyle
terkeden vatandalarn, yaadklar blgelere geri dnmeleri iin ellerinden geleni
yapacaklarn aklamlardr. (Ekinci, 2014, ss: 39-40)
Sonu olarak, Bosna Hersekte 1-15 Ekim 2013 ylnda yaplan nfus saymnn iki yla
akn sredir aklanmamas halkn tepskisini toplam ve bu durum vatandalar arasnda
gerginlie neden olmutur. Bonak Kltr Birlii Bakan Senadin Lavi yapt basn
aklamasnda nfus saym sonularnn neden aklanmadna hi bir anlam
veremediklerini, nfus saymnn lke planlamas ve geliimi iin nemli olduunu
aklamtr. Lavi sonularn aklanmamas kime ve nasl yarar salyor? sorusunu
yneltmitir. Sejfudin Toki 15 ise nfus saymlarnn aklanmamasnn nedenini baz
Bonak vatandalarn nfusdan karlmak istenmesi olarak aklamtr.
Bosna Hersekin Devlet statistik Kurumu Bakan Zdenko Milinovic, nfus saym
sonularnn 1 Haziran 2014 ve 1 Haziran 2016 yllar arasnda aklanacan bildirmitir.
Milinovic ayn zamanda Avrupa statistik Ofisinin de onay alan sonularn baarl
getiini bildirmitir. Dier yandan ise; ekim aynda yaplan nfus saymnda nfusun
yzde krk n oluturan Bonaklar, saymlar esnasnda Srp asll anketrlerin
Bonaklar saymayarak kurallar inediklerini belirtmilerdir. Basnda yer alan bir olayda
ise, Srebrenitsada iki enketr nfus saym belgelerini restorantta doldururken
yakalanmtr.
Bosna Hersek savatan nce ar sanayi alt yapsna sahip bir lke iken savatan sonra bu
durum deiti ve lkenin bir ok fabrikas sava esnasnda yklp, yamaland. Bosna
Hersekin on byk sanayi kuruluu toplam istihdam ve retimin yarsn karlayacak
byklkteydi. Sava ncesi dnemde yaplan retimler genellikle Yugoslavyann i
pazarnn ihtiyalarn karlamak zere kurulmutu fakat bugn lkenin ekonomik yaps
ciddi oranda bozulmutur.

15Halklarn

Eitlii Hareketi Bakan

86

Siyasi yaplanmann dzensizlii, yolsuzluklar, oklu dzen ekonomi, maliye ve ticari gibi
bir ok alanda lkenin olumsuz ynde etkilenmesine neden olmaktadr. Bosna Hersek
ekonomik olarak en ok 2008 yl finans krizinden zarar grmtr. 2009 ylnda ise yzde
orannda klme yaamtr. Bu dnemden sonra lke kalknmaya alsada ok byk
bir byme gerekletirememitir. 2008 ylndan bu yana hi deimeyen kii bana den
yllk gelir, 4,500 Dolar civarndadr. Baz yapsal sorunlar nedeniyle lkedeki d
yatrmlar 2008 ylna gre 2009 ylndaki yatrmlar yaklak olarak onda bir oranna kadar
inmitir. Daha sonraki yllarda bu oran art gstersede kriz ncesi dnemin verilerine
halen daha ulalamamtr. lkede yaplan zelletirmeler ile bunun yannda baz
firmalarn iflas etmesiyle bir ok kii isiz kalmtr. Bosna Hersekin kanayan yaralarndan
biri de isizliktir ve bu oran 2000 ylndan bu yana yzde yirmi be, otuz civarnda olup
daha aza indirgenememektedir. sizliin zorlatrd artlarda gen nfus i bulmakta
zorlanmakta ve lkeyi terk etmektedir. Son verilere gre lkedeki isiz gen nfus oran
yzde altm lere varmaktadr. 2014 ylnn ubat aynda isizlik yznden lkenin bir
ok blgesinde halk sokaklara dklm ve bu durumu protesto etmitir. Halen zerindeki
krizi atamayan Bosna, Mays 2014 ylnda sel felaketi ile de boumak zorunda kalm ve
bu durum lke ekonomisini ciddi ekilde ypratmtr. (Ekinci, 2014, ss: 40-41) Siyasi
yolsuzluklar, ekonomik krizler, isizlikle bouan Bosna son zamanlarda turizmden
kazanmaya baladysada bu lkenin kalknmasna yetmemektedir.
6.3

