PC ta devri

zet

bilgisayar kelimesindeki bilgi ne anlama gelmektedir?

Bilgi Teknolojileri (BT) dediimizde ne anlyoruz?
BT aralar balamnda bilgisayarn yeri nedir?
bilgisayar nasl tanmlayabiliriz? yazlm + donanm?
eyler bilgisayarda nasl temsil ediliyor?
bilgisayar benzer aralardan ayran temel nitelikler nelerdir?
kiisel bilgisayarlar nasl ortaya kt? ksa tarihe
gml bilgisayarlar nerede grm olabiliriz?
saysal a nedir, nasl bir ilev grr?
bilgiye kolay eriim ne gibi olumsuz sonular douruyor?

Bilgi nedir?

veri, enformasyon?

bilgisayar kelimesindeki bilgi

geni kapsaml bir kelime, balama gre farkl anlamlara sahip
szlkte (herhangi bir ey hakknda) bilinen, malumat
davran ve tutumda bir tr deiiklie yol aan (sevilen bir
tanm)

veri: snanmam, aralarnda henz iliki kurulmam, yani

ilenmemi (saylmam?) bilgi

enformasyon: uyumluluu ve amac olan veri (Drucker),

nilenmi (snanm, dzeltilmi) veri

bilgisayar: veri + enformasyon

Bilgi TeknolojileriAralar

ngilizce zgn karl (IT) Amerikan Bilgi Teknolojileri

Birlii (ITAA) tarafndan tanmlanmtr
bilgisayar tabanl sistemlerle (zel olarak yazlm uygulamalar
ve bilgisayar donanm) ilikili olarak yrtlen tasarm,
gelitirme, gerekleme, destek ve ynetim etkinlikleri

ilenmilik srasyla: veri, enformasyon, bilgi

bilgisayar terimindeki bilgi veri ve/veya enformasyon
kelimeleriyle karlanabilir
IT: Information Technology

Enformasyon Teknolojisi
veya yukardaki eanlamllktan dolay Bilgi Teknolojisi veya
Bilgi Teknolojileri (BT)

bata bilgisayar mhendislii ve bunun (yazlm/donanm/a

mhendislii gibi) alt dallar gelmek zere bilgisayara ilikin
ok geni bir alan kapsayan bir emsiye terim
BT aralar, bilgi ileme aralar
bilgisayar: en temel BT aygt
fakat bununla snrl deil: cep telefonlar, saysal TV (DTV),
kamera, ses alclar

Bilgi TeknolojileriBilgisayar
bilgisayar en temel BT arac klan hususlar neler?

Bilgisayar

dierleri baskn bir ileve sahip zelletirilmi aygtlar (r. cep

telefonu, sesli iletiim ilevi)
bilgisayarn byle baskn bir ilevi yok
bilgisayar genelletirilmi nitelikte bir BT arac, her mevkide
oynayan joker bir oyuncu gibi
bu oyuncuyu kiisel isteklerinizin belirledii bir mevkide
oynatabilirsiniz: kiisel bilgisayar (personal computer, PC)

bilgi alr (girdi)

TDK: ok sayda aritmetiksel veya mantksal ilemlerden

oluan bir ii, nceden verilmi bir programa gre yapp
sonulandran elektronik ara, elektronik beyin

ntanml kurallar (program) uyarnca bilgiyi iler (ilem)

(yeni) bilgi retir (kt)

dier BT aralarna gre bilgisayar stn klan zellikler

nelerdir?
bilgisayar belli bir i yapmak zere programlanabilir
yaplan iin gereksinimlerine gre bilgisayara yeni evre
birimleri ilave edilebilir
bir bilgisayar, uygun eklentilerle, TVye, radyoya, MP3 alcya,
telefona dntrlebilir

tek bana bilgisayar, btn bilgi ilem gereksinimlerini

karlayabilmektedir
7

Girdi ve kt (verileri)

Girdi aygtlar
bilgisayara d dnyadan (mesela kullancdan) bilgi girii

bilgisayarda ilenecek veya ilenmi olan yaz, say, sembol,

ses, duraan grnt (resim), hareketli grnt (lm) vb. bilgi
gelerinin tmne verilen genel bir isim

girdi aygtlar (input devices) vastasyla gerekleir

klavye, fare, tarayc, saysallatrc gibi

bir ilemin verisi olmas itibaryla buna veri de diyebiliriz

kt aygtlar
ilenmi bilgi d dnyaya (mesela kullancya) nasl iletiliyor?

10

lem (Bilgi lem)

kt aygtlar (output devices) yoluyla

yazc (printer), ekran (monitor) gibi

bilgisayardaki etkinliklere verilen genel ad

meteorolojik verilerden hareketle hava durumunu tahmin etmek
gibi karmak bir etkinlik olabilir
girdi aygtlarndan alnan bilginin bir dosyaya kaydedilmesi
gibi basit bir saklama etkinlii de olabilir

bu etkinliklerde iki ana aktr grev alr: donanm ve yazlm

donanm: bilgisayarn ziksel paralar
yap: elektronik devreler ve mekanik paralar
boyut: oda byklnde, masast, dizst, avuii
enerji: elektrik ebekesi, batarya

yazlm: ziksel olmayan tm bileenler

programlar, iletiim kurallar ve veriler

11

Bilgisayar= Donanm + Yazlm

12

Genel amal saysal temsil

donanm ve yazlm paralel gelime gsterir

donanmdaki ilerlemeler bilgisayar boyutunu kltr, veri
depolama ve ileme kapasitesini artrr, yat drr
yazlm alanndaki ilerlemeler kullanm kolaylatrr, uygulama
alann geniletir
gizli maliyet: yazlm karmaklnn artmas, yazlm
gvenilirliinin azalmas

bilgisayarlarn anlad tek bir dil var: saylar

mzik, gerekte saylardan ibarettir

resimler de ayn ekilde
lmler de yle
TV, radyo, kitaplar, gazeteler

zel olarak 1/0; ikilik say

13

Genel amal saysal temsil

14

Genel amal saysal ilemciler

bilgisayar iin

her ey sadece

bilgi ilemin iki temel donanm aktr: ilemci + bellek

bilgi, yani saylar, bellekte saklanr
program: verinin nasl ileneceinin tari veya kurallar
tpk yemek tari gibi, ah= ilemci
bir dizi buyruk: sakla, topla, karlatr, (falanca buyrua)
dallan gibi

ilemin tari de bir bilgidir

o halde bilgisayar programlar da yalnz saylardan ibarettir
ve programlar da bellekte saklanr

15

16

Bilgisayarn genel amall

lk bilgisayarms: Abaks
klavye, ekran, ilemci: hepsi bir arada (all-in-one)
tek eksii genel amal ve saysal olmamas ;-)

ilemci zel bir program yrtmek zere tasarlanmamtr

fakat zel (ve snrl) bir buyruk takmndan seilen buyruklarla
oluturulabilen her trl program yrtmek zere tasarlanmtr
zel olan programn kendisi deil, programn kendisiyle ifade
edildii buyruklardr
snrl sayda harf ve kelime ieren doal dillerle (neredeyse)
sonsuz eitlilikte cmle kurabilmek gibi
veya snrl sayda notayla ok eitli eser besteleyebilmek gibi

bilgisayar genel amaldr, nk:

ilemci genel amaldr, programlanabilir
programlar: bellekte saklanan saylar
o halde bellee farkl saylar saklamakla bilgisayarn yapaca
ilemi deitirebiliriz

17

1946: ENIAC (Electronic Numeric Integrator & Calculator)

18

Kehanetler

. . . ve ilk bilgisayar kullanclar

Popular Mechanics dergisinin 1949 ylna ait bir saysndaki

Teknolojinin hzl ilerlemesini konu eden bir yazdan:
leride bilgisayarlar 1.5 tondan daha haf
olacaklar. . .

19

lk nesil bilgisayarlar ve kiiselletirilebilirlik

Kiisel Bilgisayar

ENIAC (arlkl gre gre) ilk bilgisayar

saysal devreler ve programlanabilir bir ilemci

fakat programlamas ok zor ve ilkel
askeri amalarla kullanlyor (ticari bile deil)
ortalama bir gelir sahibinin karlayamayaca bir maliyet

ENIACn ilk takipileri olan bilgisayarlarda ticari amalar

gzetilmi
ama hl kiiselletirilebilir nitelikte deiller

20

saysal nitelikte olmal (analog ilemciler de var)

temel ilevler iin elle mdahale gerekmemeli
son kullanc tarafndan programlanabilir olmal
makul yatta ve kolay bulunabilir olmal
kolaylkla kullanlabilir olmal (kullanc klavuzu yardmyla)
bir yerden bir yere vastasz tanabilir olmal

bir bilgisayar hangi artlar salandnda kiisel olur?

22

21

1950: Simon
(arlkl gre gre) ilk kiisel bilgisayarms
rlelerle alyor, 300 dolar

Kehanetler

Ken Olson, Digital Equipment Corp. rmasnn kurucusu ve

genel mdr:
nsanlarn evlerinde bilgisayar bulundurmalar
iin herhangi bir neden gremiyorum!

