Trkiyede alma Yaam ve Mesleklerin tibar

Aratrmas Tamamland

stanbul niversitesi Sosyoloji Blm retim yesi Yrd. Do. Dr. Ltfi
Sunarn yrtclnde gerekletirilen Trkiyede alma Yaam ve
Mesleklerin tibar konulu aratrma neticelendi.
TBTAKn destei ile gerekletirilen aratrmada Do. Dr. Yunus Kaya, Yrd. Do. Dr.
Mustafa Otrar, Ar. Gr. Serdar Nerse, Ar. Gr. Seran Demiral ve Burcu Kalpaklolu
aratrmac olarak grev ald. Aratrma projesinin ilk safhasnda gelitirilen Mesleki tibar
Skalas ile mesleklerin toplumdaki itibar sraland. Trkiyede 32 ilde 2500 kii ile yaplan
anketlere dayanarak gerekletirilen aratrmadan elde edilen neticeler erevesinde
mesleklerin itibar sralamas elde edildi. 12 Mays 2015 Sal gn stanbul niversitesi
Edebiyat Fakltesinde dzenlenen bir toplantda paylalan veriler arasnda toplumda ie,
almaya ve mesleklere dair ilgin detaylara yer verildi.

Hedef SES Endeksi

Birinci safhas tamamlanan ve ikinci aamasndaki almalar devam eden aratrma projesinin
neticesinde Trkiyeye mahsus bir sosyoekonomik stat (SES) endeksi gelitirilmesi
hedefleniyor.
Mesleklerin tibarn len lk alma
Trkiyede mesleklerin itibarn belirlemeye ynelik ilk alma olma zelliini tayan
aratrma neticesinde toplumsal yaamda ie ve almaya dair tutumlar kapsaml bir biimde
analiz etme imkan ortaya kt.
stanbul niversitesi Sosyoloji Blm retim yesi Yrd. Do. Dr. Ltfi Sunar bu aratrma
neticesinde Trkiyede artk mesleklere dair daha fazla ey bildiimizi, dolaysyla i piyasas,
meslek seimi, eitim ve kariyer geliimi gibi alanlarda nitelikli almalara zemin
oluturulduunu belirtti.
Aratrma sunumunda konuan Sunar, halen devam eden Trkiye Sosyoekonomik Stat (SES)
Endeksi Gelitirme Aratrmasnn tamamlanmas ile toplumsal yap hakknda daha detayl
analizlerin gerekletirilebileceini kaydetti.

ARATIRMA HAKKINDA

Aratrma TK tarafndan NUTS2 dzeyinde salanan Kr-Kent rneklemi kapsamnda

32 ilde 2500 kii ile yz yze grlerek yaplan anketlerden elde edilen verilere
dayanmaktadr. 20 Kasm-31 Aralk 2014 tarihleri arasnda profesyonel bir aratrma irketi
tarafndan gerekletirilen bu anketlerden eksik veya teyit edilemeyenler karldktan sonra
2219 tanesi aratrma kapsamnda analiz edilmitir.

Aratrmada ILOnun ISCO 08 (International Standart Classification of Occupations)in

TK tarafndan adapte edilen eklindeki 3. dzey meslek gruplarndan seilen 126
meslein denekler tarafndan 1-100 aras olacak ekilde puanlanmas istenmitir. Akabinde
meslekler bu puanlara gre sralanarak mesleki itibar skalas oluturulmutur.

Aratrma kapsamnda ayrca Sizce iyi bir ite olmas gereken zellikler nelerdir?; Sizce
almann insan iin anlam nedir? sorular erevesinde i ve almaya dair tutumlar
len iki lek de uygulanmtr.

Hem mesleki itibar skorlar hem de i ve almaya dair tutumlar ya, cinsiyet, gelir, alma
durumu, iteki konum ve iyerinin stats gibi deikenlerle apraz analizlere tabi tutularak
mesleki itibarn, i ve almaya dair tutumlarn belirleyicileri veya etkileyicileri ile ilgili
analizler yaplmtr.

