Srdrlebilirlik ve Yapsal Dnm

Gnmzde kresel metropoller, sanayi retiminde younlamay brakm olup, bilgi

ve teknoloji retimine arlk vererek, st dzey hizmetler, finans ve biliim
sektrlerinde kresel pazarn en rekabeti elerini gelitirmektedirler. Bu
dorultuda, stanbulun, kresel platformda rekabet stnl salamak zere
kapsaml bir dnm gerekletirmesi, mevcut sektrel yapsnn deimesi
hedeflenmektedir. Plan ylnda alan orannn % 40a kaca ngrlmekte, 2000
yl itibariyle, % 31i sanayi, % 59u hizmet olarak grlen istihdam yapsnn % 80-85
hizmet, %15-20 sanayi olarak deimesinin doru olaca kans tanmaktadr.
Bylece istihdam yapsndaki sanayi basknlnn hizmetlere ekilmesi
ngrlmektedir.
Bu dorultuda, ncelikle, metropoliten alandaki arazi kullanmnn hizmetler
sektrnn etkin ileyiini salayacak ok merkezli bir yap iinde ekillendirilmesi ve
kentsel hizmetlerin, hizmet kalitesi ve mekansal standartlar ynyle ada
standartlara ulatrlmas gerekmektedir.
Yapsal dnmn gereklemesine ynelik olarak ne kan dier bir husus ise
bilgiyi snrl biimde transfer eden patent ve lisanslarla retim yapan bir ekonomiden,
bilgi reten bir yapya ynelinmesi gerekliliidir. Bu dorultuda lkenin lokomotifi, itici
gc, ekonominin motoru olan stanbulun, bilgiyi retecek ihtisas ve doktora
dzeyinde niversite mezunlar yetitirmesi, yeterli sayda niversiteler amas,
bilginin uygulamaya dnmesi sreci iin kvezler (inkbatrler), laboratuarlar,
teknoparklar, bilim parklar vb. ortamlarn oluturulmas gerekmektedir. Bu
ortamlarda biliim, uzay, malzeme teknolojileri, nano teknoloji, biyoteknoloji, genetik
vb. aratrma ve gelitirme teknolojileri almalar yrtlecektir.
Bunun yannda, bilgi teknolojilerini gelitiren ve kullanan retim tiplerinin geleneksel
retimin yerini almas gerekmektedir. Post-fordist olarak da adlandrlabilecek bu
retim yapsnn tamamlaycs olan destek sistemlerinin gelitirilmesi; bu kapsamda,
talebe annda cevap verebilen e zamanl retim iin biliim sistemleri destei, ileri
iletiim sistemleri, lojistik destek, finansman, hukuki destek ve organizasyonel
kapasite gelitirilmesi gibi sistemlerin ve unsurlarn yeni ekonomide yerlerini almas
gerekmektedir. Bu dorultuda, mevcut sanayi yapsnn altyapsn, rgtlenme
becerisini ve stanbulun blgeleraras konumundan gelen avantajlar kullanan, buna
ek olarak Ar-Ge desteiyle teknoloji reten ve yeni teknoloji kullanan, etkin bir lojistik
sistemle blgesel ve kresel pazara alan bir sektrel yapnn kurulmas gereklilii
ortaya kmaktadr.
Yukarda bahsi geen sektrler ve gelimelerin yannda, yine bilgi, fikir ve tasarma
dayal olan kltr endstrilerinin de stanbulun sektrel yapsnda yerini almas
hedeflenmektedir. Katma deer paylar ve rekabetilik nitelikleri yksek olan bu
sektrler kresel ekonominin ykselen deerleri arasnda olup, bunlarn temelinde
bilginin kendisinin retilmesi ve transfer edilmesi vardr. Bilgi transferinin piyasann
ileyiini hzlandrc bir etken olmasndan tr iletiim sektr, dijital, grsel, iitsel,
grafik ve basl biimlerde sunulan retimler yeni ekonomide paylarn arttrmaktadr.
Bu sektrler kendi balarna tketime ynelik retim ve hizmet sunduklar gibi, retim
etkinliklerini destekleyen rn ve hizmetlerle de ekonominin iinde yer almaktadr.
Yukarda anlatlan sektrel yapnn hizmetler ynnde geliimine ynelik hedeflerin
gerekletirilebilmesi, sanayi politikalarnn bu hedefleri destekler nitelikte olmasna
baldr. Kent iinde kalan sanayi alanlarnn desantralizasyonu, sanayinin bir
alma alan olarak kirleticilik boyutunun, evresine ektii nfusun ve bu nfusun
46

yerlemeyi setii alanlar itibariyle stanbulun srdrlebilirlii asndan oluturduu

tehdidin yannda, stanbulun sektrel yapsnn dnm hedefi balamnda da
byk nem tekil etmektedir. Tanacak yaplarn boaltt alanlarn, stanbulun
yapsal dnm srecinde yeniden yaplanan sektrler ve i alanlarnn yer
taleplerine cevap verebilmesi iin, bu alanlar anlan hedef erevesinde btnsel bir
ekilde deerlendirilecektir.
Bunun yannda stanbul dna tanacak sanayi birimlerinin ynetim merkezlerinin
gemite olduu gibi stanbulda kalaca kabul edilmektedir. Bylelikle stanbulun
daha da arlkl olarak, blgesinin ve lkenin ekonomik ynetim merkezi olma
zellii devam edecektir. Bu balamda stanbuldaki sanayi desantralizasyonu,
istihdam yapsnn hizmetler ynnde gelitirilmesinde ne kan bir politika
olmaktadr. Sanayi alanlarnn stanbuldan desantralize edilmesi ayn zamanda
stanbulun nfus artn kontrol etmeye ynelik nfus politikalarn da
desteklemektedir.
stanbulun ekonomik dnmnde alana ve mekana ilikin iki ana politika
oluturulmutur. Bunlardan birincisi, merkezde sanayi alanlarnn boaltlmasyla
oluacak alan kapasitesinin bilgi ekonomisi, kltr endstrileri ve hizmetler sektrne
ynelik kullanlmasdr. Bu kapasitenin younlat alanlar, MAnn gelime alan
olarak belirlenmekte ve stanbulun ynetim merkezi fonksiyonlarnn buralardan
yrtlmesi ngrlmektedir. Dieri ise, metropoln iki ucunda yer alan Silivri ile
Kurtky ve Ava blgelerinde snrl da olsa bilgi ekonomisinin bileenlerinin
geliebilecei ekim merkezleri ve gelime alanlarnn salanmasdr. Bu blgelerde
yer alacak kullanmlarn balcalar, niversiteler, bilim ve teknoloji gelitirme alanlar,
salk alanlar, kongre, konferans merkezleri vb.dir. Ylma ekonomilerinden
yararlanlarak oluturulacak retim hizmetleri younlamalar, orta lekli sanayi
yatrmlarnn stanbuldan blgeye desantralizasyonunun gereklemesi iin kpr
grevi grecektir.
MA ve evresinin dnm olarak adlandrabileceimiz ilk politika, stanbulun
metropoller kademelenmesinde ykselmesi ve kresel blgesel st merkez kimlii
kazanmas hedefi dorultusunda, MAnn ve kentsel merkezlerin gelime biimini ve
ynlerini belirlemeyi amalamaktadr. stanbul Dnya Kentleri arasnda, mevcut
kademelenme sisteminde, alt kademe finans merkezi olarak tanmlanmakta olup
planlama dneminde alnacak ok ynl kararlar ile kademelenme sisteminde
ykselmesinin koullar salanmaktadr.
Desantralize edilecek sanayi birimlerinin boaltt alanlarn dnm plan
hedeflerinin gerekletirilmesinde lokomotif grevi grmektedir. Boaltlan alanlarda
kltr endstrileri, eitim, biliim, finans sektr ve dier st dzey hizmetlerin yer
semesi, prestij alanlar, otel blgeleri, kltr ve kongre merkezleri, festival ve fuar
alanlarnn gelimesi gerekli grlmektedir. Yeni akslar ve mevcut akslarn yeni
ynelimleri ise 1/25.000 lekli plan almalarnda kullanm kararlar ve ulam
balantlar ile btnlk arz edecek ekilde ele alnmtr. Sanayinin yerine gelen
hizmet istihdam, bu istihdamn nitelii, uzmanlk derecesi, kresel pazarla ilikisi,
stanbulun sektrel yapsnn deiiminin en temel gstergesini oluturacaktr.
Yapsal dnm amac erevesinde alnan tm plan kararlar srdrlebilirlik ilkesi
temel alnarak oluturulmutur. MA, insan ekme ve ehrin geliimini ynlendirme
zelliiyle, alan byklne oranla ok daha nemli ve etkili bir kent parasdr.
Dolaysyla, srdrlebilirlik ilkesinin salanmasnda MAnn yneliminin belirlenmesi
nemli bir rol oynamaktadr. Mevcutta Tarihi Yarmadadan balamak zere,

47

Bykdere aks boyunca Maslaka kadar uzanan ve st dzey hizmetlerin

younlama eilimi yksek tek merkezli ekim noktas olarak gelien MA, kentin
doal alanlarn tehdit eden kuzey geliiminin temelini oluturduu gibi, iki kta aras
kentsel trafiin younluunu arttrmaktadr.
MAnn Maslak aksndan kuzeye doru ilerlemesi srdrlebilirlik ilkesi ile ters
dmektedir. Bu erevede, bu merkezin rahatlatlmas, merkezi kentsel dokulardaki
fonksiyonlarn yer seim srelerinin yeniden tanmlanmas ve kpr geilerinin
azaltlmas politikas benimsenmektedir. Bu nedenle, Maslak aksnda daha fazla
gelimeye izin verilmemesi ve mevcut yksek younluklu yapsnn rehabilite
edilmesi ngrlmektedir. Planda MA geliimi ve balantl yol a, tarihi merkezden
daha batya, corafi merkeze ve younluk merkezine doru ekilmektedir. Bu karar
ormanlarn korunmas ynnde temel bir ara olduu gibi, MAnn rahatlatlmas,
Tarihi Yarmada ile Boazii zerindeki basknn azaltlmas ve tarihi dokunun
korunmas hedefini de desteklemektedir.
Plann yapsal dnm hedefi dorultusundaki ikinci nemli politikas ise tek
merkezli yapdan ok merkezli bir yapya geerek, nfus- istihdam dengeleri adna
kent merkezlerinin yeniden kademelenmesi ve alt blgelerin belirlenmesi amacyla,
Anadolu ve Avrupa yakasnda ekim merkezleri ve gelime alanlar oluturmaktr.
Avrupa Yakasnda ekmecenin batsnda, Anadolu Yakasnda ise Sabiha Gken
Havalimannn dousunda kalan alanlar, yeni ekim merkezleri ve gelime alanlar
olarak tanmlanmaktadr.
Bu merkezler, stanbul kentinin yapsal dnm srecinde itici g oluturacak bilgi
ekonomisinin altyapsnn yer alaca alanlar olarak grev yapacaktr.Metropoln
geliimi ve yapsal dnmnde gerekli olan alt ve st yap iin bu alanlarn
temininde doal eiklerden fedakarlk yaplp yaplamayaca konusu nem arz
etmektedir. Srdrlebilirlik ilkesi gerei stanbul kenti iin havza ve orman
alanlarndan fedakarlk yaplmas mmkn saylmazken, batdaki yeni gelime
alanlarnda mutlak korunmas gerekli tarm topraklarnn snrl kullanlmas sz
konusu olmakta, bu srete depremsellik kriterleri de nem kazanmaktadr.
Kresel pazarda rekabet gc yksek, bilgiye ve teknolojiye dayal retimi ve
aratrma gelitirme faaliyetlerini desteklemek ve gelitirmek, bunlarn niversitelerle
ilikisini glendirmek, kaliteli i gcn ekecek firmalarn ayn mekanda
yerlemeleri salanarak ylma ve kmelenme avantajlarndan yararlanmak
amalanmaktadr. Dolaysyla, ekim merkezleri ile birlikte gelitirilecek yeni
oluumlarda niversiteler, teknoloji gelitirme parklar ve salk alanlar gibi bilgi
ekonomilerinin gerektirdii yaplanmalar yer alacaktr. Kongre merkezleri, fuar ve
toplant alanlar, otellerle birlikte dnlen alanda ylma ekonomilerinin gerektirdii
iletiim olanaklarnn salanmas, batda orlu Havaalan douda ise Sabiha Gken
Havaalannn etkisiyle kresel ve ulusal lekte gl bir ulam balantsnn
kurulmas ngrlmektedir.
Bat ekim merkezinde yer alacak kentsel hizmet fonksiyonlarnn, finans arlkl
olmadan blge ekonomisine ve sanayisine hizmet edebilecek nitelik tamas
hedeflenmektedir. Bir nceki planlama dneminde stanbul sanayisinin orlu ve
erkezkye desantralize edilmesi hedeflenmi ve bu dorultuda sanayi alanlarnn
bir blm kent merkezi dokusundan ayrlarak orlu ve erkezky civarnda yer
semitir. Fakat merkezi dokudan ayrlan sanayicilere yeni tandklar bu blgelerde
yeterli ve gerekli kentsel hizmetlerin verilememesi ve kalifiye igc bulma gibi
skntlar, sanayicilerin tanmakta ekingen davranmasna neden olmutur.

