FIZIKA podloge za studij strojarstva

08. Fluidi 1

8.1 Svojstva i osnovne veliine stanja fluida

Tekuine poprimaju oblik spremnika dok ga plinovi u cjelini ispunjavaju (diskusija: Ep i Ek molekula, Fg). Najee sretana tekuina je voda (prevladavaju meumolekulske privlane sile i djelovanje Zemljine
tee), a najee sretani plin je zrak (prevladava kinetika energija gibanja molekula). Vodena para sadrana u zraku naziva se vlaga.
o
o

Pod optereenjima koja su tangencijalna na njihove granine povrine fluidi se lako

deformiraju i teku. Fluidi nemaju vlastite oblike kao krutine.
Pod optereenjima koja su okomita na njihove granine plohe fluidi neznatno/znatno
mijenjaju volumen (teko/lako se deformiraju prazan prostor izmeu molekula).

Pritisak (pritisna sila Fn) vektorska veliina kojom se opisuje djelovanje fluida na stjenku (mirujui fluid statika). Okomit je na stjenku
(graninu plohu) u protivnom bi se javilo teenje uslijed djelovanja tangencijalne komponente (sila Ft).
Najee koritene veliine stanja fluida su gustoa i tlak (statika/dinamika masa i sila), protok i dinamika viskoznost (dinamika brzina
i trenje), visina stupca (dubina), povrina, volumen, put, vrijeme, pritisak i kinematska viskoznost.
Gustoa () skalarna veliina koja opisuje masu jedininog volumena fluida (gustoa leda, vode i vodene pare; t 1000op ).
Tlak (p) skalarna veliina koja opisuje pritisak fluida na jedininu povrinu stjenke spremnika (zamiljenu plohu u fluidu ili membranu
mjernog instrumenta). Tlak u nekoj toki mirujueg fluida jednak je u svim pravcima.
Senzor tlaka:
Gustoa (homogeni i nehomogeni fluidi):

[m ] = kg
m
dm
=
[] =

dV
V
[V ] m3

Tlak:
p

[F ] = N = Pa
F
dF
p=
[p] =

dA
A
[ A ] m2

S promjenama tlaka gustoe se tekuina neznatno mijenjaju (stlaivost) dok se gustoe plinova znaajno mijenjaju (poV =f(t)).
Tvar
zrak, 20C
voda, 20C

o(kg/m3) = o[kg/(1000odm3)] = (/1000)o(kg/dm3)

poPa = po(N/m2) = po[N/(106omm2)] = (p/106)o(N/mm2)

1 bar , kg/m3
1,21
998 (= 0,998 kg/dm3)

50 bar , kg/m3
60,5
1000 (= 1,000 kg/dm3)

8.2 Hidrostatski, hidrauliki i ukupni tlak

Hidrostatski tlak (tlak mirujueg fluida: phs , Pa) posljedica je teine stupca fluida (razmjeran visini stupca) i jednak je u svim pravcima.
Usvojen je smjer y osi jednak smjeru dubine. Na temelju statike ravnotee:
Fhs + G = 0 (komponente)
phsoA = mog
phsoA = oVog
phsoA = oAohog
phs = ohog (jednak je u svim pravcima)
Moe se zakljuiti: pritisak fluida Fhs (posljedica djelovanja hidrostatskog tlaka), s
donje strane povrine A dri stupac fluida teine G.
Hidrauliki tlak (phu , Pa) vanjski tlak, koji djeluje na povrinu tekuine (nadtlak, podtlak i parcijalni tlak para tekuine).
Ukupni tlak (puk , Pa) jednak je zbroju hidraulikog i hidrostatskog tlaka (nadtlak, podtlak i predznak).
Fhu + G Fuk = 0
pukoA = phuoA + mog
pukoA = phuoA + oAohog
puk = phu + ohog
Moe se zakljuiti: pritisak fluida Fuk (posljedica djelovanja ukupnog tlaka), s donje
strane povrine A dri stupac fluida teine G i hidrauliku silu Fhu.