AB YELK SREC

Bosna Hersek ile AB ilikilerinin gemii Nisan 1992 tarihine dayanmaktadr. AB, Bosna
Herseki bamsz bir devlet olarak tanm ve AB ile yaknlama sreci balamtr. Bosna
Hersek, Bosnal Srplarn da yardmyla 1992 ylnda balayan sava 1995 ylnda Dayton
Antlamasnn imzalanmasyla son bulmutur. Bosna Hersek savann bitiminden sonra
1996 ylnda AB, Bat Balkan lkelerine ynelik olarak Blgesel Yaklam politikas
gelitirmitir. ABnin hazrlad blgesel yaklam politikasnn Bosna Hersek iin
hazrlanan ierii u ekildedir: (Mujezinovi M., 2002, ss: 73-74)
i. Bosna Hersekin gmrk, t ticaret politikasnn gelitirilmesi ve lkenin anayasasnda
belirtilen ilevsel kurumlarn kurulmas,
ii. lkenin her blgesini kapsayacak ekilde kiilerin, mallarn ve sermayelerin serbest
dolamnn balatlmas,

87

iii. Yksek Temsilciler Kurumu16 ile arada i birlii iin ilikilerin kurulmas ve buna Brko
konusununda dahil edilmesi,
iv. FBiHin ilevselliini ve kuruluunu gsteren somut belgelerin gereklilii ve Mostarn
ortak ynetiminin ve polis tekilatnn kurulmasna dair somut belgelerin gereklilik
gsterilmesi.
v. OHR Dayton Antlamasna

17

aykr bulduu tm yaplarn kaldrlmasn talep

etmektedir ve Uluslararas Mahkeme ile ibirlii ierisinde olup Bosnal sava sulularnn
yakalanp mahkemeye sevk edilmesi.
AB, Bosna Hersek iin hazrlad blgesel yaklam politikasna uymad taktirde tand
ticari ayrcalklar durduracan ve yapacak olduu mali yardmlarn sadece Dayton Bar
Antlamasnn artlarnn yerine getirilmesi ile mltecilerin lkeye geri dnmeleri halinde
kullanabileceklerini belirtmitir. (Mujezinovi M., 2002, ss: 74)
AB, 2005 ylnn Nisan aynda Avrupann Geleceinde Balkanlar ad altnda rapor
yaynlamtr. Balkanlar Uluslararas Komisyonu (International Commission on the
Balkans) bu raporda aka Bosna Hersekin ABye katlabilmesi iin anayasal deiikliin
gerekletirilmesinin gerekliliine dair uyarda bulunmutur. lkedeki siyasi geliimi takip
eden uluslarars aktrler, 1995 ylnda Dayton ile kurulan anayasann ilevselliini
yitirmeye balad ve ABye katlabilmek iin anayasal deiiklie ihtiya olduunu
belirtmilerdir. OSCE, 2014 ylnda yaplan seimleri siyasi iradenin eksiklii ve Bosnada
mevcut olan etnik blnmlkten daha teye gitmesine engel olan Dayton Bar
Antlamasndan ve gerek sreten uzaklamas olarak deerlendirmitir. Buna benzer
olarak Avrupa Komisyonu 2013 ylnda yaynlad lerleme Raporunda da benzer ifadelere
yer vermi ve lkenin AB entegrasyon srecinde duraklama yaadn belirtmitir. Fakat
dier bir yandan elikili olarak AB zel Temsilicisi Peter Sorensen Bosna Hersek iin u
ifadeleri kullanmtr: (Girit ., 2015)
Bosna Hersek karmak bir anayasal yapya sahip, () Bu karmakla ramen biz deneyimlerimize
inanyoruz ki; Bosna Hersek, lkeyi nihai yelie tayacak ekonomik, sosyal, siyasi ve dier basklara kar
direnebilecek yollara sahip. Buna karn, Bosna Hersekin ynetimdeki ve reformlardaki gncel belirgin baz
zayflklarnn zerine gitmesi gerekiyor.

