ISSN: 1301-1197

CUMHURYET NVERSTES

LADYAT FAKLTESi

DERGISI

1. Say

SVAS -1996
--

..

',EGTMDE PROGRAM GELTRME VE

ARAPA DERS GRETM PROGRAMI ZERNE

Yrd.Do.Dr.Mehmet Zeki A YDlN*

Eitimde nitelin gelitirilmesi, eitim kurumlar

ve

eitimcilerin

en nemli

almalarn

oluturur. rgn ve yaygn eitim kurumlarnda tm eitim faliyetleri nceden hazrlanan bir

program erevesinde yrtlr. Okullarda rencilere hangi davranlarn kazandrlaca eitim

yer alr. Eitimin kalitesi byk lde uygulanan programa baldr. Uygulanan
programlar ne kadar iyi hazrlanrsa hazrlansn srekli gelitirilmeye muhtatr. Bu yazda nce
program, program gelitirme kavramlar ve program gelitirme sreci aklanacaktr. kinci olarak
da mam-Hatip Lisesi Arapa dersi program, program gelitirme asndan ele alnarak nce dersin
amalar, sonra da nasl retilecei konusu zerinde durulacaktr ..

programlarnda

, lkemizde Arapa retimi ilk ve orta retimde; mam-Hatip Liselerinde, yksek re

timde; ilahiyat Faklteleri, Arap Dili ve Edebiyat blmleri ile Arapa retmenlii blmlerinde, yaygn eitim kurumlarnda; Halk Eitim Merkezleri ve zel dershanelerde yaplmaktadr.
Yine son gnlerde orta retim de liselerde ngilizce, Almanca ve Franszcann yannda Arapann
da yabanc dil olarak okutulmas iin almalar yaplmaktadr.

Aldndan bu yana mam-Hatip Liselerinde Arapa, meslek dersi olarak okutulmakt~dr.l

Bu okullarda okutulan Arapa dersleri ile ilgiliyazl fazla bir deerlendirme olmamasna ramen,2
szl olarak dersle gili ikayetler dile getirilmektedir. Konuyla ilgili orta ksm Arapa ders kitab yazarlarnn retmenler iin hazrlad "Arapa retiminde Rehber Kitap" adl
eserde u grler dile getirilmektedir. 3

1951 ylnda .H. Okullar yeni bir stat ile tekrar retime aldnda bu okullarda Arapa
dersi meslek derslerinden birisi ohrak okutulmaya balandi. Burada okutulan Arapa dersleri, yzyllard~r devam eden medrese sistemi ierisinde uygulanan Arapa retiminden farkl bir durumda
olacakt. Medrese sisteminde olduu gibi, renci .H. Okullarnda btn gcn Arapa ren
meye veremeyecekti. Haftada 3-5 saat akutulacak bu dersin yannda on' dan fazla kltr ve meslek
dersini de okuyacakt. O halde, bu yeni sistemde Arapa retiminde yeni bir usul belirlenmesi gerekiyordu.
Dnce

olarak doru olan bu gr kim uygulayacakt. te sorun burada balamaktayd. O

sralarda Arapa dersini okutacak retmenlerimiz medrese sisteminde yetimilerdi. Onlarn bir
ksm, bugn bile bazlar tarafndan savunulduu gibi "Arapa retiminin bir tek usul vardr, o

da 'Emsile - Bina ' sistemidir' diyorlard. Ancak .H. Okullarnda medresede olduu gibi "Emsile -

* C.. ilahiyat Fakltesi Din Eitimi A~abilim Dal retim yesi

1) Arapa dersinin tarihi ile ilgili' bak.: Omer Demircan, Dnden Bugne Trkiye'de Yabanc Dil, Remzi Kitabevi, st.,

198~

..
2 Konu ile ilgili bir deerlendihne iin bak.: Emrullah iler, "Imam-Hatip Liselerinde Arapa Elfilimi zerine",
06.06.1992 tarihli Zaman Gazetesi.
3 Mehmet Maksutolu ve Suat Cebeci, Arapa retiminde Rehber Kitap, st., 1986, s.S-6.

okutulamazd, nitekim okutulamad. Bununla birlikte yeni durum[( uygun, amzdaki

retim yntem ve teknikleri de dikkate alnarak yeni bir Arapa retim yolu gelitirilemedi.

Bina"

dil

Bugn, retmenlerimizin ou yabanc dil retimindeki yeni gelimeler nda ortaya

konulan yntem ve tekniklerle Arapa retilmesini istemelerine ramen bu konuda ok fazla bir
ilerleme kaydedildii sylenemez.
.H. Lisesinin meslek lisesi olmas, Arapann da meslek dersi olarak okutulmas, hakl olarak bu dersin dini metinleri anlamaya ynelik olmas gerektii grn kuvvetlendiriyor. Ancak
yabanc dil retiminde yaplan aratirmalar gsteriyorki, dil bir btndr. Bir yabanc dil reti
minin balangc herkes ve her bran iin ayndr. Ancak ileri.seviyede branlara ynelik bir dil
retimi sz konusudur. Arapa da Trkler iin bir yabanc dildir. O halde balang
seviyesinde dier ngilizce, Franszca ve Almanca gibi diller nasl retili
yorsa, Arapa da o ekilde retilmelidir. Daha sonra (lise seviyesinde) mesleki metinler
seilecektir.

Bu

giriten

sonra

eitimde

program

gelitirme

konusunu genel hatlariyla

aklamak yararl

olacaktr.

PROGRAM VE EGTMDE PROGRAM ETLER

Program, genel olarak yaplmas gereken bir iin blmlerini, her blmn yapl srasn,
zamann ve nasl yaplacan gsteren bir tasar anlamna gelmektedir.4Her nemli i gibi, ei
tim de programl olarak yaplmas gereken ilerdendir. nk toplumlarn gelecekleri yeni yetien
genlerin eitimlerine gre ekillenecektir. Bu, tesadfe braklmamal, planl, dzenli ve kontroll
olmaldr. Zaten okul eitiminin planl, dzenli ve kontroll bir sre olmas da nceden-hazr
lanm programlarla salanmaktadr.
Eitim alannda eitim program, retini. program

ve ders

program

gibi kavramlar kulla-

nlmaktadr. Bunlarn anlamlar yledir.

Eitim program: Genel izgileri ile eitim, bireyin iinde yaad toplunda davran
biimleri kazand sreler toplamdr. Eitim kavram bu kadar geni olduu iin eitim program da byle geni bir alan iine almaktadr. Bir eitim kurumunun veya sosyal evrenin, bireylerin yaantlarn dzenlemek ve zenginletirmek iin yrtt tm etkinlikler eitim programna dahildir. Bu anlamda, ynetmelikler, retim programlar, sosyal kol almalar, zel gnlerin kutlanmas, rehberlik hizmetleri, salk almalar, geziler, yetitirme kurslar, kltrel ve sanat alnalar vb. eitim programna girer. S

retim program: retim planl, programl, destekli, genellikle bir belge ile sonulanan eitim etkinliklerini ifade eder. retim program, eitim program iinde yer alan ve retme
renme sreleri ile ilgili tm etkinlikleri kapsar.6
.

Ders program: retim program iinde yer alan ve dersle ilgili olan eitim faaliyetlerinin sistematik bir ekilde dzenlenmesidir.7 Dier bir ifade ile ders program, bir dersin ama,
muhteva, retme-renme sreleri ve deerlendirmeden oluan programdr.8

4 Savt By-kkaragz ve Cuma ivi, Genel retim Metotlar, 3. bask, Konya, 1994, s.l83.
s_. Fatm Var, "Programlara likin Temel Kavram ve Tanmlar", Eitim nilimlerinde ada Gelimeler, A.. Ak
Oretim Fak. Yay. Eskiehir, 1991, s.4-5

6 Fatma Var, Eitimde Program Gelitirme "Teori ve Teknikler" A.. Eitim Bilimleri Fak. Yay. 4. bask, Ankara,
1988, s. 19-339.
7 Var, age.,s.339.
8 Bykkaragz ve ivi, age., s. l 84.

124

Y BR EGTM PROGRAMININ ZELLKLER

Gnmzde, eskiden olduu gibi okullarda her eit bilgileri retmek yerine, rencilere
iinde yaadklar hayata uyum gsternelerini salayacak .bilgi ve becerilerio kazandrlnasna
nem verilmektedir. Buna bal olarak eitim programlarnda baz zellikler arannaktadr.9 yi bir
eitim programnda u zellikler yer almaldr.
. Eitim program, ilevsel olmaldr. ievsel olmas demek, programda yer alan analarn,
konularn ve etkinliklerio hayatta geerli olmas, yani ie yaramasdr. yi bir program, toplumun

ve kiilerin ihtiyalarna cevap vermesi, bireyin yeteneklerini ortaya

niteliklere sahip olmas gerekir.

karmas

ve

gelitirmesi

gibi

Bu zellie sahip bir programda nemli bir baka husus da, rencilerin setii meslekte babilgi, beceri ve tutumlar ihtiva etmi olmasdr.

arl olmalarn salayacak

Bunlarn yannda, ilevsel bir programn, retmenierin amalar ynnden nelere dikkat ettnleri gerektiini, muhtevann etkili bir ekilde kazandrlnas iin hangi yntem, teknik, ara-gere ve kaynaklardan yararlanabileceklerini, bunlar, nerede ve nasl uygulayabi leceklerini ve deer
lendirmenin nasl yaplacan da gstermesi gerekir. lO

2.