23

yl 1977

24

1977: Apple ][
(arlkl gre gre) ilk yaygn kiisel bilgisayar
1 MHz ilemci, 4 kB bellek, disk yok, 1300 dolar

1981: IBM PC - 5150

Kiisel Bilgisayar (PC) olarak tantlan ilk kiisel bilgisayar
4.77 MHz ilemci, 16 kB bellek, 10.5" ekran, 3000 dolar

25

1984: Apple Macintosh

MacOS (Macintosh letim Sistemi)

26

1992: Macintosh SE/30 (ahsma ait ilk kiisel bilgisayar)

grak kullanc arayz: insan makine etkileiminde bir devrim

27

2007: Apple iMac

2.0 GHz ift ilemci, 1 GB bellek, 250 GB disk, 20" ekran, 1200

28

Bir verimlilik arac olarak kiisel bilgisayar

dolar

r. bitirme devinizi bilgisayarda yazabilirsiniz:

(deneyimli bir kullanc iin) klavyeden metin girmek, elle
yazmaya gre daha hzldr
metni kolaylkla deitirebilir, istediiniz noktalarda ekleme
veya silme yapabilirsiniz (elle nasl yapardnz?)
tekrar eden metinleri klavyeden girmeniz gerekmez,
kopyala-yaptr
devi kaydedip, elektronik veya basl biimde istediiniz
sayda oaltabilirsiniz
devi, Genel A veya CD gibi bir kayt ortam zerinden, bir
bakasna kolaylkla iletebilirsiniz

30

29

Bir verimsizlik arac olarak kiisel bilgisayar

Bilgisayar kullanmann dayanlmaz maliyeti

size ait bir kiisel eya olarak:

bilgisayarnza Genel A zerinden veya evrenizden
edindiiniz her program kurup deneyebilirsiniz
(mevcut srm sorunsuz alsa bile) kurulu programlarn
srekli yeni srmlerini tercih edebilirsiniz
her ii mutlaka bilgisayarda yapmann bir yolunu
aratrabilirsiniz
bilgisayarnz ok sayda farkl rollerde kullanabilirsiniz: oyun
makinesi, lm oynatcs, bilimsel hesap istasyonu, grak
sanatlar merkezi, web sunucusu, tez yazm, iletiim ss

kiisel bilgisayar, nereye kadar kiisel?

bu konuya ilerleyen derslerde daha ayrntl gireceiz

. . . ve
bilgisayar banda geirdiiniz zamann byk bir blm
sorunlarla boumaktan ibaret olur

31

32

Gml Bilgisayar

ou bilgisayarn donanm normal kullanclar tarafndan

grnmez:

Gml bilgisayarlar her yerde

cep telefonlar
VCD, saysal fotoraf makinesi, MP3 alc,
yksek teknoloji rn otomobiller,
bulak/amar makinesi, mikrodalga frn,
MRI cihaz, saysal mikroskop,
ATM cihazlar

kiisel bilgisayarlar, bilgisayar ailesinin ok kk bir dilimini

oluturur
2003 itibaryla %0.2lik bir dilim
yani her 1000 bilgisayardan yalnzca 2si kiisel bilgisayardr

33

iPhone: kiisel gml bilgisayar?

34

Genel amal saysal a

Genel A (nternet)
genel amal saysal ilemciden dier ilemciye yalnzca
saylar tar
yani bilgisayarlar birbiriyle saylar araclyla konuur

tama ortam (nternet) saylarn ne anlama geldiini bilmez

ya da dikkate almaz
bu yzden ok eitli hizmetler (servisler) ina edilebilir
web, posta, sohbet, p2p (eten ee), VoIP hizmetleri gibi

Genel A ierisinden akp giden bilginin denetlenmesi zordur

nk akp giden sadece saylardr.

35

Saysal sistemler ve bilginin genel eriilebilirlii

36

Hukuk boyut: kr mlkiyet

saysal bilgisayarlar, her yerde

ve saysal aa bal

mzik, lmler, TV vb. hepsi saysal

teknik olarak kopyalamay nlemek imkansz

bilgi her yere tanabilir

herkes tarafndan kolay ve ucuza eriilebilir
genel eriilebilirlie sahip aygtlar

kopyalamas bedava, kopyalar mkemmel, datm cretsiz

ifreleme, bir yere kadar
analogdan saysala geiin bedeli

yasal olarak kopyalamay nlemek zor

kamera, lensli bir bilgisayar

cep telefonu, radyolu bir bilgisayar
iPod, kulaklkl bir bilgisayar

btn bunlar gzel

ama beraberinde kendine zg ahlak, hukuksal ve kriminal
sorunlar getiriyor

Napster, Grokster vakalar

Genel An lkesi, corafyas yok
yasalar lkelere gre farkllklar gsteriyor
bir ok lkede kr mlkiyetin denetiminde yasal boluklar ve
uygulama ihmalleri mevcut

eser sahiplerinin kr mlkiyet haklar (IP, intellectual

property) nasl korunacak?

37

Kriminal boyut: virsler ve casus yazlmlar

Kriminal boyut: uzaktan mdahale

genel amal bilgisayarlar her yerde

kt niyetli bilgi paketleri her yerde

web sayfalar, epostalar, eitli yollarla tetiklenen kt niyetli

programlar ierebilir

teknik olarak bylesi programlar denetlemek zor

farkna bile varmakszn altryor olabilirsiniz
var olan programlardaki arzalardan veya zelliklerden tr
onlar altryor olabilirsiniz

38

genel amal alar (genel olduu lde) yabanclara kar

bizleri savunmasz brakr
teknik olarak engellenmesi zor

yasal olarak yararlanabileceiniz ok etkili mekanizmalar yok

nternetin corafyas yok, kimlik ve konumun saklanmas kolay

hangi merciye bavuracak; neyi, hangi delillerle, nasl ikayet
edeceksiniz?

39

40

Sra sizde: boluklar dolduralm

bilgisayar, d dnyadan ald

ntanml gre ileyip kt reten bir aygttr
bilgisayarn ziksel ksm
ziksel olmayan ksm ise olarak adlandrlr
bilgisayarlarda mzik olarak,
resim olarak saklanr
bilgisayarlar sadece iler
bilgisayarlarn yapaca iler saklanr
Genel A, bir ilemciden dierine sadece tar

41

Bilgisayar nasl alr?

zet

bilgisayarn temel bileenleri

bir ilemin temel geleri, kayt ortamlar
MB, MB hz ve ilem egdm
SI birim ve n ekleri
bellek, bit, bayt, bellek sas
program rnei

Bilgisayar: basitletirilmi

Temel bileenler

Merkezi lem Birimi (MB)

bellek

ileyici ve (yardmc dier birimlerle birlikte) denetleyici

bilgisayar canl durumdayken yrtlen tm komut ve verilerin
kaydedildii yer
kalc olmayan, fakat MBle dorudan ilikisi asndan birincil
nemde kayt ortam, ana bellek

diskler
bilgisayar kapatldktan sonra da varln korumas gereken
her ey
kalc kayt yapan, fakat MBle dorudan ilikisi olmayan
ikincil kayt ortam
kullanc asndan birincil neme sahip (bilgisayarda
rettiiniz her ey burada kaytl)

dier aygtlar
girdi/kt, haberleme aygtlar ve dier evre birimleri

Bilgisayar mimarisi

Raf tipi bilgisayarlar

raf tipi, rafa monteli (rack mount)

her bilgisayarda u iki temel bileen mutlaka bulunmal: MB

ve ana bellek
disk formundaki ikincil kayt ortam bileenleri her bilgisayarda
bulunmayabilir
r. disksiz ubirimler, a zerinde ate duvar (rewall) gibi
belirli bir role atanm bilgisayarlar ve gml bilgisayarlarn
hemen hemen tamam (fakat bk. iPod)
bu tr disksiz bilgisayarlar kalc kayt ihtiyacn nasl
karlyor?
Genel A zerinde sunucu rolnde kullanlan bir bilgisayarda
veya tek grevi kendisine verilen ilem youn problemleri
zmek olan bir sper bilgisayarda giri/k aygtlar
bulunmayabilir, byle bir makine nasl denetlenir?

Panel monteli bilgisayarlar

Sper bilgisayarlar

Bir ilemin anatomisi

Hangi ge, nerede/nereden/nereye?

bir ilemin ana gesi: girdi/kt, hesap, durum

girdi/kt

girdi/kt aygtlar yol (ara denetleyiciler) ana bellek

yol (ara denetleyiciler) MB
hem girdi hem de kt rolnde nemli bir aygt tr: diskler

ilenecek girdiler ve retilen ktlar

girdi yoksa ileme gerek yok, kt yoksa ilemin anlam yok

hesap

atomik ve ilkel (primitif) nitelikte basit komutlarn belirli bir

program dahilinde (insana nispetle) ok hzl ekilde
yrtlmesi
ykle, kaydet, topla, kar, karlatr gibi

girdi/kt

hesap
ana grevler MBde (gnmzde birden fazla sayda)
ok sayda yardmc ilemci ve denetleyiciler (subaylar)
baz karmak ilemler iin MB kadar gl olabilen zel
ilemciler, r. 3 boyutlu grnt ilemleri iin ekran
kartlarndaki GB (Grak lem Birim)

durum

hesaplama srasnda retilen ve hesaplamaya yn veren her

trl ara veri
r. (2 x 7) + 5, bu ilem arp_topla gibi ilkel olmayan bir
komut olmadan tek seferde yaplabilir mi?
farkl hesap admlarna geite (dallanma) veya belirli hesap
admlarnn tekrarnda (dng) veya sonlandrmasnda koul
olarak kullanlyor

durum
ok abuk eriilebilir bir yerde yani el altnda olmal
ounlukla MB iindeki saylar iki elin parmaklarn
gemeyen kk bellek hcrelerinde (kaytlar veya yazmalar)
ve srasyla MBe en yakn yerlerde: i n bellek d n
bellek ana bellek (nadiren) ikincil kayt ortamlar (diskler)

Hesap ve kayt

Kayt ortamlar: kayt hz ve ortam sas

kayt, hesabn ayrlmaz bir paras: sonucun ve durumun

kaydedilmesi
geici kayt rnekleri:

iki temel kayt ilemi: okuma (ykleme), yazma (saklama)

ortam sas: ne kadar bilgi alabiliyor?

geici kayt ortamlar

ka bayt (harf)?

programn balatlmas: iletim sistemi, programn diskteki

kaydn bellee (baz deiikliklerle) kaydederek balatr
programn almas: program, alma esnasnda rettii trl
ara verileri bellee kaydeder
MB komutlarnn yrtlmesi: MB, belirli bir komutu
yrtrken rettii durum bilgisini ve ara sonular kendi
iindeki kaydedicilere kaydeder

kayt hz denildiinde bu ilemlerin hzn anlyoruz

iki tr kayt: kalc (non-volatile) ve geici/uucu (volatile)

10

ana bellek (RAM), n bellek, MB iindeki kaydediciler: hemen

daima elektronik (yariletken) yapda
kayt (okuma/yazma) hz yksek
ortam sas ne kadar bykse o kadar iyi
kalc kayt ortamlarna gre ortam sas dk

kalc kayt rnekleri:

kalc kayt ortamlar

sabit disk: elektromekanik yapda, optik diskler (CD/DVD): optik
ve elektromekanik yapda, bellek ubuklar: elektronik yapda
ortam sas byk
kayt hz ne kadar yksekse o kadar iyi
geici kayt ortamlarna gre kayt hz dk

program kurulumu: yeni programn kopyas CD-ROM veya a

zerinden alnarak (mevcut sistem iin yaplan uyarlamalarla)
diske kurulur
belge kayd: kullanc, program kullanarak nihai eklini verdii
belgeyi diske kaydeder
11

