OTEL LETMELERNDE RGTSEL BALILIK VE

RGTSEL VATANDALIK DAVRANII LKS

Relationships Between Organizational Commitment
and Organizational Citizenship Behaviour in Hotel
Establishments
Oya nci BOLAT*

Tamer BOLAT**

BA
SBED
11 (19)

75

Problem Durumu: Gnmzde rgtler, varlklarn srdrebilmek iin, i tanmlarnda

biimsel olarak belirlenmi grevlerin tesinde davran sergileyen ve rgtlerine bu ynyle nemli
katklar salayan igrenlere daha ok ihtiya duymaktadr. Bunun iin rgtsel vatandalk davran
olarak bilinen davran kalplarnn tevik edilmesi gerekmektedir. Bu tr davranlar etkileyen
nemli belirleyicilerden biri rgtsel ballktr.
Aratrmann Amac: Bu almann amac, rgtsel balln rgtsel vatandalk
davran zerindeki etkilerini incelemektir.
Yntem: alma ile ilgili veriler anketler araclyla 283 otel alanndan toplanmtr.
Verilerin analizinde tanmlayc istatistikler, korelasyon ve regresyon analizleri kullanlmtr.
Bulgular ve Sonu: Analizler, rgtsel balln, rgtsel vatandalk davran zerindeki
etkileri konusunda gl destek salamaktadr. rgtsel vatandalk davrannn en nemli
belirleyicisi normatif ballktr. kinci duygusal ballk ve son olarak devam balldr.
neriler: rgtlerde rgtsel vatandalk davrann gelitirebilmek iin, igrenlerin
rgtsel ballklarn artrmak gerekir. Bunun iin rgt iinde paylalan bir vizyon oluturmak,
rgt ynetimlerinin en nemli sorumluluklarndan biri olmaldr. Ayrca, rgtsel ballk asndan
igrenlere, rgtleri iin nemli olduklarn hissettirmek gerekir. zenginletirme, kararlara katlm
salama, yetki devri, ihtiya duyulan kaynaklar salama gibi uygulamalar yararl olabilir. te yandan
zellikle normatif ballk asndan, igrenlerin sahip olduklar deerlerle rgt deerlerinin
rtmesi salanmaldr. Bunlara ek olarak, adil bir dllendirme sisteminin varl da rgtsel
ballk asndan yararl olacaktr.
Anahtar Kelimeler: rgtsel ballk, rgtsel vatandalk davran, oteller

ABSTRACT
Problem Statement: Today organizations require the employees which show extra behaviors
beyond their formal job descriptions arranged formally and make considerable contributions to their
organizations. For this reason, some behavior models which are known as organizational citizenship
behavior must be encouraged. One of the most important antecedents that affect these types of
behaviors is organizational commitment.
Resarch Aims: The purpose of this study is to examine the effects of organizational
commitment on organizational citizenship behaviour.
Method: Data for the study were obtained from 283 hotel employees in the city of stanbul
through questionnaires. Descriptive statistics, correlation and regression analysis were used to analyze
the data.
Findings and Results: Analyses provide strong support for the impacts of organizational
commitment on organizational citizenship behavior. The most antecedent of organizational
citizenship behavior is normative commitment. Second is emotional commitment and lastly Balkesir
niversitesi Sosyal
contiunace commitment.
Bilimler Enstits

Proposals: In order to increase the level of organizational citizenship behavior organizational Dergisi
commitment of employees must be improved. For this reason one of the most important Cilt 11 Say 19
responsibilities of management..must be establishing a vision which is shared inside the organization. Haziran 2008
ss.75-94
*

Yard.Do.Dr., Balkesir niversitesi Balkesir Meslek Yksekokulu, Turizm ve Otel letmecilii Program
**
Do.Dr., Balkesir niversitesi BF, letme Blm

Besides for increasing organizational commitment, managers should cause employees to perceive
themselves important. In this framework some applications like job enrichments, providing
participation to decisions, authority delegation or providing the resources required may be useful. On
the other side, for organizational commitment, a harmony between employeesvalues and
organizational values must be provided. Existence of an equitable reward system in organization will
be also advantegous for organizational commitment.
Keywords: Organizational commitment, organizational citizenship behaviors, hotels

1.GR
Otel
Uluslararas rekabet, kreselleme, mteri beklentilerindeki deiim vb. pek
letmelerinde
ok
gelime,
rgtlerde insan kaynaklarnn nemini giderek artrmaktadr.
rgtsel

76

Gnmzde rgtler, varlklarn srdrebilmek ve stratejik amalarna

ulaabilmek iin, i tanmlarnda biimsel olarak belirlenmi grevlerin tesinde
davran sergileyen ve rgtlerine bu ynyle nemli katklar salayan igrenlere
daha ok ihtiya duymakta ve igrenlerin rgt ii giriimciliinden ve
yaratclndan daha fazla yararlanmaya almaktadr. Bunun salanmasnda bir
yandan rgtsel vatandalk davran olarak bilinen davran kalplarnn tevik
edilmesi; dier yandan bu davranlar etkileyen rgtsel ballk gibi belirleyiciler
daha fazla nem kazanmaktadr. rgtsel vatandalk davrannn sonular ve
belirleyicilerinin neler olduu konusu, son 20 yldr zerinde youn bir ekilde
aratrma yaplan konulardan biri olmutur. Bu kapsamda, i tatmini, rgtsel
ballk, liderlik davranlar vb. pek ok deikenin rgtsel vatandalk davran
zerindeki etkisi incelenmitir.
Bu almann amac, otellerde, rgtsel balln rgtsel vatandalk
davran zerindeki etkilerini incelemektir. Bu amala hazrlanan almada,
ncelikle rgtsel ballk ve rgtsel vatandalk davran kavramlar zerinde
durulmu, daha sonra rgtsel ballk ve rgtsel vatandalk davran arasndaki
iliki kuramsal ve grgl olarak aratrlmtr.

2. KURAMSAL EREVE
2.1. rgtsel Ballk Kavram
rgtlerin varlklarn srdrmesi, igrenlerin sahip olduklar bilgi ve
becerileri ilerine younlatrmalaryla yakndan ilikilidir. Ancak, igrenlerin
ilerini yapmak iin gsterdikleri aba ve sahip olduklar yetenek, rgtlerin
varlklarn srdrmesi iin tek bana yeterli deildir. rgtlerin glenerek
bymesi, igrenlerin rgte gl duygular beslemesine baldr. Bunun iin,
iin gerektirdii bilgi ve beceriler kadar, ie ve alma alanna ilikin olumlu
tutumlara da sahip olmak gerekir. grenler rgte ilikin ne derecede olumlu
tutuma sahipse, rgtte o derece glenir. Bu adan rgtsel ballk rgtler iin
olduka nemli bir kavramdr.
rgtsel ballk kavram, karmak ve ok boyutlu zellikler tayan bir
kavramdr. Corser (1998)in kavrama ilikin aklamas, bu karmakl
vurgulamaktadr. Yazara gre rgtsel ballk, igrenlerin rgtn ama ve
hedeflerine gl bir inan duymalarn ve rgtn deer sistemi ile
btnlemelerini ieren karmak bir sadakat duygusunu ifade eder. Brett vd.
(1995), rgtsel balln boyutlar ve bunlarn rgtsel davran nasl
etkileyeceine ilikin bir uzlann sz konusu olmadn belirtmektedir. Baz
yazarlar da benzer ekilde rgtsel balln, bir olgu olarak rgtsel analizlerde
kullanlmas asndan ok geni alml olduunu ne srmektedir. Bu ynyle
rgtsel ballk birok aratrmann konusunu oluturmu ve bu alanda birok
tanm gelitirilmitir. rgtsel ballk genel olarak, alanlarn rgt iinde kalma

