3.

TAINIM LE ISI TRANSFER

3.1. TAINIM LE ISI TRANSFERNE GR
3.1.1. Is tanm ve trleri
Is tanm giri blmnde bahsedildii zere zere, snn hareket eden akkan
paracklar yardmyla geiidir. Genel olarak doal ve zorlanm tanm olmak zere iki tip s
tanmndan bahsedilir. Zorlanm tanmda akkann hareketi d bir etkene bal iken, doal
tanmda hareket scak ve souk paracklarn younluk farkndan kaynaklanr. Doal tanmda,
akkan iindeki scaklk farklar arttka, zorlanm tanmda ise, akmn hz azaldka transfer
edilen s miktar artar.
Ancak bu snflandrma daha ok tek fazl ak olaylar iin geerlidir. Is tanmnn bir
dier tr ise faz deiimi ile s transferi olup, bu tip s tanm kaynama ve youma ile s
tanm olmak zere iki alt snfta incelenebilmektedir. Faz deiimi ile s transferi ok karmak
fiziksel mekanizmalar ierdiinden, genellikle lisansst eitimde detayl olarak incelenmesi
daha uygundur. Ancak lisans dzeyinde, s deitirgeleri uygulamalarnda bazen kaynama ya da
youma tanm katsaysnn bilinmesi gereklidir. Kaynama ile s transferi ieren sistemlere
rnek olarak bir soutma/klima sisteminin evaporatr, youma ile s transferine rnek olarak
ta yine ayn sistemin kondenseri gsterilebilir.
ekil 3.1de s tanm trlerini gsteren bir ema, ekil 3.2de ise her bir tre ait basit bir
rnek gsterim bulunmaktadr.
Tanm le Is Transferi

Zorlanm
Tanm

Doal
Tanm

Faz Deiimi
le Tanm

Kaynama
ekil 3.1 Is tanm trlerinin snflandrlmas
-79-

Youma

a) Zorlanm tanm

b) Doal tanm
(L)< (0)

T , h

Ts

Ts
y
g(0)

c) Kaynama ile tanm

d) Youma ile tanm

Nemli
hava
Souk
Su
Su
damlacklar

ekil 3.2 Is tanm trlerine rnekler

Tanm ile s transferinde temel problem, tanm katsaysnn doru olarak tespitidir.
Newtonun souma yasasna uygun olarak verilen,

q = q As = h As Ts T fl

denklemindeki h deeri gerekte ortalama deer ( h ) olup, bu blmde ayrca yerel tanm
katsays kavram tantlacaktr. Benzer ekilde, denklemdeki T gerekte akkan scakl
( T fl ) olup; yzey st (d, harici) aklarda,

T fl = T
kanal ii (i, dahili) aklarda ise

T fl = Tm
anlamna gelmektedir. Son denklemde Tm akkan (bulk) ortalama scakln gstermekte olup,
aadaki denklemde verildii zere kanala giren ve kan akkan scaklklarnn aritmetik
ortalamasn ifade etmektedir:

Tm = (Tg + T ) / 2 .
-80-

Is tanm katsaysnn deeri temel olarak, Tablo 3.1den grlecei zere, tanm
mekanizmas ve akkan fazlarna gre nemli deiimler gstermektedir. Ancak s tanm
katsaysn etkileyen dier nemli parametreler de sz konusudur. Bu parametreler akkann
termal ve fiziksel zellikleri ile ak geometrisi ve ak hzdr.
Tablo 3.1. Tanm Trlerine Gre Ortalama Is Tanm Katsays Deerleri

h (W/m2K)

Tanm Tr
Doal Tanm

Gazlar
Svlar

2 25
50 1000

Gazlar
Svlar

25 250
50 20000

Kaynama veya Youma

2500 100000

Zorlanm Tanm
Faz Deiimi
Bu blmde tanm ile s transferi mekanizmalarndan zorlanm tanm zerinde durulacaktr.
Doal tanm ve faz deiimi ile tanm konularnda geni bilgiler kaynaklar listesinde sunulan
referanslarda bulunmaktadr.
3.1.2. Zorlanm (Cebri) s tanm

Zorlanm tanm problemlerinin temeli daha nce bahsedildii zere akkann bir d
etki ile hareketine dayanr. Bu nedenle, akkan hareketi ile ilgili baz kavramlarn
hatrlanmasnda fayda vardr. Akkan hareketinin snflandrlmasna ynelik ema ekil 3.3de
gsterilmitir.
a. Sktrlabilir ve Sktrlamaz Aklar