MB

12

MB

jn, ba aktr

az sayda basit ilemleri (komutlar) yrtebilir

komutlar: MB iin anlaml tek dilin kelimeleri: komut kmesi
aritmetik ilem: topla, kar, arp, bl
karar verme: (saylar) karlatr, (karlatrma sonucunda
ortaya kan duruma gre bir sonraki adma) git
bellek eriimi: bellekten veri ykle, sonucu bellee kaydet
denetleme: bellee ekrana veri aktarmasn, diske adan veri
okumasn syle

tm bu basit komutlar ok hzl ekilde yrtebilir

yrtlecek komutlar (ilem), verilerle birlikte (ilenen ve
ilenmi) ayn yerde, bellekte tutulur
her ey say, veriler say, komutlar da say, nasl? kodlayarak
her komuta ona zg tek bir say ilitirerek, r. topla= 1,
kar= 2

MB genel amal bir aygttr: bellee farkl saylar koyarak

her seferinde farkl bir grevi yerine getirmesi salanabilir
farkl programlar altrdnzda olan ey de budur

13

lem egdm ve hz
bilgisayarda tm birimlerin egdmn salayan bir saat var

14

Saat (vurum) skl

kan dolamn egdmleyen kalp atm

yry egdmn salayan askeri bando
krek temposunu ayarlayan forsa ba davulu gibi

her saat vurumunda ilgili tm birimler kendilerine den iin

bir veya daha fazla kk (ve basit) bir blmn yerine
getiriyor

saatin saniyedeki vurum says (tiktaklar)

sklk (frekans) birimi hertz; Hz olarak ksaltlr
1 hertz= saniyede 1 vurum, 1 Hz

MB bir komuttan dierine geerken bu saat vuruunu bekliyor

ekran kart bellekten kendisine ait bir grnt verisine saat
vuruunu takiben eriiyor

ok byk ve ok kk saylar gsterirken SI1 n eklerini

kullanyoruz
kilo= bin (k), mega= milyon (M), giga= milyar (G)
1 MHz= 1 mega hertz= saniyede 1 milyon vurum
1 GHz= 1 giga hertz= saniyede 1 milyar vurum

1
15

Le Systme International dUnits (fr): Uluslar aras Birim Sistemi

16

Biraz aritmetik

SI birim ve n ek yazmlar hakknda 5 kural

1. birim ve n ek isimleri daima kk harerle yazlr

1 Gram yerine 1 gram, 1 Hertz yerine 1 hertz

u
u d

her saat vuruunda iki ilemi yerine getirebilen bir birim 1

saniyede ka ilem tamamlar?
saat skl 100 MHz ise 200 milyon
saat skl 1 GHz ise 2 milyar

ama birim ismi daima kk yazlyor; r. 1 hertz

3. kii isminden tretilmeyen birim simgeleri genel olarak kk

hare yazlr; r. 1 metre= 1 m
, 1 M
4. 1000den byk n ekler simgeleri byk harerle, kk (ve
eit, k) n ekler kk harerle yazlr

100 MHzlik bir saatin her vuruunda iki ilemi yerine getirme
yeteneindeki bir birimin bir ilemi tamamlama sresi nedir?
mili= binde bir (m), mikro= milyonda bir ()
saat periyotu: milyonda 1/100 saniye= 0.01 s
cevap: 10/2 nano saniye= 5 ns

2. kii isminden ksaltlan birim simgelerinin ilk hareri byk,

kalanlar kk yazlr; r. 1 Hz
, 1 HZ veya 1 hz

1 megahertz= 1 MHz; dikkat! 1 mHz= 0.001 Hz

, bu sadece
bir szdizimi hatas deil ayn zamanda semantik bir hata (m=
mili)!
1 kilogram= 1 kg
, 1 Kg veya 1 KG
; fakat kilo iin
baz durumlarda byk harf (K) kullanm yaygn (galat- mehur)

saat skl 1 GHz ise?

nano= milyarda bir (n), piko= trilyonda bir (p)
saat periyotu: milyarda bir saniye= 1 nano saniye= 1 ns
cevap: 1/2 ns= 0.5 ns= 500 ps

5. phelendiinizde standartlara bavurun, fazla vaktinizi almaz

http://physics.nist.gov/cuu/Units/prefixes.html
17

Saat skl ve ilem hz

18

Bellek (RAM)

bir komut (iki saynn toplanmas gibi), ilemcinin tasarmna

bal olarak bir, iki ya da daha fazla tiktak zaman alabilir
ok kaba bir hesapla:
PC/Mac ilemcileri, saniyede 4.0000 milyar komut
PDA ilemcileri, saniyede 0.0004 milyar komut yrtebilir

saat vurumu skl bilgisayarn hzn belirleyen en nemli

ltlerden birisi, fakat. . .

saat skl tek bana kesinlikle yeterli deil, gerek hz

baka birok etmene bal

20

19

Bellek (RAM)

Bellek: mantksal grnm

bilgisayarn almas srasnda bilgilerin sakland yer, nedir

bu bilgiler?

ekmecelerin her biri 1 baytlk (8 bit) bilgi alabiliyor (imdilik

bu 1 bayt bir harf gibi okuyun, r. a har)
MB bu dolabn her ekmecesine ayn abuklukta ulaabilir,
yani rastgele eriebilir; RAM: Random Access Memory

alan btn programlar

bu programlarn kulland ve rettii tm veriler
iletim sistemi (Windows, Mac OS X, Linux)

bir sra numaralandrlm ekmeceden oluan bir dolap,

vestiyerlerdeki numaral ekmeceler gibi

iki nemli nitelii var:

kalc deil: elektrik kesildiinde her eyi unutur
(ok byk olmakla birlikte) sas snrl

21

Bit?

Neden ikili temsil?

bilgi miktar, bilgi bit ve baytlarla tartlyor
1 bit en kk bilgi birimi

bir durum iftinden (olas iki durumdan) zerinde karar klnan

veya seileni temsil ediyor (bilginin temsili)
var/yok, evet/hayr, doru/yanl, ak/kapal, yaz/tura

ziksel gereklemeye uygunluk

btn bu olas temsiller 1/0 gsterimiyle soyutlanabilir

olas iki durumdan hangisinin seildiini sylemek iin yeterli
yeter ki 1in neyi, 0n neyi temsil ettii konusunda nceden bir
kabul yapalm (kodlama)
tek bir rakam hanesi (digit), iki farkl rakam
yani ikili hane : binary digit : bit

22

ikili durum ziksel byklklerle kolayca temsil edilebiliyor

yksek/alak gerilim, akm var/yok (saysal yongalar)
elektrik yknn varl/yokluu (bellek ubuklar)
kuzey/gney, manyetik kutup ynleri (diskler)
n yansmas/sourulmas (optik diskler, CD-ROM, DVD)

kolayca gereklenebilen iki durumlu kk aygtlar: anahtarlar

rle
elektronik lamba
transistor

bir birim olarak; ismi: bit, simgesi b

Bit deil bit

B deil b, ltfen bit simgesini kk hare yazn!
1 kilobit= 1 kb, 1 kB deil (1 kB= 1 kilobayt demek! bk. bayt)

23

ayrntlar gelecek derslerde

24

Bayt?

Bellek boyutu ve Bayt

1 bayt pratikte neyi temsil ediyor?

(n yarg) 1 bayt= 1 harf (veya rakam)
veya daha geni bir bilgi gesinin bir paras

bilginin sekizli bekler halinde gsterimine olanak salyor

8 bitlik bilgi birimi, 1 bayt= 8 bit

bir birim olarak; ismi byte, Trkede (daha iyisini
bulamadmzdan) bayt, simgesi B

bir bellein ne kadar bilgi ierdiini nasl ifade ediyoruz?

bellek sas?
bilgiyi neyle tartyoruz? bit ve baytla
sz konusu olan bellekteki bilgi miktar ise bayt ile

Bayt (Byte) deil bayt (byte)

b deil B, ltfen Bayt simgesini byk hare yazn!
1 kilobayt= 1 kB, 1 kb deil (bu 1 kilobit demek!)

20 yl kadar nce bellek salar kBler mertebesindeydi!

gnmz bilgisayarlar GBlar mertebesinde!

ya bundan 20 yl sonra?

64 kB= 64 bin harf= 50 sayfalk kk bir kitap

1 GB= 1 milyar harf= yani 800.000 sayfalk dev bir ansiklopedi

26

25

Program rnei

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Tabloyu doldurun

basitletirilmi bir bellek grnm

2
5 ve 8 adreslerindeki verileri topla, sonucu 8 adresine yaz, 7 adresindeki komutla devam et
35
16
8 ve 4 adreslerindeki verileri karlatr, 4 adresindeki byk ise dur, deilse 9 adresindeki komuta ge
21
8 adresindeki veriyi 2 adresindeki veriden kar, sonucu 8 adresine yaz, 7 adresindeki komutla devam et

bellek 10 hcreden oluuyor

her hcrenin bir adresi ve bir de ierii var

burada grlenden farkl olarak bellek tamamyla saylardan

ibaret

r. 5 adresinin ierii 16

1/0dan oluan diziler halinde

bu saylar bir komuta veya veriye karlk geliyor

28

27

Tablo: doldurulmu

Hangi adres zamanla nasl deiiyor?

29

Gzlemler

30

Gzlemler

saniyede yaklak 4 milyar ilem

bir ilem kabaca 0.00025 s

en basit ilerde bile ok uzun hesaplama yolculuu sz konusu

ancak bilgisayar bu ilemleri ok hzl ve hatasz yerine getirir

yaplacak ilemi belirle: toplama

ilenenler nerede? (5) ve (8) adresinde
verileri getir: okuma
hesapla: topla
sonu nerede saklanacak? (8) adresine
imdi ne yapaym? sonraki komut (7) adresinde

bkmadan, usanmadan ayn ileri tekrarlayabilir!

komutlar kim belirliyor? biz (insanlar)
bilgisayara yaptrmak istediimiz ie gre komutlar seip,
bellee giriyoruz
her bilgisayarda belli grevleri yerine getiren hazr programlar
var

(2), (4), (5) veya (8)deki verileri deitirirsek ne olur?

rnein (8) adresinin ierii 1 olsayd ne olurdu?

31

32

Sra sizde: boluklar dolduralm

ve bilgisayarn en temel iki bileenidir
bilginin sakland aygtlar: ve
bunlardan: zerindeki bilgiler bilgisayar kapatldnda yok olur, zerindeki bilgiler

ise kalcdr

bir program; kurulduunda kaydedilir, altrldnda bir kopyas alnr

programn alrken rettii bilgiler , program kullanarak rettiiniz belgeler
kaydedilir
kayt ortamlarnn iki nemli zellii: ve
MB sayda ilemi () ok ekilde yrtebilir
bilgisayarda tm birimlerin egdm bir ile salanr
MBin ilem hzn belirleyen en karakteristik byklk
ilem hz tamamen bu byklkle belirlenir nermesi
hznda bir MBde, komutlarn egdm saniyede 1 milyar kere tklayan bir saatle
salanr
1 megalik bir saat skln ifade eden SI gsterimi: 1
en kk bilgi birimi olarak adlandrlr
8 = 1
8000 b= 1
33

zet: anakart

Anakart: IBM
IBM uyumlu tasarmlar piyasaya hakimdir (%96)

Anakart nedir?
Ne ierir?

lemci: gncel

1. lemci depolama aygtna program hafzaya yklemesini

emreder,
2. depolama aygt istenen program hafzaya ykler ve
3. hafzadaki program para para ilenir (yrtlr)2 .