Pritisak vode na djeli povrine zida brane jednak je:

dF = podA = (ogoh)o(ody) = [ogo(H y)]o(ody)
F=

o g o ( H y ) o ( o dy ) = o g o o

F = o g o o H o y

1 2
oy
2

H
H

= o g o o H o y 0

( H o dy y o dy )

1 2
oy
2

=
0

1
o o g o o H2
2

Prema tome, debljina zida brane treba rasti s kvadratom dubine vode (h).

FIZIKA podloge za studij strojarstva

08. Fluidi 2

8.3 Hidrostatski paradoks i spojene posude

Hidrostatski paradoks hidrostatski tlak ne ovisi o obliku posude (koliini tekuine) nego samo o dubini.

Ako se pritisci koji djeluju na lijevi i desni naspramni djeli povrine zida posude (A1,l i A1,d), jednakih apsolutnih vrijednosti:
F1,d = p1 o A1,d = o g o y1 o A1,d = F1,l = p1 o A1,l = o g o y1 o A1,l (obje sile djeluju na stjenke, ali im je rezultanta jednaka nuli)

razloe na horizontalne i vertikalne komponente, moe se zakljuiti: (a) horizontalne komponente F1,l,x i F1,d,x se uzajamno ponitavaju, (b)
vertikalne komponente F1,l,y i F1,d,y djeluju na lijevi i desni zid posude, te (c) na dno posude djeluje samo stupac tekuina koji se nalazi neposredno iznad njega: Fdno = Adnooogoh.
Tekuina ispunjava sve spojene posude do iste razine. Uvjeti:
(a) odsustvo hidraulikog tlaka, odnosno jednake vrijednosti hidraulikog tlaka iznad slobodnih povrina
tekuine u spojenim posudama,
(b) ista vrsta i stanje () fluida u spojenim posudama.
Tlakovi na razini y1-y1 jednaki su u svim posudama. Kada na jednakim dubinama ne bi vladali jednaki tlakovi javilo bi se teenje tekuine
do uspostavljanja jednakih tlakova.
Opisati protjecanje tekuine kroz otvorene spojene protone posude pri povremenom dotjecanju tekuine u prvu posudu.

8.4 Atmosferski tlak

Atmosferski tlak je posljedica teine zranog stupca atmosfere tlak oceana zraka na ijem dnu mi ivimo. Tlak atmosfere na razini mora
je velik kada se isisa zrak iz limenog spremnika za benzin spremnik biva zgnjeen (deformacija rezervoara za gorivo).
Na razini povrine ive, u kontaktu sa starom normalnom atmosferom (smisao normalnog = blisko uobiajenom) vlada tlak:
o u otvorenoj posudi
pn = 1 atm (stara konvencija)
o u epruveti
puk = phu + ogoh = 0 + Hgogo760omm
Ova dva tlaka moraju biti jednaka (u protivnom iva tee):
pn = Hgogo760omm = 1 atm 1 atm = 760 mmHg
Prema novoj konvenciji normalna atmosfera ima tlak od tono:
pn = 100000 Pa = 100 kPa = 0,1 MPa = 1 bar.
Tlak od jedne fizike atmosfere (atm) djeluje u stupcu ive na dubini od 760 mm, a tlak od jedne tehnike atmosfere (at) djeluje u stupcu vode na dubini od 10 m. Ove dvije jedinice nisu Zakonom dozvoljene, ali se jo uvijek esto sreu u literaturi.
Koliki je tlak u Pa na dubini od 760 mm stupca ive (1 atm)?
(a) izraunavanje na temelju podatka iz prirunika za gustou ive: Hg = 13600okg/m3
G = Frav
poA = HgogoAo760omm p = Hgogo760omm
3
p = 13600okg/m o0,76omo9,81om/s2 p = 101396 [(kgom)/s2]/m2 = 101396 N/m2 = 101396 Pa
(b) direktno, na temelju tablice s podacima iz prirunika:
760 mm Hg 101 325 Pa
Na prvi pogled razliito, meutim, uvrtavanjem tonih vrijednosti u (a), za Hg = 13595 kg/m3 te za
g = 9,80665 m/s (Slavonski Brod) dobiva se:
p = 13595okg/m3o9,80665om/s2o0,76om = 101324 Pa
Prema tome, na oba naina (a) i (b) dobiven je isti rezultat. (znaajne znamenke)
U literaturi se esto sreu i tlakovi izraeni u m VS (metar vodenog stupca), zbog jasne predodbe o vrijednosti taka, na primjer, u vodi je na
dubini od 10 m tlak phs = 10 m VS = 105 Pa = 1 bar. Za mjerenje tlaka se esto koristi iva (Hg) zbog njene velike gustoe: 1 mm Hg = 1
Torr = 133,322 Pa = 13,595 mm VS cijev tlakomjera sa ivom je oko 14 puta kraa od cijevi s vodom.