Eer bir akta younluk deiimleri ihmal edilebiliyorsa ak sktrlamaz, ihmal

edilemiyorsa sktrlabilir ak olarak adlandrlr. Genellikle svlar sktrlamaz, gazlar ise
sktrlabilir akkanlar olarak deerlendirilse de her ikisi iinde baz istisnalar sz konusudur.
Temel kriter Mach says olup,
Mach = Ma =

V
< 0.3
C

ise ak sktrlamaz olarak kabul edilir ( V: akkan hz, C:yerel ses hz ).

-81-

Not: Zorlanm tanm ile ilgili bu blmde sktrlamaz aklar gz nne alnacaktr.

sbt

>0
Viskoz

Sktrlabilir

2
= sbt

=0
Viskoz
olmayan

Sktrlamaz

Dahili

Harici

Laminar

Trblansl

ekil 3.3 Akkan hareketinin snflandrlmas

b. Viskoz ve Viskoz olmayan Aklar

Bir akta viskozite etkisi ihmal edildiinde ak viskoz olmayan ak adn alr. Tanm
problemlerinde akkan viskozitesinden dolay, yzey ile akkan arasnda bir hz (hidrodinamik)
ve scaklk (termal) snr tabakas oluur.
rnek olmak zere, ekil 3.4de dz levha zeri (laminar) bir akta hz snr tabakasnn,
levha uzunluu boyunca nasl gelitii gsterilmitir. Levhann U sabit hzyla akan bir
akkan iine konulmas halinde, levhaya deen paracklarn hz yapma sonucu sfr olur.
Bylece cidara yakn yerlerde hzn, sfrdan U deerine ulat ince bir tabaka oluur. Bu
tabakaya 1904 de Prandtl tarafndan hidrodinamik snr tabaka ismi verilmitir. Levhann ucunda
sfr olan snr tabaka kalnl ak ynnde giderek artar.

Not: Zorlanm tanm ile ilgili bu blmde viskoz aklar gz nne alnacaktr.

-82-

ekil 3.4 Dz levha zeri (laminar) akta snr tabakann geliimi

c. Laminar ve Trblansl Aklar

Viskoz aklarda, akn karakterine bal olarak iki tr ak blgesi/ tr sz konusudur.
Laminar akta, ak yaps, ak tabakalarnn hareketi ile tanmlanr. Komu tabakalar
birbirlerine karmaz ve tek bir izgi halinde hareket ederler. Trblansl akta ise, ak yaps
rastgele boyutta hareket eden partikllerle tanmlanr. Hz dalgalanmalar nedeniyle tabakalar
aras akkan transferi sz konusudur. Her iki ak karakteri ekil 3.5de gsterilmektedir.
Laminar akta s, aka dik dorultuda sadece iletimle geerken, trblansl akta her
dorultuda gerekleen titreimlerle s tanr. Bu nedenle, trblansl akta s geii, laminer
aka gre ok daha byk deerler alr.

ekil 3.5 Laminar ve trblansl aklarda akm izgileri ve hz-zaman grafikleri

-83-

d. Dahili ve Harici Aklar

Eer ak tamamen kat yzeylerle evrili ise ak dahili yada kanal ii ak adn alr. Harici
ak ise, snrlanmam ak ierisinde bulunan kat cisimlerin zerinden gerekleen aktr.

Not: Dahili ve harici viskoz aklarn her ikisi de laminar ya da trblansl olabilir. Ak karakteri
Reynold Says (Re) ile belirlenir. rnein;

a) Dairesel boru ii akta

Re =

V D
2300 Ak laminar

b) Dz yzeyli levha zeri akta, akn karakterini belirleyen Re;

Re =

U x
5.10 5 Ak laminar.

Zorlanm tanm problemleri ekil 3.6da gsterildii zere, temel olarak d ve i

aklar olarak iki snfa ayrlr. Gerek i akta, gerekse d akta snr tabaka geliimine bal
olarak hidrodinamik ve termal snr tabaka kalnl ya da uzunluundan sz edilir. Bu
tanmlamalar ileriki ksmlarda detayl olarak tantlacaktr.