16Office

of the High Representative (OHR).

Bar Anlamasnn orjinal ad, Bar iin Genel erevedir

17Dayton

88

2008 ylnn Haziran aynda Bosna ve AB arasnda stikrar ve Ortaklk Anlamas

imzalanm (Stabilization and Association Agreement) fakat bu anlama ile bir sonuca
varlamamtr. Nedeni ise; Bosna Hersek, ABnin beklentilerine cevap verememitir.
ABnin talep ettii anayasal deiiklikler ve reformlar gereklememitir. Bosna Hersekin
ABye katlabilmesi iin nce onun talep ettmi olduu siyasal yapnn yeniden
dzenlenmesi, idari ve hukuku yapnn dzeltilmesi, yolsuzluklarla mcadele gibi nemli
konularda gelime katetmesi gerekmektedir ve ABde bunu vurgulamaktadr. AB, Bosna
Hersek ile uyum srecinin yava ilemesinin nedenini siyasiler olarak belirtmi ve yapm
olduu uyarlarn dikkate alnmamas halinde Bosna Hersekin ABye katlm konusundaki
bavurularn

dikkate

almayacaklarn

belirtmitir.

Bosna

Hersek

halk

lkenin

geliebilmesi ve ilerleyebilmesi iin ABye katlmn gerekli olduunu dnmekte ve

bunun iin imza kampanyalar dahi dzenlemektedirler. Halkn neredeyse yaklak %85i
ABye katlm desteklemektedir. Siyasi aktrlerin bu duruma dair uyarlar ve halkn
isteklerini gz ard etmeleri lkedeki gerilimi, huzursuzluu ve etnik milliyetilii
arttrmaktadr. (Kara H., 2015, ss: 76-77)
Dier bir yandan, Bosnann ABye yelik bavurusu yapabilmesi iin ABnin iki nemli
art daha bulunmaktadr. Bu artlardan bir tanesi AHMnin Sejdi-Finci davasnda vermi
olduu kararlarn bir an nce uygulamaya konmas ve AB sreci iin etkin bir ekilde
alacak koordinasyon merkezinin kurulmasdr. Henz istenilen bu artlar yerine
getiremeyen Bosna Hersek iin AB sreci askya alnma noktasna gelmitir. zellikle
Sejdi-Finci davas iin gerekli uygulamalarn yaplmamas ABnin lkeye salad maddi
yardm 2013 ylnda dondurmasna neden olmutur. Bunun karlnda ise, Bosnal
siyasetiler ABnin n grd artlar hafifletmelerini talep etmilerdir. Ayrca AB,
lkede bulunan BM Temsilcilik Ofisinin kapatlmas gerektiini aksi takdirde Bosnann
ABye alnmayacan bildirmitir. (Ekinci, 2014, ss: 42)
Sonu olarak, Bosna bir an nce gereken reformlarn ve dzenlemelerin yaplmas iin
devlet kurumlar, kantonlar, birimler ve belediyeler ile bir araya gelip bu sre iin
almalar yapmaldr. AB sreci iin yetkililer ncelikle anayasa dzenlemeleri yapp
yolsuzluun nne gemeli ve lkede hakim olan isizlik orann en aza indirgemeleri
gerekmektedir. Halkn yaam kalitesi attrlmal, verilen hizmetlerin kalitesi en iyi seviyeye
getirilmelidir. AB entograsyonu iin etkili mekanizmalar kurulmal ve insan haklar iin
gerekli birimler kurulmaldr. (Kara H., 2015, ss: 77)

89

AB,

Kasm 2010 ylnda BiH vatandalarna vize uygulamasn kaldrmtr, Bosna

pasaportlar ile halk Avrupaya rahat bir ekilde giri k yapabilmektedir.

