Univerzitet u Tuzli

Mainski fakultet
Energetsko mainstvo
Ak. 2015/16

Programski zadatak
Termoenergetska postrojenja

Mujki Admir
I-451/12

Sadraj
Popis slika

1. Uvod................................................................................................................... 1
1.1. Kondenzacijske parne elektrane...................................................................2
1.2. Parne elektrane toplane............................................................................. 3
2. Parne turbine...................................................................................................... 5
2.1. Princip rada.................................................................................................. 5
2.2. Podjela turbina............................................................................................. 7
2.3. Stepen korisnog djelovanja..........................................................................7
2.4. Regulacija broja obrtaja................................................................................ 7
3. Parni kotlovi........................................................................................................ 8
3.1. Podjela kotlova............................................................................................. 8
3.2. Plamenocijevni kotlovi.................................................................................. 8
3.3. Vodocijevni kotlovi........................................................................................ 9
3.4. Kotlovi prirodne cirkulacije...........................................................................9
3.5. Kotlovi prinudne cirkulacije........................................................................10
3.6. Prijenos topline u kotlu............................................................................... 10
3.7. Dijelovi parnog kotla.................................................................................. 11
4. Programski zadatak.......................................................................................... 13
4.1. Uvod........................................................................................................... 14
4.2. Toplotni i maseni bilans izmjenjivaa topline toplotnog potroaa.............15
4.3. Toplotni i maseni bilans zagrijaa vode......................................................16
4.4. Toplotni i maseni bilans meupregrijaa....................................................19
4.5. Toplotni i maseni bilans kondenzatora........................................................19
4.6. Napojna pumpa.......................................................................................... 20
4.7. Kondenzaciona pumpa............................................................................... 20
4.8. Visokotlana turbina................................................................................... 21
4.9. Niskotlana turbina.................................................................................... 22
4.11.Stepen iskoritenja termoenergetskog postrojenja...................................22
Literatura:............................................................................................................ 23

Popis slika
Br.
Slika
Slika
Slika
Slika

1.
2.
3.
4.

Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika

5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.

Naziv
Osnovni ciklus svake parne turbine
Shema kondenzacijskog postrojenja s T-s dijagramom
Shema s meupregrijanjem
Shema postrojenja s regenerativnim zagrijaima napojne
vode
Parna elektrana - toplana
Shema parne elektrane toplane
Primjer parne turbine
Pritisak koji djeluje na lopatice
Akcioni i reakcioni stepen
Dijagram pritiska i brzine
Plamenovijevni kotao
Vodocijevni kotao
Shema prirodne cirkulacije
Shema prisilne cirkulacije
Usvojena tehnoloka ema
Izmjenjiva topline
Shema ZNV I
Shema ZNV II
Shema ZNV III
Shema meupregrijaa
Shema kondenzatora
Termoenergetsko postrojenje

Strana
3.
4.
5.
5.
6.
7.
7.
8.
9.
9.
11.
11.
12.
12.
13.
15.
16.
17.
18.
19.
19.
24.

1. Uvod
Parna elektrana je energetsko postrojenje ija je osnovna namjena
proizvodnja i transformacija primarnih oblika energije u koristan rad, koji se
kasnije u obliku mehanike energije iskoritava za proizvodnju elektrine energije.
U osnovi itavog ciklusa je modificirani Rankinov kruni ciklus i itav proces
pojednostavljeno prikazan izgleda kao na slici 1.

Slika 1. Osnovni ciklus svake parne termoelektrane

Ciklus zapoinje sagorijevanjem prikladnog goriva unutar loita parnog
kotla (taka 2 na slici). Parni kotao se u osnovi projektuje prema vrsti goriva koji
koristimo, a gorivo moe biti u vrstom, tenom ili gasovitom stanju. Toplota,
dobivena sagorijevanjem, se prenosi na radni medij, tj. vodenu paru, koja se
sistemom cijevi odvodi do ekspanzionog ureaja turbine (3) gdje se vri obrtno
kretanje. Na istom vratilu na kojem je turbina se nalazi i generator (5), te
obrtanjem turbine, obre se i generator, to zauzvrat dovodi do pretvaranja
mehanike energije u elektrinu energiju. S druge strane, voda nastavlja svoj
ciklus tako to e se kondenzovati u tenu fazu putem kondenzatora (4), a dalje
e se napojnom pumpom (1-2) ponovno ubaciti u kotao, gdje se taj ciklus
zavrava, a poinje novi.
U zavisnosti od nivoa poetnog pritiska svjee pare razlikujemo
termoelektrane s podkritinim pritiskom, gdje se pritisak kree u granicama od
oko 160 do 170 bara, te nadkritinim pritiskom, koji dosee vrijednosti i preko
220 bara.
Hlaenje moe biti protono i povratno. Razlika je u tome to se kod
protonog hlaenja, voda za hlaenje kondenzatora uzima iz prirodnog izvora,
bilo rijeke ili jezera, proputa kroz kondenzator i vraa nazad u svoj prirodni tok. S
druge strane, ako ne postoji prirodni izvor vode za hlaenje, ista voda stalno se
proputa kroz kondenzator i stalno se hladi u posebnim instalacijama. Izbor
sistema hlaenja vezan je za osnovnu dilemu oko izbora lokacije termoelektrane
blizu rijeke ili blizu rudnika uglja.

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|4

Prednost parnih termoelektrana je u tome to imamo velike jedinine

snage, uz visoke parametre svjee pare (170 bar pri 565C), te visokoj sigurnosti
pogona, pa moe biti u neprekidnom radu s maksimalnom snagom i po nekoliko
hiljada radnih sati. Meutim, vano je napomenuti da prilikom svoga rada,
termoelektrane isputaju staklenike plinove koji se moraju filtrirati, to
predstavlja dodatni troak prilikom izrade postrojenja.
Parne elektrane dijelimo na:
-

kondenzacijske parne elektrane

parne elektrane toplane

1.1. Kondenzacijske parne elektrane

Proces odlikuje injenica da maseni protok napojne vode ostaje konstantan kroz
itav proces, i da je sam proces zatvoren. Napojna voda, najniih parametara biva
ubrizgana u parni kotao putem napojne pumpe, najee iz spremnika napojne
vode. U kotlu se zagrijava preko take isparenja, te mijenja fazu, da bi dalje dola
do pregrijaa pare. U pregrijau pare, vodenoj pari dodajemo jo vie toplote
dobivene sagorijevanjem u kotlu, zbog ega ona postaje pregrijana suhozasiena, to nam daje najbolje osobine za vrenje rada u turbini. Parametri
pare tu mogu dosei vrijednosti pritiska i od 170 bar pri temperaturi do 560C, te
se kao takva puta u turbinu.