Zorlanm tanm

Harici (D)
Aklar

Dahili ()
Aklar

Hidrodinamik Snr Tabaka

Termal Snr Tabaka

Hidrodinamik Giri Uzunluu

Termal Giri Uzunluu

ekil 3.6 Zorlanm tanm problemlerinin snflandrlmas ve ilgili snr tabaka kavramlar
3.1.3. Yerel ve Ortalama Tanm Katsays

Newtonun souma kanunu ile verilen,

q = h(Ts T )
84

denklemindeki tanm katsaysnn yerel (lokal) deeri temas ettii yzey alannn bir fonksiyonu
olarak h = f ( As ) eklinde deiir. Bu durumu net bir biimde sergilemek iin ekil 3.7de
gsterilen yzeyden bir diferansiyel alan seilerek, tm yzeyden transfer edilen s miktar
yazlrsa, yerel ve ortalama tanm katsaylar arasndaki iliki bulunur:
Toplam Is Transferi Miktar
q = q dAs = (Ts T ) hdAs
As

q = h As (Ts T )
h=

1
As

As

hdA

As

rnek: Dz levha (As =w.x) ve w=sbt

L

1
1
h=
hwdx = h = hdx

w.L 0
L0

q
U , T

U , T

dAs

q
dAs

As, Ts

As, Ts

ekil 3.7 Zorlanm tanm gerekleen yzey ve diferansiyel yzey seimi

rnek problem:

Dz bir levha iin deneysel olarak tespit edilen yerel tanm katsays
hx ( x ) = ax 0.1
olarak verilmitir. Ortalama tanm katsaysn hesaplaynz ve yerel ve ortalama tanm
katsaylar arasndaki ilikisiyi belirleyiniz?

85

zm:
x

h=

1
1
hx ( x )dx = ax 0.1 dx

x0
x0

h = 1.11ax 0.1
h
= 1.11
hx

3.1.4. Enerji denklemi ve tanm katsaysnn tespiti

Is iletimi genel denkleminde,
q
1 T
= 2T + v
t
k
zamana bal yerel trev ifadesi yerine, akkan hareketi sebebiyle toplam trev operatr olan,

D
T
T
T
T
=
+u
+v
+w
DT t
x
y
z
D
r
= + v T
DT t
kullanlrsa boyutlu enerji denklemi elde edilir. Bir boyutlu enerji denklemini s retimi
olmayan bir sistem iin aadaki ekilde elde ederiz:

DT
Dt

=
x

T
T
+u
t
x

1 T
T 2 T
+u

=
x x 2
t
u = u ( )

Denklemden aadaki fonksiyonel ilikiler karlabilir:

T = T (k , , c P , u , L )

h = h(k , , c P , u , L, )

Buchingam n II. teoremi uygulandnda ise,

Nu = f (Re . Pr )
N u = c. Re m Pr n
boyutsuz bantlarna ulalr. Bu bantlarda, Nu, Re ve Pr srasyla Nusselt, Reynolds ve
Prandtl boyusuz saylar olup, c ve m ak tipi, n ise ak geometrisine gre deien katsaylardr.

86

3.1.5. Boyutsuz saylar

Is transferinde en ok kullanlan baz boyutsuz saylar, fiziksel anlamlaryla birlikte
aada verilmitir.

Biot says:
hLe
Iletim direnci
=
kl
Tasinim direnci

Bi =

Fourier says:

Fo =

Le

Iletim ile isi transferi

Isi Depolama Kapasitesi

Le =

V
At

Reynolds :
Lk = L Levha

uLk
Atalet kuvveti
=
v
Viskoz kuvvet

Re =

Lk = D Silindir, Kure

Prandtl :

Pr =

cp
ka

Momentum difuzyonu
Isil difuzyon

Nusselt :
Nu =

hLk
Akiskanin tasinim ile aktardigi isi
=
ka
Akiskanin iletim ile aktardigi isi

Peclet :
Pe = Re . Pr =

V .Lk

Zorlanmis tasinim ile difuzyon

Isil difuzyon

Stanton :
St =

Nu
h
=
= Modifiye edilmis Nusselt sayisi
Re . Pr Vc p

87

Not: Denklemlerde akkana ait zellikler tablolardan seilirken akkan-yzey ortalama scakl
deeri gz nne alnr:
Tf =

Ts + T
2

3.1.6. Boyutsuz s tanm katsays lmleri

Zorlanm tanm ile ilgili farkl geometrilerde yaplan deneyler sonucu, tanm
katsaysnn, Lk indisi karakteristik uzunluk olmak zere, aadaki genel amprik bant ile
bulunabildii gzlenmitir:
n
N u Lk = c. Re m
Lk . Pr ,

ekil 3.8de bu durum grafikler zerinde sergilenmektedir.

