PELABUHAN-PELABUHAN

KOMERSIL DI MALAYSIA
oleh
NAZERY KHALID
Taklimat kepada Pengurus-Pengurus Kompleks
Lembaga Kemajuan Ikan Malaysia (LKIM)
di Hotel Seri Malaysia, Pulau Pinang
20 Februari 2006

Sinopsis pembentangan

Ciri, jenis, fungsi, perancangan dan

pengurusan pelabuhan.
Sektor perkapalan.
Evolusi pelabuhan moden.
Trend dagangan antarabangsa.
Pelabuhan utama di Malaysia.
Cabaran untuk pelabuhan Malaysia.

Pengenalan

Pelabuhan ialah komponen penting

rangkaian dagangan & pengangkutan.

Ia tunjang kepada kemakmuran dan
kepentingan strategik negara.
Ia merupakan titik interaksi dengan
kaedah pengangkutan lain.
Setiap negara pesisir mempunyai
sistem pelabuhan.

Pelabuhan Semenanjung Malaysia

Pelabuhan Sabah / Sarawak

Sektor perkapalan

Perkembangan sektor ini menentukan

pembangunan pelabuhan.
Ia menyumbang kepada ekonomi,
pekerjaan & pemindahan teknologi.
Pelaburan di dalam sektor perkapalan
mempelbagaikan ekonomi negara.
Di mana ada kapal, di situ ada
pelabuhan.

Sektor perkapalan

Lain jenis kapal memerlukan lain

pengendalian.
Trend masakini : pembinaan kapal yg.
semakin besar dan berteknologi tinggi
Ini menuntut kapasiti pelabuhan yang
berupaya untuk membolehkan kapal
sedemikian singgah.

Kapal kontena

Kapal LNG

Kapal LPG

Kapal feeder kargo

Ciri-ciri pelabuhan laut

Terminal dan kawasan di mana kargo

dipunggah dari kapal.

Mempunyai jalinan dengan kaedah
pengangkutan yang lain.
Tempat penumpang dan kargo
dipindahkan di antara kapal dan darat.
Terletak di kawasan yang mempunyai
perairan terlindung.

Ciri-ciri pelabuhan laut

Pengurusan terlibat dalam pemilikan

tanah, limbungan, bagan &
permukaan pelabuhan, samada
diuruskan sendiri atau disewakan.
Pembangunannya bertujuan untuk
menyemarakkan ekonomi.
Mempunyai jalinan dengan pelbagai
aktiviti dan perkhidmatan sokongan.

Jenis pelabuhan / terminal

Pelabuhan hub (Singapore, HK)

Pelabuhan kontena (Port Klang)
Pelabuhan transshipment (PTP)
Terminal feri (P. Pinang)
Terminal petrokimia (Kerteh)
Terminal LNG (Bintulu)

Fungsi pelabuhan

Pengendalian penumpang dan kargo.

Perlindungan untuk kapal berlabuh.
Perkhidmatan sokongan kepada kapal.
Tapak untuk pembangunan industri.
Komponen rangkaian pengangkutan.

Pengendalian kargo
dan penumpang

Terminal penumpang mengendalikan

kapal penumpang seperti kapal cruise
dan feri.
Pelabuhan kontena mengendalikan
kargo.
80% dagangan dunia digerakkan
menggunakan kontena.

Perlindungan untuk kapal berlabuh

Perlindungan dari laut bergelora

dan ribut.
Pelabuhan menyediakan dermaga
di mana kapal boleh berlabuh.
Tempat persinggahan di waktu
kecemasan, kerosakan, kemalangan.

Perkhidmatan sokongan
kepada kapal

Penyimpanan (bunkering)
Perkhidmatan bekalan (supply)
Penghantaran barangan (freight )
Pembaikpulihan kapal
Pengurusan anak kapal (crewing)
Perkhidmatan Kastam
Tinjauan kapal (surveying)

Teras pembangunan industri

Pelantar kepada industri &

prasarana untuk menggalakkan

dagangan melalui pelabuhan.
Contoh : kilang keluli / simen / gula ,
loji penapisan minyak, tapak
simpanan bijirin.
Konsep pelabuhan bebas di Zon
Ekonomi Bebas (FEZ).

Komponen rangkaian
pengangkutan

Titik pertukaran yang

menghubungkan perkhidmatan
perkapalan dengan kaedah
pengangkutan lain.
Menyediakan rangkaian pengagihan
dan pengedaran dagangan di bawah
konsep perkhidmatan pengankutan
bersepadu (multimodal).