7.

SONU

Avrupann ortasnda yer alan, stratejik konumu ile nem arz eden Bosna Hersek, savala
birlikte (1992-1995) zor srelerden gemi ve siyasi, ekonomik ve sosyal adan bir ok
zedelenmelere maruz kalmtr. Savatan sonra artan etnik ayrmclk, blnmlk,
siyasete yansm ve halk savatan gnmze kadarki srete partilerin etnik yaplarn
dikkate alarak oy kullanmaktadr. Fakat 2014 ylnda yaplan son seimlerde, zellikle
Sarajevo gibi byk ehirlerde oy verme davran etnik kimlikten ziyade, lkenin
kalknmasn salayacak, isizlik orann azaltabilecek, ekonomik bunalmn giderilmesi
iin alabilecek partilere doru kayma gstermektedir. Bir dnem lml ve ulusal
olmayan partilerin oy oranlarnda azalma grlsede, daha sonraki seimlerde bu durum
deimi ve yine milliyei partilerin iktidarl ile sonulanmtr. lkenin halen iinden
kamad ekonomik bunalm etnik kimlik ayrmndan ok daha nem arz etmeye
balamtr. Dier bir yandan, Mostar, Zenica gibi kk ehirlerde etnik kimliin oy
verme srecinde daha etkili olduu da grlmektedir.
Dayton Antlamas ile yeniden kurulmu olan Bosna Hersekte sadece sava sona ermi
fakat bu antlama ile etnik blnmlk, siyasi krizler ve ekonomik bunalmlara zm
getirilememitir. Dayton Antlamas ile lkenin kanayan yaras olan etnik blnmlk
kesinlemi, farkl zerk birim ortaya kmtr. Bugn hala Bosna Hersekte
gvensizlik ortam mevcuttur ve etnik milliyetilik sosyal ve siyasi hayatta etkisini
srdrmektedir. Tarihte ilk defa grlen bu yap ile devlet iinde devletler kurulmutur.
Bonaklar, Srplar ve Hrvatlar arasnda sekiz aylk srelerle devlet bakanlnn el
deitirmesi, her birimin, her kantonun ayr meclislere ve Cuhurbakanna sahip olmas
lkedeki brokrasinin ar ve yava ilemesine neden olup lkeyi ok bal bir yapya