2006: Core Duonun 64 bitlik uyarlamas Core 2 Duo

kim iler?
nasl iler?

http://cache-www.intel.com/cd/00/00/31/67/316737_316737.PDF
3

Depolama aygtlar

Intel ve AMD olmak zere iki byk yonga retici rma

piyasaya hakimdir
2003: 64 bit teknolojisiyle AMD (Opteron) devrim niteliindeydi
2004: Xeonla Intel cevap verdi.
2006: Intel ift ekirdek (Core Duo) teknolojisine geerek ok
ekirdekli kiisel bilgisayar devrimini balatt

Intel Core 2 Duo, Intel Core Duoya oranla %20 daha iyi
baarm sunuyor1 .

resimler\Anakart_GUNCEL\ dizini

Bilgisayarn almas

yeni nesil mikro mimari (NGMA) olarak bilinir

baarm arttrmak ve g tasarufu amacyla, iki adet ilemci
ekirdei tek bir yongaya yerletirilmi

Gncel bir anakart gsterisi

[[02i]] dersinde Bilgisayar leyii ksmnda ayrntlandrlmt.

Temsil: bellek-depolama aygt masa-dolap

bellekte neler var?

geici buyruklar (tarieri) ve grevleri yerine getirmek iin
gerekli veriler

ilemci bellekte tutulan verilere daha hzl eriebilir fakat

sas snrldr
elektrik kesildiinde ierii uar
dolaysyla bilgiler bellekte geici olarak depolanmaktadr

verileri kalc olarak saklayabildiimiz bellek trne ksaca

depolama aygtlar (storage devices) diyoruz

bellek (RAM) ve depolama aygt (sabit disk) masa ve dolap

dolap: ihtiyacnz olan btn dosyalar ve bilgileri saklar
e balanmadan nce zerinde allacak dosya(lar) dolaptan
alp masann zerine konur. Neden?

Temsil: bellek-depolama aygt masa-dolap

Her seferinde dosyaya bakmak iin dosya dolabnn

ekmecesini ap baktnz dnelim.

masa zerinde yeterli bo yer varsa belgeleri istediiniz gibi

inceleyebilir ve gerekli bilgilere kolaylkla eriebilirsiniz

te yandan masa zerine istediimiz kadar da belge koyamayz

nk masa zerindeki boluk (dosya kapasitesi) snrldr

Temsil: dolap-ekmece bit

Bu ilem hznz ok drecektir.

bellek dolap

ileri de bu temsili daha da ap gelitireceiz.

hcre ekmece
ierik kat
katta ne var? 1/0

Bellek: genel

Temsil: dolap-ekmece bayt

Bilgisayar terminolojisinde bellek olarak anlan ok sayda e

vardr

bunlar geici ya da kalc zelliktedir.

Aadaki bellek trlerini snayn

ROM, RAM, nbellek (L1, L2)

hangileri kalc? hangileri geicidir?

BIOS, CMOS, POST

SDRAM, DDR, DDR2
Sanal Bellek

benzetmeyi bir aama teye gtrelim

ekmecedeki kad 8 dilime blelim ve

her dilimde (i cebinde) 1/0 (1 bit) ieriyor olsun.

dolaysyla katta 8 bit var: 8 bit 1 bayt
sra sizde:
1 GBlk bir bellek dolap olarak temsil edilirse ka tane
ekmecesi vardr?
ka tane dilimi (i cebi) vardr?

Flopi, HDD, CD, DVD vs

USB bellek, iPod, MP3 player, telefon hafzalar vs.
Kayt ortamlar: Sabit disk, Disket src, Optik disk srcler
(CD-ROM, DVD-ROM), Zip src, Manyetik teyp, USB
Hafza nitesi
10

Bellek: hafza

Bellek: hafza: RAM

rasgele yani srasz dolaysyla
bellein herhangi bir adresine ilemcinin eriimi ayn zaman

Hafza, bilgisayar alt mddete bilginin sakland yer

bu yzden geici
ne ierir?

alan programlar
onlarn verisi
iletim sistemi (Windows, Mac OS X, Unix/Linux,. . . )

alr
bilgisayar kapatldnda her ey buharlar.
altmz dosyalar masadan dolaba kaldrrz
dolaysyla masast botur
eer dank birisi deilseniz

teknolojisi gerei belli aralklarla tazelenmesi gerekir

bizler de yle deil miyiz?
Tekrar etmezsek unuturuz, deil mi?

(byklne ramen) snrl saya sahiptir.

masa stndeki boluk snrldr
dolaysyla snrl sayda dosya alabilir

Bilgisayarn hafzas RAM (Random Access Memory)dir

Aslnda RAM kum

12

11

Bellek: hafza: l

Ne kadarlk hafzaya gereksinim duyuyoruz?

rnek senaryolar

Bellek: ROM

Bellek: ROM

elektrik kesilince RAMden bilgiler uar

ama i (veri) yok

elektrik kesildiinde umamal

14

13

Bellek: hafza: gncel: tek ift kanal

koskoca veri dolab bo, son srat almak iin ilemci hazr
bekliyor
giri cihazndan verileri alp bellee aktarmak gerekiyor
asgari lekte bilgisayarn hafzasnda bir eyleri tutmas da
gerekiyor
bilgisayarn sistem ynne ayrlm kalc bellee ROM (Read
Only Memory) diyoruz
ROM ne ierir?
genelde makinenin imalats tarafndan ierii programlanr
zel yntemlerle ierii deitirilebilir
buna ksaca BIOS (basic input output system) diyoruz
15

16

Bellek: tablonun btn

Bellek: denetisi

Programn hafzaya yklenmesi ne demek?

Hazrladnz dev sabit diske nasl kaydedilir?
Dier ismi Kuzey Kprs

17

Bilgisayar kapasitesi

18

Bilgisayar kapasitesi: kelime uzunluu

640KBlk hafza herkes iin yeterli olmak durumundadr

Bill Gates, 1981

Hafza boyutu ve veri iletim hz

ve bir defada ilenebilecek bilgi miktar

hafza-ilemci arasndaki adres otobs ka yolcu tar?

gnmz otobsleri: 32 bit, 64 bit, 128 bit
hangi hzda tar?

tek bir ilemi yapma sresi

kelime uzunluu (word) olarak anlr: 32 bit, 64 bit

32 bit MB, bir anda 32 bitlik ilem yapar
>32 bit olduunda olan nedir?
32 bitlik paralara bl,
her birini ile,
sonular birletir

saat arpan (Ben Hur)

makine hzn etkiler

19

Bilgisayar kapasitesi: kelime uzunluu

20

Bilgisayar kapasitesi: kelime: BYKLK

Gemiten gnmze kelime uzunluklar,

Kelime uzunluklarndaki saylarn ne anlama geldiini henz idrak

edememi olabiliriz,

8080: 8bit
8088: 16 bit
8086: 16 bit (gerek)
80286: 16 bit, hz=(8080)
80386: 32 bit
imdilerde: 64 bit

8080 : 8bit = 28 = 256

8086 : 16bit = 216 = 65.536
80386 : 32bit = 232 = 4.294.967.296

imdilerde: 64bit = 264 = 18.446.744.073.709.551.616

22

21

Ekran

Ekran: kart
karakter ekranlardan grak ekranlara:
24 80 karakter ekrandan
1024 768 resim benekli (pikselli) ekrana

tr: CRT, LCD, TFT

oran: 4:3, 16:9
boyut: 12", 14", 21"

ekranda ok fazla sayda nokta (benek) ve

ok farkl renk seeneine sahip olduundan

ekrann (grntnn) idaresi ve bilgilerin saklanmas iin ayr

birimler bulunur

btn bu birimler ekran kart zerinde yer alr

kendine ait ilemci ve bellei vardr.

rn. 1024x768= 786.432 nokta (benek)

rn. 24 bit= 16.777.216 seenek

ilemci: 250 MHz - 650 MHz

bellek: 128 - 1024 MB

23

sra sizde: sistemin ilemcisi ve hafzasyla greceli olarak

karlatrn

24

Ekran: kart: balant

Destekledii klar:

balant ular:

Ekran: kart: anakart arayz

Anakart arayz: ISA, PCI, AGP, PCI-X, PCI-E

25

Ekran: elemanlar

26

Ekran: ilemci

3
3

http://www.bilgiustam.com/?p=49
28

27

Ekran: hafza

Ekran: hafza: paylaml

29

Ekran: parametreleri

30

Ekran: piksel

ekran karakterize eden parametreler

znrlk: yatay ve dikey piksel says.

renk derinlii: her bir pikselin alabilecei farkl renk says

rn: 1024 stun 768 satr

eskiden: siyah zeminde yeil harerdi
imdilerde: 16 milyon (24bit = 224 = 16.777.216) farkl renk
yeni nesillerde: 4 milyar (232 = 4.294.967.296)

ekran tazeleme hz: 50 Hz, 100 Hz

31

grnt karesi resim beneklerinden (piksel) oluuyor

sadaki resimde ne gryoruz?
Televizyon ekrannda 600 benek satr, 800 benek stun var

32

Ekran: Hareket

Ekran: Tazeleme

grnt karesi beneklerin hzla taranmasyla oluturulur

tarama hz TVde 50 Hzdir

bilgisayar ekranlarnda farkl tarama hzlar (frekanslar)

kullanlr: 72 Hz, 100 Hz gibi

videodaki hareket ise grnt karelerinin yeterince hzl

gsterilmesi ve

gzn yanlsamasyla salanr

saniyede 50 resim
34

33

Ekran: Tarama

Ekran: RGB

benein ekranda farkl koordinatlara hareketi manyetik

saptrma sistemleriyle salanr

LCD ve Plazmada magnetik dzenek yerine elektronik

anahtarlar kullanlr

grntdeki renkler rengin (RGB; R: red, G: green, B: blue)

birleimiyle oluturulur

Sulu boyada, matbaa da benzer yntemler kullanlr

35

Ekran: RGB birletirme

Belli bir mesafeden bakldnda kk boyutlu renk benekleri

uzaktan ayrt edilemez,

bunun yerine bileim renkleri alglanr

36

Bellek: kalc: disket

rn: krmz ve yeil benekleri aktifse, uzaktan sar olarak

alglanr
37

Bellek: kalc: sabit disk

38

Bellek: kalc: sabit disk

Bilgisayar kapal olduunda dahi bilginin saklanabildii yerdir.