NE IKAN VERLER
yi Bir te Aranan zellikler

Aratrmaya katlanlara iyi bir ite olmas gerektii dnlebilecek 16 zellik okunmu

ve kendilerinden 1-5 arasnda bir puanlamaya tekabl edecek ekilde kesinlikle katlmyorum
(1); katlmyorum (2); ne katlyorum ne de katlmyorum (3); katlyorum (4); kesinlikle
katlyorum (5) cevaplarn vermilerdir. Verilen bu cevaplara gre toplumda ie dair bak
alar analiz edilmitir.

Aratrmaya katlan deneklerin iyi bir ite en fazla aradklar ilk zellik srasyla iyi bir

cret, i garantisi ve i gvenliidir.

zellikler

Ortalama Skor nem Dzeyi (%)

(1-5 Aras)
4,46
89,2
yi bir cret
4,44
88,8
garantisi
4,41
88,2
in kaza ve lm riski iermemesi
4,32
86,4
Stresin az olmas
4,24
84,8
Uygun alma saatleri
4,18
83,6
Topluma faydal bir i olmas
4,13
82,6
Kendi kararlarn verebilme imkn
4,1
82,0
in toplumdaki saygnl
4,07
81,4
Baar hissi vermesi
3,93
78,6
nemli kararlarda sz sahibi olmaya imkn
3,92
78,4
Yeni beceriler kazandrmas
vermesi
3,69
73,8
Kolay olmas
3,64
72,8
Bol izin ve tatil sresi
3,59
71,8
Beden ile almay gerektirmemesi
3,56
71,2
Sorumluluk gerektirmemesi
3,39
67,8
lgin bir i olmas
Bunlarn hemen ardndan stressiz ve uygun alma saatlerinin geliyor oluu toplumda
rahat ilerin istendiini gstermektedir.

Benzer ekilde en az nem verilen zellikler iin ilginliidir. Bir iin sorumluluk

gerektirmesi o iin tercihini olumsuz ynde etkilemektedir. Ayn ekilde bedensel alma
gerektiren ilere ynelik de olumsuz bir tutum sz konusudur.

in saygnl, baar hissi oluturmas, karar alma konumunda olmas, yeni beceri

kazandrmas da ne kmasa da nemsenen zelliklerdir.

Deneklerin demografik (ya, cinsiyet) ve sosyo-ekonomik (eitim, gelir) zelliklerine gre

apraz analizler yapldnda iyi bir ite aranan zellikler sralamasnda nemli deiimler sz
konusu olmasa da bu analizlerde baz detaylar gze arpmaktadr:
-

Genler iyi bir in kaza ve lm riski iermemesini daha fazla istiyor. Yallar ise
ite sorumluluk gerektiren ileri istemiyor.

Eitim dzeyi arttka sralama deimese de iyi bir ite aranan zelliklere verilen
puanlamada dalgalanmalar gereklemektedir. Dolaysyla eitimlilerin iten
beklentilerinin daha fazla farknda olduu sylenebilir.

Bir ite alma durumu iyi bir ite aranan zellikler konusunda nemli etki sahibi
bir deiken olarak ne kmaktadr. Grlen kiiler arasnda bir ite alanlarn iyi
bir ite aradklar en nemli zellik i garantisi iken, almayanlar iyi bir cret

beklemektedir. alanlar bedenen almay en altta bir yere yerletirirken

almayanlar daha yukarda bir yere koymaktadr.

almann Anlam

Aratrmaya katlanlara almann kendilerini iin anlamn ifade eden 6 ifade okunmu

ve 1-5 arasnda bir puanlamaya tekabl edecek ekilde kesinlikle katlmyorum (1);
katlmyorum (2); ne katlyorum ne de katlmyorum (3); katlyorum (4); kesinlikle
katlyorum (5) cevaplarn vermilerdir. Verilen bu cevaplara gre toplumda almann anlam
ve yerine dair bak alar analiz edilmitir.
Sizce almann insan iin anlam nedir?

Ortalama Skor
(1-5 Aras)

nsann yeteneklerini tam olarak gelitirebilmesi iin, bir ite almas gerekir

4,15

Bir ite almayanlar sonunda tembelleir

4,01

almak, topluma kar bir grevdir

3,88

siz kalmaktansa sevmediim bir ite de olsa almay tercih ederim

3,66

nsann nce kendine zaman ayrmas gerekir, i sonra gelir

3,32

almadan, bir i yapmadan para almakta bir saknca yoktur

2,38

almak toplumda bir deer olarak grlmekte, almamaya olumsuz baklmakta,

isizlikten de korkulmaktadr.

