ISSN 1512-5785

Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Pregledni znanstveni rad

Review paper
Dragica Risti,* eljko Rika**

MOGUNOSTI KORITENJA FAKTORING NA TRITU

BOSNE I HERCEGOVINE I REGIJE
OF FACTORING COMPANIES IN BOSNIA AND
HERZEGOVINA AND THE REGION
Abstract
The authors deal with the possibility of using factoring as an instrument of financing
transactions of the companies without the intermediary role of banks. The importance of
factoring is particularly pronounced in conditions where the credit sources for financing
trade are not accessible.. It is the dominant form of financing in the world, based on the
purchasing of the agent's demands on the basis of goods sold on deferred payment or
credit of the customer. Factoring has several advantages over other forms of
financing. First, factoring can be especially useful in countries with poor provision of
loans, inefficient system of bankruptcy, incomplete registration of claims, underdeveloped
and inefficient judicial protection of creditors. Secondly, financing at factoring is
primarily based on the quality of the basic claims and not on the quality of the
borrower. This factoring can be particularly attractive for high-risk small and mediumsized enterprises. The main activity of factoring relates to the charge transferred to him,
that is, from the customer (client) reinsurers' claims. So factor accepts an obligation to
the customer to make payment within a certain percentage or in its entirety with respect
to a received invoice (or more) in exactly the set target dates. & # 9; In the legislature of
the region, the process of activation of this specific form of financin has only
started. Bearing in mind the development of the traditional business ties between the
former Yugoslav community,it is expected that factoring can significantly contribute to
increased trade, increased turnover coefficient and thus GDP growth thanks to more
efficient financing.With its mechanisms, factoring is a special type of payment, which is
shortening the chain of reproduction for the stage of payment and collection of money
during the reproduction.
Keywords: factoring, factoring companies, Cession, discounts, insurance billing, debt
collection.

Primljeno: 23.06.2015; Prihvaeno: 25.07.2015

Recceived: 23-06-2015; Accepted: 25-07-2015
*
Dr sc Dragica Risti, Beogradska poslovna akademija, Beograd
**
Dr sc Zeljko Rika, vanredni profesor, Ekonomski fakultet Univerziteta u Zenici
57

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Saetak
Autori obrauju mogunosti korienja faktoring-a kao instrumenta finansiranja
transakcija preduzea bez posrednike uloge banaka. Znaaj faktoring-a je posebno
naglaen u uslovima kada se tee dolazi do kreditnih izvora za finansiranje trgovine. Radi
se o dominantnom obliku finansiranja u svijetu, koje se zasniva na otkupu potraivanja
prodavca po osnovu prodate robe na odgodu plaanja ili kredit kupcu. Faktoring ima
nekoliko prednosti u odnosu na druge vidove finansiranja. Prvo, faktoring moe biti
posebno koristan u zemljama sa slabim obezbjeenjem zajmova, neefikasnim sistemom
bankrotstva, nepotpunim registrovanjem potraivanja, nerazvijene i neefikasne sudske
zatite povjerilaca. Drugo, finansiranje kod faktoringa prvenstveno se zasniva na kvaliteti
osnovnog potraivanja a ne na kvaliteti zajmoprimca. Time faktoring moe biti posebno
privlaan za visokorizina manja i srednja preduzea. Osnovna aktivnost faktoringa
odnosi se na naplatu na njega prenijetih, tj. od komitenta (klijenata) cediranih
potraivanja. Dakle, faktor time prihvata obavezu prema komitentu da u odnosu na
primljenu fakturu (ili vie njih) u tano predvienim rokovima izvri plaanje u
odreenom procentu ili u cijelosti. U zakonodavstvima regije, tek se zapoinje proces
aktiviranja ovog specifinog oblika finansiranja. Imajui u vidu razvijenost i
tradicionalne poslovne veze meu dravama bive jugoslovenske zajednice za oekivati je
da faktoring znaajno moe doprinjeti poveanju robne razmjene, poveanju koeficijenta
obrta a time i rastu GDP zahvaljujui efikasnijem finansiranju. Svojim mehanizmima
faktoring predstavlja posebnu vrstu plaanja, skraujui lanac reprodukcije za fazi
plaanja i naplate novcem u toku reprodukcije.
Kljune rijei: faktoring, faktoring drutva, cesija, diskont, osiguranje naplate, naplata
potraivanja.

1. POJAM, NASTANAK I RAZVOJ FAKTORING POSLOVA

1. 1. Pojam faktoringa
Faktoring danas predstavlja znaajan nain finansiranja, kako velikih korporacija,
tako i malih i srednjih preduzea, koji se zasniva na otkupu potraivanja prodavcu po
osnovu prodate robe kupcu. Faktoring je posao iju sutinu predstavlja isplata klijentu
njegovih potraivanja prema treim licima, naplata tih potraivanja od treih lica i
vrenje drugih, sa ovim povezanih, usluga u robnom i novanom prometu uz naknadu. 1
Ugovor o faktoringu (engl. factoring contract, njem. Factoringvertrag) je ugovor kojim
se klijent obavezuje faktoru (obino banka) cedirati sva kratkorona potraivanja iz
ugovora o isporuci robe i pruanja usluga, prije njihove dospjelosti (globalna cesija), a
faktor se obavezuje uz naknadu prihvatiti ponuene poslove, ako ga zadovoljava platena
1

Trifkovi M., Omanovi S.; Meunarodno poslovno pravo i arbitrae, Ekonomski fakultet Univerizeta u
Sarajevu 2001, str. 359.
58

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

sposobnost klijentovih dunika, s obavjetavanjem (notifikacijom) ili bez obavjetavanja

dunika o tom prenosu, a rizik naplate potraivanja snosi ili klijent ili faktor.
Izraz faktor potie od latinskog glagola facio (initi), dakle faktor je "onaj koji
ini", odnosno to je subjekt koji radi neke poslove za druge. Definicija ugovora o
faktoringu u razliitim zemljama zavisi od pravnog koncepta, kulture poslovanja,
komercijalno-finansijskih potreba odreenog trita i slino. Kako e se pojmovno
odrediti faktoring zavisi od toga kako i iz kog ugla se ovaj pravni posao posmatra: da li
prvenstveno sa ekonomskog (privrednog) stanovita, ili se primarno analiziraju njegove
ugovorne (pravne) karakteristike.
1.2. Ekonomski aspekt pojma faktoringa
Ukoliko se faktoring posmatra sa ekonomskog aspekta, on predstavlja specifinu
vrstu realizacije i obezbjeenja naplate potraivanja, odnosno finansiranja na osnovu
prenijetih potraivanja. Faktoring je, dakle, posebna sloena finansijska usluga koju
prua faktoring drutvo, a koja u sebi sadri vie usluga kao to su:
finansiranje komitenta (ustupaoca potraivanja) kroz avansne uplate;
voenje rauna (knjigovodstvo) u vezi sa potraivanjem;
naplata potraivanja;
garancija (zatita od neplaanja od strane dunika).
Faktoring je, dakle, finansijska tehnika pogodna za izvoznike i domae subjekte,
kojima omoguava veu konkurentnost u prodaji kupcima na domaem i
meunarodnom tritu. Koristi se u poslovima kratkoronog finansiranja prometa na
domaem tritu i uvoza/izvoza preko posebne organizacije (faktora) kojoj kupac mora
podnijeti na odobrenje sve fakture prije izvrenja isporuke narudbi. Faktor stalno
ispituje kreditnu sposobnost kupca prije nego to preuzme bilo koju obavezu plaanja i
za svoju uslugu zarauna proviziju. Rije je o mogunosti prodaje potraivanja koje
dobavlja ima od kupca (dunika) nekoj od specijalizovanih institucija faktoru. Ulogu
faktora (faktoring organizacije-drutva) moe obavljati privredni subjekt osnovan u
skladu sa zakonom koji definie poslove faktoringa. Njegova osnovna aktivnost odnosi
se na naplatu na njega prenijetih, tj. od komitenta (klijenta) cediranih potraivanja.
Dakle, faktor time prihvata obavezu prema komitentu da u odnosu na primljenu fakturu
(ili vie njih) u tano predvienim rokovima izvri plaanje u odreenom procentu ili u
cjelosti.
Gledano sa ekonomskog aspekta, usluga faktoringa bi se u dala opisati kao otkup
nedospjelog potraivanja od privrednog drutva, ime se nelikvidna aktiva tog drutva
pretvara u likvidnu.
1.3. Pravni aspekt pojma faktoringa

