Univerzitet u Tuzli

Mainski Fakultet
Odsjek: Proizvodno mainstvo
Tuzla, 17.07.2016.godine

SEMINARSKI RAD
Predmet: Terotehnologija
Tema: Preventivno odravanje

Student: Mujezinovi Lejla

Br. Indeksa: II-408/10

Prof:

Dr.sc.

Slaan

Lovri,

docent

SADRAJ
POPIS SLIKA

1. UVOD

2. ODRAVANJE I METODE ODRAVANJA

3. PREVENTIVNO PLANSKO ODRAVANJE

3.1. ienje i podmazivanje

3.1.1. ienje

3.1.2. Podmazivanje

3.1.2.1 Razvoj programa podmazivanja

3.1.2.2. Pregled stanja i kontrola ispravnosti

11

3.2.1 Planiranje pregleda

13

3.2.2. Metode za identifikaciju stanja pri pregledu

14

3.2.3. Sprovoenje preventivnog pregleda i izvetaj

15

4. ODRAVANJE PREMA STANJU

15

4.1. Odravanje prema stanju OSOBLJE za realizaciju

16

5. Prednosti i nedostatci preventivnog odravanja

17

6. ZAKLJUAK

19

POPIS SLIKA
Sl.1 Podjela odravanja 5
Sl. 2. Algoritam za obnavljanje podmazivanja maine ...................................................................8
Sl.3 Nain odluivanja i kriterijumi za izvoenje pregleda stanja tehnikog sistema11
Sl.4 Uticaj vremenskog intervala izmeu pregleda na trokove odravanja.......................14

1. UVOD
Svi tehniki sistemi podlijeeu procesu fizikog i ekonomskog zastarjevanja. U toku
eksplotacije maina je izloena dejstvu okoline i unutranjem dejstvu. U dejstva okoline
spada: vlaga, praina, toplota, vibracije i sl., dok je izvor unutranjeg dejstva sama
maina (sila, brzina, temperatura, oscilacije, tehnoloko i eksplotaciono naslijee i dr.).
Na osnovu ovih dejstava i niza drugih procesa (habanje, deformacije materijala i
elemenata maine, dejstvo korozije i dr.) definisan je tehniki vijek tehnikih sistema.
Pravilan izbor strategije odravanja u toku perioda koritenja je jedan od faktora koji
utie na produenje tehnikog vijeka maine.
Da bi jedna maina ispravno radila u odreenom vremenskom periodu neophodno je da
se na odgovarajui nain odrava. Ovo se posebno odnosi na maine koje tokom
vremena mogu otkazati vie puta i koje se moraju vie puta popravljati. Kod njih se
odravanje sprovodi u cilju spreavanja i odlaganja pojave otkaza (preventivno
plansko odravanje).
Osim ovih aktivnosti preventivno odravanja obuhvata i nadzor, kontrolu, reviziju,
podeavanje i poboljanje procesa eksploatacije. Sve ove aktivnosti podrazumijevaju
savreno vladanje procesima proizvodnje.
Zbog svog znaaja i sloenosti na preventivno odravanje treba obratiti posebnu panju
u procesu proizvodnje, a o metodama, vrstama i planovima za sprovoenje bie rijei u
ovom seminarskom radu.

2. ODRAVANJE I METODE ODRAVANJA

Proces odravanja predstavlja skup svih aktivnosti koji se sprovode u cilju otklanjanja
otkaza i spreavanja njihove pojave. Odravanje ima za cilj da pomou odreenih
aktivnosti odrava radnu sposobnost maine na odreenom nivou, ili da je ponovo
dovede u stanje potrebne radne sposobnosti. Odravanje doprinosi direktno poveanju
produktivnosti maina, smanjenju zastoja i trokova proizvodnje, a od posebnog znaaja
je za ekonomino i racionalno poslovanje.
Osnovna podjela odravanja data je na slici 1.
ODRAVANJE

KOREKTIVNO

PREVENTIVNO

NEPLANSKO

PLANSKO

PREMA STNJU

-NEOEKIVANI
OTKAZ
-POPRAVKA

-PERIODINO
(FIKSNI
INTERVALI)

-PREMA POTREBI
(PROMENLJIVI
INTERVALI)

POBOLJANJE
KARAKTERISTIKA
TEHNIKOG SISTEMA

-MODIFIKACIJA
-REKONSTRUKCIJA

Sl.1 Podjela odravanja

Moe se rei da postoje tri osnovne metode odravanja i dvije glavne podgrupe
preventivnog odravanja. U praksi se najee sreemo sa njihovim kombinacijama.
Metoda prevantivnog odravanja podrazumijeva da se na tehniki sistem deluje prije
otkaza sa zadatkom da se sprijei pojava stanja U OTKAZU, odnosno zadri stanje
sistema u traenoj funkciji (U RADU) u to duem vremenu. Kao to se vidi na slici 1
prventivno odravanje moe biti plansko i prema stanju.

3. PREVENTIVNO PLANSKO ODRAVANJE

Preventivno odravanje glavne karakteristike:
-

Planirano, intervali realizacije fiksni (periodino) ili promenljivi (prema

potrebi/pokazateljima).
Obuhvata niz aktivnosti u cilju spreavanja otkaza i odravanja sistema u
radnom stanju.
Blagovremeno i unapred otklanja uzroke eventualnih potencijalnih otkaza.