FIZIKA podloge za studij strojarstva

08. Fluidi 3

8.5 Mjerenja tlaka u nepokretnom fluidu, gustoe i temperature

Stanje jednofaznog/jednokomponentnog fluida odreeno je s dvije veliine stanja, na primjer s tlakom i gustoom (tekuine) ili s tlakom i
temperaturom (plinovi).
Kada je aktualni tlak (p) vei od atmosferskog (pat) esto se koristi veliina nadtlak (pnt): pnt = p pat , Pa
a kada je aktualni tlak (p) manji od atmosferskog (pat) esto se koristi veliina podtlak (ppt): ppt = pat p , Pa
Mjerenje tlaka
manometri sa stupcem tekuine (iva ili voda)

p = tohtog + 0
p = tohtog
ht pokazatelj tlaka (p)

p = tohtog + pa
pnt = tohtog
ht pokazatelj nadtlaka (pnt)

p + tohtog = pa
p = pa tohtog = pa ppt
ht pokazatelj podtlaka (ppt)

Tlakomjer sa spremnikom plina i tlakomjer s Bourdonovom cijevi mogu se koristiti i za mjerenje temperature (T1/ T2 = p1/p2).
Mjerenje gustoe

Mjerenje temperature
Na razini 00:
p u = pv
uohuog = vohvog
uohu = vohv
h
u = vo v
hu

8.6 Pascalovo naelo i primjena

Pascalovo naelo tlak narinut (na primjer, pritiskom na stap) tekuini (fluidu) iri se nesmanjeno i jednoliko u svim smjerovima.
Trei Newtonov zakon (sila/protusila) se u ovom sluaju ne moe primijeniti (F1 F2)
jer se stapovi uzajamno ne dodiruju nego jedan na drugoga djeluju preko fluida. Na temelju Pascalovog naela:
F1
F
F1
A d2
p 1 = p2
= 2
= 1 = 12
A1
A2
F2
A2 d 2
Korisnost naprave s dva stapa (u kojoj je mjeri potrebni napor manji od optereenja): K =
Uinkovitost mehanike naprave (u kojoj se mjeri iskoristi uloeni rad): =

Fopt
Fnap

A2
d2
= 22 > 1
A1
d1

Fopt o sopt
Wiz
=
< 1 (deformacije i trenja)
Fnap o snap
Wul

U stanju ravnotee, na razini 00 (spojene posude):

m og
F
F
m og
pa + 2
+ 2 = pa + 1 + 1
+ ogoh
A2
A2
A1
A1
Kako je: m2og/A2 = m1og/A1 , kada je ogoh zanemarivo:
F2
A
A
= 2 = K (korisnost) F1 = F2o 1
F1
A1
A2
Isto se dobiva i na drugi nain ako se zanemare gubici (deformacije/trenja), na temelju zakona o ouvanju energije:
W2 = W1 F2os2 = F1os1
V
V
V
s=
F2o 2 = F1o 1
A2
A1
A
Tekuina je praktino nestlaiva (V2 = V1):
A
F1 = F2o 1
A2