59

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Pravni aspekt faktoringa ini ugovor o faktoringu sa svojim specifinim

ugovornim osobinama. Ugovor o faktoringu je ugovor mjeovite prirode (mjeoviti
ugovor), koji u sebi obuhvata elemente vie ugovora, a prije svega ugovora o cesiji i
ugovora o kreditu, ugovora o garanciji, te ugovora o djelu. Ovaj ugovor spada u
neimenovane, dvostrano obavezne ugovore, formalne ugovore, teretne ugovore, ugovore
sa trajnim prestacijama (uspostavlja se trajni pravni odnos izmeu ugovornih strana),
ugovore po pristupu, te ugovore za koje je bitan odnos povjerenja - ugovore intuitu
personae2.
Faktoring je pravni posao koji spada u grupu specijalnih kreditnih poslova i kojim
se ustupilac potraivanja obavezuje da prenese na faktora postojea ili budua
potraivanja iz ugovora o prodaji robe, odnosno vrenja usluga, a faktor se obavezuje da,
uz proviziju i naplatu trokova, naplati potraivanja (i eventualno garantuje naplatu), kao
i da kreditira ustupioca potraivanja (uz njegovu obavezu da plaa kamatu) i vri druge
faktoring usluge. Odreene potekoe, svakako, predstavlja i injenica da zemlje
common law-a i rimske pravne tradicije imaju donekle razliit pristup poslu faktoringa,
to stvara odreene potekoe, prije svega, zemljama civil law-a.3 Razlike meu
nacionalnim zakonodavstvima u Evropi na polju graanskog prava predstavljaju
svojevrsne prepreke pravnom poslu faktoringa. Naime, neka od ogranienja bila su
postavljena voljom samog zakonodavca u vidu imperativnih normi, poput pravila o
obaveznoj pisanoj formi ugovora, zabrane prenosa buduih i ukupnih potraivanja,
pravila o obaveznoj notifikaciji dunika o izvrenom prenosu potraivanja, pravila o
zatiti dunika, potrebe da dunik d saglasnost na ustupanje potraivanja, zabrane
viestrukog prenosa potraivanja, nepriznavanja faktoru poloaja privilegovanog
povjerioca u steaju a, takoe bilo je i brojnih ogranienja koje su i same ugovorne strane
iz osnovnog ugovora mogle da postave pred budui ugovor o faktoringu. Kako je
faktoring proizvod anglosaksonske prakse, on je prilagoen anglosaksonskom
pragmatinijem i fleksibilnijem pravnom sistemu, te su zemlje civil law-a morale
uskladiti specifinosti faktoring posla sa specifinostima svoga graanskog prava. U
pojedinim nacionalnim zakonodavstvima faktoring je obraen u sklopu postojeih
trgovinskih ili graanskih propisa (SAD i Belgija) zbog specifine prirode i potrebe u
samim dravama, pojedine zemlje su se opredijelile za donoenje posebnih zakona o
faktoringu (Francuska i Italija), a i neke malobrojne zemlje u tranziciji su donijele
posebne propise o faktoringu (Ruska Federacija i Moldavija). Nacionalna rjeenja
prenosila su se i na pravni reim meunarodnih ugovora o faktoringu, te su dvije
2

Intuitu personae- izraz koji se danas najee upotrebljava u obligacionom pravu, za line obligacije, da
bi se istaklo da odreeni obligacioni odnospostoji i djeluje samo izmeu odreenih lica. S obzirom da takvi
obligacioni odnosi nastaju ba zbog odreenih svojstava subjekata obligacije, ona su neprenosiva; Vid.
Vasiljevi M.; Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu 2001., str. 749.
3
Sistem kontinentalnog prava postavljao je pred faktoring poslove brojne prepreke, upravo zbog
drugaijeg pravnog tretmana potraivanja koje, budui da predstavlja pravo obligacionog karaktera, ima
dejstvo ad personam, a njegov prenos, pa makar bio zasnovan i na ugovoru o prodaji, ne proizvodi
automatske stvarno-pravne efekte.
60

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

najznaajnije organizacije koje se bave unifikacijom pravila u meunarodnoj trgovini,

UNIDORIT i UNCITRAL pristupile izradi meunarodnih pravnih instrumenata u vidu
konvencijskog prava u oblasti meunarodnog faktoringa. UNIDROIT Konvencija o
meunarodnom faktoringu je u tome postigla vei uspjeh, jer je svojim rjeenjima
omoguila kako prenos zabranjenih, tako i buduih i ukupnih potraivanja, ime je stekla
znaajnu prihvaenost, potpisana je od strane 18 zemalja, a postala je dio unutranjeg
prava samo est evropskih zemalja (Francuske, Njemake, Maarske, Italije, Letonije i
Ukrajine) koje su ovaj instrument ratifikovale. S druge strane, Konvencija UNCITRAL o
prenosu potraivanja u meunarodnoj trgovini, premda obuhvatniji i sofisticiraniji pravni
instrument, sa rjeenjima koja su kompatibilna onima iz UNIDROIT Konvencije, do
danas nije stupila na snagu.
Do donoenja UNIDROIT Konvencije faktoring je bio odreen poslovima
obiajnog i autonomnog trgovinskog prava. Imajui u vidu postojee modalitete,
Konvencija definie faktoring kao ugovor koji je zakljuen izmeu isporuioca, s jedne
strane i faktora, s druge strane, a prema kojem isprouilac moe ili je ustupio faktorna
potraivanja koja su nastala iz ugovora o kupoprodaji robe sklopljenog izmeu
isporuioca i drugih njegovih kupaca (dunika) koji nisu kupili robu prvenstveno za
linu, porodinu ili upotrebu u domainstvu, i gdje faktor treba da izvri najmanje dvije
od sljedeih funkcija:
finansira u ime isporuioca, ukljuujui zajmove i avansna plaanja;
vodi raune (voenje konta glavne knjige) koji se odnose na potraivanja;
naplatu potraivanja;
zatitu od kanjenja u plaanju od strane dunika.