Pod pojmom preventivno-plansko odravanje podrazumijevaju se fiksni intervali

(nedjelja, mjesec, kvartal, sezona ili neki drugi interval) u kojima se izvode odreene
aktivnosti. Ovi intervali mogu biti konstantni ili se mogu mijenjati.
5

Dva glavna elementa preventivnog odravanja sa fiksnim intervalima su tehnoloki

postupak i disciplina.
Uspjena primjena odreenog tehnolokog postupka je zasnovana na:
1. Detaljnom spisku opreme koja se odrava,
2. Glavnom godinjem planu preventivnog odravanja iz koga proizilaze
mjeseni, nedjeljni i dnevni zadaci,
3. Odreivanju odgovornog osoblja za sprovoenje predvienih zadataka,
4. Kontroli obavljenih zadataka,
5. Izvetaju koji ukazuje na to kada je preventivna aktivnost sprovedena i kada
je treba ponovo uraditi i
6. Izvoenju korekcije kod pojave bilo koje greke, nedostatka ili kvara.
Postoje dvije vrste preventivnog odravanja, koje imaju najvei praktini znaaj:
- Preventivno odravanje koje se zasniva na informacijama o pouzdanosti, na
empirijski utvrenim raspodelama verovatnoa vremena do pojave otkaza, za
posmatrani tehniki sistem, njegove elemente i sklopove.
- Preventivno odravanje koje se pored informacija o pouzdanosti zasniva i na
stalnom sistemskom praenju rada posmatranog tehnikog sistema.

3.1. ienje i podmazivanje

3.1.1. ienje
Savreni red i istoa su osnova za uspjeno sprovoenje preventivnog odravanja.
ienje predstavlja operaciju uklanjanja svih za normalnan rad tehnikog sredstva
tetnih i nepotrebnih materijala. U ienje spada i pranje i produhavanje elemenata ili
kompletnog tehnikog sredstva. Tako na primer zbog prisustva metalnih opiljaka i
raznih fluida i gasova, dolazi do brzog starenja i habanja zaptivnih elemenata od gume,
te zakljuujemo da je ovo posljedica nedovoljnog ienja i da moe dovesti do veih
oteenja i ozbiljnijih otkaza na opremi.
ienje se sprovodi svakodnevno, a sredstva za ienje i njihova koliina posebno se
odreuje za svako sredstvo i organizacionu jedinicu. Obimnija ienja se najee
izvode nedjeljno i mjeseno.
ienje tehnikih sredstava obavljaju rukovaoci sredstava, a za istou na generalnom
planu je u najveem broju sluajeva zaduena posebna sluba.

3.1.2. Podmazivanje
Podmazivanje obuhvata: ienje i ispiranje kliznih povrina, provjeru stanja maziva
(koliine i svojstva), dopunjavanje i dolivanje utroenih koliina maziva i njihovu
zamjenu na predvienim mjestima.
Podmazivanje maina ima za cilj da se mazivom rastave nalijeue pokretne povrine
maine, kako bi se trenje izmeu ovih povrina prenijelo na mazivo. Takoe
premazivanje titi povrine koje nisu obojene, a na koje djeluje korozija ili hemikalije.
Mazivo obezbjeuje smanjenje zagrijavanja kontaktnih elemenata i sprjeava iznoenje

produkata habanja iz zone kontakta, obrazujui sloj odgovarajue debljine, nosivosti i

otpornosti.
Pravilno podmazivanje uva radnu sposobnost maine i produava njen tehniki vijek.
Vrste i kvalitet maziva koja se upotrebljavaju zavise od konstrukcionih oblika i
dimenzija delova koji se podmazuju, od optereenja i brzine pomjeranja ovih povrina,
od temperature na mjestu podmazivanja i okolini maine, od djelovanja tehnolokog
procesa i radne okoline na oksidaciju i hemijsko nagrizanje povrina maine. Vrste
maziva koja se koriste su: ulja ili masti za podmazivanje, ulja za hlaenje i podmazivanje,
maziva za zatitu kliznih povrina i sl. Samo podmazivanje moe da se vri nanoenjem
maziva na povrine, kapanjem ulja i cjeenjem masti i dovoenjem ulja i masti na
povrine pod pritiskom.
Za svaku mainu treba sastaviti kartu podmazivanja dijelova i premazivanja povrina.
Ova karta treba da sadri naziv i oznaku maine, emu maine, oznake mjesta koja se
podmazuju i premazuju, vrste i koliine maziva, vremenske razmake ponavljanja ovih
operacija, postupak i normu vremena operacija podmazivanja i premazivanja uz
navoenje sloenosti posla. Na osnovu navedene karte sastavljaju se operativni i
osnovni planovi podmazivanja i premazivanja maine.
U proizvodnim sistemima sa raznovrsnom opremom, mora biti postavljena stroga
procedura koja osigurava da e oprema biti oiena i podmazana prema tano unapred
odreenom planu.

