EVROPSKI UNIVERZITET SVEUILITE BRKO; TEHNIKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
AUTOTRANSPORTNO PREDUZEE (ATP) DRUMSKI
TRANSPORTNI SISTEM

Mentor:

Student:

Prof. Dr. Miodrag Tojagi

Azra ati
index 016/13BS

BRKO, APRIL 2016.

SADRAJ
UVOD ...1
1.
AUTOTRANSPORTNO PREDUZEE (ATP) DRUMSKI TRANSPORTNI
SISTEM ....................................................................................................................................2
1.1. Mjesto i znaaj sistema autotransporta putnika i robe u privredi.........................2
1.2.

Sistem javnog autotransporta putnika i robe-autotransportno preduzee (ATP). .4

1.3.

Zahtijevi i ciljna funkcija sistema javnog autotransporta putnika i robe..............6

1.4.

Funkcija cilja sistema (ATP).................................................................................8

1.5.

Struktura sistema (ATP)........................................................................................9

1.6.

Funkcija podsistema proizvodne (PE) i tehnike (TE) eksploatacije.................12

2.

ZAKLJUAK................................................................................................................15

3.

LITERATURA...............................................................................................................16

UVOD
Savremena nauno-tehnoloka revolucija ije glavno obiljeije predstavljaju sistemi i
upravljanje, zahvaljujui razvoju raunarske tehnike, ini da se autotransportna preduzea za
javni transport putnika i/ili robe (ATP) kao transportni sistemi razviju u sloene, upravljane
organizaciono-tehnoloke sisteme sa razvijenom hijarerhijskom strukturom.
Kada je rijei o pojmu ''transportni sistem'', treba se podsjetiti najprije ta se podrazumijeva
pod pojmom ''sistem''. Poznato je da se ovaj pojam javlja u dva upotrebna oblika, i to kao
oblik naune apstrakcije pri istraivanju odreenih pojava i kao realno postojei i
projektovani objekat u irem smislu znaenja. U literaturi se moe nai mnogo definicija za
pojam sistem, ali se u svakoj od njih sreu pojmovi: element, cijelina, veze, okruenje itd.
Odrednica ''sistem'' ukazuje da se radi o sloenoj cijelini sastavljenoj od integrisanih cijelina
interaktivnih elemenata koji zajedno izvravaju ciljnu funkciju.
Predmet analize u ovoj knjizi je sistem javnog autotransporta putnika i robe tj.
autotransportno preduzee (ATP) ija je osnovna djelatnost transport putnika i/ili robe.
Odrednica ''sistem'' ukazuje da se radi o sloenoj integrisanoj cijelini sastavljenoj od
interaktivnih elemenata (dijelova), koja u rezultatu ima poseban kvalitet u odnosu na onaj koji
imaju njegovi elementi.
Za definisanje zahtijeva i ciljeva prema sistemu javnog autotransporta putnika i robe
neophodno je i korisno najprije konstruisati strukturu reprezentativnih uesnika u sistemu,
zajedno sa njihovim interesima (ciljevima, zahtijevima i ogranienjima) u okviru sistema.