Evolusi pelabuhan kontena moden

Tiga perkembangan utama yang

telah mengubah fungsi &
perancangan pelabuhan dengan
drastik :
Peningkatan saiz kapal tangki/pukal.
Pembangunan kapal kontena.
Kemalapan era pengangkutan
penumpang (kecuali sektor cruise).

Evolusi pelabuhan moden

Pelabuhan ialah nadi dagangan

antarabangsa negara pesisir.

Majoriti dagangan ini diangkut
melalui kaedah laut yang merupakan
kaedah paling kos-efektif.
Ini menyumbang kepada
pembangunan dan kesejahteraan
ekonomi negara.

Evolusi pelabuhan moden

Kesan skala ekonomi dari segi saiz

dan kelajuan kapal.

Kesan pengkhususan jenis dan
perkhidmatan kapal.
Kesan perubahan fizikal bentuk
kargo : penghantaran pukal/kontena
Kesan pemprosesan, pengendalian
dan penyimpanan kargo.

Perkhidmatan utama
pelabuhan kontena

Kontena
Kargo konvensional besi, keluli,

barangan perkilangan
Pukal cecair minyak sayuran /
kelapa sawit / getah, minyak,
petrokimia
Pukal kering baja, gandum, gula,
kacang soya, kernel kelapa sawit

Perkhidmatan utama
pelabuhan kontena

Bunkering
Agihan (Distripark) & gudang
Zon Bebas Dagangan
Pusat transit kenderaan/penumpang
Stesyen fret kontena
Keselamatan pelayaran
Perkhidmatan marin

Perkhidmatan am
pelabuhan kontena

Penerimaan slop
Pembekalan minyak/air ke kapal
Baikpulih kapal

Chandlering
Pelupusan sampah
Tundaan/tarikan (pilotage/towage)

Dermaga pelabuhan kontena

Dermaga pelabuhan kontena

Perancangan pelabuhan komersil

Lokasi paling sesuai.

Jenis dan tahap kemudahan yang

diperlukan.
Susun atur keseluruhan terbaik.
Kaedah pembinaan paling optima.
Strategi pembangunan berperingkat.

Ekonomi pelabuhan komersil

Cabaran terbesar ialah memberikan

justifikasi ekonomi pembangunan

pada peringkat perancangan.
Pelabuhan meraih hasil dari kapal
yang singgah & kargo yang diproses.
Kapal meraih manafaat dari
pengurangan kos menunggu bila
singgah di pelabuhan.

Faktor penentu kapal

singgah di pelabuhan

Permintaan barangan / komoditi.

Mutu perkhidmatan pengangkutan

dagangan antarabangsa.
Tahap dayasaing pelabuhan.
Struktur tarif pelabuhan.
Pengaruh politik / perkanunan.
Persetujuan dengan pengguna
pelabuhan.

Faktor penentu kapal

singgah di pelabuhan

Kos keseluruhan transit.

Keadaan iklim / cuaca.
Sumber dan destinasi kargo.
Ciri dan jumlah komoditi.
Kaedah pengangkutan.
Kos perkhidmatan pelabuhan.
Kemudahan pelabuhan.

Trend dagangan antarabangsa

Pengangkutan kontena.
Pengangkutan bersepadu

(multimodal).

Prasarana, peralatan dan

perkhidmatan canggih dalam

pengendalian kargo.

Trend dagangan antarabangsa

Perkembangan IT : EDI, terminal

kontena automatik, rangkaian

pelabuhan elektronik.
Konsep pusat perkapalan one-stop.
Pusat Dagangan Bebas & distripark.
Pusat penumpang cruise.
Pelabuhan sebagai pemangkin
dagangan & ekonomi.

Kenderaan pelabuhan kontena

Stacker

Kenderaan pelabuhan kontena

Prime mover

Kenderaan pelabuhan kontena

Reach stacker

Peralatan pelabuhan kontena

Kren Super Post-Panamax

Agensi pengendali
pelabuhan di Malaysia

Bahagian Maritim,

Kementerian Pengangkutan
Lembaga Pelabuhan Persekutuan
Lembaga Pelabuhan Negeri
Jabatan Laut

Bhg. Maritim, Kem. Pengangkutan

www.mot.gov.my

5 unit di bawah Bahagian Maritim :

Pelabuhan
Keselamatan Maritim
Pembangunan Infrastruktur Maritim
Ekonomi Maritim
Sekretariat Badan Pelesenan
Perkapalan Domestik

Lembaga Pelabuhan

Dahulu : pelabuhan ditadbirkan.