Genellikle manyetik yzeyler, dnen makine temelindedir.
mantksal / ilevsel yaps: klasrler ve dosyalar

sa: 1.44 MB
hz: 300 rpm
manyetik kayt
formatlamak: krtasiyeden aldnz bo defteri, izgili hale
dntrmek

size ait bilgiler: yazlar, posta, mzik, web sayfas, . . .

programlar ve onlarn verileri: Firefox, Word, iTunes, . . .
letim sistemi (leri): Windows, MacOS, Unix, Linux, Pardus, . . .
saymanlk bilgileri: sz konusu eyler ziksel olarak nerede
olduu bilgisi.

Video izletisi: hdd.swf

39

disket 45lik plak ise, sabit disk ok sayda plak takl bir
ubuk olarak grlebilir
bir tr katmerli disk
sa: 200 GB
hz: 5400 rpm, 80 MB/s
balant biimi: IDE, SATA, PATA

40

Bellek: kalc: sabit disk: okuma-yazma

Bellek: kalc: sabit disk: birletirme

okuma/yazma kafas
manyetik kayt/okuma

41

Bellek: kalc: optik: CD-ROM

42

Bellek: kalc: optik: DVD-ROM

sa: 700 MB

hz: 1x= 150 kbps= 500 rpm, 52x= 26.000 rpm= 0.975 MB/s

CD-RW

sa: 20 CD
hz: 1x DVD= 9x CD
DVD-RW

http://akademi.cizgi.com.tr/topic.aspx?id=153
44

43

Bellek: kalc: optik: DVD-ROM: kopya koruma

Bellek: karlatrma

kayt nedir?

5
DVD Kopya Korumas ve Blge Kodu ile lgili Bilgiler - Aralk 2001:
http://akademi.cizgi.com.tr/topic.aspx?id=153 ve
http://en.wikipedia.org/wiki/Content_Protection_for_Prerecorded_Media
45

Bellek: hiyerari: a ilemci temsili

46

Klavye

grnd kadar da basit bir aygt deil

karakterleri kodlar: Ay 65e evirir (01000001)
kontrol karakterleri ne anlama gelir?
shift, tab, enter, ctrl
esc, alt, print scrn, F1..F10

dahas
trke klavye ne demek?
bilgisayara nasl balanr: PS, USB, kablosuz

47

48

Klavye

Klavye: karton

49

B: Yazc

Fare

80li yllardan itibaren Grak Kullanc Arayzleriyle birlikte

yaygnlamtr
eskiden: mekanik
imdilerde: optik, kablosuz, dokunmatik, thinkPad

50

nasl balanr?

70li yllara kadar ntanml k birimiydi

Renkli (RGB, CMYK) ? Siyah-Beyaz

Kalite lt: dpi

Srayla: satr yazc, nokta vurulu, imdilerde sayfa yazc

(lazer, termal, mrekkep)

dpi: dot per inch (1 in= 2.54 cm)

1200 dpi yazc, 2.54 cm (1 in) uzunluundaki bir izgiyi 1200
noktadan oluturur

seri, PS, usb, kablosuz

52

51

B: Yazc: Pskrtmeli

B: Yazc: Lazer

53

Anakart: i denetim birimleri ve ilev kartlar

54

Geniletme yuvalar

denetim birimleri: Baz anakartlarla birlikte gelirler

Giri-k denetleyicisi, A denetleyicisi, Modem denetleyicisi,
Ses denetleyicisi, Grnt denetleyicisi, vs

lev kartlar: Anakart zerinde i denetleyicilerin bulunmamas

ya da ama iin yeterli olmamas durumlarnda, anakart
zerindeki veriyollarna taklarak kullanlrlar:
Giri-k kart, Grak kart, Ses kart, Modem kart,
A kart, TV kart, Video montaj kart, zel amal kartlar gibi

yani, Anakartnz zerinde yerleik olarak ekran kart (i

denetleyici) yoksa siz gidip bilgisayarcdan bir adet ekran kart
(ilev kart) almals ve rnein PCI-X veriyoluna takmalsnz

55

56

Balant

Modem ve A Kart

Modem
bilgiyi telefonla gndermek iin sese/sesden evirir
56 kilo bit/sn (56 Kbps): 5000karakter /saniye
ADSL

A arayz
bilgisayar aa balar (genel olarak Ethernet)
Ethernet veriyi 101000 mega bit/sn ile aktarr

10 Mbps ya da 1 MB/sn

Kablosuz Ethernet ile uyumludur (kablosuz Ethernet)

802.11b, en yaygn versiyonudur (11 Mbps); 802.11g, 55 Mbps

(maks)dir.

DSL ve kablo modemler, Ethernet uyumludur.

Portlar, geniletme yollar ve kartlar vs.

Buses, Connectors, Ports, Slots, Sockets
Geniletme Ular ve Kartlar

USB gibi aygtlar

AGP, ISA, PCI, PCI-X, SCSI

USB 2.0, 480 Mbps (maks)dr

zet: tipik deerler

Tarayc

ilemci-CPU: 2 GHz; saniye de 2 milyar ilem

bellek: RAM:
433 MHz; saniye de 500 milyon ilem
512 MB; 500 milyon byte

znrlk: 150 dpi

hz: 15 sn/A4
balant: paralel, usb

58

57

Dier Birimler

Ethernetten daha yavatr (tipik olarak 0.54 Mbps); genelde

evlerde kullanlr.

depolama aygt: HDD:

dn hz: 7200 rpm
sa: 200 GB

Ses ve grnt aralar

ses kart, hoparlr, mikrofon
5+1, stereo, . . .
Saysal kameralar, televizyon kart

dier:

opi: 1.44 KB
CD: 700 MB
DVD: 5 GB
Modem: 56 kbps
Ethernet: 10/100 Mbps

59

PCnin 25 yl

Daha fazlas iin

zgn IBM PC (1981)

60

4.77 MHz CPU

64 KB bellek
iki adet 384 KB disket src
11 tek renkli (siyah zeri yeil) monitr
3000$

1. http://www.donanimhaber.com
2. http://www.thgtr.com/
3. http://www.darkhardware.com/

Gnmzden Tanabilir Bilgisayar

4. http://www.build-your-own-computers.com/

1.6 GHz
1 GB bellek
80 GB sabit disk
15.4 geni renkli ekran
DVD RW, CD-RW, Ethernet, kablosuz, ses vs. vs.
900$

61

62

zet: Asus P3B-F

zet: Asus P3B-F

63

64

zet: sra sizde

zet: Asus P3B-F

65

zet: Asus P3B-F

67

66

Bilgisayara derdimizi nasl anlatrz?

nsan insana derdini nasl anlatyor?

letiim

Dil ve temsil

dert anlatmak bilgi iletmek iletiim

insanda iletiim nasl oluyor? dil

her dil bir eyleri kodlar

zihin dnyamzdaki hayaller, kavramlar: dnceler
kelimeler bu dnceleri kodluyor
isimler eyleri temsil ediyor; ahmet/mehmet, siyah/beyaz,
keder/nee

dil bir iletiim arac

insanlarn konutuklar dillere doal diller1 diyoruz

her dil bir eyleri temsil eder

kar tarafa bir bilgi iletir, bilgi iletiimi
szl olduunda szl iletiim, yazl olduunda yazl iletiim
fakat iletiim bunlarla snrl deil: beden dili

iki tara: gnderici, alc

iletilen ne? bilgi
bilgi her iki tarafn da anlayabilecei bir biimde temsil edilmeli
bilgi nasl iletiliyor? bir iletim ortamnda bilginin tanmasyla

ortaya k itibaryla doal, yani oturup tasarlanmam (yapay deil)

3

Szl iletiim
bilgi taycs ne? sesler

Yazl iletiim

basit ses biimleri: patlama, lk; ses iaretine dayal

iletiimin en ilkel (hayvanda da olan) trleri
insana zg karmak ses biimleri, doal diller, szl (ifahi)
kltr
ses bekleri, kelimeler; eylerin kelimelerle, kelimelerin ses
bekleriyle temsili

bilgi hangi ortamda neyle tanyor? havada ses dalgalar

29 hare kurulabilecek kelimemsi says snrsz, fakat TDK

szlnde bugn itibaryla 100.000 civarnda anlam (ayrk
ge) var

bilgi hangi ortamda nasl tanyor? fotonlarla (k)

fakat henz sylenmemi ok sz var

temsil zerinde her iki taraf mutabk olmal

alc ve verici arasnda fotonlarn hareket edebildii her

ortamda (su altnda veya bolukta bile)
simgeyi tayan yzeyde fotonlarn yansmas veya sourulmas
gz retina tabakas beyin

aksi taktirde anlama olmaz

dil: temsilinde mutabakat salanan geler topluluu

yazl kltre gei: sz uar, yaz kalr

bilgi taycs ne? grntler
grsel simgeler: harer, rakamlar
szl iletiimdeki her bir ses bei bir hare kodlanm
alfabe, 29 harf, 10 rakam, sonlu bir simge kmesi, ayrk geler

gnderici: beyin ses telleri

ortam ve tayc: havada ses dalgalar
alc: kulak beyin

sonsuz sayda kelime yok, snrsz evreni sonlu sayda

kelimeyle anlamaya, ifade etmeye alyoruz
sonlu sayda kelime, ayrk geler, ayrk bilgi
5

aret

Ses iareti
bilginin ziksel taycs
elektronik ve haberleme brannda kullanlan jargon
(ounlukla) zamanla deien bir ziksel byklk: ses, scaklk,
basn, k iddeti
bamsz deiken zaman yerine konum da olabilir: grnt

iaretler iletilir, bir enerji trnden dierine dntrlebilir

her iaretin bir enerjisi var, enerji trne gre elektriksel,
mekanik, hidrodinamik iaretler
mikrofon bir dntrc: ses dalgalarnn tad mekanik
enerjiyi elektrik enerjisine dntryor, mekanik iaret
elektriksel iaret
insan kula bir dntrc: ses dalgalarnn kulak zarnda
oluturduu mekanik enerji elektrokimyasal enerjiye dnr,
beynin duyma merkezine iletilir

iaretler bilgi tar

sevilen tanm hatrlayalm: bilgi= davran ve tutumda bir tr
deiiklie yol aan
patlama sesi, ne oldu?, abuk tepki, davranlarda deiiklik
7