FIZIKA podloge za studij strojarstva

08. Fluidi 4

8.7 Uzgon, Arhimedovo naelo, plivanje i tonjenje

Uzgon, Fuz , N sila koja tijelo uronjeno u fluid potiskuje u smjeru na gore (suprotno smjeru sile tee).
Arhimedovo naelo uzgon je jednak teini tijelom istisnutog fluida. (Fuz = GIstisnutogFluida)
Na vertikalno naspramne strane uronjenog tijela djeluju dvije razliite sile s donje FDP i s gornje FGP, a rezultanta im je uzgon:
Uzgon je (Fuz) posljedica (rezultanta) razlike pritisaka na povrine
tijela donju (na koju djeluje vei tlak) i gornju (na koju djeluje
manji tlak):
FGP = pGPoA = fluidaogodoA

FDP = pDPoA = fluidaogo(d + h)oA

Fuz = FDP FGP = fluidaogodoA + fluidaogohoA fluidaogohoA

Fuz = fluidaogoVfluida = mfluidaog = Gfluida

(Arhimedovo naelo)

Tijela uronjena u fluid mogu lebdjeti, uranjati ili izranjati.

Frez = Fgr Fuz = tijelaogoVtijela fluidaogoVfluida = Vogo(tijela fluida)
uronjeno tijelo lebdi u fluidu

uronjeno tijelo tone u fluidu

uronjeno tijelo izranja iz fluida

tijela = fluida Frez = 0

tijela > fluida Frez > 0
tijela < fluida Frez < 0
Kolika je normalna sila kojom potonulo tijelo djeluje na dno?
Fnor = Frez = Fgr Fuz = Vogo(tijela fluida)
Do koje e granice izroniti tijelo?
Frez = Fgr Fuz = tijelaogoVtijela fluidaogoVfluida = 0
tijelaoVtijela = fluidaoVUronjeniDio
tijela
VUronjeniDio = Vtijelao
fluida

(VUronjeniDio = Vfluida)

8.8 Napetost povrine tekuina i kapilarne pojave

Za poveanje povrine tekuine potrebno je uloiti
rad (W) jer je rezultanta meumolekulkih sila:
1. R 0 za molekule na povrini tekuine, a
2. R = 0 za molekule unutar tekuine.
Pokazatelj rada koji treba obaviti za jedinino poveanje povrine tekuine je napetost povrine:

W
A

[] =

J
Nom
N
=
=
2
2
m
m
m

iznad povrine je zrak

t = 20 C , mN/m
voda
73
etanol
22
aceton
24
benzen
29
glicerin
63
iva
470

Za poveanje obje ravne povrine opne tekuine u neposrednom dodiru sa zrakom (2oA) pri optereenju silom F = Gtega:
W
F o
F
=
=
=
2 o A 2 o ( L o ) 2 o L
U sluaju sferne opne (mjehur sapunice Rvanjsko = Runutarnje):

pritisak: F = p o R o
2

Slijedi nadtlak (unutar sferne opne):

F = 2 o o ( 2 o R o )
p =

4o
R

Ako su meumolekulske sile izmeu

molekula (atoma) tekuine i molekula krute stjenke (Ft/k adhezija) jednake meumolekulskim silama izmeu molekula
tekuine (Ft/t kohezija) povrina e zauzimati pravi kut u odnosu na stjenku.
Kada je Ft/k > Ft/t kut je < 90 , a
kada je Ft/k < Ft/t kut je > 90.

Kapilarne pojave: u cijevima malih unutarnjih promjera (kapilarama) uspostavlja se ravnotea sila: Ft/k, Ft/t i G. Ako su dominantne Ft/k
menisk je udubljen, a tekuina je u kapilari uzdignuta. Ako su dominantne Ft/t menisk je ispupen, a tekuina je u kapilari sputena. U kapilarne pojave spada penjanje vlage kroz vertikalne zidove objekata izgraenih na vlanim terenima.