Nu
log n
Pr

log Nu Lk
Pr3

Nu Lk
= c. Re mLk
n
Pr

Pr1

log Re Lk

log Re Lk

ekil 3.8 Boyutsuz tanm katsaysnn Re ve Pr ile deiimi

88

3.2. FARKLI GEOMETRLERDE ZORLANMI TAINIM LE ISI TRANSFER

3.2.1. Yzey st (harici) aklar
Harici aklarda hidrodinamik snr tabakann geliimi ekil 3.9da gsterilmektedir.
Termal snr tabakann geliimi de benzer ekilde gereklemekte olup, her iki snr tabakann
uzunluk boyunca istenen yerel koordinatta hesabna ilikin formller bir sonraki ksmda
verilmektedir. Harici aklarda, incelenecek ak geometrileri aada verilmitir:

1. Dz yzeyli levha zerinden paralel ak

2. Boru yzeylerine dik ak
a. Daire kesitli olan
b. Daire kesitli olmayan
3. Kre zerinden ak
4. Boru demeti zerinden ak
a. Dz sral
b. armal

U
U
U

(x )
Trblans tabaka
Gei tabakas
Laminar alt tabaka
Laminar

Gei

Trblans

h,

(x )
h (x)

U , T
Ts
x
ekil 3.9 Harici aklarda snr tabaka geliimi

89

rnek Analiz: Dz yzeyli levha zerinden paralel akn incelenmesi

Bu ksmda d aklarla ilgili baz temel kavramlarn tantm amacyla dz yzeyli levha
zerinden ak gz nne alnacaktr. Dier d ak geometrileri iin geerli amprik formller
toplu olarak bir sonraki blmde verilecektir.
Dz yzeyli levha iin yerel Reynold says:
Re x =

Ux
v

Kritik Reynold Says

(Re x )kr

5 * 10 5

Re x < 5 * 10 5 Laminar Akim

Re x > 5 * 10 5 Turbulans Akim

Laminar akma ait zmler:

1.Hidrodinamik snr tabaka kalnl:

u (x ) =

5x
Re x

2.Termal snr tabaka kalnl:

T (x ) =

u ( x)
Pr 1 / 3

3.Yerel ve ortalama Nusselt Says:

hx x

= 0.332 Re1x/ 2 Pr 1 / 3
ka

0.6 Pr 50
hm x
1/ 2
1/ 3
Nu m =
= 0.664 Re x Pr

ka
Nu x =

Not: Akkan zellikleri akkan tablolarndan seilirken, (aksi belirtilmedike) film scakl
olarak tanmlanan,

T f = (Ts + T ) / 2
scakl gz nne alnr.

90

3.2.2. Kanal ii (dahili) aklar

Dahili aklarda hidrodinamik ve termal snr tabakann her iki cidarda simetrik
gelierek, merkezden geen eksende birleme noktasndan itibaren ak tam gelimi ak
koullarna ulam olur. Bu nokta ncesi ak, gelimekte olan ak olarak adlandrlr. Tam
gelimi aka ulaana kadar olan blge uzunluu giri blgesi uzunluu dur. Ak gerek
hidrodinamik, gerekse termal olarak ayr ayr geliir. Bu durum ekil 3.10da gsterilmektedir.
Dahili aklarda, incelenecek ak geometrileri aada verilmitir:

1. Daire kesitli borular ierisindeki ak

2. Dairesel kesitli olmayan borular ierisindeki ak
3. Halka kesitli borular ierisindeki ak
a) Hidrodinamik snr tabaka geliimi
Snr Tabaka
Blgesi

Srtnmesiz Aku (r,x)

Blgesi

u (r)

h
xh

gelimekte olan ak blgesi

b) Termal snr tabaka geliimi
Ts > T

tam gelimi ak

T(r,x)

T(r)

r
x

xT

tam gelimi ak

ekil 3.10 Hidrodinamik ve termal ynden tam gelimi ak

91

rnek Analiz: Daire kesitli borular ierisindeki akn incelenmesi

1. Daire kesitli boru iin Reynold says:

Re D =

.u m D

m& = .u m A u m =

m&
u m : Ortalama Hz.
A

2. Kritik Reynolds says:

Re D = 2300................