Doadaki sreklilik

iinde bulunduumuz dnya srekli biime sahip iaretlerden

oluuyor srekli (zamanl) iaretler

belirli bir ziksel byklk (ses genlii, k iddeti vb) bir

gzlem aralnda sonsuz farkl deer alabiliyor, gerel say
ekseni
ses/k denetimi, analog saat, musluk, araba direksiyonu

Analog

kesintisiz bir ekilde bir deerden dierine gei

deerlerde ayrk admlar ya da deiimler yok
birinde oluan kk deiim dierinde yine kk deiime
neden olur

analog: bir doa olgusuna kar den bir srekli temsil

kesintili, ayrk admlarla deimiyor; kesintisiz, sreklilie
sahip bir deiim gsteriyor

bir enerji trnden dierine dntrlerek elde edilen bir

iaret ilkinin analoudur (benzeridir)
ses dalgas mikrofon elektriksel ses iareti
ses dalgasnn zgn hali deil, onun elektriksel analou

algladmz dnya, byk lde analogdur

Ayrklk

10

nsan olandaki ayrklk

ayrklk2 : sonlu sayda farkl geden her birinin dierine gre

durumu

insana zg bilgi temsilleri ayrk yapda:

ellerde 10 adet parmak, szlkte 30 adet kelime, para birimleri

sonsuz sayda olmadndan tm geler saylabilir bir kme
oluturuyor

fakat insan evreleyen evren snrsz ve srekli yapda (?)

kelimeler, harer, rakamlar, para birimleri

renk eitlilii snrsz, fakat isimlendirilmi (temsil edilmi) ka
renk var? krmz, sar? turkuaz, leylak, cam gbei?

ne kadar ok ayrk ge varsa bilgi miktar o kadar fazla

mtevaz bir genelleme giriimi:

ok kelime ok bilgi
daha fazla para birimi daha hassas hesap

doada mevcut olgular srekli yapda

insan temsiller sonlu ve ayrk yapda
sonsuz/sreklinin sonlu/ayrkla temsil edilmesi

ayrk= discrete (ngilizce)

11

Parmaklar ve saylar

12

Saysal

digitus: (Latince) parmak, ayrk deer; dijital (saysal), ayrk

deerli

saysal iaret: kesikli, sreksiz deiimler

saysal ses denetimi, saysal saat, saysal radyo

14

13

Ayrk zamanl iaret

Evren ve insan

insan, snrsz (srekli) evreni ancak snrl sayda (ayrk)

geyle temsil ediyor
burada bir tr dnm var
sonsuz sonlu, srekli ayrk

bilgisayar insan yapm (kul icad)

bilgisayarda ilenen bilgi de (insandaki gibi) ayrk yapda
ayrk bilgi saysal (dijital) bilgi
bilgisayar saysal bir aygt

ayrk (zamanl) iaret

belirli bir byklk ayrk ve ardk bir gzlem aralnda sonlu
sayda elemana sahip bir kmeden (ayrk) deerler alyor,
tamsay ekseni
sreklilik gsteren bir olgunun yaklak bir modeli
gerek doa srekli
ne kadar ok ayrk deer o kadar srekli o kadar ok
geree yakn
15

16

Srekli iaret Ayrk iaret

Sesin saysal ilenmesi

srekli zamanl bir iaretin rnekleme yoluyla ayrk zamanl bir

iarete dntrlmesi

17

Analog Saysal
l

Analog Saysal

analog ses iaretinden yeterince sk sayda rnek (hassas

lm) al, rnekleme
sklk (frekans): saniyede deiim says; ani deiimlerde iaret
skl yksek
ne kadar sk? iaretin en yksek sklk deerinin iki kat
sklkta, Nyquist rnekleme kuram

18

ses dalgalar mikrofon elektriksel analog

analog/saysal evirici bir dizi say

saysal analog
saysallatrlan ses ilendikten sonra ters ynde bir
dnmden gemeli
kuramsal dayanak: Nyquist teoremine uygun ekilde alnan
rnekler balangtaki analog iaretin tekrar retilmesi iin
yeterli
bir dizi say saysal/analog evirici elektriksel analog
hoparlr ses dalgalar

o halde nemli soru? sesin en yksek sklk deeri ne? bant

genilii
yaklak olarak 20 kHz 2 20 kHz= 40 kHz
emniyet pay konulduunda 44 kHz (CD ses kalitesi)

doadaki bir olgunun neye dntn izlemeye aln!

temsil et
llen her rnek genliine sonlu bir tamsay aralnda bir
say ata: kuantalama
rnek says ne kadar fazla olursa o kadar ok say o kadar
byk ses verisi
fazla rnee gerek yok, Nyquist kuram neyi yeterli gryorsa o
sklk kullanlmal

bilgi ilemenin ba aktr olarak bilgisayar btn bu srete

sadece saylarla ilgileniyor!

19

Dntr ve temsil et

20

Bilgisayarda bilginin temsili

burada bir tema var

iaretlerle tanan bilgi
bilginin bilgisayarn tek anlad dilin kelimelerine yani
saylara dntrlmesi

sesin saylasallatrlmas bu temaya tipik bir rnek, fakat

baka rnekler de var

bilgisayar iin her ey sadece

saydr

kamera, tarayc
yazc, ekran
klavye, fare, dokunmatik ekran

evrimler srasnda genelde kayp oluyor

en son kopya zgn kadar iyi deil
kuramsal olarak ses 20 kHz ile bant snrl deil
rnek genliklere ilitirilen saylar ne kadar hassas, ara
deerler?

bilgisayar btn bu evrimlerde retilen saylarla ilgileniyor!

21

eylerin saylarla temsili

22

Saylar Sesler

matematiksel veri anlamnda saylar temsilin sadece bir yn:

18 = km olarak Samsun merkez ve kamps aras mesafe

ama saylar sadece matematiksel ilemlerin malzemesi deil,

her say bir eyi temsil ediyor:
18 nolu renci
18 numaral tornavida

bilgisayar her eyi saylarla anlyor, temsil ediyor, iliyor,

bildiriyor3

0x12 kodlu buyruk

0x12 kodlu renk

bilgisayar hoparlrnde duyduunuz mzik bilgisayar iin bir

dizi say

srekli zamanl iaret (bilgi) ayrk zamanl iarete

dntrlrken her rnek deer bir sayyla temsil ediliyor

nemli sonu! bir say (r. 18) balama gre farkl anlamlara
sahip

0x12 (onaltl taban)= 18 (onlu taban)

23

24

Saylar Harer

kelime ilemci programnda bir kelime iin klavyeden girilen

harer saylara dntrlyor

belgeyi yazcda bastrrken de benzer bir temsil dnm

gerekleiyor

Saylar Dier

bir harf ilgili tu klavye tarafndan retilen bir say

belgedeki bir harf bilgisayarn i temsilinde bir say

yazcda bu sayya kar den harf

sabit disk veya bir baka kayt ortamndaki her dosya

bilgisayar iin bir say beidir

ekranda veya yazcya gnderildiinde kat zerinde insan

(kullanc) iin anlaml her ekil (yaz) bilgisayar iin bir say

bilgi saylar halinde iletiliyor, e-posta

25

Numaralandrma

26

Numaralandrma ve balam

numaralandrma ayrk gelerin tannmasnda bavurulan

evrensel bir yntem
rencinin ad ve soyad aile ve yakn evresi iin (ki bu bir
balamdr) yeterli olabilir
ama bakalarnn ayrt etmesi iin yeterli deil

10 parmak, 10 rakam (say deil) insan iin en doal gsterim

ekli

her say belirli bir balamda anlamldr

0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
temsilin bir baka ad numaralandrma

07370074 pekala marketteki bir rnn kodu da olabilirdi

veya bir baka niversitede bir baka rencinin numaras
burada balam nemli
ondokuz mays niversitesi mhendislik fakltesi

belirli bir balamda her ayrk geye ona zg bir say atama
renci numaralar gibi, r. 07370074: bir bilgi, yle ki o
rencinin bakalarndan ayrt edilmesini salyor
buna bazen kodlama da diyoruz
27

28

kili dnya

kili dnya

kili dnya

Saylarn gsterimi

10 parmak, 10 rakam (say deil) insan iin en doal gsterim

ekli
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

yaygn dier gsterimler:

saat iin 12, 24, 60
haftann gnleri 7
yln aylar 12

Onlu gsterim

10 ayrk ge 0-9 rakamlaryla simgelenebilir; ilk ge 0, son

ge 9

temsil ve sayma fark: sayarken 1den balyoruz, sonuncu ge,

10uncu
ge says 10dan fazla olursa nasl bir gsterim kullanlacak?
basamak kri

Onlu taban

peki 10 nedir?
1.101 + 0.100 = 10 + 0 = 10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ile 10; 1 basamak ile 10 farkl geyi

ayrt ediyoruz
00 01 02 .. 10 11 12 .. 20 21 22 .. 98 99; 2
basamak (ama bataki sfrlar ounlukla yazmyoruz) ile 100
farkl ge
000 001 .. 099 100 101 .. 998 999; 3 basamak ile 1000
farkl ge

yani?

bu cmlede 10a zg unsurlar bir yana brakarak bir

genelleme yapabilir misiniz?