Podm azivanje m aine

- i enje i podm azivanje kliznih povrina

- Provera stanja maziva
- Dolivanje m aziva
- Stanje maziva

Da

Da

Da li odgovara
p rojektovanim reim ima
eksoloatac ije ma ine

Pre dvieno i definisa no u

proizvoa koj dokum enta ciji

Ne

Ne

Predvi anje:
- Vrste m aziva
- Koli ine m aziva
- Vreme zamene
- Mesta koja se podmazuju
- Vremenske termine podmazivanja

Usaglaavanje proizvoa ke
preporuke sa realnim uslovim a

Konsultovanje stru njaka-spec ijaliste

za p od mazivanje
Sprovoenje strogim
pridravanjemproizvia kih
preporuka

Operativni i osnovni plan

podm azivanje i p rem azivanja
- Godinji
- Mese ni
- Nedeljni
- Dnevni

Realizac ija prim enom na odgovaraju oj ma ini

Kratka pod mazivanja delova i prem azivanja povrina

Ne

Da li zad ovoljava realne uslove

eksploatac ije

Analiza integ ralnog karaktera odstupanja parametara

Unoenje podataka u ra unar

Kraj

Sl. 2. Algoritam za obnavljanje podmazivanja maine

3.1.2.1 Razvoj programa podmazivanja

Postoje etiri glavna izvora informacija za razvoj dobrog programa podmazivanja. Ovi
izvori su:
1. Proizvoa opreme,
2. Prodava maziva,
3. Ostali korisnici opreme i
4. Sopstvena iskustva.
Podmazivanje je najvaniji segment preventivnog odravanja. Inicijalne smjernice za
njegovo izvoenje dobijaju se od proizvoaa opreme koji posjeduje znaajna iskustva u
ovoj oblasti. Najvei broj iskustava dolaze iz njihovih laboratorija i iz proizvodnih uslova.

Takoe, isporuioci maziva mogu biti izvor informacija. esto investiraju odreena
sredstva (novac, vrijeme i napor) u razvoj sopstvenih ureaja (za ispitivanje najboljeg
maziva i intervala odnosno uestalosti njegove zamjene) za potrebe potroaa.
Uspjeni proizvoai i prodavci maziva uvode informativne servise u kojima kroz
transfer znanja dobijaju nove informacije od korisnika i plasiraju iskustva dobijena od
strane velikog broja potroaa na sopstvenoj opremi koja mogu biti od dragocjene
koristi.
Da bi se postavio program podmazivanja sa tano definisanim metodama, aktivnostima,
intervalima i odgovornim licima za sprovoenje, neophodno je uvesti odgovarajuu
dokumentaciju i kodiranje. Kodovi za program podmazivanja su dati u tabeli 1.
1. METOD PRIMENE
Kod
Znaenje
ASP
Automatski sistem za podmazivanje
BUM
Boca sa uljem i mazalicom
CPU
Cirkulaciono podmazivanje uljem
MM
Mazalice za mast
MSP
Mehaniki sistem za podmazivanje
MF
Mazalica sa fitiljom
PB
Podmazivanje bukanjem
PK
Podmazivanje kapanjem
PM
Punjenje mau
PPP
Pitolj za podmazivanje pod pritiskom
PRU
Podmazivanje iz rezervoara sa uljem
PSP
Pneumatski sistem za podmazivanje
RP
Runo podmazivanje
RPU
Runo podmazivanje uljem
UK
Uljno kupatilo
UM
Uljna magla
II. AKTIVNOSTI
I
ienje
PST
Pregled stanja
ISP
Isputanje
POD
Podmazivanje
PRO
Pramena
PRV
Provera
III. INTERVAL
S
Na svaki sat
D
Dnevno
N
Nedeljno
M
Meseno
G
Godinje
KTN
Kada tehniki sistem neradi
KTR
Kada tehniki sistem radi
IV. ODGOVORNO LICE
BO
Bravar za odravanje
EO
Elektriar iz odravanja
MO
Majstor iz odravanja
OP
Operator na maini
PO
Podmaziva

Tabela 1.
Dva najvanija faktora kod bilo kog programa podmazivanja su kvalitet i kvantitet
maziva.
Kvalitet odnosno karakteristike maziva moraju biti odabrane tako da zadovolje
postavljene zahtjeve sa aspekta uslova eksploatacije.
Kvantitet odnosno koliine maziva potrebnih za podmazivanje kreu se od nekoliko kapi
u minuti, pa do kompletnih uljnih kupatila u kojima su tehniki sistemi potopljeni pri
9

obavljanju funkcije. Nedovoljna koliina maziva je nepovoljnija u poreenju sa vikom