Re D 2300 Laminar
. Re D > 2300 Turbulans

3. Hidrodinamik giri blgesi uzunluu:

xh
0.05 Re D

D lam
xh
10.... Re D ' den bagimsiz
D tur
4. Termal giri blgesi uzunluu:

1 0.05

xT
Re D . Pr

D lam

Re D . Pr
xT / D

Gz: Greatz says

20 Gz...........Tam Gelismis Akis

xT
10............(Re D ve Pr sayisindan bagimsiz )
D tur
5. Akkann etkin ortalama (bulk) scakl:

m& g

m& g
Tg

m& g = m& = m&

Tm =

Tg + T

Not: Akkan zellikleri (aksi belirtilmedike) akkan tablolarndan seilirken, etkin ortalama

(Tm) scaklk gz nne alnr.

92

Laminar ve tam gelimi aka ait zmler:

Laminar boru ii ak iin deneysel olarak elde edilen ve tanm katsaysnn giri ve tam
gelimi blgedeki deiimini gsteren grafik ekil 3.11de verilmektedir. Grafikten anlalaca
zere, laminar boru ii ak iin termal olarak gelimi blgede, NuD dolaysyla h deeri
sabittir. Yzeye uygulanan temel iki termal arta bal olarak farkl deerler geerlidir:
1) Yzeyde s aks sabit (qs=sabit)

Nu D =

h.D
= 4.36
k

2) Yzeyde scaklk sabit (Ts=sabit)

Nu D =

h.D
= 3.66
k

NuD

NuD
q=sbt

10

T=sbt

2
1
0.001 0.005

0.01 0.05
x/D
= Gz 1
Re D Pr

ekil 3.12 Laminar boru ii tam gelimi akta NuD deerleri

93

4.36
3.66

3.3. ZORLANMI TAINIMA AT DENKLEM VE TABLOLAR

3.3.1. Harici (yzey st) aklar
3.3.1(a). Dz levha zerinden paralel ak
1. LAMNAR AKIM
( Rex < 5.105 )

h (x ) =

5x

( Akkan zellikleri Tf scaklnda )

(1)

( Akkan zellikleri Tf scaklnda )

(2)

Nu x = 0,332 Re1x/ 2 Pr 1 / 3

( Yerel, Tf , 0,6Pr50 )

(3)

( Ortalama, Tf , 0,6Pr50 )

(4)

( Yerel, Tf , Pr0,05 )

(5)

T (x ) =

Re x

h (x )
Pr 1 / 3

Nu x = 0,664 Re1x/ 2 Pr 1 / 3

Nu x = 0,565.Pe x 1/2

2. TRBLANSLI AKIM ( Rex > 5.105 )

h(x) T (x) 0,37.x. Re z 1 / 5

( Yerel, Tf , Rex108 )

(6)

( Yerel, Tf , Rex108, 0,6Pr60 )

(7)

Nu x = 0,0296 Re 4x / 5 Pr 1 / 3

3. LAMNAR + TRBLANS

Nu x = 0,037 Re 4L / 5 871 Pr 1 / 3 ( Ortalama, Tf , ReL108, 0.6<Pr<60 )

94

(8)

3.3.1(b). Boru yzeylerine dik ak

1. DARESEL KESTL BORU ZERNDEN AKI

Nu D = C. Re mD . Pr 1 / 3 ( Ortalama, Tf , 0.4<ReD<4.105, Pr0.7 )

TABLO 1

(9)

C
m
ReD
0,4 4
0,989
0,330
4 40
0,911
0,385
40 4000
0,683
0,466
4000 40000
0,193
0,618
40000 400000 0,027
0,805
2. KEST DARESEL OLMAYAN BORU ZERNDEN AKI

Nu D = C. Re mD . Pr 1 / 3 (Ortalama, Tf , 0.4<ReD<4.105, Pr0.7)(9) denkleminin ayns

TABLO 2
C

5.103 105

0,246

0,588

5.103 105

0,102

0,675

5.103 1,95.104

0,160

0,638

1,95.104 105

0,0385

0,782

5.103 105

0,153

0,638

4.103 1,5.104

0,228

0,731

GEOMETR

ReD

95

3.3.1(c). Kre yzeyine dik ak

Nu D = 2 + (0,4. Re D

1/ 2

+ 0,06. Re D

2/3

). Pr 0, 4 (

1/ 4
)
s

(10)

0,71 < Pr < 380

3,5 < ReD < 7,6.104

1,0 < < 3,2
s

Tm akkan zellikleri Tf scaklnda , sadece s yzey scaklnda alnacak.