1.4. Ekonomski aspekti faktoring poslova

1.4.1. Funkcije faktoringa
Ekonomski efekti faktoringa posmatraju se na nivou ukupne ekonomije zemlje i
na nivou pojedinanog privrednog subjekta. Na nivou nacionalne ekonomije posmatra se
obim poslova obavljenih kroz faktoring aranmane i njihov odnos prema obimu poslova
obavljenih kroz klasina kreditna zaduenja. Drugi znaajni pokazatelj na nivou ukupne
ekonomije zemlje je uee faktoring poslova u ukupnom drutvenom proizvodu.4
Generalno posmatrano, faktoring kao alternativni izvor finansiranja sa svojim
specifinostima u dijelu preuzimanja rizika i upravljanja potraivanjima, doprinosi
smanjenju obaveza preduzea, poveanju procenta naplate potraivanja, poveanju
konkurentnosti privrednih subjekata, poveanju konkurencije na finansijskom tritu, te
smanjenju cijene kapitala.
4

EU Federation Factoring & Commercial Finance - Factoring, Receivables Finance & ABL, A study of
legal Envirouments acrross Europe 2011, str. 32.
61

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Ekonomski efekti faktoring poslova na nacionalnu ekonomiju su svakako

posredni, pa su zbog toga teko mjerljivi. Oni su dakle, primarno u vezi sa konkretnim
privrednim subjektima, pa se ekonomski znaaj ovih poslovnih aktivnosti ogleda kroz
efikasnije poslovanje privrednih subjekata koji koriste usluge faktoring institucija, a time
i ukupne ekonomije zemlje. Posmatrano na nivou privrednog subjekta efekti faktoring
poslova manifestuju se kroz bolje korienje resursa. Naime, kod veine privrednih
subjekata osnovni limitirajui faktor poslovanja su finansijska sredstva. Otkupljivanjem
potraivanja tih subjekata, faktoring institucija im omoguava bre prilagoavanje
ponude zahtijevima potranje postojeih i novih kupaca. Na taj nain obezbjeuje se
bolje koritenje postojeih resursa, pa se time stvaraju pretpostavke za razvoj ne samo
ovih subjekata, ve se moe pospjeiti efikasnije korienje resursa i uskladiti ponuda i
potranja u pojedinim sektorima privrede. Ekonomski aspekti faktoring poslova se
manifestuju kroz realizaciju cijelog segmenta usluga koje faktoring i institucije pruaju
poslovnim subjektima i koje u sutini predstavljaju funkcije faktoringa.
U okviru faktoring posla obavljaju tri osnovne funkcije i to:
funkcija finansiranja,
funkcija osiguranje naplate,
funkcija usluge, odnosno upravljanja s potraivanjem.
1.4.2. Finansiranje
Kod faktoringa, funkcija finansiranja ostvaruje se tako to se otkup potraivanja
vri prije roka dospjea a klijent, odmah po prodaji potraivanja, dobija od faktora
odreeni iznos novca u vidu isplate za izvrenu isporuku i usluge ne ekajui rok naplate
duga koji moe biti razliito odreen. Na ovaj nain nelikvidna aktiva privrednog drutva
pretvara se u likvidnu, jer se prodajom potraivanja obezbjeuje potrebna gotovina. Ovo
je pogodniji nain finansiranja, posebno za privredne subjekte koji tee obezbjeuju
obrtna sredstva kroz kreditne poslove sa bankama. Potraivanja koja su pogodna za
faktoring su potraivanja iz ugovora o isporuci robe i obavljanju usluga, a rijetko
potraivanja iz ugovora o djelu. Predmet ugovora su uglavnom kratkorona potraivanja
iji je rok dospijea izmeu 90 i 120 dana obzirom da se kratkoroni komercijalni
poslovi ugovaraju, uglavnom, na ove ronosti.
Postoje znaajne razlike u praksi pojedinih zemalja o odreivanju vremena
doputenosti prenosa potraivanja prije roka dospjelosti potraivanja, ali sutina je, ipak
u injenici da se funkcija finansiranja ne moe realizovati ako je na faktora preneseno
dospjelo potraivanje, odnosno mora postojati vremenska razlika izmeu dana kada
faktor daje odreena sredstva klijentu i dana kada dunik plati potraivanje faktoru.
Putem ovog finansijskog instrumenta faktor, odnosno institucija koja se bavi
faktoringom, finansira preduzee, a dakle, na osnovu buduih (nedospjelih) potraivanja.
Iako se izrazi finansiranje i kreditiranje esto primjenjuju kao sinonimi, neki autori ipak
smatraju da finansiranje gubi kreditni karakter ukoliko finansijer prema finansiranom
nema potraivanja, niti zahtijeva, a bez zahtjeva davaoca prema primaocu ne moe se
62

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

govoriti o kreditu. Finansiranjem, kroz faktoring, faktor stavlja na raspolaganje klijentu

odreeni iznos, a da istovremeno ne prima protivinidbu, ve je ekonomski ekvivalent u
ovom poslu plaanje dunika. 5
Najei vidovi finansiranja kod faktoring ugovora su: finansiranje davanjem
avansa (predujma) i finanasiranje putem diskonta. Oba naina finansiranja obezbjeuju
klijentu da kratkorono refundira plasirana sredstva bez zaduivanja u bankarskom
sektoru prenosom prava naplate svojih potraivanja na faktora. Ovakve pogodnosti
omoguavaju klijentu da pobolja svoju likvidnost i obezbjeuje niz pogodnosti pri
plasmanu proizvoda (npr. davanje rabata na prodajnu cijenu, odgoeno plaanje, itd.).
Upravo zbog toga pojedini autori i smatraju da ekonomsku sutinu i osnovnu funkciju
faktoringa predstavlja finansiranje privrednih subjekata i poboljanje finansijskog
poslovanja obezbjeenjem boljeg toka gotovine i time poboljanja likvidnosti.
Kod finansiranja kroz davanje avansa (predujma) radi se o davanju odreenog
iznosa novanih sredstava klijentu unaprijed, a klijent prethodno mora dokazati da je
roba odaslata kupcu, to dokazuje uruenjem kopija rauna i drugih otpremnih
dokumenata. Kada faktor preuzme, odnosno primi ova dokumenta za njega nastaje
obaveza da izda dokument kojim potvruje kupovinu potraivanja.
Kod finansiranja putem diskonta iznosi klijentovih potraivanja prema duniku
postaju za klijenta dospjeli odmah, odnosno danom kad ih je dunik kupio. Dakle, u
ovom sliaju nema predujma nego faktor odmah plaa cijenu potraivanja i istovremeno
odbija paualne trokove, kao to su trokovi kamata, naknade za osiguranje potraivanja
i naknade za upravljanje potraivanjem.
Razlika izmeu finansiranja putem avansa, odnosno predujma i finansiranja
putem diskontnog postupka je u tome to se u prvom sluaju sredstva, koja se odmah
doznaavaju klijentu, evidentiraju i predstavljaju ukamaeni predujam, a konana isplata
dospijeva tek onda kada dunik izmiri dug prema faktoru. Kod diskonta se radi o tome da
protivvrijednost potraivanja, uz odbitak paualnih trokova (kamate, itd.), odmah
dospijeva i isplauje se klijentu. Dakle, kod diskonta klijent najee potrauje plaanje
od kupca direktno, dok se samo plaanje obavlja preko posebno fiducijarnog rauna rauna koji je pod kontrolom faktora. Postupak diskonta faktora najee se ograniava
samo na funkciju finansiranja i ne ukljuuje druge usluge, te se stoga smatra podobnijim
za srednje i velike klijente sa dovoljnim sredstvima da samostalno obavljaju funkciju
profesionalnog kredit menadmenta.6
1.4.3. Osiguranje naplate (del credere)
U sluaju osiguranja naplate Faktor obavlja sve pravne i faktike radnje u vezi sa
naplatom ustupljenih potraivanja. Ako se radi o pravom, potpunom faktoringu bez
regresa onda faktor preuzima i funkciju osiguranja naplate potraivanja, odnosno del
5

Klapper L., The Role of Factoring for Financing Small and Medium Enterprises Development Research
Group The World Bank, WPS3593, 2005.
6
Rovanin A., Omerbegovi A., Alibai M.; Mogunost razvoja faktoringa u BiH, Sarajevo 2005, str. 12.
63