08. Fluidi 5

FIZIKA podloge za studij strojarstva

8.9 Strujanje fluida i jednadba kontinuiteta

Statika fluida izuava fluide u stanju mirovanja (uspostavljeno je stanje ravnotee)
dok dinamika fluida izuava gibanje fluida (fluid tee uslijed djelovanja tangencijalnih optereenja).
Idealni fluid ne mijenja volumen s promjenama tlaka ( = C) i ne opire se djelovanju tangencijalnih optereenja (dinamiki mu je viskozitet = 0). Tekuine uglavnom ispunjavaju uvjet = C, dok uvjet = 0 ispunjavaju rijetko, kada su otpori uzajamnom gibanju djelia tekuina zanemarivi u odnosu na vrijednosti tangencijalnih optereenja. Idealni plin uglavnom ispunjava uvjet = 0, dok uvjet = C ispunjava
samo ako su vrijednosti promjena tlakova zanemarive.
Volumni protok (Q), skraeno, protok volumen tekuine (plina) koji protekne kroz aktualni presjek u jedinici vremena.
& ) masa tekuine (plina) koji protekne kroz aktualni presjek u jedinici vremena.
Maseni protok ( m
V
m3
[Q] = =
s
t
1
gdje je: v
prosjena brzina protjecanja fluida, mos ,
& = m = dm = V o = Aoo s = Aoov
m
t dt
t
t

Q=

V dV
Aos
=
= Aov
=
t dt
t

& =
m

[m]
[t ]

(1/1000 ) o t
kg
t
=
= 3,6 o
h
s
(1/3600 ) o h

Strujnim linijama se nazivaju putanje djelia fluida (ne estica molekula ili atoma), a strujnicama zamiljene linije koje u svakoj toki
pokazuju smjer brzine djelia fluida (tangente na strujne linije).
Stacionarno strujanje tijekom vremena, u bilo kojem presjeku ne mijenjaju se p, v, i kao ni geometrija strujnih linija.
Jednadba kontinuiteta opisuje stacionarno strujanje fluida na temelju zakona o ouvanju mase u struji fluida te povezuje brzine strujanja
fluida s presjecima kroz koje struji fluid.
& maseni protok, kgos1,
gdje je: m
& 1= m
& 2= m
& = Cm (konstanta)
m
1, 2 oznake aktualnih presjeka u struji fluida.
Ako se du struje ne mijenja gustoa fluida (tekuine):
A1oov1 = A2oov2 = Aoov
A1ov1 = A2ov2 = Aov
Q1 = Q2 = Q = CV (konstanta)

8.10 Bernoullijeva jednadba

Izraz ovisnost tlaka o brzini fluida slijedi iz jednadbe kontinuiteta. Ako nestlaiv fluid ( = C) struji kroz cjevovod promjenljivog presjeka
brzine mu se moraju mijenjati javljaju se ubrzanja fluida. Pritisak (sila) koji je uzrok/posljedica ubrzanje rezultat je djelovanja okolnog
fluida. Prema tome, mora postojati razlika tlakova u podrujima razliitih presjeka.
Bernullijeva jednadba opisuje prije svega stacionarno strujanje idealnog fluida ( = C, = 0) povezujui visinu, tlak i brzinu strujanja.
Uz odgovarajue korekcije (prije svega uvrtavanjem u izraz lokalnih i linijskih gubitaka cjevovoda) Beronullijeva jednadba se moe koristiti i daleko ire (viskozni fluid, nestacionarno teenje, stlaiv fluid).
Na temelju naela o ouvanju energije, uz zanemarivanja gubitaka,
zbroj rada, kinetike i potencijalne energije fluida se ne mijenja.
W + Ek + Ep = konstanta
Rad fluida (strojevi mehanike fluida): W = Fos = poAos = poV
Kinetika energija fluida:
Ek = omov2
Potencijalna energija fluida:
Ep = mogoh
Prema tome, energetski je oblik Bernoulijeve jednadbe:
p1oV1 + omov12 + mogoh1 = p2oV2 + omov22 + mogoh2 = CE
Ako se Bernoullijeva jednadba u energetskom obliku:

poV + omov2 + mogoh = CE / :V

podijeli s volumenom (nestlaivi i stlaivi fluidi):

dobiva se Bernoullijeva jednadba u tlanom obliku:

[poV] = [

N
F
oV] = 2 om3 = Nom = J = [W]
A
m

poV + omov2 + mogoh = CE

[ov2] = [

p + oov2 + ogoh = Cp
kg m o m
N
m 2
kg m2
kg o m o s-2
= 2 = Pa = [p]
ov ] = 3 o 2 = 3 o 2 =
V
m
s
m2
m
s
m

Ako je cjevovod horizontalan (h1 = h2):

p1 + oov12 + ogoh = p2 + oov22 + ogoh p1 + oov12 = p2 + oov22

Ako fluid miruje u cjevovodu: (vi = 0):

p1 + oo0 + ogoh1 = p2 + oo0 + ogoh2 p1 + ogoh1 = p2 + ogoh2

Ako se fluidu dovodi rad (pumpa/crpka):

p1oV1 + omov12 + mogoh1 + Wpumpe = p2oV2 + omov22 + mogoh2

Rad pumpe/crpke se koristi za poveanje: tlaka (p = p2 p1) i/ili brzine (v2 = v22 v12) i/ili visine (h = h 2 h 1) fluida.
Ako se fluidu odovodi rad (turbina):

p1 + oov12 + ogoh Wturbine = p2 + oov22 + ogoh

08. Fluidi 6

FIZIKA podloge za studij strojarstva

8.11 Primjena Bernoullijeve jednadbe

Brzina istjecanja fluida iz spremnika kroz mali otvor:
Iz Bernoullijeve jednadbe slijedi:
p1 + oov12 + ogoh1 = p2 + oov22 + ogoh2
p1 = p2 = pa v22 v12 = 2ogo(h1 h2)
Kako je:

h1 h2 = h

v2 >> v1

v2 =

2og oh

(domet mlaza pogledati toku 2.12)

Lokalni gubici

p1 + oov12 + ogoh1 pi,Lk = p2 + oov22 + ogoh2

v22 v12 = 2ogoh (2/)opi,Lk
v1 =

2 o g o h (2/)opi,Lk

(domet mlaza)

S indeksom Lk su oznaeni lokalni gubici.

Ukupni gubici

p1 + oov12 + ogoh1 pi,Lu = p2 + oov22 + ogoh2

v22 v12 = 2ogoh (2/)opi,Lk (2/)opi,Ln
v1 =

2 o g o h (2/)o(pi,Lk pi,Ln)

(domet mlaza)

S indeksom Lu su oznaeni ukupni, a s Ln linijski gubici.

Venturijeva cijev (mjerenje protoka, doziranje)
Bernoullijeve jednadbe, za horizontalnu Venturijevu cijev: p1 + oov12 = p2 + oov22
Iz jednadbe kontinuiteta za nestlaiv fluid (Q = AoV = CV):
r12oov1 = r12oov2 = r32oov3
2
Slijedi: p1 p2 = oo(v2 v12) = oov12o(v22/v12 1) p1 p2 = oov12o(r14/r24 1)
U uem presijeku Venturijeve cijevi je vea brzina strujanja, tlak manji (koristi se kao ejektor).

