SUYUAN SA TUBIGAN

hango mula sa maikling kuwento ni Macario

Pineda
Setting: Sa araruhing tubigan nina Ka Teryo at
Ka Albina.
Mga Tauhan:
PILANG: Dalagang pamangkin ni KA ALBINA.
Pinsan ni NATI. Mahiyain at maganda.
PASTOR: Binata. Isa sa mga magsusuyod sa
tubigan ni Ka Teryo. May gusto kay PILANG.
ORE: Binata. Anak ni Ka Inso. Isa sa mga
magsusuyod. May gusto kay Pilang.
KA ALBINA: Tiya ni PILANG at ina ni NATI.
MILYO: Binata. Malapit na kaibigan ni ORE.
Matulungin.
PAKITO: Binata. Malapit na kaibigan ni PASTOR.
Matuwain.
FILO: Binata. Kaibigan ni PASTOR.
TONING: Binata. Kaibigan ni ORE.
ASYONG: Binata. Kaibigan ni ORE.
TINONG: Binata. Kaibigan ni PASTOR.
KA IPYONG: kamag-anak ni Ka Teryo at KA
ALBINA.
FERMIN: anak ni KA ALBINA at Ka Teryo. Kapatid
ni NATI. Pinsan ni PILANG. May-asawa
KA PUNSO: Isa sa mga pinakamatanda.
Ginagalang ng mga kasama. May-asawa.

PASTOR
Mabuti ho naman at natuloy.
(daliang binababa ang dala at lalapit sa mga
babae)
Aling Nati, tulungan ko ho kayo sa matong
ninyo. Mukhang ang bibigat ng mga dala
ninyong pagkain at kubyertas.

KA ALBINA

ORE
Ano ba iyan? Anong sasabihin ko?
PILANG
Ano iyon, Ore?

NATI
ORE
Salamat na lang ho. Pero kaya ko na ho ito.
(binaba ang dala kasabay ng ibang mga babae)
Isa pa, tinawag kayo rito upang mag-araro,
hindi upang magserbidor.

A. E. Na- Nagugutom ako. Ano bang ihahain

ninyo para sa amin?
PILANG

PAKITO
Bakit hindi mo alukin ng tulong si Pilang?
(binaba ang dala)
Si Nati ba talaga ang gusto mo?
PASTOR

Tiya, ano bang ihahain natin? Nagugutom na

daw po si Ore.
KA ALBINA

Sige na nga. Pilang, tulungan kita sa dala mo.

Piniritong kamote at kape para pampainit ng

tiyan. Pero hindi pa kami tapos sa paghahain
dito kaya maghintay-hintay ka pa.

KA ALBINA

ORE

Hay naku. Iyang dala mo ang atupagin mo.

A. Ganoon po ba? Salamat po.

(kay Milyo)
Ano ka ba? Walang paghahanda e sinasabak mo
agad ako.

MILYO
(dadating sina Milyo, Ore, Pastor, Pakito, Ka
Albina, Nati at Pilang, dala-dala ng mga babae
ang mga kubyetas, inumin, at pagkain at
daladala ng mga lalaki ang mga araro at ang
kanilang mga kalabaw. Nauna na sina Ipyong at
Fermin sa pag-aararo sa tubigan.)

(pasigaw)
Pilang. May gustong sabihin sa yo si Ore.

(ibinaba ang dala)

(sa manunood)
Pastor talaga. Ayaw magpaalata. Alam naman
naming si Pilang talaga ang gusto niya. Sa
bagay, may iba diyang may gusto din kay
Pilang.
(lalapit kay Ore)
Hindi mo tutulungan si Pilang?

MILYO
Ayaw mo naman kasing sabihin agad na Pilang,
iniirog kita. Ang hina naman ng loob mo.
ORE

Ipyong at Fermin talaga. Hindi pa hinintay ang

ibang tutulong sa pag-araro.

ORE

Ang dami-daming tao e. Nandiyan pa si Ka

Albina. Ang taray-taray pa naman noon.

ORE

Nahihiya pa ako.

KA ALBINA

(ibinaba ang dalang araro)

Hayaan ho ninyo. Mukhang hindi pa naman
ganoon katagal silang nakalusong.

MILYO

Ano iyon? Narinig ko ang pangalan ko diyan.

Mauunahan ka niyan ni Pastor e. Kailangan

nating mag-araro bago umani. Hirap at tiyaga,
kaibigan. Hirap at tiyaga. Hayaan mo,
tutulungan kita.

ORE

MILYO
Teka. Nasaan ho si Ka Teryo?

ORE
KA ALBINA
(inihanda ang mga dalang gamit)
Ang asawa koy hindi makakalusong. Natatakot
na ata siya sa tubig. Sinusumpong na naman
kasi ng rayuma. Mabuti na lang at nandiyan
sina Ipyong at Fermin. Gusto pa ngang iurong ni
Teryo ang pasuyo kasi ayaw niyang wala siya
dito.

