adI wojna wiatowa (przed II wojn wiatow nazywana wielk wojn ) wojna wiatowa trwajc

ipca 1914 do 11 listopada 1918 pomidzy entent, tj. Wielk Brytani, Francj, Rosj, Serbi,
Japoni, Wochami (od 1915) i Stanami Zjednoczonymi (od 1917), a pastwami centralnymi
, tj. Austro-Wgrami i Niemcami wspieranymi przez Turcj i Bugari.

By to najwikszy konflikt zbrojny w Europie od czasu wojen napoleoskich. Wojna zakocz

ya si klsk pastw centralnych, likwidacj mocarstw witego Przymierza i powstaniem w Eur
e rodkowej i Poudniowej licznych pastw narodowych. Bya te jedn z gwnych przyczyn rewo
ji pa dziernikowej w Rosji. W jej wyniku zgino ponad 14 milionw ludzi. Mimo ogromu st
rat i wstrzsu wywoanego nimi wojna ta nie rozwizaa wikszo ci konfliktw, co 21 lat p ni
prowadzio do wybuchu II wojny wiatowej. I wojna wiatowa bya zderzeniem XX-wiecznej t
echniki z XIX-wieczn strategi i taktyk. Wybuch I wojny wiatowej wyznaczy symboliczny
koniec wieku XIX i koniec hegemonii europejskiej na wiecie. Od jej zakoczenia cora
z wiksz rol w stosunkach midzynarodowych zaczy odgrywa Stany Zjednoczone i utworzony w
1922 ZSRR[1].
Spis tre ci [ukryj]
1
Przyczyny wojny
1.1
Nacjonalizm, imperializm i inne czynniki
1.2
Sytuacje wewntrzne pastw i zaamanie si systemu sojuszy
1.3
Plan Schlieffena i wy cig zbroje
1.4
Kryzysy w Afryce i na Bakanach
1.5
Plany operacyjne
2
Przebieg wojny
2.1
Wybuch konfliktu
2.1.1 Zamach w Sarajewie
2.1.2
Zasada domina
2.2
Pierwsze starcia
2.3
Wojna w Europie
2.3.1 Front zachodni
2.3.1.1 Rok 1914
niemiecka inwazja na Belgi i Francj
2.3.1.2 Rok 1915 patowa sytuacja na froncie
2.3.1.3 Rok 1916 wojna na wyczerpanie
2.3.1.4 Rok 1917 przyczenie si Stanw Zjednoczonych
2.3.1.5 Rok 1918 ostatnia ofensywa
2.3.2 Front woski
2.3.2.1 Pierwsza bitwa pod Isonzo
2.3.2.2 Ofensywa Asiago
2.3.2.3 Dalsze starcia w dolinie Isonzo
2.3.2.4 Rok 1917 przybycie Niemcw
2.3.2.5 Bitwa nad Piaw
2.3.2.6 Decydujca bitwa pod Vittorio Veneto
2.3.3 Front bakaski
2.3.4 Front wschodni
2.3.4.1 Rok 1914 ofensywa rosyjska
2.3.4.2 Rok 1915 przejcie inicjatywy przez Niemcw
2.3.4.3 Rok 1916 rosyjska ofensywa Brusiowa
2.3.4.4 Rok 1917 decydujce rozstrzygnicia
2.4
Wojna na Bliskim Wschodzie i w rejonie Kaukazu
2.4.1 Irak
2.4.2 Arabia
2.4.3 Egipt i Palestyna
2.4.4 Gallipoli
2.5
Wojna w Afryce
2.5.1 Niemiecka Afryka Wschodnia
2.5.2 Niemiecka Afryka Poudniowo-Zachodnia
2.6
Wojna na morzu
2.6.1 Blokada Niemiec
2.6.2 Wojna podwodna
2.6.3 Bitwy morskie

2.7
Zakoczenie konfliktu
3
Skutki wojny
3.1
Skutki polityczne
3.2
Skutki gospodarcze
3.3
Skutki spoeczne
3.4
Bilans konfliktu
3.4.1 Armie
3.4.2 Fundusze
3.4.3 Straty
4
Charakterystyka wojny
4.1
Wojna pozycyjna
4.1.1 Wykorzystanie uksztatowania terenu
4.1.2 Konstrukcja okopw
4.1.3 System okopw
4.1.4 Sposb walki w okopach
4.1.5 Taktyka
4.1.6 Podkopy
4.1.7 Prby przeamania impasu w walce
4.1.8 ycie w okopach
4.1.9
mier w okopach
4.2
Technika i uzbrojenie
4.2.1 Wojska ldowe
4.2.1.1 czno
4.2.1.2 Bro piechoty
4.2.1.3 Karabiny maszynowe
4.2.1.4 Mo dzierze
4.2.1.5 Artyleria
4.2.1.6 Gazy bojowe
4.2.1.7 Kolej i samochody oraz bro pancerna
4.2.2 Lotnictwo
4.2.2.1 Sterowce
4.2.2.2 Samoloty
4.2.3 Marynarka
5
Zobacz te
6
Uwagi
7
Przypisy
8
Bibliografia
9
Linki zewntrzne
Przyczyny wojny[edytuj]

