MADENCLK

Mart
March

1984

Cilt
Volume

XXIII

Say
No

Uluslararasi Birimler
Sistemi
International System of Units (SI)

Tevfik GYAGLER (*)

ZET
Bu yazda son yllarda kullanlmas hemen hemen zorunlu du
ruma gelen SI birimler sisteminin ncelikle temel ve tretilmi bi
rimler ve simgeleri, daha sonra da SI d birimlerin (uzunluk, ktle,
zaman, kuvvet, basn, alan, hacm, konsantrasyon, hz, hacm de
bisi, ivme, younluk, viskozite, enerji, g, termodinamik scaklk)
simge ve eviri faktrleri verilmitir.
Buna ek olarak elektrik konusuna ilikin birimler ve SI edeer
leri ile havalandrmada kullanlan SI birimleri ve dier birim ede
erleri de bu yazda yer almaktadr.

ABSTRACT
In this paper, the basic and derived units and symbols of SI are
given in detail owing the fact that they have become a necessity in
ail over the world recent years. The symbols and conversion factors
of length, mass, time, force, pressure, area, volume, concentration,
velocity, flowrate, acceleration, densiiy, viscosity, energy, power and
thermodynamic heat are described.
In addition, units used in electricity and SI equivalents; SI
units used in mine ventilation and their equivalents in other unit
systems are presented in different sections.
(*) Dr. retim Grevlisi, Maden Yk. Mhendisi, ODT Maden Mh. Bl., ANKARA
43

1.

GR

Uluslararas Birimler
Sistemi
(SI),
bata endstride gelimi lkeler olmak
zere hemen hemen btn dnya lkele
rince kabul edilmi ya da kabul edilmek
zeredir. Bu birim deiikliinin nedeni,
SI birimlerinin kullanmnda getirdii ko
laylk ve yararlar gz nne alndnda
kendiliinden ortaya kmaktadr.
Tm lkelerin SI sistemini kullanma
ya balad dnyamzda, lkemizin de bu
sistemi bir an nce kabul edip uygulama
ya sokmas gerekmektedir, Aksj
halde
yakn gelecekte ticari ve teknolojik al
verite
bulunduumuz
lkeler ile her
alanda anlaamaz duruma debiliriz.
SI birimlerinin kullanma geirilmesi,
ncelikle ilk retimden balyarak tm
eitim kurumlarnda bu sistemin retil
mesi yazlan tm makale, bildiri, kitap vb.
yaynlarda bu birim sisteminin kullanl
mas ve dier birimlerin kullanlmasna
jzin verilmemesi yolu ile salanacaktr.
,Bu sistem ile metrik sistemin kulla
nlmasnda grlen sorunlar ve zorluklar
giderilmitir. Zira bu sistemin en byk
zellii her fiziksel byklk iin bir tek
birimin
tanmlanm
olmasdr.
Dier
nemli bir zellii ise her fiziksel deer iin
tek ve iyi tanmlanm simgelerin kullanl
masdr. Bu ekilde farkl disiplinlerde ay
n simgelerin farkl deerler iin kullanl
mas sonucu grlen karklklar gideril
mi olacaktr. rnein, bu sistemde: Bi
rim kvet, birim ktlenin birim ivme ile
arpmdr.
1 Kg x 1m/s 2 = 1N (Newton)
Birim i : birim kuvvetin, birim uzaklk ile
arpmna eittir.
1N x 1m = 1J (Joule)
Gnmzde mhendislik hesaplama
larnda deiik birim sistemleri
kullanl
maktadr. lkemizde halen kullanlmakta
olan metrik sistem, kendi iinde bile dei
ik alt sistemler iermektedir.
44

rnein, kimi zaman, metrik sistemin

bir tr olan cgs (centimeter-gram-second), kimi zaman da mks (metre - kilog
ram-second) kullanlmaktadr. Baz konu
larda ise imperial (inch, pound vb.) birim
leri kullanlmaktadr. Bu karmaklk kendi
ierisinde ok deiik ekillerde gsterilebilmektedir. rnein : Kg/m 2 , gr/cm 2 ,
ton/m 2 , libre/ft 2 , ton/ft 2 , libre/in 2 , vb. ba
sn birimleri olup deiik simgelerle gsterilebilmektedir.
SI birimlerinde ise basn birimi pas
kal (Newton/m 2 ) olup Pa simgesi ile gs
terilmektedir. Basn kelimesi, SI birim
leri kullanldnda tm kargaalk ortadan
kalkacak ve aklmza tek birim, Paskal
(Pa) gelecektir.
SI Birimleri Temel ve
olmak zere ikiye ayrlr.