90

sokmaktadr. lkede asl g Yksek Temsilcinin elinde olup merkezin elinde ok fazla
yetki bulunmamaktadr. (Kara H., 2015, ss: 78)
Uluslararas Sarajevo niversitesi akademisyenleri ile yaptm rportajlarda, zellikle
Yrd. Doc. Dr. Mirsad Kari ile yaptm rportaj lkenin karmak siyasi sistemini
netletirmi ve oy verme sisteminin Bosnada etnik kimlie dayandn kantlamaktadr.
Fakat yine Uzman Asistan Nerkez Opacin ile yaptm rportaj, kendisinin de ifade ettii
gibi zellikle 2014 seimlerinde halkn ekonomik karlarna gre oy kullandn
dorulamaktadr. Siyaset bilimci olan Bosnal akademisyenlere gre, lkede nemli rol
oynayan d aktrler siyasete nemli derecede mdahale etmektedir. Ve Dayton ile
oluturulan karmak yap Yrd. Do. Dr. Mirsad Kariin ifadesi ile uluslararas ilikiler
tarihinde bir ilk tir. Dnya kamoyunun gz nnde yaplan Bosna katliam, etnik
temizlik, halen lke siyasetinde daha etkisini gstermektedir. Yerel ynetimler, kantonlar
arasnda dahi farkllklar bulunmaktadr. rnein, RSde Yerel Ynetimler Bakanl
bulunurken, FBiHde bulunmamaktadr fakat bu bakanln FBiHde de bulunmas blgede
ki hizmet kalitesini arttracak ve yerel birimler ile merkezin e gdmn salayacaktr.
(Kara H., 2015, ss:78)
lke halknn siyasete katlmna baktmzda, halkn ounluunun siyasetilere,
yneticilere kar gvensizlii ve mevcut siyasi ve ekonomik yapnn deimeyeceine
inanc nedeniyle Bosna Hersekte seime katlm oran yksek deildir ve bu oran ok
dktr. Siyasi iktidarszlk Bosna Hersekte bugn de devam etmektedir.
AB ile ilgili henz reform giriiminde bulunmayan Bosnal yetkililer, siyasi, ekonomik ve
hukuki adan da bir yol katedememilerdir fakat ABye katlm lke iin byk nem
tekil etmektedir. 2002 yl Avrupa Komisyonunun birinci ve 2003 ylnda yaynladklar
ikinci stikrar ve Ortaklk Sreci Raporlarnda, sava nedeniyle lkesini terk etmek zorunda
kalm ve farkl lkelere g eden vatandalarn lkeye geri dnmelerinde ilerleme
olduunu, anayasada yer alan devlet kurumlarnn almalara baladklar belirtilmi fakat
AB ve BiH ilikilerinde herhangi bir yol kaydedilememitir. (Mujezinovi M., 2002, ss:
74)
lkede hakim olan kark siyasi yapy dzeltmek biraz zor grnmektedir nk Bosna
Hersekte anayasal reformlarn yaplabilmesi iin kurucu etnik halkn bir birleriyle

91

anlaabilmesi gerekmektedir. lkede karar alabilme yetkisini zorlatran bu sistemden

ziyade ncelikle lkeye tekli devlet bakanl sistemi getirilmeli ve bylece alnan
kararlarn uygulanmas dahada hzlanacaktr fakat sistemin buna msade etmemesi,
engellemesi bu formun olmasn imknszlatrmaktadr. Kendi iinde bir ok tutarszlklar
barndran Dayton Bar Antlamas ile sava sona ermi fakat yinede Bosna iin gvenli
bir ortam yaratlm deildir. Bu antlama katliam ile ele geirilmi topraklarda barn
oluturulduunu ne srerek dier yandan da etnik ayrmcl derinletirip daha da
attrmaktadr.
almann amacn oluturan nemli soru ile Bosna Hersekte ki siyasal sorunlarn
nedenlerine, ulusal kimliin oy verme srecindeki nemli rolne ve Dayton Antlamasnn
lkede neden dzeni salayamadna dair sorular ve cevaplar Bosna Hersekin karmak
siyasetini ve yapsn aklamaya almaktadr. Bu alma, Bosna Hersekte farkl
etnik yapya sahip olan halkn, kendi etnik kimliklerinden olan partilere oy vermeye devam
etme ihtimalinin yksek olup, Dayton Antlamas ile oluturulmaya allan ortak devlet
anlaynn lke bilincine yerlemesinin, uzun zaman alabileceini gstermektedir.

92

KAYNAKA
Kitaplar
Akman, H., 2006. Paylalamayan Balkanlar. IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul.
Bieber, F., 2006. Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector
Governance. Palgrave Macmillan, New York.
Chandler, D., 2000. Bosnia Faking Democracy After Dayton. Pluto Press, USA.
Malcolm, N.,1996. Bosnia: A short History. NY University Press, New York.