8.12 Mjerenja tlaka u pokretnom fluidu i protoka

U pokretnom se fluidu najee mjere statiki tlakovi s manometrima i protoci s protokomjerima. (vodovod i klimatizacija)
Bernoullijeva jednadba (stlaivi, nestlaivi fluidi i gubici):
poV + omov2 + mogoh = CE
p + oov2 + ogoh = Cp = pU
ukupni tlak, pU (hidrodinamiki, zaustavni) statiki (hidrostatski) tlak: pS = p1 + ogoh1

dinamiki tlak: pD = oov12

Ukupni tlak se mjeri na mjestu gdje je fluid zaustavljen, a statiki tlak na mjestu gdje je strujanje fluida neometano.
1. Mjerenje dinamikog tlaka s Pitotovom cijevi
2. Mjerenje protoka s Venturijevom cijevi

1. Dinamiki tlak:

2. Protok fluida poznate gustoe: (pogledati toku 8.15)

pD = pU pS
pD = (p + oov2 + ogoh) (p + ogoh)
pD = oov2
S druge strane: pD = gustoa mjernog fluida o g o H
pD = MjFlogoH (g 9,8 m/s2)
oov2 = MjFlogoH

v=

( 2 o g o H ) o ( MjFl

v1 =

2 o ( p1 p2 )
r4

o 14 1
r2

Q1 = V1/t = (A1os1)/t = A1o(s1/t) = r12oov1

Prema tome, ako se u Venturijevoj cijevi (protjee sav fluid) izmjere p1 i p2 , za poznate vrijednosti r1 i r2 mogu se izraunati v1 i Q1 .

08. Fluidi 7

FIZIKA podloge za studij strojarstva

8.13 Viskoznost fluida

Viskoznost pokazatelj uzajamnom otporu gibanju susjednih slojeva fluida. (unutarnji otpor)
Kod stacionarnog strujanja (brzine i geometrija strujnih linija) idealnog,
neviskoznog, fluida (plinovi) svi djelii fluida imaju jednake brzine.
Kod stacionarnog strujanja realnog, viskoznog, fluida (tekuine), brzina
djelia fluida se od stjenke poveava do maksimalne vrijednosti u osi
cijevi. Djelii fluida uz stjenku (nepokretnu) imaju brzine jednake muli.
Dinamika viskoznost:

m
L
= Paos
=
[] = o = Pa o
v
m o s-2
v
L
gdje je:
tangencijalni napon,
v/Y
brzina deformacije ((s/L)/t).

Sila uslijed sminog

naprezanja:
F = oA
v
F = o A o
L

v x
Pa
y
Kao pokazatelj svojstava fluida (tekueg) koristi se i kinematika viskoznost:
[] = Pa o s o m 3 = kg o m o N o s o m 3 = m 2

=
[] =

kg
s
s 2 o m 2 o kg
[ ]

= o

U diferencijalnom obliku:

U tirbologiji (znanost o trenju, troenju i podmazivanju) jo uvijek se sreu nedozvoljene jedinice za kinematiku viskoznost, najee, u
Europi stupanj Englera (E), u SAD sekunda po Sayboltu (S). (usporedni viskozimetri)

i se ne smiju mijeati gust fluid ne mora biti i viskozan.

Supstancija
, kg/dm3 (20C)
, mPas (20C)
, mm2/s (20C)

voda
0,99823
1,005
1,007

iva
13,546
1,554
0,1147

glicerin
1,2613
1499
1188

Smanjenje viskoznosti tekuina pri porastu temperature je specifino za svaku tekuinu i ne postoji opa zakonitost. Kao pokazatelj promjena viskoziteta s temperaturom u tribologiji se koristi indeks viskoznosti. to je manja promjena viskoznosti s temperaturom to je indeks
viskoznosti vei.

8.14 Reim strujanja i opstrujavana tijela

Laminarno strujanje strujne linije se poklapaju sa strujnicama slojevi se ne mijeaju.
Turbulentno strujanje strujne linije se ne poklapaju sa strujnicama slojevi se mijeaju, pri emu dolazi do usporavanja brih i ubrzavanja sporijih slojeva.
Reim strujanja fluida ovisna je o prirodi fluida, brzini strujanja i geometriji
povrine stjenke uz koju struji fluid.
Reynoldsov broj je bezdimenzionalan i njime se opisuje odnos inercijalnih i
viskoznih sila u struji fluida:
Fin
l ov
o l2 ov2
o l2 ov2
o l ov
=
=
=
=

o l ov
o l ov

Fvs
gdje je: l
karakteristina linearna dimenzija, m.
Pri visokim vrijednostima NR (dominantne su Fin) tekuina struji turbulentno,
a pri niskim (dominantne Fvs) laminarno. Kod Reynoldsovog pokusa s cijevi
granica prijelaza laminarnog u turbulentno strujanje je: NR 2320.