1. AUTOTRANSPORTNO PREDUZEE (ATP) DRUMSKI

TRANSPORTNI SISTEM
1.1.
Mjesto i znaaj sistema autotransporta putnika i robe u
privredi
Savremena nauno-tehnoloka revolucija ije glavno obiljeije predstavljaju sistemi i
upravljanje, zahvaljujui razvoju raunarske tehnike, ini da se autotransportna preduzea za
javni transport putnika i/ili robe (ATP) kao transportni sistemi razviju u sloene, upravljane
organizaciono-tehnoloke sisteme sa razvijenom hijarerhijskom strukturom.
Kada je rijei o pojmu ''transportni sistem'', treba se podsjetiti najprije ta se podrazumijeva
pod pojmom ''sistem''. Poznato je da se ovaj pojam javlja u dva upotrebna oblika, i to kao
oblik naune apstrakcije pri istraivanju odreenih pojava i kao realno postojei i
projektovani objekat u irem smislu znaenja. U literaturi se moe nai mnogo definicija za
pojam sistem, ali se u svakoj od njih sreu pojmovi: element, cijelina, veze, okruenje itd.
Odrednica ''sistem'' ukazuje da se radi o sloenoj cijelini sastavljenoj od integrisanih cijelina
interaktivnih elemenata koji zajedno izvravaju ciljnu funkciju.
Takoe je poznato da svaki sistem ima dualnu prirodu, to znai da ga treba analizirati sa dva
aspekta i to jedan put kao podsistem vieg sistema, a drugi put kao samostalni sistem tj.
sistem za sebe. Neophodnost je pomenuti ovu dualnu prirodu sistema, odnosno teoremu o
nepotpunosti savremenog jezika sistema iz kojeg proizlazi teorema o nepotpunosti sopstvenog
jezika sistema iz koje se namee potreba da se za opisivanje sistema koristi i jezik vieg
sistema.Isto tako, treba se pozvati i na drugo pravilo sistemske analize koje govori o
neophodnosti funkcionalnog razgranienja izmeu sistema koji se istrauje i sistema vieg
nivoa kao samog sistema i njegovog okruenja.
Pre samog sagledavanja hijeararhijske strukture transportnog sistema, potrebno je napomenuti
ta se podrazumijeva pod pojmom transport. Pod transportom podrazumijeva se skup ili
kompleks aktivnosti na premijetanju (prevozu) putnika i robe uz pomo transportnih srestava
od ''izvora'' do ''cilja'' putovanja. U tom procesu, putnici i roba predstavljaju predmet rada, a
transportna srestva srestva rada.Transportu pripada vana uloga u procesu proizvodnje, jer se
kao obavezan element u realizaciji proizvodnje pojavljuje sirovina, materijala, polufabrikata i
gotovih proizvoda.Bez kvalitetnog transporta nema ni kvalitetne proizvodnje i potronje, pa ni
kvalitetnog ivotnog standarda. To znai, da je transport privredna dijelatnost koja slui kao
logistika podrka svim drugim ljudskim aktivnostima.
Osobenost transporta se ogleda u sutinskoj razlici njegovih specifinih karakteristika u
odnosu na druge oblasti materijalne proizvodnje, jer nema ''normalan'' proces realizacije:
proizvodnja, prodaja, potronja, ve se prvo prodaje zatim najee istovremeno proizvodi i
troi i ne moe se skladititi.
Naime, proizvodni proces u transportu realizuje se premjetanjem putnika i robe u vremenu i
prostoru, to znai da se u toku transportnih proces realizuje istovremeno sa proizvodnim

procesom i transportnom proizvodnjom.U hijerarhijskoj strukturi drumskog transportnog

sistema kao cijeline neophodno je poi od najvieg nivoa, a to je privredni sistem zemlje, u
kome se kao element tog sistema javlja transportno trite.
Drugi hijerarhijski nivo u razlaganju transportni sistema jeste nivo transportnog kompleksa. U
ovaj kompleks pored transportne privrede ulaze proizvoai i industrijski remont transportnih
sredstava (vozila) i putna privreda. Takoer, treba napomenzti da drumski transport putnika i
robe ini i znaajan broj uesnika ( individualni transport u sferi potronje) kod kojih
transport nije ni na koji nain posljedica proizvodnje. Zbog navedenog, u ovoj analizi svi
uesnici kao elementi privrednog sistema nisu nali svoje mjesto. Na treem nivou u strukturi
transportnog sistema nalazi se transport za sopstvene potrebe u vidu pogona (sektora)
transporta preduzea i autotransportno preduzee (ATP) koje se javlja kao organizacijski,
proizvodno-tehnoloki i mezoekonomskih sistem.
Ako se radi definisanja mezoekonomskih sistema opet kao posljedica sistemske analize, poe
sa nivoa makroekonomije kao ekonomije drutva, dolazi se na podjelu kakvu je dao Wagner
1979. godine i koja je prikazana na slici 1.
Pod mazoekonomijom se podrazumijeva ekonomija preduzea. Za razliku od
makroekonomije koja predstavlja ekonomiju pojedinca i makroekonomije kao ekonomiju
drutva. Mazoekonomija, sa svojim sloenim ciljevima (mikrociljevima, mezociljevi,
makrociljevi), sa svojim tehnikim elementima, koji igraju sve znaajniju ulogu u
ostvarivanju reprodukcionih ciljeva, svojim ljudskim elementima koji su pretpostavka na
jednoj strani, a cilj na drugoj strani, cijelokupne aktivnosti u mezoekonomiji moe da opstane,
funkcionie i ostvaruje svoej ciljeve jedino kao sistem. Mezoekonomija je organizacioni,
otvoreni, sloeni, nedetermisani, dinamiki sistem.

Slika 1. Mjesto autotransportnog sistema u privredi

Sistem javnog autotransporta putnika i/ili robe autotransportno preduzee (ATP) koje
dijeluje na transportnom tritu, kao mezoekonomski sistem koje je odabrano za dalju analizu,
jeste tehnoloki organizovan sistem ljudi, transportnih sredstava i mehanizacije, tehnoloke
opreme i operativnih prostora za odravanje, opravku i smjetaj transportnih sredstava, koji je
sposoban da kontinualno obavlja transportni rad. Kod profitnih organizacija kao to je
autotransportno preduzee, koje posluje na principima slobodnog tritog poslovanja
efektivno premjetanje putnika i/ili robe sa mjesta na mjesto je jedan od glavnih ciljeva
funkcionisanja ATP.Svrha autotransportnog preduzea definie se od strane drutva. Drugim
rijeima, ATP postoji radi obavljanja privredne dijelatnosti. To znai, da sva ATP imaju svrhu
da zadovolje potrebe privrede i drutva u prevozu putnika i/ili robe.