PK parni kotao (generator pare)

G generator
PP pregrija pare
K kondenzator
T turbina
NP napojna pumpa
Slika 2. Shema kondenzacijskog postrojenja s T-s dijagramom
Turbina moe se sastojati od samo jednog dijela, meutim, ako se radi o
visokim parametrima, radi postizanja to boljeg toplotnog pada, u klasinim
termoelektranama imamo najee 2 cjeline, visokotlani dio i niskotlani dio, s
tim da se izmeu ta dva dijela vodena para odvodi nazad u parni kotao, tanije u
meupregrija, gdje se ponovno zagrijava na vrijednosti svjee pare (slika 3.).
Nakon izvrenog rada u turbini, vodena para se proputa u kondenzator, gdje se
kondenzuje do poetnih parametara, te, najee, prosljeuje kondenz pumpom u
spremnik napojne vode, gdje nastavlja svoj ciklus.

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|5

VT
visokotlana turbina
NT niskotlana turbina MP - meupregrija
Slika 3. Shema s meupregrijanjem
Radi daljnjeg poboljanja i priblienja idelanom ciklusu, postoje dodatni
dijelovi svakog postrojenja koji poveaju stepen iskoritenja ovakvog postrojenja.
Oni predstavljaju zagrijae napojne vode, gdje se toplina dobija oduzmanjem
dijela pare s turbine. Zagrijaa napojne vode moe biti dva, tri ili vie, u
zavisnosti od ekonomske isplativosti takvih ugradbi. Shemu takvog postrojenja

moemo viditi na slici 4.

ZNV I i II zagrija napojne vode
Slika 4. Shema postrojenja s regenerativnim zagrijaima napojne vode
I pored svih naina poboljanja, treba napomenuti da efektivni stepen
iskoritenja ovakvog postrojenja se kree u rasponu od 25-35%. Pored toga,
vano je napomenuti da su potrebne jako velike koliine rashladne vode za
kondenzator, to poveava cijenu postrojenja, pogotovo u sluaju da moramo
pribjegavati rjeenjima poput koritenja hiperbolikih rashladnih tornjeva.
Najvee postrojenje ovakvog tipa je izgraeno u Sjedinjenim Amerikim
Dravama termoelektrana Cumberland, koja je u pogonu od 1973. godine, s
instalisanom snagom od 1,3 GW.

1.2. Parne elektrane toplane

Prva izvedba komercijalne termoelektrane Pearl Street Station, izgraena 1882.

godine, je bila ovog tipa, gdje je distribuirala ujedno i elektrinu i toplotnu
energiju, tako da moemo rei da je ovaj koncept prisutan dugi niz godina, koji,
zajedno s skorjanjim interesom oko koritenja zelenije energije, predstavlja
interesantno podruje za prouavanje.
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|6

Slika 5. Parna

elektrana - toplana

Ova
izvedba
parne
elektrane sadri
sve dijelove kao i
kondenzacijska parna elektrana, s jednom vanom razlikom, a to je da postoji
dodatno oduzimanje pare, ija bi se toplina potroila u kondenzatoru, koja se
koristi za zagrijavanje stambenih i poslovnih prostora ili za neku procesnu
industriju tipa suenja materijala, isparavanja vlage, toplina za hemijske
reakcije ili destilaciju. Ovim potezom, stepen iskoritenja itavog postrojenja
moe da dosegne vrijednosti do 80%. To ujedno znai da je i manje goriva
potroeno za da se dobije ista koliina korisne energije. Mogunost oduzimanja
pare se javlja ili nakon nekog stepena u turbini ili na izlazu iz turbine. Najbolji
stepen iskoritenja se dobija kada odvedena toplina se koristi u samom
postrojenju ili u blizini istog. Ukupno iskoritenje opada ako se ona mora
transportovati na due razmake. Ovo zahtijeva jako dobru izolaciju na cijevima,
to je neefikasno i skupo, jer s druge strane, elektrinu energiju moemo
transportovati putem ica i kablova, to je relativno prostije od cijevi, na jako
due razmake uz iste gubitke.

IT izmjenjiva topline

SNV spremnik napojne vode

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|7

Slika 6. Shema parne elektrane toplane

Kao cjelina, Evropska unija generira 11 procenata elektrine energije
koristei kogeneracijske termoelektrane, to zauzvrat ini utedu od 35Mtoe
dnevno. U budunosti se cilja na jo veu rairenost kogeneracijskih
termoelektrana, sve zbog poveanja ukupne energetske efikasnosti.

2. Parne turbine
Parne
turbine
predstavljaju
ureaje koje koriste toplotnu energiju iz
pare pod pritiskom i koriste je za
mehaniki rad na vratilu. Prvi ureaj koji
moemo klasificirati kao reakcijska
turbina je bila igraka Aeolipile,
opisana u prvom stoljeu od strane
grkog matematiara Herona. Izumitelj
moderne
manifestacije
je
Charles
Parsons, a svoje djelo je predoio 1884.
godine. Njegova turbina, u spregu s
dinamom
je
generirala
7,5
kW
elektrine energije. Pored njegove
izvedbe, poznata je i izvedba Gustafa de
Lavala, ija se turbina odlikuje time to paru znatno ubrzava sapnicama prije
nego ih obrui na lopatice turbine.
Slika 7. Primjer parne turbine
Turbine se izrauju u raznim veliinama, poevi od snage manje od
0,75kW koje pokreu pumpe i kompresore do izvedbi 1,5 GW za generiranje
elektrine energije.
Kondenzacijske turbine su najee koritene u termoelektranama. Na
izlazu iz ove turbine dobijamo paru u djelomino kondenzovanom obliku, obino
do 90% pri pritisku puno manjem od atmosferskog.
Nekondenzacijske turbine se koriste u procesnoj industriji. Izlazni pritisak
se regulie ventilom ija vrijednost odgovara datim potrebama. Ove izvedbe
najee pronalazimo u rafinerijama, toplanama, u drvnoj i papirnoj industriji i
drugim postrojenjima gdje imamo potrebu za velikim koliinama vodene pare na
niim pritiscima.
Turbine s meupregrijanjem se iskljuivo koriste za generiranje elektrine
energije, gdje je turbina podijeljena u vie cjelina, najee u dvije visokotlani
dio i niskotlani dio. Izmeu ove dvije sekcije, cjelokupna koliina pare se vraa
nazad u postrojenje za zagrijavanje generator pare, gdje se ponovno zagrijava
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|8