48

stanbul evre Dzeni Plan ve Nazm mar Plan ile batda nerilen ekim merkezi,
gelecein bilgi ekonomisinin altyapsn oluturma rolnn yan sra, bu alanlarda
nerilecek yeni kentsel gelimenin gerektirecei btn kentsel fonksiyonlar
barndrarak; bu alanlarda yaayacak yaklak 2.100.000 byklndeki nfusun
stanbul merkezi dokusu ile gl ve srekli bir balant kurmasn gerektirmeyecek
lde kendine yeterli ekilde planlanmtr. Bu koullar sz edilen blgenin bir
srama tahtas grevi stlenerek, sanayinin il dna desantralizasyonu ve
Metropoliten Alann yapsal dnm iin stratejik bir rol oynayabilecektir.
Douda nerilen ekim merkezinin yaplanmas ynnde yatrmlar planlama dnemi
ncesi balamtr ve gnmzde de devam etmektedir. Bu yatrmlar arasnda yer
alan; Sabiha Gken Havaliman yaknlarndaki teknoparkn, kendi iinde savunma
sanayi gelitirme merkezi de bulunmaktadr. Bir dier bilgi ekonomisi arlkl hizmet
fonksiyonu ise, Gebzedeki TUBTAK leri Teknoloji Enstits ve benzer dier
birimleridir. Kartalda nerilen sanayiden dnml alt merkez projesi bu blgedeki
dnm srecinin tetikleyicisi ve srama oda olarak ifade edilebilir. Dolaysyla
stanbulun dnmne ynelik bilgi ekonomilerine ve metropol leindeki
hizmetlere dair kullanmlar doal eiklerin el verdii lde, snrl alansal
byklklerle nerilmitir.
Yeni ekim merkezleri, hzl ve yksek kapasiteli rayl sisteme dayal ve toplu tama
ncelikli ulam sistemleriyle, nfusun alana yerleimini kontrol edebilecektir. Douda
gl bir merkezin nerilmesiyle de iki yaka arasndaki nfus ve ekonomi dengesizlii
hafifletilebilecektir.
Makroformu belirleyen ok merkezli kentsel gelime hedefi dorultusunda, MAnn
batya ynlendirilmesi ve iki kanatta rayl sistemlere entegre olmu nerilen ekim
merkezleri ile kent iinde alt kademe merkezlerin oluturulmas, nfusun dengeli
dalm, srdrlebilirlik ve sanayinin desantralizasyonu gibi farkl sorunlara zm
olanaklar sunan btncl politikalardr. ok merkezlilik hizmetlere sosyal ve
mekansal olarak eit eriimin salanmasna, konut iyeri ulamn da en aza
indirerek salkl yaam evrelerinin oluturulmasna katkda bulunmaktadr.
nerilen ulam sistemi, ulam sorununun zm iin arazi kullanm-ulam ilikisi
gzetilerek ve ulamla ilgili yatrmlarn kentin gelecekte ngrlen arazi kullanmnn
gereklemesi ve makroformun hedeflenen ekilde biimlendirilmesi iin bir ara
olarak ele alnmaktadr. Bylelikle, srdrlebilirlik ilkesi ile uyumlu kentsel gelimeye
olanak salayan ulam kararlar getirilmektedir.
Ulam sisteminin oluturulmasnda rayl sistemlere ncelik veren toplu tamacln
yaygnlatrlmas, deniz tamaclnn etkinletirilmesi, kent ii yolcu ve yk
tamaclnda karayolu, demiryolu, deniz ve havayolunun birbirlerini tamamlad
entegre bir sistem btnlnn salanmas ilkeleri ile hareket edilmitir.
Tatlardan nce insanlarn ekonomik, hzl ve gvenli bir ekilde ulamna ncelik
verilerek planlanan ulam sistemi, makroform ekillendirmesinde byk etkisi olan
kpr geileri ile konut-iyeri mesafesinin en aza indirilmesi, kuzeydeki ormanlar ile
su toplama havzalarnn mutlak ekilde korunmas ynnde arazi kullanm kararlar
ile desteklenmektedir.
ngrlen yapsal dnm kukusuz ulam sisteminin ilerliiyle dorudan
ilikilidir. Kreselleme dinamikleri dorultusunda yeniden yaplandrlacak olan MA,
ylma ekonomilerinin mekan olarak uzmanlam bir istihdam kitlesini ekmeye
ynelen ekim merkezleri ve alt merkezlerin birbirleriyle ve sanayi, lojistik alanlar ve

49

yerlemelerle aralarndaki ulam balantlarnn etkinlii, kentsel yaam kalitesini ve

sektrel yapnn dnm hzn belirleyecek bir olgudur. Konut iyeri mesafesinin ve
yolculuk zamannn ksalmas, alanlarn rekreasyon ve kiisel geliim etkinliklerine
daha ok vakit ayrmalarna, dolaysyla daha doyurucu bir kentsel yaant srerek
daha verimli almalarna olanak salayacaktr.
nerilen ok merkezli gelime, konut iyeri mesafesini ksaltan kilit bir etken olarak
grev yapmakta olup yol yzeyinin snrllna ve srdrlebilir kentsel gelimenin
koullarna bal olarak nerilen rayl sistem zm ise bu hedefin anahtarn
oluturmaktadr.
Ulama ek olarak dier sektrlerle de birlikte ele alnmas ve planlanmas gereken,
Metropoliten Alandaki ileyiin verimliliini dorudan etkileyen bir baka alan da
lojistik sektrdr. Trkiyenin yllk lojistik hareketlerinin % 60 stanbulda
gereklemektedir. Bu pay ve sanayi ile lojistik sektrlerinin ilevsel akrabal
dnldnde, stanbuldaki lojistik alan ve yaplarnn lkenin retim, ulatrma ve
ihracatnn ilerliindeki rol belirginlik kazanmaktadr.
Uluslar aras ekonomik ilikiler asndan kentin rekabet edebilirlik dzeyinin
arttrlmasnda, yurt ii ve yurtd hammadde, rn toplama ve datm
hareketlerinde salkl, dk maliyetli, esnek, standart ve kaliteli hizmet sunabilme
nem kazanmaktadr. Planlama dneminde, stanbulun ekonomik geliimi asndan
kentin ve metropoliten blgenin beklentilerine ilave olarak, blge lkelerine de hizmet
edebilecek nitelikte bir blgesel ve ulusal lojistik merkezin gelimi olmas
amalanmaktadr. Dolaysyla kapsaml bir lojistik planlamas gerekmektedir. Planda
lojistik odaklar ile lojistik terminaller arasndaki ilikinin iyi kurgulanmasna ve yk
aklarnn karayollarndan demir ve deniz yollarna kaydrlmasna ncelik verilmitir.
Lojistik sektr stanbulun sektrel yapsnn dnmnde nemli bir rol stlenmek
durumundadr. Gl bir lojistik sistem, esnek retime gemi, post-fordist
sistemlerde nemli bir etken olan ehir ii ulam zamannn drlmesine
dolaysyla gnmzde nemi giderek artan retim zamannn ksalmasn
salamaktadr. stanbuldaki mevcut sanayi yapsnda gerekletirilecek teknolojik
yenilikler, lojistik sektrnn ilerliine ve retimle entegrasyon becerisine bal
olarak kresel pazarda karln bulabilecektir.
stanbulun Avrupa pazarna yaknlk avantajndan faydalanmasnda, yk ve yolcu
hareketlerinin hz ve etkinlii byk yer tutmaktadr. rn kalitesinin yannda teslim
sresinin ksal, in gibi dk maliyetlerle retim yapan dier d pazarlarla
rekabet etme olanan arttrmaktadr. Mevcut sanayinin altyaps ve rgtlenme
becerisinin sunduu olanaklarn yannda, lojistik sistemine yksek teknolojinin
entegre edilmesi, sistemin organizasyon kapasitesinin arttrlmas, annda teslim
sisteminin hayata geirilebilmesiyle kazanlacak zaman ve verimlilik, dolaysyla
decek maliyetler, yabanc firmalarn Akdeniz, Karadeniz ve Ortadou pazarna
ynelik retim ve datmlarnda stanbulu bir lojistik s olarak kullanmay tercih
etmelerini salayacaktr.
stanbulda kent ii ulam sistemini olumsuz etkileyerek, iki yaka arasndaki kpr
geilerini srekli gndemde tutan yk tamaclndaki temel sorun, arlkl olarak
karayollarna baml sistemlerin kullanlmas ve lojistik odaklarnn metropoliten alan
iinde kontrolsz dank bir ekilde bulunmasdr.
lkeler, potansiyeller ve sorunlarn saptanmasnn ardndan mevcut lojistik alan ve
yaplar, mevcut yk limanlar ve hinterlandlar incelendiinde bunlarn son derece