Tretilmi

TEMEL BRMLER

SI birimlerinin esasn Temel Birim

ler olarak bilinen birimler oluturmakta
dr. Bu birimler izelge 1'de verilmitir.
izelge 1 Temel Birimler
Byklk

Ad

Simgesi

Uzunluk
Metre
m
Ktle
Kilogram Kg
Zaman
Saniye
s
Elektrik akm
Amper
A
Termodinamik scaklk Kelvin
K
Madde birimi
Mole
mol
Ik iddeti
Kandela
cd

3.

TRETLM BRMLER

Temel Birimlerden yararlanlarak, sa

ysal arpan kullanlmadan, matematiksel
ilemlerle birletirilerek Tretilmi SI Bi
rimleri elde edilmitir. zel adlar olan
tretilmi birimler izelge 2'de verilmitir.

izelge 2 - zel Adlar Olan SI Tretilmi Birimleri

SI birimleri dnda kalan ancak nemli ve yaygn kullanm olan baz birimlerin
S| birimleri ile birlikte kullanlabilecei kabul edilmitir. Bu birimler izelge 3'de
verilmitir.

izelge 3 SI Birimleri ile

Kullanlabilecei Kabul Edilmi Olan Birimler

45

DEK BRMLER N EVR FAKTRLER

SI birimlerinin kullanmn ve dier birimlerden SI ye geii kolaylatrmak

Gmacyla belirli birimler iin evirme faktrleri aada verilmitir.
4.1. Uzunluk
Uzunluk SI birimlerinde m ile gsterilir. izelge 4 uzunluk iin birim
faktrlerini gstermektedir.

eviri

izelge 4 Deiik Uzunluk Birimlerinin SI Edeerleri

SI d birimler

Simge

SI Edeeri

In
Ayak
Yarda
Mil (Kara)
Mil (Deniz)

in
ft
yo
mi
na-mi

25,4 mm = 0,0254 m
0,3048 m
0,9144 m
1,609 x10 3 m = 1,609 km
1,852x10 3 m = 1,852 km

1.0 x 1 0 " l 0 m = 0,1 n m

2.54x10" 5 m = 25,4 u,m
1,0x10- m

Angstrom
Mil (10-3 in)
Mikron
4.2. Ktle

Ktle, SI birimlerinde kg ile

eviri faktrlerini vermektedir.

ifade edilmektedir. izelge 5 ktle iin birim

izelge 5 Ktle Birimleri eviri Faktrleri

SI d birimler

Simge

SI Edeeri (kg)

Libre ktle
British Short ton (2000 Ibm)
Ton (metrik)
Gram
Slug
Krat
Greyn (grain)

Ibm

t
g

gr
Oz

0,4536
907,2
1000
10- 3
14,59
2x10" 4
6.47989 x 10- 5
2,83495x10-2

Ons (ounce)
4.3. Zaman
Zaman, SI
u durumlarda
bilmektedir.
4.4.

Birimlerinde saniye (s) olarak gsterilmesine karn uygun oldu.

dakika, saat, gn (desimal ilikiler olmamasna karn) kullanla

Kuvvet
Kuvvet, SI birimlerinde F = m. a formlnden tretilmekte ve Newton (N)
olarak isimlendirilmektedir. (1 Newton = 1 kgm/s 2 ). Mhendislikte en ok kullanlan
kuvvet birimlerinin eviri faktrleri izelge 6'da gsterilmitir.

