POLITECHNIKA GDAŃSKA

WYDZIAŁ MECHANICZNY
Chłodnictwo
Seminarium

Prowadzący:
Dr inż. Z. Bonca

Wykonali:
Patrycja Puzdrowska
Dawid Szuliński
SUChiKl
WM sem.

1
Konspekt prezentacji:

1.Wstęp
1.1. Co to jest amoniak??
1.2. Amoniak jako czynnik chłodniczy
1.3. Historia
1.4. Obszar zastosowania

2. Zalety
2.1. Własności termodynamiczne
2.2. Aspekt ekonomiczny
2.3. Oddziaływanie na środowisko
2.4. Aspekt bezpieczeństwa

3. Wady i ograniczenia
3.1. Źródła zagrożenia
3.2.Amoniak w ciele człowieka
3.3. Ograniczenia zastosowania R717

4. Podsumowanie
4.1.Bezpieczne urządzenie chłodnicze
4.2. Przykłady urządzeń amoniakalnych

5. Bibliografia

2
Co to jest amoniak??

Amoniak jest to nazwa zwyczajowa nieorganicznego związku chemicznego NH3,, czyli wodorku
azotu(III) – znanego także pod nazwą systematyczną azan.
azan. W normalnych warunkach
atmosferycznych jest bezbarwnym gazem o silnie drażniącym zapachu, trującym, charakteryzujący
charak się
ostrym alkalicznym smakiem.

Amoniak jako czynnik chłodniczy

Jak wiemy dotychczas nie wynaleziono takiej substancji, która spełniałaby wszystkie wymagania
stawiane idealnemu czynnikowi chłodniczemu, wobec tego wybór płynu roboczego jest zawsze
kompromisem między jego zaletami i wadami. W związku z tym inżynier chłodnictwa musi
zdecydować na podstawie wielkości urządzenia, jego typu czy temperatury
temperatury parowania jaki czynnik
chłodniczy wybrać.ć. Amoniak jest niewątpliwie jednym z najdłużej używanych czynników
chłodniczych. Żaden inny czynnik nie może się pochwalić ponad 150-letnim,
150 nim, nieprzerywanym
stosowaniem i poprzez
przez to żaden czynnik chłodniczy
chłodniczy nie został tak dogłębnie sprawdzony i poznany w
praktyce jak amoniak. Nabyte w tak długim okresie doświadczenie obejmuje aspekty techniczno-
techniczno
eksploatacyjne a także fizjologiczne i psychologiczne. Dzięki temu - uprzedzeń wobec tego czynnika
nie mają inżynierowie,
erowie, technicy oraz wykwalifikowane służby techniczno ruchowe. Niestety, obawy
przed amoniakiem ciągle jeszcze przeważają w społeczeństwie. Nie zawsze dostrzega się konieczność
umiejętnego współżycia z tym płynem roboczym, tak jak i z innymi – często większymi
kszymi zagrożeniami z
jakimi spotyka się współczesny człowiek jak np.: użytkowanie kuchni gazowych, zagrożenia
komunikacyjne i wiele innych. Ponadto znajduje on – zwłaszcza w ostatnich latach – zastosowanie w
coraz to innych działalnościach człowieka. Patrząc
Patrząc z perspektywy czasu oraz biorąc pod uwagę
uw
obecny obszar zastosowania amoniaku,
moniaku, można łatwo dojść do wniosku, że amoniak musi posiadać
duże zalety, które przyczyniły się do tego faktu.

Historia amoniaku w chłodnictwie

Amoniak w chłodnictwie został po raz

raz pierwszy zastosowany przez francuskiego wynalazcę
Ferdinanda Carre w urządzeniu absorpcyjnym w roku 1859. W rozwoju amoniakalnych urządzeń
chłodniczych możemy wyróżnić trzy okresy.