1.2.
Sistem javnog autotransporta putnika i robe-autotransportno
preduzee (ATP)
Predmet analize u ovoj knjizi je sistem javnog autotransporta putnika i robe tj.
autotransportno preduzee (ATP) ija je osnovna djelatnost transport putnika i/ili robe.
Odrednica ''sistem'' ukazuje da se radi o sloenoj integrisanoj cijelini sastavljenoj od
interaktivnih elemenata (dijelova), koja u rezultatu ima poseban kvalitet u odnosu na onaj koji
imaju njegovi elementi.
Odrednica ''autotransport'' definie da se radi o sistemu koji je organizovan da obavi
''premjetanje'' putnika i robe drumskim transportnim vozilima sa svim pomonim
podprocesima koji pomau da se taj zadatak obavi.
Osnovni operator ovog sistema je transportni radnik (voza), predmet rada je putnik i roba, a
sredstvo rada je transportno vozilo. Moe se zakljuiti da sistem javnog autotransporta
putnika i/ili robe (ATP) kao to pokazuju njegove osnovne odrednice, predstavlja veoma
sloen sistem sa sloenom strukturom vie tehnolokih i organizacionih podsistema. U
sistemskom pristupu, ovakav sistem predstavlja cijelinu, koja se sastoji od sledeih
meusobno povezanih elemenata:
- Zaposlenih ljudi koji se bave organizacijom transportnog procesa, transportom putnika
i robe i odravanjem transportnih sredstava
- Transportnih sredstava (vozila)
- Mehanizacije za utovar i istovar robe
- Tehnoloke opreme i alata
- Objekata za odravanje, opravku i smjetaj vozila
- Informacione tehnologije.
Ovakav sistem je pod neposrednim uticajem i promjenama koje se deavaju izvan njega u
sistemskoj okolini. Okolinu ini transportno trite sa svim onim elementima koji su u
interakciji sa sistemom, a istovremeno i prima njegove uticaje. Ta interakcija je dvojaka, ulaz
u sistem ine elementi: materijal, radna snaga, putnici, roba za transport, srestva za
proizvodnju (transportna vozila) sa odgovarajuim tehnikim karakteristikama, strukturi i

broju, dok izlaz iz sistema ini proizvedeno dobro tj. transportna usluga. Drugim rijeima,
treba obezbijediti zadati izlaz iz sistema uz minimizaciju ulaza u sistem kako je to prikazano
na slici 2.

Slika 2. Blok ema autotransportnog preduzea (ATP) kao sistema

Kao specifini transportni sistem, ATP spada u grupu organizacijsko-tehnoloki otvorenih
sistema sa stohastikom promjenom stanja. Osnovna karakteristika organizacijskotehnolokih, a samim tim i sistema autotransporta robe je postojanje cilja.
Cilj sistema transporta putnika i robe je, da se u datim uslovima okruenja, obavi uz
maksimalnu efikasnost i efektivnost. Projektovani ciljevi sistema moraju formalno biti
definisani skupom parametara. Ovi parametri nazivaju se esto i pokazatelji kvaliteta sistema,
odnosno pokazatelji efikasnosti sistema.efektivnost organizaciono-tehnolokih sistema
odreena je nivoom razlikovanja ostvarenog i eljenog (projektovanog) stanja uzimajui u
obzir utroak resursa i vremena. Efektivnost sistema ukratko, definie se kao stepen izvrenja
planiranih ciljeva, odnosno stepen izvrenja ciljne funkcije sistema. Pokazatelj kvaliteta
sistema moraju imati sledee karakteristike:
- Oni moraju izraavati kvalitet-efektivnost cijeline sistema autotransporta putnika i
robe
- Oni moraju biti izraeni kvantitativno
- Moraju biti jednostavni za praenje, dostupni brzo i bez veliki trokova.
Parametri kvaliteta transportnog sistema mogu biti odreeni od strane trita, odnosno od
strane ''vieg-mega sistema'' to je u ovom sluaju privredni sistem zemlje. Skup parametara
koji odreuju eljeni rezultat sistema autotransporta robe, odnosno ''izlaz'' naziva se ciljna
funkcija sistema.
Pored ciljeva i strukture, jedna od osnovnih karakteristika organizaciono-tehnolokih sistema
pa i sistema javnog autotransporta putnika i/ili robe (ATP) je funkcionisanje, koje predstavlja
odvijanje svih procesa, odnosno aktivnosti koje su uslov realizacije funkcije cilja. Sistem koji