Francuska karykatura cesarz Wilhelm II prbujcy zje wiat, ktry okazuje si zbyt twardy
Nacjonalizm, imperializm i inne czynniki[edytuj]
Kongres wiedeski (1814 1815), ktry uksztatowa ad terytorialny Europy, cakowicie pomija
a narodw do wolno ci i samostanowienia, zajmujc si tylko kwesti zabezpieczenia na jak
najduszy czas kontrolowanej przez zwyciskie mocarstwa stabilizacji na kontynencie.
Przez dugi czas postanowienia kongresowe funkcjonoway dziki istnieniu tzw. witego Przy
mierza , opierajcego si na sojuszu trzech potg europejskich Austrii, Prus i Rosji. Ws
plnym interesem tych trzech pastw byo izolowanie Francji oraz powstrzymywanie wypywa
jcych z niej prdw nacjonalistycznych i rewolucyjnych, ktre mogyby wpywa na konserwatyw
e, wielonarodowe imperia[2]. Jednak midzy poszczeglnymi mocarstwami europejskimi c
oraz cz ciej dochodzio do nieporozumie. O tym, e wieczysty pokj midzy czterema mocarstw
mi jest fikcj, przekonano si w czasie wojny krymskiej (1853 1856). Zjednoczenie Woch
w 1861 i zjednoczenie Niemiec w 1871, bdce wynikiem de nacjonalistycznych, powanie nar
uszyo wcze niejsz rwnowag si. W wyniku wojny francusko-pruskiej (1870 1871) Francja stra
ia Alzacj i Lotaryngi na rzecz Niemiec, co zrodzio w narodzie francuskim ch odwetu na
ssiedzie i zmazania haby klski (ruch ten nazwano rewanyzmem)[3]. W 1873 roku udao si j
eszcze kanclerzowi Otto von Bismarckowi doprowadzi do zawarcia sojuszu trzech ces
arzy (Austrii, Prus i Rosji), ktry podtrzyma wsplne denie do przeciwdziaania ruchom re
wolucyjnym[2].

Take w Austro-Wgrzech i na Bakanach dochodzio do licznych spi na tle etnicznym. Niepok

oje te byy podsycane szczeglnie w poudniowej cz ci cesarstwa, gdzie mieszkay liczne nar
ody sowiaskie, podatne na doktryn panslawizmu[4] szerzon przez Serbi i Rosj[a]. Wskute
k osabienia Imperium Osmaskiego, na Bakanach wytworzya si polityczna prnia, ktr usi
eni Austro-Wgry i Rosja[2]. Analogicznym zjawiskiem do panslawizmu by pangermanizm,
ktrego zwolennicy funkcjonowali w elitach rzdowych Niemiec i Austro-Wgier, co prowa
dzio nieuchronnie do zaognienia konfliktu.

Jednym z czynnikw, ktry wpyn na zwikszenie si wspzawodnictwa pomidzy pastwami euro

by imperializm. Wielka Brytania, Niemcy i Francja potrzeboway zamorskich rynkw zby
tu dla swoich towarw, ktrych produkowano coraz wicej w wyniku postpw rewolucji przemy
sowej. Kraje te dokonyway ekspansji gospodarczej w Afryce, Azji i Oceanii. Francja
i Wielka Brytania zdoay pokojowo rozwiza wszelkie kwestie sporne dotyczce kolonii. J
ednak obydwa te pastwa nie potrafiy sobie poradzi z postaw roszczeniow II Rzeszy, ktra
prowadzia agresywn polityk w tym zakresie (m.in. w pnocnej Afryce), co prowadzio do l
icznych napi. Na Bliskim Wschodzie rozpadajce si imperium osmaskie kusio ssiednie Aust
o-Wgry oraz Rosj, ktre przygotowyway si do podziau ziem sabncego ssiada. Rosja chcia
ka dostp do Morza rdziemnego i jego szlakw handlowych (otwarcie korytarza przez Darda
nele i Bosfor, kontrolowane przez Turcj) oraz penej wadzy nad Morzem Czarnym[5][6].