3.3.1(d). Boru demetleri zerinden boruya dik ak

Nu D = C1 . Re mD , max . Pr 1 / 3

NL 10
2000 < ReD,max < 40000
Pr 0,7

ReD,max =

.Vmax .D

Akkan zellikleri Tf scaklnda hesaplanacak..

a ) Sral Boru Demeti
b ) artmal Boru Demeti

V max =

ST
V (12)
ST D

2( SD D ) < ( ST D ) iin ;
ST
V max =
V ........................( 13 )
2(S T D )
2( SD D ) > ( ST D ) iin ;

V max =
96

ST
V ............( 14 )
ST D

(11)

3.3.1(d). Boru demetleri zerinden boruya dik ak (Devam)

TABLO 3
ST/D
1,25
SL/D

C1

1,5
m

2,0

C1

3,0

C1

C1

0,100
0,101
0,229
0,374

0,704
0,702
0,632
0,581

SIRALI

0,348
0,367
0,418
0,290

1,25
1,50
2,00
3,00

0,592
0,586
0,570
0,601

0,275
0,250
0,299
0,357

0,608
0,620
0,602
0,584

0,0633
0,0678
0,198
0,286

0,752
0,744
0,648
0,608

AIRTMALI

0,600
0,900
1,000
1,125
1,250
0,518
1,500
0,451
2,000
0,404
3,000
0,310
Boru sra saysnn
tablosu

0,213
0,636
0,446
0,571
0,401
0,581
0,497 0,558
0,478
0,565
0,518
0,560
0,556
0,505 0,554
0,519
0,556
0,522
0,562
0,568
0,460 0,562
0,452
0,568
0,488
0,568
0,572
0,416 0,568
0,482
0,556
0,449
0,570
0,592
0,356 0,580
0,440
0,562
0,428
0,574
10dan kk olmas halinde uygulanacak dzeltme katsaylar
TABLO 4

NL

SIRALI

0,64

0,80

0,87

0,90

0,92

0,94

0,96

0,98

0,99

AIRTMALI

0,68

0,75

0,83

0,89

0,92

0,95

0,97

0,98

0,99

NOT : NL 10 iin kullanlan (11) nolu denklemdeki Nu D bulunduktan sonra Tablo 4teki

dzeltme (C2) katsaylar ile arplarak dzeltilmi Nu ' D bulunacaktr.

Nu ' D (NL<10) = C 2 .Nu D . ( N L > 10)

(15)

97

3.3.2. Dahili (kanal ii) aklar

3.3.2(a). Daire kesitli boru ii ak
1. LAMNER AKIM ( ReD 2300 )

xh
D 0,05 Re D
lam

(Akkan zellikleri Tm scaklnda )

(16)

xT
D 0,05 Re D Gz
lam

(Akkan zellikleri Tm scaklnda )

(17)

NuD = 4,36

(Tam gelimi ak, Tm, qs=sbt, Pr0.6)

(18)

NuD = 3,66

(Tam gelimi ak, Tm, Ts =sbt, Pr0.6)

(19)

Not: Termal giri blgesindeki laminar ak iin aadaki forml kullanlabilir:

Nu D = 3,66 +

0,0668(D / L ) Re D Pr

1 + 0,04[(D / L ) Re D Pr ]

2/3

(Tm, Pr>>1, Ts =sbt)

(20)

2. TRBLANSLI AKIM ( ReD > 2300 )

xh
x
= T 10
D turb D
Nu D = 0.023 Re 4D/i 5 Pr 0.4

(21)
(22a)

Not 1: Trblansl ak durumu iin (22) denklemi olarak, daha genelletirilmi aadaki
denklemin kullanm mmkndr.
0 ,14