Esnekolmaldr.

Esneklik

kavramn retme-renme

etkinliklerine konu olan nite ve

konularn anahatlarnn verildii, ayrntya inilmedii bir program eklinde dnebil i riz. 1 1
Bylece

retmene

bilim ve

tekniin getirdii

yenilikleri,

rencilerin

ilgi ve

ihtiyalarn,

okulun

bulunduu yerin zelliklerini gznne alarak ayrntlar belirleme ve uygulama imkan salanm

cl~

3. Toplumun gr ve isteklerine uygun olmaldr. Eitim kurumlar toplumu meydana getiren bireylere, milli deerleri ve idealleri kazandnakla grevlidir. Eitim programlar eitim felsefesine uygun ve toplumun isteklerini gerekletirc nitelikte olmaldr.
4. Uygulayclara yardmc olmaldr. Programn hazrlanmas kadar uygulannas da nemlidir. Bu bakmdan program uygulayan retmen ve yneticilere program baaryla uygulayabilmelerine ynelik rehberlik yaplmaldr.l2

EGTM PROGRAMLARININ DAYANDlGI TEMELLER

Programlarn

temeli "ne, niin,

nasl,

ne zaman, kim ve ne ile"

sorularnn cevaplar

zerine

kurulur.
"Ne'! sorusunun cevabn iki yerde buluruz. Biri sosyal evre, dieri konu alandr. Bunun
iin birinciye sosyal temel, ikinciye konu alan temeli diyoruz. Bu iki temel birbiriyle ilgili ve
birbirini destekleyerek alrtrlrsa, program iin ne sorusunun cevab hem toplum ihtiyalarna,
hem de konu alannn gereklerine dha uygun verilmi olur.
"Niin" sorusunun cevab
gerekesini verir.

eitim

felsefesi

tarafndan

verilir.

Eitim

felsefesi bize yapacakla-

rmzn

"Nasl" sorusunun cevabn eitim psikolojisinde buluruz. Buna programn psikolojiktemeli

denilmektedir. Eitim etkinliklerinin ne zaman ve nasl yaplacan eitim psikolojisinin verileri
belirler. Nasl retilecek sorusunun cevabndan retim yntem ve teknikleri kar. "Ne zaman
sorusu", retimin hangi yata yaplaca ile yln hangi aylarnda, haftann hangi gnlerinde ve
saatlerinde yaplacan belirler.

9 . Nelson L.Bossing, ev.,Ncci Sar, Orta Dereceli Okullarda retim. M.E.Basnevi. st., 1959, c.! .s.30
10 . Bykkangz ve ivi. age. s. 186; Selahattin Ertrk, Eitimde !'rogram Gelitirme, Ankara, 1975. s. 14-15.
1 1. N. Kemal nder, retimdc Program, lkc ve Yntemler, Konya, 1986, s.62.
12. Bykkaragz ve ivi, age. s.186-188.

125

rilir.

"Kim" sorusunun cevab bireyin kendisinde bulunur. Buna programn bireysel temeli ad veDndkleri miz, planladklarmz kimin iindir? Bunun cevabna gre program yapmalyz.

"Ne ile" sorusuna cevap vermek bizi maddi imkanlarmzia kar karya getirir. Bi da progekonomik temelini oluturur. Program yaplrken okul binalarna, laboratuvarlara, kaynaklara, ara ve gerelere bakmak gerekmektedir.13
ramn

Eitim programlarnda bulunmas gereken unsurlar Ertrk 14 maddede toplamtr..

Bunlar, hedefler, eitim durumlar ile deerlendirme faliyetleri ve aratrmadr. Var 15 program
gelitirmenin yapsal boyutlar olarak unlar saymtr: Amalar, renci analizi, ierik analizi,
retim stratejileri, materyal ve ara gelitirme, zamanlama, maliyet ve analizi, sosyal uralar,
deerlendirme, gelitirme programlarnn yenilenmesi.
Genel olarak bugn basl bir programlarda u unsurlar bulunmaktadr.
1. Amalar (Hedefler)
2. Davranlar
3.lkeler

4.

Aklamalar

5. Konular
6. Eitim - retim

durumlar

7. Deerlendirme

PROGRAM GELTRME NEDR?

Program
erlendirilmesi

gelitirme

en genel anlamda eitim programlarnn tasarlanmas, uygulanmas, deve deerlendirme sonucu elde edilen veriler domltusunda yenidert dzenlenmesi s-

recidir.16
Eitim

Terimleri Szlnde program gelitirme yle tanmlanmaktadr. "Toplumdaki yeni

gznnde tutularak belli bir retim programnn ya da btn programlarn genel ve
zel amalar, ders konular, retim yntemleri ve deerlendirme yollar vb. bakmndan aratrma
ile dzeltilm;:si, yeniletirilmesi ve nerilen peiikliklerin denendikten sonra genelletirilmesi
ii." 17
gelimeler

Program gelitirme, dzenlenmi programn, uygulamada, aratrma sonularna gre srekli

olarak gelitirilmesidir. Program gelitirmenin temelinde, sosyo-kltrel ve bilimsel/teknolojik
dinamizmin, her geen gn daha nitelikli insan gi.\c gerektirmesi yatmaktadr. IS
.
Bu grlerden hareketle eitim program, programn unsurlar olan, amalar, muhteva,
renme- retme sreci ve deerlendirme boyutlar arasndaki dinamik bir ilikiler btndr. Dier
bir deyile program boyutlarndan birinde olan bir deime sistemde yer alan dier boyutlar da etkilemektedir. Szgelimi, deerlendirme sisteminin deimesi, sistemin btnn belli bir oranda
.
etkilemekte ve deimesine sebep olmaktadr.l9

PROGRAM GELTRME SRECi

Program

gelitirme

sreci, program

hazrlama,

uygulama ve deerlendirme

almalarn

alr.

13 Age. s. 188-196.
14 Ertrk, age. s.14-15.
l5Fatma Var, "Program Gelitirmeye Sistematik Yaklam", EitimBilimlerinde ada Gelimeler, Eskiehir,
1991, s.l3-19.
16 Mnire Erden, Eitimde Program Deerlendirme, Ankara; 1993, s. 3.
!7. A. Ferlan Ouzkan, Eitim Terimleri Szl, T.D.K., Yay., 2. Bask, Ank., -1981, s.l29.
1

18 . Var, age .. s.7.

19 zcan Demirel, Genel retim Yntemleri, Ankara, I 992, s.

s.'

126

iine

Ertrk,20program gelitirme srecine katlan eitimcilerin dikkat etmesi ve cevaplandrmas

gereken sorular yle sralamaktadr:
!.Eitimin

hedefleri neler olmaldr, yani rencilere hangi davranlar kazandrlnaldr.

2. Kendilerinde bu davranlarn"' gelinesi iin renciler hangi yaantlar geirmeli, yani
hangi

eitim durumlaroda bulunmaldrlar.

3. Bu durumlar nasl dzenlenirse istenilen renci

rimli olur?

davranlar gelitirme bakmndan

en ve-

4. istenilen davranlarn isabetlilik durumlarnda (istenilen davranlar gelitirme ynnden)

etkililik derecesi nedir?
5. Drdnc sorunun cevaplar nda mevcut programda ne gibi

gereklidir?

Temeller" bal
ama boyutunda bireyleri niin,
neden eitiyoruz sorularna cevap aranr. Eitimin amalarn b~lirlemek rg n eitim faliyetlerinin dayanadr. Amalar byk lde, lkenin eitim felsefesini de ortaya koymaktadr. Eitim
programlarnda amalar yerine hedef kavramnn kullanld grlmektedir. Hedef, yetitirdiiniz
insanda bulunmasn uygun grdnz, eitim yoluyla kazandrlabilir nitelikte istenilen zellikler olarak tanmlanmaktadr.21 Ama kavram, daha ok, bu hedefe ulama istei anlamnda kullanlmaktadr. Bu sebeple genel amalar, zel hedefler eklinde kullanmak daha doru olabilir. Amahedeflerin belirlenmesinden sonra, bunlarn renci davraniarna dntrlmesi gerekir. Bu davranlar rencide gzlenebilecek ekilde ifade edilmelidir. Hedefler davrana dntrlmed zaman programlarda fazla bir ilevi olmamaktadr.
Program

gelitirme

deiiklikler

nda aklanan

sorular

srecinde,

yukarda "Eitim Programlarnn Dayand

cevaplandrlr. Programn unsurlarndan

Programn muhteva'boyutunda, belirlenen hedeflere ulaabilmek iln ne retelim sorusuna

cevap aranr. Byk oranda da hedef-ara ilikisi kurularak, hedefe uygun bilgilerin aktarlmas istenir. Programn sre boyutunda ise, muhtevann renciye nasl aktarlaca belirlenir. Yani,
retim yntem ve teknikleri ile ara-gere ve kaynaklar neler olacaktr sorusu cevaplandrlr.
Programn son boyutu olan deerlendirme boyutunda
yaplr. Deerlendirmesonular ,da eitimin amalrna ne

ise, yaplan retimin kalite kontrolu

kadar ulalp ulalamadn ortaya

koyar.