Katlmclar almadan bir i yapmadan para kazanmay doru bulmamaktadrlar.

sizlik toplumda ciddi bir korku olarak mevcudiyetini korumaktadr. Aratrmaya

katlanlar isiz kalmaktansa sevmedikleri bir ite almaya razdrlar. Benzer ekilde iten nce
kendisine zaman ayrmak konusunda kabul dzeyi yksek olsa da ifadenin katlmas kolay olan
aklna gre verilen cevabn dk olduu grlmektedir.

Aratrmaya katlanlar yksek dzeyde bir ite almann yeteneklerini tam olarak

gelitirebilmesi iin gerekli olduunu kabul etmektedirler. Benzer ekilde bir ite bir ite
almayanlarn tembelleecei dnlmektedir.

almann topluma kar bir grev olduu dncesi de genel bir kabule sahiptir.

Mesleki tibar Skalas

Gnmzde meslekler toplumsal yaamn temelini tekil etmektedir. Aratrmamz

neticesinde Trkiyede insanlarn toplumsal yaamdaki konumlar asndan mesleklere hala

ciddi bir nem verildiini grmek mmkndr. Milyonlarca gencin niversite snavna
katlarak mesleini semeye almas her yl ahit olduumuz eyler arasnda yer almaktadr.

Mesleklerin toplum nezdindeki itibar toplumsal yap iinde bireyin yerini belirlemesinin

yan sra i piyasalarn, ekonomik yapy, eitim ve istihdam sistemini yakndan

ilgilendirmektedir.

Aratrmada TKin Standart Meslekler Snflamasnn 3. dzey meslek gruplarndan

seilen 126 tekil meslein denekler tarafndan 1-100 aras olacak ekilde puanlanmas
istenmitir. Akabinde meslekler bu puanlara gre sralanarak mesleki itibar skalas
oluturulmutur.
EN STTEK 20 MESLEK
SIRA MESLEK
SKOR
Tp Doktoru
88,3
1
niversite Profesr 83,32
2
Hakim
82,17
3
retmen
80,98
4
Di Hekimi
79,5
5
General
78,31
6
Vali
78,15
7
Yzba
77,9
8
Bykeli
76,68
9
Mimar
76,23
10
Eczac
75,79
11
Psikolog
75,55
12
Makine Mhendisi
75,26
13
Genel Mdr (Kamu) 73,42
14
Elektrik Mhendisi 73,1
15
Avukat
72,87
16
Aratrma Grevlisi 72,84
17
Belediye Bakan
72,78
18
naat
Mhendisi
72,69
19
Astsubay
70,73
20

EN ALTTAK 20 MESLEK
SIRA MESLEK
SKOR
Pazarc
48,95
107
Svac
48,91
108
Balk (Balk avlayan kii) 48,87
109
Daktilograf
48,82
110
Boyac
48,67
111
Demirci
48,66
112
Tabelac
48,34
113
Bahvan
48,08
114
Bro Eleman / Ofisboy
47,87
115
Kasiyer
47,8
116
Evlerde alan Temizliki 47,54
117
Bulak
46,73
118
Bina-Bro Temizlikisi
45,87
119
Ayakkab Boyacs
45,63
120
amarc
44,65
121
Hamal
44,17
122
Otopark Grevlisi
44,11
123
Sokak Satcs / Seyyar Satc 41,45
124
Astrolog/Falc
27,41
125
Dansz
26,82
126

Listenin tamam dkmann sonunda yer almaktadr

Mesleklerin itibarlar ile kazanlar arasnda yakndan bir iliki gzlemlenmitir. Nitekim

aratrmada elde edilen veriye gre bir ite aranan zelliklerin banda iyi bir cret
gelmektedir. Dolaysyla yksek kazanc olan mesleklerin sralamada daha yukarda olduu
grlmektedir.

