TEHNOLOGIJA MAINOGRADNJE

DEO: TEHNOLOGIJA PLASTINOG DEFORMISANJA

Doc. dr Mladomir Milutinovi

DUBOKO IZVLAENJE
Duboko izvlaenje je postupak hladne obrade kojim se iz pripremka od lima krunog,
kvadratnog, pravougaonog ili nekog drugog oblika dobijaju prostorne konfiguracije tipa
posuda, kutija, delova auto-karoserija i dr.
U zavisnosti od oblika obratka proces se izvodi u jednoj ili vie operacija, pri emu se prva i
sledea operacija sutinski razlikuju
Ova tehnologija primenjuje se za izradu delova u razliitim granama industrije: auto- i avioindustrija, opte mainstvo, hemijsko inenjerstvo, poljoprivredna tehnika, elektro-industrija
i dr.
Duboko izvlaenje uspeno se kombinuje sa drugim tehnologijama plastinog
deformisanja, pre svega sa razdvajanjem i savijanjem.
Uobiajeno je da je na takvim alatima prva operacija izrade pripremka razdvajanjem, da bi
se u sledeim operacijama izvrilo duboko izvlaenje, savijanje i drugo.

DUBOKO IZVLAENJE - Oblici delova

cilindrian bez venca ili s vencem
stepenast
konusan
sferian
kutijast
nerotacion
velikih dimenzija
dobijen izvlaenjem iz trake

DUBOKO IZVLAENJE ema procesa

Prva operacija dubokog izvlaenja

Sledea operacija dubokog izvlaenja

Reverzibilno duboko izvlaenje

DUBOKO IZVLAENJE ema procesa

Formiranje obratka u prvoj operaciji izvlaenja

Klasifikacija procesa dubokog izvlaenja

duboko izvlaenje bez promene debljine materijala
duboko izvlaenje s promenom debljine materijala, kad je debljina zida (omotaa) manja u
odnosu na debljinu dna obratka

s = const.
s = const.

s const.

Specijalni postupci dubokog izvlaenja

Hidromehaniko duboko izvlaenje

Hidrodeformisanje cevi i lima

Proizvode dobijene hidrodeformisanjem odlikuje
veoma povoljan odnos teina/vrstoa

Duboko izvlaenje pomou gume

Primenjuje se za izradu sloenih delova u
maloserijskoj proizvodnji, na primer u avio-industriji

Hidrodeformisanje limenih parova

Dimenzije pripremka
A1 = A 2 = ... = A n = A 0
D20 p
A = Ai = A 0 =
4

Al = 2 p rt l

Odnos izvlaenja, stepen deformacije

m1 =

d1
D0

d1 = m1 D0

m2 =

d2
d1

d 2 = m2 D1

mi =

di
di -1

Visina pripremka

Naponi i deformacije pri dubokom izvlaenju

D
d
j1 = ln 0 ; j2 = ln 1
d1
d2
j1 = ln

1
1
; j2 = ln
m1
m2

d
... ji = ln i -1
di
... ji = ln

1
mi

Napon izvlaenja, deformaciona sila u prvoj operaciji izvlaenja

Fi = si A1 = si d1ps

D
2m Fd
si = 1,1 K sr ln 0 +
e
Dm pDm s

K sr =

K 0 + K1
2

Fd = pd A d

mp
2

Dm = d1s + 2rm

+ K1

s
2rm + s

rm = 0,8

( D0 - d1 ) s

d1
0, 2 - 0,3 D0
pd =
1
+
Rm

200 s
100 d1

Pdmax = (1 2 ) MPa

2
Ad = D02 - Dm

) p4

< Rm

mm2

Alati za duboko izvlaenje

Alat za duboko izvlaenje na

presi jednostrukog dejstva

Alat za duboko izvlaenje na presi

jednostrukog dejstva s jastukom za izvlaenje

Alat za duboko izvlaenje na presi

dvostrukog dejstva

Karoserijski alati za duboko izvlaenje

Kompletna karoserija automobila, autobusa i drugih vozila izrauje se iz
pojedinanih duboko izvuenih delova koji se naknadno spajaju u jednu
celinu, najee zavarivanjem