50

yetersiz olduklar grlmektedir. Ayrca, planlama dneminde Haydarpaa Limannn

farkl bir kullanma gemesinin sz konusu olmas, bugn yk hareketlerinin arlkl
olarak yrtld Ambarl Limannn ise mevcut olumsuzluklar ve gelime kstlar,
stanbulda, daha byk kapasiteli ve geni bir hinterlanda sahip, ilave bir liman yeri
tespitinin gerekliliini ortaya karmaktadr. Ayrca, bu alanda yer almas dnlen
tm lojistik hizmetlerin sunumu, denetimi ve gelirlerinin kontrol asndan neri
limann stanbul il snrlar ierisinde kalmas nem kazanmaktadr. Dolaysyla
Marmara Erelisinde mevcutta bulunan ve JICA tarafndan nerilen limanlarn
stanbulun idari snrlar iinde olmamasndan dolay, neri limann il snrlar iinde
Gmyakada yer semesi uygun bulunmutur. Ancak, idari snrlarn geniletilmesi
durumunda limann Marmara Erelisinde yer semesi nerilmektedir.
Bu ihtiya dorultusunda jeolojik ettler ve mevcut planlarn deerlendirilmesi
sonucunda stanbul merkezi dokusundan desantralize edilecek sanayi alanlarnn
zellikle orlu-erkezkydeki kapasitesileri dolduraca ve sanayi alanlarnn kentin
batsnda younlaaca kabulnden hareketle, limann Gmyakada yer semesi
ngrlmektedir. Bu limann rayl sistem ile btnletirilmesi, tevsii edilerek
etkinletirilmesi nerilen orludaki Havaalan ile ilevsel birliktelik salanmas, lojistik
sektrnn tm fonksiyonlarnn rgtl bir ekilde yer almas ve gl bir
hinterlanda sahip olmas ngrlmektedir. nerilen liman, sanayinin il snrlar dna
desantralizasyonunu destekleyen bir ulam yatrmdr. Ayrca, Ambarl Limannn,
mevcut durumdaki tm olumsuzluk ve kstlara ramen, yeni liman kuruluncaya
kadarki srede liman hizmetlerinin karlanmas iin hizmet vermeye devam etmesi
ve bu hizmetin veriminin arttrlmas iin snrl da olsa gelitirilmesi nerilmektedir.
ekim merkezlerinde kent iinde kalm olup, sistemsiz bir dalm gsteren, trafii
olumsuz etkileyen ve konumundan tr optimum hzlara ulaamayan gmrk, depo
ve antrepolara bir alternatif oluturacak Lojistik Blgeler nerilmektedir. Avrupa
yakasnda Gmyakada, neri limann kuzeyine yerletirilen lojistik blgenin yan
sra, Hadmkyde mevcut sanayi tesislerinin gney ve gney batsnda, Anadolu
Yakasnda ise Orhanlda, Tuzla Organize Sanayi Blgesi yaknnda Lojistik Blgeler
ayrlmtr.
Kent eperinde nerilen bu Lojistik Blgelerin, rayl sistem, deniz ve karayolu
sistemleriyle btnleerek ehir trafiine girmeyi gerektirmeden, kpr geilerinde
ve merkezde bask yaratmadan, rn depolamas ve datmna olanak tanmas
amalanmaktadr.
Genel Deerlendirme
stanbulun ilevsel yapsnn tanmlanan amalar dorultusunda dntrlmesi iin;
bugnk yapsyla bile il snrlarn aan gnlk ilevsel balantlar btnsel bir
mekanizmayla ele almak, ynetimsel adan kabilecek sorunlara zm getirmek
amacyla idari snrlar yeniden dzenlemek gerekmektedir. Dolaysyla plan dnemi
iin, stanbulun etki alannn deerlendirilerek batda orlu, erkezky ve Marmara
Erelisi ile douda Gebzeyi iine alan yeni bir idari alan tanm yaplmas
gerekmektedir.
Dier yandan, stanbulda srdrlebilirlik ilkesinin hayata geirilmesi iin, mutlak
korunmas gereken su toplama havza alanlarnn btnsel bir biimde ele alnarak;
bir havza ynetim modeli oluturulmas ve havzalarn iinde gerekli boaltma ve
rehabilitasyon etkinliklerinin gereklemesi bir zorunluluktur. zellikle askeri alanlarn
havza ynetim modeli dahilinde ele alnmalar; boaltlacak ve rehabilite edilecek
alanlarn takasnda kullanlmalar nerilmektedir.
51

Kentsel evre ve yaam kalitesini belirleyecek unsurlardan biri de stanbulun

zerindeki deprem tehdidini planlama erevesinde ynetme ve denetleme
yntemleridir. 1/25.000 lekli Nazm mar Plan bu yaklamdan yola klarak
hazrlanm olup, meskn alanlar ile gelime alanlar iin; bilinen tm doal ve sosyal
tehlikeler dikkate alnarak, olas riskleri ortadan kaldrma, en aza indirme veya
bunlarn risk olumasna engel olacak politikalar iermitir.
II.C.1.b.

Mekansal Konumlandrmalar ve Gerekeler

II.C.1.b.i.

evresel Deerler

Koruma-kullanma ilkesi erevesinde aktif korumann salanmas ve ekolojik

dengenin korunmas, ekolojik adan hassas alanlara ynelecek kentsel gelime
basklarn azaltacak tedbirlerin alnmas plann, temel politikalardr. Bu dorultuda,
orman alanlarn gelime basksndan; ime suyu rezervlerini gelime ve kirlenme
tehlikesinden korumak, tarm alanlarn, maden ve ta ocaklarn srdrlebilir
gelime balamnda deerlendirmek byk nem arz etmektedir.
Su Kaynaklar ve Havza Alanlar
Srdrlebilirlik ilkesi dorultusunda ime suyu ihtiyacnn giderilmesini baki klmak
ve gelecek nesillere tamak, 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan ile 1/25.000
lekli Nazm mar Plannn en nemli hedeflerinden biridir. stanbul li snrlar iinde
yaplan yerbilimi almalar ile su kaynaklarnn korunmas ve gvenli yerleim
alanlarnn seimi konularndaki almalar deerlendirilmitir.
Yaplan almalara dayanlarak, su havzalarnn 1000 metrelik kuanda kalan
alanlar ile havzalar besleyen derelerin koruma kuaklarn kapsayan alanlarda
yaplama olmamas dorultusunda plan karar verilmitir. Bunun yan sra korunacak
tarm alanlar, ormanlar ve mevcut ky yerleik alanlar dnda havza anana
kadar dier alanlar ise Su Toplama Havza Alanlar olarak belirlenmitir. ncelikle
kamu yarar gzetilmesi gereken bu alanlarda, sportif tesisler, eitim tesisleri, sosyal
tesisler vb. tesislerin yer almasnn tevik edilmesi ve her trl kirletici unsurun
engellenmesi ngrlmektedir.
Ayrca; alt lekli planlarda su toplama havzalarna zarar veren plansz ve salksz ,
yasal olmayan yollarla yaplam alanlarn yapsal ve sosyal dokular da dikkate
alnarak zmlerine ynelik kararlar retilmesi yoluna da gidilmitir.
stanbul l snrlar iinde ime suyu amal olarak yararlanlan belli bal 7 adet ime
ve kullanma suyu rezervuar bulunmaktadr. Bunlar Anadolu Yakasnda merli,
Elmal ve Darlk baraj glleri ile Avrupa Yakasnda Alibeyky, Terkos, Sazldere ve
Bykekmece baraj glleridir. Terkos ve Bykekmece oluum asndan gl
olmakla beraber, zerinde ina edilen su tutmaya ynelik yaplardan dolay baraj
kategorisinde adlandrlmaktadr. Bunlardan Sazldere Baraj, ar kirlenme
nedeniyle ime suyu olarak kullanlamayan Kkekmece Glnn su toplama
havzas ierisinde yer almaktadr. Ad geen havzalar, stanbula ylda ortalama
750.000.000 m3 su verimiyle kente sunulan suyun % 72,4n salamaktadr.
stanbula salanan ime ve kullanma suyunun % 22,7si merli, %15,6s Terkos, %
11,6s Bykekmece ve % 50si de dier havzalardan karlanmaktadr.
stanbula ime sular salayan bu tesislerin toplama alanlar merli (608,7 km2),
Elmal (83,4 km2), Darlk (207,2 km2), Alibeyky (158,9 km2), Terkos (736,2 km2),
Sazldere (168,7 km2) ve Bykekmece (631,7 km2)dir. me Sular Havzalar, il
yzlmnn (5.400 km2) % 46s kadar bir alan kaplamaktadr.

52

Son 50 yllk hzl ve plansz kentlemeden su havzalar nemli lde etkilenmi ve

yer yer youn konut ve sanayi alanlaryla igal edilerek; amac ime ve kullanma
suyu salamak olmas gereken bu doal ortamlar, nemli lde tahrip edilmitir.
Toplam alan 2.497 km2 olan tm havza alanlarnda 145 km2lik alan 1.573.768 kiilik
nfusun barnd yerleim alanlar olarak ekillenmitir. Barndrdklar nfus
byklkleri asndan, en bata merli (524.595 kii, % 5,2), Elmal (373.675 kii, %
3,7) ve Alibeyky (342.830 kii, %3,4) Havzalar gelmekte, Bykekmece (153.168
kii, % 1,5), Sazldere (131.789 kii, % 1,3) ve Terkos (43.369 kii, % 0,4) Havzalar
onlar takip etmektedir.
Nfus byklklerinin havza alanlarna oranlanarak listelenmesi halinde, bata
Elmal, Alibeyky, Sazldere ve merli Havzalar gelmektedir. Geriye kalan
Bykekmece, Terkos ve Darlk Havzalar; kente daha uzak olmalar nedeniyle,
nemli lde korunmulardr. Gnmzde stanbul kentinin genilemesiyle; bata
Bykekmece Havzas olmak zere, Terkos Havzasnda da yaplama basks
hissedilmeye balanmtr. Darlk Havzas kente uzakl nedeni ile en iyi korunmu
ime ve kullanma suyu havzasdr (4.344 kii, <% 0,1).
SK me Suyu Havzalar Koruma ve Kontrol Ynetmelii erevesinde ad geen 7
havzadaki koruma kuaklarnn havzalar genelindeki alansal byklkleri, Mutlak
Koruma Alanlar (0-300 m) iin 141 km2; Ksa Mesafeli Koruma Alanlar (300-1.000
m) iin 218 km2; Orta Mesafeli Koruma Alanlar (1.000 m-2.000 m) iin 232 km2;
Uzun Mesafeli Koruma Alan (2.000 m- havza snr) iin ise 1.794 km2dir. SK me
Suyu Havzalar Koruma ve Kontrol Ynetmeliinde ad geen dereler boyunca
uygulanan yap yasakl koruma bantlar (derenin sanda ve solunda 100er metre)
ierisinde kalan alanlarn toplam ise 218,58 km2 olarak tespit edilmitir. Belirlenen
koruma bantlarnn kapladklar alanlar, havzalarn byklkleri ve formlar ile iinde
bulunan gllerin yaylmna gre farkllklar gstermektedir.
Kuraklk, sava, afet, vb ortaya kabilecek olaand durumlarda kentin
yararlanabilecei stratejik ime ve kullanma suyu kaynaklar yok gibidir. Yeraltsuyu
rezervleri (akiferler) bu adan yaamsal bir neme sahiptir. Ancak bugne kadar
kentin yayld alanlardaki yeraltsuyu akiferleri, denetim d kullanmlaryla ya
kirletilmi ya da tketilmitir. Elde kalan, snrl miktardaki akiferlerin kirlenme ve
tkenmeye kar korunmas ve yeraltsular Yasasnn titizlikle uygulanmas ok
yerinde olacaktr.
stanbulun tarihi ve kltrel kimliini kazanmasnda memba sularnn ayrcalkl bir
yeri ve nemi vardr. atalca Yarmadasnda Hamidiye, Kocaeli Yarmadasnda
Tadelen ve Yakack membalar, nlerini tarihsel dnemlerden gnmze kadar
srdre gelen rneklerdir. Douda Aydos, Alemda, Kayda, batda Kemerburgaz
yreleri, ierdikleri jeolojik birimlere bal olarak debileri ok fazla olmayan, ancak
kaliteleri asndan stn nitelikli membalarn younlat yerlerdir.
Orman Alanlar ve Ekoloji
Planda, orman kadastrosu yaplm alanlar, zel ormanlar, mevcutta youn orman
bulunan, orman kadastrosu yaplmam ancak mescere tipi haritasnda orman vasf
bulunan alanlar, Orman Alanlar olarak belirlenmitir. Orman kadastrosu
netlemeyen ve bu nedenle plan kapsamnda gsterilmeyen alanlar ise, orman
kadastrosuna alnmas durumunda ilgili yasalar erevesinde yeniden
deerlendirmeye alnacaktr.