na poetne parametre, da bi se potom isporuila na drugi dio turbine, gdje

nastavlja svoju ekspanziju.
U turbinama s oduzimanjem pare, dio pare se odvaja na raznim stepenima
ekspanzije, te se kao takva koristi za razne industrijske procesne potrebe ili se
transportuje do regenerativnih zagrijaa napojne vode za poveanje ukupnog
stepena iskoritenja itavog postrojenja. Oduzimajui tok moe biti kontroliran
ventilom ili nekontroliran.

2.1. Princip rada

Ve je napomenuto da se para u turbini prerauje u jednom ili vie koraka i
pri tome se u svakom koraku iskoristi jedan dio njene energije. Ovo se obavlja u
stepenima turbine. Stepen turbine ine nepokretna reetka pretkola, privrena
za kuite i pokretna reetka radnog kola, spojena s vratilom. Pod reetkom se
podrazumijeva vei broj identinih aeroprofila postavljenih na istom meusobnom
odstojanju. Kod turbomaina se misli na krune reetke, gdje su lopatice
(aeroprofilna tijela) postavljene osnosimetrino. Lopatice radnog kola zajedno sa
vratilom ine rotor koji se oslanja na leita.
Para pod visokim pritiskom
nailazi prvo na nepokretne lopatice
pretkola. One skreu struju pare i
usmjeravaju je pod odreenim
uglom. Pri tome se kanali izmeu
lopatica suavaju i time se vri
ubrzavanje struje. Tako je para
skrenuta
i
primjetno
ubrzana.
Ukupna energija pare ostaje ista, ali
se njena kinetika energija poveala
na raun energije uslijed pritiska i
temperature. Tako je para sada
rairena, na niem pritisku i
temperaturi nego prije poetka
procesa.
Ovako ubrzana para sada
struji
preko
pokretnih
lopatica
radnog kola koje je samo skreu.
Ova promjena smijera strujanja pare
dovodi do stvaranja sile koja gura
lopatice
suprotno
od
pravca
promjene brzine pare, a poto se
one mogu slobodno okretati s
vratilom, to uzrokuje obrtanje rotora. Para sada izlazi s istim pritiskom i
temperaturom kao i prije radnog kola, ali sa smanjenom brzinom, to znai da je
Slika 8.
Pritisak
djeluje
jedan dio energije predat rotoru kao mehaniki
rad.
Zatimkoji
para
odlazinau lopatice
naredni
stepen gdje se proces odvija iz poetka, i tako sve do posljednjeg stepena i
ulaska u kondenzator.
Prethodno opisan proces se odnosi na akcioni stepen. Reakcioni stepen je
onaj kod kog se para u radnom kolu ne samo skree, nego i dodatno ubrzava.
Svaki od ove dvije vrste stepena ima svoje mane i prednosti. Akcioni stepeni
mogu preraditi veu koliinu energije pri dobrom stepenu korisnosti, ali se mora
pribjegavati specijalnim konstrukcijskim rjeenjima da bi se smanjio neeljeni
prolazak pare kroz zazore izmeu pokretnih i nepokretnih djelova, to ga ini i
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|9

skupljim. Reakcioni stepen je

jednostavniji za izradu ali daje
manju koliinu rada, pa reakciona
turbina mora imati vei broj
stepena. Svrha postojanja vie
stepena je u sljedeem: stepen se
moe izraditi da ubrzava paru do
enormnih brzina i da jedan
stepen
prerauje
ogromnu
koliinu energije meutim, gubici
uslijed trenja pri ovako velikim
brzinama bi bili jako veliki toliki
da bi stepen radio sa izuzetno
niskim stepenom korisnosti.
Slika 10. Dijagram pritiska i brzine

2.2. Podjela turbina

Po nainu strujanja turbine
se dijele na aksijalne i radijalne,
prema smjeru strujanja pare u
odnosu na osu obrtanja rotora.
Kod radijalnih turbina para struji
upravno na osu obrtanja. Sve to
je ve reeno se odnosi i na ovaj tip turbine osim to ovdje centrifugalna sila igra
ulogu i u pojednostavljenom procesu. Samo manje maine se izvode kao
radijalne, dok su velike, energetske, iskljuivo aksijalnog tipa. Prema broju
stepena, turbomaine se dijele na jednostepene i viestepene. Turbine velikih
snaga imaju oko 30 stepeni. Kod veih snaga, turbine se grade sa veim brojem
oklopa, tako da kod velikih maina imamo turbinu niskog pritiska, srednjeg
pritiska i niskog pritiska sa sopstvenim kuitima i otvorima za zajedniko vratilo.
Najvee turbine se grade sa dva vratila i zasebnim generatorima.

2.3. Stepen korisnog djelovanja

Stepen korisnosti toplotnih motora predstavlja odnos dobijenog rada i
uloene toplote po jednom ciklusu. Kod konvencionalnih postrojenja on se kree u
rasponu 0.30.4. Poveanje stepena korisnosti nam prua mogunost veeg
iskoritenja polazne energije. Stepen korisnosti se moe poveavati dovoenjem
toplote pri viim temperaturama i pritiscima, to je uslovljeno razvojem novih
konstrukcionih materijala. Isto tako, povienje stepena korisnosti se postie
oduzimanjem jednog djela pare iz turbine za potrebe zagrijavanja vode pred
ulazak u kotao. Kod konvencijalnih blokova velike snage para na ulazu u turbinu
je temperature oko 500550 C, sa pritiskom od oko 180 bara.