46

izelge 6 Kuvvet Birimleri eviri Faktrleri

SI d birimler

Simge

SI Edeeri

Libre kuvvet
British ton-kuv. (2000 Ibf)
Ton (metrik)
(100 kg-f)
Kilogram-kuvvet

Ib-f

4,448 Newton

Kp

Din

g cm/s2

9,807x10 3 - 9,807 kN
3.807 N
10 5 N = 10 jj,N

Ancak baz durumlarda kuvvetin Newton ile ifadesi, kk olmas nedeniyle,

zor olabilmektedir. Bu nedenle byk kuvvetlerin ifadesi n taklar ile yaplmakta
dr. En ok kullanlan n taklar kilo, mega ve giga olmaktadr. .Bylece kuvvet
birimi kilonewton, kN, meganewton MN, ve giganewton, GN, olarak kullanlmak
tadr. Kuvvet birimleri arasndaki balantlar aada, kullanlan n taklarn ta
mam ise izelge 7'de verilmitir.
1
1
1
1

kilonewton (kN) =
meganewton (MN)
figanewton (FN) =
giganewton (GN) =

103 newton
= 106 newton = 103kN
108 newton = 10s kN = 102 MN
109 newton =10 e kN = 103 MN

izelge 7 SI Birimleri ntaklar

Ontak

Simge

ntak

10 1 8

exa

10-1

desi

10 1 5

peta

o- 2

santi

10 1 2

tera

o- 3

mili

giga

-I 0-6

mikro

t*

mega

-9

nano

kilo

-I0-12

piko

10

hekto

-,0-s

femto

10

atto

10

10

10

deka

Simge

arpan

arpan

k
h
da

1 0

o-

18

4.5. Basn
Basn, SI Birimlerinde Paskal ile tanmlanm olup 1 (N/m2) ye ittir. Paskaldeerinin ok kk olmas nedeniyle kimi zaman paskal yerine bar (= 105 pas
kal) kullanlmaktadr. Ancak paskal bir SI birimi olarak daha nce anlatlan avan
tajlar nedeniyle ntaklar ile kullanlmaktadr. Deiik basn birimleri iin eviri
faktrleri izelge 8'de verilmitir (2).
47

izelge 8 Basn Birimleri eviri Faktrleri

2

SI d birimler

Simge

SI Edeeri (Pa = N/m )

Atmosfer (standard)
2
Atmosfer (kg/cm )
Bar
3
Milibar (10" bar)
2
Din/cm
Ayak su stunu
In su stunu
In cva stunu
Metre su stunu
Milimetre su stunu
2
Metrik ton-f/m
2
2
Libre/in (ib-f/in )
2
Kip/in
Libre-f/ft 2

atm
at
bar
mbar
2
dyn/cm
ft. H 2 0
in. H 2 0
in. Hg
m, H 2 0
mm. H 2 0
2
t/m
psi
ksi
lbf/ft 2

1,0133x10 Pa (101.33 kPa)

4
9.8067x10 Pa (98,067 kPa)
5
1x10 Pa (100 kPa)
2
1x10 Pa
1
1x1O" Pa
s
2.9889x10 Pa
2
2,4908x10 Pa
3
3,3864x10 Pa
3
9,8064x1O Pa
9,8064 Pa
3
9,8064x1O Pa
3
6,8950x10 Pa
6
6,8950x10 Pa
47,88 Pa

4.6. Alan
Alan SI birimlerinde metrekare (m2) ile gsterilir Alan birimleri iin eviri faktr
leri izelge 9'da verilmitir.
izelge 9 Alan Birimleri eviri Faktrleri
SI d birimler
Eykr (acre)
Ar (dam2)
Barn
Dnm
Ayak kare
Hektar
n kare
Yarda kare

Simge

a
b

ft 2
ha
in 2
yd 2

Si Edeeri (rv)
4,0469x1O3
1,00x102
1,00x10"28
9,21x12
9,2903x1O"2
1,0x10*
6,4516x10"4
8,3613x10"1

4.7. Hacm
Hacm, SI birimlerinde (m3) olup deiik birimler iin eviri faktrleri izelge
10'da verilmitir.
izelge 10 Hacm Birimleri eviri Faktrleri
SI d birimler
Ayak kb
n kb
Galon (ABD sv)
ng. galonu
Litre
Varil (42 gal)
Yarda kb

Simge
ft 3
in 3
gal
gal, UK
l
bbl
yd 3

SI edeeri (m3)
2,8317x10~2
1,6387x10~5
3,7854x1O"3
4,5461x10"3
1.0x10"3
7.6456X10-1
7.6456X10"1