53

Orman alanlarnn srdrlebilirlik erevesinde korunmas amacyla planda; MAnn

orman alanlarna ynelik gelime eilimlerinin engellenmesi, orman kylerinde doal
geliimin dnda gelime konut alan nerilmemesi hedeflenmektedir. Orman
snrlarnda tampon grevi grebilecek niversite alanlar, kentsel hizmet alanlar,
salk tesis alanlar, teknoloji gelitirme parklar gibi byk ve kontrol edilebilir
fonksiyonlarn yerletirilmesi ngrlmtr. Ayrca, stanbulda bulunan tm devlet
ormanlarnn Muhafaza Orman olmas konusunda, gerekli giriimlerde bulunulmas
uygun grlmektedir.
6831 sayl Orman Kanununun 2b maddesi ile orman alan snrlar dna karlan
alanlar, planda 2b Alanlar olarak belirtilmitir. Orman iindeki 2b alanlar mevcut
konut ve sanayi alanlar ekolojik srdrlebilirlii tehdit etmektedir. Avrupa
Yakasnda 2b Alanlarnda tarm kullanmnn, Anadolu Yakasnda ise yaplamann
younlukta olduu grlmektedir.
Planda 2b Alanlarnn mevcut yasalar ve yeni yasal dzenlemeler dorultusunda,
olabilirlikleri erevesinde orman alanlarna geri kazandrlmas amalanmtr. lek
nedeniyle orman snrlar iinde veya dnda gsterimi yaplmayan 2b alanlar, ilgili
yasalar ve plan kararlar erevesinde deerlendirilecektir. Mlkiyet asndan eliki
olmas durumunda ise, alt lekli planlarda, yasallaan statler deerlendirmeye
alnacaktr.
Ormanlarn gelitirilmesi ve snrlarnn korunmas Anayasa nn 169.maddesi ile
gvence altna alnm olup, 6831 sayl Orman Kanunu ile de gerekli dzenlemeler
yaplmtr. stanbul lindeki potansiyel aalandrma alanlar, zellikle su
havzasnda olanlar, geni yaprakl ve yrenin doal trleri ile aalandrlmaldr ve
tm su havzalarndaki ormanlar, Belgrad, Aziz Paa ve Fatih, Elmal Bendi ve Terkos
Gl civar gibi Muhafaza Orman statsnde olmaldr.
Ayrca, orman rts tahrip edilerek iletilen yeralt kaynak alanlar sratle
aalandrlmal ve eski ekosistemine kavuturularak, orman ii ta ve maden ocak
alanlarnda kullanlan ykama sular kontrol altna alnmaldr. 21.yzyln su ktlnn
yaanaca kurak bir dnem olaca dnlerek, su havzalar iin duyarl
davranmak hayati bir nem tamaktadr.
Nfusu hzla artmakta olan stanbul kentinde yaayanlar iin rekreasyonel amal
kent d yeil alanlara ihtiya olmas nedeniyle, ekolojik denge zincirinin bir btn
olarak muhafazas iin orman halkasnn kopmamas ve her trl ekosistemin
korunmas iin ekonomi-ekoloji dengesinde zenli davranlmas gerekmektedir.

Toprak ve Tarm Alanlar

Srdrlebilir gelime balamnda tarm alanlar kamu yararnn sz konusu olduu
durumlar dnda, kentsel kullanmlara almayacaktr. Kent zerindeki nfus basks
nedeniyle, bat koridorlarnda mevcut onayl nazm planlarla geliime alm tarm
topraklar dndaki 1. ve 2. snf mutlak tarm arazileri, 1., 2., 3. ve 4. snf sulu tarm
arazileri, 1., 2., 3., 4., 5. ve 6. snf bahe alanlar, btn snflardaki mera alanlar
planda Mutlak Korunacak Tarm Alanlar olarak belirtilmitir. Kentsel gelime
nerilmemi ve mutlak korunacak tarm alanlar dnda kalan 3.-8. snf aras tarm
topraklarnn bulunduu alanlar planda Tarm Alanlar olarak belirlenmitir.
Tarmsal nitelii korunacak alanlarda, mmkn olduunca organik ve zel rnlerin
yetitirildii tarmsal aktiviteler tevik edilmelidir. Ayrca, tarm alanlarnn verimliliinin
artmas ve turistik potansiyelinden faydalanlabilmesi amacyla gerekli tarmsal
rgtlenme ve uygulamalara geilmelidir.
54

stanbul il baznda tarm topraklar ile ayr ve mera alanlar nemli lde azalarak
limit deerlere dmtr. Yaplan envanter almalar sonucunda mutlak
korunmas gereken alanlarn % 83nn Silivri ve atalca ile snrlar ierisinde yer
ald grlmektedir. Mera alanlarnn tm blge baznda en az dzeye indii il
stanbuldur. Bu nedenle mera alanlarnn kadastral almalarnn tamamlanarak
kayt altna alnmas ve ekilebilir tarm alanlar iinde yem bitkileri kltrnn
gelitirilerek polikltr tarm planlamas zorunludur.
Ekosistemlerin sreklilii, biyoeitlilii, sulama imkanlar ile yllk ya-gnelenme
zellikleri ve evre kirletici parametrelerden konumsal uzakl gz nnde
tutulduunda;

Anadolu Yakasnda saky, Ge Ky, Gkmal Ky, elebi Ky, Gksu

Ky, Geredeli Ky, Korucu Ky, Karamandere Ky, Yeilvadi Ky,
Kervansaray Ky, Gbeyli Ky, Gll Ky ve Alibahadr Ky,

Avrupa Yakasnda ise; Aydnlar Ky, Yaylack Ky, Karamandere Ky,

ayrdere Ky, Gmpnar Ky, Kalfaky, Kzlcaali Ky, Hacmal Ky,
nceiz Ky, Gkeali Ky, hsaniye Ky, Kabaka Kyleri,

ya da bu kylerin ortak birlikleri, ekolojik retim alanlar asndan planlamalar

gereken yerlerdir.
Bykekmece Gl ve evresi bilinsiz kentleme ve sanayilemenin yan sra,
yakn evresinde yasak olmasna karn yaplan konvansiyonel ve geleneksel tarm
sonucunda hzla kirlenmektedir. Bykekmece blgesi ekolojik srdrlebilirlik
asndan son derece tehlikeli olan monokltr tarm ile karekterize edilebilir.
Konvansiyonel tarmda kullanlan kimyasal gbreler yamur ve sulama sular ile hzla
znmekte, yzeysel ak veya taban suyuna ulaarak gle karmaktadr. Gl
suyundaki nitrat, azot ve fosfor miktar srekli ykselmektedir.
Bu durum; gln uzun vadede tmden yok olmasna ve bunun sonucunda hem bir
evre felaketine, hem de stanbul genelinde byk bir su sknts yaanmasna yol
aacaktr. Dolaysyla, bata Bykekmece olmak zere tarmsal ve ekolojik
kaynaklarn optimize edilerek krda yaayann kullanma-koruma dengesine, kentlinin
de salk, gda gvenlii ve srdrlebilir kentsel yaam desteine kavuturulmas
gerekmektedir.
stanbul l snrlar iinde sulanan alan miktar ok dktr. Sulanan alanlarn nemli
bir ksm; Kemerburgaz ve evresinde olduu gibi, kentsel ve turistik cazibe
merkezleri olmalarndan tr kaybedilmitir. Bu nedenle, sulama alanlarnn
arttrlmas gerekmektedir. l genelinde 3.049 hektar olan sulu tarm alanlar
ounlukla Avrupa Yakasnda bulunmakta olup, 2.040 hektarlk sulu tarm alannn
524 hektar atalca ve 1.516 hektar Silivri lesinde, 1.009 hektar ise Anadolu
Yakasnda bulunan mraniye, Beykoz ve ile lelerinde yer almaktadr. Bu
blgelerdeki sulanan alan miktarlar, yerst ve yeralt su imkanlar ile arttrlmaldr.
Tarmsal Planlama Alanlar ekolojik retime uygun olmayan geni arazilerdir. Bu
alanlarda uygulanan youn gbre, tarm ilalar ve uygun olmayan tarmsal ekim
nbeti sistemleriyle ortaya kan erozyon ve benzeri dier bozucu etmenler, nemli
kayplara neden olmakta ve su havzalarndaki kirlenme srecini arttrmaktadr. Sz
konusu konvansiyonel alanlarda tarmsal rantabilite de bu etmenler nedenyle
dktr.

55

Tarmsal Planlama Alanlar Silivri ile atalca arasndaki dalgal araziler ile
Bykekmecenin kuzeyindeki tarm topraklarn iermektedir. Yaplacak retim
planlamasnda topran verimlilik ve pedogenetik zelliklerine bal olarak; retim
deseni, gbreleme teknolojileri ve buna ynelik olan optimizasyon, ilalamann
gerekli olup olmad ve biyolojik eitlilik gibi temel kavramlar programlanmaldr.
stanbul ve evresindeki sera retimi son yllarda ksmen artm olmasna ramen
halen beklenilen dzeyde deildir. Sera Alanlar daha ok Avrupa Yakasnda Silivri
ve atalcada, Anadolu Yakasnda ise Pendik ve mraniyede yer almaktadr. Ss
bitkileri retimi belirli blgelerde yaplmakta olup, retim genellikle kesme iek, salon
ve bahe ss bitkileri eklindedir.
En fazla retim Beykoz, Saryer ve Silivri lelerinde yaplmaktadr. Sera retiminin
belirlenmesindeki en nemli unsur stma enerjisi maliyetidir. Yaplan almalarda
ynelim ve hakim kuzey-dou rzgarlarna kapal olan mikroklima alanlar
belirlenmitir. zellikle ile, Ava, Deirmenky ve civarnda bu kapsamda
deerlendirilecek nemli alanlar bulunmaktadr. Ayrca, kent tarm olgusu iinde sera
alanlarnn yer almas gerekmektedir. stanbul ve evresinde kent tarm
kapsamndaki sera faaliyetlerinin atk enerji, mikroklima zellii ve kentsel
rekreasyon asndan deerlendirilmeleri nem tamaktadr.
zellikle Silivrinin kuzeyindeki alanlar, Bykekmece ve dier su havzalar, atalca
ve evresi, ile ve Beykoz ile ormana komu kyler floraya ynelik ekolojik tarma
olduka uygun alanlardr. Bahsedilen alanlarda balatlacak olan eko-tarm
faaliyetleri blgelere beraberinde eko-turizmi de getirecek ve agro-eko-turizmi
tetikleyecektir. Ortaya konulan retim modeli srdrlebilir olduundan, uzun vadeleri
kapsamaktadr.
te yandan Terkosun kuzeyinde gl evresinde yasa d eltik tarm yaplmaktadr.
Kabaca 1.000 hektar alan glden su ekerek havzalar dolduran reticiler, youn
biimde tarm ilac ve sentetik gbre kullanmaktadr. Tavalarn boaltlmas ile
kirlenen su ise gle ulamakta ve glde yosunlamaya neden olmaktadr. Bu
alanlarn ekolojik retime ve eko-turizme ynlendirilmelerinin dnda, ksa vadede
alnabilecek bir nlem yoktur.
Yeralt Kaynaklar, Maden ve Ta Ocaklar
Gerek stanbul kenti, gerek Marmara Blgesi ve gerekse lke iin hayati nem arz
eden ta ocaklar ve maden kayna rezervleri, srdrlebilir kalknma ilkesi
dorultusunda deerlendirilmitir. Maden ve taocaklar faaliyetlerinin neden olduu
evre sorunlarnn zmne ynelik almalarn yaplmas ve iletme alanlarnn
yeniden doaya kazandrlmasna ynelik nlemlerin ilgili idareler ve iletmeler
tarafndan alnmas esastr. Bu dorultuda, retimi tamamlanm olan Karadeniz
maden ocaklarnda ve Cebeci ta ocaklarnda ncelikle, metropoliten dzeyde de
hizmet verebilecek mevsimlik, gnbirlik, hafta sonu, spor, dinlence ve elence
alanlarnn yer almas nerilmektedir. Ayrca bu blgelerde uygun alanlarda Teknoloji
Gelitirme Parklar da yer alabilecektir.
Stratejik nem arz eden yeralt kaynaklarnn (ile blgesi seramik killeri, bentonit,
dkm ve cam kumu yataklar; Silivri blgesi kum-akl yataklar; Cendere Vadisi,
kitelli, Cebeci ve atalca krmata ve Kilyos-Karaburun arasndaki kmr
alanlarnn) mutlak koruma altna alnmas gerekmektedir. Kent genelinde mutlak
korunmas gereken alanlar Anadolu Yakasnda 236 km2, Avrupa Yakasnda ise
yaklak 650 km2 dir.