BUGNK ARAPA PROGRAMI

Bugn i.H. Liselerindeuygulanmakta olan Arapa dersi retim programna bakldnda,
"ereve" bir program olduu grlmektedir. Bu programda Arapa dersi ile ilgili aklamalar, dersin amalar ve muhtevay belirleyen ereve program yer almaktadr. Sz konusu program ret
menlerden ok, ders kitab yazarlarnn yaradanabiiecei niteliktedir.
Programda yer alan amalar ok gzel belirlenmitir. Ayn ekilde
program da gayet gzeldir. O halde sorun nereden kaynaklanmaktadr?

aklamalar

ve ereve

Mevcut Arapa programndan yararlanarak retmenierin tek bana ders yapmalar ok zordur, hatta mmkn deildir denilebilir. Mutlaka bir ders kitab olmaldr. Okullarda daha nceleri
Milli Eitim Bakanlnca hazrlatlan, ders kitaplarnn zel sektrce de hazrlanmasnn serbest
braklmasndan sonra da zel yaynevlerince baslan Arapa ders kitaplw okutulmaktadr. Ancak,
bu kitaplada Arapa ders p_rogramlarnn ayn hedefe ynelik olduunu sylemek olduka zordur.

20 Ertrk, age., s. 13-14.

21 . Age., s. 24

127

Genel olarak Arapa kitab yazarlar Trkiye'deki Arapa retimi ile ilgili grlerin etkisi ile
dilbilgisi arlkl bir Arapa retim yntemine uygun kitaplar hazrlamaktadrlar. 22
u

anda uygulanan Arapa ereve program olduka gzel olmasna ramen istenilen amabunun sebepleri aratrlnal ve zm yollar bulunmaldr. Bu makalenin
amac, Arapa retiminde kalitenin artrlmas na, program ynnden bir katkda bulunnaktr. Bu
makale tartlabilir ve daha gzel programlar hazrlanabilir.
lara

ulalanyorsa

Burada yabanc dil retiminde yaplan alinalar ve gelineler nda mam-Hatip

Liseleri Arapa dersi retim programnn genel amalar ve Orta l. snf (veya 1. dnem) retim
programnn ilk drt nitesi ile ilgili bir taslak program nerilmektedir. Burada nerilen taslak
1. snf programna gre dier snflarn programlar qa hazrlanabilir.

ARAPA DERSNN GENEL AMALARI

1. Arapay normal hzla konuulduunda anlayabilne.
2. Gnlk h~yatla ilgili dncelerini ifade edebilecek ekilde Arapa konuabilme.
3. Gnlk hayatla ilgili Arapa bir metni okuduunda anfayabilme.
4. Konutuu ve anlad Arapa metinleri yazabilme.
5. Mesleki metinleri szlk yardmyla anlayabilme.
6. Arapay okuldan sonra da gelitirme g ve yeteneini kazanabilne.
7. Arapa szl-yazl iletiim kurmaya ve basl yaynlar takip etmeye istekli olma.
8. Anadili Arapa olan lkelerin kltr
ile

deerlerinin farkna

varma. ve bunlar

hogr

karlayabilme.

I. SINIF (veya I.Dnem) ARAPA DERSNN ZEL HEDEFLER

NiTE: I. ARAP DL
KONULAR:
I. Arap dilinin dier diller arasndaki yeri
2. Arap dilinin nemi
3. Arap dilinin konuulduu yerler
HEDEF : 1. Arap dilinin zellikleri ve nemini

kavrayabilne.

DAVRANILAR:

1. Arapann dier diller arasndaki yerini belirtne.'

2. Arap dilinin genel olarak zelliklerini syleme/yazma.
3. Arapann hangi corafi blgelerde konuulduunu syleme/yazma.
4. Arapa konuma ve anlamann nemini aklama.
NiTE : II. ARAP HARFLER
KONULAR:
1. Harflerin yalnz yazl
2. Bata, ortada, sonda yaz!
3. Harekeler
4. Medler
5. Skun
6.edde

7. Kameri ve
ekli

emsi

harfler

HEDEF :2. Arap harflerini

ile okuyabilne.

yalnzbana,

kelimenin

banda, ortasnda

ve sonunda

22 Konuyla ilgi bir konumamzcia M.E. Bakanl orta ksm Arapa ders kitab yazarlarndan Suat Cebeci
hazrladklan kitaplada ilgili en ok eletirinin dilbilgisi kurallarnn az olmas ynnde yapldn sylemitir.

128

yazl

DA VR,ANILAR :
. Arap harflerini yalnz bana mahrecine uygun olarak isimlerini syleme.
2. Arap hatilerini kelimelerin. bandaki yazl ekliyle okuma.
3. Arap harflerini kelimelerin ortasndaki yazl ekliyle okuma.
4. Arap harflerini kelimelerin sonundaki yazl ekliyle okJma.
5. Sylenen bir harfi dierleri arasndan gsterme.
HEDEF : 3. Arap

harflerirt

yazabilme.

DAVRANILAR

:
1. Arap harflerini yalnz bana yazma.
2. Arap hartledni kelimelerin bandaki
3. Arap harflerini kelimelerin ortasndaki
4. Arap harflerini kelimelerin sonundaki

yazl ekliyle

yazma.
yazma.
ekliyle yazma.

yazl ekliyle
yazl

HEDEF.: 4. Arap harflerini harekeli olarak okuyup, yazabilme.

DAVRANILAR

:
l. Herekenin ne 'demek olduunu syleme/yazma
2. Herekelerin grevlerini .syleme/yazma
3. Gsterilen harfleri haekeli olarak okuma.
4. Gsterilen harfleri harekeJLolarak yazma.

HEDEF: 5. Arap harflerini "med, skun ve

eddeli"

olarak okuyup, yazabilme.

DAVRANILAR:

1. Med harflerini ve grevlerini syleme.

2. Med harflerinin kullanld kelimeleri okuma/yazma.
3. Skunun (cezm) zellii ve grevlerini syleme.
4. Cezmli yazlm kelimeleri okumalyazma
5. eddenin zellii ve grevlerini syleme.
6. eddeli yazlm kelimeleri okuma/yazma.
emsi

HEDEF.: 6. Kameri ve
DAVRANILAR

1. Karneri ve.
2. Kameri ve

harfleri okuyup, yazabii me.

:
emsi

emsi

harflerin zelliini ve grevlerini syleme.

harflerle yazlm kelimeleri okuma/yazma.

NiTE : III. TANIMA

KONULAR:
1. Selamiama
2. Kendisini ve karsndakini tantma
3. Mzekker ve mennes kelimeler
4. "Ma. men ve hel" sorular
5. 0-10 aras saylar
HEDEF: 7. Arapa

selamlaabilme.

DAVRANILAR

:
Arapa olarak deiik ekillerde selam verme.
2. Verilen selama karlk verme.
3. "Ho geldin, buyur" vb. szleri syleme.
4. Konutuu cmleleri yazma.

HEDEF : 8. Kendisini

tantma

ve

karsndakinin

kim

olduunu sorabilne.

DAVRANILAR:

129

1. Kendi isminin ne olduunu syleme/yazma.

2. Karsndakinin isminin ne olduunu sorma.
3. Kendisinin nereli olduunu syleme/yazma.
4. Karsndakinin nereli olduunu.sorma.
5. nc ahsn kim olduunu sorma.
6. nc ahsn kim olduuna cevap verme.
HEDEF: 9. Mzekker ve mennes kelimelerin zelliklerini kavrayabilme.
DAVRANILAR:.

. Mzekker kelimelere rnekler syleme/yazma.

2. Mennes kelimelere rnekler syleme/yazma.
3. Mzekker ve mennes k~limelerin neyi ifade ettiini aklama.
4. Gsterilen bir kelimenin mzekker mi mennes mi olduunu syleme/yazma.

HEDEF: 10. "Ma, men ve hel" kelimeleri ile soru sorabilme ve cevap verebilme.
DAVRANILAR

:
1. "Ma, men ve hel" kelimeleri ile soru sorma.
2. "Ma, men ve hel" kelimeleri ile sorulan sorulara cevap verme.
3. Verilen cmlelerde bo braklan yerlere uyg,n olan. soru kelimelerini
syleme/yazma.
HEDEF: ll. 0-10

aras saylar

kullanabilme.