(22b)
Nu D = 0,027 Re Pr
s
[Tam gelimi ak, 0.7Pr16700, ReD10000, L/D10, qs=sabit veya Ts=sabit artlar
iin, akkan zellikleri Tm scaklnda, sadece s, Ts scaklnda]
4/5
D

1/ 3

Not 2: Sv metaller iin tam gelimi ak blgesinde trblansl ak durumunda

kullanlacak formller aada verilmitir:

Nu D = 4,82 + 0,0185(Re D Pr )
[ qs=sabit, 3.6.103<ReD<9.05.105, 102<PeD<104, Tm]

(23)

Nu D = 5,0 + 0,025(Re D Pr )
[ Ts=sabit, PeD>100, Tm]

(24)

0 ,827

0 ,8

98

3.3.2(b). Daire kesitli olmayan boru/kanal ii ak

1. Dairesel kesitli borular iin verilen denklemlerde ap D yerine, aada tanm verilen
Hidrolik ap (Edeer ap) kullanlarak zme gidilir.
4 A 4 x Akisin Gectigi Alan
.
(25)
=
Dh =
P
Islak Cevre

2. zel Durum: Tam gelimi blgede laminar ak iin aadaki tablodaki Nu D deerleri
daha doru sonu verir.
TABLO 5
Nu D =
KEST

b/a

hDh
k
(sabit qs)

(sabit Ts)

4,36

3,66

1,0

3,61

2,98

1,43

3,73

3,08

2,0

4,12

3,39

3,0

4,79

3,96

4,0

5,33

4,44

8,0

6,49

5,60

8,23

7,54

3,11

2,47

99

3.3.2(c). Halka kesitli boru/kanal ii ak

1. Aada verilen formller kullanlarak zme gidilir.

q i = h i (Tsi - Tm ) ;

q o = h o (Tso - Tm ) ; Nu 0 =

Nu i =

hi Dh
k

( 26 )

ho Dh
k

( 27 )

D h = D0 - Di
Re Dh =

U m Dh

2. zel Durum: Halka kesitte, tam gelimi laminer ak (ReDh<2300 ) iin, dtaki borusu
izoleli, iteki borusunun yzey scakl sabit geometrideki Nu says iin aadaki tablodaki
deerleri daha doru sonu verir.
TABLO 6
D0 / D

Nui

Nu0

3,66

0,05

17,46

4,06

0,10

11,56

4,11

0,25

7,37

4,23

0,50

5,74

4,43

1,00

4,86

4,86

100

3.3.3. Akkan zellikleri Tablolar

Zorlanm tanm ile ilgili verilen formllerde, akkan zelliklerinin bulunabilmesi iin tablolar
kullanlr. En ok kullanlan baz akkanlata ait zellikler Tablo 7-10da verilmitir. Tablolar,
Kaynaklar Listesinde bulunan [1] nolu literatrden aktarlmtr.
TABLO-7 HAVANIN ZELLKLER

101

TABLO-8 SU BUHARININ ZELLKLER

102

TABLO-9 SUYUN ZELLKLER

Scaklk
T

Basn
P

(bar)

zgl
Hacim
(m3/kg)
v f 103

vg

Buhar
lama
Gizli
Iss
h fg

kJ/kg

zgl s
(Kj/kgK)

c p, f

c p ,g

103

Viskozite
N.s/m2
f 106

Termal
letkenlik
Katsays
W/m K

g 106 k f 10 3 k g 103

Prandtl Says

Pr f

Prg

TABLO-10 MOTOR YAININ ZELLKLER

104

3.4. ISI DETRGELER

3.4.1. Is deitirgeleri ve trleri

Farkl scaklkta iki akkann farkl kanallardan ak ile s alveriinin gerekletirildii

cihazlardr. ekil 3.13de, s deitirgecine ait basit bir ematik ekil gsterilmitir. Bu tr bir
uygulamada,

boru

ierisinde

bulunan

scak

akkan,

evre

havsnn

stlmasnda

kullanlmaktadr.
Is deitirgelerinin snflandrlmasnda ok farkl yaklamlar sz konusudur. Bu
kitapta, snflandrma ekil 3.14de gsterildii zere, ak ynne ve konstrksiyon trne gre
yaplmtr. Her bir tre ait ematik gsterimler ekil 3.15de sunulmutur.
T 2g