56

Kentin krmata ihtiyacnn nemli bir ksm il snrlar ierisinde bulunan Cebeci,
Cendere ve atalca ta ocaklarndan karlanmaktadr. Kent merkezine yaknlk ve
kalite asndan Bat Yakas iin bu kaynaklarn alternatifi saptanamamtr.
Dolaysyla nitelikli beton agregas ihtiyacnn karlanmas sz konusu alanlarn
korunmas ve gelitirilmesine baldr.
merli Havzas kuzey snr ile ile arasnda kalan yaklak 70 km2 lik bir alanda
seramik endstrisinde kullanlan kil yataklar bulunmaktadr. Bu blgede halen retim
yaplan ocaklardan elde edilen seramik kili lke genelindeki retimin nemli bir
ksmn oluturmaktadr. Trkiyedeki bilinen seramik kili rezervinin % 90 anlan
blgede bulunmaktadr. Blgeden elde edilen seramik kili uluslar aras alanda nemli
bir pazar payna sahip yerli firmalar tarafndan kullanlmaktadr. Bu kurulularn
rekabet gcn korumak ve gelitirmek bakmndan, blgedeki kil yataklarnn mutlak
korunmas gerekmektedir.
Ayrca yukarda belirtilen alanda seramik kili ile birlikte bulunan silis kumu lkenin
dkm sanayinde srekli kullanlmaktadr. Bu blgede ylda ylda 1.100.000 ton
dkm kumu retilmektedir. Son yllarda az oranda olsa bile bir miktar dkm kumu
yurt dna ihra edilmektedir. Stratejik neme sahip endstri hammaddesi
durumundaki seramik kili ve dkm kumu rezervlerinin ayn blgede bulunmas,
katma deer yaratlmas asndan nemlidir.
Cam sanayinde kullanlan kuvars kumu ile yap retiminde kullanlan inaat kumu,
kentin Bat Yakasnda, Silivri ilesinin Kuzey bats ile Istranca masifi arasndaki
geni bir alanda yaylm gstermektedir. Blgede retim yaplan ok sayda ocak
mevcut olup, cam retiminde nc kurululardan iecam firmas hammadde
ihtiyacnn nemli bir ksmn (yaklak 600 000 ton/yl) buradan karlamaktadr.
Bentonit ve kuvarsit gibi baz endstriyel hammaddelerin de ayn blge ierisinde
kald saptanmtr. Ayrca gnmz iletme koullar asndan ekonomik
bulunmayan, ancak nemli saylabilecek byklkteki linyit rezervleri de anlan alanla
akmaktadr. Bu nedenle, yeralt kayna eitlilii ve rezervleri asndan buras
korunmas gerekli alan olarak tanmlanmtr. Cebeci, kitelli ve atalca dolayndaki
ocaklarda iletme faaliyetleri sonucu oluan ve evreyi olumsuz ynde etkileyen
iletme dzenleri kontrol altna alnmaldr.
Yeralt kayna rezerv alanlarnn % 91,7 si orman alanlar ile akmaktadr. Stratejik
nem vurgusu ile koruma altna alnan yeralt kayna rezerv alanlar teknolojik
gelimeye kout olarak dnem dnem gzden geirilmeli ve nemlerinin azalmas ya
da kullanma kolayl olan alternatif yeni malzemelerin ortaya kmas durumunda,
bunlar koruma kapsam dna alnmaldr.
Ocaklardaki iletme faaliyetleri, rezervden arndrlacak blgelerin oluumuna olanak
salayacak ekilde ynlendirilmeli ve terk edilen yerler kentin dkm ihtiyacn
karlamak amacyla tahsis edilerek, evreye kazandrlmaldr.
Sit Alanlar
stanbul yzlmnn % 10,3 sit alan (56,000 hektar) olup, bunlarn alan
bykl bakmndan % 70i, say deeri bakmndan % 64 doal sit alandr. %
7si sit alan olan Avrupa Yakasnda doal sit alnlarnn pay % 48dir. %21i sit alan
olan Anadolu Yakasnda ise doal sit alanlarnn pay %85dir. stanbulda koruma
amal imar planna sahip olmas gereken 143 adet sit alanndan sadece 30unun
koruma plan onaylanm, 33nn ise sit alan olarak ilan edilmesine karn henz
geici yaplanma koullar bile belirlenmemitir. Korunmas gereken sit alanlarnn
57

kar karya olduu en nemli risk, Trkiyede son 50 yldr stanbul odakl hzl
kentleme srecinin yaanmas sonucu oluan sit alanlarnn iinde ve evresindeki
plan kararlarna aykr gelien kaak yaplama eilimleridir.
stanbulda zellikle doal, arkeolojik, tarihi, kentsel ve karma sit alanlarnn
srdrlebilirlik erevesinde korunmas amalanmaktadr. Sit alanlar iinde ve
evresinde bulunan koruma amal imar plan olmadan gelimi alanlarda, yasal imar
haklarna sahip olunmas koruma srecini olumsuz etkilemektedir. Yaplama
koullar belirsiz braklmasndan dolay, kaak yaplamaya maruz kalabilecek
alanlarda ncelikli olarak koruma amal imar planlarnn hzla tamamlanmas
gerekmektedir.Bu nedenle, alt leklerdeki koruma planlarn ynlendirmek amacyla,
planda sit alanlar ve evrelerine ilikin btncl kararlar gelitirilmektedir.
zellikle stanbuldaki ormanlarn byk bir blmn kapsayan Saryer ve Beykoz
ilelerindeki doal sit alanlar yaplama tehdidi altndadr. MAnn kuzeye doru
yaylma eilimi, kentin kuzeyinde bulunan orman alanlarn ve boaz kylarn tehdit
etmektedir. Planda kentin geliim stratejileri tanmlanrken ekolojik srdrlebilirlik
erevesinde MA nn kentin kuzeyi yerine, ormanlardan, boaz kylarndan ve
kentin tarihi merkezinden uzaklatrlarak, batya doru kaydrlmas
hedeflenmektedir. Ayrca, sit alanlar iinde yer alan korunmas gerekli maden
ocaklar, ilgili yasa ve kurul kararlar dorultusunda, alt leklerde
deerlendirilecektir.
II.C.1.b.ii.

stihdam Alanlar

MA, ekim Merkezleri, alt kademe merkezler, sanayi alanlar ve dier i alanlar,
metropoliten alanda kentsel gelime srecine etkileri bakmndan ok nemli kent
paralardr. Sektrel yapnn dnmnde ve srdrlebilir kentsel gelimeye
ynelik ilkelerin uygulanmasnda en arpc gzlem alan, istihdamn, yolcu ve yk
hareketlerinin younlat alanlardr. Dolaysyla, ada bir stanbul iin gerekli
yapsal dnm srecinin gereklemesinde bu alanlar iin gelitirilecek kararlar
stratejik nem tamaktadr.
Yapsal dnm ve srdrlebilirlik kapsamnda deerlendirildiinde istihdam
alanlarna ynelik kararlarda iki temel ilke sz konusudur. Bunlar;

Mevcut i alanlarnn sektrel yapsnn dnm kapsamnda sanayinin

desantralizasyonu ve buna bal olarak istihdam alanlarnn niteliklerinin ve
niceliklerinin hizmet sektr, bilgi ve kltr endstrilerinin ihtiyalarna gre
belirlenmesi,

stihdam alanlarnn, doal ve kltrel deerlere tehdit oluturmayacak biimde

planlanmalardr.

stanbulun zellikle organize sanayi blgesi olarak kurulmam sanayi alanlar,

istihdam oluturma ve ekonomiyi canlandrma gibi olumlu etkilerinin yannda,
kirleticilik zellikleri, getirdikleri trafik yk, fiziksel ve doal evreye olumsuz etkileri
bakmndan sorunlu blgeler olmutur. Bunun yan sra uzmanlaamayan ve niteliini
gelitirmeyen kk lekli retim birimleri, teknolojik altyapnn yenilenememesinden
tr, kresel rekabet ortamna kar zayf bir yapda kalm olup, sosyal ekonomik,
evresel ve mekansal anlamda risk oluturmaya balamtr. Dolaysyla, gemi
planlama dnemlerinde de olduu gibi, kentte yer alan sanayinin kent dna,
zellikle blgeye desantralizasyonu ynnde kararlar gelitirilmitir.

58

ekil II.C.1. 2000 ve 2023 yl stihdam Dalm

1980lerde balayan sanayi desantralizasyonun sonucu olarak stanbul sanayisi,

batda nce orlu, erkezkyde, 1990l yllarda ise Bykkartran, Marmarack,
Muratl aksnda, douda ise Gebze ve zmitte yer semektedir. Bu plan dneminde
desantralizasyon srecinin devam edecei varsaylmakta, hatta bu olgunun Marmara
Blgesi snrlarnn tesinde deerlendirilmesi gerektii savunulmaktadr. stanbul
sanayinin Marmara Blgesi snrlar iine desantralize edilmesi, ksa vadeli,
dolaysyla ulalmas en kolay hedeftir. Bu planlama dnemi iinde ne kan hedef
stanbul sanayinin Trakya ve Kocaeli l snrlarn da aarak, Marmara Blgesi
snrlar dna desantralize edilmesidir. Dolaysyla Metropoliten Alan iinde yer
alacak yeni ekonomiler iin sanayiden boalan alanlar nemli bir potansiyel tekil
etmekte ve stanbulun mevcut yapsnn dnmnde ve geliimin ekillenmesinde
yine bu ekonomiler belirleyici rol oynamaktadr.
stanbulda istihdamn mekansal dalmda yer alan zelliklerini ortaya koymak zere
dou-bat aksnda birbirleriyle benzer zellik gsteren 10 farkl blge oluturulmutur.
Bunlar;
1.
2.
3.
4.
5.

Numaral Blge: Silivri lesi,

Numaral Blge: Silivri lesi (merkez),
Numaral Blge: Bykekmece, atalca ve Silivri leleri
Numaral Blge: Kkekmece, Avclar, Bykekmece ve atalca leleri,
Numaral Blge: Bakrky, Bahelievler, Gngren, Baclar, Esenler,
Kkekmece, Avclar ve Gaziosmanpaa leleri,

59

6. Numaral Blge: Eminn, Fatih, Beikta, ili ve Kathane leleri,

7. Numaral Blge: Saryer, Eyp, Gaziosmanpaa ve Beikta leleri,
8. Numaral Blge: Kadky, skdar ve Beykoz leleri,
9. Numaral Blge: Kartal, Maltepe,Sultanbeyli ve mraniye leleri,
10. Numaral Blge: Pendik ve Tuzla lesidir.
DE 2000 yl nfus saym verileri ve DE 2002 iyeri saym verileri , 2000 ylna ait
trafik zon verileri ve 2023 evre Dzeni Plan zerinden hesaplanan alan verileri
kullanlarak yaplan analize gre;
stanbul Metropoliten Alannda MAy iine alan blge olan Eminn, Fatih, ili,
Beikta, Kathane ilelerinin 2000 yl alan saysnn 895.182 kii ve istihdamn
%33 olduu; ayn alan 1.866.472 alan ve % 47 dalmla plan dneminde yine
stanbul btnnde en fazla alann grld alan olmaktadr.
2.661.050 nfsuyla kentin en youn nfusuna sahip olan Bakrky, Bahelievler,
Gngren, Baclar, Esenler, Kkekmece, Avclar ve Gaziosmanpaa ilelerini
iine alan 5.Blge 2023 ylnda, 1.330.030 alan saysyla % 33lk alan oranna
sahiptir.
Tablo II.C.1. yimser Senaryoya Gre 2023 Yl stihdam
STHDAM
BLGELER
(kapsanan ileler)
1. Blge: Silivri
2. Blge: Silivri
3. Blge: atalca,
Bykekmece, Silivri