Yksek kazanc tamamlar bir biimde meslei elde etmek iin nitelikli ve uzun bir eitimin

gerekmesi, iin kol gcne dayanmyor oluu, topluma faydas ve gndelik hayatta
karlalmas da mesleki itibar olumlu etkileyen etkenler arasnda yer almaktadr.

Genellikle i garantisi olan mesleklerin itibarnn daha yksek olduu grlmektedir.

Bedensel alma gerektiren iler genellikle masa ba iler olarak tabir edilen zihinsel

emek gerektiren ilere gre daha dk puanla puanlanmaktadr.

Aratrma kapsamnda toplumda ideal bir iin dzenli ve alma ortam rahat olan i olarak

grld anlalmaktadr.

niformal meslekler olarak tabir edilen meslekler (General, Hekim, Hemire, Polis vb.)

genellikle eitim ve gelir bakmndan kendilerine benzeyen mesleklerden daha itibarldrlar.

Mesleklerle ilgili puanlama genellikle homojendir. Yaplan regresyon analizlerine gre

mesleklerin itibarnn puanlamas yerleim yeri, ya, cinsiyet, gelir ve eitim gibi deikenlere
gre topluca anlaml bir deiim gstermemektedir. Bunlar arasndan sadece eitimin dk bir
anlamllk dzeyinde mesleki itibar skorlar zerinde etkili olduu grlmektedir.

Benzer ekilde mesleklerin itibar puanlamalar ile ilgili standart sapmalar dktr. Bu da

deiik toplum kesimlerinin mesleklerle ilgili grnn birbirinden ok fazla uzak olmadn,
mesleklerin sosyal itibarlar ile ilgili toplumda genel bir uyumun olduu grlmektedir.

Sralamada en yukarda mesleklerle ilgili daha fazla konsenss varken aaya doru

gidildike bu konsenss yerini ayrmaya brakmaktadr. Ancak bu ayrma genel sralamadaki

ortalamay dengeleyecek bir biimde iki tarafa doru gereklemektedir. Standart sapmalara
bakldnda puanlamadaki en dk standart sapmaya sahip mesleklerin ilk alt srasyla unlar
olduu grlmektedir: Tp Doktoru, retmen, Di Hekimi, Mimar, Eczac ve niversite
Profesr. Standart sapmas en yksek meslekler ise unlardr: Maden isi, Hamal,
Milletvekili.

Hakknda ideolojik yarglarda bulunulabilecek imam, general, milletvekili gibi baz

mesleklerle ilgili puanlama dnya gr ve yaa gre ciddi deiimler gstermektedir.

Hakknda cinsiyete gre yarglarn deiebilecei Astrolog/Falc, Dansz, Temizliki gibi

mesleklerle ilgili puanlamalar erkekler ve kadnlar arasnda farkllamaktadr.

Aratrmann yapld zaman diliminde Soma ve Ermenekte yaanan maden kazalar

maden iilerine kar duygusal bir yaknlamaya neden olmutur. Bu sebeple maden iisinin

zellikle baz kadn denekler tarafndan benzer ii grubundan daha yksek puanlandn
grmek mmkndr. Bu da maden iisinin sralamadaki yerini yukarya tamtr. Dzeltilmi
mesleki itibar skalasnda bu etkilerin ortadan kalkaca dnlmektedir.

ARATIRMANIN RNEKLEM DETAYLARI

Kr
305
14%
Erkek;
1126;
51%

Kent
1914
86%

Kadn;
1093;
49%

rneklemin Ya Dalm
384
%17,31

18-25

574
% 25,86

26-35

486
%21,92

266
%11,98

rneklemin
Dalm 56-65
36-45 Eitim
46-55

66+

321
%14,6

287
%13,1

168
%7.7

140
%6,31

712
%32,5

680
%31

Okur-yazar
deil/ bir okul
bitirmemi

347
%15,63

24
%1,1
Ilkokul (5 yil)

Ilkogretim ve
Ortaokul (8 yil)