Kini : pelabuhan diuruskan.
Di Malaysia, Lembaga Pelabuhan
mengurus dan mengawalselia
pelabuhan.
Pelabuhan telah diswastakan,
namun hakmiliknya kekal dengan
Kerajaan Pusat atau Negeri.

Lembaga Pelabuhan

Lembaga memastikan fungsinya

dipenuhi melalui penyediaan sumber

bagi memenuhi hasrat pengguna.
Lembaga juga bertanggungjawab ke
atas penjagaan terusan,
keselamatan, perancangan peralatan
mekanikal, penyimpanan dan tenaga
kerja.

Lembaga Pelabuhan Persekutuan

Lembaga Pelabuhan Kelang

Lembaga Pelabuhan Johor
Lembaga Pelabuhan Pulau Pinang
Lembaga Pelabuhan Kemaman
Lembaga Pelabuhan Kuantan
Lembaga Pelabuhan Bintulu

Lembaga Pelabuhan Negeri

Lembaga Pelabuhan Sabah di bawah

Kementerian Pembangunan
Infrastruktur Sabah, menguruskan 7
pelabuhan.
Lembaga Pelabuhan Sarawak di
bawah Kementerian Pembangunan
Industri menguruskan pelabuhan
pesisir pantai dan seanjang sungai.

Jabatan Laut

www.marine.gov.my

3 Jabatan Laut (JL Semenanjung, JL

Sabah & JL Sarawak) bertanggungjawab ke atas :
Keselamatan pelayaran.
Pencegahan pencemaran dari kapal.
Pengurusan pelabuhan kecil.

Akta dan Perundangan Pelabuhan

Carriage of Goods by Sea Act 1950

Merchant Shipping Ordnance 1952
Light Dues Board Act 1953
Port Authorities Act 1963
Port Privatisation Act 1990
Penang Port Commission 1955
Bintulu Port Authority Act 1981

Pelabuhan di Malaysia

Di bawah kelolaan Kerajaan Pusat /

Negeri atau Jabatan Laut.

7 pelabuhan utama di bawah Pusat
(6 telah diswastakan).
80 pelabuhan kecil / jeti di bawah
Jabatan Laut.
Pelabuhan Sabah, Sarawak di bawah
Kerajaan Negeri kecuali Bintulu.

Pencapaian pelabuhan Malaysia

Malaysia merupakan negara maritim

ke 20 terbesar di dunia (UNCTAD,

2005), menyumbang 1.2% dari
jumlah nilai dagangan global.
Pelabuhan kita mengendalikan 12
juta TEU pada 2005, naik 4.5%
2004.
Pelabuhan kita mengendalikan 90%
dagangan negara.

Pelabuhan Kelang

Pelabuhan utama yang dikenalpasti

sebagai Pusat Muatan Negara untuk

kontena tempatan dan serantau.
Mengendalikan 5.5 juta TEU atau
46% jumlah trafik kontena negara
pada 2005.
Terdiri dari 2 terminal : Northport &
Westport. Pelabuhan kontena ke 13
terbesar di dunia (UNCTAD, 2005).

Lembaga Pelabuhan Kelang

www.pka.gov.my

Mempunyai Jemaah Lembaga.

Pengerusi dilantik oleh Yang Di

Pertuan Agung.
Sepuluh orang pengarah (termasuk
Pengurus Besar), dilantik oleh
Menteri Pengangkutan.

P. Kelang Lokasi terminal

P. Kelang - Pemandangan udara

Northport

www.northport.com.my

Dulu dikenali sebagai Kelang

Container Terminal.
Mempunyai 4 dermaga.
Mengendalikan 3.6 juta TEU
pada tahun 2005.
Mampu memproses 8.4 juta
TEU menjelang 2010.