4.8. Konsantrasyon
Konsantrasyon (hacm/hacm)
mitir.

iin birim eviri faktrleri izelge 11'de veril

izelge 11 Konsantrasyon eviri Faktrleri

SI d birimler

Simge

SI Edeeri

Hacm % si

vol %
UK. gal

1,0x10"2

Ing. gal/ft 3

Amer. gal/ft

ft
US. gai

Mililitre/Amer. ga|
Mililitre/lng. gal
Hacm Milyonda bir para
Ing. gal/1000 varil
Amer. gal/1000 varil

ft
ml/US. gal
mal/UK gal
Vol, ppm
UK. gal
1000 bbl
US. gal
1000 bbl

1,6054x1O"1
1,3668x1-1
2,6417x10~4
2,1997x10"4
1,0x10~6
2,8594x10"5
2.3809X-5

4.9. Hz
Hz, SI birimlerinde m/s ile ifade edilir. Birim eviri faktrleri izelge

12'de

verilmitir.
izelge 12 Hz Birim eviri Faktrleri
SI d

birimler

Saatte ayak
Dakikada ayak
Saatte in
Dakikada in
Saatte kilometre

Simge

SI Edeeri (m/s)

ft/
ft/min
in/h
in/min.
km/h

8,4667x10~5
5,08x10~3
7,0556x10-6
4,2333x10-4
2,7778x10-1

9.10. Hacm Debisi

Hacm debisi iin birim eviri faktrleri izelge 13'de verilmitir.
izelge 13 Hacm Debisi eviri Faktrleri
SI d birimler
3

Saniyede ft
Dakikada f t 3 (cfm)
Saniyede galon
Dakikada galon
3
Saniyede in
Dakikada in 3
Saniyede t
Dakikada t
Saatte varil

Simge

SI Edeeri (mVs)

ftVs
3
ft /min
gal/s
gal/m
3
in /s
inVmin
l/s
l/min
bbl/h

2,8317x104
4,7195x10~
3
3,7854x10~
6,3090x10~5
5
1,6387x1O"
2,7312x10~7
3
1,0x10~
1,6667x10~5
4,4163x10-*

49

4.11. vme
2

vme, SI birimlerinde m/s ile tanmlanmaktadr,

vermektedir.

izelge 14 eviri

faktrlerini

izelge 14 vme Birim eviri Faktrleri

2

Simge

SI d birimler
2

Ayak/saniye
2
n/saniye
2
Saatte km/saniye

SI Edeeri (m/s )

ft/s
2
in/s
km/h.s

3,048x10"
2
2,54x10"
1
2,7778x1O"

4.12. Younluk
3

Younluk, SI birimler sisteminde kg/m ile ifade edilir. izelge 15 younluk

iin birim eviri faktrlerini vermektedir.
izelge 15 Younluk Birim eviri Faktrleri
SI d birimler

Simge

SI Edeeri (kg/m*)

Kilogram/litre
Gram/cm 3
Ons/in 3
Libre/Ayak 3
Libre/galort
Libre/in 3
Ton/m 3

kg/l
g/cm 3
Oz/in 3
lb/ft 3
lb/gal
lb/in 3
t/m 3

1x103
1x103
1,73x103
1,6019x10
1,1983x12
2,7680x10*
1,0x103

4.13. Akmazlk (Viskosite)

Akmazlk SI birimler sisteminde Paskal/saniye (Pa/s) ile
izelge 16 akmazlk iin birim eviri faktrlerini vermektedir.

ifade edilmektedir.

izelge 16 Akmazlk Birim eviri Faktrleri

SI d birimler

Simge

S| Edeeri (Pa/s = kg/ms.)

gram/cm. saniye
kilogram, saniye/m 2
libre/Ayak. saat
libre. saniye/Ayak 2
puaz (proise)
Santipuaz

g/cm. s
kgf. s/m 2
Ibm/fth
Ibf. s/ft 2
P
cp

1,0x1-1
9,8066
4,1338x10-*
4,7880x10
1.0X10"1
1,0x10-3

4.14. Enerji
Enerji, SI Birimler sisteminde Joule (J) ile ifade edilir. Enerji birim eviri fak
trleri izelge 17'de gsterilmektedir.
50

izelge 17 Enerji Birim eviri Faktrleri

SI d birimler

Simge

SI Edeeri J (= N.m)