istei, rgt ama ve deerlerine olan ball, eklinde tanmlanabilir. Benzer bir
yaklamla rgtsel ballk, kiinin alt rgt ile kurduu g birliinin ve
kendisini rgtn bir paras olarak hissetmesinin derecesi, olarak da ele alnabilir.
rgtsel ballk, bir igrenin, rgtn amalarna ve deerlerine kuvvetle
inanmas ve onlar kabul etmesi; rgtn yararna olacak ekilde kendisinden
beklenenin tesinde aba gstermeye istekli olmas (ekstra rol davran) ve
rgtn yesi olarak kalmay kuvvetle istemesi, eklinde de ifade edilebilir
(Seymen, 2008).
rgtsel
ballk
kavramnn
tanmlanmasnda
olduu
gibi,
snflandrlmasnda da farkl bak alar ortaya kmtr. rgtsel balln
snflandrlmas ile ilgili olarak mevcut yazn incelendiinde, bu konuda iki farkl
yaklamn sz konusu olduu anlalmaktadr: Tutumsal yaklam ve davransal
yaklam. rgtsel davran aratrmaclarnn ekillendirdii, tutumsal yaklam,
igrenlerin davranlar ile ilgili niyetleri zerinde durur. Bu yaklama gre
rgtte kalma arzusu, rgtn iyilii iin daha fazla aba gsterme isteklilii ya da
rgtn amalar ile zdeleme gibi tutumlar, rgtsel ball ifade etmektedir.
Bu tr tutumlarn ortaya kmasnda rol oynayan temel faktrler, olumlu i
deneyimleri, kiisel zellikler ve yaplan iin zellikleridir. Tutumsal bir bak
asyla rgtsel ballk, Etizoni (1961) tarafndan ahlaki ballk, hesap ballk
ve yabanclatrc ballk; Kanter (1968) tarafndan devam ball, uyum
ball ve kontrol ball; OReilly ve Chatman (1986) tarafndan uyum
ball, zdeleme ball ve iselletirme ball ve Allen ve Meyer (1984,
1990; 1991) tarafndan duygusal ballk, devam ball ve normatif ballk,
olarak snflandrlmtr (Gl, 2002; Grbz, 2006).
Sosyal psikologlarn yaptklar almalarla ekillenen davransal ballk,
rgtten ziyade kiinin kendi davranlar ile ilgilidir. Kii belli bir davranta
bulunduktan sonra, bu davrann devam ettirme eilimi gsterir. Kii
davranlarna bu ekilde bir ballk gsterdikten sonra, ona uygun veya onu
meru ve hakl karan tutumlar gelitirir. Bu tutumlar da davrann tekrarlanma
olasln artrr. Bu kapsamda Becker, yan fayda kavramn ortaya atmtr.
Becker, kiinin davranlarna ballk gstermesinin nedenini tutarl davranlarda
bulunmas olarak grm, bu tutarl davranlarnn gerekesini de yan faydalarla
aklamaya almtr. Bu yaklama gre, birey rgtte kald sre boyunca yan
faydalar edinir, baka bir deyile rgte yatrm yapar. Yan faydalar, rgtsel
deme planlar, kdem tazminat vb. olabilir. Bu yaklama gre, igrenler, deer
verdii bir eyi ya da eyleri ortaya koyarak, rgte yatrm yapar. Ortaya
koyduklar kendisi iin ne kadar deerliyse, ballk dzeyi de o kadar artar.
Kiinin sergiledii davranlar, nceki davranlar ile tutarl olmazsa, yan faydalar
kaybeder ve yatrmlarn yitirir. Bu nedenle de igrenler, yan faydalar ya da
yatrmlarn kaybetmemek iin davranlar arasndaki tutarll salamak
durumunda kalr. Beckere gre igrenler, sorumlu davranlara ynelik
genelletirilmi kltrel beklentiler, z-sunum sorunlar, gayriahs brokratik
dzenlemeler, sosyal pozisyonlara bireysel uyumlandrmalar ve i-d sorunlar,
nedeniyle rgtlerine ballk gsterirler. Kii, rgtten ayrlmann parasal, sosyal
ve/veya psikolojik adan yarataca kayplar fazla olduu ve bunlar kaybetmeyi
gze alamad iin rgtne balanmak zorunda kalr. Bu konudaki ikinci
yaklam Salancikin yaklamdr. Salancik tutumlar ve davranlar arasndaki
uyumun beraberinde ball getirdiini ne srmtr. Buna gre, zellikle, ak,
kesin ve phe gtrmeyen, bir kez yapldktan sonra geri dn olmayan,
bakalar nnde gerekleen ve gnll olarak yaplan davranlar, ball
etkilemektedir (Gl, 2002; Seymen, 2008).

BA
SBED
11 (19)
77

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

Bu snflandrmalar ierisinde, yaznda en ok kabul gren ve kullanlan

model, Allen ve Meyerin modeli olmutur. rgtsel ballkla ilgili aratrmalarn
genellikle yazarlar tarafndan gelitirilen l ballk modelini esas aldklar
grlmektedir (Seymen, 2008). Aratrmamzda da Allen ve Meyerin
gelitirdikleri rgtsel ballk lei kullanld iin bu snflandrma ekli
zerinde daha ayrntl olarak durma gerei duyulmutur. Duygusal ballk,
igrenlerin, rgtlerine duygusal yaknlk duyup, onunla zdelemelerini ifade
eder. rgtlerine bu trden bir ballk duyan igrenler, rgtn deerlerini, ama
ve hedeflerini iselletirir, onun varln srdrmesi ve bu ama ve hedeflere
ulaabilmesi iin aba gsterir ve rgtn bir paras olarak kalmay arzu ederler
Otel
(Grbz, 2006). Bu tr igrenler, istedikleri iin rgtte kalrlar ve rgtn
letmelerinde
karlar iin byk aba gsterme konusunda gnlldrler. Devam ball,
rgtsel
igrenin alt rgtten ayrlmas durumunda ortaya kacak maliyetleri gze
alamamas ve/veya i alternatiflerinin azl ile ilgili bir durumdur. Bu durumdaki
78
igrenler koullar byle gerektirdii iin rgte ballk duyarlar ve rgt
yeliini srdrmenin asgari koullarn yerine getirirler. Normatif ballk ise
igrenlerin ahlaki bir ykmllk duygusu ile rgtlerine balanmalarn ifade
eder. Normatif ball yksek olan igrenler, bireysel deerlere veya rgtte
kalma ykmllnn olumasna yol aan ideolojilere dayanarak, rgtte
almay kendisi iin bir grev olarak grr ve rgtte kalmann ya da rgtne
ballk gstermenin doru bir davran olduuna inanrlar. Dier bir ifade ile
normatif ballk bireylerin kiisel sadakat normlar ile ilikili olup onlarn sosyal
ve kltrel zelliklerinden etkilenir (Uygu ve mrn, 2004).
Sonu olarak, gl bir duygusal balla sahip olanlar, kalmak istedikleri
iin; gl bir normatif ballk hissedenler, kalmalar gerektii iin ve gl bir
devam ball duyanlar, buna gereksinim duyduklar iin rgtte kalrlar
(Seymen, 2008). Bu durum srasyla, arzu (duygusal), ihtiya (sreklilik) ve
ykmllk (normatif) ekseninde deerlendirilebilir (Ufuk ve Durna, 2005).
2.2. rgtsel Vatandalk Davran Kavram
Son yllarda ynetim yaznnda tartlan kavramlardan biri olan rgtsel
vatandalk davran kavram, ilk olarak 1983 ylnda Dennis Organ ve arkadalar
tarafndan kullanlmtr (Podsakoof vd., 2000; DiPaola ve Hoy, 2005). Organ
(1988), rgtsel vatandalk davrann, rgtn biimsel dl sistemince
dorudan ve ak bir biimde tanmlanmayan, ancak bir btn olarak rgtn etkili
ve verimli almasna yardmc olan, gnllle dayal birey davran olarak
tanmlamtr. Bu tr davranlar, i tanmlarnda zorunlu tutulmayan, ihmali
halinde ceza gerektirmeyen ya da gerekletirildiinde dl sistemince dorudan
ve biimsel olarak dllendirilmeyen ve daha ok kiisel tercihe bal ve btn
olarak rgtn etkinliini ve verimliliini artrmaya dnk davranlardr (Ormond,
1998; ba, 2000; Podsakoff vd., 2000; Kse vd., 2003). rgtsel vatandalk
davran ayn zamanda, prososyal rgtsel davran, zgecilik, ekstra-rol
davran ve gnlllk kavramlar ile de tanmlanmaktadr (Ormond, 1998;
Cushman, 2000; Podsakoff vd., 2000).
rgtsel vatandalk davran alannda yaplan aratrmalara bakldnda,
Organn sivil vatandaln gerektirdii sorumluluklardan yola karak gelitirdii
be boyutlu (zgecilik, vicdanllk, centilmenlik, nezaket ve sivil erdem)
snflandrmann en fazla kullanlan snflandrma olduu grlmektedir
(MacKenzie vd., 1993; MacKenzie vd., 1999; Allison vd., 2001; Kse vd., 2003;
zdeveciolu, 2003). Organn rgtsel vatandalk davran boyutlarna ilikin
yapt bu tanmlamadan sonra, birok aratrmac bu davran trlerini aratrm
ve ayn boyutlar iin farkl terimler kullanmlardr (Evans, 2001). Baz
aratrmaclarn bu be boyutlu lein eitli varyasyonlarn kullandklar da