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

credere funkciju. Neki autori opravdano ukazuju da se u ovom sluaju ne radi o

ugovoreno preuzetom del credere riziku ili datoj garanciji, ve da ovo pravilo proizilazi
iz injenice da je rije o otkupljenom potraivanju, koje od momenta sklapanja ugovora o
otkupu potraivanja pripada faktoru i da je davanje garancije za otkupljeno potraivanje
contradictio in adjecto. Ako je faktor preuzeo potraivanje samo na naplatu (kvazi
faktoring sa regresom) da bi se razlikovao od obinog punomonika, on moe i da
garantuje naplatu, da preuzme rizike kanjenja u plaanju ili rizike za platenu
nesposobnost dunika. Preuzimanje rizika se, u praksi, vri putem takozvanog
pojedinanog odobravanja rauna ili u vidu limita (kreditna linija) za jednog odreenog
dunika do izvjesnog odrenog iznosa, s tim da to odobrenje moe da ima i revolving
karakter.
Dakle, da li faktor preuzima osiguranje, odnosno da li garantuje naplatu
potraivanja definie se u ugovoru o prenosu potraivanja. Veina faktoring kompanija u
optim uslovima poslovanja detaljno navode sluajeve u kojima faktor moe da ne da
garanciju za odreeno potraivanje klijenta, kao i sluajeve kada faktor moe da iskljui
svoju odgovornost za naplativnost potraivanja i u sluaju date garancije i da je prebaci
na usupioca potraivanja (nepostojanje potraivanja, neizvravanje ili neuredno
izvravanje obaveza od strane klijenta duniku iz ugovora, postojanje nekog razloga zbog
kojeg se smanjuje ili gasi obaveza dunika iz ugovora prema klijentu - npr.
kompenzacija, ako je isporuka izvrena duniku koji je u steaju, politiki rizici i slino).
7

1.4.4. Upravljanje potraivanjem (pruanje usluga)

Upravljanje potraivanjem, kao funkciju faktoringa, neki autori definiu kao sve
one druge usluge koje nisu sadrane u funkciji finansiranja i funkciji del credere. U
okviru ovih ostalih usluga razlikuju se finansijske, tipine i dodatne usluge. Finansijske
usluge odnose se na finansijsko savjetovanje klijenta i poslove naplate potraivanja.
Tipine usluge, koje u ovom pravnom poslu faktor prua klijentu, bile bi: ispitivanje
boniteta dunika, voenje knjigovodstva za klijenta, obraun poreza carina, te drugih
nunih taksi, kao i opominjanje dunika.8
Pored navednih finansijskih i tiinih usluga, faktor esto vri dodatne usluge, koje
neki nazivaju i pomone administrativne usluge. One mogu biti predmet posebnog,
dodatnog aranmana i odnose se, prije svega, na prezentovanje razliitih statistika i
rezultata istraivanja trita, jer faktoring institucije uvaju i prikupljaju podatke o
klijentima i dunicima i imaju dragocjene baze podataka o kretanjima na tritu,
bonitetima klijenata i njihovih kupaca. Nadalje, oni mogu klijentu pruati usluge
skladitenja, pedicije, reklamirati njegove proizvode ili posredovati kod banaka.

7
8

Trade finance guide Export Factoring, World bank, 2013.

Dragii M.; Opti pogled na faktoring posao, Pravni ivot, Beograd, broj 11/2000,
64

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

2. Prednosti i nedostaci pravnog posla faktoringa

2.1. Prednosti faktoringa
Faktoring je postao popularan irom svijeta upravo zahvaljujui uslugama koje
nudi. Veina autora, upravo kao najznaajniju prednost, istie da je finansiranje putem
faktoringa povoljnije i bre, nego finansiranje kroz kreditna zaduenja kod banaka. Prije
svega, ne gubi se vrijeme na dugo apliciranje kod banaka to podrazumijeva i
obezbjeenje veoma obimne dokumentacije, a esto i dodatne garancije (iranti, hipoteke
i slino).9 Faktoring je naroito pogodan za mala i srednja preduzea koja zbog niske
kreditne sposobnosti ili neadekvatnih sredstava obezebeenja kredita, esto imaju otean
pristup bankarskim sredstvima. Generalno, faktoring je fleksibilniji od bankarskih kredita
jer se bazira na procjeni kvaliteta potraivanja i kupaca klijenta, a ne na njegovoj
kreditnoj sposobnosti, tako da faktor moe obezbjediti finansiranje ak i ako je klijent
novo privredno drutvo ili ima slabu kreditnu istoriju i neodgovarajui tok gotovine. 10
Faktoring ima niz prednosti kod finansiranja i za izvoznike, jer osim obezbjeenja
obrtnog kapitala omoguava i veu sigurnost u naplati potraivanja ili zatitu od rizika
neplaanja. Tako se poveava konkurentnost i izvozni potencijali tog sektora na
meunarodnom tritu. Preuzimanje rizika naplate potraivanja od strane faktora,
upravljanje i monitoring potraivanja, posebno je stimulativno za preduzea koja nude
robu na otvoreno ili na odloeno plaanje ili koja zapoinju posao s novim kupcima.
Klijentima se, primjenom faktoringa, omoguava bolji tok gotovine i bri pristup
obrtnom kapitalu kroz avansne uplate od faktora, a time se poboljava opta likvidnost
klijenta. Kako sada klijent ima bolje finansijske uslove, on na vrijeme plaa svoje
dobavljae, te moe prihvatiti vie posla, pa time proiriti i obim prodaje svojih
proizvoda. Na ovaj nain rast kompanije se finansira bez novih zaduenja, bez mjesenih
plaanja ili plaanja odjednom na dan dospjea. 11
Rizik ili loi dugovi su eliminisani ukoliko se radi o faktoringu bez regresa, ili su
bar umanjeni kroz blagovremenu naplatu. Na ovaj nain se doprinosi poveanju pravne
sigurnosti ugovornih strana, to bi moglo uticati na poveanje investicija kako domaih
tako i stranih, te jaanje konkurentnosti privrednih subjekata.12
Nema linih i drugih dodatnih garancija koje se uglavnom trae kod kreditnih
programa preko poslovnih banaka. S druge strane, jaa se bilansna pozicija kompanije,
jer je faktoring izvan bilansa, ime se poveava efikasnost (npr. povrat na aktivu), a
posredno utie i na poboljanje kreditne sposobnosti klijenta kao uslova za korienje
9

D'Arcy L., Murray C. and Cleave B., Schmitthof's Export Trade, The Law and Practice of International
Trade, London 2000.
10
Bjorn B., Factoring: A Comparative Analysis. DJOF Publiching, Copenhagen, 1995.
11
Bakker, M., and A. Gross: Development of Non-Bank Financial Institutions and Capital Markets in
European Union Accession Countries,. Working Paper, No. 28. World Bank, Washington D.C., 2004.
12
Mikerevi D.; anse i zamke faktoringa u saniranju nelikvidnosti preduzea i privrede, ACTA
Economica, godina XI, broj 18/2013, str.194.
65

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

bankarskih sredstava. Ovakav nain finansiranja je pogodniji za sezonsku proizvodnju jer