maziva, ali i kod prekomjerne koliine mogu nastupiti znaajni problemi (npr.
pregrijavanje elemenata tehnikog sistema i pojava pjene).
Kod podmazivanja najbolje je pridravati se uputstva proizvoaa. Ova uputstva obino
sadre: mjesto koje se podmazuje, vrstu maziva (ili alternativno rjeenje), aktivnost koju
treba sprovesti, broj radnih sati kada to treba uiniti, potrebnu koliinu maziva itd.
Najvaniji korak u razvoju programa podmazivanja je odreivanje odgovornog lica za
njegovo sprovoenje. U velikom broju proizvodnih sistema sprovodi se veoma dobra
praksa po kojom odgovornost za ienje i podmazivanje opreme pripada operatoru koji
mora da bude obuen za sprovoenje gore pomenutih preventivnih aktivnosti. Kod
velikih proizvodnih sistema ovaj posao bi trebalo da obavlja inenjer.
Za uvoenje programa podmazivanja treba po fazama sprovesti sljedee aktivnosti:
1. Identifikovati svaki tehniki sistem koji zahtijeva podmazivanje,
2. Obezbjediti da se svaki tehniki sistem jednoznano identifikuje, prvenstveno
preko uoljivo prikazanog broja (ifre),
3. Obezbjediti evidenciju sa tanom fizikom lokacijom tehikih sistema,
4. Definisati taan poloaj svakog tehnikog sistema koji treba da bude
podmazan,
5. Odrediti mazivo koje treba da bude koriteno,
6. Definisati najbolji metod primjene,
7. Utvrditi frekventnost ili interval podmazivanja,
8. Definisati da li oprema bezbjedno moe biti podmazana dok radi ili je treba
iskljuiti iz eksploatacije,
9. Odrediti ko e biti odgovoran za bilo kakav meusobni nesporazum,
10. Standardizovati metod podmazivanja,
11. Povezati sve naprijed navedene elemente u program podmazivanja,
12. Uvesti proceduru za uvanje i rukovanje mazivima,
13. Procjeniti koja su to nova maziva sa aspekta savremenog razvoja i
14. Uvesti metodologiju za brzu intervenciju ako doe do problema kod primjene
nekog maziva.
Najbolje je da jedna osoba u okviru slube odravanja bude zaduena i snosi svu
odgovornost za kontinuitet i cjelovitost sprovoenja programa podmazivanja.
Primarni zadaci za jednu takvu osobu bili bi:
1. Osnivanje grupe za podmazivanje i utvrivanje tanog programa rada,
2. Definisanje organizacije, prostora i trajektorije pri izvoenju aktivnosti
podmazivanja,
3. Podjela odgovornosti po pojedincima,
4. Obuka podmazivaa,
5. Obezbjeenje snabdijevanja iz magacina i poslovanje sa mazivima,
6. Uspostavljanje povratne veze za praenje nepravilnosti i usavravanje
podmazivanja,
7. Razvoj kompjuterizovanog programa podmazivanja i sistema za kontrolu, kao
dijela programa preventivnog odravanja,
8. Motivisanje osoblja na poslovima podmazivanja da provjeravaju opremu sa
aspekta pojave drugih moguih problema i sprovode odreene aktivnosti
odravanja i
9. Osiguranje kontinualnosti rada grupe za podmazivanja.

10

3.1.2.2. Pregled stanja i kontrola ispravnosti

Za ovu vrstu aktivnosti kod nas sreu i pojmovi: tehniki pregled, periodini pregled ili
engleski - inspekcija. Zadatak pregleda svodi se na identifikaciju oteenja i poetka
otkaza, odnosno pravovremeno spreavanje otkaza. Preventivni pregledi ne predviaju
vee demontae, koje su potencijalni izvor otkaza.
Pregled stanja tehnikog sistema predstavlja aktivnost koja se unaprijed planira. Pri
tome se stanje tehnikog sistema utvruje preko stanja komponenata ili na primjer
preko izlaznog kvaliteta proizvoda koji se stvara pomou navedenog sistema.
Prvo pitanje koje se uvijek postavlja je: ta podvrgnuti pregledu? Kriterijumi za
odluivanje su dati na slici 3.

DA LI SE
PREGLED
ZAHTEVA SA
ASPEKTA
SIGURNOSTI

DA

NE

DA LI OTKAZ
MOE IZAZVATI
VE A OTE ENJA

DA

NE

DA LI JE SISTEM
SA REZERVNIM
PODSISTEMOM

POPRAVITI
POSLE POJAVE
OTKAZA

REDITI PREGLED
TEHNI KOG
SISTEMA

DA
NE

NE

HOE LI
KOD OTKAZA DOI
DO UNITENJA
PROIZVODA U
PROCESU
DA

U OKVIRU
STANDARDNIH
VREDNOSTI

DEFINISATI
FAKTOR STANJA
TEHNI KOG
SISTEM A
Ks

PREVAZILAZI
STANDARDNE
VREDNOSTI

Sl.3 Nain odluivanja i kriterijumi za izvoenje pregleda stanja tehnikog sistema

11

Izraz koji se koristi za definisanje faktora stanja tehnikog sistema ima oblik:
Ks

N ot C p Cgp C po
C pa N pa

Pri tome je:

Not - godinji broj otkaza na tehnikom sistemu,
Npa - godinji broj ciklusa preventivnih aktivnosti na tehnikom sistemu,
Cp - srednji trokovi popravke,
Cgp - trokovi zbog gubitka u proizvodnji,
Cpo - trokovi popravke ostale opreme, koja je otkazala zbog pojave otkaza na
posmatranom tehnikom sistemu i
Cpa - srednji trokovi preventivne aktivnosti.
Kako se iz formule moe zakljuiti, oprema sa veom vrijednou faktora stanja je
znaajnija i kod nje treba intezivirati preglede i ostale aktivnosti iz oblasti preventivnog
odravanja.
Ako se pogreno odabere tehniki sistem za pregled (ili njegovi sastavni elementi) moe
doi do pojave veoma visokih trokova odravanja. Program preventivnog odravanja
treba da sadri veliki broj pregleda i mali broj popravki (podeavanje, zamjena
dotrajalih elemenata itd.).
Pregled stanja tehnikog sistema obuhvata dvije osnovne grupe aktivnosti i to:
preventivni pregled ima za cilj da se uz to manje ulaganje utvrdi stanje
tehnikog sistema. Na ovaj nain se dobijaju dragocjene informacije koje
slue za izvoenje radova na tehnikom sistemu, spreava se pojava
otkaza i zadrava eksploataciona pouzdanost na zahtijevanom nivou.
kontrolni pregled za ije sprovoenje obavezuje zakon. U veini sluajeva
oni se izvode na tehnikom sistemu u cilju spreavanja zagaenja okoline i
zatite od poara i eksplozije. Krajnji cilj im je da se utvrdi nivo sigurnosti i
zatite radnog osoblja i okoline pri eksploataciji tehnikih sistema.
Takoe, pomou njih se odreuje i stanje pojedinih funkcionalnih cjelina
tehnikog sistema.
U nastavku je dat primjer preventivnog pregleda alatnih maina. On obuhvata:
tehniki pregled stanja sastavnih komponenata, podsklopova, sklopova i
agregata,
pregled funkcionalnosti.
Obe kategorije pregleda vre se istovremeno. Pregled funkcionalnosti vri se sa: radi-ne
radi, ili: radi dobro-loe.
Struktura operacija kod alatnih maina na mehanikom dijelu je:
1. skidanje i otvaranje poklopaca na sklopovima, radi pregleda, zamjene
istroenih i oteenih dijelova,
2. regulisanje zazora vretena i navrtki nosaa alata, vretena i nazubljenih
poluga,
3. regulisanje zazora radnog vretena,
4. provjera funkcionisanja ukljuivanja i iskljuivanja ruica prenosnika i
pomonog kretanja,
5. regulisanje spojnica i konica,
12

6. regulisanje lakoe kretanja radnih sklopova, nosaa alata, klizaa, provjera

horizontalnosti, vertikalnosti, rastojanja ureaja i maine,
7. pregled uparenih elemenata da nisu oteeni u vidu riseva,
8. pritezanje i regulisanje opruga,
9. ienje vijanih parova, koji su u pokretu,
10. provjera ispravnosti graninika i prebacivaa,
11. ienje lanaca i kaieva, provera zategnutosti, ako su istroeni zamjeniti ih ili
evidentirati da je potrebna zamjena,
12. pregled zaptivenosti reduktora,
13. pregled sistema za hlaenje i podmazivanje, pritegnuti spoljne navrtke ako
curi fluid,
14. pregled zatitnih i elektrozatitnih ureaja, ako su poskidani namjestiti ih ili
obavijestiti odgovorno lice za HTZ,
15. pregled hidropneumatske instalacije, da ne proputa radni fluid,
16. zamjena ulja i podmazivanje oznaenih mjesta prema terminskoj karti.

3.2.1 Planiranje pregleda

Kada se donese odluka o tome koja e sve oprema biti uvrtena (kroz program
odravanja) za pregled stanja, sljedei korak je vezan za planiranje intenziteta pregleda.
Da li e pregled biti dnevni, nedeljni, mjeseni, polugodinji ili godinji, odluuje se
poslije analize tehnikog sistema. Neki od izvora informacija neophodnih za donoenje
pravilne odluke su:
uputstvo za odravanje i rukovanje,
iskustvo osoblja na odravanju i
isporuioci rezervnih delova.
Vremenski razmak izmeu pregleda zavisi od starosti opreme. U poetku i pri kraju
eksploatacije dolazi do estih pojava otkaza to znai da u navedenim periodima treba
intenzivirati preglede.
Sa aspekta uestalosti izvoenja, pregledi stanja se mogu grupisati u tri klase i to:
a) preobimni,
b) optimalni i
c) nedovoljni.
Navedena podela je izvrena prema nivou trokova koji se pri tome pojavljuju slici 4.

13

CD
TROKOVI PROIZVODNJE
ZBOG OTKAZA OPREME

TROKOVI PREGLEDA
STANJA

Tp

Sl.4 Uticaj vremenskog intervala izmeu pregleda na trokove odravanja

I kratak i dug vremenski interval (Tp) izmeu pojedinih pregleda moe bitno uticati na
poveanje trokova odravanja (Co).
Najbolje je da se u konkretnom sluaju paralelno prate trokovi i intenzitet otkaza pri
unaprijed definisanom vremenskom intervalu izmeu pojedinih pregleda. Ukoliko je
intenzitet pojave otkaza mali, moe doi do preobimnog izvoenja pregleda i tada treba
poveati vremenski interval izmeu pojedinih pregleda. Nasuprot tome, ako je intenzitet
pojave otkaza veliki, treba skratiti vreme izmeu pregleda.