DAVRANILAR

:
1. 0-1 O aras saylar yalnz bana syleme/yazma.
2. 0-10 aras
saylar
kelimelerle birlikte syleme/yazma.
3. Verilen cmlelerde bo braklan yerlere uygun saylar yerletirme

NTE : IY. ALE, , GREV VE MEDENi HAL LE LGL

VE DY ALOGLAR

KONULAR:
1. Aile ile ilgili metin/diyaloglar.
2. i ile ilgili metin/diyaloglar.
3. Grev ile ilgili metin/diyaloglar.
4. Medeni hal ile ilgili metin/diyaloglar
5. Muttasl ve munfasl zamirierin
6. Marife ve nekre

kullanld

METiN

metin/diyaloglar

HEDEF: 12. Aile, i, grev ve medeni hal ile ilgili ksa metin/diyaloglar okuduunda ve
anlayabilme.

dinlediinde

DAVRANILAR

:
1. Metin/diyalog ile ilgili verilen sorulara cevap syleme/yazma.
2. Metin/diyalog ile ilgili sorular sormalyazma.
3. Metin/diyaloun getii yeri syleme/yazma.
4. Metin/diyaloun getii zaman syleme/yazma.

HEDEF: 13. Aile, i, grev ve medeni hal ile ilgili metin/diyaloglarda rendii kelime ve cmleleri kullanabilme.

DAVRANILAR:

130

1. Verilen bir dizi cmleyle ilgili, bir dizi durumu belirten resirole eletirip iaret!erne.
2. Verilen bir dizi cmle- arasndan gsterilen durumla ilgili olan seip iaretleme.
3. Gsterilen bir durumun Arapa karln syleme/yazma.
4. Bir metin/diyalogda bo braklan yerlere uygun kelime ve cmleler syleme/yazma.
5. renilen ke!il11e ve cmleleri doru olarak oki..ma/yazma.
HEDEF: 14.

Muttasl

ve

munfasl

zamirieri kullanabilme.

DAVRANILAR :

1. Gsterilen bir durumla ilgili olarak doru zamiri syleme/yazma.

2. Verilen bir zamiri kelimenin nne veya sonuna getirerek syleme/yazma
3. Bir metin/diyalogda bo braklan yerlere uygun zamirieri yerletirme.
4. Bir metin/diyalogda. hatal yazlan zamirieri iaretlerie.
5. Bir metin/diyalogda hatal yazlan zamirierin yerine dorularn syleme/yazma.

HEDEF :

5.

Marife ve nekre kelimelerin

zelliklerini kavrayabilrne.

DAVRANILAR

:
Marife ve nekre kelimelerin zelliklerini sy !erne/yazma.
2. Verilen bir kelimenin marife ve nekre olduunu syleme/yazma.
3. Bir metin/diyalog iinde geen marife ve nekre kelimeleri iaretleme.
4. Verilen nekre bir kelimeyi marife olarak syleme/yazma.
5. Verilen marife bir kelimeyi nekre olarak syleme/yazma.
6. Bir metin/diyalogda bo braklan yerlere uygun marife veya nekre kelimeleri yer.

letirme.

HEDEF : I 6. Arapa renmeden zevk alma.

DAVRANILAR:

. Bir Arapa konumay duyunca dinlemeye istekli olma.

2. Arapa konu.ma srasnda sessizce konuan dinleme.
3. Arapa bir yaz, kitap vb. grnce onunla ilgilenme.
4. Arapa dersinde sorulan sorulara cevap verrnek iin parmak kaldrma.
5. Arapa dersinde sorusormakiin parmak kaldrma.

HEDEF: 17. Arapa iletiim kurmaktan zevk alma.

DAVRANILAR

:
1. Ders aralarnda arkadalaryla Arapa konuma.
2. Arapa konuabilen kiilerle karlanca A:apa konuma.
3. Bo zamanlarnda Arapa kelime oyunu oynama.
4. Bo zamanlarnda Arapa bulmacalar zme.
5. Arapa yayn yapan radyo ve televizyon yaynlarn izleme.
6. Arapa kasetler dinleme/seyretme.
7. Arapa iir ve hikaye kitaplar okuma.

ARAPA YI NASIL GRETELM?

Yukarda akland gibi retim programnn unsurlarndan, eitim durumlar veya
retim sreleri, "belirlenen amalara nasl ulalr?" sorusunun cevab olan, retmen
-renci etkileimini, ara-gere ve retme yollarn ifade eder.23 Burada Arapa retim
yollar zerinde durulacaktr. Ancak, retme yollarndan nce retme ilkelerini aklamakta
yarar vardr.

23. FatmaVar, Eitimde Program Gelitirme, Ank.l988 s.342

131

retm~, herhangi bir renmeyi klavuzlama veya salama faaliyetidir.24 Eitimciler

renmenin etkisini artrmak iin renme ilkeleri belirlemilerdir. Daha nce ifade edildii gibi

Arapa Trkler iin bir yabanc dildir. Bu sebeple dier yabanc diller iin geerli olan renme ve retme ilkeleri, yntem ve teknikleri Arapa iin de geerlidir. Arapa retiminde ve genel olarak tm yabanc dillerin retiminde dikkat edilmesi
gereken ilkeler zetle yledir.

YABANCI DL GRETMNDE TEMEL LKELER

. Yabanc dil retiminde kazamlan gerekli drt temel beceri;
a) Dinleme-anlama,
b) Okuma-anlama,
c) Yazma,
d) Konuma becerileridir.

Dil
im arac

renimi,

olarak

bu drt temel becerinin ilevsel btnnden olumaktadr. Dili bir iletibu temel becerilerin birlikte retilmesi gerekmekte-

kullannay retirken

dir.
2. retim etkinlikleri nceden planlanmaldr. retim etkinlikleri yllk, nite ve
gnlk ders planlar olmak zere aamada planlanr. Dikkatli bir planlama, baarl bir re
tim iin byk nem tafr.
3. retilecek konular basitten karnaa, somuttan soyuta doru sralanmaldr.
4. Grsel ve iitsel aralar kullanlmaldr.
5. Derslerde anadili gerekli durumlar dnda kullanlmamaldr. Yabanc dil derslerinde
rencilerin renilen dili daha ok duymalar ve kullanmalar nem tar. Bu nedenle, derste.
renilen dille iletiim salanmal, ancak mecbur kalnca ana dil kuiJanlmaldr.
6. Bir seterde bir tek yap reti lmelidir. Her derste bir yap ya da cmle zerinde durulmal, birden fazla bilgi verilmemelidir. Bir konu retilmeden baka konulara geilmesi
veya konu zerinde ok bilgi verilmesi renimde verimi azaltr.
7. Verilen bilgilerin gnlk hayata aktarlmasna allmaldr.
8. rencilerin derse daha etkin katlm salanmaldr.
9. rencilerin bireysel farkllklar dikkate alnmaldr.
1O. renciler dili kullanniaya tevik edilmeli ve cesaretlendirilmelidir.25

YABANCI DL GRETMNDE GENEL LKELER

Yukarda aklanan

temel ilkeler dnda kalan genel ilkeler aada maddeler halinde belirti!~

1. retime dinleme ve konuma becerilerini gelitirme ile balanmas,

2. rencilerin temel cmle kalplarlll renmesinin ve ezberlenmesinin salanmas,
3. Kullanlan dilin retilinesi,

4. rencilerin yeni dil alkanlklai kazannasna yardmc olunmas,

5. renilen dilin seslerini en iyi ekilde karnalarnn retilmesi,
6. Ama dil ile ana dil arasnda sorun olan ses ve yaplarn retilmesi,
7. retim materyallerinin kolaydan zora doru sralanp sunulmas,
8. Yeni cmle kalplarnn bilinen kelinelerle retihnesi,
9. rencilere rendiklerini kullanma imkannn tannmas,
1O. Yeni bir yapy sunmadan nce rnekler verilmesi,
1 . Balang dzeyinde renci hatalarnn hemen annda dzeltilmesi,
2. Bir seferele bir tek sorunla uralmas,
13. ~.ma dilin, o dili ana dili olarak konuan kiilerin konutuu gibi renilmesi,
14. Oretilen dilin kltrnn de retilmeye allmas,

mitir.

24 Selahattin Etrk; Eitimde Program Gelitirme, An k. 975, s.93.

25 zcan Demirel, Yabanc Dil retimi, lkelcr, Yntemler, Teknikler, An k. 990, s.23-26

132

15. Snf ii. bireysel farkllklarn dikkate alnmas,

16. rencilerin snftil daha ok konuma yapmalarna imkan salanmas,
, 17. Btn bilinenierin retilmeye allmamas,

18. rencilere sorumluluk verilmesi ve rencilerin bireysel alnalar iin bilgilendirilmesi ve bu almalarn rencilerin farkl ynelilerine cevap verecek olmasna dikkat edilmesi,
19. Dersi pliinlarken derse eitlilik getirmeye dikkat edilmesi,
20. renci baarsn lerken sadece retilenlerden sorulmas, retilmeyen konularla ilgili sorularn sorulmanas.26

ARAPA GRETME YOLLARI

retme yoll~r; retme yaklamlar, retim yntemleri ve retim tekniklerinden oluur.

retme yaklam; retirnde amalara ulaabilmek iin, tm renme durumlar

gz nnde tutularak, yntemlerin seimine yn veren genel bir retme yoludur.
retim yntemi; retiinde amalara ulaabilmek iin, tekniklerin, ilenecek konunun, ara-gere ve kaynaklarn bir btnlk oluturacak biimde dzenlenerek hizmete sunulmasnda izlenen bir retme yoludur.retim teknii; rencilere belli bir ierii sunnada, retim etkinliklerinin dzenlennesinde izlenen zel bir yoldur.27

ve

Arapa retiminde yabanc dil retiminde kullanlan tm yaklam,

teknikler uygulanabilir. Burada Arapa retiminde kullanlabilecek retme yollar

yntem
aklana

caktr.