dodatni obrtni kapital omoguava da se dobavljai plate unaprijed i da se na taj nain
obezbijede znaajni popusti. Bitna prednost faktoringa je i injenica da on obezbjeuje
cijeli set usluga za klijenta (alje opomene za dospjela plaanja, vodi postupke u vezi sa
eventualnim neplaanjem, vodi knjigu rauna, alje redovne izvjetaje o obavljenim
aktivnostima), ime tedi vrijeme i novac za klijenta. 13
Vea dostupnost nebankarskim izvorima finansiranja, preko rasta faktoring
kompanija, generalno dovodi do poveanja konkurencije u finansijskom sektoru i
sniavanja cijene kapitala.
2.2. Nedostaci faktoringa
Pored navedenih oiglednih prednosti pravnog posla faktoringa, svakako traba
ukazati i na nedostatke koje ovaj pravni posao ima.Preveliko oslanjanje na faktoring
kompaniju moe imati za rezultat gubitak direktnih odnosa sa klijentom, te pogreno
upravljanje potraivanjem. Trokovi faktoringa su obino vei od trokova bankarskog
kredita, to je skuplji nain finansiranja i omoguava samo tekue finansiranje. Najee
se preduzea odluuju na ovaj vid finansiranja kada:
ne mogu na drugi nain obezbijediti potrebnu gotovinu,
prodaju robu na kredit,
treba da naplate izvezenu robu.
Poveani su rizici kod dugoronih potraivanja, jer jednom ispitana kreditna
sposobnost moe se izmjeriti u duem vremenskom poriodu. Treba, takoe, imati u vidu
da neki kupci ele direktan odnos sa prodavcem i ne ele ukljuivanje tree strane.
Bitno je istai da je moda najvei problem upravo u injenici da do faktoringa
dolazi samo kada je faktor zaista siguran u solventnost klijenta i da faktori najee
preferiraju klijente sa veim poslovima. Pri tome, neizvjesnost u solventnost klijenata
vea je kod faktoring drutava nedepozitnog tipa, drutava osnovanih kao samostalna
pravna lica ulozima osnivaa. U sluaju kada je nosilac faktoringa banka tada se rapidno
poveava sigurnost u pogledu solventnosti klijenata to proistie iz viestrukih
finansijskih informacija kojima banke vladaju kroz raune svojih klijenata.
3. Primjena faktoringa u svijetu i EU
Faktoring je postao nezaobilazan model finansiranja prometa a prema podacima
IFG-a (International factors group- Belgija) tokom 2013.g. obim faktoring poslova u
svijetu iznosio je 2.181.403/ mil EUR (2013.) uz uee od od 4,49 % u odnosu na

13

Bakker, M., and A. Gross.Development of Non-Bank Financial Institutions and Capital Markets in
European Union Accession Countries,. Working Paper No. 28. World Bank, Washington D.C., 2004.
66

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

ukupan svjetski GDP. 14 Evropska trita ve u znaajnom obimu koriste pogodnosti

faktoringa te su u 2014.g. ostvareni slijedei rezultati (na primjeru zemalja sa
najrazvijenijim programima factoringa i zemalja u blioj regiji). 15
Tabela 1. Faktoring poslovanje u EU 2014.
Drava

(u mil EUR)

% GDP

Trini udio

UK
Francuska

Obim faktoring
poslova
350.622
226.598

15.81
10.58

25.52
16.49

Njemaka
Italija
Hrvatska
Slovenija
EU

189.880
183.004
2.498
536
1.373.774

6.54
11.32
5.80
1.44
9.87

13.82
13.32
0.18
0.04
100.00

Izvor: EU Federation, Factoring and commercial finance, 31.dec. 2014.

Oigledno je da je regija kojoj pripada i BiH tek na poetku procesa uvoenja i

zaivljavanja poslova faktoringa. Institucionalni okvir je u najveoj mjeri pripremljen te
po uspostavljanju kroz zvanine institucije moe predtavljati dobru osnovu za stvaranje
novih finansijskih institucija koje bi u praksu uvele promet potraivanjima. Pozitivna je
injenica da su svi donijeti i zakoni o faktoringu koji su u fazi donoenja zasnovani na
istim osnovama te nee predstavljati prepreku kako za domai tako ni za inostrani
faktoring. 16
4. Potencijali za razvoj faktoringa u Bosni i Hercegovini i okruenju
Ekonomska opravdanost uvoenje faktoringa na podruju BiH zasnovana je na
objektivnostima sadranim u obimu trgovinske razmjene te uslova poslovanja
evidentiranim na prostoru koji posmatramo. Prostor koji posmatramo ograniili smo na
Bosnu i Hercegovinu i okruenje, odnosno zemlje sa kojima se BiH granii.
Tradicionalne veze ekonomske, kulturne, drutvene opredjeljuju znaajne trgovinske
relacije koje su osnova za utvrivanje mogueg obima koritenja faktoringa. Ogranienje
posmatranog prostora uinjeno je bez namjere da se efikasnost i mogunost koritenja
faktoringa vee za postojanje tradicionalnih trgovinskih veza. Ovo ograniavanje
prostora slui samo za ukazivanje na kapacitete za razvoj faktoring poslova te za bre
privikavanje trita za primjenu (za ovu regiju) novog oblika tragovinskog

14

International factors group; Global Industry Activity Report, 2013.

Bakker, Marie-Renee, Leora Klapper and Gregory Udell,The Role of Factoring in Commercial Finance
and the Case of Eastern Europe, World Bank Working Paper No.3342. 2004.
16
Istuk I., Labus M.; Factoring and reverse factoring reforms in the EBRD region, Focus section, 2015.
67
15

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

finansiranja.Prema podacima za 2014. tragovinska razmjena BiH sa dravama

neposrednog okruenja (Srbija, Hrvatska, Crna gora) iznosila je:
Tabela 2. Trgovinska razmjena u okruenju 2014. (u 000 KM)
Zemlja
1
Srbija
Hrvatska
Crna Gora
Ukupno

Hrvatska
Crna Gora 17
Ukupno

Srbija
Hrvatska
Ukupno

BiH izvoz (000

KM)
2
800.690
955.044
293.818
2.049.552
8.683.780

BiH uvoz (000

KM)
3
1.629.521
1.851.679
3.481.200
16.199.306

Ukupan promet
(000 KM)
4
2.430.211
2.806.723
293.818
5.530.752
24.883.086

Srbija izvoz
(mil USD)
60,9

Srbija uvoz
(milUSD)
62,6

Ukupan promet
(milUSD)
123,5

2.196,1
Crna Gora
izvoz (mil USD)
83.360
83.544
366.896

3.006,7
Crna Gora uvoz
(mil USD)
532.886
110.436
1.820.850

5.202,8
Ukupan promet
(mil USD)
616.246
193.980
2.187.746

100
%

22,2
100

2,3

28,2
8,8
100

Izvor: CBBiH, Bilten 4, 2014.g. T 36; T 37

Zavod za statistiku Crne Gore, Statistiki godinjak 2014., T 14.(objavljeno u USD)
Republiki zavod za statistiku Srbije, Meseni statistiki bilten, T 9. (objavljeno u EUR)
Napomena: Kao kriterij za prikazivanje zemlje uvoza koriten je procenat uea uvoza iz te zemlju u
odnosu na ukupan bh. uvoz za 2010. U skladu s navedenim, sve zemlje iz kojih je uvoz vei od 3%
ukupnog bh. uvoza u 2010. iskazane su posebno, dok su ostale zemlje prikazane u koloni Druge zemlje.

Osim obima trgovinska razmjene potrebno je navesti i osnovne karakteristike

poslovanja u navedenim dravama. Sve zemlje regije, pa i neposrednog okruenja Bosne
i Hercegovine, suoavaju se sa znaajnim problemom likvidnosti, stagnacijom BDP,
nelikvidnou javnih finansija i sporom pravosudnom administracijom. Prema podacima
iz European payment index 2014., prosjean broj dana kanjenja u plaanjima u 2014. za
javni sektor iznosio je 58 dana, za poslovni sektor 47, a za potroaki sektor 34 dana.18

17
18

Promet ispod 2 % se prema statistikoj metodologiji se statistiki svrstava u grupu: ostale zemlje
Intrum justitia; European payment index 2014., str.8.
68

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Tabela 3. Prosjeni rok ugovorenih plaanja i kanjenja u plaanju (iskazanih br.

dana)
Zemlja

Srbija
Hrvatska
BiH

Javni sektor
prosjek ugovorenih
plaanja/ prosjek
kanjenja
20
12
30
20
15
15

Poslovni sektor
prosjek ugovorenih
plaanja/ prosjek
kanjenja
24
16
30
24
20
15

Potroaki sektor
prosjek ugovorenih
plaanja/ prosjek
kanjenja
26
20
30
32
20
21

Izvor: Intrum justitia; European payment index 2014., str.15. Napomena: podaci za Crnu Goru nisu
dostupni