grlmektedir (Allison vd., 2001). rnein, yardm etme davran, centilmenlik

davran, rgtsel sadakat davran, rgtsel uyum davran, bireysel inisiyatif
davran, sivil erdem davran ve kiisel geliim davran gibi (Kse vd., 2003).
zgecilik, alanlarn sorunlar karsnda dorudan ve gnll olarak
dier bir alma arkadana yardm etmesini (yeni igrenin oryantasyonuna, ar
i yk olan i arkadana, ekipman kullanmasna, sunumlarn hazrlanmasna, bir
bilgisayar programn anlamasna yardmc olmak gibi) ifade etmektedir (Organ ve
Ryan, 1995; Podsakoff vd., 2000; Allison vd., 2001).
Vicdanllk, alanlarn, ileri ve stlenilen rolleri ile ilgili
ykmllklerinin tesine geerek, rgtn ileyiine gnll olarak katkda
bulunmalarn (ie erken gelme, ge gitme; uzun sreli ve gereksiz molalardan
kanma; toplantlarda ya da randevularda dakik olma; grevlerini zamanndan
nce tamamlama; irket kaynaklarn koruma; yapc nerilerde bulunma gibi)
ifade etmektedir (Allison vd., 2001).

BA
SBED
11 (19)
79

Centilmenlik, iin neden olduu kanlmaz rahatszlk ve zorlamalara kar

hogrl olma, dier kiiler tarafndan rahatsz edilmekten dolay ikyet etmeme,
iler yolunda gitmediinde pozitif tutumunu koruma, dier kiiler kendisi gibi
dnmediinde kzmama, iyi bir grup almas iin kendinden fedakrlk
yapabilme ve dierlerinin dncelerine sayg duyma trndeki davranlar ierir.
Hemen hemen her rgt ortamnda kanlmaz olarak zorluklar yaanlmaktadr.
Centilmen kii bunlara memnuniyetle katlanr ve kk meseleleri fazla bytmez
(Organ ve Ryan, 1995; Kse vd., 2003).
Nezaket, alanlarn, dier alma arkadalar iin sorun yaratabilecek
hususlar nceden belirleyerek, zm iin nerilerde bulunma, yardmc olma ya
da sorunun ortaya kmasna engel olma, trndeki nleyici nitelikteki
davranlarn (yerine getirilecek bir faaliyet ile ilgili olarak, bundan etkilenme
olasl olan kiilerle balantya geme, alma program konusunda bilgiye
ihtiyac olan kiileri bilgilendirme gibi) ierir (Organ ve Ryan, 1995; Konovsky ve
Organ, 1996; Podsakoff vd., 2000). Bir baka adan nezaket, iblmnn bir
gerei olarak birbirine bal olan bireyler arasndaki olumlu iletiimi ifade eder
(zdeveciolu, 2003).
Sivil erdem, bir btn olarak ve en st dzeyde rgte ball ve ilgiyi,
rgtsel yaama aktif ve gnll olarak katlm ifade eder (Podsakoff ve
Mackenzie, 1994; Organ ve Ryan, 1995; Konovsky ve Organ, 1996). Kiisel olarak
byk maliyeti olsa da, ynetime katlma konusundaki isteklilik (toplantlara
katlma, rgtn izlemesi gereken stratejisiyle ilgili fikir bildirme, izlenecek
politikalarla ilgili tartmalara girme vb.), rgtn nndeki frsatlar ve tehditleri
gzlemlemek (rgtn iinde yer ald sektr ve meydana gelen deiiklikleri
takip etme), rgt iin en iyiyi yapmaya almak (yangn tehlikesini ya da pheli
durumlar rapor etme, kaplar kilitleme vb.) gibi davranlar bu boyut
kapsamndadr (Konovsky ve Organ, 1996; Podsakoff vd., 2000; Kse vd., 2003).
2.3. rgtsel Ballk ve rgtsel Vatandalk Davran likisi
rgtsel ballk ve rgtsel vatandalk davran ilikisi ele alnrken
almamzdaki temel bak as, rgtsel vatandalk davrannn, igrenlerin
rgtlerine olan ballklarnn bir yansmas olduu eklindedir. Sosyal mbadele
boyutuyla igrenler, rgtlerinin kendilerine sunduu olanaklar lsnde,
rgtlerine duygusal, normatif ve/veya devam ball duymakta ve bu
ballklarn da rgtlerine katk salayan rgtsel vatandalk davranlarna
dntrmektedirler. rgtsel ballk konusundaki tanmlar bu bak asn
desteklemektedir. Nguni, Sleegers ve Denesen (2006) rgtsel ball, rgtn
ama ve deerlerine gl bir inan duyma ve kabullenme; rgt iin yksek

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

dzeyde aba gsterme istei ve rgt yeliini srdrme arzusu, olarak

tanmlamaktadrlar. Benzer ekilde, rgtne bal olan igrenler, rgt iin
youn duygular besleyen, grev ve sorumluluklarn dzenli ekilde yapan, kimi
zaman bunlarn tesinde aba gsteren, rgt kurallarna gnll olarak uyan,
rgtn varlklarn korumaya alan ve rgtn amalarn ve vizyonunu
paylaan kiiler olarak ele alnmaktadr. Bu kiiler, bakalar tarafndan denetlenen
koullardan ok, eylemin kendisinden ve baarl sonularndan dolay isel olarak
gdlenirler (Seymen, 2008). Bu ynleriyle rgtsel ballk ve rgtsel
vatandalk davrannn birbiriyle ilikili olduu sylenebilir.

Otel
Tablo 1de rgtsel ballk ve rgtsel vatandalk davran konusunda
yaplan
almalarn sonular grlmektedir. rgtsel ballk ve rgtsel
letmelerinde
vatandalk davran konusunda yaplan almalarn byk blmnde, bu iki
rgtsel

80

deiken arasnda genel olarak anlaml bir iliki belirlenmiken (Deckop, Mangel
ve Cirka, 1999; Parnell ve Crandall, 2003; Bogler ve Somech, 2004; Feather ve
Rauter, 2004; Chu, Lee ve Hsu, 2006; Nguni, Sleegers ve Denesen, 2006), dier bir
ksmnda btnsel olarak ve/veya rgtsel balln baz boyutlar asndan
anlaml bir iliki belirlenememitir (Tansky, 1993; Organ ve Ryan, 1995). Ayrca
rgtsel ballk dier deikenlerle (rgtsel adalet, rgtsel i tatmini gibi) bir
arada analize dahil edildiinde rgtsel vatandalk davran zerindeki etkisinin
ortadan kalktn ortaya koyan almalar bulunmaktadr (Williams ve Anderson,
1991; Moorman, Niehoff ve Organ, 1993; Bolon, 1997; Alotaibi, 2001). Bunun
tersi sonulara ulaan almalar da bulunmaktadr (Thompson ve Werner, 1997;
Schappe, 1998; Coyle-Shapiro, Kessler ve Purcell, 2004; Gautam vd., 2005; Rifai,
2005).
Tablo 1. rgtsel Ballk ve rgtsel Vatandalk Davran likisi
Williams
ve
Anderson

1991

rgtsel ballk ile gerek bireye ynelik VD gerekse rgte ynelik

VD arasnda anlaml bir iliki belirlenmemitir. Ayrca hiyerarik
regresyon analizinde rgtsel ballk deikeni analize dahil edildiinde,
her iki VD boyutunda da r2 deerinde bir art salanamamtr.