Najvei alat na svetu (za duboko izvlaenje kompletne stranice

automobila Mercedes, 4.50 m x 2.30 m)

a gornji alat
b donji alat
c - izbaciva
Alat za duboko izvlaenje dvoje vrata automobila istovremeno

Maine za duboko izvlaenje

Kriterijumi za izbor prese:
Deformaciona sila i deformacioni rad izvlaenja koji odreuju
nominalnu silu i nominalnu energiju prese
Sila draa lima koja definie adekvatni parametar jastuka ili
nominalnu silu drugog dejstva maine
Dimenzije alata koje odreuju dimenzije radnog prostora
maine
Radni hod alata odreen je visinom obratka i utie na visinu
radnog prostora. Hod alata mora biti dovoljan da obezbedi
duboko izvlaenje i lako vaenje obratka iz alata. Preporuuje
se da hod alata odnosno maine iznosi 2,5 visina obratka (H =
2,5 hi)
Brzina deformisanja pri dubokom izvlaenju zavisi od
materijala obratka i kree se od 200 mm/s za eline limove,
za aluminijum je 500 mm/s, za mesing do 750 mm/s i cink
370 mm/s. Poseban problem je to se brzina pritiskivaa
mehanikih presa menja u toku hoda u irokim granicama.
Veliina serije koja uslovljava proizvodnost prese

Iskrojeni limovi tailored blanks

smanjenje teine proizvoda (vozila) jer ne postoji potreba za pojaanjima i

preklapanjima lima pri primeni takastog zavarivanja
poveanje sigurnosti pri sudaru, jer laserski zavar ima veu krutost od takastog
smanjenje broja potrebnih alata
smanjenje otpada materijala
poveanje dimenzione tanosti i otpornosti prema koroziji spojenih komponenti

Rotaciono izvlaenje
o Rotaciono izvlaenje je obrada deformisanjem, kojom se
dobijaju rotaciono simetrini delovi razliitih oblika, dimenzije i
materijala pripremka
o S obzirom na kvalitet obraene povrine rotaciono izvlaenje
predstavlja zavrnu obradu
o Tehnologija rotacionog izvlaenja spada u red tehnologija sa
parcijalnim zahvatom
o Teenje materijala ogranieno je na vrlo usku oblast trenutnog
delovanja alata na materijal

a maina; b kalup; c valji;d dra;

e lim; f pomoni valji; g alat za odsecanje
ivice radnog komada

Rotaciono izvlaenje

Oblikovanje danaca rezervoara

Oblikovanje orebrenih cevi

Operacija suavanja

Oblikovanje danaca (razvlaenje + rotaciono izvlaenje)

Oblikovanje danaca
(savijanje+ razvlaenje + rotaciono izvlaenje)

Inkrementalno deformisanje sferinim alatima

(Incremental sheet metal forming ISMF)
Moderna je metoda obrade deformisanjem, koja otvara nove mogunosti u obradi lima
U poreenju sa klasinim tehnologijama obrade lima (duboko izvlaenje, hidromehanika
obrada), ova tehnologija u prednosti je zbog toga to koristi jednostavan alat kojim se
parcijalnim zahvatom dobijaju delovi sloenog oblika, to dovodi i do smanjenja trokova
proizvodnje
Po koncepciji, inkrementalno deformisanje lima ima slinosti sa rotacionim izvlaenjem
Meutim, rotacionim izvlaenjem mogu se dobiti samo aksijalno simetrini delovi, dok su
mogunosti obrade lima inkrementalnim deformisanjem mnogo vee (dobijanje kutijastih i
nesimetrinih delova)
Glavni nedostatak ove tehnologije jeste duina trajanja procesa izrade dela, pa se ova
tehnologija moe uspeno koristiti samo kod pojedinane i maloserijske proizvodnje

SPIF

TPIF

Inkrementalno deformisanje