A- GRETME YAKLAlMLARI

l. BLSEL. GRENME YAKLAlMI

Bilisel

renmenin zellii,

yeni bilgilerin depolanarak daha nce renilenlerle bBylece anlaml. bir renme meydana gelir. Yeni bir renmenin olabilmesi
iin de daha ncekilerinin tam olarak renilmi olmas gerekir. Bu da zihinsel bir alglama
srecini gerektirir. Zihinsel alglama sreci rencinin, dil kurallarn kendince belirledii retici
bir sretir. Bu. srete renci doru olanlar onaylar, yanl olanlar ise deitirir. Bu deiimi,
dili duyarak ve dilde okuyarak yapabilir. Bu nedenle snfta Arapann kullanlmas ve kulland
r 1mas arttr.
tnlemesidir.

Kullanm zelikleri:

1.

Yabanc

dil

renme

bir

alkanlk

sreci

deil;

bilinli olarak

kurallar renme

sre-

ci dir.

2. Ayrca telaffuz retimine yer verneye gerek yoktur.

3. Duyduunu anlama becerisi gelitirilmelidir,
. 4. Grupla alma ve bireysel eitim desteklenir.
5. Dilbilgisi kurallar retilirken, tmevann ve tmdengeJim

yntemleri beraberce

kullanlmaldr.

dier

6. Drt temel beceri ncelik-sonralk srasna .gre deil nemine gre gelitirilmelidir.
7. Snftil ana dilin kullanlnasna ve eviri ye izin verilir..
8. Btnl salamak iin gerektiinde grsel ve iitsel aralardan, gerektiinele
tekniklerden yararlanlnaldr.

26 Demirel: a.g.e. s.26-27

.
27. M.Zeki Aydn; Din Eitimi ve retiminde Huldurma (Sokrates) Yntemi, 993, Ak..S.B.Enst.Dok.Tczi s.9

133

9. renme ortamnn ohmlu oluu,

renme iin ok nemlidir.28

snf

ii etkileim,

retmenin

tutumu,

2. LETMC YAKLAlM
retmenin ynlendiriCiliinde, rencileraras etkileime dayanan ve zgveni geli
tirmeyi n planda tutarak, renci ilgisini srekli canl tutmay ve bylec.e eitim programndaki hedeflere ulamasn amalayan renci merkezli bir yaklamdr.29
letiimci yaklam,

dille iletiim kurulmasnda dilbilgisi kurallarnn yannda baz .

ve konuma kurallarnn da olduunu vurgular.. Dilrenmenin temelinde yatan ana
ama, dilin asl ilevi olan yazl-szl iletiimin salanfi, :.s;:l!l~r. Buna gre, dilin kurallarndan
ok bir ileitim arac olarak kullanlmas nemlidir. Dil -et!minde kurallarna uygun . cmle
aamas son aama olmaldr. Dil renme srecinde rencinin geirdii zihinsel sre nemli
bir yer tutar. Bu yaklama gre, renciler kalplar ezberlemek yerine, rendiklerini 1anlamaya ve
kavramaya ynlendirilir. Geirdii zihinsel sre sonrasnda ama, anladklarn ve kavradklarn
uygulama sahasna koymalarn salamaktr.
kullanm

letiim rencinin cmleler kurmasyla deil, bu cmleleri snflandrmas, sorular

sormas,

bir

gr

ifadesi haline getirmesiyle gerekleir.

Kullanm zellikleri:
1. renci iin bir anlam tayan szl ve yazl iletiim etkinliklerine arlk verilir.
.
2. retim renci merkezlidir.
3. retim
etkinlikleri ounlukla karlkl diyalog~ grup almas, taklit,
problem zme ve eitsel oyunlarla renime dayaldr. Bu etkinliklerin temeli, rencilerin
bilgilerini veya fikirlerini birbirlerine aktarmasna veya sadece sosyal amala konumalarna dayaldr.

4. retimde, Arapa yazlm ve gnlk hayatta kullanlan materyaller kullanlr.

5. retmen hem anadiline, hem de Arapaya hakim olmaldr.
6. retmen derslerde rencilere amalarna uygun bir iletiim kurmalar iin yardmc
olur.30

B- GRETM YNTEMLER
1.

DLBLGS - EVR YNTEM

Bu yntemin esas, tercme ve dilbilgisi kurallarn retmektir. 20~ yzyl balarna

kadar ok kullanlan bu yntemde konuma becerisinin gelitirilmesine nem verilmez.
Kullanm zelllikleri:

I. rencilere ilk nce okutulacak pasajlarda dilbilgisi kalpl,ar retilir. Dilin kurallaDaha sonra verilen metin incelenerek dilbilgisi renilir.

rn retmek esastr.

2.
3.
yntemi

Snf

iinde

ounlukla

anadil

kullanlr.

Arapa, anadile gre daha az

Kelime daarcnn gelitirilmesine nem verilir. Kelime

Kelime daarc seilen metinlerden salanr.

kullanlr.

retiminde

ezber

kullanlr.

4. Kark ve zor gramer yaplarnn, anadilde, ok ayrntl ve uzun aklamalar verilir. nk dilin renilmesi gramerin ya da dzenli cmle kalplarnn renilmesi ile mm28 Llitf Yalnkaya vd., Lct's Speak English Teohes's Book 1, M.E.B. Yay., Ank., 1993, s. I 1-12; Demirel, a.g.e. s.4243.
'
29 . letiimci Yaklamla ilgili geni bilgi \in bak; Yusuf Budak, letiimci Yaklamn Yabanc Dil Eitim
Programlarndaki Yeri, Hacettepe.Un.S.B.Enst. Y.Lisans Tezi, Ank.I992.
30. Yalnkaya vd., a.g.e. s.l3; Demirel. a.g.e. s.43; Mehmet Hengirnen, Yabanc Dil retim YntemleriveTmer
Yntemi, bask yeri ve taihi yok. s. 31-36.

134

kndr. Kurallar

retilirken

birbirinden

bamsz

cmle

kalplar,

fiil ekimleri ve eviriler ar

lktaclr.

ve

5. eviri okuma ileminelen sonra yaplr. nceleri kolay klasik, sonralar da daha zor
evirileri yaplr.

karmakmetin

6. Okutulan metnin ierii. retilen dilbilgisi

dir. Yani metnin anlam fazla nem tamaz.
7. Yaplan altrmalarn
dilden anadile evirmektir.

amac,

birbiri

8, Telaffuza pek fazla nem verilmez. Yani

yer verilnez.31

yaplarnn

bir

altrmas niteliinde

ile ilikisi olmayan cmleleri

syleyi altrmalarna

yabanc

hemen hemen hi

2. DZVARlM YNTEM
Bu yntem, dilbilgisi-eviri yntemine kar bir tepki olarak 1950'1erde ortaya k
Bu yntemde, yalnzca renilen dilin kullanlnas gereklidir. Bu sebeple dil reti
ninde tercmeye gerek yoktur. Dil. nce kulakla iitilecek,' dille pekitirilecek ve okunduktan
sonra tahtaya yazlacaktr. Bu yntemin baarsnda, grerek renme ve rneklendirne olduka
nemlidir.

mtr.

Kullanm zellikleri:
I. Dersler genellikle ksa bir diyalog ya da girile balar.
.
2. nce szl retim yaplr. Bu amala dilbilgisi yaplar ve yeni kelimeler szel ola

rak retilir.
3. Kelime retimi. grsel aralarla, tannlanalarla ya da pandoninle yaplr.
4. Dilbilgisi kurallar tnevarm yntemiyle reti! ir. Ayrca dilbilgisinin grsel yolla,
gze hitap edilerek anlatlmas, anlaml bir ortamda retilmesi istenir.
5. Derste Arapa.youn bir ekilele kullanlr.
6. Bu yntem konumaya ok nem verdiinden,, dilin telaffuzunun retimine ilk
birka hafta boyunca olduka ok zaman ayrlr. Yeni dilbilgisi yaplar retilirken devaml
dinleme ve tekran yer verilir.
7. Snf iinde Trke kullanmna ve eviriye izin verilmez.
8. retnenin Arapay ok iyi bilmesi ve konumas istenir.
9. Okuma retimi, dilbilgisini pekitirnekten ok anlamak iin yaplr.
1O. renciler derse aktif katlr! ar, fakat retim retmen nerkezlidir.32

3. KULAK - DL ALIKANLIGI 1 GRSEL - TSEL YNTEM

nceleri kulak-dil alkanl ad
tem denilmitir.

verilen

bu ynteme ziunanla grsel - iitsel yn-

Kullanm zellikleri:
1. Yeni dilbilgisi yaplar, diyaloglar eklinde sunulur.
2. Yaplar sraya konmutur ve tek tek reti! ir.
3. Dil reniminde tekrar, taklit ve ezber nemlidir. renciden alnan doru
cevap, annda tekrarlanarak olumlu peki'tire verilir. Alkanlk kazannas bakmndan
olabildiince fazla altrmaya yer verilir.
4. Dilbilgisi kurallar trnevarm yoluyla retilir, hemen hemen hibir dilbilgisi ak
lamas yaplmaz.