4. Blge: atalca,
Kkekmece, Avclar,
Bykekmece

2000

2023

STHDAM

STHDAM

TOPLAM
NFUS

YZDE

YZDE

21.376
26.406

% 67
% 43

298.580
469.210

% 66
% 70

450.000
670.000

89.726

% 54

321.335

% 29

1.122.000

89.886

% 20

363.773

% 40

910.000

462.735

% 17

1.330.030

% 33

4.046.659

895.182

% 33

1.866.472

% 47

3.999.000

80.233

% 40

74.254

% 22

335.000

92.531

% 39

538.287

% 32

1.679.000

185.160

% 14

522.008

% 36

1.441.381

149.955

% 29

363.751

% 49

746.000

2.093.190

% 28

6.147.700

% 40

15.400.040

5. Blge: Bakrky,
Bahelievler, Gngren,
Baclar, Esenler,
Kkekmece, Avclar,
Gaziosmanpaa

6. Blge: Eminn, Fatih,

Beikta, ili, Kathane

7. Blge: Saryer, Eyp,

Gaziosmanpaa, Beikta

8. Blge: Kadky,
skdar, Beykoz

9. Blge: Kartal, Maltepe,

Sultanbeyli, mraniye

10. Blge: Pendik, Tuzla

TOPLAM

ekim merkezlerinin planland Tuzla ve Silivri Blgeleri incelendiinde; 1.Blgenin

snr iinde yer alan Silivrinin 2000 ylnda 21.376 alanla ve % 67lik dalmda
olduu, 2023 plan dneminde ise, 298.580 alanla, % 66 istihdam dalm
gstermektedir. 2.Blgenin iinde yer alan Silivrinin 26.406 alanla, % 43lk
60

dalm gsterdii, 2023 ylnda ise 469.210 alanla % 70 lik bir alan nfusuna
ulat grlmtr. 2000 ylnda % 29 oranla 149.955 alann yer ald Pendik ve
Tuzla ilelerinin 2023 ylnda 363.751 alanla, % 49 dalm gstermektedir.
Dou Yakasnda Kadky, skdar ve Beykoz lelerini ieren 8.blgede 2000
ylnda 92.531 alanla, % 40, 2023 plan dneminde 538.287 alanla % 32lik
dalm gstermektedir. Kartal, Maltepe,Sultanbeyli ve mraniye lelerini ieren
9.Blgede 2000 yl 185.160 alanla % 14, 2023 522.008 alan % 36 dalm
gstermektedir.
20012025 yllar arasn kapsayan kestirim dnemine ilikin tahminlerde % 4, % 5
ve % 6 byme oranlar alternatif alnm olup; bunlar srasyla ktmser, normal ve
iyimser gelimeler olmak zere hesaplanmtr. Tahmin aamasnda kullanlan veri
taban DE tarafndan retilen Hizmetler Sektrleri ile ilgili iyerini temel alan
istatistiklerdir. Kestirim dnemi iin ise yine DE tarafndan hanehalklar temel
alnarak retilen Hanehalklar gc Anketleri kullanlmtr. Ktmser senaryoya
gre hizmetler sektrnde toplam art oran % 40,5 olurken toplam istihdam
2.581.530 kiiye, iyimser senaryoya gre ise % 52,1lik artla 3.208.361 kiiye
ykselebilir.
Merkezi Alan ve Alt Kademe Merkezler
stanbulun kresel ve st blgesel merkez kimlii kazanmas hedefi dorultusunda,
MAnn ve kentsel merkezlerin gelime alan ve ynlerini belirlemek planlama
dneminin ncelikleri arasndadr. lke ve lkeleraras i balantlarnda rol oynayan
finans, sigorta, gayrimenkul yatrm ve danmanl, muhasebe, hukuk
danmanl, reklamclk, mhendislik, mimarlk gibi hizmetlerde stanbulun bir
blgesel merkez ilevine kavumas hedeflenmektedir. stanbulda MA ve
merkezlerin mekansal organizasyonu bir kentsel sistem oluturmak zere, ilevlerine,
byklklerine ve etki alanlarna bal bir kademelenme erevesinde yaplmas ve
merkezler kamu ulam sistemi ile birbirlerine gl akslarla balanarak
btnletirilmesi, tamamlayclk ilkesi iinde etkin olarak birlikte almalarnn
salanmas hedeflenmektedir.
stanbulda merkezler drt kademede gruplanmaktadr;
1. st Dzey Merkezler stanbulun kresel metropoller alarna eklemlenme
mekanlar olup, AB ve kresel lekte finans, karar birimleri ve st dzey hizmet
faaliyetlerini iermektedir. Yeni merkezleme eilimleri de gz nnde
bulundurularak farkl st dzey merkezler nerilmitir.

Merkezi Alan:
a. ABnin nemli metropollerinde yaplan karlatrlmal aratrmalara
dayanmakta ve Tarihi Merkezi Alann metropoln ekonomik ekiciliinde
oynad lokomotif roln nemi gz nne alnarak; konut ilevini tehdit
etmemek, ilevsel eitlilik ilkesine uymak, mevcut dokuyla uyumlu olmak
art ile bu alanda st dzey faaliyetlerin de yer almas desteklenebilir.
b. Plansz/planl bir prestij merkezi olarak gelien Bykdere-Maslak MA
iinde kabul edilmekle birlikte ok farkl nitelikleri dikkate alnmaktadr.
st dzey ilevlerin younlat bu blge spontane gelimelere terk
edilmesi yerine ynlendirilmesi ve geliiminin kontrol edilebilmesi
amacyla rehabilitasyon gerekli merkez olarak tanmlanmtr.

Dou ve Batda MAnn desantralizasyonu olarak st dzey merkezler:

61

c. Douda Kartal; Sabiha Gken Havalimanna yaknl, Avrupa yakas ile

deniz yoluyla balant kurma olana, Gebze sanayi blgesine yaknl
nedeniyle gelitirilebilecek st dzey merkez olma potansiyeline sahiptir.
d. Batda Yenibosna aks medya kurulularnn burada yerlemesiyle belli
bir geliim ivmesi kazanmtr. Atatrk Havalimanna yaknlk avantaj st
dzey merkez nitelikli geliimi desteklemektedir.
2. Alt hizmet odaklar Metropoln merkezi alan zerinde basky azaltmak amacyla
nerilmi olup, izlenen yaklam mevcut alt kademe ticaret hizmet alanlarnn
gelimesinin desteklenmesi ve yeni alt kademe merkezlerin yaratlmasdr. neri
merkezlerin dinamik, ekici ve yaanabilir merkezler olmas, farkllklarn
korumas ve bu farkllklarn tamamlayclk ilkesi iinde btnletirilmesi ve
zenginletirilmesi salanacaktr.

Merkezleri:Bunlar mevcut merkezler Altunizade ve Kozyata dnda, Bat

yakasnda ofis ve ticaret odaklar ile ekonomideki gelimelerle artmas
beklenen faaliyetler iin belirlenen alternatif ofis alanlardr: Beylikdz,
Ispartakule kitelli merkezlerinin ksmen bu nitelikte gelimesi nerilmektedir.

Ekonomik gelime Odaklar olarak sanayi alanlarnn dnm ile

htisaslam ya da kark kullanml i merkezleri olarak Kathane,
Bayrampaa, Gngren ve Zeytinburnu tanmlanmtr.

3. Yerel merkezler: evrelerindeki oturan nfusa hizmet veren ticaret ve hizmet

merkezleri olup, bu grupta iki kademe merkez bulunmaktadr.

Blge Merkezleri: Etki alanlar bulunduklar Avrupa ve Asya yakas olan

merkezlerdir. Bakrky ve Kadky bu nitelikte blge merkezleridir
lelerin merkezleri: Alt kademe merkezlerle; kolay ulam ve eriilebilirliin
salayarak, yaam kalitesinin ykseltmesine katkda bulunulmas
hedeflenmitir. Bunlarn farkllklarn korumalar, tamamlayclk ilkesi iinde
btnlemeleri ve zenginletirilmeleri desteklenecektir.
le merkezleri dnda ayrca semt merkezleri bulunmaktadr. Bu kademede
merkezlerin gelimemi olduu alanlarda yeni merkez nerisi yaplmtr.
Beylikdz, spartakule ve kitelli ofis faaliyetleri dnda, yerel merkezler
olarak mevcut ve geliecek konut alanlarna hizmet verecek ticaret ve hizmet
alanlar olarak belirlenmitir.

4. Yeni ekim merkezleri: Bunlar yeni gelime alanlarnda, ok merkezli metropoliten

gelimeyi destekleyen i ve tketim hizmetlerini ieren merkezler olarak n
grlmtr.
a. Douda yakasnda Sabiha Gken Havalimannn dousunda planlanan
ekim merkezi; Kartal st dzey merkezi ile eklemlenmesi, Gebzedeki
sanayi alanlarna hizmet vermesi ve evresinde bilgi ve teknoloji odakl
geliimlerle desteklenmesi dnlerek nerilmitir.
b. Bat yakasnda Silivri ekim merkezi; Silivride planlanan yeni gelimelerin i
ve tketim hizmetleri merkezi olup, ayn zamanda orlu-erkezky sanayi
alanlar iin de ekici bir hizmet merkezi olarak nerilmitir.
Srdrlebilir gelime iin stanbulda orman alanlar iinde ve komuluunda olan ya
da ime suyu havzalar iin tehdit oluturabilecek konumda bulunan merkezlerde
hizmetler sektrnn geliimi snrlandrlmaktadr.

62

ekil II.C.2. Mevcut ve neri Merkezler

ekil II.C.2de neri hizmet merkezlerinin stanbulda mekansal dalm

grlmektedir. Plansz olarak gelimi olan Maslak blgesi rehabilite edilmesi
gereken merkez lejant ile gsterilmitir. Bu balamda, Maslak Merkezinin kuzey
ynnde geliiminin nlenmesi, Bykdere-Maslak aks rehabilite edilerek kontroll
dnm ve geliimi salanacaktr. kinci Boaz Kprsnn Anadolu Yakasndaki
ayanda Kavack merkezinde orman alan komuluu nedeniyle, bugnk ofis
alanlar geliimi durdurulacaktr. mraniye merkezi bugnk haliyle korunacak doal
kaynaklar snr ile komudur. Sultanbeyli ve Samandra yerleimleri orman snr
iindedir ve bu alanlarda hizmetler ve ticaretin geliimi mevcut tehdidi arttracandan
snrlandrlacaktr.
stanbul Metropoliten Alannda ok merkezli ve dorusal bir makroform nerisi
kapsamnda, kademeli bir alt merkez sistemine gidilmesinin, merkez zerindeki
mevcut basky azaltaca ngrlmektedir. Merkez zerindeki bu rahatlama ve
sanayi desantralizasyonunun gereklemesiyle boalacak alanlarn sunduu
olanaklar, yapsal dnm iin uygun ortamn olumasna zemin hazrlamaktadr.
Tarihi Yarmadadan, Bykdere aks boyunca Maslaka kadar uzanan MAnn tek
merkezli ekim alan olarak gelimesi; kentin en bata arpk kentleme ve trafik
olmak zere birok sorununun balca sebeplerinden biridir. Ayrca kuzeye yaylma
eilimini srdren MA aks, kentin kuzeyinde bulanan orman alanlarn ve stanbul
Boazn da tehdit etmektedir. Bu nedenle, stanbulun geliim stratejileri
tanmlanrken, ekolojik srdrlebilirlik erevesinde MAnn kuzeye geliiminin
engellenerek, bu yndeki mevcut gelimesinin rehabilite edilmesi ve MA geliiminin,
bu geliime bal yol a ile birlikte kontroll bir ekilde ynlendirilmesi
amalanmaktadr.
Avrupa Yakasnda, MAnn mevcut ve geliim aks, desantralize edilecek olan
sanayi alanlar ve evrelerindeki youn ve niteliksiz konut dokusunun bulunduu
alanlar, 1/25.000 lekte Btnsel Olarak Ele Alnmas Gereken Alan olarak
tanmlanmtr. Bu blgede planlama sreci ierisinde merkezin rahatlatlmas ve
merkezi kullanmlarn yer seim srelerinin yeniden tanmlanmas hedefine ynelik
bir yapsal ve ilevsel dnm ngrlmektedir. Yapsal dnm destekleyen ve
hzlandran sektrlerin mekansal ihtiyalarnn ve nceliklerinin, temel kullanmlarn
ve yer seim srelerinin tanmlanmasnda ele alnmas, MAnn dnmnde itici
bir rol oynamas amalanmaktadr.