Prema navedenim podacima u sva tru sektora, kod posmatranih drava, dolazi do
znaajnog odstupanja u prosjeku rokova plaanja to posebno oteava odravanje
proizvodnjeu poslovnom sektoru. Produavanje rokova plaanja, koje prema podacima
skoro da dostie dvostruki prosjeni rok plaanja u odnosu na ugovoreni broj dana
plaanja, ograniava tokove reprodukcije, smanjuje koeficijent obrta i, kroz cijenu
kapitala, direktno smanjuje profitni efekat poslovanja.
Trei bitan faktor za uvoenje faktoringa na tritu regije je postojea struktura
finansijskog sistema. U posmatranim zemljama pa i ire finansijski sistemi su
karaterisani kao bankocentrini sistemi. U prosjeku iznad 80 % finansijskog sistema
navedenih zemalja ine finansijski potencijali banaka. Uz to, regionalno trite ine
bankarski sistemi koji su razvili poslovne mree na podruju regije to predstavlja dobru
osnovu za razvoj mree faktora na regionalno tritu posredstvom njihovih banki-keri.
Banke predstavljaju moguu formu po zakonskom statusu na samom poetku ove grane
poslovanja. Ne postoje nikakve sistemske prepreke u zakonu o bankama za obavljanje
faktoring djelatnosti. Problem jest u razliitoj poslovnoj filozofiji: banke su orijentirane
ka korisnicima kredita, a faktoring kompanije i ka korisnicima kredita i ka njihovim
klijentima. Banke kao osnivai faktoring kompanije imaju odreena ogranienja.
Zakonom o bankama ograniava se investiranje banaka u druge firme, ukljuujui i
faktoring firme ali ogranienje ovog tipa odnosi se na osnivaki ulog dok promet
drutava za faktoring nije podloan ogranienjima te je na taj nain, u odnosu na bake,
mogue ogranienje koncentracija plasmana. 19
Dodatnu pogodnost predstavlja i sve znaajnije uspostavljanje trgovinskih lanaca
na regionalnom planu to poveava prostor za usluge faktoringa uz veu sigurnost
realizacije otkupa i naplate potraivanja to proistie iz bliskosti veze i upoznavanje
finansijskih karateristika klijenata.20
Institucionalno definisanje faktoring poslova posebno e izazvati panju domaeg
19

Bakker M.; Klapper L.; Financing Small and Medium-size Enterprises with Factoring: Global Growth
and Its Potential in Eastern Europe, The World Bank, 2004.
20
Trifkovi M.; Trivun V.: Procjena i prijedlozi za poboljanje pravnog okvira faktoringa u Bosni i
Hercegovini, IFC, Sarajevo, april 2005.
69

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

bankarskog sistema. Hronino prelikvidne banke na podruju BiH sa bankocentrinim

sistemom u kojem se praktino sve transakcije provode posredstvom banaka dobie
mogunost zamjene kreditiranja otkupom aktive, potraivanja za ve zakljuene i
izvrene poslove. Kako banke ''ive'' sa svojim klijentima to e i utvrivanje solventnosti
i boniteta klijenata i njihovih poslova biti olakano. Banke u BiH, na dan 31.12.2014. na
raunima dre oko 6,1 mlrd. osnovne likvidne aktive koja, zbog nepovoljne situacije na
tritu, teko nalazi bonitetne klijente. 21
5. Faktoring legislativa u regiji
Faktoring poslovi u Federacija BiH postoje, ali su se do sada sporo razvijali usljed
pravnih nejasnoa i odsustva konkretnog zakona kojim bi se uredila ova oblast.
Donoenjem ovog zakona Federacija BiH e dobiti odgovarajuu zakonsku regulativu
koja e pospjeiti dalji razvoj faktoringa i omoguiti subjektima uslove za efikasniju
naplatu potraivanja. Istovremeno potrebna je daleko vea promocija ovih, u savremenoj
poduzetnikoj praksi iroko primijenjenih i znaajnih, instrumenta finansiranja obrtnih
sredstava privrede i posebno izvoza putem edukacije finansijskih i raunovodstvenih
radnika, analitiara, kontrolora i menadera, kao i udruenja poslodavaca.
Kada je u pitanju koritenje usluga faktoringa, onda su prednosti koritenja
viestruke i shodno ciljevima koji se postiu faktoring poslovima, te prednosti se mogu
posmatrati kako na mikro nivou, tako i na makro nivou. Na mikro nivou prednosti
faktoringa ogledaju se u poveanju obrtnih sredstava i likvidnosti subjekata kao i u
poboljanju kreditne sposobnosti, boniteta, konkurentne sposobnosti, prodaje i
rentabilnosti poslovanja, zatim u odravanju postojee solventnosti i zaduenosti te u
poboljanju pravne zatite i nadzora nad procesom naplate potraivanja i time smanjenju
rizika naplate. Prednosti faktoringa na makro nivou definisane su kroz olakan pristup
meunarodnim tritima roba i usluga, poveanje konkurentnosti izvoza, poveanje
stepena uspjenosti realizacije izvoznih poslova, poveanje izvoza i rast izvoznog
sektora, uravnoteenje bilansa vanjsko-trgovinske robne razmjene i platnog bilansa
zemlje.
Decembra 2013. godine Federalno ministarstvo finansija u proceduru je uputilo
Nacrt Zakona o faktoringu. Na sjednici Doma naroda, Parlamenta FBiH, odranoj 10.
jula 2014.g. usvojen ja Nacrt Zakona o faktoringu. Prema tekstu Nacrta zakona, fktring
posao je definisan kao prvni ps kupoprodaje postojeeg nedospjelog ili budueg
kratkoronog novanog potraivanja nstlg iz osnova ugvr prdi rb ili
prunj uslug u zmli i instrnstvu, koje se ugovorom prnsi na faktora i koji se
obavezuje da preuzme potraivanje od dunika, da ga naplati, u svoje ime i za svoj raun
i d, u cilju obavljanja funkcija faktoringa, izvrava sljde usluge: a) finnsir
prodavc po snvu prns ptrivnj, b) vidntira, uprvl i vri nadzor
ptrivnja, c) procjenjuje rizik kao i osiguranje nplt ptrivnj.
21

Centralna banka BiH, Intikatori banarskog sistema, Statistika.