ne funkcionie nije sistem. Pored karakteristika da ima funkciju cilja strukturu i

funkcionisanje, znaajna su i ostala svojstva sistema ATP-a:
- Sinergetsko svojstvo sistema, koje znai da su na nivou ATP-a obim i kvalitet usluge,
utroak resursa i trokovi vei od prostog zbira efekata njegovih podsistema
- Svojstvo integralnosti sistema, koje podrazumijeva da se svaki dio sistema ATP-a
mora uklopiti u cijelinu sistema, to znai da ciljevi podsistema moraju biti uklopljeni
u ciljeve vieg sistema. Prema tome svoje ciljne funkcije kao sistemi za sebe,
podsistemi u sistemu ATP-a moraju formulisati uzimajui u obzir ciljeve cijeline. Na
taj nain ciljevi i ciljna funkcija cijeline sistema ulazi kao zadatak, zahtijev vieg
sistema, u formulisanje cilja niih sistema,
- Svojstvo dinaminosti, koje podrazumijeva da sistem i njegovi dijelovi moraju biti
tako projektovani da omoguuju promjene,
- Svojstvo otvorenosti prema okruenju, a isto tako i unutar sistema.

1.3.
Zahtijevi i ciljna funkcija sistema javnog autotransporta
putnika i robe
Za definisanje zahtijeva i ciljeva prema sistemu javnog autotransporta putnika i robe
neophodno je i korisno najprije konstruisati strukturu reprezentativnih uesnika u sistemu,
zajedno sa njihovim interesima (ciljevima, zahtijevima i ogranienjima) u okviru sistema. Oni
se mogu formulisati u sledee tri interesne grupe:
a) Drutvena zajednica (privreda), formulie zahtijeve u skladu sa usvojenom
saobraajnom politikom i strategijom razvoja drumskih transportnih sistema
b) Organizatori transporta-prevoznici (ATP) ispostavljaju zahtijeve za obezbjeenje
uslova u kojima mogu efikasno i efektivno poslovati kao pravni subjekti
c) Korisnici, ispostavljaju zahtijeve vezane za obim i kvalitet transportne usluge.
U svakoj dravi osnovna naela koja treba da vae u domenu saobraajne politike u oblasti
drumskog transporta putnika i robe su:
- Jednako tretiranje autotransportnih preduzea (ATP)
- Finansijska samostalnost ATP
- Puna samostalnost u poslovanju na tritu (konkurencija), i
- Slobodni izbor ATP od strane korisnika.
Sa druge strane, osnovni ciljevi ovako koncipirane saobraajne politike su:
- Usklaivanje razvoja saobraaja i privrede
- Smanjenje transportnih trokova
- Racionalizacija potronje pogonskog goriva
- Zatita ivotne sredine i ouvanje prostora
- Poboljanje bezbjednosti u saobraaju.
Na osnovu navedenog, formiranje a time i sadraj poslovne i razvojne politike u drumskom
transportu mora se zasnivati na zahtijevima trita vodei pri tome rauna o konkurenciji na

transportnom tritu. Kao osnovni ciljevi poslovne i razvojne politike svakog

autotransportnog preduzea mogu se navesti:
- Utvrivanje realnih potreba drutva za transportnom uslugom po kvantitetu,
asortimanu i kvalitetu
- Utvrivanje programa proizvodnje transportnih usluga
- Utvrivanje transportnih i kadrovskih resursa za realizaciju transportne proizvodnje
- Obezbijeenje adekvatne organizacije ATP u cilju optimalnog korienja transportnih
srestava i kadrovskih potencijala radi ostvarivanja predvienog obima, asortimana i
kvaliteta transportne usluge uz maksimalnu produktivnost
- Obezbijeenje to vee dobiti uz maksimalnu ekonominost trokovnih inilaca
transportne proizvodnje
- Obezbijeenje adekvatnih radnih i ivotnih uslova radnika kako na radnom mijestu u
ATP-u, tako i u oblasti stanovanja i drutvenog standarda radnika
- Obezbijeivanje sredstava za proirenu reprodukciju u razvoj ATP prema
perspektivnim zahtijevima trita.
Najvaniji zahtijevi korisnika transportnih usluga su:
- Kvalitet transportne usluge (brzina dostave robe, brzina prevoza putnika, urednost,
tanost, bezbijednost)
- Elastinost prilagoavanja potrebama korisnika.
Imajui prethodno navedeno u vidu, za autotransportna preduzea, namee se kao imperativ
da svoja poslovanja i budui razvoj baziraju na marketing koncepciji uzimajui u obzir i
logistike principe. To znai da je neophodna nova poslovna i razvojna politika koja treba da
omogui:
- Poveanje obima rada preduzea sa odgovarajuim strukturama
- Uvoenje novih i savremenih transportnih usluga, transportne tehnologije i
transportnih sredstava
- Smanjenje transportnih trokova
- Racionalizacija poslovanja preduzea poveanjem produktivnosti racionalnim
korienjem transportnih kapaciteta i kadrovskih potencijala
- Usmijeravanje cijelokupnog poslovanja i razvoja preduzea buduim trinim
zahtijevima za savremenim transportnim uslugama
- Organizovanje funkcionisanja organizacije preduzea na principu marketinga,
odnosnoorganizovanja svih funkcija u preduzeu na osnovu trinih zahtijeva
- Definisanje optimalne organizacije istraivanja trita i na toj osnovi donoenja
optimalne poslove i razvojne politike uz koritenje savremenog marketinga i
informacionog sistema
- Pripremu kadrova za prihvatanje i sprovoenje trinih zakonitosti poslovanja i
- Definisanje sistema kontrole realizacije donijeth marketing odluka.
Uz naprijed navedenim zahtijevima svih uesnika u sistemu javnog autotransporta robe
(ATP), ciljna funkcija ovog sistema se moe definisati kao proizvodnja odreenog obima i
kvaliteta transportne usluge uz minimalne trokove funkcionisanja sistema-ATP, odnosno da
se zahtijevani obim i kvalitet transportne usluge realizuje sa maksimalnom efikasnou i
efektivnou i minimalnim zagaenjem okoline.