3.2.2. Metode za identifikaciju stanja pri pregledu

Kod izbora metode, osnovno je da se testovi sprovode bez razaranja elemenata i
demontae tehnikog sistema jer kod svake demontae i ponovne montae dolazi do
promjene geometrije i uslova ostvarivanja kontakta. To dovodi do poveanog intenziteta
habanja zbog ponavljanja faze uhodavanja.
Uobiajeno koritenje metoda za identifikaciju stanja zasnovane su na:
1. Ljudskim ulima (vid, miris, sluh, ukus i dodir).
2. Registrovanju temperature (pomou termometra, termopara, termistora,
termoosetljive boje, infracrvenog zraenja i protoka toplote).
3. Registrovanju vibracija i habanja (mjeraem ubrzanja brzine i pomjeranja,
udarnim impulsom, stetoskopom i mjeraem duina (mehanikim,
elektrinim, laserskim itd.)).
4. Registrovanju defekata u materijalu (magnetizam, penetrirajue boje,
vrtlone struje, radiografija, ultrazvuk, tvrdoa, zvuna rezonanca,
emitovanje korone i optiko vlakno).
5. Registrovanju taloenja, korozije i erozije (ultrazvuk, radiografija, katodni
potencijal i teina).
6. Registrovanju protoka i pritiska (koritenjem neonsko-freonskog detektora,
manometra i mikroturbinskog mjeraa).
7. Registrovanju elektrinih parametara (mjeraem neispravnosti kablova,
mjeraem frekvencije, mjeraem faznog ugla, univerzalnim instrumentima za
provjeru elektrinih kola i mjeraem napona u prelaznim procesima).
8. Registrovanju optereenja (dinamometrima (mehaniki, hidraulini i
elektrini)).
14

9. Registrovanju fiziko-hemijskih veliina (spektrografom, mjeraem vlanosti,

mjeraem gasova O2 i CO2, mjera pH vrednosti, mjeraem viskoziteta i
mjeraem prisustva metalnih estica u sredstvu za podmazivanje).
U naoj metalopreraivakoj industriji kod pregleda stanja, osoblje na ovim poslovima
se skoro iskljuivo oslanja na svoja ula, a u rjee se sree neki drugi pristup. Kada su u
pitanju ljudska ula, treba znati da pouzdanost identifikacije stanja pomou njih
iskljuivo zavisi od iskustva i obuenosti mada ljudska ula nisu u stanju da uoe male
promene kod veliina koje registruju.

3.2.3. Sprovoenje preventivnog pregleda i izvetaj

Preventivni pregled opreme izvodi osoba iz funkcije odravanja, a najbolje je da u njemu
uestvuju oni koji opremu najbolje i poznaju. Najbolje je organizovati specijalnu obuku
osoblja iz odravanja za poslove preventivnih pregleda odreenih tehnikih sistema.
Izvetaj o pregledu treba da bude jednoznaan, koncizan, pregledan i lak za itanje.
Kompletna dokumentacija vezana za preventivni pregled treba da sadri:
1. Taan naziv tehnikog sistema (podsistema), identifikacijski broj i lokaciju,
2. Opis aktivnosti (na osnovu ega slijedi izvjetaj),
3. Uestalost pregleda,
4. Izvrioce i odgovorno lice,
5. Neophodnu instrumentaciju,
6. Vrijeme trajanja pregleda i
7. Koordinaciju (na primjer sa proizvodnjom).
Na osnovu neispravnosti otkrivenih kroz pregled, izdaje se zahtjev za popravku.
U procesu preventivnih pregleda otklanjaju se otkazi koji traju krae vrijeme (krae od
jednog sata), prirunim alatom, s tim da se ne remeti proces proizvodnje. Kada ti uslovi
nisu ispunjeni otkaz se ne otklanja, ve se informie neposredna tehnika priprema
preko radnog naloga ili izvetaja o otkazu. Oteenja i otkazi koji su otklonjeni prilikom
tehnikog pregleda, ne spadaju u nadlenost preventivnih pregleda ienja i
podmazivanja.

4. ODRAVANJE PREMA STANJU

Zasnovano je na periodinom ili neprekidnom praenju (monitoringu) tehnikih sistema i
registrovanju problema koji dovode do pojave otkaza.
Preporuuje se za tehnike sisteme kod kojih se zahtijeva velika bezbednost i
pouzdanost u radu.
Nadzor i praenje je bolje ukoliko je sistemski podran (informacioni sistem), to
poskupljuje sistem koji se prati.
Odravanje tehnikog sistema vri se po potrebi tj. kada pojedini pokazatelji ukau na
mogunost otkaza ili pokau degradaciju performansi sistema.
Odravanje tehnikog sistema se vri u pravom trenutku.
Najnoviji nain odravanja tehnikih sistema.
Zasnovano na sljedeim karakteristikama:

15

 plan i program odravanja se definie na osnovu velikog broja dijagnostikih

parametara i podataka koji nam omoguavaju uvid u stanje tehnikog sistema i njegovih
sastavnih funkcionalnih celina;
do realizacije dijagnostikih parametara dolazi se zapaanjem koja se, izmeu ostalog,
mogu klasifikovati na sljedei nain:
- vizuelno koristei jednostavne instrumente (lampa, stroboskop, itd.),
- kontrolom bez razaranja kod stabilne opreme kao to su rezervoari, cevovodi, nosea
elina konstrukcija (ultrazvuk, x-zraci, itd.),
- analiza vibracija (vibrometri, analizatori, itd.),
- spektrofotometrike analize maziva radi odreivanja sadraja metala u mazivu (na taj
nain se dolazi do uvida u troenje).
Odravanjem prema stanju ne moe se u potpunosti eliminisati korektivno i preventivno
plansko odravanje, ali se znaajno smanjuje broj nepredvienih otkaza.
Koncepcija odravanja je efikasna i izaziva manje trokove odravanja i ukupne trokove
vijeka trajanja tehnikog sistema.
Za tehniki sistem koji se prati definie se tzv.program odravanja prema stanju.
Prilikom izrade programa odravanja prema stanju vri se:
- Analiza karakteristinih parametara koji definiu proces promjene stanja,
- Odreivanje zakonitosti promene stanja,
- Definisanje odgovarajueg matematikog modela,
- Odreivanje graninih vrijednosti parametara stanja,
- Definisanje sistema monitoringa i dijagnostike,
- Izbor karakteristinih parametara,
- Izbor metoda za praenje,
- Izbor davaa i pratee instrumentacije (praktina realizacija),
- Ocjena osetljivosti izabranih parametara.
Realizacija programa odravanja prema stanju vri se kroz:
- Aktiviranje sistema monitoringa,
- Dobijanje parametara i njihovo poreenje u odnosu na utvrene granine
vrednosti,
- Progrnoziranje intenziteta promene,
- Reagovanje tj. sprovoenje odravanja.
Prema iskustvima razvijenijih zemalja, za izradu programa odravanja prema stanju
potrebno je najmanje 3 godine, uz angaovanje multidisciplinarnog tima strunjaka iz
razliitih oblasti.

4.1. Odravanje prema stanju OSOBLJE za realizaciju

Potreban kvalifikovani kadar, to je zahtjevnije nego za korektivno odravanje ili
preventivne zamjene (sloeniji zadaci, esto se primjenjuju sofisticirana dijagnostika
sredstva,..) .

16

Radnici na odravanju imaju bitnu ulogu u procesu odluivanja (koje korake u

odravanju treba preduzeti, kojim redosljedom, koliko su hitni, itd.) pa je, pored
kvalifikacije, potrebno i odgovarajue iskustvo.
Svi radnici koji na bilo koji nain dolaze u kontakt sa tehnikim sistemom treba da budu
obueni za rad na principima odravanja prema stanju.
Permanentno obrazovanje odravalaca treba usmjeravati prema:
- Ovladavanju novim tehnologijama naroito u tehnikoj dijagnostici.
- Boljem upoznavanju sa konstrukcionim i ostalim rjeenjima primenjenim u
tehnikom sistemu, koji je predmet odravanja.
- Ukljuivanju to kvalitetnijeg tumaenja historijata dogaaja u vezi ponaanja
sistema u prolosti, radi bolje i efikasnije prognoze moguih stanja i problema u
budunosti.
Dopunski USLOVI za realizaciju odravanja prema stanju:
1. Potrebna je opremljenost slube odravanja adekvatnom tehnikom dijagnostikom
opremom (obino se raspolae samo konvencionalnom opremom).
2. Dijagnostiki i drugi alati sa kojima se vri pregled stanja i otklanjaju uoeni nedostaci
u toku pregleda, kao i radni prostor, moraju da imaju visok stepen raspoloivosti.
3. Bitna je pogodnost za dijagnostiku tehnikog sistema, koji se posmatra (esto sistemi
svojim konstrukcionim karakteristikama nisu pogodni za dijagnostiku, pa se pregledi
stanja vre ee nego to bi inae bilo neophodno, traju due i zahtjevaju vei napor i
poveanu radnu disciplinu i odgovornost, a dobijeni pokazatelji mogu biti manje
pouzdani).
4. Odgovarajui, to vii stepen raspoloivosti objektivnih metoda za ocjenu stanja
tehnikog sistema i njegovih dijelova, koje e na osnovu dobijenih pokazatelja, ostalih
podataka i ustanovljenih korelacija ukazati na dalje korake u odravanju.
5. Odravanje mora da bude podrano nizom realnih podataka u vezi ponaanja i
pouzdanosti dijelova, agregata, sistema u cjelini. Zbog neaurnosti podataka, procjena
ponaanja sistema u budunosti manje je pouzdana nego to bi mogla da bude, i pored
znaajne informatike podrke.
6. Razmjena podataka o stanju sistema i dogaajima tokom koritenja mora da se
organizuje maksimalno fleksibilno i efikasno tako da se ti podaci ne izgube i budu
blagovremeno raspoloivi.

5. Prednosti i nedostatci preventivnog odravanja

PREDNOSTI preventivnog odravanja:
1. Kvalitetnije upravljanje proizvodnim procesom
Preventivno odravenje se planira unaprijed, i tako se sprjeava ili smanjuje pojava
otkaza i zastoja u proizvodnji.
2. Obezbjeenje eljenog kvaliteta proizvoda
Dobro preventivno odravanje obezbjeuje kvalitetan rad i zahtijevani izlaz iz tehnikih
sistema (dobro su podeeni i rade u optimumu svojih karakteristika).
3. Poveanje produktivnosti proizvodnog sistema
17

Preventivnim odravanjem minimizira se vrijeme trajanja zastoja proizvodnje.