93

Sreli Yaynlar
Akarslan, M., 1993. Bosna-Hersek ve Trkiye. Aa Yaynclk, stanbul, ss. 181182.
Arap, E. ve Bayn S., 2014. Josip Broz Tito. Hukuk Gndemi, (2), ss. 82-88.
Azarkan, E., 2011. Slovenya, Hrvatistan ve Bosnann Bamszlk Mcadeleleri ve
Yugoslavyann Dal. Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 8 (2), ss.53-91.
Bozkurt, G., 2010. Tito Sonras Dnemde Eski Yugoslavya Blgesindeki Trkler ve
Mslmanlar. Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, (2), ss.51-95.
Bozkurt, S.G., 2010. Tito Sonras Dnemde Eski Yugoslavya Blgesindeki Trkler ve
Mslmanlar. Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, 10 (2), ss: 51-95.
Ekinci, M. U., 2014. Bosna-Hersek Siyasetinin Anlama Klavuzu. SETA, Seta
Yaynlar, stanbul, ss: 11-124.
ICG Bosnia Report, 1996. Elections in Bosnia & Herzegovina, International Crisis
Group, (16).
lmi Ettler Dernei (LEM), Alija zzetbegovi. stanbul.
Kara, H., 2015. Bosna Hersekte Yerel Ynetimler. ada Yerel Ynetimler, 24 (2),
ss: 63-81.
Mujezinovi, M., 2007. Avrupa Birliinin Bat Balkan Politikas erevesinde Bosna
Hersek ile likileri. Uluslararas Hukuk ve Politika, 3 (2), ss: 67-84.
Numanovi, A., 2011. Dayton Sonras Bosna-Hersek ve Avrupa-Atlantik
Entegrasyonu.Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,Ankara, ss:27-28.
Sahadzic, M., 2009. The Electoral System of Bosnia and Herzegovina. Contemporary
Issues, 2 (1), ss: 61-78
Sobutay, T. ve Akgn, Cem., 1998. Bosna ve Hersek lke Etd. TO Yayn, (24),
stanbul.
T.C. Saraybosna Bykelilii Ticaret Mavirlii, 2015. Bosna Hersek lke Raporu.
Saraybosna, ss:11-12.
Taar, M.M, 1996. Seimler Bosna Hersekte Ne Deitirdi? lke Dergisi, (2).

94

Taar, M.M., 1996. Dayton Anlamas ve Bosna Hersekin Geleceine Dair

Dnceler. lke Dergisi, (12), ss: 1-26.
Tatar, V. ve Toprak, N. G., 2011. Eski Yugoslavyann Blnmesinde sel
Dinamiklerin Etkisi.
Yenign, C. ve Hacolu, ., 2010. Bosna-Hersek: Etnik Sava ve Eksik Andlama,
stanbul Kltr niversitesi ve Beykent niversitesi, ss: 1-23.
Yenign, C. ve Hacolu, ., 2010. Dnya atma Blgeleri. Nobel Yaynlar,
Ankara, ss. 671-691.

95

Dier Yaynlar
afak, Y., 2010. Bosna Sava ve Yugoslavyann Paralanmas.
http://sites.khas.edu.tr/tez/YasinSafak_izinli.pdf (ziyaret tarihi 21 Ekim 2015).
Al Jazeera, 2014. lke Profili: Bosna-Hersek.
http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-bosna-hersek, (ziyaret tarihi: 3 Aralk
2015).
Bosna Kantonlar, http://rudocs.exdat.com/docs/index-100094.html?page=11,
(ziyaret tarihi 5 Aralk 2015).
BiH Electoral System.
http://www.visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/en/index.php/state-system/28vmc/drzavno-uredenje-bih/235-izborni-sistem (ziyaret tarihi: 5 Aralk 2015).
Bosna-Hersek igali ve Srebrenica soykrm,
http://www.uhim.org/images/tarihte/1335608363.pdf, (ziyaret tarihi: 5 Aralk 2015).
Vikipedi, Srebrenitsa ve Jepa'nn Dmesi.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Srebrenitsa_ve_Jepa%27nn_dmesi, (ziyaret tarihi: 6 Aralk
2015).
Aymal, ., 2013. Dnya Blteni, Srebrenica Soykrm ve Sonrasnda Bosna-Hersek.
http://www.dunyabulteni.net/haber/238864/srebrenica-soykirimi-ve-sonrasinda-bosnahersek, (ziyaret tarihi: 9 Aralk 2015).
Bosnia and Herzegovina-Dayton Agreement Lines, https://goo.gl/nMhGiF, (ziyaret
tarihi: 13 Aralk).
Zilic A., 2003. The Dayton Agreement: Challenges of Change. Speech at
International Conference, Berlin, s: 2, http://www.suedosteuropa- gesellschaft.com/pdfberlin/zilic.pdf, (ziyaret tarihi: 17 Aralk 2015).
End Of War in Bosnia Herzegovina,
https://prezi.com/mjokz7n4y9n2/end-of-war-in-bosnia-herzegovina/, (ziyaret tarihi: 26
Aralk 2015).