1.4.

Funkcija cilja sistema (ATP)

Osnovna postavka teorije organizacionih sistema je: ''Uslov za postojanje organizacionog

sistema je postojanje cilja.'' Drugim rijeima nijedan organizacioni sistem ne moe biti
definsan, a da prije toga nisu definisane funkcije cilja sistema u cijelini i svih njegovih
podsistema. U tu svrhu data je ema ciljeva sistema ATP kao mezoekonomskog sistema koji
dijeluje na transportnom tritu.
Slika 3. ema ciljeva sistema ATP
Na osnovu date eme moe se uoiti da je transportni sistem odnosno ATP, podijeljen na dvije
komponente tj., podsistema, koji pojedinano gube svojstva transportnih sistema i nazivaju se
sistemi proizvodne eksploatacije (PE) i sistemi tehnike eksploatacije (TE).
Osnovna funkcija cilja sistema da obavlja transportni rad uz obezbjeenje maksimalne

dobiti podijeljena je na dva podsistema, na taj nain to podsistem PE ima cilj da maksimizira
obim prevezenih putnika, transportovane robe i transportnog rada uz minimalno troenje i
angaovanje transportnih sredstava, a podsistem TE da obezbijedi zahtijevani broj

raspoloivih transportnih sredstava uz minimalne trokove nabavke, odravanja i opravki

vozila. Da bi se ovo postiglo, podsistem PE ima u sebi podsistem marketinga i transportnog
rada, a podsistem TE podsistem odravanja i opravki vozila. Pored ovog, moe se uoiti da
postoji i zajedniki podsistem obnavljanja (otpis i nabavka vozila) voznog parka.

1.5.

Struktura sistema (ATP)

Od pomenutih drumskih transportnih sistema za dalju analizu odabrano je autotransportno

preduzee ija je dijelatnost javni transport putnika i/ili robe i koje dijeluje na transportnom
tritu.
Slika 4. Struktura sistema ATP
Osnovni cilj svakog korisnika - vlasnika robe jeste da na transportnom tritu nae prevoznika
koji e prevoz obaviti pod najpovoljnijim uslovima. Napovoljniji uslovi podrazumijevaju
prvenstveno brzinu, tanost i cijenu prevoza. Sa druge strane na transportnom tritu svako
ATP predstavlja subjekat koji plasira svoju transportnu uslugu.
Kako se radi o tritu na kome se slobodno formira cijena, uspijenost bilo kog ATP koje

preko njega plasira svoju uslugu, zavisi od efektivnosti rada unutar ATP. S druge strane, vrlo
est sluaj je da vlasnik robe posjeduje drumske transportne kapacitete za sopstvene potrebe u
okviru svog preduzea.

Savremeni svijetski trendovi pokazuju da ve nekoliko decenija spoljni resursi ATP, privlae
veliku panju kao znaajno sredstvo poboljanja uspijenosti poslovanja proizvodnih i
trgovinskih preduzea u kojima je transport sporedna dijelatnost. Ovaj trend, vezan za
strateko planiranje podijele rada izmeu sopstvenih transportnih sistema (pogona za
transport) i spoljnih transportnih sistema ATP, primjeen je prvo kod razvijenih zemalja i to
sedamdesetih i osamdesetih godina prolog vijeka, ali su vrlo brzo i strunjaci u drugim
zemljama, posebno onim u tranziciji, shvatili novi znaaj ove problematike.
Razlozi za oivljavanje opteg interesovanja za problematiku optimalnog korienja spoljnih
resursa - ATP, odnosno granica razvoja kapaciteta drumskog transportnog sistema za
sopstvene potrebe preduzea su brojni, ali najvaniji su:
-

Brz razvoj informaciono-komunikacionih i drugih tehnologija koje obezbjeuju

konkurentsku prednost na tritu transportnih usluga
Otri konkurentski uslovi koji nameu potrebu za sve veom fleksibilnou privrednih
preduzea
Potreba za smanjenjem vezanog kapitala potrebnog za realizaciju poslovnih zadataka i
dr.