Moorman,
Niehoff ve
Organ

1993

Tansky

1993

Organ ve
Ryan

1995

Bolon

1997

Tek bana ele alndnda gerek duygusal gerekse devam ball ile VD
boyutlar arasnda anlaml iliki vardr. Ancak prosedr adaleti ve VD
arasndaki iliki sabit tutulduunda, rgtsel ballk ve VD arasndaki
dorudan sebep sonu ilikisi anlamllk dzeyini yitirmektedir (DUB
,
DUB
V, DUB
S, DUB
N, DUB
SE; DVB
, DVB
V, DVB
S,
DVB
N, DVB
SE)
rgtsel ballk ile VD boyutlarnn (zgecilik, vicdanllk, sportmenlik,
nezaket, sivil erdem) hibiri arasnda anlaml bir iliki kurulamamtr.
Devam ball ile uyum arasnda anlaml bir iliki belirlenmi
(uncorrected r=.053*), duygusal ballk ile ise ne zgecilik ne de uyum
boyutlar arasnda anlaml bir iliki kurulamamtr.
Gerek igrenlerin gerekse yneticilerin yaptklar deerlendirmelere gre,
ballk boyutlar arasnda BVD zerinde etkili olan en nemli boyut
duygusal ballk boyutudur (Yararllk analizi sonular r2=.047**

Thompson
ve Werner

1997

igren deerlendirmesi; .026* ynetici deerlendirmesi). Yararllk analizi

yapldnda devam ball ile BVD arasndaki var olan (r=.28***
igren deerlendirmesi; .24*** ynetici deerlendirmesi) ilikinin
anlamlln yitirdii grlmektedir. Normatif ballk ile ise anlaml bir
iliki kurulamamtr.
Demografik deikenler, rol atmas ve i tatmininden sonra regresyon
analizine rgtsel ballk deikeni dahil edilmi ve kiileraras yardm
( r2=.08*, =.32), kiisel alkanlk ( r2=.07*, =.32), bireysel
inisiyatif ( r2=.07*, =.29) ve ballk ( r2=.19*, =.36) asndan
r2deerinde anlaml farklarn ortaya kt grlmtr. Bu sonulara
gre ballk VDnin nemli belirleyicisidir. te yandan rgtsel
balln, rol atmas ve rgtsel ballk ilikisinde araclk zelliinin
olduu, dier boyutlarla ise byle bir ilikinin bulunmad grlmtr.

Schappe

1998

Deckop,
Mangel ve
Cirka

1999

Alotaibi

2001

Parnell ve
Crandall
Bogler ve
Somech
CoyleShapiro,
Kessler ve
Purcell

2003

Feather ve
Rauter

2004

Gautam
vd.

2005

Rifai

2005

Chu, Lee
ve Hsu
Nguni,
Sleegers ve
Denesen

2006

2004
2004

2006

rgtsel ballk ile VD arasnda anlaml ve pozitif bir iliki belirlenmitir

(r=.21**). Ayrca almada, kontrol deikenleri, prosedr adaleti
alglamas ve i tatmininden sonra regresyon analizine rgtsel ballk
deikeni dahil edilmi ve VD asndan r2 ( r2= .071**) deerinde

anlaml bir farkn ortaya kt grlmtr. tatmini, prosedr adaleti ve

rgtsel balln rgtsel vatandalk davran zerindeki etkisi bir arada
ele alndnda, yalnzca rgtsel balln rgtsel vatandalk davran
zerinde etkili olduu grlmtr (zgecilik = .333**) (vicdanllk
=.196a).
Deer ball ile VD arasnda anlaml ve pozitif iliki vardr (B=.27**).
Ayrca deer ball ve performans-cret ilikisi arasndaki etkileim de
VD zerinde etkili olmaktadr (B=.25**). Deer ball dk olan
igrenlerde, performans cret ilikisi daha gl, VD gsterme eilimi
daha az olmaktadr.
Demografik deikenler, prosedr ve datm adaleti ve i tatmininden
sonra rgtsel balln dahil edildii hiyerarik regresyon analizi
sonularna gre, rgtsel ballk ile VD arasnda anlaml bir sebep
sonu ilikisi kurulamamtr.
rgtsel ballk ile VD arasnda anlaml ve pozitif bir iliki belirlenmitir
(r=.5697***).
rgtsel ballk ile VD arasnda anlaml ve pozitif bir iliki belirlenmitir
(r=.41***).
Karlkl ballk, prosedr adaleti ve etkileim adaleti ile VD arasndaki
ilikide arac etkiye sahiptir [Prosedr (=.50**) ve etkileim adaleti
(=.24**) karlkl ballk arasnda pozitif iliki vardr. kinci admda
prosedr (=.20**) ve etkileim adaleti (=.12*) ile VD arasnda pozitif
iliki belirlenmitir. nc aamada, karlkl ballk ile adalet
deikenleri beraber analize dahil edildiinde, adalet deikenlerinin VD
zerindeki etkisinin ikinci aamadaki etkinin altnda kald grlmtr
(prosedr adaleti =.09, anlamsz) (etkileim adaleti =.06, anlamsz) .
rgtsel ballk ile VD arasndaki iliki alma statsne bal olarak
deiiklik gstermektedir. Szlemeli olarak alan retmenlerde (r= -.07)
rgtsel ballk ve VD arasnda negatif bir iliki sz konusuyken, kadrolu
retmenlerde (r= .29**) bu iliki pozitiftir (t= -2.08*).
Yapsal denklem modeli sonularna gre duygusal ballk (r=.37, p < .01)
(=.19, p < .05) ve normatif ballk (r=.33, p < .01) (=.31, p < .05) ile
zgecilik boyutlar arasnda anlaml bir iliki vardr. Analiz sonularna
gre, normatif ballk ile zgecilik arasndaki iliki, duygusal ballk ile
zgecilik arasndaki ilikiden daha gldr.
Devam ball ile zgecilik arasnda anlaml bir iliki bulunamamtr
(r=.07, anlamsz) (=-.07, anlamsz).
Yapsal denklem modeli sonularna gre duygusal ballk (r=.22, p < .01)
(=.15, p < .05), normatif ballk (r=.22, p < .01) (=.21, p < .05) ve devam
ball (r=-.01, anlamsz) (=-.14, p < .05) ile vicdanllk boyutlar
arasnda anlaml bir iliki vardr. Analiz sonularna gre, normatif ballk
ile vicdanllk arasndaki iliki, duygusal ballk ile vicdanllk arasndaki
ilikiden daha gldr.
Duygusal ballk ile VD arasnda anlaml bir iliki bulunmutur
(r=.233**) (=.16*). Yapsal denklem modeli sonularna gre, prosedr ve
datm adaleti algs daha yksek olan igrenlerin i tatmini dzeyi daha
yksek olmakta, bu durum duygusal balln da daha yksek olmasna
neden olmaktadr. Sonu olarak duygusal ball daha yksek olan
igrenler, daha fazla VD gstermektedirler.
rgtsel ballk ile VD arasnda anlaml ve pozitif bir iliki belirlenmitir
(r=.292, p < .01).
Normatif (r=.53*) ve devam ball (r=.30*) ile VD arasnda anlaml ve
pozitif bir iliki tespit edilmitir.

Genel olarak deerlendirildiinde, rgtsel balln rgtsel vatandalk

davrann etkileyen nemli belirleyicilerden biri olduu sylenebilir. Bu
aklamalardan hareketle aadaki hipotezler gelitirilebilir:

BA
SBED
11 (19)
81

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

Hipotez 1: rgtsel ballk, rgtsel vatandalk davrann ve boyutlarn

olumlu ynde etkiler.
Hipotez 2: rgtsel ballk boyutlar rgtsel vatandalk davrann
olumlu ynde etkiler.
3. YNTEM
3.1. Evren ve rneklem
alma iin gerekli veriler, stanbulda faaliyet gsteren ve Kltr ve
Turizm Bakanlndan Turizm letmesi Belgesi alm 10 (on) be yldzl otel
Otel
iletmesinden Temmuz 2007de toplanmtr. Blge olarak stanbulun
letmelerinde seilmesinin en nemli nedeni, stanbulun Trkiye turizmi asndan nemli bir
rgtsel
turistik ekim merkezi olmasdr. 2006 yl itibariyle Trkiyede faaliyet gsteren
turizm yatrm ve turizm iletmesi belgeli be yldzl otel iletmelerinin says 369,
oda says 111.554 ve yatak says 243.033dr. stanbulda faaliyet gsteren
82
turizm yatrm ve turizm iletmesi belgeli be yldzl otel iletmelerinin says 47,
oda says 13.652 ve yatak says 29.195dir. Baka bir deyile, be yldzl otel
iletmelerinin, %12,7si, bu otellerdeki oda kapasitesinin %12,23 ve yatak
kapasitesinin de %12,01i stanbuldadr. Benzer ekilde 2006 yl itibariyle
Trkiyede toplam tesislere geli says 23.466.672dir (yabanc 11.896.571- yerli
11.570.101). Geceleme ise 68.143.098 (yabanc 46.640.460- yerli 21.502.638).
stanbulda toplam tesislere geli says 4.533.462dir (yabanc 2.795.228-yerli
1.738.234), geceleme says ise 8.899.335 (yabanc 6.009.157-yerli 2.890.178)dir.
Grld gibi tesislere gelilerin %19,31i, gecelemelerin ise %13,05i
stanbulda gereklemektedir (http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?
F6E10F8892433CFF2B819 39FD5B60AFAA85B8E20CBC69487).
Aratrmann evreni stanbulda faaliyet gsteren be yldzl otellerdeki
igrenlerdir. stanbulda faaliyet gsteren 47 adet be yldzl otelin bulunduu,
Kltr ve Turizm Bakanl verilerinden anlalmtr. Ana kitlenin tamam ile
anket uygulamas, pratik olarak olanakl olamad iin rnekleme yoluna
bavurulmutur. 47 otel iletmesi arasndan basit tesadf rnekleme yntemi ile on
otel belirlenmitir. Otel ynetimlerine telefon araclyla aratrma hakknda bilgi
verilmi ve kendilerinden aratrma iin izin istenmitir. Bu otellerden sekizi
otellerinde aratrma yaplmasna izin verirken, iki otel iletmesinden izin
alnamamtr. Bu otellerin yerine yine basit tesadf rnekleme yntemi ile iki otel
daha belirlenmi ve otel ynetimleri ile grlerek aratrma iin gerekli olan
izinler alnmtr. Bu on otelde rasgele belirlenmi 50er igrene toplam 500
anket, anketrler araclyla datlm ve katlmclara gerekli aklamalar
yaplmtr. Bir hafta sonra anketler yine anketrler araclyla toplanmtr.
grenlere datlan 500 anketten 341i yantlanm olarak geri alnm ve
%68,2lik bir geri dn oran elde edilmitir. Elde edilen anketlerin 283
kullanlabilir bulunmu ve gelitirilen hipotezleri test etmek zere analize tabi
tutulmutur.
3.2. lekler
Soru formu blmden olumaktadr. Birinci blmde rgtsel ballk
lei, ikinci blmde rgtsel vatandalk davran lei yer almaktadr.
nc blmde ise demografik deikenlere ilikin bilgilere yer verilmitir.
rgtsel ballk bamsz deiken, rgtsel vatandalk davran baml
deiken olarak dikkate alnmtr.
rgtsel Ballk: grenlerin rgtsel ballklarn lmek amacyla Allen
ve Meyer (1990) tarafndan gelitirilen lekten yararlanlmtr. rgtsel
balln boyutuna (duygusal ballk, normatif ballk ve devam ball)

ynelik 18 maddeye yer verilmitir. Her bir ifadenin yant kategorileri,

1=Kesinlikle katlmyorum .. 5=Kesinlikle katlyorum eklinde olmak zere,
5li Likert derecelemesine gre hazrlanmtr.
rgtsel Vatandalk Davran: grenlerin rgtsel vatandalk
davrann lmek amacyla Ehrhart (2001), Evans (2001), Love (2001), Liao
(2002) ve Reis (2002) tarafndan gelitirilen leklerden yararlanlmtr. Bu
kapsamda rgtsel vatandalk davrannn be boyutuna (zgecilik, vicdanllk,
centilmenlik, nezaket ve sivil erdem) ynelik rgtsel vatandalk davranlarn
ieren 20 maddeye yer verilmitir. Her bir ifade, 1=Hibir zaman ve 5=Hemen
hemen her zaman arasndaki 5li Likert tipinde hazrlanan leklerle llmtr.
Demografik Deikenler: Katlmclardan, yalar, cinsiyetleri, eitim
dzeyleri, medeni ve kadro durumlarna uygun olan alanlar iaretlemeleri
istenmitir.
3.3. Analiz Yntemi
Soru formu yardm ile toplanan veriler SPSS 11.5 istatistiksel veri analizi
paket program ile analiz edilmitir. Demografik deikenlere ilikin veriler,
frekans ve yzde deerleri kullanlarak deerlendirilmitir. Deikenler arasndaki
ilikileri lmek iin korelasyon analizi yaplm; rgtsel balln rgtsel
vatandalk davran zerinde etkili olup olmadn tespit edebilmek iin basit
dorusal regresyon analizi uygulanmtr. rgtsel ballk boyutlarnn rgtsel
vatandalk davran zerindeki etkilerini tespit edebilmek iin oklu regresyon
analizi yaplmtr.

BA
SBED
11 (19)
83

4. BULGULAR
3.1. Faktr ve Gvenilirlik Analizine likin Bulgular
rgtsel Ballk: rgtsel ballk leinin yap geerliliinin
snanabilmesi iin faktr analizi uygulanmtr. rneklem byklnn
yeterliliini test etmek iin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve deikenlerin normal
dalma sahip olup olmadn belirleyebilmek iin Barlett Sphericity testi
yaplmtr. KMO deeri 0,874dir. Barlett Sphericity testi sonular da anlamldr
(2=4101,984; p<0,001) (Ek 1). Her iki test sonucuna bakldnda, rgtsel
ballk leine ilikin verilere faktr analizi yaplmasnn uygun olaca
grlmtr. Faktr analizi ve varimax dndrme ilemi yapldktan sonra zdeeri
birden byk boyut belirlenmitir. boyut, toplam varyansn %71,104n
aklamaktadr. Tabloda verilen dntrlm bileen matrisinde bu almada
kullanlan deikenlerin hangi faktrler altnda topland gsterilmitir. Matriste
0.40 ve zeri deerler dikkate alnm ve dier faktrlerdeki deerlerinden en az
.20 fazla olmasna dikkat edilmitir (Anderson vd. 2004). Bu deikenler, o faktr
altnda arl fazla olan dolaysyla faktr belirleyen deikenlerdir. Faktr bir
devam ball, faktr 2 duygusal ballk ve faktr 3 normatif ballk
olarak adlandrlmtr. lee ilikin Alfa katsays (Cronbach Alpha) 0,9253dr
(Ek 2). Deerin pozitif ve %60n stnde olmas arzulanr (Nakip 2006). Bu
nedenle bulunan deer, lein olduka gvenilir olduunu gstermektedir.
rgtsel Vatandalk Davran: rgtsel vatandalk davran lei ile
ilgili KMO deeri 0,922 olarak bulunmutur. Barlett testi anlaml kmtr
(2=6623,947; p < 0,001). Her iki test sonucuna bakldnda, rgtsel vatandalk
davran leine ilikin verilere faktr analizi yaplmasnn uygun olaca
grlmtr. Faktr analizi sonucunda zdeeri birden byk be boyut
belirlenmitir. Be boyut, toplam varyansn % 85,726unu aklamaktadr. Faktr
biri oluturan maddeler centilmenlik, faktr ikiyi oluturan maddeler sivil
erdem, faktr oluturan maddeler vicdanllk, faktr drd oluturan

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

maddeler nezaket ve faktr bei oluturan maddeler zgecilik boyutunu temsil

etmektedir (Ek 3). lee ilikin Alfa katsays (Cronbach Alpha) 0,9599dur.
Bulunan deer lein gvenirlii bakmndan uygun bir deerdir (Ek 4).
3.2. Demografik Deikenlere likin Bulgular
Tablo 2den de grld gibi, rneklemi oluturan igrenlerin %74,2si
erkek, %25,8i kadndr. Katlmclarn %39,9u 26-35 ya grubunda, %56,9u ise
lise mezunudur. grenlerin %60,1i bekr, %39,9u ise evlidir. Daimi statde
alanlarn oran %57,2, geici statde alanlarn oran ise %42,8dir.