63

Yaplan aratrmalar ve belediyelerle yrtlen grmeler dorultusunda,

Kathane, Topkap, Bayrampaa, Gaziosmanpaa sanayi alanlarnn bir ksmnn
boald ve ticaret-hizmetler fonksiyonuna dnme eiliminde olduu tespit
edilmitir. Bu dorultuda, Kathanenin alt merkez olarak; Topkap, Gaziosmanpaa,
Bayrampaa sanayi alanlarnn ve Zeytinburnu Ambarlarn zaman ierisinde
fonksiyon deitirerek, alma Alan olarak belirlenmesine, bu alanlarda ise
ncelikli olarak eitim, kltr endstrileri, sosyal ve kltrel tesisler (konferans,
kongre, sanat, kltr merkezleri, elence ve sergi mekanlar, mzeler), salk,
kentsel hizmet ve ticaret- hizmet alanlar bulunmas ynnde plan kararlar
retilmitir.
Kathane alt merkezi, merkez uzant akslaryla ETT garajndan Bykdere
Caddesine ve alayan Kavandan ili Mecidiyeky aksna ve Bayrampaa
zerinden Topkap aksna balanmaktadr. Bylelikle; Kathanede oluturulacak
yeni merkez; tm bu merkez sisteminin ve kltr aktivite akslarnn btnlemesini
salayacaktr.
Ayrca, MAnn alt merkezlerle balants kurularak, batya kaydrlmasn tevik
etmek amacyla, yol boyunca aktivitelerin (kltr endstrileri, eitim alanlar, ticaret
hizmet alanlar, rekreasyon alanlar v.s.) olduu ve yaya kullanmnn cazip hale
getirildii canl kltr akslar nerilmektedir. Genellikle rekreasyon alanlar ve ak
alanlarla donatlm kltr koridorundan oluan ve ticari etkinliklerle de desteklenen
bu aks, hipodromun kuzeyindeki vadi boyunca sanayiden dnen kentsel hizmetler
alanlarndan balayarak, alma alanna dnen Ambarlar, Topkap,
Bayrampaadan Kathane alt merkezine ve Levente kadar devam ederek, MA
geliiminin batya kaydrlmas projesini de desteklemektedir.
Yine benzer ekilde, MAnn batya kaydrlma srecinin ksa vadede
gerekletirilmesinin tetikleyicisi olarak nerilen bu yeni oluum rayl sistem
koridorlar ile beslenmekte olup, mevcut MA ile dier alma ve konut alanlarnn
birbirleriyle balantlarn da salayan aktarma merkezleri ile ilikilendirilerek yksek
dzeyde eriilebilirlii salanmtr.
Dnmn ksa srede gerekleebilmesi iin, mevcut sanayi dokusunda,
kullanlabilir deeri olan sanayi binalarnn korunup, fonksiyon deiiklii yaplarak
eitim, kltr endstrileri (film, dublaj, reklam, sinema, tv, tiyatro, mzik, sanat
galerileri, stdyolar) alanlarna dnm desteklenmektedir.
MA, dier merkezi blgeler ve ky yerlemeleri zerindeki basky azaltmak
amacyla planda yeni alt kademe merkezler ve ticaret-hizmet alanlar nerilmektedir.
nerilen merkezlerin dinamik, ekici ve yarabilir olmas, farkllklarn korumas ve
bu farkllklarn tamamlayclk ilkesi iinde btnletirilmesi ve zenginletirilmesi
salanacaktr. Bu dorultuda; mevcutta ticaret hizmet kullanmlarnn younlat
Bakrkyn yan sra, sanayi alanlarnn bulunduu fakat zerinde ticaret ve hizmet
kullanmlarnn gelime eilimi olan Kathane ve Basn Ekspres Yolu, alt merkezler
olarak, Beylikdz, Ispartakule, kitelli ise, evresindeki mevcut ve gelime konut
alanlarna hizmet verecek, yerel merkezler olarak belirlenmitir.
Ayrca, Bayrampaa Hali ve evresi, Giyimkent ve Tekstilkent siteleri, sanayiden
dnerek tekstil sektrnde uzmanlaan Keresteciler Sitesi ticaret ve hizmet alan
olarak belirlenmitir.
Anadolu Yakasnda, mevcut Kadky ve gelimekte olan Kozyata alt merkezlerine
ilave olarak MAnn ykn azaltan, iki yaka arasndaki gerek igc gerekse ulam

64

dengesini salayan, ticaret, turizm, konut, kltr, ynetim ve rekreasyon alan ve

kullanmlarnn yer alaca gl bir merkeze ihtiya duyulmaktadr. Kartal lesinin
dnm srecindeki sanayi alanlar; bu blgeyi destekleyen ulam projelerinin
varl, blgenin Sabiha Gken Havalimanna yaknl, Avrupa Yakas ile
denizyoluyla balant kurma olana, Kartal merkezinin evresiyle birlikte bir alt
merkez potansiyeli tamas ve Gebze Sanayi Blgesine yaknl nedeniyle i
merkezlerinin yerleimi iin avantajl konuma sahiptir. Bu blgeden tanm bulunan
ve tanacak retim tesislerinin boaltaca alanlar bu merkez geliimi iin
uygulamada byk kolaylk salayacaktr.
ekim Merkezleri ve Gelime Alanlar
Kentin lineer formunu destekleyecek nitelikte dou ve bat yakalarnda nerilen ekim
merkezleri, metropoliten merkez zerindeki basky azaltmak ve sektrel dnme
ynelik mekan organizasyonunu gerekletirmek, ylma avantajndan faydalanan
ekonomilerin geliecei uygun zemini oluturmak amacyla planlanmtr.
MA ve alt merkezlerin kademelenmesi sistem btnl iinde st dzey hizmet ve
ticaret fonksiyonlar ile Metropoliten Alan ve Metropoliten Blge iindeki dier
merkezlerle iletiimi kuvvetli olan firmalarn ve bro faaliyetlerinin (ynetim, kontrol,
koordinasyon, finans kurulular) yerletii hizmet faaliyetlerine ynelik alanlar olmas
hedeflenmektedir. ekim merkezlerinin, bir yandan Metropoliten Alan iine hizmet
etmeleri ngrlrken, dier yandan da il snrlar dnda, batda orlu ve erkezky
blgesindeki, douda Gebzedeki sanayi alanlarnn hizmet merkezi olmalar
beklenmektedir. Bu ekim merkezleri etraflarndaki yeni oluumlarla birlikte rayl
sistemlerle desteklenmi, beraberlerinde getirecekleri nfusun ihtiyalarna ynelik
gelime konut alanlar almtr.
Bu tr bir anlayla Silivride, gelime konut blgesi ile, alt blgelerden, temel
ekonomik ve sosyal etkinlik alanlarn ierecek Silivri merkezinde oluacak ekim
merkezinden olumu yeni bir kent nerilmektedir. Silivrinin mevcut merkezi kuzeye
doru gelitirilerek ekim Merkezi olarak belirlenmitir. Mevcut merkez, jeolojik
saknca, depremsellik gibi olumsuz zellikler dolaysyla youn yaplama
kaldramayacandan; ayrca deniz kenarnda yer almas ve tarihi deere sahip
olmas nedeniyle, dk younluklu kltrel, turistik ve rekreatif kullanmlara tahsis
edilecektir. ekim Merkezinin kuzey gelime alannda ise jeolojik yap ve
depremsellik gz nnde bulundurularak daha youn yaplam ticaret ve hizmet
alanlar ile merkezi ilevler iin gerekli kullanmlar nerilmektedir.
Yapsal dnm erevesinde bu merkezi ilevleri desteklemek zere Silivrideki
yrrlkteki planlarla sanayiye tahsis edilmi bulunan gelime alannn alma
Alanlarna dntrlmesi nerilmitir. Ruhsat alm, yaplam ve halihazrda
faaliyette olan sanayi tesisleri ileride dnmek artyla bu alanlarda kalabilecektir.
Bu retim tesislerinin dnda herhangi bir sanayi ierikli yaplamaya izin
verilmemektedir. Bunun dnda, sanayiden dnecek alma Alanlarnda olduu
gibi bu alanlarda da ncelikli olarak eitim, kltr endstrileri, sosyal ve kltrel
tesisler, salk, kentsel hizmet ve ticaret- hizmet alanlarnn yer almas
ngrlmektedir.
Doudaki ekim merkezi de benzer fonksiyonlar stlenmek zere planlanmtr.
Sabiha Gken Havalimannn dousunda nerilen bu ekim merkezi, halihazrda
stanbul li snrlar iinde ve Metropoliten Blgenin dou kanadnda Gebze ve
evresinde balam olan bilgi ve teknoloji odakl gelimenin merkezi fonksiyonlarnn
bir araya geldii alan olarak ne kmaktadr. 1.derece merkez olan Kartal dnm
65

alan ile dou ekim merkezi, blgesel etkileri birlikte dnlerek planlanmtr. Bu
balamda, Kartaln stanbula ticaret, finans, kltr gibi alt merkez niteliindeki
ilevlerle balanmas dnlrken, ekim merkezinin, blgedeki ekonominin yapsal
dnm dorultusunda bilgi ve teknoloji arlkl ekonomilere hizmet etmesi
amalanmaktadr.
stanbulun dou ve bat kanatlarnda nerilen ekim merkezlerinin bal olduklar
yeni ekonomilere dayal yeni oluumlarn, bu merkezlerin yakn evresinde,
srdrlebilirlik ilkesi dorultusunda alan kullanmlar nerilmektedir. Bu dorultuda,
iinde yeil ve aalk alanlarn bulunduu, metropoliten lekte ilev gren byk
alanlarn tampon kullanmlar olarak orman snrnda yer almas planlanmaktadr.
Ayrca, birinci ve ikinci snf tarm topraklarnda yaplama nerilmemektedir. Planda
teknoloji gelitirme parklar, salk alanlar, fuar alanlar ve niversiteler iin belirtilen
snrlar ise, kesin bir alan tayini olarak deerlendirilmemeli; orman tarm alanlar, gibi
doal eiklere ilave olarak teknopark ve niversitelerin mekansal ncelikleri ve
ltlerinin de dikkate alnmas sonucu tespit edilmi yerleilebilir alan snr olarak
kabul edilmelidir.
Biliim ve Ar-Geye dayal geliimin nemli unsurlarndan biri de teknoparklardr. Bilgi
ekonomilerinin aratrma ve retim merkezleri olan teknoparklar dnyann eitli
kentlerinde farkl sektrlere hizmet etmek zere farkl biimlerde faaliyet
gstermektedir. stanbulun geliim alanlarnda ekim merkezleri ve niversitelerle
birlikte teknoparklarn da yer almas kanlmazdr. Planda Teknoloji Gelitirme
Parklar olarak belirtilen alanlar yukarda bahsedilen sektrlerin bir arada yer
almasn salayan geliim ve yenilik merkezleri, ihtisaslam i gcnn alma
alanlar olarak planlanm; Dou ve Bat ekim Merkezlerinde srdrlebilirlik
kapsamnda dk younluklu oluumlar olarak yaplanmalar nerilmitir.
Dolaysyla, stanbul Metropoliten Alannda yksek teknolojiye dayal retim
faaliyetleri; bankaclk, yazlm, reklamclk gibi bilgiye ve ihtisaslamaya dayal retici
hizmet (ng. producer services) sektrleri ile haberleme, basn-yayn, kltr-sanat
gibi bilgiye ve tketime dayal hizmet sektrlerinde gelimenin olmas
hedeflenmektedir. Bu sektrlerin bir ksm merkeze ve birbirlerine yakn olma
eiliminde olduundan kent merkezinde yer seecekleri, bir ksmnn ise kent dnda
olmay tercih edecekleri ngrlmektedir. Merkezde kalmak isteyecek bankaclk
iletmelerinin, irketlerin merkez ofisleri ve kltr endstrileri iletmeleri kent
merkezinde ilevsel bir dnm balataca ve tarihi dokunun piyasa koullar iin
de de restore edilmesini ve korunmasna katk vermesi planlanmaktadr.
Bunun yan sra; yazlm irketleri, lojistik merkezler, byk alan kullanm gerektiren
fuar, kongre merkezleri, teknoloji gelitirme merkezleri, aratrma merkezleri veya ileri
teknoloji isteyen retim etkinlikleri, kent dnda niversitelere yakn ve alanlarna
konut, salk, gnlk ticaret ve rekreasyon hizmetlerini sunabilecekleri, doayla i ie
mekanlarda yer seme eilimindedir. niversiteler ve retim alanlaryla birlikte
dnlmesi gereken bu sektrler kent dnda btnlkl yeni oluumlar ve ekim
merkezleri yaratlabilecek nitelikte olup hem kent merkezinin yknn azaltlmasnda,
hem de orman, havza ve tarm topraklarnn korunmasnda tampon blgeler
oluturulabilir.
Bu balamda, srdrlebilirlik ilkesinin gerekletirilmesi sanayinin desantralizasyonu
amacyla kentin dorusal ve alt blgeler halinde oluacak makroformunu
destekleyecek nitelikte Anadolu ve Avrupa Yakalarnda ve Bat Koridorunda ekim
merkezleri ile birlikte yeni oluumlar nerilmektedir. Douda olumaya balam