Ve osamdesetih godina prolog vijeka, strunjaci poinju da istiu da pri odluivanju

proizvoditi/uraditi sam ili kupiti ne postoji samo trokovni aspekt. Njihove strateke
dimenzije izjednaavaju se sa donoenjem odluke o lokaciji i treba im prii sistemski, a
kriterijumi koje treba imati u vidu prilikom odluivanja su:
-

Usredsreivanje sopstvene proizvodnje na inovativne tehnologije

Poveanje uinka u partnerskoj saradnji
Optimizacija preduzetnikog rizika (kadrovskih i kapitalnih resursa)
Konstantno poboljanje procesa (kvaliteta i trokova)
Umijesto parcijalnog pristupa, strategijske odluke sa dugoronim dejstvom, i dr.

U tabeli prikazani su osnovni faktori koji opredjeljuju preduzea za donoenje odluka uraditi
sam ili kupiti.

10

Tabela 1. Faktori u prilogu odlukama uraditi/napraviti sam ili kupiti

Na osnovu svega navedenog, moe se zakljuiti da uspijenost podsistema proizvodne
eksplotacije i njegovog marketinga, zavisi kako od veliine transportnog trita na kome se
moe plasirati proizvod tako i od kvaliteta i cijene transporta konkurentskih ATP. Sa druge
strane, uspijenost zavisi od proizvodnje cijene i kvaliteta sopstvenog proizvoda, a kao
najznaajnije od kvaliteta obavljanja posla unutar samog podsistema.
Kao i svkai marketnig tako i marketing u transportu odnosno u ATP-u mora poznavati
proizvodnu cijenu tj. cijenu transportne usluge. Cijena transporta formira se kao posljedica
svih trokova koje ATP ostvari obavljajui transportni rad. Utvrivanje cijene kotanja u
svakom ATP-u predstavlja sloen problem, poto na nivo trokova poslovanja utie itav niz
faktora. Ovdje spadaju trokovi: zarade zaposlenih u sva tri podsistema, nabavke vozila,
amortizacije vozila, goriva, maziva, rezervnih dijelova, autoguma, odravanje, tehnoloke
opreme, amortizacije izgraenih graevinskih objekata itd. Pored navedenog, na cijenu
transporta utie i itav niz drugih faktora, od kojih su najznaajniji: broj zaposlenih, tehnika
opremljenost objekata za odravanje i opravku vozila, sastav i stepen tehnike ispravnosti
voznog parka, kvalitet vozila, starosna struktura vozila, tehnologija odraavanja vozila, reim
rada vozila, strunost i obuenost kadrova, snadbjevenost sa materijalima sirovinama i
rezervnim dijelovima, saobraajnih uslova, stanja mree saobraajnica, kvaliteta
saobraajnica, klimatskih uslova itd.
Izlazni rezultati podsistema proizvodne eksplotacije zavise od koliine i dinamike prodaje
transportnih usluga sa jedne strane, kvaliteta sredstava rada koje obezbijeuje podsistem
tehnike eksplotacije i kao najvanije, od stepena iskoritenja svih resursa unutar svakog
podsistema. Kada se ovo kae, misli se na kvalitet organizacije rada u procesu transporta robe
i mogunost prilagoavanja ATP-a dinamici ispostavljanja transportnih zahtijeva na tritu.

11

Osnovna sredstva, a osnovni izvrioci su vozai. Predmet rada je putnik ili roba koja se
transportuje.
Osnovni zadatak podsistema tehnike eksploatacije (TE) ogleda se u obezbijeenju
raspoloivih sredstava za rad (transportnih sredstava) u funkciji prevoznih zahtijeva putnika i
koliine i asortimana robe za transport. Uspijenost ovog podsistema zavisi od vie faktora i
to: intenziteta i dinamike rada vozila, mogunost nabavke odgovarajuih sredstava za rad i
rezervnih dijelova na tritu i kao najznaajniji, kvalitet organizacije i tehnologije odravanja
vozila unutar samog podsistema. Osnovna sredstva za rad podsistema TE su maine, alati,
oprema i ureaji za odravanje vozila, osnovni izvrioci su radnici odravanja a predmet rada
su transportna sredstva.
Podsistem zajednike eksplotacije (ZE) ima zadatak da obavlja poslove na nivou cijelog
sistema ATP. To znai da mora da se stara o obraunu svih trokova, utvruje ostvarene
rezultate rada, obavlja opte-administrativne, kadrovske, pravne i bezbijednosne (zatita
objekata i vozila) poslove i kao najvanije da donosi strateke odlike o daljem razvoju ATP-a.