2.4. Regulacija broja obrtaja

Regulacija broja obrtaja je kljuna kod turbina uopte. Kod putanja turbine
pogon, nagla promjena broja obrtaja moe biti fatalna i uzrokovati trajna
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|10

oteenja. Pri naglom smanjenju optereenja bez uea regulacije dolazi do

naglog poveavanja broja obrtaja, sve do razaranja rotora. Turbine koritene u
energetici su direktno povezane sa generatorima elektrine energije, to znai da
moraju imati taan broj obrtaja od 50Hz (3000 obrt/min) i moraju biti
sinhronizovane sa elektrinom mreom. Ovo se odnosi na turbine sa dvopolnim
12 generatorima. Turbine najveih snaga imaju etveropolne generatore i moraju
se obrtati sa uestalosti od 25Hz.

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|11

3. Parni kotlovi
Parni kotao je pronaao francuski fiziar Deni Papen, 1680. godine. Prvi
parni kotao sposoban za praktinu proizvodnju vodene pare za rad parne maine
napravio je 1710. godine engleski mehaniar Newcommen. Radom ove parne
maine praktino je dokaza mogunost pretvaranja toplotne energije u mehaniki
rad.
Parni kotao se moe definisati kao hermetiki zatvoren sud u kome voda
isparavanjem prelazi u vodenu paru pritiska veeg od atmosferskog. Za
isparavanje se koristi toplota nastala sagorijevanjem goriva u kotlovskom loitu
ili dovedena toplota sa strane. Moe se rei da je parni kotao energetski
transformator, koji hemijsku energiju sadranu u gorivu, sagorijevanjem oslobaa
i predaje vodi, prevodei je u parno stanje odreenog pritiska i temperature.
Ovakva para sposobna je da izvri mehaniki rad. Pod kotlovskim postrojenjem se
podrazumijeva parni kotao i svi njegovi pomoni ureaji koji su potrebni da se bi
se iz napojne vode, koritenjem toplote goriva ili otpadne toplote, proizvela
vodena para odgovarajueg kvaliteta.

3.1. Podjela kotlova

Kotlove moemo podijeliti na osnovu veeg broja kriterija, i to:
-

prema veliini pritiska u kotlu:

kotlovi niskog pritiska (do 16 bar)
kotlovi srednjeg pritiska (1625 bar)
kotlovi visokog pritiska (2560 bar)
kotlovi vrlo visokog pritiska (iznad 60 bar)
prema nainu strujanja produkata sagorijevanja kroz kotao:
plamenovijevni kotlovi
vatrocijevni kotlovi
prema nainu cirkulacije vode u kotlu
kotlovi prirodne cirkulacije
kotlovi prinudne cirkulacije
protoni parni kotlovi
prema nainu sagorijevanja vrstog goriva
kotlovi sa sagorijevanjem u letu
kotlovi sa sagorijevanjem u sloju

3.2. Plamenocijevni kotlovi

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|12

Kod
ovih
kotlova,
produkti
sagorijevanja struje kroz jednu ili vie
plamenih cijevi, tzv. plamenica, i dalje
kroz dimovodne cijevi oko kojih struji
prijemnik toplote, obino voda i
vodena para. Ugradnjom plamene
cijevi uronjene u vodeni prostor
ekscentrino intenzivira se cirkulacija
i predaja toplote u kotlu.
Slika 11. Plamenocijevni kotao

3.3. Vodocijevni kotlovi

U vodocijevnim kotlovima, osnovni
oblik elementa pod pritiskom koji je u
dodiru sa produktima sagorijevanja je cijev,
a njihovi sabirnici i razdjelnici u obliku cijevi
veeg prenika obino su van dodira vruih
produkata sagorijevanja

Slika 12. Vodocijevni kotao

3.4. Kotlovi prirodne cirkulacije

Ako se cirkulacija prijemnika toplote u isparivau kotla obavlja samo pod
djelovanjem sila uzgona, onda se u tom sluaju radi o kotlovima prirodne
cirkulacije. Takav parni kotao predstavlja sistem spusnih (hladnih) i podiznih
(toplih) cijevi, spojenih sa kotlovskim bubnjem u kojima se odvija proces
isparavanja. U kotlovskom bubnju se vri odvajanje pare od mjeavine vode i
pare. Cirkulacija se ostvaruje na raun razlike gustoe izmeu stuba vode u
spusnim cijevima i gustoe stuba mjeavine vode i pare u podiznim cijevima.
Cirkulaciju karakterie cirkulacioni broj koji predstavlja odnos koliine vode koja
se dovodi u kolo (Dc) i koliine pare koja se iz kotla odvodi (D), a istovremeno
predstavlja i recipronu vrijednost koliine pare u mjeavini na izlazu iz
isparivaa, tj.:

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|13

x=

Dc 1
=
D X

Proraun cirkulacije u prostom

cirkulacionom kolu izvodi se tako
to se izjednae sile uzgona
prirodne cirkulacije i ukupan pad
pritiska u kotlu. Ako voda ulazi u
kotao sa temperaturom niom od
temperature kljuanja, onda se
ona mora da prvo zagrije dok u
taki C ne pone da kljua. H o
predstavlja dio cijevi u kome se
vri zagrijavanje kao u zagrijau,
dok se sam proces isparavanja
vri izmeu taaka C i D.

Slika 13. Shema prirodne

cirkulacije

3.5. Kotlovi prinudne cirkulacije

Prinudna cirkulacija vode i pare kod
parnih kotlova se ostvaruje pomou
pumpi.
Kod
kotlova
specijalnih
konstrukcija, koji rade sa vrlo visokim
pritiscima, visokom temperaturom i
velikom proizvodnjom pare, prirodna
cirkulacija vode nije dovoljna za
sigurni rad kotla. Porastom kotlovskog
pritiska,
razlika
u
specifinim
teinama vode i pare se smanjuje.
Ovim se smanjuje i brzina cirkulacije
vode, te je i zbog toga neophodna
prinudna cirkulacija, koja ima dobru
Slika 14. Shema prisilne
karakteristiku da vri nezavisnost
cirkulacije
cirkulacije vode od sluajnih zastoja cirkulacije, to iskljuuje mogunost
pregrijavanja kotla i njegovih dijelova, te je i sama konstrukcija kotla pogodnija za
iskoritavanje toplote zraenjem, prenici kotlovskih cijevi mogu biti manji i sa
veim brojem krivina prilagoeni ozidu kotla.