T 1g

T 1

T 2

ekil 3.13 Is deitirgeci

Is Deitirgeleri

Ak trne gre

Paralel

Zt

Konstrksyon trne gre

apraz

Boru Zarf
Tipi

Kompak Is
Deitiricileri
Kanatckl

ekil 3.14 Is deitirgelerinin snflandrlmas

105

Kanatcksz

Boru Zarf
Tipi

Paralel

Scak A

Souk A

Zarf girii

Boru k
Boru girii

Souk A

Zt

Scak A

Zarf k

apraz

Souk A
Scak A
ekil 3.15 Is deitirgeci trlerine ait ematik gsterimler
3.4.2 Is deitirgelerinin (LMTD yntemi ile) analizi

Q = Qh = Qc = UATln =

Tln
R

: Toplam s transferi katsays

: Toplam Alan

Tln

: Logaritmik scaklk fark

: Toplam (edeer) diren

a) Toplam s transfer katsaysnn tespiti

ekil 3.16da gsterilen silindirik i ie borulu bir s deitirgecine ait edeer diren
yaklamndan bulunur.
Rki ln (D0 / Di ) Rk0
1
1
R = h A + A + 2kL + A + h A
i i
i
0
0 0
1
1
1
=
=
= R
UA U i Ai U 0 A0
106

Th,

Thm
Tso

Tc,g

D Kirelenme

Tc,
Tsi
Th,g

Kirelenme

Tcm
ekil 3.16 Silindirik i ie borulu bir s deitirgecine ait sl ve kirelenme direnleri
b) Logaritmik Scaklk Farknn Tespiti

LMTD ak trne bal olarak hesaplanr. ekil 3.173de gsterilen T1 ve T2

tanmlamalar kullanlarak, paralel ve zt aklarda,
Tln =

T1 T2
ln(T1 / T2 )

apraz akta ise,

Tln = F

T1 T2
ln (T1 / T2 )

formlleriyle hesaplanr. Dzeltme faktr F in deeri her zaman 1den kk olup, s

deitirgecinin konstrksyonuna gre farkl deerler alr.
Thg
T1

T2

T2

T2
T1

T1

Tcg
2
(k)

1
(giri)
(a)

1
(giri)

2
(k)
(b)

1
(giri)

2
(k)

(c)

ekil 3.17 Ak trlerine gre LMTD hesaba) paralel ak, b) zt ak, c) apraz ak.
107

3.4.3. Is deitirgelerinin (Etkenlik-NTU yntemi ile) analizi

ekil ekil 3.18de gsterilen notasyonlarn kullanmyla transfer edilen s enerjisi

miktarlar srasyla scak ve souk akkan iin aadaki ekilde yazlabilir:
q& c = m& c c p ,c (Tc , 0 Tc ,i ) = cc (Tc ,0 Tc ,i )

q& h = m& h c p ,h (Th ,i Th ,0 ) = c h (Th ,i Th , 0 )

Th,i
Th,i

Tc,i

Tc,0

Tc,0

Th,0
Tc,i

Th,0

x=0

x=L

ekil 3.18 Etkenlik-NTU yntemi iin kullanlan notasyonlarn gsterimi

Bir s deitirgecinde mmkn olan maksimum scaklk deiimi ;

Tmax = (Th ,i Tc ,i )
Bir s deitirgecinde mmkn olan maksimum s aktarm :
q max = c min Tmax

c min = cc , eger c c < ch

c min = c h , eger c h < cc

Is Deitirici Etkenlii
q = .c min Tmax
c c (T c , 0 T c , i )
c h (T h , i T h , 0 )
q
=
=
=
q max
c min (T h , i T h ,0 ) c min (T h , i T c , i )
Herhangi bir s deitirgeci iin aadaki bant yazlabilir ;

= f NTU , min
c

max

108

Is Transferi Birimi Says (Number of Transfer Units)

NTU =

UA
c min

Etkenlik NTU Bantlar (rnein paralel s deitirgeci iin)

1 exp{ NTU (1 + c r )}
1 + cr

SONU :

NTU diyagramlar yardmyla farkl cr deerleri ve farkl s deitirgeleri tr iin

verilen erilerden hesaplanan NTU deeri kullanlarak, " " bulunur ve daha sonra q deeri,
q = .c min Tmax

formlyle belirlenir. Bu kitapta verilmemekle birlikte, kaynaklar listesinde bulunan kitaplarn

birounda NTU diyagramlarna ulamak mmkndr.

109