Lise

Universite

Lisansst

ARATIRMADA YER ALAN 126 MESLEN TBAR SIRALAMASI

SIRA MESLEK
1
Tp Doktoru
2
niversite Profesr
3
Hakim
4
retmen
5
Di Hekimi
6
General
7
Vali
8
Yzba
9
Bykeli
10
Mimar
11
Eczac
12
Psikolog
13
Makine Mhendisi
14
Genel Mdr (Kamu)
15
Elektrik Mhendisi
16
Avukat
17
Aratrma Grevlisi
18
Belediye Bakan
19
naat Mhendisi
20
Astsubay
21
Hemire
22
Milletvekili
23
Polis Memuru
24
Genel Mdr (zel Sektr)
25
Yazar
26
tfaiyeci
27
Veteriner
28
mam
29
zel irkette Mdr
30
Bilgisayar Yazlm ve Uygulama Gelitiricisi
31
Biyolog
32
Ekonomist
33
Fizyoterapist
34
Muhasebeci
35
Sosyolog
36
Halkla likiler Uzman
37
Kimyager
38
Web Tasarmcs
39
Ebe
40
nsan Kaynaklar Uzman
41
Otel ve Restoran Mdr
42
Maaza Mdr
43
Gemi Makinisti
44
evirmen
45
Gazeteci

ORT.
SKOR
88,3
83,32
82,17
80,98
79,5
78,31
78,15
77,9
76,68
76,23
75,79
75,55
75,26
73,42
73,1
72,87
72,84
72,78
72,69
70,73
70,57
69,72
69,66
68,83
68,64
68,2
67,66
67,61
66,66
66,11
65,24
64,94
64,41
64,23
64,05
63,88
63,86
62,63
62,16
61,8
61,56
61,28
60,82
60,77
60,7

46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92

Laborant
Vergi Memuru
statistiki
Sosyal Hizmet Uzman
Teknisyen
Maden isi
Vin vb. Operatr
ifti
Spor Antrenr
St rnleri malats
Makine Operatr
Futbol Hakemi
Aktr
Dekoratr
A
Mekanik ve Elektronik Makine Montajcs
Ktphaneci
Lokomotif Srcs
Postac
Reklam ve Pazarlama Uzman
Spiker
Muhtar
Kameraman
Otobs ofr
Frnc
naat Ustas
antiye efi
Ahap Mobilya malats
Seyahat Rehberi
Broker (Menkul Kymetler ve Finans Alm
Satmclar ve Araclar)
Marangoz
Veznedar
Tesisat (Elektrik, Su, Bina)
Gvenlik Grevlisi
Ynetici Sekreteri
Hastabakc
Kasap
Basmc (Matbaac)
Ormanc
Terzi
Gardiyan
Gemi Tayfas
naat isi
Anketr
Besici
Sigorta Sat Temsilcisi
Oto Tamircisi

60,59
59,95
59,21
59,1
58,94
58,83
58,62
58,41
57,74
57,47
57,43
57,08
57,07
56,86
56,47
56,47
56,44
56,32
56,22
56
55,75
55,72
55,54
55,39
55,24
54,8
54,74
54,6
54,46
54,32
54,25
54,05
53,95
53,85
53,72
53,66
53,48
53,4
53,37
53,37
53,1
52,94
52,69
52,47
52,45
52,03
51,91

93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126

Kaynak
ocuk Bakcs
Arc
Emlak
Taksi ofr
Kuafr
Maaza Sat Eleman
Stdyo Fotorafs
Resepsiyonist
p
Ayakkab Yapmcs / Tamircisi
Tarm isi / Irgat
Sekreter
Garson
Pazarc
Svac
Balk (Balk avlayan kii)
Daktilograf
Boyac
Demirci
Tabelac
Bahvan
Bro Eleman / Ofisboy
Kasiyer
Evlerde alan Temizliki
Bulak
Bina-Bro Temizlikisi
Ayakkab Boyacs
amarc
Hamal
Otopark Grevlisi
Sokak Satcs / Seyyar Satc
Astrolog/Falc
Dansz

51,61
51,59
51,31
51,11
51,07
51,01
50,71
50,51
50,37
50,09
50,07
50,07
49,61
49,54
48,95
48,91
48,87
48,82
48,67
48,66
48,34
48,08
47,87
47,8
47,54
46,73
45,87
45,63
44,65
44,17
44,11
41,45
27,41
26,82