3.6. Prijenos topline u kotlu

Sagorijevanjem goriva u loitu kotla oslobaa se potrebna koliina toplote.
Ova toplota zagrijava vodu u vodogrejnom kotlu ili pretvara vodu u vodenu paru
odreenog pritiska u parnom kotlu, zatim u pregrijau prevodi zasienu paru u
pregrijanu. Dio ove toplote slui i za zagrijavanje vode u ekonomajzeru, kao i za
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|14

zagrijavanje vazduha potrebnog za sagorijevanje. Ukoliko se vei dio toplote

osloboene u loitu prenese na vodu u kotlu, na vodu u zagrijau vode i na
vazduh u zagrijau vazduha, utoliko e stepen iskoritenja kotla biti vei. Ovo
postiemo odravanjem u to istijem stanju grejnih i naknadno grejnih povrina
kotla.
Prenoenje toplote u kotlovima vri se istovremeno zraenjem,
kondukcijom i konvekcijom. Proces prenoenja toplote odvija se na idui nain:
-

zraenjem usijanog goriva i produkata sagorijevanja na zagrejvnu povrinu

kotla (ozraena povrina kotla)
provoenjem toplote kroz kotlovske limove i cijevi
dodirom vode i vodene pare sa unutranjim zidovima kotlovskih limova i
cijevi
strujanjem kroz vodu i vodenu paru

Koliina prenijete toplote na kotao zavisi od veliine ogrjevne povrine

kotla, razlike u temperaturi loinog prostora i vode u kotlu, koeficijenta prelaza
toplote i vremena rada kotla. Prelaz toplote se poveava veom razlikom
temperature produkata sagorijevanja i vode u kotlu, veom brzinom strujanja
dimnih gasova i brom cirkulacijom vode u kotlu.
Najvei dio toplote se prenosi zraenjem, naroito kod visokih temperatura
loita, i to u samom loinom prostoru. Kod savremenih kotlova to iznosi od oko
80% ukupne osloboene toplote. To je i razlog to se kod savremenih kotlova
poveava ozraena povrina. Koliina prenijete toplote iz loita na limove i cijevi
kotla rauna se po obrascu:

Q= 1 A ( t gt z ) h
Koliina toplote preneene sa kotlovskih cijevi na vodu rauna se kao:

Q= 2 A ( t zt v ) h
Koliina toplote preneene putem zraenja:

[( ) ( ) ]
4

Q= A C1

Tg
Tz

100
100

gdje je:
Q koliina toplote

koeficijenti
kondukcije
i
konvekcije
A ogrjevna povrina kotla
C1

koeficijent
prelaza
zraenjem
h vrijeme u satima
tz temperatura unutranje
strane cijevi
Tg temperatura plamena i dimnih gasova tv temperatura vode u cijevi
Tz temperatura ogrjevne povrine kotla

3.7. Dijelovi parnog kotla

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|15

- Kotlovski bubanj je zatvoren valjkasti elini sud prenika od 12,5

metara ili vie sudova meusobno spojenih cijevima u kojima se voda pretvara u
vodenu paru. Kotlovski dobo ima vodeni i parni prostor. Nivo vode u dobou
varira u odreenim granicama. Najnii doputeni nivo vode u dobou se zove
vodena ivica. Ako nivo vode opadne ispod ove ivice, smatra se da je kotao ostao
bez vode, dijelovi kotlovskog lima i cijevi se pregrijavaju, pa moe doi do
deformacija ili eksplozije.
- Vatrena ivica je visina do koje je doputeno dopiranje vrelih dimnih
gasova. Vatrena ivica mora biti 1015cm ispod vodene ivice. amotnim ozidom
spreava se prodiranje vrelih dimnih gasova iznad vatrene ivice. Najvii nivo vode
u bubnju moe biti 1012cm iznad vodene ivice. Ovo zavisi od sistema i veliine
kotla. Nivo vode u kotlu se obino odrava na sredini, izmeu vodene ivice i
najvieg doputenog nivoa u kotlu. Ako nivo vode u bubnju poraste iznad
doputenog nivoa, smanjuje se parni prostor kotla to poveava vlanost
zasiene pare.
- Paroskuplja ili parni dom je sud koji slui za odvajanje zasiene vodene
pare od vode. U njemu se vodene estice iz pare donekle odvajaju i vraaju u
bubanj, a para postaje manje vlana.
- Vodeni prostor parnog kotla je prostor ispunjen vodom. Ukoliko je vodeni
prostor vei, utoliko je rad kotla elastiniji, tj. nagle promjene optereenja
odnosno proizvodnje pare blae se odravaju na kolebanje pritiska u kotlu. Velika
koliina vode sa akumulisanom toplotom nadoknauje neravnomjernu potronju
vodene pare i ublaava pad pritiska u kotlu. Kotlovi s malim vodenim prostorom
brzo se pripremaju za pogon, ali daju zasienu paru sa veim stepenom vlanosti
i kod neravnomjernog optereenja naglo mijenjaju pritisak.
- Isparavajua povrina kotla je povrina nivoa vode u kotlu, vodeno
ogledalo.
- Napojni prostor je prostor izmeu vodene ivice i najvieg doputenog
nivoa u kotlu. Naizmjenino se prazni i puni vodom u zavisnosti od proizvodnje
pare, odnosno napajanja.
- Loite je prostor u kome sagorijeva gorivo, na reetki ako je komadastog
oblika ili u loinom prostoru ako je u prainastom, tenom ili gasovitom stanju.
Ispod reetke je pepeljara, a na kraju reetke ko za ljaku. Sa strane reetke kroz
vazdune kanala i ispod reetke kroz procijepe dovodi se vazduh potreban za
sagorijevanje. Loite nema reetku, ako se kotao loi ugljenom prainom, tenim
ili gasovitim gorivom. U tom sluaju ima ugraene gorionike. Neka loita za
sagorijevanje ugljene praine imaju malu reetku za dogorijevanje krupnijih
estica koje ne sagore u letu, ve padaju na dno loita.
- Dimni kanali slue za odvoenje dimnih gasova iz kotlovskog loita u
dimnjak. Dimni kanali se grade tako to vea koliina toplote bude predata
grejnim povrinama kotla. Kod projektovanja se, pored navedenog, vodi rauna
da gasovi sa odreenim temperaturama moraju napustiti kotao. Strujanje vode i
pare u kotlu i dimnih plinova moe biti u istom smijeru, suprotnom ili ak
popreno.
- Dimnjak slui da obezbijedi prirodnu promaju u kotlu i da izbaci dimne
plinove u vie slojeve atmosfere. Dimnjak mora da ima odgovarajuu visinu,
popreni presjek i da bude obloen termikom izolacijom. Visinu dimnjaka
odreuju potrebna jaina promaje u kotlu i higijenski zahtjevi istoe zraka. Koji
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|16