Na przeomie XIX i XX wieku Serbia bya uzaleniona gospodarczo od Austro-Wgier. W 1903

tron krlewski Serbii obj Piotr I Karadziordziewi, ktry propagowa koncepcj Wielkiej Se
bii. W jego wizji wszyscy poudniowi Sowianie powinni y w jednym pastwie. T koncepcj ro
legego pastwa bardzo chtnie popar serbski rzd, armia i spoeczestwo. Piotr I oficjalnie
deklarowa zamiar poczenia z serbsk ojczyzn Bo ni i Hercegowiny, zamieszkanej przez wiel
u Serbw, a bdcej pod kontrol Austro-Wgier. Serbii, odnajdujcej si w opozycji do Austro
Wgier, chtnie pomocy udzielaa Rosja i oba kraje nawizay cise stosunki. Zacie nianiu st
nkw sprzyjay dodatkowo wsplna religia (prawosawie) i wsplne korzenie sowiaskie. Rosja
ya ywotnie zainteresowana uzyskaniem jak najwikszych wpyww na Bakanach, dlatego bya pr
ychylna zamtowi, jaki Serbia moga tam wywoywa. Austro-Wgry rwnie usioway utrzyma sw
na Bakanach, dlatego dziaania Serbii wpyway na ich osabienie i cige zwikszanie napic
tym rejonie. Rosjanie dodatkowo wspierali potajemnie ruchy rewolucyjne w AustroWgrzech. Monarchia Austro-Wgierska bya zagroona od zewntrz i od wewntrz[7]. Austro-Wgr
zlekcewayy jednak wieloletnie do wiadczenie wojenne niewielkiej Serbii[8].
W krajach takich jak Austro-Wgry czy Niemcy dochodzia do tego jeszcze walka pomidzy
kultur germask a sowiask (zob. Kulturkampf).
Dla wczesnych imperiw europejskich kwestia rozwoju i uzyskania przewagi wojskowej
nad ssiadami bya spraw kluczow. Stagnacja w rozumieniu twrcw polityki imperialnej ozna
cza miaa jedynie upadek i katastrof. Taka filozofia bya katalizatorem tworzenia si po
staw roszczeniowych w stosunkach midzy pastwami, oraz denia do jak najwikszych cesji
terytorialnych[9].
Sytuacje wewntrzne pastw i zaamanie si systemu sojuszy[edytuj]
Mikoaj II

car Rosji

Cesarz niemiecki
Wilhelm II
Pod koniec XIX wieku pastwo niemieckie rozwijao si bardzo dynamicznie, kraj ulega gw
atownemu uprzemysowieniu. W szybkim tempie powstaway wielkie niemieckie przedsibiors
twa, jednak Niemcy z trudem znajdowali nowe rynki zbytu oraz coraz trudniejszy s
tawa si import surowcw. Dotychczas wikszo towarw Niemcy przewozili na statkach brytyjs
ich, w kocu zaczli budowa wasn marynark handlow. Brytyjczycy dostrzegli zagroenie gos
arcze, ktremu nie potrafili si przeciwstawi. Konieczno ci Niemiec stao si zapewnienie s
aych dostaw niezbdnych surowcw, bez cigej zaleno ci od woli Wielkiej Brytanii, a wic p
adanie wasnych kolonii. Przywdcy Niemiec uznali, e ich kraj nie moe si dalej rozwija g
ospodarczo jedynie z wykorzystaniem metod pokojowych[10].
W niemieckich wyborach do parlamentu w 1912 stosunkowo du liczb gosw[b][11] uzyskaa le

wicowa Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD). wczesny rzd niemiecki by zdominowa

ny przez pruskich junkrw, ktrzy obawiali si wzrastajcych sympatii wyborcw dla lewicy.
Dlatego, jak twierdz niektrzy historycy[12], prawica niemiecka szukaa konfliktu ze
wntrznego, ktry odwrciby uwag spoeczestwa od spraw politycznych, a wzbudzi patriotycz
wsparcie dla rzdu. Wedug innych jednak[13], niektrzy konserwaty ci pruscy obawiali si
wojny (nawet zwyciskiej), bo mogaby ona wzbudzi w narodzie nastroje rewolucyjne, sz
czeglnie gdyby wojna bya duga i wyniszczajca.

I wojna wiatowa bya po cz ci spowodowana istnieniem dwch wrogich sojuszy trjporozumien