10un kuvvetlerinin (1, 10, 100, 1000, . . . ) arlkl toplam

mesela 10 yerine 2 koysaydnz cmle nasl olurdu?

basamak says ile ayrt edilebilen (numaralandrlan) ge

says arasnda bir iliki var
5

rnek - onlu taban

kili gsterim, ikili taban

ABCD drt haneli bir say

A, B, C, D basamaklar { 0, 1, ..., 9 } simge kmesinden
(rakamlar) deer alyor:
A.103 + B.102 + C.101 + D.100

ulara dikkat!
en anlaml basamak A
en az anlaml basamak D

onlu taban hatrlayalm:

ikili saylarda her basamakta sadece iki tr rakam: 0 ve 1

1453:
1453 = 1x1000 + 4x100 + 5x10 + 3x1
= 1.103 + 4.102 + 5.101 + 3.100

10un kuvvetlerinin (1, 10, 100, 1000, . . . ) arlkl toplam

her basamak { 0, 1, ..., 9 } simge kmesinden deer
alyor:
A.103 + B.102 + C.101 + D.100
2nin kuvvetlerinin (1, 2, 4, 8, . . . ) arlkl toplam
her basamak { 0, 1 } simge kmesinden deer alyor:
A.23 + B.22 + C.21 + D.20

kili say rnei

Onlu ve ikili abaks

11011 27
11011 = 1x16 + 1x8 + 0x4 + 1x2 + 1x1
= 1.24 + 1.23 + 0.22 + 1.21 + 1.20
= 27

ulara dikkat!
en anlaml basamak en anlaml bit en soldaki: 1
en az anlaml basamak en az anlaml bit en sadaki: 1

Parmak hesab

10

Onlu taban kili taban

basit bir yntem:
ikinin, saydan kk en byk kuvvetiyle bala
en kk kuvvet olan 20 = 1e kadar kararak tekrarla
saydan ikinin kuvveti kartlabiliyor ise
yaz "1"
deilse
yaz "0"

rnek 91 1011011

11

Onlu taban kili taban

12

Bilgi birimi olarak bit

dijit= basamak ikili basamak: binary digit bit

n basamakl bir ikili sayyla ka farkl ge gsterilebilir?
2 x 2 x ... x 2 = 2^n

yani n bitlik bir ikili say ile 2n farkl ge birbirinden ayrt

ediliyor

ayrt etme iin bilgi gerekir, falan ile lan ayrt edecek
bilgi, n bitlik bilgi

13

rnek - bilgi miktar bit

yaz/turadan hangisinin geleceini bilmek 1 bitlik bilgi, ikili

14

durum, iki farkl ge, ya yaz ya tura

her resim beneinde (piksel) 256 farkl rengin kullanld bir
bilgisayarda ekran badatrcsndaki ilemci bir benei
renklendirmek iin ka bitlik bilgiye ihtiya duyar?
elimizdeki bilgi?

toplam ka bit?
parmaklarmzla ka farkl geyi temsil edebiliriz?
temsil edilebilecek en byk say? (onlu tabanda)

bit iin b kullann!

10 Gb, 1 gigabit, 10 x 10^9 bit

15

16

Bayt

Bayt gruplar

2 baytlk gruplarla daha byk geler temsil edilebiliyor;

buna kelime (word) de deniyor
iki bayt (16 bit) ile 2^16 = 65536 farkl e temsil edilebiliyor
bir tamsay veya ASCII dndaki daha geni karakter
kmelerinde bir simgeyi temsil etmek iin kullanlabilir; r.
unicode

8 bit, byte, bayt, sekizli, octet

bilgi ilemede ve bellek adreslemede kullanlan temel birim
2^8 = 256 farkl eyi ayrt edebiliyor; r. 0-255 aras saylar,
A gibi harer, 7 gibi rakamlar veya ! gibi simgeler
ASCII karakter kmesi

4 baytlk grup; buna ifte kelime (dword) de deniyor

drt bayt (32 bit) ile 2^32 = 4,294,967,296 farkl e temsil
edilebiliyor
daha byk bir tamsay, gerel say (kayan noktal say) veya
bir bellek hcresinin adresi iin kullanlabilir

daha fazlas
modern bilgisayarlarda bir tamsay veya bellek adresi iin 64
bit (8 bayt) kullanlyor
2^64 = 18,446,744,073,709,551,616

18

17

Tipik deerler

bayt iin B kullann!

100 GB, 100 gigabyte, 100 x 10^9 x 8 bit

1 B: bir karakter (unicodea dikkat)

10 B: tipik bir kelime
10 KB: bir ansiklopedi sayfas
50 KB: tipik bir (sktrlm) resim
1-2 MB: 3.5 inch oppy disket
500-600 MB: CD-ROM
1-2 GB: TV kalitesinde bir lm
4-5 GB: DVD-ROM
2 TB (Tera= 1012 ): bir akademik aratrma ktphanesi
200 PB (Peta= 1015 ): dnyada mevcut basl materyal
5 EB (Exa= 1018 ): insanlar tarafndan sylenmi btn szler

19

Bitler, baytlar ve balam

2 ve 10un kuvvetleri

bir bit grubunun (baytlar) anlam balama gre deiiyor,

rnein 1 bayt:

sadece 1 biti anlaml, kalan 7 biti bo kullanlm olabilir

0-255 aras kk bir sayy temsil edebilir
A, + veya 7 gibi bir karakteri gsterebilir
256 renk kullanan bir grntleme sisteminde bir renk
2 baytla kodlanan geni bir alfabede bir karakteri temsil eden
bit dizinin bir ksm
byk bir saynn bir ksm
MBin yrtecei bir komutun bir paras

20

hatrlatma

bir programn komutlar dier bir programn verileri olabilir

genel adan bir program indirirken, indirilen program indiren
program iin bir veridir
ama indirdiiniz program altrdnzda artk o bitler birer
komut olarak yorumlanr

1 bit=
2 bit=
3 bit=
...
n bit=

2 olaslk
4 olaslk
8 olaslk
2n olaslk

2nin ve 10un kuvvetleri arasndaki yaklakla dikkat

10 bit 210 = 1, 024 1, 000 = 1K = 103

20 bit 220 = 1, 048, 576 1, 000, 000 = 1M = 106
30 bit 230 = 1, 073, 741, 824 1, 000, 000, 000 = 1G = 109

21

Terminolojiye dikkat!
1G 1,000,000,000 m? (109 ) 1,073,741,824 m? (230 )
SI n ekleri daima 10un katlarn bildirir
her iki program da (fdisk ve GParted) kurala uygun

22

Terminoloji: depolama sas

400 GBlk Hitachi marka bir disk, yeni biimlendirilmi

depolama salarn belirtirken kullanlan n ekler genellikle
10un kat anlamndadr
G= 230 alnrsa 372 GB= 372 x 230 400,000,000,000

davranyor (soldakinde GB fakat sadakinde GiB; GB deil)

23

24

Terminoloji: veri aktarm hz

IEC ikinin kat n ekleri

sz edilen karklar gidermek iin IEC1 tarafndan 1996
ylnda ikinin kat n ekleri standart yaymlanmtr

TTnet ADSL tarifesi (2007)

arpan sim Simge

-------------------2^10 kibi Ki
2^20 mebi Mi
2^30 gibi Gi
2^40 tebi Ti

1Mbps 1,000,000 bit/saniye mi? 1.048.576 bit/saniye mi?

iletiim hzlarn belirtirken kullanlan n ekler genellikle 2nin
kat anlamndadr

rnekler:
1 kibibit: 1 Kibit = 2^10 bit
1 kilobit: 1 kbit = 10^3 bit
1 mebibit: 1 Mibit = 2^20 bit
1 megabit: 1 Mbit = 10^6 bit

International Electrotechnical Commission

25

Sekizli taban

26

Onaltl taban
onaltl taban

sekizli taban:
octal
her basamak 0 .. 7 aralnda
sekizli taban 8 simge 0-7 rakamlar

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

gsterim:

onlu saylarla kartrlmas mmkn, bu yzden. . .

0 n eki kullanlr, r. 0777

hexadecimal, hex
basamaklar 0 .. 15 aralnda deer alyor
onaltl taban 16 simge 0-9 rakamlar + ???
her basamakta bir simge kullanlacana gre 10 .. 15 nasl
gsteriliyor? A .. F hareriyle

gsterim
onlu saylarla kartrlmas mmkn, bu yzden. . .
0x n eki kullanlr, r. 0xDEADBEEF
veya H son eki kullanlr, r. DEADBEEFH

nerelerde kullanlyor?
12/24/36 bitlik baz eski IBM makinelerde yaygn
gnmzde tipik bir kullanm alan: UNIX dosya izinleri

nerelerde kullanlyor?
bit beklerinin gsteriminde bir ksayol olarak
rnek, hangisini tercih edersiniz?
11011110101011011011111011101111
0xDEADBEEF
28

27

Neden ikili gsterim?

kili ilemler

ziksel olarak gereklemesi en kolay gsterim ekli

(rle) ak/kapal anahtar

ksa devre/ak devre, akm var/yok
gerilim seviyeleri, 5V/0V
(yariletken bellek) yk var/yok
(CD-ROM yzeyinde) ukur/vadi ( sourma/yanstma)
(sabit disklerde) manyetik kutuplanma yn, kuzey/gney
yariletken teknolojisi, transistor

bir nermenin doruluu, doru/yanl, 1/0

mantksal ilemler, ve, veya, deil
matematiksel drt ilem, toplama, karma, arpma, blme
0
0
1
1

+
+
+
+

0
1
0
1

29

Tamsaylarn temsili
tamsaylar

30

Gerel saylarn temsili

IEEE754 tek hassasiyetli kayan nokta (float): 32 bit

ekil 8 bit iin, fakat tipik olarak 32 veya 64 bit kullanlyor

8 bitle -128den +127ye kadarki tamsaylar, 32 veya 64 bit iin
snrlar?

ayn standart ift hassasiyeti (double) 64 bitle tanmlyor

s iin 11 (artk-1023 kodlu), mantis iin 52 bit

31

32

Harerin temsili

Resimlerin temsili
RGB kodlama

Standart ASCII tablo

128 karakter, 0-127
geniletilmi ASCII tabloda 256 karakter, 1 bayt yeterli
bu tabloda Trke harer yok, onlar nerede?

33

Sra sizde

Sra sizde

tm parmaklarnzla2 ifade edebileceiniz en byk deer?

ayaklarnzda da parmaklar var deil mi?

35

Sra sizde

34

burada karkla neden olan ne?

4 ve 100 arasndaki iliki?