Otel
letmelerinde
rgtsel

Tablo 2. Demografik Deikenler

Demografik Deikenler
Cinsiyet

84
Ya

Eitim

Medeni Durum
Kadro Durumu

Kadn
Erkek
18 ya alt
18-25
26-35
36-50
51 ya ve zeri
lkretim
Lise
niversite
Lisansst
Bekar
Evli
Daimi
Geici (Sezonluk)

f
73
210
19
92
113
48
11
61
161
58
3
170
113
162
121

%
25,8
74,2
6,7
32,5
39,9
17,0
3,9
21,6
56,9
20,5
1,1
60,1
39,9
57,2
42,8

3.3. rgtsel Ballk ve rgtsel Vatandalk Davran likisine

likin Bulgular
Tablo 3de, deikenlere ilikin ortalama ve standart sapma deerleri ve
deikenler arasndaki korelasyon sonular grlmektedir. rgtsel ballk ile
rgtsel vatandalk davran arasnda gl ve pozitif bir iliki (r=,750**);
zgecilik (r=,603**), vicdanllk (r=,679**), nezaket (r=,609**), centilmenlik
(r=,546**) ve sivil erdem (r=,631**) boyutlar ile orta dzeyde ve pozitif bir iliki
tespit edilmitir. Duygusal ballk ile rgtsel vatandalk davran (r=,649**),
zgecilik (r=,518**), vicdanllk (r=,557**), nezaket (r=,523**), centilmenlik
(r=,498**) ve sivil erdem (r=,563**) boyutlar arasnda orta dzeyde ve pozitif bir
iliki belirlenmitir. Normatif ballk ile rgtsel vatandalk davran (r=,678**),
zgecilik (r=,567**), vicdanllk (r=,646**), nezaket (r=,568**), centilmenlik
(r=,463**) ve sivil erdem (r=,525**) boyutlar arasnda orta dzeyde ve pozitif bir
iliki saptanmtr. Devam ball ile rgtsel vatandalk davran (r=,465**) ve
sivil erdem (r=,416**) boyutlar arasnda orta dzeyde; zgecilik (r=,355**),
vicdanllk (r=,424**), nezaket (r=,364**) ve centilmenlik (r=,341**) boyutlar ile
ise zayf ve pozitif bir iliki tespit edilmitir.

Tablo 3. rgt Ballk, rgtsel Vatandalk Davran ve Demografik

Deikenler likisi

BA
SBED
11 (19)

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

Korelasyon analizi ile deikenler arasndaki iliki belirlendikten sonra,

hipotezleri test etmek iin basit dorusal regresyon analizi yaplmtr (Tablo 4).
Tablodan grld gibi rgtsel ballk rgtsel vatandalk davrannn
0,750ini (F=361,780; t=19,021; p<,001); zgeciliin ,603n (F=160,350;
t=12,663; p<,001); vicdanlln ,679unu (F=240,661; t=15,513; p<,001);
nezaketin ,609unu (F=165,246; t=12,855; p<,001); centilmenliin ,546unu
(F=119,638; t=10,938; p<,001) ve sivil erdemin ,631ini (F=185,604; t=13,624;
p<,001) aklamtr. Bu sonulara gre rgtsel balln rgtsel vatandalk
davran ve boyutlar zerinde nemli bir belirleyici olduu sylenebilir. Bu
durumda rgtsel ballk rgtsel vatandalk davran ve boyutlarn olumlu
ynde etkiler, eklindeki Hipotez 1 kabul edilmitir.

85

Tablo 4. Regresyon Analizi Sonular

Deikenler
Bamsz
Baml
Deiken
Deiken
B*
zgecilik

,363 ,361

Vicdanllk

,461 ,459

Nezaket

,370 ,368

165,246

,893

Centilmenlik

,299 ,296

119,638

,827

Sivil Erdem

,398 ,396

185,604

,927

,068

13,624

,631

,000

VD**

,563 ,561

361,780

,935

,049

19,021

,750

,000

R2

Adj.R2 F

SE

160,350

,898

,071

12,663

,603

,000

240,661

1,131

,073

15,513

,679

,000

,070

12,855

,609

,000

,076

10,938

,546

,000

* B: rgtsel Ballk; ** VD: rgtsel Vatandalk Davran

rgtsel ballk boyutlarnn rgtsel vatandalk davran zerindeki

etkisini belirleyebilmek iin oklu regresyon analizi yaplmtr (Tablo 5).
Oluturulan model rgtsel vatandalk davrannn ,598ini aklamaktadr
(F=138,591; p<.001). Dolaysyla normatif, duygusal ve devam ballnn
rgtsel vatandal aklamada kullanlabilecei anlalmaktadr. Dier taraftan,
deerlerinden, rgtsel vatandalk zerinde en etkili olan rgtsel ballk
boyutunun normatif ballk olduu grlmektedir (=.444, t=9,891, p<,001).
Bunu srasyla duygusal ballk (=.371, t=8.013, p<.001) ve devam ball
(=.121, t=2,763, p<.05) izlemektedir. Modele en fazla katky (=.445) normatif
ballk yapmaktadr. Yaplan analizlerden anlald gibi, rgtsel ballk
boyutlar rgtsel vatandalk davrann olumlu ynde etkilemektedir. Elde edilen
bu sonular dorultusunda; rgtsel ballk boyutlar rgtsel vatandalk
davrann olumlu ynde etkiler, eklindeki Hipotez 2 kabul edilmitir.

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

Tablo 5. oklu Regresyon Analizi

Model Summary
Model
1

R
,774a

Adjusted
R Square
,594

R Square
,598

Std. Error of
the Estimate
,61236

a. Predictors: (Constant), DEVBA, NORBA, DUYBA

ANOVAb

Otel
letmelerinde
rgtsel

86

Model
1

Regression
Residual
Total

Sum of
Squares
155,908
104,620
260,528

df
3
279
282

Mean Square
51,969
,375

F
138,591

Sig.
,000a

a. Predictors: (Constant), DEVBA, NORBA, DUYBA

b. Dependent Variable: VD
Coefficientsa

Model
1

(Constant)
DUYBA
NORBA
DEVBA

Unstandardized
Coefficients
B
Std. Error
,101
,162
,345
,043
,466
,047
,122
,044

Standardized
Coefficients
Beta
,371
,444
,121

t
,625
8,013
9,891
2,763

Sig.
,533
,000
,000
,006

a. Dependent Variable: VD

4. TARTIMA VE SONU
Gnmzde rgtler, varlklarn srdrebilmek iin, i tanmlarnda
biimsel olarak belirlenmi grevlerin tesinde davran sergileyen ve rgtlerine
bu ynyle nemli katklar salayan igrenlere daha ok ihtiya duymaktadr. Bu
almada rgtsel balln rgtsel vatandalk davran zerindeki etkisi
incelenmitir. Duygusal ballk trnde, igren asndan rgt byk bir anlam
ve neme sahiptir. Gl duygusal ballkla rgtte kalan igrenler, buna
gereksinim duyduklar iin deil, bunu istedikleri iin rgtte kalmaya devam
ederler. Bu zellikleri itibariyle duygusal ballk; rgt yelerini rgtlerine
edilgen ekilde itaat etmelerinden daha fazlasn ifade etmekte ve onlarn rgtn
iyilii iin kendileriyle ilgili birtakm zverilerde bulunmaya raz olmalar
durumunu kapsayan etkin bir ba ortaya karmaktadr. Bu ynyle de duygusal
adan rgtlerine bal igrenler, daha fazla rgtsel vatandalk davran
gsterirler. Normatif ballk ise, ahlaki deerleri ve inanlar kapsamakta olup,
rgtte kalmann ahlaki bir zorunluluk olarak alglanmasndan kaynaklanmaktadr.
grenler; sadakat, grev, ykmllk gibi duygularndan dolay rgtte kalmay
tercih eder ve bu duygularn uzants olarak da rgtsel vatandalk davran
gsterirler. Devam ball yksek olan bireyler ise, finansal veya dier
kayplardan kanmak iin gerekli olan rgt yeliini srdrrler. Alglanan i
alternatiflerinin azl nedeniyle de koullar gerektirdii iin rgt yeliini
srdrrler ve bunun iin gerekli asgari alma dzeyinde ya da biraz zerinde
performans sergilerler (Seymen 2008).
almadan elde edilen bulgular, rgtsel ballk ve rgtsel vatandalk
davran arasndaki ilikiyi desteklemektedir. Korelasyon ve regresyon analizi
sonularndan da anlald gibi, rgtsel ballk ve boyutlar rgtsel vatandalk
davran zerinde olumlu bir etkiye sahiptir. rgtsel ballk dzeyi arttka,