Atom ktle birimi

Ing, sl birim (M)
Kalori (ortalama)
3
Kilokalori (10 cal)
Elektron-volt
Erg (dyn. cm)
Ayak-libre
Beygirgc-saat (metrik)

amu
Btu
cal
kcal
eV
erg
ft. Ibf.
PS. h

1.4924x10"
3
1,0551x1u
4,1868
3
4,1868x10
19
1,6022x10"
7
1,0x10"
1,3558
6
2,6478x10

Hp-h

2,6845x10

Kgf. m
9t. cm.
kw. h

9,8066
9,8066x10~5
3,6x106

550 ft. Ibf

sx1h

Kilogram-metre
gram-santimetre
Kilovat-saat

10

4.15. G
G, SI birimler sisteminde Watt (W=J/s) olarak tanmlanmaktadr. Cizel
ge 18 g iin birim eviri faktrlerini vermektedir.

izelge 18 G Birim eviri Faktrleri

SI d birimler

Simge

SI Edeeri W ( = J / s )

Btu/saat (T)

Btu/h

2,9307x10^

Btu/dakika (T)

Btu/min

1,7585x10

Kalori/saat (T)

cal/h

1,1630x10"3

Kalori/dakika (T)

cal/min

6,9780x10-2

Erg/saniye

erg/s

1.0x10~7

Ayak-Libre/saat

ft. Ibf/h

3,7662x10-*

Beygirgc (metrik)

PS

7,3550x12

Hp

7,4670x103

Beygirgc (elektrik)

Hp

7,46x10s

Beygirgc (Su)

Hp

7,4604x102

550 f i . Ibf

eygrgucu

>

51

4.16. Termodinamik Scaklk

izelge 19
vermektedir.

4.17.

termodinamik scaklk (Kelvin, K) iin birim

eviri faktrlerini

Elektrik le lgili Konular

Aada elektrik ile ilgili konularda SI d kullanlan birimler ve SI edeer

leri verilmitir. (Birinci kolon SI d birim 1er, ikinci kolon ise SI edeerleridir) H

Elektrik Akm

Elektrik Potansiyel

abamper
statamper

1x10 Amper (A)

3.3356x10-10 A

abvolt

1x10- 8 Volt (V)

statvolt

2,9980x102 V

Elektrik Yk
3,6x103 Coulomb (C)
1x10 C
3,3356x10-10 C
7,9578x10"2 C

amper saat
abkulomb
statkulomb
(m.k.s.nr)

1x107

statkulomb/cm 3

Coulomb/cm 3
3
(C/m )
3,3356x10-* C/m 3

Yzeysel Yk Younluu
abkulomb/cm 2
statkulomb/cm
kulomb/cm 2
52

abvolt/cm

1x10~6 Volt/metre

statvolt/cm

(V/m)

2,9980x10* V/m

Elektrik Ak Younluu

Hacmsal Yk Younluu
abkulomb/cm 3

Elektrik Alan iddeti

1x10 Coulomb/m
(C/m2)
6
2
3,3356x10~ C/m
2
1x10* C/m

(m.k.s.nr)

7,9578x10"2

Coulomb/m 2
(C/m2)
7

(esu)

2,6544x10~ C/m

(emu)

7,9578x10 C/m

Elektrik Sas
abfarad
Statfarad

1x10

Farad (F)

1,1127x10"12 F

z Endktans

Elektrik z Geirgenlik
(m.k.s.nr)

7,9578x10~2

Farad/metre
(F/m)
7,9578x107 F/m

(c.g.s)

8,8542x10~12 F/m

(esu)
(emu)

7,9578x109 F/m

.,

Elektrik ift Kutup Momenti

kulomb-cm

1x0- 9 Henry (H)

8,9876x1011 H

abhenry
stathenry

1x10~2

Coulomb-metre
(C-m)

abkulomb-cm

1x10

statkulomb-cm

_l

C-m

3,3356x10"12 C-m

Manyetik Geirgenlik
(m.k.s.nn

1,2566x10

gauss/oersted
(esu)