4. Vee iskoritenje raspoloivih resursa
Na osnovu plana realizacije preventivnog odravanja optimizira se raspodjela radnih
zadataka i eventualno angauje potrebna dodatna oprema/radna snaga.
5. Poveanje efikasnosti tehnikih sistema
Za preventivno odravanje koristi se manje vremena od onog koje bi bilo potrebno za
korektivno odravanje, jer sistemi rjee otkazuju.
6. Normiranje poslova odravanja
Zbog prirode ponavljanja, aktivnosti preventivnog odravanje se mogu optimizirati u
pogledu sadraja i naina realizacije, a kadar za odravanje maksimalno dobro obuiti i
pripremiti.
7. Smanjenje prekovremenog rada
Prekovremeni rad na odravanju moe biti smanjen ili potpuno elimisan jer se smanjuje
pojava iznenadnih otkaza, a samim tim i opravki. Veina poslova u vezi odravanja
izvodi se planski.
8. Racionalno planiranje rezervnih dijelova
Unaprijed se planiraju rezervni delovi i potroni materijal. Pri tome se tano zna koji dio
i kada e biti upotrijebljen. Kod preventivnog odravanja potrebna je manja zaliha
rezervnih delova nego kod korektivnog odravanja.
9. Poveanje bezbjednosti i bolja kontrola zagaenja okoline
Ako se ne vre preventivni pregledi ili ne postoje ugraeni senzori koji prate stanje, kod
tehnikih sistema se stanje moe pogorati do mjere da koritenje vie nije bezbjedno ili
previe zagauje ivotnu okolinu.
NEDOSTACI preventivnog odravanja:
1. Mogunost pojave oteenja
Prilikom preventivnog odravenja, ukoliko odravanje vri manje struno osoblje ili se u
potpunosti ne potuje propisana procedura, moe doi do oteenja nekih dijelova
tehnikog sistema (nasilno otvaranje, pogrean redosljed koraka pri rasklapanju ili
sklapanju,..).
2. Visok nivo ranih otkaza
Neki rezervni dijelovi koji su ugraeni kroz preventivno odravanje vie otkazuju u
poetnoj nego u kasnijoj fazi rada (deije bolesti dijagram kade). Takoe, deava se
da je kvalitet rezervnih delova nii od prve ugradnje, tzv. originala, pa i prilikom
njihove ugradnje postoji rizik pojave visokog nivoa ranih otkaza tehnikog sistema.
3. Neiskoriteni raspoloivi resursi
Zamjena dotrajale funkcionalne celine (dijela) pri preventivnom odravanju je daleko
bolja od ekanja da on otkae. Pri tom je jasno da se taj dio onda ne koristi u potpunosti,
to dovodi do njegove poveane potronje u eksploatacijskom vijeku trajanja tehnikog
sistema. Inae, cijena rezervnog dela je obino znatno manja od trokova rada na
njegovoj zamjeni i trokova zastoja.
4. Visoki poetni trokovi
Preuranjeni preventivni zahvati na opremi, kao i rezervni dijelovi obezbeeni mnogo
prije nego to e biti iskoriteni mogu biti izvor visokih poetnih trokova odravanja.
5. esto prekidanje procesa eksploatacije sistema
Tokom rada tehnikih sistema, naroito u velikoserijskoj proizvodnji, jako je vano da se
usklade termini preventivnih pregleda i akcija sa proizvodnjom, u cilju smanjenja
vremena zastoja i trokova proizvodnje.

18

6. ZAKLJUAK
Preventivno odravanje i odravanje uopte ima znatan uticaj na stanje tehnikih
sistema. Nepotovanje pravila za odravanje i eksploataciju dovodi i do brzog troenja
sastavnih dijelova, a i do smanjenja projektovane pouzdanosti kako dijelova tako i
ukupnog tehnikog vijeka maine. Takoe, nepravilna eksploatacija, nepridravanje
uputstva za upotrebu data od strane proizvoaa kao i nepravilna njega mogu
prouzrokovati ozbiljnije kvarove tehnikih sistema, este zastoje i otkaze, koji naalost
prouzrokuju znatno vee trokove od trokova preventivnog odravanja.
Iako preventivno odravanje ima svojih nedostataka (potrebna obuka radnika, esto
prekidanje procesa eksploatacije usled izvoenja aktivnosti, tekoe prihvatanja i
primjene u proizvodnji) time se ne moe umanjiti njegov znaaj i prednosti (smanjena
mogunost iznenaenja u sluajevima zastoja, krai zastoji u proizvodnji i manji gubici
zbog zastoja, krai prekovremeni rad odravalaca, manje radne snage i alata za
odravanje, rjea pojava veih otkaza ili havarija, manje karta, manje zaliha rezervnih
dijelova na skladitu...).
Blagovremenim ienjem, podmazivanjem, pregledima i kontrolama, mogu se ne samo
poveati duine meuremontnih ciklusa, ve i smanjiti trokovi opravki, ime se postie
ekonominiji i racionalniji rad maina, sa visokim proizvodnim i poslovnim efektima.
Takoe redovnim intervencijama odravanja moe se ouvati vrijednost i produiti vijek
trajanja tehnikih sistema.

19