1.6.
Funkcija podsistema proizvodne (PE) i tehnike (TE)
eksploatacije
U skladu sa funkcijama cilja ATP koje na transportnom tritu tei da to povoljnije proda
svoj proizvod (transportnu uslugu), funkcije cilja pojedinanih podsistema moraju biti
posljedica funkcija cilja sistema u cijelini. Specifinost transportne privrede u odnosu na
druge grane ogleda se u tome, da podsistem proizvodne eksploatacije sa svojim transportnim
kapacitetima moe proizvesti najvie onoliko proizvoda koliko je prodao marketing. Naime
marketing kao podsistem u podsistemu PE (to se esto zaboravi) dijeluje na transportnom
tritu i prodaje transportnu uslugu u onoj koliini i dinamici kako je u odreenom
vremenskom periodu (intervalu) mogue. U transportnoj privredi (kako je to ve ranije
navedeno) nema mogunosti lagerovanja odnosno skladitenja proizvoda.Veoma je est
sluaj, da se zbog dinamike ispostavljanja zahtijeva za transportom, podsistem proizvodnje ne
moe zadovoljiti sve zahtijeve koje bi marketing mogao da proda. U tom sluaju, na
transportnom tritu javlja se viak zahtijeva za transportom koji mora da eka da se pojave
raspoloivi kapaciteti ili se korisnici preorijentiu na drugi vid transporta. Ukoliko se ovakvi
sluajevi esto dogaaju, dolazi do smanjenja zahtijeva na transportnom tritu, to kao
posljedica ima pad cijene transporta, to se svakako odraava na profit ATP.

12

Slika 5. Veza ciljeva podsistema proizvodne eksploatacije (PE) i vieg sistema (ATP)

Opti zakljuak koji se namee na bazi domaih i inostranih iskustava potvruje da su

najvaniji ciljevi: maksimizacija obima transportnog rada, minimizacija trokova kako na
nivou kompletne strukture ATP tako i izvan ATP (saobraajni, putni i klimatski uslovi),
usavravanje organizacije i tehnologije transporta, poveavanje proizvodnosti rada vozila i
ljudstva, poveanje bezbijednosti saobraaja, poveanje bezbijednosti transporta putnika i
robe i zatite ivotne sredine. Navedeni ciljevi podsistema proizvodne eksplotacije (PE)
odgovaraju optim ciljevima sistema drumskog transporta ATP, kako je to prikazano na slici
5. Na osnovu navedene slike moe se uoiti, da je podsistem PE u direktnoj vezi sa
okruenjem.
Efikasnost samog podsistema PE, moe se odrediti pomou vie faktora od kojih su
najvaniji:
1. Sistem i organizacija tehnolokih procesa transporta putnika i robe, koji vri izbor
optimalnog prevoznog puta, odreuje optimalnu strategiju smanjenja dangube
(stajanja) vozila odnosno poveanja iskoritenja vremena rada i preenog vozila.
2. Uslovi eksplotacije koji utiu na cijenu transporta (transportni uslovi, prevozni
zahtijevi putnika, intenzitet eksploatacije, putni i klimatski uslovi).
3. Izvrioci (vozai) ija kvalifikacija i motivisanost stvaraju uslove za kvalitetno i
efektivno izvrenje transportnih zadataka
4. Sistem za izbor odgovarajueg tipa vozila u funkciji prevoznih zahtijeva putnika i
asortimana robe.
5. Sistem izrade optimalnog rasporeda rada vozaa i vozila
6. Praenje, kontrole i koordinacija rada vozila na izvrenju transportnih zadataka.