Henrv/metre
(H/m)
-10
1,2566x10
H/m
1.1294x1015 H/m

Diren
1x10" 9 Ohm (i)
8,9876 Ohm

abom
statom

Akm Younluu
amper/cm 2

1x10* Amper/m 2 (A/m2)

abamper/cm 2
statamper/cm 2

1x105 A/m 2
3,3356x10-6 A/m 2

Dorusal Akm Younluu

amper/cm 1x102 Amper/metre (A/m)
1x103 A/m

abamper/cm

3,3356x10-8 A/m

statamper/cm

Manyetik Alan iddeti

(m.k.s.nr) 7,9578x10"
orsted
(esu)

letkenlik
mo (mho)
abmo
statmo

1.0 Siemens (S)

x10 9 S
1,1127x10"12 S

zdiren
Ohm cm
abohm-cm
statohm-cm

l x l 0 - 2 Ohm-metre (-m)
1x10"
-m
8,9876 -m

ziletkenlik

Amper/metre
(A/m)
7,9578x10 A/m

mo/metre
abmo/cm
statmo/cm

1. Siemens/metre (S/m)
1x10" S/m
1.1127x10-10 S/m

2,6544x10" A/m
Manyetik Direnti

Manyetik Ak Younluu
gauss (Gs)

1x10-* Tesla (T)

6

2,9980x10

(esu)

(esu)

(mk.s.nr)

Manyetik izgi
(esu)

gilbert/maxwell

7,9578x10 H"
14

8,8542x10~

H"

Manyetik Geirgenlik

Manyetik Ak

Maxwell (Mx)

(m.k.s,nr) 7,9578x10" 1/henry (H" )

1x10"

Weber (Wb)
2

2,9980x1u Wb

1,2566x10 henry (H)

Maxwell/gilbert

1,2568x10-" H

(esu)

1,1294x1013 H
53

4.18. Havalandrmada Kullanlan SI Birimleri ve eviri Faktrleri

Havalandrma konusunda kullanlan kimi SI birimleri ve eviri faktrleri izel
ge 20'de verilmitir. (3)
izelge 20 Havalandrma Konusunda Kullanlan Baz SI Birimleri ve eviri
Faktrleri
Birim

SI

Dier birim edeeri

Hava ak hz (ktle)
Hava ak hz (hacm)
Kuvvet
Srtnme faktr
Uzunluk
Ktle
G

kg/s
3
m /s
Newton (N)

m
kg
Watt (W=J/S)

Basn

Paskal (Pa=:N/m )

132,277 Ibm/dak.
2118,88 cfm
0,2224809 Ibf
10
809,40x10"
3,28 ft
2,2046 Ibm
44,2537 Ibf/dak
0,0568697 Btu/dak
0,145 psi
4,0146x10^3 WG
0,2953x10-3 Hg
0,03937 in WG
1,42234x10-3 psi
10,748x10"10 f r 4
3,28084 ft/s
196,850 ft/dak
35,3147 f t 3

ImmWG
Diren (Srtnme, ok)
Hz

m-4
m/s

Hacm

m3

Yukardaki diren birimine ek olarak GAUL SI birimleri iinde kullanlmaktadr.

kg m
2

H = RQ den R =

Pascal

H
Q

(m /s )

N/m2
6

m /s

s 2 m2

= kg/m7)

mB

Bu ekilde; Gaul (== kg/m7) elde edilir.

Ayrca baz durumlarda srtnme katsaysnn birimi kg/m3 olabilmektedir. Bu
durumda forml ile elde edilen direncin bi rimi GAUL olmaktadr.
kg
kCL
R =

= kg/m7 (Gaul)

=
A

m.m

KAYNAKLAR
1. SI Uluslararas Birimler Sistemi, Ortg
Dou Teknik niversitesi Mhendislik Fa
kltesi Yaym, Ankara, 1981,
2. HOLTZ-R.D., SI Units in Geotechnical

54

Engineering, Geotechnical Testing Jour

nal GTJODJ, vol. 3, No : 2, June, 1980, pp
73-79.
3. HALL, C, J-, Mine Ventilation Engineering A.I.M.E., New York 1981, pp. 323-325.