Tulungan ako? Ikaw nga diyan ay hindi

makapangligaw-ligaw kapag hindi mo kami
kasama ni Toning.

Wala ho. Wala. A. Kasi gusto ko lang hong

malaman kung ilan ang natawag ninyo?
(bibilangin ang mga lalaki)
Aanim pa lang kaming nandito.
KA ALBINA
A ganoon ba? Sabi ni Ipyong, baka raw umabot
sa sampu kayong lahat.

MILYO
PAKITO
Kaya nga kita tutulungan e. Kasi kasama kita
noong binato ako ng walis ni Ka Ferda noong
hinarana ko si Yola. O itong tulong ko.

Kaya pala mukhang mabigat ang mga matong

na iyan. Kay-rami marail ng pagkain.

TONING
KA ALBINA

ORE

Kayong mga lalaki talaga. Puro pagkain ang

iniisip. Baka hindi ninyo matapos ang
pagsusuyod ninyo.

Huwag na. Tama na ang tulong. Baka lalo pa

akong mapasama niyan sa mga tulong ninyo.

Siyanga. Talaga namang ibang-iba ang mga hita

ng kalabaw na iyan.
PAKITO

PASTOR
(dadating sina Ka Punso, Toning, Filo, Asyong,
Tinong)
MILYO
Bakit ngayon lang ho kayo?
KA PUNSO
Paumanhin. Ang tagal kasing tumae ni Filo.
FILO
Pasensiya. Tinitibi ata ako e.
PASTOR
Kain kasi ng kain ng saging.
ASYONG
O Milyo, Ore. Nandito na pala kayo.
(ibinaba ang dala)
TONING
Magandang umaga mga kaibigan.
(ibinaba ang dala)

(sisingit)
(lalapit sa mga babae)
Mangyariy nagpagawa naman ng bahay si
Tulungan na kita Pilang. Baka magalusan pa ang Fermin. Hayan nga naman, mayroon na silang
mga magaganda mong kamay.
baay. May paglalagyan na rin ang pag-ibig
nilang dalawa ni Gundang.
PILANG
FERMIN
Huwag na, Pastor. Piniritong kamote at kape
lang naman ang ihaain. Kaya na namin ito ni
Hoy! Narinig ko ang pangalan ko! Huwag ninyo
Nati.
akong pag-usapan ng masama diyan. Kung
hindi, makakaisa kayo sa akin.
PASTOR
FILO
Bakit mo naman tinatanggihan ang aking
pagtulong?
Hindi ka namin pinag-uusapan, yong kalabaw
mo.
PILANG
TONING
(magpapatuloy sa ginagawa)
(lalapitan ang kalabaw ni Asyong)
KA ALBINA
Walang-wala iyang kalabaw ni Fermin sa
bagong kalabaw ni Asyong. Magdadalawang
Kasi, hindi ka pa naliligo.
taon pa lang di ba, Asyong? Mainam ang mga
baraso. Tuyong-tuyo ang mukha. Ito ay isang
PASTOR
tunay kalabaw.
Ka Albina naman. Ang bango-bango ko ngayon.
Matagal akong naligo kanina. Ang lamig nga ng
tubig e.

ASYONG
ASYONG
Aba nandito rin pala si Pilang.
(kinakalabit si Ore)
Ore. Ore.

PASTOR
Pero. Pagkarating sa kaliksihan sa tubigan ay
walang tatalo sa aking kalabaw. Si Osman ang
pinakamagaling na kalabaw dito pagkarating sa
pag-aararo.

Aba. May gusto rin pala si Pastor kay Pilang.

MILYO
MILYO

ORE
Alam ko. Alam ko.

Kanina pa nga iyang si Pastor e. Kulang na lang

na magbigay si Pastor ng bulaklak.

MILYO

ASYONG

Hoy. Hindi iyan totoo. Ang alaga ni Ore ang

pinakamakisig at pinakamagaling.
ASYONG
Siyanga! Siyanga?

Huwag mo nang kulitin si Ore. Nilapitan na niya Kung hindi ka gagalaw, Ore, matatalo ka niyan.
si Pilang kanina.
(pause)
TONING
FILO
Talaga? Anong nangyari?
Tila pusang nanunubok kung humila ang
MILYO
kalabaw ni Fermin a.
(tuturo sa tubigan)
Nanlamig ang kaibigan natin. Nanlamig.
Mukhang pagod na pagod.

MILYO
Oo naman. Di ba, Ore, binibida mo sa akin kung
paano mo sinuyod ang buong tubigan ni Ka
Auring sa loob ng kalaating oras.
ORE
Ano? Wala akong

ASYONG

PASTOR

MILYO

Ayos lang. Mahaba pa ang araw. Magkakaroon

ka din ng pagkakataon. Hayaan mo, tutulungan
ka namin.