igrenler de sosyal mbadelenin bir karl olarak daha fazla rgtsel

vatandalk davran gstermektedirler. Bu sonular, Thompson ve Werner (1997);
Schappe (1998); Deckop, Mangel ve Cirka (1999); Parnell ve Crandall (2003);
Bogler ve Somech (2004); Coyle-Shapiro, Kessler ve Purcell (2004); Feather ve
Rauter (2004); Gautam vd. (2005); Rifai (2005); Chu, Lee ve Hsu (2006) ve Nguni,
Sleegers ve Denesen (2006) tarafndan yaplan almalarn sonular ile
rtmektedir. te yandan rgtsel ballk boyutlar ve rgtsel vatandalk
davran arasndaki ilikinin incelenmesi, bu konuda nemli sonular ortaya
koymutur. Elde edilen bulgular, rgtsel vatandalk davran zerinde en etkili
olan rgtsel ballk boyutunun normatif ballk boyutu olduunu, bunu duygusal
balln izlediini gstermektedir. Elde edilen sonular, normatif ballk ve
duygusal ballk boyutunda, Gautam vd.nin (2005) zgecilik ve vicdanllk
davranlar ile ilgili bulgularyla benzerdir. Beklenebilecei gibi devam
ballnn etki dzeyi ise dk dzeydedir.
rgtlerde rgtsel vatandalk davrann gelitirebilmek iin, igrenlerin
rgtsel ballklarn artrmak gerekir. Bu kapsamda, otel ynetimleri ncelikle,
igrenlerin bireysel hedefleri ile rgt amalarn btnletirmelidir. grenler,
rgtsel amalar gerekletirirken, kendi ama ve hedeflerine de ulatklarn
grdklerinde rgtlerine olan ballklar da artacaktr. Bunun iin rgt iinde
paylalan bir vizyon oluturmak, otel ynetimlerinin en nemli
sorumluluklarndan biri olmaldr. Ayrca, rgtsel ballk asndan igrenlere,
rgtleri iin nemli olduklarn hissettirmek gerekir. zenginletirme, kararlara
katlm salama, yetki devri, ihtiya duyulan kaynaklar salama gibi uygulamalar
yararl olabilir. te yandan zellikle normatif ballk asndan, igrenlerin sahip
olduklar deerlerle rgt deerlerinin rtmesi salanmaldr. Bunlara ek olarak,
adil bir dllendirme sisteminin varl da rgtsel ballk asndan yararl
olacaktr.
Bu almayla ilgili en nemli snrllk, rgtsel ballk ve rgtsel
vatandalk davran ile ilgili deerlendirmelerin ayn kaynaktan, yani igrenlerin
kendilerinden gelmesidir. Bu adan, zellikle, rgtsel vatandalk davranna
ilikin deerlendirmelerde, igrenlerin kendilerinin yan sra; alma
arkadalarnn ve yneticilerin deerlendirmelerinden de yararlanlabilir. te
yandan alma, sadece stanbulda yaplmtr. Bu nedenle sonular genellenemez.
Sonraki almalarda, rneklemin, farkl iletme snflarn, blgeleri ve lkeleri
kapsayacak ekilde oluturulmas, genelleme yaplabilmesi asndan yararl
olabilir.

BA
SBED
11 (19)
87

KAYNAKA
<http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF2B81939FD
5B60AFAA85B8E20CBC69487> (09.04.2008).
Allen, N.J. ve Meyer, J.P. (1990). The Measurement and Antecedents of Affective,
Continuance and Normative Commitment to the Organization. Journal of
Occupational Psychology, 63(1), 1-18.
Allison, B.J. vd. (2001). Student Classroom and Career Success: The Role of
Organizational Citizenship Behavior, Journal of Educational for Business.
76 (5), 282-294.
Alotaibi, A.G. (2001). Antecedents of Organizational Citizenship Behavior: A
Study of Public Personnel in Kuwait. Public Personnel Management,
30(3), 363-376.

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

Anderson, D., vd., (2004) Towards the Development of Scales to Measure will to
Promote Heart Health within Health Organizations in Canada. Health
Promotion International, 19(4), 471-481.
Bogler, R. ve Somech, A. (2004). Influence of Teacher Empowerment on
Teachers Organizational Commitment, Professional Commitment and
Organizational Citizenship Behavior in Schools. Teaching and Teacher
Education, 20, 277-289.
Bolon, D.S. (1997). Organizational Citizenship Behavior Among hospital
Employees: A Multidimensional Analysis Involving Job Satisfaction and
Otel
Organizational Commitment. Hospital & Health Services Administration,
letmelerinde
42(2), 221-241.

rgtsel

88

Chu, C.-I., Lee, M.-S. Lee ve Hsu, H.-M. (2006). The Impact of Social Support and
Job Stres on Public Health Nurses Organizational Citizenship Behaviors
in Rural Taiwan. Public Health Nursing, 23(6), 496-505.
Coyle-Shapiro, J. A-M, Kessler, I. ve Purcell, J. (2004). Exploring
Organizationally Directed Citizenship Behavior: Reciprocity or It2s my
Job?. Journal of Mangement Studies, 41(1), 85-106.
Cushman, J.W. (2000). Empowerment and the Moderating Effect of Organizational
Citizenship Behaviors on Personal Hygiene Practices in the Food Services
Industry. Phd. Thesis, Kansas State University, Thesis published by UMI,
Kansas.
ermikli, A.H., Kazan, A. ve Atan, M., MKBye Kote irketlerin Finansal
Gstergeler ve Krllk Faktrlerine Gre Derecelendirilmesi,
<http://idari.cu.edu.tr/sempozyum/bil9.htm> (01.07.2008).
Deckop, J.R., Mangel, R. ve Cirka, C.C. (1999). Getting More Than You Pay For:
Organizational Citizenship Behavior and Pay-For-Performance Plans.
Academy of Management Journal, 42(4), 420-428.
DiPaola, M.F. ve Hoy, W.K. (2005), Organizational Citizenship of Faculty and
Achvievement of High School Students. The High School Journal, The
University of North Caroline Press, Feb/Mar, 35-44.
Durna, U. ve Eren, V. (2005). Ballk Unsuru Ekseninde rgtsel Ballk.
Dou niversitesi Dergisi, 6(2), 210-219.
Ehrhart, M.G. (2001). Leadership and Justice Climate as Antecedents of UnitLevel Organizational Citizenship Behavior. Phd. Thesis, University of
Maryland, Thesis published by UMI.
Evans, B. M. (2001). The Influence of Perceived Procedural Justice on
Organizational Citizenship Behavior among Persons Employed in the
Parks, Recreation or Leisure Services Profession. Phd. Thesis, Middle
Tennessee State University, Thesis published by UMI, Murfreesboro.
Evans, B.M. (2001). The Influence of Perceived Procedural Justice on
Organizational Citizenship Behavior among Persons Employed in the
Parks, Recreation or Leisure Services Profession. Phd. Thesis, Middle
Tennessee State University, Thesis published by UMI, Murfreesboro.
Feather, N.T. ve Rauter, K.A. (2004). Organizational Citizenship Behaviours in
Relation to Job Status, Job Insecurity, Organizational Commitment and
dentification, Job Satisfaction and Work Values. Journal of Occupational
and Organizational Psychology, 77, 81-94.
Gautam, T. vd. (2005). Organizational Citizenship Behavior and Organizational
Commitment in Nepal. Asian Journal of Socail Psychology, 8, 305-314.

Gl, H. (2002). rgtsel Ballk Yaklamlarnn Mukayesesi ve Deerlendirmesi.