5.
(Dinleme,

Din~ene

konuma,

ve konum arlkl olmak zere, dilde

okuma, yazma).

doal renme sras

izlenir.

3l. Yalkaya vd., a.g.c. s.9: Dcirel. a.g.e. s.23-33: Hegire, a.g.c. s. 17-19
32 . Yalnkaya vd., a.g.c. s.9-IO; Demirel, a.g.c. s.33-34; Hengirmen, a.g.c. s.20-22

135

6. Anlaml bir btnlk ierisinde retilen kelimeler snflandrlr.

7. retilen konularn kalcln salamak iin karlatrmal analiz (zmleme) yap!r.

8. Bu yntem konumaya arlk verdii iin, daha ok teyp ve dil laboratuvarlar,

resimler, kasetler kullanlr.
9. Telaffuza nem verilir. Balangta mekanik ve biime dayal n okuma iin belirli
bir sre ayrlr.
1O. Arap lkele'inin kltrel yaps hakknda da rencilere bilgi verilir. Dilin srekli deiim iinde olduu vurgulanr.
11. Snf iinde Trke konuulmasna izin verilmez.
12. Temel yap ve kelime retiminde altrmalar kullanlr.
13. retilecek konularn seimi, Arap dilinin dikkatlice analiz (zmleme) yaplmas zerine oturtulmaldr.33

4.

TELKN YNTEM

renciye rahat oturma imkanlannn hazrlarid, sanki dil renmiyor da renecei di:
lin konuulduu bir mekanda geziyor veya dinleniyor hissinin verildii ve sonra kendisinin
ifade etmesi, konumasnn istendii ilkesine dayanan bir retim yntenidir.J4
5. GRUPLA DL GRETM YNTEM
Dil renen grup retmenle direkt m uhatap olmaz. lerinden bir temsilci retmene
Bylece rencinin ekingenlii
giderilni olur.35

danr. renilecek konular bu daman renci ile tartlr.

6. SESSiZLK YNTEM
Ders sessiz bir ortanda retnenin hareketlerini iaret etmesi, sonra onu seslendirmesi ile balar. renciler hareketleri kendi kendilerine alglamaya alrlar. Sonra youn bir kelime renimine geilir ve cmleler kurulur. 36

7. FZKSEL TEPK YNTEM

Bu yntem, fiziki tepkinin konumadan nce gelecei temeline dayanr. retmen, bir
kelimeyi sylerken, onun anlamn fiziki olarak gsterir. renci de ayn sesleri duyduu zaman
ayn tepkide bulunur. Bu nedenle, bu yntemde retim emir kipleri ile balar. Dersler
ilerledike resim vb. aralardan faydalanlr. Bu ynten,daha ok balang dzeyindeki
Arapa retiminde kullanlabilir.37

8. SEMELi (EKLEKTK) YNTEM

Seneli

yntem, ynte111ler karnas ya da yntem zenginlii anlamnda kullanl

Bu ynteme gre, retmen her yntemin uygun ynlerini. yeri geldike renci
nin ihtiyacna, yana, eitim dzeyine vb. faktrlere gre kullanr.' Genellikle kelime re
timinde dzvarm yntemine, dilbilgisi kurallarn retmede bilisel renme yntemine, konuma becerisini kazandrmada kulak-dil alkanl ve
iletiimci yaklama arlk verilir.
Ancak hangi yaklam veya yntemi kullanacana retmen kendisi karar verir.38
maktadr.

33 Yalnkaya vd .. a.g.e. s.IO- ; DemireL a.g.e. s.37-42; Hen girmen, a.g.e. s. 28-29
34 Demirel. a.g.e. s. 50-52; Hseyin Aknc vd. Modern Usullcrlc Arapa Serisi retmen Klavu;;u, Ank.l993, s.67.
35 Ayn yerler.
36 Ayn yerler
37 Ayn yerler
38 Demirel. a.g.e. s.48

136

Semeli yntem bir yntemden ok, yntem seme tekniidir. Yeni bir yntemin
iin seme aamasndan sonra bilgilerin birletirilmesi (sentez) gerekir. Ayrca
her retmenin kendine gre bir yntem semesi retmenin ok olduu okul ve kurumlarda karkla 'yol aabilir.39 nk renciler renimleri sresince tek bir ogretnenle
ders yapamayabilirler. Bu sebeple tm retmenierin sk sk bir araya gelip amaca
en uygun yntemleri veya yntemlerin faydal grdkleri ynlerini birlikte semeleri ve
onlar uygulamalar gerekir.

oluabilmesi

Kullanm zellikleri:
1. Dil renimi rencilerde istek

uyandrmas bakmndan, anlaml ve grek hayatla ilikili olmaldr.

2. abuk ve etkili bir dil renimi iin, retmenin ve rencinin eviriden kanmas
ve Arapa dnmeye ynlendirilmesi gerekmektedir. Bu da ok altrm yap'nakla salanr.

3. Trke olabildiince az kullanlmaldr.

4. Dil reniminde anlaml ve iletiime ynelik altrmalar, mekanik al~trma
lardan daha youn olmaldr.
5. Arapay dzgn kullanabilmek iin okuduunu anlama becerisi kazandrlnaya al
lmaldr.

6. Srekli ve kalc bir kelime renme becerisi, anlaml ortamlar oluturularak ve

gerek hayata dnk anlaml cmlelerle kazandrlabilir.
7. rencinin hazrbulunuluk durumuna gre. drt temel beceri (dinleme, konuma,
yazma, okuma) birlikte gel itirilmeye allnaldr.
8. rencinin neye ihtiyac olduunun belirlenmesi, retmenin ataca ilk adm olmal dr.

9. Her dersten nce, dersin amacnn ve niin renilmesi gerektiinin aklanma

fayda va:dr.
10. iletiime ynelik olarak doruluk ve kullanlabilirlik ok nemlidir. Bunun yannda szelolmayan ama iletiime anlam kazandran jest-nimik-ses tonu-vurgu-kltrel tavr
lar gibi dier deikenlere de gereken nem verilmelidir.
1 l. retimele daima basitten karnaa. bilineriden bilinmeyene, somuttan soyuta
doru bir sra izlenmelidir.
12. renciler arasnda bireysel farkllklar olduu unutulmamaldr.40
snda

ARAPA DERSNN iLEN

Yabanc dil retiminde drt temeldil becerisi olan dinleme-konuma, okuma-yazma becerilerini gelitirmek nenlidir.Bu temel dilbecer,ilerinin retilnesinde, ana dili renen kii gibi,
nce dinleme, sonra konuma daha sonra da okuina ve yazma becerileri retilecektiL Balangta
bu drt temel beceriye ayn oianda yer verilir. Ancak ileri seviyeele belli bir beceriye arlk verilebilir. Sz gelimi kii ileri seviyede konumaya arlk verebilecei gibi, amacna gre okuduum
anlama becerisi gelitirmeye arlk verebilir. Bu genel kurallar Arapa iin de geerlidir.

A-DNLEME GRETM
Yabanc dil :'~i~retiminde zor gelien becerilerden biridir. Dinleme retiminele ama,
rencilerin Arapay sesi~: tanmas vurgulama ve tonlamalarn neden olduu anlam deiikliklerini
farketmesi ve konumacdan gelen mesaj tam ve doru ol'arak anlamasn salamaktr. Dinleme
retimi, normal hzda konuulduunda kk ayrntlarn anlalmasndan ok, genel bir bilginin
alinmasn sahimaya yneliktir. Dinleme retimi almalar yaplrken ncelikle ledefin belirlennesi gerekir. Bu alnalarda ama, sadece dinleme deil, ayn zamancia cluyulann anlalnasn

39_ Hengirncn, a.g.e. s.37 .

40. Yalnkaya vd., a.g.e. s. I 3- 14; Devircl; a.g.e. s.48-50

137

salamaktr. Daha sonra sra renciele hangi davranlar gelitireceimize karar verneye gelir.
Genel olarak dinleme anlama ile ilgili davranlar unlardr.
1. Duyduu metnin ana hatlaryla ne olduunu syleme\yazna,
2. Duyduu metnin ayrntl olarak ne olduunu sylene\yazna,
3. Duyduu metinde geen kiilerin tutum ve dncelerini syleme\yazma,
4. Duyduu metinde geen olayn nerede, ne zaman ve nasl olduunu, olu srasna gre
syleme\yazna,

5. Duyduu netind~geen kelimelerin anlamn tahmin edebilme,

6. Duyduu metinde geen dilbilgisi yaplarnn anlamlarnn ve kullanlarnn nasl olduunu syleme\yazma,
7. Dinlemeelen nce, balk, resim ve elier ipularna bakarak metnin ne hakknda olacan
tahmin edebilme,
8. Anlatmaya yardmc olacak deiik tonlama ve vurgularn kullanln fark edebilme,
9. Duyduu metni kendi cmleleriyle bakalarna aktarabilne.