a (Wielka Brytania, Francja, Rosja) oraz trjprzymierza (Niemcy, Austro-Wgry oraz Wo
chy), ktre rozwiny si za spraw kanclerza Rzeszy Bismarcka po wojnie francusko-pruskie
j. Bismarck, dc do odizolowania Francji, doprowadzi do zawarcia przymierza w 1878 po
midzy Niemcami i Austro-Wgrami, przeciw Rosji (w wypadku wojny midzy Niemcami a Fra
ncj Austro-Wgry miay zachowa neutralno )[14]. Kiedy Francja zaja Tunezj, elazny kan
rzysta niezadowolenie Wochw (ktrzy sami zamierzali zaj Tunezj) i doprowadzi do wcign
talii do sojuszu przeciwko Francji w 1882. W zamian za to, e Wochy miay pozosta neut
ralne, jeeliby doszo do ataku Rosji na Austro-Wgry, Niemcy i Austro-Wgry zgodziy si po
mc Wochom, gdyby te zostay zaatakowane przez Francj[15]. Wzajemna nieufno pomidzy Aust
i a Rosj pogbiaa si wraz z kolejnymi konfliktami na Bakanach. Na razie nie doszo do w
y, bo Bismarckowi udao si doprowadzi do zawarcia pomidzy Rosj i Niemcami: tzw. trakta
tu reasekuracyjnego, ktry stanowi, e obydwa kraje pozostan neutralne w stosunku do s
iebie, jeeli ktrekolwiek z nich bdzie w stanie wojny[16].
Po zdymisjonowaniu Bismarcka (20 marca 1890) przez nowego cesarza Niemiec Wilhel
ma II doszo do zasadniczej zmiany polityki zagranicznej Rzeszy. wcze ni czonkowie rzdu
byli nieprzychylnie nastawieni do Sowian, a do Rosji w szczeglno ci, co sprawio, e tr
aktat reasekuracyjny z tym krajem nie mia ju racji bytu i nie zosta przeduony. Francj
a wykorzystaa nadarzajc si okazj i zdobya nowego sojusznika w osobie cara Mikoaja II,
awierajc z nim ostatecznie sojusz obronny w 1892 roku (sojusz francusko-rosyjski)
. Wilhelm II poczu si nagle osaczony z dwch stron. Wielka Brytania nabieraa coraz wik
szych podejrze co do intencji politykw niemieckich, co byo spowodowane m.in. ogromn
rozbudow floty niemieckiej, ktra moga zagrozi panowaniu na morzach Royal Navy. Cesar
z niemiecki postanowi rzuci Brytyjczykom wyzwanie swoj Hochseeflotte. Sytuacji nie
poprawio take popieranie poudniowoafrykaskich powstacw burskich przez Niemcy[17]. Zmie
niao si take postrzeganie caratu przez Niemcw. Dla niemieckich socjaldemokratw by on u
ciele nieniem despotyzmu, by po prostu imperium za[18].

W wyniku tego Francja i Wielka Brytania postanowiy przezwyciy wzajemne animozje i za

wary ze sob ukad o nazwie Entente cordiale (fr. serdeczne porozumienie) w roku 1904
. Do porozumienia tego doczya wkrtce Rosja w 1907[19]. Wielk Brytani czy take ukad
czy z Japoni. Na dodatek Wilhelm II jeszcze bardziej rozsierdzi Rosj, popierajc rosz
czenia austriackie na Bakanach. Tak wic Europa na pocztku XX wieku zostaa podzielona
na dwa wrogie sobie obozy: entent i trjprzymierze[20]. Na pocztku XX wieku Niemcy
zdawali sobie spraw, e w cigu kilku lat przewaga ententy stanie si zbyt wielka i woj
na skoczy si klsk Niemiec. W konsekwencji niemieccy dowdcy zaczli nalega na przeprowad
enie ataku wyprzedzajcego, pki Niemcy mieli szans wygrania
uwaanej przez nich za nie
uniknion wojny[21].

Wielka Brytania opieraa bezpieczestwo na rwnowadze si, tzn. podzielonej Europie z mo

carstwem brytyjskim popierajcym sabsz koalicj. Brytyjczycy przez czterysta lat przec
iwstawiali najpotniejszemu aktualnie mocarstwu w Europie blok innych pastw, ktre wspl
nie mogy go pokona. Zgodnie z t zasad w wczesnej sytuacji Niemcy
pierwsza potga europ
jska nie mogy sta si sojusznikiem brytyjskim[22]. Dodatkowo brytyjscy zwolennicy dz
iaa wojennych oczekiwali, e wojna europejska powikszy imperium i jego presti. Gdy Nie
mcy byyby zajte jednoczesnymi walkami z Francj i Rosj, Brytyjczycy zatopiliby niemie
ck Hochseeflotte, zajli niemieckie kolonie i wypchnli niemiecki handel z otwartych
mrz[23]. Brytyjczycy byli przekonani, e zagroeniem ich yciowych interesw jest kontrol
a wybrzea kanau La Manche naprzeciw Dover przez wrogie mocarstwo. Gdy z gruzw imper
ium Napoleona powstaa Belgia, Wielka Brytania udzielia jej gwarancji neutralno ci, a
europejskie mocarstwa uszanoway to jako jeden z kluczowych interesw brytyjskich[2

4]. Tym samym w interesie Brytyjczykw byo niedopuszczenie do tego, by Niemcy pobil
i Francj, pozbawiajc j statusu mocarstwa oraz zajli wybrzee kanau La Manche[25]. W woj
nie niemiecko-francuskiej Brytyjczycy nie chcieli pozosta neutralni[26], na co li
czyli Niemcy.