Pierwszy okres został zapoczątkowany w latach 70 IX wieku, gdy David Boyle oraz
raz Cal von Linde
opatentowali prawie równocześnie, a następnie zbudowali pierwsze chłodnicze amoniakalne
sprężarki tłokowe. W ten sposób amoniak stał się początkiem burzliwego rozwoju nowej wówczas
dziedziny a mianowicie chłodnictwa. W małych instalacjach
instalacjach chłodniczych amoniak nie zadał
egzaminu, gdyż ze względu na wysoką jednostkową wydajność chłodniczą nie było możliwości
wykonania odpowiednio małych sprężarek chłodniczych, więc w tym celu stosowano SO2 S i chlorek
metylu. Zatem w tym okresie amoniak stał na czele wśród czynników chłodniczych, a jedynym jego
konkurentem konkurentem do dużych instalacji był CO2.

3
Drugi okres, w którym nastąpił dynamiczny rozwój małych urządzeń chłodniczych związany jest
niewątpliwie z wprowadzeniem na rynek w latach 30 XX-go wieku czynnika R12, a następnie R22. Na
ich szybki rozwój miał przede wszystkim propagowany pogląd na bezpieczeństwo, gdyż czynniki
chlorowcopochodne reklamowano przede wszystkim jaki czynniki całkowicie bezpieczne i trwałe,
stawiając na pierwszy plan ich niepalność i nietoksyczność. W tym okresie amoniak stracił na sile
właśnie ze względu na swoje właściwości palne i żrące. Nawet w latach 70-80 XX wieku coraz
powszechniejsze były poglądy o całkowitym zaprzestaniu budowy amoniakalnych urządzeń
chłodniczych.

Po stwierdzeniu niszczącego oddziaływania niektórych substancji – w tym freonów – na warstwę

ozonową oraz na wzmożenie efektu cieplarnianego, zasadniczo zmieniły się kryteria wobec
stosowania czynników chłodniczych. Najpopularniejsze w chłodnictwie XX wieku bezpieczne czynniki
roboczeR12 oraz R502 zostały uznane za niebezpieczne i szybko wycofane z produkcji a inne w tym
R22 są w trakcie wycofywania. Zaczęto produkować nowe odmiany czynników chłodniczych, a
równocześnie pojawiło się zielone światło dla naturalnych czynników chłodniczych w tym i dla
amoniaku. W taki właśnie sposób można by powiedzieć amoniak wrócił do łask, ponieważ nie
stwarzając niebezpieczeństwa dla ekosystemu, posiada doskonałe właściwości termodynamiczne,
zalety ekonomiczne i użytkowe. O tym, że amoniak powrócił do roli najważniejszego czynnika
chłodniczego może świadczyć fakt powstania w USA Międzynarodowego Instytutu Chłodnictwa
Amoniakalnego (IIAR) z siedzibą w Waszyngtonie. Instytut ten zajmuje się rozwojem techniki i
doskonaleniem bezpieczeństwa chłodnictwa amoniakalnego, nie tylko w zastosowaniach
tradycyjnych, ale także w dziedzinach zdominowanych dotychczas przez syntetyczne czynniki
chłodnicze np. klimatyzacji.

Obszary stosowania amoniaku

Zastosowania tradycyjne

Do tradycyjnych dziedzin, w których nieprzerwanie od około 150 lat stosowane są amoniakalne

urządzenia chłodnicze należą między innymi:

- browarnictwo
- ubojnie i przetwórstwo mięsa
- rybołówstwo i przetwórstwo ryb
- przechowalnictwo produktów chłodzonych i mrożonych
- transport morski żywności chłodzonej i mrożonej
- mleczarstwo i przetwórstwo nabiału, w tym produkcja tłuszczów roślinnych i lodów spożywczych

Instalacje amoniakalne wykorzystywane są zarówno w chłodzeniu bezpośrednim a także pośrednim.