70

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Prdmt fktring moe biti svk pst ili budu, cijl ili djlimin,
ndspjl krtkrn nvn ptrivnje k nstl iz osnova ugvr prdi
rb, proizvoda ili pruanja uslug u proizvodnji, trgovini i uslugama kao i potraivanja
nastala po osnovu izvoenja investicionih radova i izvoza proizvoda i usluga,
zklung izmu privrednih drutava kao pravnih lica koji samostalno obavljaju
djelatnost proizvodnje i prodaje proizvoda i vre usluge na tritu radi stjecanja dobiti u
skladu sa odredbama Zakona o privrednim drutvima 22 zatim izmeu samostalnih
poduzetnika (obrtnika) koji obavljaju privrednu djelatnost u skladu sa Zakonom o obrtu i
srodnim djelatnostima 23 kao i ugovornih organa iz lana 3. stav 1. taka c) definisanih
kao javna preduzea koja obavljaju neku od djelatnosti propisanu u lanu 4. stav 1.b) i
lanu 5. Zakona o javnim nabavkama BiH24 koji su registrovani kao drutva kapitala, a
poslovanje im je ureeno Zakonom o javnim preduzeima. 25
Nacrt zakona razlikuju se dvije vrste fktringa i to:
dmi fktring koji predstavlja finansijsku uslugu ii prdmt je prd i
prns ptrivnj nstlg prdm rb ili prunjm uslug izmu dmih
prvnih lic na tritu BiH, i
munrdni fktring koji predstavlja finansijsku uslugu ii prdmt prd
i prns ptrivnj nstlg po osnovu izvoza i uvoza roba i uslug.
Drutva koja bi se u BiH bavila poslovima faktoringa a k s snivju u FBiH
rdi bvlnj pslv fktring mrju prilikom osnivanja uplatiti kpitl u novcu u
iznsu d 750.000,00 KM ime bi, po usvajanju Zakona stekla status nedepozitnih
finansijskih institucija. Na teritoriji Republike Srpske najavljano je skoro prezentiranje
Nacrta ovog Zakona.
Imajui u vidu rairene ekonomske i trgovake veze izmeu zemalja regije, bive
jugoslovenske zajednice te slinost finansijskih i ekonomskih sistema te kretanja koja
karakteriu slini pojavni oblici vrlo je znaajno sagledati mogunost koritenja
mehanizama faktoringa na podruju regije to bi multiplikovalo ekonomske efekte ovog
posla.
Zakon o faktoringu u Republici Hrvatskoj 26 definisan je u skladu sa pravilima
sadranim u smjernicama meunarodnih udruenja (Factors Chain International - FCI i
International Factors Group -IFG) i predstavlja nastavak prikljuivanja jedinstvenom
prostoru EU. Faktoring je, prema Zakonu o faktoringu Republike Hrvatske, pravni posao
u kojemu pruatelj usluge faktoringa, na temelju i u skladu s ugovorom o faktoringu
sklopljenim s dobavljaem i/ili kupcem, kupuje predmete faktoringa s pravom ili bez
prava na regres.
22

Slubene novine Federacije BiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08, 88/08, 7/09 i
63/10.
23
Slubene novine Federacije BiH, br. 35/09 i 42/11.
24
Slubeni glasnik BiH, br. 49/04, 19/05, 52/05, 94/05, 8/06, 24/06, 70/06, 12/09 i 60/10,39/14).
25
Slubene novine Federacije BiH, br. 8/05, 81/08, 22/09 i 109/12.
26
''Narodne novine Republike Hrvatske'' br. 94/14.
71

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Osim postojeih potraivanja predmet faktoring ugovora mogu biti i budua

potraivanja. Da bi budua potraivanja mogla biti predmet faktoring ugovora, ona u
trenutku sklapanja ugovora o faktoringu, moraju biti dovoljno odredive. Dovoljno
odredivim se smatraju buduapotraivanja ako je u ugovoru o faktoringu odreen
povjerilac, dunik, najvii mogui iznos tih potraivanja te ako je naznaen osnov
nastanka tih buduih potraivanja. Pri tome ne postoji uslov da, u trenutku sklapanja
ugovora o faktoringu, postoji ugovorna osnova za pruanje tih usluga ili isporuku te
vrste dobara. Dospijee predmeta faktoringa u trenutku otkupa od strane faktoringdrutva ne smije biti due od godine dana raunajui od dana otkupa.
Vrste faktoring ugovora, definisane ovim zakonom, su: domai, inostrani,
regresni ili bezregresni te dobavljaki (obrnuti) faktoring.
Dobavljaki (obrnuti) faktoring je, naime, posebna je vrsta faktoringa u kojemu
prualac usluge faktoringa i kupac ugovaraju program plaanja kupevih dugova
dobavljaima na nain da se prualac usluge faktoringa obavezuje plaati trabine koje
kupevi dobavljai imaju prema kupcu prije dospijea ili o dospijeu predmeta
faktoringa na zahtjev dobavljaa ili po uputi kupca, uz prenos tako isplaenih predmeta
faktoringa s dobavljaa na pruaoca usluge faktoringa.
Poslovima faktoringa u Republici Hrvatskoj mogu se baviti privredna drutva
koja ispunu uslov minimalnog osnovnog kapitala u visini od 1.000.000 Kn,
protivvrijednost oko 135.000 EUR (to je znatno manje nego u FBiH - 750.000 KM, odn.
cca 385.000 EUR). U Nacrtu zakona o faktoringu FBiH definisano je da se, osim
domaeg faktoringa, faktoring drutva mogu baviti i meunarodnim faktoringom ali kroz
tzv. dvofaktorski sistem, odnosno, kroz ugvr izmu fktr s sjditm u FBiH i
fktr s sjditm u instrnstvu.
U Republici Hrvatskoj drutva za pruanje faktoring usluga moraju ispunjavati
niz uslova koje su definisani kao i za veinu finansijskih institucija a kao preduslov za
obavljanje meunarodnog faktoringa nuno je da ispunjavaju uslove za osnivanje,
poslovanje i prestanak rada kreditnihinstitucija te pruanje bankovnih i/ili finansijskih
usluga koje obavlja poslove faktoringa u dravi lanici u skladu sa zakonom kojim se
ureuju uslovi za osnivanje, poslovanje i prestanak rada kreditnih institucija te pruanje
bankovnih i/ili finansijskih usluga. Uzajamnost priznavanja ovlatenja obuhvata zemlje
lanice EU.
Faktoring-drutvo koje ne ispunjava uslove za obavljanje poslova faktoringa kao
uzajamno priznatih usluga izvan podruja Republike Hrvatske, prema zakonu kojim se
ureuju uslovi za osnivanje, poslovanje i prestanak rada kreditnih institucija te pruanje
bankovnih i/ili financijskih usluga, moe obavljati te poslove putem podrunice
registrovane u odreenoj dravi. U odnosu prema BiH faktoring drutva mogu,
poslovanje u oblasti meunarodnog faktoringa, obavljati samo posredstvom podrunica
koje bi bile osnovane osnovane u skladu sa propisima BiH.
I obratno, faktoring-drutvo iz tree drave i faktoring-drutva iz druge drave
lanice EU moe obavljati poslove faktoringa na podruju Republike Hrvatske samo
putem podrunice, i to pod uvslovom da je te poslove ovlateno pruati u toj dravi te da
72

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

posluje najmanje dvije godine. Pri tome, i za osnovane podrunice postavlja se kao uslov
da osniva poloi na raun bilo koje kreditne institucije sa sjeditem u Republici
Hrvatskoj novani iznos koji ne moe biti manji od jedan 1.000.000 Kn kao jamstvo za
namiru obveza koje proizlaze iz poslova zakljuenih na podruju Republike Hrvatske.
Zakon o faktoringu u Republici Srbiji doneen je 2013. 27 i na istim principima
kao i zakon u Republici Hrvatskoj i Nacrt zakona o faktoringu u BiH. Faktoring usluga je
definisana kao finansijska usluga kupoprodaje postojeeg nedospelog ili budueg
kratkoronog novanog potraivanja, nastalog po osnovu ugovora o prodaji robe ili
pruanja usluga u zemlji i inostranstvu.
Za obavljanje djelatnosti faktoring usluga privredno drutvo mora obezbijediti i
odravati osnovni kapital u visini od minimalno 40.000.000 YUD, oko 340.000 EUR.
Ovim zakonom definisane su vrste faktoringa koje mogu biti predmet ugovaranja i to:
domai i meunarodni faktoring te, prema obavezi preuzimanja rizika, faktoring bez
regresa i faktoring sa regresom pri emu se kombinuju ove dvije vrste i kreiraju domai
faktoring sa i bez regresa kao i meunarodni faktoring sa i bez regresa. U sluaju
meunarodnog faktoringa predmet faktoringa je prodaja potraivanja nastalog u
spoljnotrgovinskom prometu robe, odnosno usluga, u smislu zakona kojim se ureuje
spoljnotrgovinsko poslovanje.
Meunarodni faktoring se moe obavljati: u jednofaktorskom sistemu, kad u
faktoringu uestvuje samo jedan faktor ili u dvofaktorskom sistemu, kad u faktoringu
uestvuju faktor sa seditem u Republici Srbiji i faktor sa seditem u inostranstvu.
Zakonom je omogueno i pruanje usluga dobavljakog (obrnutog) faktoringa
koji se ugovara izmeu faktora i dunika iz ugovora o prodaji robe ili pruanja usluga u
zemlji i inostranstvu, na osnovu koga faktor, preuzimanjem faktura od dunika, preuzima
njegovu obavezu plaanja prema poveriocima, a ima pravo naplate od dunika u roku iz
ugovora o prodaji robe ili pruanja usluga u zemlji i inostranstvu. Pri tome, dunik je u
obavezi da obezbedi saglasnost poverioca.