DiNLEME GRETMNDE iZLENECEK SIRA

1. Dinleme ncesi etkinlikler:

a. Tantna: Dinlenecek konu hakknda genel bilgi verilir.
b. Tahminde bulunma: rencilere dinleyecekleri konunun bal, konu ileilgili resin
ler ve dier ipular verilir. Bylece renciler dinh~yecekleri metnin\diyaloun ne olduunu tahmin edebilirler.
c. Sahnenin oluturulmas: Bu, zellikle balang seviyesindeki renciler iin olcluke
nemlidir. rencilerin clinleyecekleri netnin\cliyaloun olaylar resinlerle, varsa filmlerle veya
retmeni n hareketleri ile gsterilmeye al !r.
Konunun zelliine gre konuda geen kelimeler veya cmleler (ayakkab, defter, gmlek
vb.) gsterilerek, (glmek, alamak, mek, komak vb.) uygulanarak renciye tarif eclilnielidir.
cl. Yeni kelimelerin retimi: Dinlenecek metinele geen yeni kelimeler ve cmle yaplar
reti !ir.
e. Genel sorularn yneltilnesi: Dinlenecek metinle ilgili genel birka soru sorulabilir.
Bunlar yapldktan sonra dinlemeye geilir.
2. Dinleme anndaki etkinlikler:
a. retmen metni yksek sesle okur. Eer varsa kasetalar kullanlr. Bu alna dil labaratuvarlarnda gerekle~tiriliyorsa rencilerin sadece dinlemeleri istenir.
b. rencilerden metni dinlerken nceelen b,elirlenmi baz sesleri tannalar istenebilir.
(Burada eer retmen kasetalar kullanyorsa, durdurup rencilere, duyduklar seslerle ilgili olarak, seslerin telaffuz edili biimlerini, farkl sesleri ayrt edip edemediklerini sorar ve onlara rehberlik eder.)
c. Balang seviyesindeki rencilerle ders yaplyorsa, telaffuzundoru olarak renil
mesi ne yardmc olmak iin tekrar altrmalarna yer verilebilir.
d. Daha ileri seviyedeki rencilerle ders yaplyorsa. rencilere dinleme srasnda ksa
notlar almalar sylenebilir. Burada ama, dinlemeelen nce ya da dinleme sonrasnda verilen sorulara cevaplar bulmaktr. Bu alma dinlediini anlama becerisini gelitirmeye yneliktir.
3. Dinleme sonras etkinlikler:
a. Dinlenen metinle ilgili ayrntl sorular sorulur ve bunlara cevaplar istenir.
b. Dinlenen metnin ana hatlarn ierecek ekilde, szl ya da yazl olarak ksa bir zet
yaptrlr.

c. Dinlenen metinle ilgili olarak eitsel oyunlara ve

Bu

138

yer verilir.

almalar;

I.
zlmas,

iletiimsel almalara

Giri

ve

gelime ksm

clinlenen bir hikayenin sonu

ksmnn sylennesi

veya ya-

olu

2. DinJetilen metnin resimlerle ifade edilmesi,

3. Karmak olarak verilen cmle ya da resimlerin, dinleme
srasna gre sraya dizilmesi,
4. Dinlenenlerin yazlmas ya da dikte ettirilmesi,
5. Dinlernede eksik verilen cmlelerin tamamlanmas,
6. Bal olmayan rtetne uygun balk nerilmesi,
7. Metinde bo braklan yerlerin tamamlanmasdir.

sonras olayn,

metindeki

Bu almalar sonunda da lme ve deerlendirme yaplmaldr. 41

B. KONUMA GRETM
Yabanc

dikleri dili

dil retiminele genel amalardan biri, belki de en nemlisi

bir ekilde konuabilmesidir.

rencilerin ren

anlalr

A.B.D. Texas niversitesinde Philips tarafndan yaplan bir aratrma sonularna gre
zaman faktr sabit tutulduunda hatriama yle olmaktadr;
nsanlar okuduklarnn %1 O'nu, g'rp iittiklerinin %50'sini, iittiklerinin %20'sini,
sylediklerinin %70'ini, grdklerinin %30'nu, yapp sylediklerinin %90'n hatrlamaktadrlar.
42 Bu aratrmann sonucuna gre; konuma becerisi bakmndan retim, renci merkezli olmaldr. Yani renci mmkn olduu lde fazla konumaldr.43 Konuma becerisini gelitir
mek iin aadaki altrmalar yaplabilir.
kurallarn ve yaplarn renmek iin mekanik olarak konuma altrmalar
Bu, ilk nce duyduunu tekrar eklinde, sonra da evirme eklinde yaplabilir.
Olumlu cmleleri olumsuz veya soru cmlesine vb. deitirme altrmalarna, evirme altrma
lar denilir.

1. Dilin

yaplmaldr.

2. nceleri dnlmeden yaplan altrmalarn yerine dnerek yeni cmleler kurma

eklinde altrmalar yaptrlr.

3. rencilerin rendikleri konularla ilgili olarak arkadalaryla benzer diyaloglarla konuma altrmalar yapmas salanr.

4. rencinin bir konuda konuma hazrlayarak snfa sunmas salanabilir. rnein,

veya evine nasl gidip geldiini (yol tarifi) anlatmas eklinde bir

rencinin kendi evini tantmas

konuma yapmas. mmkndr.

5.

Snf

ii mnazaralar

yaplabilir.

6. rencilerin kk bir oyunu sergilemeleri salanabilir.

7. Kelime bulmaoyunu oynanabilir. rnein, retmen veya bir renci bir tannm
tutar, dier renciler onun zelliklerini sylerler. Aklndan tutan kii "
doru, yanl, evet, hayr" eklinde cevap verir. Bylece o kiiyi bulmaya aldarken rendii
kelime ve cmleleri kuilanrlar.
kiinin adn aklndan

. 8. renciler bildikleri masal, hikaye ve fkralar anlatabilirler.44

4!.
4 2.
43.
44_

Demirel, a.g.e. s. 108- I 1O: Yalnkaya vd., a.g.e. s. 19-20

Demirel. a.g.e. s. 108-110: Yalnkaya vd .. a.g.c. s.l9-20
Hengirne, a.g.e. s.48
Demirel, a.g.e. s, 1 1-113

139

C. TELAFFUZ GRETM
Telaffuz, seslerin, harflerin ve kelimelerin syleni biimidir. Dil renme, o dildeki
sesleri doru karnakla ve kelimeleri doru sylemekle balar. Arapa retiminde, telaffuz re
timi nemli bir yer tutar. Bunun sebebi, alfabe fakdr.
Arap alfabesindeki birok harf Trk alfabesinde bulunmaiakta:dr. Bunun yannda benzer harflerin bile telaffuzlar farkldr. Bu sebeple Arapa retiminin banda harflerin gerek ekliyle telaffuzunun retilmesi nemlidir. Burada dier dillerderi farkl olarak Arap alfabesinin zelliinden
dolay harflerin mahrelerinden (k yerlerinden) kartlarak telaffuzu iin yle bir yol izlenebilir.
1. Harflerin mahreleri aklanr,
2. retmen harfleri tek bana ve harekeli olarak telaffuz eder. Varsa kasetlerden de din!etir,
3. renciye sylettirilir,
4. Yanllar clzeltilinceye kadar tekrar ettirilir.
Arapa okumak iin sadece harfleri mahrelerine uygun okumak yetmemektedir.
Harekeleri ve dier okuma iaretleri ile birlikte Arapa okuma retiminde iki yntem uygulan"
maktadr.
.
1. Trnevarm yntemi.
2. TmdengeJim yntemi.
Trnevarm

yntemj:

Bu yntemin
keli ve

ekli vardr.

a. Harften balayarak retme usul: Harflerin nce isimleri retilir. Sonra harfler harebirlikte okutularak retimedevam edilir. "Eiif, be, te, se, cim" gibi.

dier iaretlerle

. b. Sesten balayarak retme usul: Burada sesler n planda tutulur. Sesleri zamanla bir
araya getirerek rencinin kelimeye gemesi, oradan da cmleler kurmasi salanr.
"E,,U,BE,B,BU" gibi.
c. Heceden balayarak retme usul: Burada hecelerin renimine ncelik verilir.
Arapacia kelimeler genelde iki veya daha fazla heceden oluur. Ancak tek heceli kelimeler de vardr.
Kelimeler hecelere blnrken dah ziyade med harfleri kullanlr. Sonra'heceler birletirilip kelimeler ve cmleler oluturulur. "Men, ma-bab, dem, yed, fi" gibi.45

Tmdengelim yntemi:
Bu yntem iki

ekilde

uygulanabilir.

a. Kelime ile retme usul: Burada retime kelime ile balanr. Bilinenden bilinmeyene doru yol almak iin snf ii ve snf d retim etkinliklerinde eitli etkinlikler gerektiren
tedbirler alnr. rnein, retilecek kelimelerin resim veya maketleri renciye gsterilir. Sonra
da kelime dzgn ve ak bir telaffuzla renciye syletilir. renci, ald ses ile ekil arasndaki
ilikiyi derhal kavrar ve kelimeyi renir. Bu srada kelime levhalar zerine veya yaz tahtasna yazlr. Bylece renci duyar, grr ve syler. Bu ekilde nce kelimeler retilir, sonra dahartlere
geilir.
b. Cmle ile retme usul: retirrte cmleden baltnlr. Bu- bir deyim de olabilir.
Sonra, ilavelerle bu cmle bytlr. rnein, "Huna Ahmed:' "Huna Ahmed yelabu" "Huna
Ahmed yelabu'l kurate" "Huna Ahmed yelabu'l-kurate mea'sadiqi".Bu usulde;
I. nce retmen ksa cmleler kurar ve yeterince tekrar eder.
2. renci ayn cmleleii tekrar eder.
45 Hseyin Aknc vd., a.g.e. s. 15-16

140

3. Telaffuz yanll dzeltilir.

4. Sonra cmleler kelimelerine ayrtrlr.46

D. OKUMA GRETM
Okuma, rencinin konuma ve yazma becerilerini gelitirmesi ynnden nemlidir. Bir
yabanc dili gerek anlamda renebilmek okuma becerisini gelitirmeye baldr. Okuma youn
ve yaygn okuma olarak ikiyeayrld gibi, sesli ve sesizolarak da ayrlabilir. 4 7
Okumadan ama

anlanadr..