Ege niversitesi BF Ege Akademik Bak, 1, 37-55.
Grbz, S. (2006). rgtsel Vatandalk Davran ile Duygusal Ballk
Arasndaki likilerin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma. Ekonomik ve
Sosyal Aratrmalar Dergisi, 3(1), 48-75.
ba, J.. (2000). rgtsel Vatandalk Davran: Farkl leklerin
Uygulanabilirliine likin Bir alma. 8. Ulusal Ynetim ve
Organizasyon Kongresi, Erciyes niversitesi, 359-372.
Konovsky, M.A. ve Organ, D.W. (1996). Dispositional and Contextual
Determinants of Organizational Citizenship Behavior. Journal of
Organizational Behavior, 17, 253-266.
Kse, S. vd. (2003). rgtsel Vatandalk Davran ve Tutuma likin Faktrlerle
likisi zerine Bir Aratrma. Erciyes niversitesi ktisadi ve dari
Bilimler Fakltesi Dergisi, 20, Ocak-Haziran, 1-19.

BA
SBED
11 (19)
89

Liao, H. (2002). A Cross Level Analysis of Organizational Citizenship Behavior in

Work Groups. Phd. Thesis, The University of Minnesota, Thesis published
by UMI, Minneapolis.
Love, M.S. (2001). The Case for the Work Group: The Work Group Context as An
Antecedent of Organizational Citizenship Behavior. Phd. Thesis,
University of Missouri-Columbia, Thesis published by UMI, Columbia.
MacKenzie, S.B. vd. (1993). The Impact of Organizational Citizenship Behavior
on Evaluations of Salesperson Performance. Journal of Marketing, 57 (1),
70-80.
MacKenzie, S.B. vd. (1999). Do Citizens Behaviors Matter More for Managers
than for Salespeople?. Journal of the Academy of Marketing Science, 27
(4), 396-410.
Moorman, R.H., Niehoff, B.P. ve Organ, D.W. (1993). Treating Employees Fairly
and Organizational Citizenship Behavior: Sorting the Effects of Job
Satisfaction, Organizational Commitment, and Procedural Justice.
Employee Responsibilities and Rights Journal, 6(3), 209-225.
Nakip, M. (2006). Pazarlama aratrmalar teknikler ve (SPSS destekli)
uygulamalar. Gen.2.b., Ankara: Sekin Yaynclk.
Nguni, S., Sleegers, P. ve Denesen, E. (2006). Transformational and Transactional
Leadership Effects on Teachers Job Satisfaction, Organizational
Commitment, and Organizational Citizenship Behavior in Primary Scholls:
The Tanzanian Case. School Effectiveness and School Improvement, 17(2),
145-177.
Organ, D.W. (1988). Organizational citizenship behavior: The good soldier
syndrome. Lexington, MA: Lexington Books.
Organ, D.W. ve Ryan, K. (1995). A Meta-Analytic Review of Attitudinal and
Dispositional Predictors of Organizational Citizenship Behavior. Personel
Psychology, 48, 775-802.
Organ, D.W. ve Ryan, K. (1995). A Meta-Analytic Review of Attitudinal and
Dispositional Predictors of Organizational Citizenship Behavior. Personel
Psychology, 48, 775-802.
Ormond, W.E. (1998). Electronic Performance Monitoring and Organizational
Citizenship Behavior: A Procedural Justice Perspective. MBA Thesis, The
University of Calgary, Capella University, Thesis published by UMI,
Alberta.

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

zdeveciolu, M. (2003). rgtsel Vatandalk Davran ile niversite

rencilerinin Baz Demografik zellikleri ve Akademik Baarlar
Arasndaki likilerin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma. Erciyes
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 20, Ocak-Haziran,
117-135.
Parnell, J.A. ve Crandall, W.R. (2003). Propensity for Participative DecisionMaking, job Satisfaction, Organizational Commitment, Organizational
Citizenship Behavior, and Intentions to Leave Among Egyptian Managers.
The Multinational Business Review, 11(1), 45-65.

Otel
Podsakoff, P.M. vd. (2000). Organizational Citizenship Behaviors: A Critical
letmelerinde
Review of the Theoretical and Empirical Literature and Suggestions for
rgtsel
Future Research. Journal of Management, 26 (3), 513-563.

90

Podsakoff, P.M. ve MacKenzie, S.B. (1994). Organizational Citizenship Behaviors

and Sales Unit Effectiveness, Journal of Marketing Research, 31, 351-363.
Reis, M.J. (2002). The Effects of Supervisor Feedback Behavior on Employee
Organizational Citizenship Behaviors: The Role of Perceived Supervisor
Fairness in the Social Exchange Process. Phd. Thesis, Claremont Graduate
University, Thesis published by UMI, California.
Rifai, H.A. (2005). A Test of the Relationships among Perceptions of Justice, Job
Satisfaction, Affective Commitment and Organizational Citizenship
Behavior. Gadjah Mada International Journal of Business, 7(2), 131-154.
Schappe, S.P. (1998). The Influence of Job Satisfaction, Organizational
Commitment, and Fairness Perceptions on Organizational Citizenship
Behavior. The Journal of Psychology, 132(3), 277-290.
Seymen, O.A. (2008). rgtsel ball etkileyen rgt kltr tipleri zerine bir
aratrma. Ankara: Detay Yaynclk.
Tansky, J.W. (1993). Justice and Organizational Citizenship Behavior: What is the
Relationship?. Employee Responsibilities and Rights Journal, 6(3), 195207.
Thompson, H.B. ve Werner, J.M. (1997). The Impact of Role Conflict/Facilitation
on Core and Discretionary Behaviors: Testing a Mediated Model. Journal
of Management, 23(4), 583-601.
Uygu, N. ve mrn, D. (2004). DE Aratrma ve Uygulama Hastanesi Merkez
Laboratuar alanlarnn rgte Ballklarn ve ten Ayrlma
Niyetlerini Etkileyen Faktrler. D.E....B.F. Dergisi, 19(1), 91-99.
Williams, L.J. ve Anderson, S.E. (1991). Job Satisfaction and Organizational
Commitment as Predictors of Organizational Citizenship and In-Role
Behaviors. Journal of Management, 17(3), 601-617.

Ek 1. rgtsel Ballk leine likin Faktr Analizi Sonular (n=283)

BA
SBED
11 (19)
91

Ek 2. rgtsel Ballk leine likin Gvenilirlik Analizi Sonular (n=283)

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

Otel
letmelerinde
rgtsel

92

Ek 3. rgtsel Vatandalk Davran leine likin Faktr Analizi Sonular

(n=280)

Ek 4. rgtsel Vatandalk Davran leine likin Gvenilirlik Analizi

Sonular (n=283)

BA
SBED
11 (19)
93

Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 11 Say 19
Haziran 2008
ss.75-94

Yard. Do. Dr. Oya nci BOLAT

Uluda niversitesi Balkesir Turizm letmecilii ve Otelcilik Yksek Okulundan 1994
ylnda mezun oldu. Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Turizm letmecilii ve Otelcilik
Anabilim Dalnda 1998 ylnda yksek lisansn; 2006 ylnda doktorasn tamamlad ve Konaklama
letmelerinde grenlerden Yansyan Kurumsal majn Analizi ve Bir Uygulama balkl tezi ile
doktor unvann ald. Halen Balkesir niversitesi Balkesir Meslek Yksekokulunda Turizm ve Otel
letmecilii programnda retim yesi olarak grev yapmaktadr. Ynetim ve organizasyon, insan
kaynaklar ynetimi, rgtsel davran, halkla ilikiler, turizm ve otel iletmecilii ve i etii
alanlarnda yaynlanm olan kitap, makale ve ulusal ve uluslararas bildirileri bulunmaktadr.

Otel
letmelerinde
rgtsel

94

Do. Dr. Tamer BOLAT

Uluda niversitesi Balkesir Turizm letmecilii ve Otelcilik Yksekokulundan 1993
ylnda mezun oldu. Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Turizm letmecilii ve Otelcilik
Anabilim Dalnda 1995 ylnda yksek lisansn; 1999 ylnda doktorasn tamamlad ve Ticari
Yiyecek ecek letmelerinde Toplam Kalite Ynetiminin Uygulanmas ve letme Performans
zerindeki Etkileri: Bir Uygulama balkl tezi ile doktor unvann ald. 2003 ylnda Ynetim ve
Organizasyon bilim dalnda doent oldu. Halen Balkesir niversitesi ktisadi ve dari Bilimler
Fakltesi letme Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr. Ynetim ve organizasyon,
insan kaynaklar ynetimi, rgtsel davran, turizm ve otel iletmecilii ve i etii alanlarnda
yaynlanm olan kitaplar ile ulusal ve uluslararas makale ve bildirileri bulunmaktadr.