Nowe dziedziny stosowania amoniaku

Jako nowe dziedziny, w których amoniakalne urządzenia chłodnicze znajdują coraz większe
zastosowanie można wymienić:
- chłodzenie wody w procesach przemysłowych
- handel hurtowy i detaliczny
- klimatyzację przemysłową i komfortową

Powrót amoniaku doprowadził w ostatnim okresie do znaczącego postępu technicznego w budowie,

zastosowaniach i bezpieczeństwie eksploatacji, amoniakalnych urządzeń chłodniczych. Opracowano
nowe, dostosowane do współczesnej techniki oraz potrzeb, przepisy bezpieczeństwa. W budowie
urządzeń pojawiła się mnogość nowych rozwiązań. Wprowadzono sprężarki śrubowe, nowoczesne
pompy i wentylatory oraz aparaturę o małym napełnieniu czynnikiem. Zastosowano

4
mikroprocesorową i komputerową automatykę sterującą, regulacyjną i zabezpieczającą, a także
udoskonalono, znane z okresu przed freonowego, pośrednie układy chłodzenia, działające w oparciu
o nowe, charakteryzujące się lepszymi własnościami odmiany chłodziw.

Zalety

Zalety amoniaku będziemy rozpatrywać w czterech płaszczyznach. A mianowicie pod kątem

własności termodynamicznych, rozważymy aspekt ekonomiczny i aspekt bezpieczeństwa oraz
omówię pokrótce jego wpływ na środowisko.

Własności termodynamiczne

- wysokie ciepło parowania powoduje, że ilość krążąca w instalacji, a niezbędna do odbioru

określonego obciążenia cieplnego parownika, jest dużo mniejsza niż dla innych czynników
chłodniczych w tym dla R22, dlatego też amoniak stosowany przede wszystkim w dużych
urządzeniach chłodniczych

- mała gęstość w porównaniu do czynników syntetycznych rzutuje na wymiary rurociągów i

elementów konstrukcyjnych i występujące w nich straty ciśnienia. Można zatem stwierdzić, że przy
tych samych wydajnościach i średnicach rurociągów, straty energii na przetłaczanie amoniaku w
instalacji będą niższe

- nie występują problemy z olejem, gdyż stosowane do współpracy z amoniakiem środki smarne
pochodzenia mineralnego nie mieszają się z nim. W związku z tym w sprężarce praktycznie występuje
olej bez amoniaku, a zatem znacznie mniejszy jest problem pienienia się w niej środka smarnego niż
w sprężarkach freonowych. Ponieważ olej ma większą gęstość niż amoniak, w związku z tym powstaje
poza odolejaczem możliwość odolejania instalacji, np. w dolnej części skraplacza i parownika.

- współczynniki przejmowania i przewodzenia ciepła amoniaku zarówno dla jego fazy ciekłej jak i
parowej są bardzo wysokie

- wysoki COP – niezmiernie istotną wielkością dla energetycznej oceny zalet substancji, jako płynu
roboczego jest współczynnik wydajności chłodniczej, instalacje amoniakalne charakteryzują się
wysokim współczynnikiem wydajności chłodniczej, dzięki wysokiej jednostkowej wydajności
chłodniczej

Aspekt ekonomiczny

- niska cena czynnika, dużo niższa niż czynników syntetycznych

- niskie koszty eksploatacji, które powodują, że mimo dużych kosztów inwestycyjnych, przy
większych urządzeniach dosyć szybko otrzymujemy zwrot kosztów inwestycji