e od ova dva biti uticajniji, to zavisi od mjesta izgradnje kotlarnice, naseljena ili
nenaseljena mjesta.
- Armatura i apratura kotla slui za bezbijednost rada, kontrolu i
eksploataciju kotla. Na kotlu postoji armatura koja je zakonom propisana. Ostala
armatura se postavlja na kotao radi lakeg i boljeg koritenja kotla, pouzdanijeg
rada i poveanog stepena automatizacije. Kotlovsku armaturu dijelimo na grubu i
fino. U finu armaturu spadaju:
- vodokazna stakla i probne slavine
- automatski ureaji za napajanje kotla
- manometri
- termometri
- napojne glave
- svi ventili za paru i vodu i sigurnosni ventili
- slavine za odmuljivanje
U grubu armaturu spadaju: vrata, zasuni, ventilatori, mlinovi za uglja, gorionici za
ugljenu prainu i tena goriva. U aparaturu kotla spadaju svi instrumenti preko
kojih se prati rad kotla i vri runa ili automatska regulacija njegovog rada.
- Pregrijai pare, zagrijai vode i zagrijai vazuha svi zajedno spadaju u
naknadne ogrjevne povrine kotla i slue za poveanje stepena iskoritenja istog,
odnosno omoguavaju utedu goriva. Pregrijai pare prevode zasienu paru u
pregrijanu, tj. u paru vie temperature, ne mijenjajui joj pri tom pritisak.
Temperatura pregrijavanja pare zavisi od namjene kotla. Zagrijai vode i vazduha
su smjeteni u izlazni kanal dimnih gasova. Zagrijavaju vodu za napajanje kotla i
zrak za sagorijevanje, koristei temperaturu izlaznih dimnih plinova.
- Ozid kotla ima za cilj da svede na najmanju moguu mjeru gubitak toplote
u okolinu, sprijei prodiranje spoljanjeg zraka u kotao, odnosno dimnih gasova u
kotlarnicu, i da akumulira toplotu koja omoguava pravilno sagorijevanje kod
nekih kotlova.

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|17

4. Programski zadatak
Usvojiti tehnoloku emu i izvriti toplotni proraun eme kondenzacione
termoelektrane iji su parametri:
mp= 500 t/h - produkcija pare iz kotla
p= 120 bar - pritisak ispred turbine
t= 500C - temperatura ispred turbine
Q = 1 MWt -potrebna koliina toplote za grijanje
Q= 1 MWt - potrebna koliina toplote za industrijske potrosae
Izvriti izbor i opis opreme za usvojenu tehnoloku emu.

Slika 15. Usvojena tehnoloka shema

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|18

4.1. Uvod

VTT

Usvojeni pad entalpije radnog kola za:

- akcioni stepen 110 kJ/kg
- reakcioni stepen 50 kJ/kg
br.
Pritisak
Temperatu Temperatu
na izlazu
ra na
ra na
iz radnog
ulazu u
izlazu iz
kola
radno kolo
radnog
kola
[bar]
[C]
[C]
120
500
I akc.
72
500
415
II
45
415
335
akc.
III
22
335
255
akc.

NTT

br.

I akc.
II akc.
III akc.
IV akc.
V akc.
VI akc.
VII reakc.
VIII reakc.
IX reakc.
X reakc.
XI reakc.
XII reakc.
XIII reakc.
XIV reakc
XV reakc

Pritisak
na
izlazu iz
radnog
kola
[bar]
22
15
9,5
6,1
3,5
2,6
1
0,7
0,5
0,35
0,25
0,125
0,085
0,06
0,035
0,02

Temperat
ura na
ulazu u
radno
kolo
[C]
500
500
440
375
310
240
180

Temperatu
ra na
izlazu iz
radnog
kola
[C]
440
375
310
240
180
110
X=0,98
X=0,97
X=0,95
X=0,93
X=0,91
X=0,89
X=0,88
X=0,86
X=0,845

Entalpija na izlazu
iz radnog kola
(adijabatska
promjena stanja)

Entalpija na izlazu iz
radnog kola
(politropska
promjena stanja)

[KJ/kg]
3350
3200
3050

[KJ/kg]
3350
3240
3140

2900

3035

Entalpija na izlazu
iz radnog kola
(adijabatska
promjena stanja)

Entalpija na izlazu
iz radnog kola
(politropska
promjena stanja)

[KJ/kg]
3470
3340
3210
3080
2950
2820
2690
2630
2570
2510
2450
2370
2330
2270
2210
2150

[KJ/kg]
3470
3379
3288
3197
3106
3015
2924
2882
2801
2759
2717
2675
2633
2591
2549
2507

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|19

Vrijednost entalpije na izlazu iz radnog kola za adijabatsku promjenu stanja (tj. pri
s=const), pri emu se radi o zasienom podruju (x<1) odreujemo na idui
nain:
Za pritisak od p=0,02 bar, iz termodinamskih tablica 1 dobijamo vrijednosti:
i=73,52 KJ/kg
s=0,2609 KJ/kgK
i=2533 KJ/kg
s=8,722KJ/kgK
Kako je entropija na ulazu u niskotlanu turbinu s=7,4 [KJ/kgK] i konstantna je za
cijelu promjenu stanja, to slijedi da je entropija za p=0,02 bara i zasieno
podruje s=7,4 KJ/kg, te mogu odrediti stepen zasienja x:
'

''

'

s=s + x ( s + s ) x=

ss '
=0,84
s' ' s '

Iz ovog prorauna toplotnih padova usvajamo sljedee:

-

VT turbina ima tri akciona radna kola sa padovima od po 150 kJ/kg

NT turbina ima est akcionih radnih kola sa padovima od po 130 kJ/kg, te
devet reakciona radna kola sa padovima od po 60 kJ/kg
odvajanje pare za potrebe grijanja vri se sa izlaskom pare iz visokotlane
turbine pri pritisku od 22 bar, pri emu para odlazi iz izmjenjivaa topline
u zagrija vode ZNVIII
odvajanje pare za industrijske potrebe vri se sa petog akcionog stepena
niskotlane turbine, pri pritisku od 2,6 bar i entalpiji od h=2820 KJ/kg
odvajanje za zagrija vode ZNVI vri se s X reakcionog stepena niskotlane
turbine, pri pritisku od 0,25 bar i entalpiji od h=2450 KJ/kg
odvajanje za kondenzator odvija se XV reakcionom stepenu niskotlane
turbine, pri pritisku od p=0,02 bar i entalpiji od h=2150 KJ/kg

Usvajam da kondenz pumpa poveava pritisak kondenzata s p=0,05 bar na 6 bar,

te alje kondenzat kroz sistem. Zbog savladavanja otpora u cjevovodu kotla (zbog
gubitaka), napojna pumpa podie pritisak na 130 bar, to je za 10 bar vie od
pritiska u bubnju kotla.
Kroz 3 zagrijaa, zagrijavamo napojnu vodu na
temperaturu 150 C to je neznatno manje od temperature zasienja.

4.2. Toplotni i maseni bilans izmjenjivaa topline toplotnog

potroaa

m 1 ( h2h13)

- toplota odvedena od pare

Kako je potrebna koliina toplote

Q=1 MW

jednaka koliini toplote koja se

odvede od pare slijedi da je entalpija na izlazu iz izmjenjivaa topline:

1 Edin Huremovi; Hajrudin Ibrahimovi Termodinamike tablice i dijagrami

(Sarajevo, 1998. godina)
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|20

h13=2945

kJ
kg

Slika 16. Izmjenjiva topline toplotnog

Koliina vode koja treba
da protie kroz izmjenjiva
potroaa
topline iznosi 7% od ukupnog protoka pare kroz sistem.Poznate vrijednosti su:
-

h2 = 3050

m
= 9,75

kJ
kg

-entalpija pri p=8,5 bar i temperaturi zasienja

kg
s

- protok pare kroz iznjenjiva

Za drugi toplotni potroa koristimo iste bilanse da bi izraunali entalpiju na

izlazu iz potroaa.Koliina pare koja protie kroz izmjenjiva je 7% od ukupne
koliine pare koja protie kroz sistem.Poznate vrijednosti su:
-

m=9,75

kg
s

h4 =3210

kJ
kg

Entalpija na izlazu je :

- entalpija na ulazu u izmjenjiva

h14=3107

kJ
kg

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|21

Slika 16. Izmjenjiva topline

4.3. Toplotni i
zagrijaa vode

maseni bilans

Usvajam da je entalpija na izlazu iz zagrijaa br.1 jednaka entalpiji na liniji

zasenja pri pritisku od 6 bar. Svi zagrijai su idealni.
Toplotni i maseni bilans za zagrija napojne vode broj jedan:

slika.17 Bilans ZNV I

h10 m p +h13 m 1=h 15 m 1 +h 11 m p

h10=510

kJ
kg

Poznate vrijednosti:
- mp = 139 kg/s
produkcija pare iz kotla
- h13 = 2947,43 kJ/kg entalpija napojne pare nakon prolaska kroz potroa
- h11 = 670 kJ/kg
entalpija napojne vode pri p=6 bar
- h15 = 670 kJ/kg
entalpija vodene vode na izlazu iz regenerativnog
zagrijaa
-

m 1 =9,75 kJ/kg-maseniprotokpare oduzete iz turbine

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|22

Toplotni i maseni bilans za zagrija napojne vode broj dva:

Slika 18. Bilansi ZNV II

h10 m p +h16 ( m 1 + m 2 )=

h14 m 2 +h9 m p + h15 m 1

h9 =316,6

kJ
kg

Poznate vrijednosti:
- mp = 139 kg/s
produkcija pare iz kotla
- m1 = 9,75kg/s
koliina pare oduzeta za prvi zagrija napojne vode
- h15 = 670 KJ/kg entalpija napojne vode na izlazu iz zagrijaa br.1
- h14 =3107 kJ/kg entalpija radnog medija na izlasku iz zagrijaa napojne
vode br. 1
- h10 h16 = 510 kJ/kg entalpija radnog medija na izlazu iz zagrijaa
Toplotni i maseni bilans za zagrija napojne vode broj tri:

Slika 19. Bilansi ZNV III

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|23

h9 m p +h 17 ( m 1+ m 2 + m 3 )=
h16 ( m 1 + m 2 ) +h8 m p +h 5 m 3
h8=127,19

Poznate vrijednosti:
- mp = 139 kg/s
- m3 = 9,75kg/s
zagrija br.3
- h5 = 2630 kJ/kg
- h9 = 316,6 kJ/kg
- h16 = 510 kJ/kg
vode br. 2
- h9 h17
zagrijaima

kJ
kg

produkcija pare iz kotla

koliina pare oduzete za regenerativni
entalpija pare oduzete iz turbine za zagrija br.3
entalpija vode po izlasku iz zagrijaa br.3
entalpija radnog medija na izlasku iz zagrijaa napojne
zbog usvojenog uslova da se radi o idealnim

4.4. Toplotni i maseni bilans meupregrijaa

Koliina toplote dovedena u meupregrijau:

m1
m p

Qdov =

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|24

Slika 20. Shema

meupregrijaa
Poznate vrijednosti:
-

mp = 139 kg/s produkcija pare iz kotla

m2 = 9,75 kg/s
koliina v. pare oduzete na VTT
h2 = 2900 KJ/kg enalpija pare na izlazu iz VTT
h3 = 3470 KJ/kg enalpija pare na ulazu u NTT

4.5. Toplotni i maseni bilans kondenzatora

Qdov =mwk c pwk t wk

Qodv =( m pm 1m 2 m 3 ) h6 + ( m 1 + m 2 + m 3 ) h17 h7 m p=235003,77 kW

Slika 21. Shema kondenzatora

wk =
m

Qodv
kg
=4677,25
c pwk t wk
s

Poznate vrijednosti:

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|25

m1 = 9,75 kg/s
m2 = 9,75 kg/s
m3 = 9,75 kg/s
h6 = 2150 kJ/kg
h7 = 73,52 kJ/kg
h17 = 316,6 kJ/kg
3
cpw = 4,187 kJ/kgK
konstantnom pritisku
twk = 12C
kondenzatora

koliina oduzete v. pare za ZNV III

koliina oduzete v. pare za ZNV II
koliina oduzete v. pare za ZNV I
entalpija v. pare na izlazu iz NTT
entalpija napojne vode iz izlaza iz kondenzatora
entalpija napojne vode s izlaza iz zagrijaa broj
specifini toplotni kapacitet vode pri
razlika temepratura na ulazu i izlazu iz

4.6. Napojna pumpa

Pumpu traimo prema narednim podacima:

protok napojne pumpe:

mp = 139 kg/s = 500

pritisak na ulazu u napojnu pumpu:

temperatura na ulazu u napojnu pumpu:
pritisak na izlazu iz napojne pumpe:

m3 /h

p = 6 bar
t = 150 C
p = 130 bar

Iz kataloga2 usvajamo dvije iste pumpe paralelno vezane : Boiler Feed Pump PE
380-185-5 iduih karakteristika:

kapacitet:

mp =380

maksimalna temperatura pumpanja:

snaga motora:
broj obrtaja:

m3 /h
t =165 C
N = 3150 kW
n = 2975 min-1

4.7. Kondenzaciona pumpa

Pumpu traimo prema narednim podacima:

protok napojne pumpe:

temperatura na ulazu u pumpu:

pritisak na ulazu u pumpu:
pritisak na izlazu iz pumpe:

mp = 139 kg/s = 500

m3 /h

t = 17 C
p = 0,02 bar
p = 6 bar

2 http://www.pumpsland.com/en/power-feed-e.htm
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|26

Iz kataloga3biramo dvije paralelno vezane pumpe:Condensate Pump KsV 32085 iduih karakteristika:

kapacitet:

mp = 320

maksimalna temperatura pumpanja:

snaga motora:
broj obrtaja:

m3 /h
t = 142C
N = 132 kW
n = 1480 min-1

4.8. Visokotlana turbina

Podaci:
-

pritisak svjee pare na ulazu u VTT:

p = 120 bar
temperatura svjee pare na ulazu u VTT:
t = 500 C
pritisak na izlazu iz VTT:
p = 22 bar
temperatura na izlazu iz VTT:
t = 255 C
broj radnih kola:
N=3
tip radnih kola:
akciona turbina
toplotni pad po jednom stepenu:
150 kJ/kg
stepen iskoritenja VTT:
iVT = 0,7
snaga VTT:
N = 61 MW

Proraun VTT:
-

snaga VTT pri adijabatskoj ekspanziji:

N VT = m p ( h1h'2 ) + ( m pm1 )( h'2h2 )=61 MW

-

politropska snaga turbine:

koliina toplote dovedena u kotlu:

N adVT =N VT iVT =42,76 MW

QdovKT =Qdov 121 +Qdov 23= m p ( h1 h12 ) +QMP =446,036 MW

potronja goriva:

B n=

m p (i1 i12 )
kg
=24,2
H d k
s

Poznate vrijednosti:
-

QMP
koliina toplote dovedena u meupregrijau
h12 = 682,4 KJ/kg entalpija na ulazu u kotao, tj. entalpija pri p=90bar i
t=295C

3 http://www.pumpsland.com/en/power-feed-e.htm
Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|27

h1 = 3350 KJ/kg entalpija na ulazu u turbinu, tj. entalpija pri p=90bar i

t=510C
Hd = 17000 KJ/kg donja toplotna mo uglja
k =0,9
stepen iskoritenja kotla

4.9. Niskotlana turbina

Podaci:
-

pritisak svjee pare na ulazu u NTT:

p = 22 bar
temperatura svjee pare na ulazu u NTT:
t = 500 C
pritisak na izlazu iz NTT:
p = 0,02 bar
temperatura na izlazu iz NTT:
t = 20 C
broj radnih kola:
N = 15
tip radnih kola:
6x akcioni
9x reakcioni
toplotni pad po jednom stepenu:
130 kJ/kg akcioni
60 kJ/kg reakcioni
stepen iskoritenja NTT:
iNT = 0,7
snaga NTT:
N = 155,59 MW

Proraun: NTT:
snaga NTT pri adijabaskoj ekspanziji:

m ) ( h h ) +
N aNT =( m p m 1 ) ( h3 h4 ) + ( m p m1
2
4
5

+( m p m 1m 2m 3) ( h5 h6 ) =155,59 MW
-

politropska snaga turbine:

=108,916 MW
N pNT =N aNT
Poznate vrijednosti:
-

mp = 139 kg/s
m1 = 9,75 kg/s
m2 = 9,75 kg/s
m3 = 9,75 kg/s
h3 = 3470 KJ/kg
h6 = 2150 KJ/kg
h4 = 3210 KJ/kg
h5 = 2630 KJ/kg

ukupni maseni protok

koliina oduzete vodene pare za ZNV I
koliina oduzete vodene pare za ZNV II
koliina oduzete vodene pare za ZNV III
entalpija na ulazu NTT
entalpija na izlazu iz NTT
entalpija oduzete v. pare
entalpija oduzete v. pare

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|28

4.11.Stepen iskoritenja termoenergetskog postrojenja

isk =

Q dovQodv
=0,47
Qdov

Poznate vrijednosti:
-

Qdov =446 MW -koliina dovedene toplote u kotlu i meupregrijau

Qodv =235 MW -koliina odvedene toplote u kondezatoru

Literatura:
[1] V. uri, Parni kotlovi Sveska 1 Teorijske osnove,
[2] N. Stoi, Kotlovi
[3] B. Vukovi, S. Mili, Kotlovi za mainiste, rukovaoce i loae
[4] I. Smajevi, K. Hinjali, Toplotne turbomaine
[5] H. Poar, Osnovi energetike drugi svezak
[6] I. Buljubai, Predavanja na Mainskom fakultetu u Tuzli, ak. 2012/13
[7]
http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Condensation+Electric+Power+Plant
[8] http://en.wikipedia.org/wiki/Cogeneration
[9] http://en.wikipedia.org/wiki/Steam_turbine

Termoenergetska postrojenja Programski zadatak|29