Northport

Kren kargo konvensional

Northport

OCCL Shenzen kapal kargo

terbesar di dunia singgah di
Northport pada bulan Jun 2005

Westport
www.westportmalaysia.com.my

Dulu dikenali sebagai Kelang

Container Terminal.
Mempunyai 4 dermaga.
Mengendalikan 3.6 juta TEU
(2005), 60% dagangan negara.
Memecah rekod dunia dengan
421 gerakan kren sejam (9/2/06)

Westport
Dermaga dan kren

Pelabuhan Tanjung Pelepas (PTP)

www.ptp.com.my

Pelabuhan transshipment yang

memulakan operasi pada 1999.

Pelabuhan kontena ke 16 terbesar di
dunia, mengendalikan 4.17 juta TEU
pada 2005 (UNCTAD, 2005).
Dimiliki bersama oleh Moller-Maersk
& Evergreen, dua syarikat
perkapalan terbesar dunia.

PTP
Dermaga

Pelabuhan Pasir Gudang

www.johorport.com.my

Mula beroperasi pada 1977.

Mengendalikan 836,744 TEU pada

2005.
Lokasi strategik di kawasan
pertumbuhan pengangkutan dan
ekonomi.
Mempunyai pelbagai kemudahan
kargo, penyimpanan dan logistik.

Pelabuhan Pasir Gudang

www.johorport.com.my

Pelabuhan Pulau Pinang

www.penangport.com.my

Pintu masuk ke utara negara.

Memproses 794,500 TEU pada 2005
Mempunyai perkhidmatan feri &

marina.
Jalinan baik dengan kawasan
dalaman yang bertumbuh pesat.
Lokasi strategik di segitiga Malaysia,
Indonesia dan Thailand.

Pelabuhan Pulau Pinang

Dermaga

Pelabuhan Kuantan
www.kuantanport.com.my

Diuruskan dan dikendalikan oleh

Kuantan Port Consortium Sdn. Bhd.

Memproses 119,000 TEU pada 2005.
Semakin muncul sebagai pelabuhan
utama koridor petrokimia di Gebeng.
Mempunyai kemudahan untuk
bahan kimia, minyak kelapa sawit &
galian, dan terminal MTBE.

Pelabuhan Kuantan

Pelabuhan Kemaman

Menyediakan perkhidmatan kepada

kilang keluli, terminal minyak

mentah, loji pemprosesan gas dan
penapisan, dan kompleks petrokimia
di koridor Pantai Timur
Semenanjung.
Mempunyai pengkalan bekalan
untuk aktiviti minyak dan gas di
perairan Terengganu.

Pelabuhan Bintulu
ww.bpsb.com.my

Laluan tunggal ekspot utama

negara , LNG. Mempunyai terminal

LNG dan 3 jeti LPG.
Pelabuhan single LNG terbesar di
dunia.
Memproses 148,000 TEU pada 2005.
Pelabuhan pengendali kontena
terbesar di Sabah / Sarawak.

Pelabuhan Bintulu

Pemandangan udara

Pelabuhan Negeri di Sabah

Sabah Port Sdn. Bhd. menguruskan

pelabuhan di Tawau, Kota Kinabalu
& Sandakan yang mengendalikan
208,000 TEU pada 2005.
Pelabuhan lain adalah di bawah
pengawalseliaan Lembaga
Pelbauhan Sabah (SPA).

Pelabuhan-pelabuhan Sabah
www.infosabah.com.my/spa/

Pelabuhan Negeri di Sarawak

(Maklumat di www.sarawak.gov.my)

Pelabuhan utama negeri yang

mempunyai kemudahan kontena

ialah Kuching, Miri dan Rajang.
Mereka mengendalikan 212,000 TEU
pada 2005.
Pelabuhan negeri terbesar ialah
Kuching, mengendalikan 143,000
TEU pada 2005.

Lokasi pelabuhan-pelabuhan
di Sarawak

Cabaran untuk pelabuhan komersil

di Malaysia

Meningkatkan dayasaing, kapasiti,

kecekapan, produktiviti, pengurusan.

Memperbaiki jalinan dengan
rangkaian logistik & kaedah
pengangkutan lain.
Mengembangkan jalinan dengan
pelabuhan antarabangsa.
Mengembangkan pemasaran.

Ke arah meningkatkan tahap

dayasaing pelabuhan

Infrastruktur canggih.
Kapasiti mencukupi.
Kadar tarif kompetitif.
Pengendalian kargo yang cekap.
Sambungan meluas dengan
pelabuhan lain.
Perkhidmatan sokongan
komprehensif.

TERIMA KASIH
nazery@mima.gov.my
www.mima.gov.my