13

Najvaniji ciljevi podsistema tehnike eksploatacije (TE) su: podizanje nivoa raspoloivosti
voznog parka, poveanje proizvodnosti rada zaposlenih koje obezbjeuje raspoloivost vozila.
Smanjenje trokova tekuih opravki i remonta, obezbijeenje zadovoljavajueg uticaja
tehnikog stanja na bezbijednost i ovjekovu (ivotnu) okolinu.
Podizanje raspoloivosti vozila neposredno utie na porast proizvodnosti transportnih
sredstava za niz kvalitativnih pokazatelja, kao i na ouvanost tereta. Trokovi odravanja
raspoloivosti vozila i zatite ovjekove okoline neposredno se odraavaju na cijenu
transporta. Konano, proizvodnost radnika koji obezbijeuju raspoloivost vozila utie na
ukupnu proizvodnost svih zaposlenih unutar sistema ATP-a.
U skladu sa koliinom i dinamikom prodatih proizvoda podsistema PE ispostavljaju se
zahtijevi za raspoloivim transportnim sredstvima podsistemu TE. Kao i na relaciji marketing
proizvodnja dogaa se da podsistem TE nema mogunosti da obezbijedi zahtijevani broj i
strukturu transportnih sredstava. Jasno je da i u ovom sluaju ATP ima odreeno smanjenje
prihoda. Podsistem TE nije u direktnoj vezi sa okruenjem ve predstavlja sistem koji dijeluje
unutar sistema ATP. Zato se u praksi esto dogaa da se zaboravlja znaaj ovog podsistema,
pa se ide ak dotle da postoji miljenje da sistem ATP moe racionalnije da funkcionie kada
uopte nema podsistema TE. Treba napomenuti, da su ovakve predpostavke uvijek do sada
bile posljedica uzrono-posljedinog sistema donoenja odluka, a ne sistemskog pristupa.
Veliki input koji nosi sa sobom raspoloivo vozilo uvijek je posljedica loeg upravljanja u
podsistemu TE, bilo u fazi struktuiranja (projektovanja) bilo u fazi funkcionisanja sistema
ATP.
Efektivnost samog podsistema TE odreuje se pomou est osnovnih faktora i to:
1. Sistem i organizacija tekuih opravki (TO) i remonta vozila (R) koja odreuju
racionalnu strategiju odravanja i ponovnog uspostavljanja raspoloivosti voznog
parka i stvara projektno-normativno-tehnoloku podrku mjerama ininjersko-tehnike
slube (ITS).
2. Transportni pogon koji obezbijeuje materijalne uslove za izvrenje preporuke sistema
TO i R.
3. Izvrioci ija kvalifikacija i motivisanost stvaraju uslove za kvalitetno i efektivno
izvrenje TO i R, kao i za utedu resursa.
4. Sistem snadbijevanja i rezerviranja koji obezbijeuju podsistemu TE rezervne
dijelove, materijale, vozila i agregate.
5. Struktura i starost voznog parka, koje uz nepromijenjene ostale uslove odreuje obim i
vrstu potrebnih radova TO i R.
6. Uslovi eksplotacije koji utiu na pouzdanost i kao posljedica toga na normative u TE i
potrebu za intervencijama TO i R.

14

2. ZAKLJUAK
Savremena nauno-tehnoloka revolucija ije glavno obiljeije predstavljaju sistemi i
upravljanje, zahvaljujui razvoju raunarske tehnike, ini da se autotransportna preduzea za
javni transport putnika i/ili robe (ATP) kao transportni sistemi razviju u sloene, upravljane
organizaciono-tehnoloke sisteme sa razvijenom hijarerhijskom strukturom.
Kada je rijei o pojmu ''transportni sistem'', treba se podsjetiti najprije ta se podrazumijeva
pod pojmom ''sistem''.
Osnovna postavka teorije organizacionih sistema je: ''Uslov za postojanje organizacionog
sistema je postojanje cilja.'' Drugim rijeima nijedan organizacioni sistem ne moe biti
definsan, a da prije toga nisu definisane funkcije cilja sistema u cijelini i svih njegovih
podsistema. Osnovna funkcija cilja sistema da obavlja transportni rad uz obezbjeenje
maksimalne dobiti podijeljena je na dva podsistema, na taj nain to podsistem PE ima cilj da
maksimizira obim prevezenih putnika, transportovane robe i transportnog rada uz minimalno
troenje i angaovanje transportnih sredstava, a podsistem TE da obezbijedi zahtijevani broj
raspoloivih transportnih sredstava uz minimalne trokove nabavke, odravanja i opravki
vozila.
Osnovni zadatak podsistema tehnike eksploatacije (TE) ogleda se u obezbijeenju
raspoloivih sredstava za rad (transportnih sredstava) u funkciji prevoznih zahtijeva putnika i
koliine i asortimana robe za transport. Uspijenost ovog podsistema zavisi od vie faktora i
to: intenziteta i dinamike rada vozila, mogunost nabavke odgovarajuih sredstava za rad i
rezervnih dijelova na tritu i kao najznaajniji, kvalitet organizacije i tehnologije odravanja
vozila unutar samog podsistema.
Opti zakljuak koji se namee na bazi domaih i inostranih iskustava potvruje da su
najvaniji ciljevi: maksimizacija obima transportnog rada, minimizacija trokova kako na
nivou kompletne strukture ATP tako i izvan ATP (saobraajni, putni i klimatski uslovi),
usavravanje organizacije i tehnologije transporta, poveavanje proizvodnosti rada vozila i
ljudstva, poveanje bezbijednosti saobraaja, poveanje bezbijednosti transporta putnika i
robe i zatite ivotne sredine.

3. LITERATURA
15