Oddziaływanie na środowisko

Amoniak charakteryzuje się pełną obojętnością ekologiczną, ponieważ jego wskaźniki ODP i GWP są
zerowe. Niskie koszty energii zużytej do napędu urządzenia chłodniczego, powoduje minimalizację
TEWI. Jest on nie tylko nieszkodliwy dla środowiska naturalnego, ale odgrywa w tym środowisku
pozytywną rolę. W postaci gazowej – dzięki swojej wysokiej dyfuzyjności – łatwo przenika do
atmosfery i unosi się w niej ku górze. W kontakcie z wodą i obecnym w atmosferze dwutlenkiem
węgla, rozkłada się na spłukiwany przez deszcze wodorowęglan amonu, powstający zgodnie z
następującą reakcją chemiczną NH3+CO2+H2O-> NH4HCO3. W reakcji tej zawarty jest mechanizm
przechwytywania i sprowadzania na ziemię wyemitowanego do atmosfery CO2, w postaci związku
amonowego, użyźniającego gleby uprawne. Trudno sobie wyobrazić czynnik bardziej przyjazny dla
środowiska naturalnego. Należy jednak pamiętać, że emisja amoniaku do atmosfery musi odbywać

5
się w odpowiedni sposób, gdyż bezpośrednie wypuszczanie amoniaku do atmosfery jest
niebezpieczne dla organizmów żywych, dlatego należy jego pary odprowadzać przez wodę, aby
rozpuścić amoniak w wodzie.

Aspekt bezpieczeństwa

- dobre działanie ostrzegawcze – nawet znikome nieszczelności prowadzące do koncentracji NH3 w

powietrzu na poziomie około 0,01 g/m3, są wyczuwalne jako ostry zapach. Próg wykrywalności
amoniaku jest dwudziestokrotnie niższy od stężenia szkodliwości. Takie nieszczelności można łatwo
zlokalizować prostymi środkami np. za pomocą zwilżonego czerwonego papierku wskaźnikowego,
który przy kontakcie z NH3 zabarwia się na niebiesko. Przy kontakcie palącego się płomieniem włókna
siarkowego z miejscem wycieku NH3 pojawia się dobrze widoczny biały dym.

- rosnące bezpieczeństwo instalacji amoniakalnych – mimo niebezpiecznych właściwości jakie

posiada amoniak, pamiętajmy o tym, że współczesne instalacje amoniakalne są coraz bezpieczniejsze.
Należy podkreślić, iż bezpieczne stosowanie amoniaku uwarunkowane jest właściwym
zaprojektowaniem i prawidłowym wykonaniem instalacji lub urządzenia.

Źródła zagrożenia (wspólne dla wszystkich czynników chłodniczych)

Bezpieczeństwo urządzenia chłodniczego zależy od wielu okoliczności. Podstawową rolę odgrywają

tzw. źródła zagrożenia czyli niektóre fizyczne i chemiczne właściwości czynnika chłodniczego.

Do wspólnych dla wszystkich czynników chłodniczych należą:

- wysokie ciśnienie i niska temperatura czynnika chłodniczego. Zagrożenia tymi wielkościami
powstają w wyniku działania różnych czynników zewnętrznych, np. przez pożar lub uszkodzenia
mechaniczne
- agresywność środowiska naturalnego oraz płynów roboczych wobec materiałów konstrukcyjnych w
wyniku złego wykonania i eksploatowania
- szkodliwe oddziaływanie płynów roboczych wobec środowiska naturalnego (niszczenie warstwy
ozonowej, powiększanie efektu cieplarnianego)
- ilość zastosowanego czynnika chłodniczego, co stwarza niebezpieczeństwo w przypadku jego
wycieku

Właściwości specyficzne dla amoniaku:

-palność i wybuchowość amoniaku w mieszaninie z powietrzem

Granice wybuchowości:
15-34% obj.
108000-240000 mg/m3

Temperatura zapłonu:
650°C

Energia zapłonu ( dla 20°C i 101 kPa):
14 mJ

-toksyczność: amoniak jest związkiem chemicznym toksycznym i w niektórych okolicznościach może

on być groźny dla zdrowia i życia człowieka.
~wylany w stanie ciekłym na skórę wywołuje silne stany zapalne i oparzenia
~ ze względu na niską temperaturę wrzenia (-33,35°C) może powodować odmrożenia
~ bardzo niebezpieczny jest amoniak dla naszych gałek ocznych, jego bryzgi powodują ich
uszkodzenie prowadzące do ślepoty
~oddziaływanie amoniaku w postaci parowej zależy od jego stężenia