Okunan metnin

anlalmas

anlatlabilmesi iin drt aamal bir yol izlenebilir.

ve

anlalan

metnin

bakalarna

1. Metin bir iki kez banttan dinietitic Bant yoksa retmen veya renci metni sesli
olarak okur. Bu aamada ama, metnin tamamn gzden geirerek konusunu anlamaktr.
rntl

2. zmleme (analiz)
olarak durulur.

aamasnda

metin paalanarak cmle ve paragraflar zerinde ay-

3. Birleim (sentez) aamasnda renilen tn: cmle ve paragratlar birletirilerek, bir

btn olarak metnin

anlam

ortaya karlr.

4. Kontrol aamasnda retmen,

lalmadn kontrol eder. 48

rencilere

sorular sorarak, metnin

doru anialp

an-

E. YAZMA GRETM
/

Yabanc dil retiminde drt temel]:eceriden birisi olan yazma retimi, szl iletiim
kadar nemlidie Szl iletiimde'hatalar hogryle karlanrken yaznada hata pek kabul edilmez. Yazma retimi ekilde gerekletirilebilir.

1. Kontroll yazma: Burada ama,

rencilere

dildeki kelimeleri ve

yaplar doru

ekilleriyle yazma imkan vermektir. Bunun iin u altrmalar yaplabilir.

a. Verilen cmlelerdeki baz kelimelerin yerle'inin deitirilmesi .
.b. Verilen bir yapnn baka bir yapya dntrlmesi. rnein, verilen bir metinde ge-

en tm birinci tekil ahs zamirleri, 3. tekil ahs zamiriere deitirilmesi.

c. Verilen rnek bir diyalog veya metnin. anahtar kelimeleri kullanarak yeniden

yazdrl-

mas.

d. Dzensiz olarak verilen cmleleri sraya koyma veya yeniden yazma altrmalar.
e. Verilen sorulara bir btnlk iinde cevapla' hazrlama.

f. Yarm bniklm bir cmlenin tamamlanm~s yaptrlabilir.49

2. Dikte yapma:
a. Ders izlendikten sonra, bu derse ait metin veya diyalog ev devi olarak verilir. renci
bunun

yazln renir

b. Bir. sonraki derste retmen metni okur ve rencilere datr.

d. renciler yanllar dzeltir.
e. Daha sonra ayn metin veya diyalog asl metinle karlatrlarak yanllar dzeltilir. 50
3: Serbest yazma: renilen dil kalplar ve kelimeleri kullanmak amacyla kompozisyon, mektup, ksa hikaye, iir, makale vb. yazlar hazrlayarak serbest yazma alnas yapla
bilir.
4 6. A.g.e. s. 16-17
47. Hengincn. a.g.e. s.50; Demirel. a.g.e. s. l 20
48. Hcngiren, a.g.e. s.SI
4
9.Yalnkaya vd .. a.g.e. s.29-30; Demirel. a.g.e. s.l27
50. Hengirnen. a.g.e. s. 73

141

F. DLBLGS GRETM
Yabanc dil retim yntemleri iinde en ok tartlan konularn banda dilbilgisi re
timi gelir. Bu yz yln balarnda dil renmek, gramer renmek eklinde anlalyordu. Buna
tepki olarak baz dilciler, anadilini renen bir ocuu rnek vererek dilbilgisine gerek olmadn
ileri srmle'dir. Bu gr yeni retim yntemleri araylarna sebep olmutur. S 1
Yabanc dil reniminde dilbilgisi reniminin gerek.siz olduunu sylemek yanltr.
Ancak dil renmek demek, o dilin gramer kurallarn ezberlemek de deildir. Konuyla ilgili bir
bilim adamnn grlerine bakalm.
. Anadilini renen bir ocuun dilbilgisi kurallarna gerek duymad tezi doru deil
elir. ocuk, ilkokula giclinceye kadar drt temel becerielen dinlen\e anlama ve konuma becerilerini
renir. Okuma ve yazma becerilerini renmek zere okula gider. Anadilinin inceliklerini ren
mek iin de dilbilgisi kurallarn renir. Yalnz ocuun ve yabanc dil renen birinin dilbilgisi
kurallarn renmesi arasnda nemli bir fark vardr. ocuk anadilini belli bir lde rendikten
sonra dilbilgisi renir. Ezber olarak bilinsiz bir biimele kulland kurallar, bilinli bir duruma
gelir ve anadilini daha bilinli olarak tanr. Yabanc dil renen bir kimse de karlalan durum ise
bunun ters id ir. nce dilbilgisi kurallar renilir ve bu kurallar yardmyla dildeki drt beceri gelitirilmeye allr.
.

2. Anadilin renilmesi srasnda, renilen tm kelime ve kuraUar hibir engele rastlamadan beyne yerleirler. Oysa yabanc dil renen bir kimsenin zihninele ncelikle kendi anadiline
ait bilgiler yerleiktir. Yabanc dil, anadilin zerine ina edilmek zorundadr. Bu durum bilin altnda yeni analiz ve sentez ilemlerini gerektirir. Yabanc dilin kuraUarn renmek, anadili ile
karlatrmak, bilin altnn yapt analiz ve senteze yardrnc olmak ynnden ok yararldr.
Bylece anadili ile renilen dili gerek anlamda renebilmek, temel drt becerideki ilevierin tamamn yerine getirebilmek iin dilbilgisi gereklidir. Burada sorulms gereken sorular yalnzca
unlardr: Dilbilgisi nerede, ne zaman, ne kadar gereklidir?
Yuk:rclaki aklamalardan

da anlalaca zere dilbilgisi ama deil, aratr.

boyu bu durum yanl anlalm ve dilin kendisi retilecei yere, dilbilgisi kurallar retilmitir. Ama, ara durumuna gelmi dilin kurallarn bilen, ama rendii dili konuamayan, okucluunu anlamayan insanlar yetitirilmitir. Gnmzde bile orta ve yksek re
timele bu yanl yol izlenclii iin yabanc dil retimi bir knaza girmitir. Genlerin enerjileri,
zamanlan ve devletin milyarlar boa harcanmaktadr. renilen dilin temel kurallf).rn ileyi
dzenini kavramaya yardmc olacak kadar dilbilgisi retmek yeterlidir.52

Ancak,

yzyllar

Konuyla ilgili olarak .H.L. Arapa kitaplarnn yazarlar yle yazmaktadr. "Arapann
meslek clersi olma zellii bu dersin gramer bilgisi eklinde okutulmas sonucunu dourdu.
Gramer kaicleleri arlkl olarak okutLflup retiliyor, gramer kaiclelerinin izah ve tahlil iin okunan metinler ise, adeta bir ders gibiydi. Metin ayr, gramer ayr ve her ikisinde de maksactn kavaid
renmekten ibaret olduu acaib bir Arapa retimi yllarca srp gitti."53
Yazarlar bu yanln yllarca srp gittiini ve artk bunun t~rk edilmesini sylyorlar.
Maalesef, bu durum bugn ele srp gitmektedir. Halbuki, bir dilin dilbilgisi kurallarn bilmek, o
dili bilmek demek deildir. Bir dili bilmek, o dilde konuulduunda ve okuduunda anlama, konuabilme ve yazabilme becerilerini kazanmak denek,tir. Bu sebeple dilbilgisi retimi ama
olmaktan kmal ve bir ara olarak retilmelidir. Dil bir btndr ve o btnl
ile renilmeli ve retilmeliclir. Batan beri ifade edildii gibi Arapa bizim iin bir yabanc
dilelir ve yabanc dillerin gelimi retim yntem ve teknikleri ile retilmelidir.
5l_ Demirel, a.g.c. s. 31-34; Hengirc, :.g.e. s. 51-52
52 Hcgirne; :.g.e .s.52-53
53 Maksutolu vd .. :.g e .. s.7.

142