96

Haberler.com, 2014. Bosna Hersekte Kesin Seim Sonular Akland-SDA 1. Parti.

http://www.haberler.com/bosna-hersek-te-kesin-secim-sonuclari-aciklandi-6633376-haberi/
, (ziyaret tarihi: 13 Ocak 2016).
Bosnahersek.ba, 2014. Bosna Hersek Gvenlik Bakan Radoni Grevden Alnd.
http://www.bosnahersek.ba/bosna-hersek-guvenlik-bakani-radoncic-gorevden-alindi/ ,
(ziyaret tarihi: 13 Ocak 2016).
BBC TURKISH.COM, 2005. Lahey Bosnal Komutan Aklad.
http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2005/11/051116_hague_bosnia.shtml , (ziyaret
tarihi: 17 Ocak Pazar).
Bosna Hersek Anayasas, 2012.
http://www.ccbh.ba/public/down/USTAV_BOSNE_I_HERCEGOVINE_engl.pdf, (ziyaret
tarihi: 13 ubat 2016).
Svitac Bosnia, Why Brko?, http://fireflybosnia.org/us/why-brcko/, (ziyaret tarihi:
25.02.2016).
Girit ., 2015. Yirmi Yl Sonra: Bosna Hersekte Dayton Anlamas, Kalntlar ve
Frsatlar. https://igirit.wordpress.com/2015/09/22/yirmi-yil-sonra-bosna-hersekte-daytonanlasmasi-kalintilar-ve-firsatlar/, (ziyaret tarihi: 29 ubat 2016).
Friedman, Thomas L., 2001. Foreign Affairs; Not Happening. Newyork Times,
http://www.nytimes.com/2001/01/23/opinion/foreign-affairs-not- happening.html, (ziyaret
tarihi: 2 Mart 2016).
Trbedar E., 2001. Balkanlarda Nfus Saymlar ve Kimlik Tartmas. Tepav,
http://www.tepav.org.tr/upload/files/13003572136.Balkanlar___da_Nufus_Sayimlari_ve_Kimlik_Tartismasi.pdf, (ziyaret tarihi: 2 Mart
2016)
Bonaklardan Nfus Saym Tepkisi,
http://www.bosnahersek.ba/bosnaklardan-nufus-sayimi-tepkisi/, (ziyaret tarihi:
2Mart 2016).
Bosna Hersekte Nfus %13 Orannda Azald,
http://www.bosnahersek.ba/bosna-hersekte-nufus-%13-oraninda-azaldi/, (ziyaret tarihi: 2
Mart 2016).
T.C. Ekonomi Bakanl, Bosna Hersekin Genel Ekonomik Durumu.
http://goo.gl/GZsVcG, (ziyaret tarihi: 2 Mart 2016).

97

Potvrdeni Rezultati Opih Izbora 2010 Godine,

http://www.izbori.ba/Finalni2010/Finalni/PredsjednistvoBiH/Default.aspx, ziyaret tarihi: 5
Mart 2016).
Bosna Hersekte Genel Seimler Gerekletirildi,
http://www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/bosna_hersekte_genel_secimler_gerceklesti
rildi.pdf, (ziyaret tarihi: 6 Mart 2016).
Bosna Hersek'te Kesin Seim Sonular Akland - Sda 1. Parti,
http://www.haberler.com/bosna-hersek-te-kesin-secim-sonuclari-aciklandi-6633376haberi/, (ziyaret tarihi: 6 Mart 2016).

98