37

ka bit?
her bir deeri hesaplayn
36

letim sistemi

bilgisayar kaynaklarn yneten bir program

letim sistemleri

ilemciyi ynetiyor
bellei ynetiyor
giri/k aygtlarn ynetiyor
dosyalar ynetiyor

rnekler

donanm ile dier btn yazlmlar arasndaki ara yazlm

dier programlarn iini ve dolaysyla programlamay
kolaylatryor
donanm soyutlayarak dier programlara bir dizi servis
halinde sunuyor

DOS
Windows 95/98/NT/ME/2000/XP/Vista
GNU/Linux, FreeBSD, OpenBSD, NetBSD
Mac OSX
Palm OS
Sky OS
BeOS

Ksa bir tarihe

1950ler: ilk sistemler
1960lar: yn kipte alan iletim sistemleri

Unix

iletmenler tarafndan toplu halde altrlan bilgiilem

grevleri
OS/360 (IBM)

1971de AT&T Bell Labda gelitiriliyor

sade ve zarif tasarm

gnmzn iletim sistemleri de dahil kendinden sonra

gelitirilen (ve yeniymi gibi gzken) btn iletim sistemleri
zerinde olaanst bir etkisi var

Ken Thompson, Dennis Ritchie

1970ler: zaman paylaml sistemler

en azndan ilk gnlerde

ayn anda birden fazla sayda kullancya hizmet veren sistemler

Unix

1980ler: kiisel bilgisayarlar, tek kullancl sistemler

DOS, Windows (3.0), MacOS
Unix

1990lar: kiisel bilgisayarlar, avuii bilgisayarlar, zgr

yazlm
Unix temelinde GNU/Linux, BSD
Palm OS, Windows CE

ok kullancl, ok grevli iletim sistemi kavramlar

hiyerarik dosya sistemi
TCP/IP a katman ve nternet
C programlama dili bata olmak zere ok sayda gelitirme
arac

2000ler: Windows, Unix/Linux

Mac OSX de bir Unix sistemi
3

GNU/Linux

GNU + Linux

GNU/Linux

BSD

Genel Kamu Lisans (GPL) ile lisanslanm Unix trnde bir

iletim sistemi ekirdei
Linus Torvalds (Finlandiya) tarafndan 1991de duyuruldu
GPL yani zgr bir yazlm lisans ile datlyor
halen ok sayda programc tarafndan srekli gelitiriliyor

GNU ara kmesi ile birlikte kullanlyor: GNU/Linux

GNU tarafndan gelitirilen ve bir Unix sisteminin temel
paralar olan kitaplk ve aralar: gcc (C/C++ derleyicisi),
glibc (standart C kitapl), bash (kabuk) ve dierleri

GNU/Linux zerinde dier zgr yazlmlar paketlenerek

GNU/Linux datmlar oluturuluyor
Debian, Gentoo, Redhat (Fedora), OpenSuse, Ubuntu, Mandriva,
Pardus ve dierleri

lemciyi ynetiyor

Bellei ynetiyor

programlar bellee ykleyerek almasn salyor

(a, disk gibi) bir ey iin bekleyen programlar askya alyor

tek bir programn btn sistem kaynaklarn tketmesini

nlyor

programlarn kendilerine ayrlan bellek alan dndaki

blgelere mdahele etmesini nlyor

alan programlar arasnda gei yaparak ilemciyi altryor

yeterli bellek yoksa diskin bir blmn bellek olarak

kullanyor (sanal bellek, takas alan)

10

Giri/k aygtlarn ynetiyor

Dosyalar ynetiyor

diski, ekran, klavyeyi, fareyi, a aygtlarn vb. ynetiyor

ortak kullanlan aygtlarn paylamn ynetiyor

ayn ileve sahip donanm aygtlar arasndaki farkllklar
perdeleyen yazlm arayzleri sunuyor

bilginin hiyerarik bir dzen iinde saklanabilecei dizin ve

dosyalar sunuyor

11

Programlar altryor

alan programlara hizmet ediyor

altrlacak programa eriir (genellikle disk zerinden)

bellee ykler

alrken program dinleyerek ondan gelen istekleri karlar

diskten veri okuma, diske veri yazma
eitli donanm aygtlarna (klavye, ekran) eriim

bazen sadece bir ksmn (dier ksmlar ihtiya zerine farkl

dosyalardan yklenebilir)

12

sistemin denetimini o programa devreder

program sonlandnda denetimi geri alr ve ona ayrlan

kaynaklar serbest brakr

13

alan programlar denetliyor

14

Aygtlar ynetiyor

hatal programlarn kendisine (iletim sistemine) zarar

vermesini nler

bellek bata gelmek zere sistem kaynaklarnn ayn anda bir

ok program arasnda paylalmasn ve alan her bir
programn dierlerine ayrlan kaynaklara mdahale etmesini
nler

aygtn ziksel zelliklerini bunlar kullanan programlardan

gizliyor
her aygtn eitli yetenekleri ve parametreleri var
aygt donanm, aygtn kendi yazlm ve iletim sistemi bu
zellikleri daha yksek seviyede temsil ediyor
r. yazc:

ilevsel grnm: karakterleri 66 satr 80 stun halinde gster

ziksel grnm: karakterdeki her resim beneini boyayarak
sayfay tara

r. CD-ROM:

15

ilevsel grnm: sabit disk zerindekiyle ayn grnmde bir

dosya sistemi
ziksel grnm: spiraller halinde bit dizisi

16

Aygtlar soyutluyor

Aygt srcs

programlar donanma ilikin ayrntlardan yaltlyor

bir kelime ilemcide yazcdan kt almak istediinizde program

yazcnn markasn, modelini bilmek zorunda m?
program iindeyken CD-ROMdaki bir dosyaya ulamak
istediinizde CD-ROMun ziksel zellikleri, modeli ne kadar
nemlidir?

iletim sistemi tarafnda bakldnda

iletim sisteminden gelen istekler dorultusunda aygt yneten
(sren) bir yazlm
iletim sistemi ile donanm arasnda bir yazlm katman
iletim sisteminin istekte bulunabilecei ve sonular
alabilecei bir arayz

iletim sistemi aygt srcleri sayesinde bu ayrntlar

programlardan gizliyor

17

Aygt srcs: nasl bilgisi

18

Aygt srcs

donanm tarafnda bakldnda, belirli bir aygtn belirli bir ii

grmesini salayan bilgiye sahip ayrntl bir yazlm

sadece o donanma zeldir

bir marka yazcya ait bir src baka markaya sahip bir
yazcda almaz
ayn markann (kk farkllklar gsteren) btn alt srmleri
iin birleik (combo) srcleri bulunabilir

r. fare imlecine ilikin koordinat bilgileri veya farenin hangi

tuuna basld nasl renilir
r. yazc, kat zerine siyah bir benei nasl boyar
r. kablosuz a kart nasl veri alr ve gnderir
r. ekran kart 3 boyutlu bir cismi nasl grntler
r. belirli bir hzla dnen bir disk yzeyinden veri nasl okunur,
yzeye veri nasl yazlr

iletim sistemine zeldir

GNU/Linux iin yazlan bir src Windowsda almaz

20

19

Aygt srcs

zgr olmayan iletim sistemlerinde aygt srcleri

(genellikle) iletim sisteminin srmne zeldir

iletim sistemi tarafnda aygt srclerinin uymas gereken
konvansiyonlar zaman iinde deiiklik gsterebilir
r. Windows 95/98/ME srcleri Windows 2k/XPde almaz
r. GNU/Linux 2.4.x ekirdei iin yazlm srcler 2.6.x
ekirdeinde almaz

konvansiyonlarn kkl biimde deimedii durumlarda bir

srm iin yazlan bir src dier srmde alabilir (geriye
doru uyumluluk)

(genellikle) donanm reten rma tarafndan gelitirilir

Microsoft( )un piyasaya srlen her donanm iin bedava
src gelitirebileceini mi sanyorsunuz?
aygt srcs gelitirirken hedef iletim sistemi iin
belgelenen konvansiyonlara uyulmaldr

r. Windows XP srcs Windows 2kda alabilir

r. GNU/Linux 2.6.20 ekirdei iin yazlm src 2.6.12
ekirdeinde de alabilir

22

21

zgr olmayan iletim sistemlerinde aygt srcleri

baz yaygn donanmlar iin zel bir srcye ihtiya

duyulmaz, bu donanmlara ilikin srcler iletim sistemiyle
birlikte gelir

zgr iletim sistemlerinde aygt srcleri

zgr iletim sistemlerinde, zgr olmayanlardan farkl olarak,
aygt srcleri genellikle iletim sistemiyle birlikte gelir
src yazlm ayrca bulup yklemeniz gerekmez
r. GNU/Linuxda Intel(R) PRO/10/100/1000 ethernet kart
srcsnn yklenmesi

r. PS/2 veya USB klavye ve fare

r. sabit disk ve CD/DVD-ROM
r. USB yn depolama aygtlar
r. VGA badatrc zerinden balanan ekranlar (CRT veya
TFT)

modprobe e1000

zetle bilgisayarnza baladnz her donanm zel bir

src yklemenizi gerektirmeyebilir

(genellikle) zgr iletim sistemlerinde aygt srcleri de

zgrdr ve o donanmla ilgili bilgiye sahip gnlller
tarafndan gelitirir
donanmla ilgili bilgiye sahip olmanz iin aygta ait teknik
belgelere eriebilmeniz gerekir
bu bilgiler gizleniyorsa src yazlm gelitirmeniz ok zor
fakat imkansz deil, ters mhendislik yoluyla yazlabilir
btn bu nedenlerle zgr iletim sistemlerinde her aygt
almaz, srcs gelitirilememitir
destek yokluunun sorumlusu donanm gelitiren rmadr

r. bilgisayara bal projeksiyon cihaz (VGA badatrcy

kullanyor)
kimi durumlarda src gerekmemesinin nedeni aygtn (iletim
sisteminde zaten desteklenen) st dzey bir konvansiyonu takip
etmesi olabilir
r. Ethernet kartna bal bir ADSL modem

23

24

letim sistemi nasl alyor?

makine aldnda aamal olarak bellee ykleniyor

(nykleme)

arka planda dinlemede kalarak alan programlara denetimi

devrediyor
donanm tarafndan oluturulan olaylara cevap veriyor

nykleme: bootstraping

bu zel adres donanm ile ayarlanm, bilgisayarn donanm

tasarmnn bir paras
zel adresteki buyruklar ounlukla bir ROMda (salt okunur
bellek) kaytl

kendisi bir i yapyor veya alan programa naklediyor

bilgisayar enerjilendii anda MB zel bir adrese atlayarak

bu adreste balayan buyruklar yrtyor

programlarn (uygulamalar) sistem arlar yoluyla

kendisine ilettii taleplere cevap veriyor

sistem arlar: makinenin denetimini iletim sisteminin belirli

alt blmlerine devreden ve iletim sistemi ekirdei tarafndan
yrtlen buyruklar
talep edilen ie zg parametreler de sistem arsnn bir
paras olarak iletiliyor; r. lanca veriyi falanca dosyaya
yaz ( veri ve dosya sistem ars parametreleri)

nykleme buyruklar daha ayrntl bir nykleme srecini

yneten buyruklar okuyor
bu ayrntl buyruklar sabit diskin ilk birka beinde kaytl
eer sabit diske ulalamyorsa veya nykleme aygt sabit
disk yerine disket, a gibi bir baka aygt olarak ayarlysa,
ayrntl nykleme iin bir baka depolama ortam deneniyor

25

Kudos

Bu sunumlarn hazrlanmasnda byk stad Brian Kernighann

Princetonda verdii Computers in Our World dersine ait ders
notlarndan geni lde yararlanlmtr:
http://www.cs.princeton.edu/~bwk/

27

26