Granica wyczucia powonieniem:

6
 5 ppm 3.5 mg/m3

Najwyższe dopuszczalne stężenie:
20 ppm 14 mg/m3

Próg uciążliwości:
250 ppm 175 mg/m3

Próg wytrzymania:
500-1000 ppm 350-700 mg/m3

Objawy zatrucia:
2500 ppm 1750 mg/m3

Stężenie śmiertelne:
>5000 ppm >3500 mg/m3

Amoniak w ciele człowieka

• Zawartość we krwi człowieka:
0,8-1,7 ppm
• Dzienna produkcja przez ciało człowieka:
17 g ~ 1 mol

Ograniczenia zastosowania R717

Oddziaływanie na metale:
- bezwodny amoniak i jego roztwory wodne nie działają na żelazo i stopy tego metalu, dlatego stal
jest podstawowym materiałem konstrukcyjnym w urządzeniach pracujących z tym czynnikiem
- zawilgocony amoniak atakuje cynk, miedź i jej stopy, dlatego materiałów tych nie stosuje się do
budowy sprężarek i aparatów przeznaczonych dla tego czynnika
- z rtęcią związek ten tworzy mieszaninę wybuchową, dlatego w urządzeniach amoniakalnych nie
wolno stosować manometrów rtęciowych
Oddziaływanie na tworzywa sztuczne:
Amoniak nie jest agresywny w stosunku do większości tworzyw sztucznych, dlatego materiały te
coraz częściej są stosowane w budowie podstawowych elementów instalacji amoniakalnych.

Podsumowanie
Bezpieczne urządzenie chłodnicze

Nie ulega wątpliwości, że tak długo, jak amoniak znajduje się wewnątrz urządzenia chłodniczego tak
długo nie jest on groźny. Jego negatywne cechy (np. toksyczność, palność) mogą się ujawnić dopiero
po jego wypływie na zewnątrz. Konieczne więc jest takie wykonanie oraz eksploatowanie urządzenia
chłodniczego, aby nie doszło do wycieku amoniaku. W tym kontekście należy rozumieć pojęcie
bezpiecznego urządzenia chłodniczego. Służą temu celowi między innymi:

 odpowiednia konstrukcja wszystkich elementów urządzenia chłodniczego, uwzględniająca

właściwe obciążenia mechaniczne i termiczne,

 wysoka jakość wykonania (dokładność, czystość, szczelność, suchość),

 próby ciśnieniowe (wytrzymałościowa i szczelności),

 stosowanie wyposażenia zabezpieczającego (przyrządy obniżające ciśnienie, przekaźniki nie

dopuszczające do nadmiernego wzrostu ciśnienia, sygnalizacja alarmowa itp.),

 udoskonalanie przepisów bezpieczeństwa.

7
Przykłady urządzeń amoniakalnych:

Jeden z najmniejszych amoniakalnych schładzaczy glikolu, stosowany np. w supermarketach,

tzw. ''kostka''. W jego skład wchodzi semihermetyczna sprężarka tłokowa oraz płaszczowo-
płytowy wymiennik ciepła

Widok na amoniakalną maszynownię chłodniczą. Na pierwszym planie widać agregat sprężarkowy

śrubowy, wyżej, na drugim planie - centralny oddzielacz cieczy

8
Bibliografia:

• K. Kalinowski, A. Paliwoda, Z. Bonca, D. Butrymowicz, W. Targański, „Amoniakalne urządzenia

chłodnicze. Tom 1”

• Z. Bonca, D. Butrymowicz, T. Hajduk, W. Targański, „Nowe czynniki chłodnicze i nośniki

ciepła”

• „Chłodnictwo & Klimatyzacja” nr 6/2006

• Strona internetowa www.chlodnictwoiklimatyzacja.pl

• Strona internetowa www.eurammon.com