Mangyariy isang buong tag-araw na hindi

nilubayan yan sa kariton.

(sisingit at kakausapin si Ore)

Nanonood si Pilang. Ito na ang pagkakataon mo
para sumikat at numingning. Sumabay ka na

lang sa akin.
PILANG
ORE

Kaya mo iyan, Ore!

(bubulong kay Milyo)
Matatalo si Ore?

Wala namang magtatanan a. Nanliligaw sila.

E, hindi naman totoo iyang sinasabi mo. Inabot
ako ng kalaating araw doon. Pagurin na din ang
alaga ko.

MILYO
NATI
Ligaw. Tanan. Anong pinagkaiba noon?

PASTOR

Galingan mo, Ore!

(bubulong kay Asyong)
Matatalo si Ore.

KA ALBINA
Totoo ba iyang sinasabi ni Milyo, Ore? Kalaating
oras? Parang mahirap paniwalaan.
MILYO

A. E.

TONING
Tama na nga iyan. Tatawagin ko na ang mga
lalaki.
Ore! Matatalo ka daw!
(pasigaw sa mga nag-aararo)
Halina kayo. Nakahanda na ang kape. Magpainit ORE
muna kayo ng tiyan.
Tumahimik ka!
(babalik sa kainan at pahingahan ang mga lalaki
maliban kina Ore at Pastor)
KA ALBINA

KA PUNSO

KA IPYONG

Tama na muna iyang pagyayabang ninyo. Tara

na at tulungan na nating magsuyod sina Ipyong
at Fermin sa tubigan.
(kukunin ng mga lalaki ang kanilang mga araro
at kalabaw at sila ay susulong sa tubigan)

Mabuti naman at kape na. Pampagising ng

kaunti.

Totoo ang sinasabi ko. Di ba, Ore? Di ba?

ORE

MILYO

NATI

Nasaan sina Ore at Pastor?

(pasigaw)
Hoy. Ore. Pastor. Magkape muna tayo.

Hoy, Pilang. Kanina pang nagpapaalata sina

Pastor at Ore a. Kung wala kang gagawin ay
baka hindi ka titigilan ng mga iyan.

PASTOR

PILANG
Ano ba ang gagawin ko? Nakakahiya naman
kung pipili ako ng isa tapos ipagtatabuyan yung
isa. Baka mag-away yung dalawa.

FILO
Mamaya na muna, Ka Albina. Manonood muna
kami.
(pasigaw)
Sisiw lang iyan sa yo, Pastor.
NATI

(nakasakay sa kalabaw mula sa tubigan)

Hayaan ninyo. Mauna na muna kayo. Gusto
kong malaman kung talaga nga bang mas
magaling ang alaga ni Ore kaysa sa akin. Ano
Ore, girian tayo?
ORE

KA ALBINA
E di hayaan mong magbasag-ulo. Tapos piliin
mo yung nanalo para tapos ang usapan.

(Binigyan ng kape sina Fermin at Ipyong)

Ano ba ang ginagawa ninyo? Magkape na kayo.

(nakasakay sa kalabaw)
Kailangan ba natin? Pwede sa susunod na lang?

Hay naku. Nagpapakalalaki na naman ang mga

iyan.
KA PUNSO
Natatandaan ko tuloy noong araw na si Juana
ay nililigawan ko, nagkatagpo kami niyong
taga-Dalig sa pasuyo ni Tandang Lucio sa
Nabao. Hinamon ako girian. Alam niyang
nililigawan rin si Juana.
TONING

ASYONG
NATI
Ang pangit naman ng payo ninyo, Inay. Ginawa
nyo namang sabong ang panliligaw ng dalawa.

Maganda ba ang kalabaw niya, Ka Punso?

Sige, Ore. Kaya mo iyan! Patunayan mo ang
sarili mo.
MILYO

KA ALBINA
A, ito. Mas magandang ideya. Pagkabalik na
pagkabalik nila, pareho mong hindian.
Siguradong titigilan ka na ng mga iyan.

Tama si Asyong. Hindi ito ang oras para

maduwag.

KA PUNSO
Maganda ang kalabaw niya. Ang gilas ng tindig.
Kung masisindak kay masasabi mong mairap
labanan sa girian.
PAKITO

ORE

PILANG

Oo na! Maggigirian kami ni Pastor.

Anong nangyari, Ka Punso? Nagkairitan ba kayo

ng mabuti?

Ang lamig naman noon.

PAKITO

KA PUNSO

NATI

Ayan! Mukhang magiging maganda ito a.

Bakit? May gusto sa isa sa dalawa ano? Ee. Ano

ang ang sasabihin namin sa mga magulang mo?