NR =

Na temelju ravnotee tlane sile (Fp) i sile sminog naprezanja (F) (vee Fp
bi izazvale ubrzavanje fluida ije protjecanje usporava F):
dv
Fp = por2o = F = 2orooLo = 2orooLoo
dr
dobiva se:

v=

( p1 p2 )
4 o o L

o R2

(Q = vo

R2 o
)
2

Gibanju se tijela suprotstavlja hidrodinamiki (aerodinamiki)

otpor koji se moe opisati jednadbom:
v2
Fot = cot o
(Fot + Fuz + G = 0)
oA
2
gdje je: cot koeficijent ukupnog (trenje i oblik) otpora, .
Pri Reynoldsovim brojevima 103 < NR < 105 :
cot,1 0,3 cot,2 1,2 cot,2 0,05

08. Fluidi 8

FIZIKA podloge za studij strojarstva

8.15 Cjevovodi, spojni komadi i ventili

Linijski gubitak
l v2 o
pi = i o i o i
di
2
gdje je: i koeficijent i-tog linijskog gubitka

Lokalni gubitak
v j2 o
pj = j o
2
gdje je: j koeficijent j-tog lokalnog gubitaka

H = 0 m, pi = i o

Aiz/Aul
0,2
0,8

1 (v1)
9,4
0,16

Aul/Aiz
0,2
0,8

3 (v1)
0,64
0,04

li v i2 o
o
, P = Qop
di
2

Q1 = Q2 = .. = Qn
puk = piz pul =

m
i =1

pi + j=1 pj
n

Ukupni gubici
puk = i=1 pi + j=1 pj

H = 10 m, pi = i o

li v i2 o
o
, P = Qop
di
2

Quk = Q1 + Q2 + .. + Qn
puk = piz pul = pMax (promjene Qj)
Elektromotorni
Elektromagnetni

8.16 Strojevi mehanike fluida

Bernoullijeva jednadba

poV + omov2 + mogoh E = CE

p + oov2 + ogoh e = Cp

(e = E/V)

Pumpe (crpke) strojevi kod kojih se dovedena energija (+ E) koristi za: transport (poV) i/ili poveanje kinetike energije (omov2) i/ili
poveanje potencijalne energije (mogoh) tekuina, odnosno za poveanje tlaka (p) i/ili brzine (v) i/ili visine (h) tekuina.
Kompresori (puhala, ventilatori) strojevi kod kojih se dovedena energija (+ E) koristi za: transport (poV) i/ili poveanje kinetike energije
(omov2) i/ili poveanje potencijalne energije (mogoh) plinova (kinetika i potencijalna energija plinova).
U pravilu se fluidu energija poveava radom pokretnog tijela (pravocrtno gibanje stapa/membrane ili rotacija radnog kola) uz koritenje elektrine energije (razliite vrste elektromotora, ali se koriste i pumpe s parnim strojem, kompresori s motorom sUI).

Turbine strojevi kod kojih se dobiva mehanika energija ( E), odnosno obavlja rad vrtnje tijela (radnog kola): koritenjem strujanja (poV)
i/ili smanjenjem kinetike energije (omov2) i/ili smanjenjem potencijalne energije (mogoh) fluida, odnosno smanjenjem tlaka (p) i/ili brzine (v) i/ili visine (h) fluida. (turbo-kompresori) Najee se rad turbina koristi za dobivanje elektrine energije.
Toplinski strojevi: plinske turbine, kompresori rashladnih sustava, parni strojevi, motori sUI, toplinska pumpa.