ZAKLJUAK
U savremenim, veoma dinaminim, uslovima poslovanja privredni subjekti, u
nastojanju da ispune stroge zahtijeve trita, suoavaju se sa nizom problema, a jedan od
najeih problema je, svakako, nedostatak finansijskih sredstava ili otean pristup istim.
Potekoe u finansiranju poslovnih subjekata u nacionalnim i meunarodnim okvirima
koje se oito na klasian nain (putem bankarskih kredita) nisu mogle rijeiti, pokuavaju
se prevazii uvoenjem novih metoda, tehnika i pravnih poslova, a jedan od takvih je i
faktoring. Faktoring je savremeni pravni posao, koji je u uslovima oteanog finansiranja
ponudila poslovna praksa kao alternativni nain obezbjeenja finansijskih sredstava.

27

Slubeni glasnik Republike Srbije, broj 62/13.

73

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

Faktoring je svakako veoma interesantan nain finansiranja tekueg poslovanja.

Za razliku od drugih naina pozajmljivanja finansijskih sredstava kod kojih
zaduivanjem raste pasiva zajmoprimaoca, kod faktoringa se finasiranje vri na osnovu
aktive (dijela aktive koji se odnosi na potraivanja od kupaca). Time se ne poveava
zaduenost, uva se kreditna sposobnost i poboljava likvidnost i to prevashodno u
segmentu malih i srednjih privrednih subjekata.
Generalni problem faktoringa kao finansijskog posla je taj to ak i zemljama EU
u kojima ve ima duu tradiciju razvoja, nema dovoljnu pozitivnu trinu
prepoznatljivost. Takoe je poeljna i harmonizacija pravnih propisa koji su relevantni za
obavljanje faktoring aktivnosti na nivou svih zemalja EU, kako bi se poveao obim,
prvenstveno meunarodnih faktoring operacija. Postojee prakse na podruju Europe
razlikuju od zemalja u kojima ne postoje propisi za relativno strogim reimima regulacije
za faktoring. Odgovarajuinivoregulatornog nadzora je koristan za razvoj faktoringa u
zemljama u razvoju. To je osobito vrijedi za percepciju faktoringa od strane malih i
srednjih poduzea, a posebno u jurisdikcijama s niim stepenom razvoja finansijskih
usluga. Uvoenje javnog nadzora u odreenoj mjeri (npr licenciranje, odobrenja za
upravljanje, nezavisne revizije, itd) moe pomoi poboljati percepciju faktoring iz
pozicije svojih potencijalnih korisnika i moe pomoi da se privuku investicije
poveanjem transparentnosti industrije.
vrstim regulatornim reimom treba jamiti stabilnost i legitimitet industriji
faktoringa osiguravajui da igrai na tritu mogu udovoljiti odreenim regulatornim
zahtjevima. To se moe sastojati od licenciranja reima, minimalnih poetnih kapitalnih
zahtjeva, nezavisne revizije i pravila i procedura nadzora (ovlasti, izvjetavanje, mjere i
sl).
Regulativa faktoring usluga na podruju BiH i neposrednog okruenja jo uvijek
je u razvoju. Nesporno je meutim, da zbog tradicionalnih ekonomskih i drutvenih
odnosa te prometa koji se ekonomskom logikom razvijaju lokalno, za ekonomske
gabarite regije, faktorimg je mehanizam koji e, izvjesno, moi podrati ekonomski
razvoj, zahvaljujui poveanju i ubrzanju naplativosti potraivanja te savjetodavnim
nadzorom.

LITERATURA
Bakker, Marie-Renee, Leora Klapper and Gregory Udell, The Role of Factoring in
Commercial Finance and the Case of Eastern Europe, World Bank Working Paper No.
3342, 2004.
Bakker, M., and A. Gross Development of Non-Bank Financial Institutions and Capital
Markets in European Union Accession Countries,. Working Paper No. 28. World Bank,
Washington D.C., 2004.
Bjorn B., Factoring: A Comparative Analysis. DJOF Publiching, Copenhagen, 1995.
74

ISSN 1512-5785
Godina XVII
Vol.
XVII

TRANZICIJA / TRANSITION
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bukarest, januar - juni 2015.
Vitez-Tuzla-Zagreb-Beograd-Bucharest, January - Juny 2015.

UDK 330-142
Broj 35
No. 35

D'Arcy L., Murray C. and Cleave B., Schmitthof's Export Trade, The Law and Practice
of International Trade, London 2000.
Dragii M.; Opti pogled na faktoring posao, Pravni ivot, Beograd, broj 11/2000.
EU Federation Factoring & Commercial Finance - Factoring, Receivables Finance &
ABL, A study of legal Envirouments acrross Europe 2011.
International factors group; Global Industry Activity Report, 2013.
Istuk I., Labus M.; Factoring and reverse factoring reforms in the EBRD region, Focus
section, 2015.
Klapper L., The Role of Factoring for Financing Small and Medium Enterprises
Development Research Group The World Bank, WPS3593, 2005.
Kovaevi R., Znaaj i uloga faktoringa kao instrumenta finansiranja izvoza - iskustva
novih lanica Evropske unije, Ekonomski anali, Beograd, br. 165, 2005.
Mikerevi D.; anse i zamke faktoringa u saniranju nelikvidnosti preduzea i privrede
ACTA ECONOMICA, Godina XI, broj 18 / februar 2013.
Rovanin A.;, Omerbegovi A.; Alibai M.; Mogunost razvoja faktoringa u BiH,
Sarajevo 2005.
SEED Southeast Europe Enterprise Development Studija izvodljivosti ZA
USPOSTAVLJANJE FAKTORING KOMPANIJE U BOSNI I HERCEGOVINI, 2009.
Trade finance guideExport Factoring, World bank, 2013.
Trifkovi M., Omanovi S.; Meunarodno poslovno pravo i, Arbitrae, Ekonomski
fakultet Univerziteta u Sarajevu 2001.
Trifkovi m.; Trivun v.: Procjena i prijedlozi za poboljanje pravnog okvira faktoringa u
Bosni i Hercegovini, IFC, Sarajevo, 2005.
Vasiljevi M.;, Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu 2001.
Zakoni, bilteni
Centralna banka BiH, Bilten, br.4.
Nacrt Zakona o faktoringu, Federacija BiH.
Zakon o faktoringu, ''Narodne novine Republike Hrvatske'' br. 94/14.
Zakon o faktoringu, Slubeni glasnik Republike Srbije broj 62/13.
Zakon o privrednim drutvima Slubene novine Federacije BiH, br. 23/99, 45/00, 2/02,
6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08, 88/08, 7/09 i 63/10.
Zakon o obrtu i srodnim djelatnostima Slubene novine Federacije BiH, br. 35/09 i
42/11. Zakon o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine Slubeni glasnik BiH, br.
49/04, 19/05, 52/05, 94/05, 8/06, 24/06, 70/06, 12/09 i 60/10,39/14). Zakon o javnim
preduzeima Slubene novine Federacije BiH, br. 8/05, 81/08, 22/09 i 109/12.

75