ASYONG

Nahuhuli ako. Sampung likaw na yata ay hindi

ko pa nahahalataan ang kalabaw niya. Ang
kalabaw ko naman ay ibig nang tumigil.
Bumubula na ang bunganga. Abot na ang

hingal. Noong dalawampung likaw na kami ay

pinilantik ng taga-Dalig. Akala niya ay maiiwan
na niya ako. Pero noong pinaltik niya ang
kanyang kalabaw, bigla ba namang humiga ang
alaga niya. Kay-lalim ng labak na ginawa.
Swertet nanalo ako.
MILYO
Ang kalabaw mo, Ka Punso. Hindi ba
nahirapan?

Mukhang nahihirapan ang kaibigan ninyo sa

paghabol lang.
KA IPYONG
(pumilantik si Ore sabay ng isang sutsot)
O, humahabol na ulit si Ore. Pantay na sila.
Mukha ngang maganda ang girian na ito a.
(sa ikatlong paglikaw/pag-ikot ay pantay na
sina Pastor at Ore)

Pastor! Ore! Magkalag muna kayo.

(dadating sina Pastor at Ore. Babatiin ng mga
kalalakihan si Pastor. Mag-isang pupunta sa
isang tabi si Ore.)
PAKITO
Ang galing mo talaga, Pastor.
FILO

PASTOR
KA PUNSO
Anong hindi nahirapan? Ayaw na ngang tumayo
kinabukasan noong ipangsuyod ni Ama. Kaunti
na akong hambalusin ng urang ni Ama. Mag-isa
akong pinaghanap ng panggatong ng dalawang
buwan para parusa sa akin.

Wala kang kapantay.

(naka-ngiti)
Iyan lang ba ang kaya mo, Ore. Baka matalo ka
niyan.

TINONG
Walang sinabi sa yo si Ore.

ORE
PASTOR
Maghintay ka lang, Pastor. Mauunahan din kita.

TINONG
Ayan magsisimula na. Bilisan mo, Pastor!
Pakainin mo ng putik!
PASTOR
(mula sa tubigan)
Handa ka na ba, Ore? Gusto mo mauna ka.
Partida.

Salamat. Salamat.
KA PUNSO
Mukhang ang kampanteng-kampante si Pastor.
Ang laki ng ngiti.
(pumilantik si Pastor)
Ayan, pumilantik na rin si Pastor. Naku,
lumalayu na ulit ang paggitan.

MILYO
(lalapit kay Ore)
Pasensiya na Ore. Akalain ko ba na hahamunin
ka ni Pastor?

MILYO

ORE

Dali, Ore! Habol!

Ayos lang. Mas nakakahiya naman kung hindi ko

tatanggapin yung hamon niya.

ORE
ASYONG
Huwag na. Handa na ako.
(sabay na sumutsot ang dalawa sa kanilang
kalabaw)

ASYONG
(sa ika-apat na paglikaw/pag-ikot ay nauna na
muli ang si Pastor)
Sige pa, Ore! Huwag kang magpahuli!

Ako na ang maglilinis sa alaga mo. Mag-kape ka

na muna.

FERMIN

TONING

(bumubula ang bunganga ng kalabaw ni Ore)

Talagang gumagalaw ang kalabaw ni Ore. Pero
bumubula na ang bunganga.

Oo nga. Tutulungan ko si Asyong. Magpahinga

ka na muna rito.
(lalapitan nina Asyong at Toning ang kalabaw ni
Ore at huhugasan ito)

TONING
Ang liksi naman ng kalabaw ni Pastor. Nauna
kaagad.
FERMIN
Ayan. Humaabol na si Ore.
(pipilantik si Ore sa kanyang kalabaw)
Ang lakas ng pilantik.
(sa unang paglikaw/pag-ikot ay nauna si Pastor
ngunit hindi malayo si Ore)

FILO

MILYO

(sa ika-limang paglikaw/pag-ikot ay nagpatuloy

si Pastor habang tumigil na ang kalabaw ni
Ore)
A! Tumigil ang kalabaw ni Ore! Tumigil na!
(hiyawan)
Hay. Talagang makisig ang kalabaw ni Pastor.

Sugod, Ore! Huwag kang magpapatalo!

FILO
(sa pangalawang paglikaw/pag-ikot ay nauuna
pa rin si Pastor at lumaki ang lamang niya kay
Ore)

MILYO
Humahabol na siya. Mag-ingat ka, Pastor!
MILYO

(kukuha ng kape mula kay Nati)

(sa manunood)
Panalo si Pastor sa girian. Walang duda. Pero
siya nga ba ang nanalo?
(titingin kay Ore. naka-ngiting lalapit ni Pilang
si Ore at aabutan si Ore ng kape)
Mukhang magiging maganda ang ating araw
ngayon.
Katapusan

KA PUNSO