66

ekirdein gelitirilmesinin yan sra, batda da stanbulun merkezleri ve yerleim

alan ile ilikisi ana ulam akslaryla desteklenmi bir merkez nerilmektedir. Bu
merkezlerde blge ekonomisine ve sanayisine hizmet edebilecek sektrlerin yer
almas hedeflenmektedir. Kresel pazarda rekabet gc yksek ve bilgiye dayal
retimi ile aratrma gelitirme faaliyetlerini desteklemek ve gelitirmek, bunlarn
niversitelerle ilikisini glendirmek, kaliteli i gcn ekecek firmalarn ayn
mekanda yerlemelerini salayarak ylma ve kmelenme avantajlarndan
yararlanmak amalanmaktadr.
Dolaysyla, ekim merkezleri ile birlikte gelitirilecek yeni oluumlarda, Bilim
Gelitirme Parklar kapsamnda Teknoloji Gelitirme Parklar, Salk Parklar ve
Ekolojik Tarm Gelitirme Parklar gibi bilgi ekonomilerinin gerektirdii yaplanmalarn
yer almas planlanmaktadr. Kongre merkezleri, fuar ve toplant alanlar, otellerle
birlikte dnlen bu alanlarda ylma ekonomilerinin gerektirdii iletiim
olanaklarnn salanamas, batda orlu Havaalan, douda ise Sabiha Gken
Havaalannn etkisiyle kresel ve ulusal lekte gl bir ulam balantsnn
kurulmas hedeflenmektedir.
Bu gelime alanlarnda, bilgi ekonomisinin alt yapsnn oluturulmasnn yan sra, bu
alanlara gelecek yeni nfusun ihtiya duyaca btn kentsel imkanlarn yer almas
planlanmaktadr. Kendi kendine yetmesi amalanan ve yaam kalitesinin yksek
olmas hedeflenen bu alanlarda yaayacak nfusun stanbulun merkezi dokusuyla
ilikisi minimum dzeyde kalmas ilkesi gzetilecektir.
Bu blgelerin gelimesinde srdrebilirlik ilkesi dorultusunda doal eiklere (orman,
havza alanlar ve mutlak korunmas gereken tarm topraklar) riayet edilmesi esastr..
Dolaysyla, alan byklkleri ve projeksiyonlar gz nnde bulundurulduunda,
hedef yln gerekleri karlamamakta; Bilim Gelitirme Parklar iin olmas
gerekenden daha kk alanlar nerilebilmektedir. Bu nedenle Plandaki snrlar
yerleilebilir alan snr olarak kabul edilmektedir.
Srdrlebilirlik ilkesi dorultusunda, iinde yeil ve aalk alanlarn bulunaca
Bilim Gelitirme Parklar ve metropol leindeki hizmetler iin belirlenmi byk
alanlar tampon kullanmlar biiminde orman snrna yerletirilmitir. alanlar
dnda konut, rekreasyon, spor, ticaret, gibi kullanmlarn da yer alaca teknoloji
gelitirme parklarnn kendilerine yeterli alanlar olmas amalanmaktadr. Silivrideki
parkn kent merkezi ve Silivri merkeziyle balants, iyiletirilecek demiryolu hatt ve
Silivrideki neri metro hatt arasnda hafif rayl hatlarla salanacaktr. Kurtky
blgesinde nerilen teknoparkta, merkeze yakn konumda bulunduundan,
yaplama oran daha yksek tutulmaktadr.
Konumlandrma yaplrken birinci ve ikinci snf tarm topraklarna girilmemitir.
Silivrideki Teknoloji gelitirme Parknn ortasnda ince bir erit halinde bulunan ikinci
snf tarm arazilerinde ise kesinlikle yaplamann olmamas, bu alann ekolojik
tarmla ilgili aratrmalara tahsis edilmesi ya da rezerv alan olarak ayrlmas esastr.
Ormana tampon olarak yerletirilen Silivrideki ve Ava-Kaynarca snrndaki
Teknoloji Gelitirme Parklarnda ise fabrika niteliinde yaplama olmamas, nfus
ekecek ve kirletici zellie sahip kullanmlarn yer almamas ngrlmektedir.
Dnyada bu konudaki gelimeler temel alnarak nerilen bu parklarda yaplama
orannn dk olmas ve byk blmnn aalandrlmas esastr. Bilgi ve iletiim
teknolojileri, nano teknoloji, yaam bilimleri, evre bilimleri, makine teknolojileri,
kimya, medikal, finans, sigorta gibi sektrlerin younlaaca bu parklarda ayrca
eitli Ar-Ge tesislerinin, profesyonel kurumlarn ve niversitelerin de yer almas
67

hedeflenmektedir. alanlarna ek olarak konut, rekreasyon, spor, ticaret, gibi

kullanmlarn da yer alaca teknoloji gelitirme parklar, kendilerine yeterli alanlar
olarak planlanmaktadr.
Gelime alanlarnda, niversiteler ve Teknoloji Gelitirme Parklarnn yan sra
metropol leinde Salk Alanlar nerilmektedir. stanbul merkezde genileme
olana bulamayan ve aratrma nitelerinin eperlere tanmas dnlen 5 adet
hastaneler belirlenmitir. Bilgi ekonomilerini gelitirme hedefi dorultusunda, yeni
salk ve Ar-Ge birimleriyle birlikte minimum alan ihtiyalar toplam 2000 hektar olan
bu hastaneler ile uluslar aras lekte hizmet verecek hastaneler, tp faklteleri,
genetik, biyoloji ve tp alanlarnda aratrma yapmak zere Ar-Ge birimleri, kvezler,
konaklama ve hastane d salk hizmeti veren tesislerin yer ald byk alanlar
bat ekim merkezi etrafnda planlanmaktadr. Ancak yine doal eikler sebebiyle
alan sunumu ihtiyaca gre kstl kalmtr.
Halen stanbul il snrlar ierisinde, zellikle ekim merkezlerinin etrafnda ve
kuzeyde korunmas gereken tarm alanlarnn evreyle uyumlu ve ekonomik getirisi
yksek Ar-Ge destekleriyle deerlendirilmesi, istihdam olanaklarnn gelitirilmesi,
ekonomik ve ekolojik srdrlebilirliin salanmas amacyla, Ekolojik Tarm ve
Turizm Alanlar ve Tarmsal Planlama Alanlar nerilmektedir. Havza iindeki tarm
topraklarnn deerlendirilmesi ve havza dndaki tarm topraklarnda bu konudaki
talebin karlanmasna ynelik alt yapnn salanmas amacyla krsal etkinliini
srdren bu alanlarn ve geleneksel reticilerin yeni ekonomik modellerle
rgtlenmesi ve buralarda istihdam oluturulmas amalanmaktadr.
niversite ve i alanlarnn yaknlarnda nerilmi fuar, festival ve kongre alanlar ise
yeni ekonomilerin gerektirdii tantm, rgtlenme ve uluslar aras alanda iletiim
olanaklar iin zemin oluturmann yan sra; kentlinin elence, kltr-sanat etkinlikleri
ve dinlence ihtiyalarnn da karlanaca alanlar olarak planlanmtr.
Bu alanlar ve evre kentlerdeki sanayi alanlarn desteklemek zere ekim
merkezleri yaknlarndaki limanlarla birlikte lojistik blgeler nerilmitir. Bylece rn
akn biliim-yazlm sistemleri ile izleyip hzlandrarak esnek retim sistemini
destekleyen bir rgtlenmeyle, stanbulun uluslar aras alanda ekonomik
balantlarnn glendirilmesi hedeflenmektedir.
Planlanan ekim merkezlerinin, merkez zelliklerinin yerine getirilebilmesi iin ulam
sistemi belirleyici olmakta, douda (Kadky- Kartal) metro hattnn kanat ekim
merkezine kadar uzanmasyla metropoliten merkeze eklemlenmesi planlanmaktadr.
Ayn ekilde Marmarayn Sabiha Gken Havalimanlar balantsnn da bu blgeye
hizmet verecek ekilde uzatlmas ngrlmektedir. Batda ise Beylkdzne kadar
projelendirilmi rayl sistem hattnn ky boyunca yerleim alanlarn balayarak,
Gmyakadaki neri liman alanna kadar uzatlmas nerilmektedir.
Sanayi
Halen, stanbul Metropoliten Alan iinde 10.476 hektar sanayi alan ve 1.250.000
sanayi igc faaliyet gstermektedir. 2023 iin;

sanayi igcnn tarm d faal nfus ( yaklak 6 milyon) iindeki paynn % 25

olaca,

1.250.000 sanayi igcnn metropoliten alan iindeki kapasitesi dolmam

sanayi alanlarnda (rehabilite edilerek) yeniden organize edilecei,

68

stanbul yakn evresi olarak deerlendirilen douda Gebze ve batda

erkezkyn stanbula ynelecek sanayi yatrmlar ve igc iin tampon
blgeler olaca

ngrlmektedir.
Bu kapsamda; toplam 450.000 igc kapasiteyi alabilecek eper alanlarda (mevcut
MA snrlar komuluunda) alacak igc ile birlikte sanayi sektr alanlar
1.700.000 olarak kabul edilmektedir. Bu kabul, Marmaray ve dierlerini kapsayan
etkin bir rayl ulam sistemini ve liman balantlarn da ngrmektedir.
Yukarda izilen genel ereve iinde, stanbul Metropoliten Alan ve eperlerinde
(Gebze ve erkezky) yer alan sanayilere ilikin mdahale alanlar, Sanayi levi
Farkllaacak alanlar, Mevcut Snrlar inde Doygunluk Dzeyi Salanacak OSB
Alanlar ve Mevcut Snrlar inde Salklatrlacak Alanlar olarak belirlenmitir.
Gebze ve erkezky, stanbula yakn olmalar ve ulam kolayl nedeniyle pazar
olanaklarndan yararlanma avantajna sahiptir. Ayrca, her iki ilede de organize
sanayi blgesinin varl ve henz kapasitesini doldurmam olmas da, stanbula
komu bu alanlarn avantajlar olarak kabul edilmektedir.
Gebze; Belde ve Dil skelesi Limanlar, Sabiha Gken Havalimanlarna ve
Teknoparklara yaknlk gibi sanayi yer seimi iin nemli avantajlara sahiptir.
Teknoparklar, teknoloji gelitirme konusunda sanayiye destek verecektir. erkezky
ve orluda yerleik mevcut sanayi nedeniyle olumu ylma ekonomileri ile
Tekirda ve Tekirda-Marmara Erelisi aras planlanan limanlara eriim kolayl;
limanlardan stanbula Ro-La tamaclnn planlanmas gibi avantajlar sanayi iin
cazibe yaratacaktr.
Gebze OSB 1.037 hektar alanda yer almakta olup, burada 9.100 kii almaktadr.
Tam kapasite kullanlmas halinde ise 41.000 igc alacaktr. erkezky OSB
1.260 ha alanda yer almaktadr ve 40.000 kii almaktadr. Toplam olarak 70.000
igc kapasitesi bulunmaktadr. Ayrca, erkezky de (Veliky ve Karaaa) sanayi
alan olarak tanml 1200 hektar byklnde uygun alan yer almaktadr. orlu OSB
130 hektar alana sahiptir ve 3.114 kii almaktadr. Toplam olarak 7.000 igc
kapasitesi vardr.
stanbul dndaki OSBlerin dolmas halinde, bugnkne ek olarak 174.000 kiiye
varan igc buralarda alabilecektir. Sz konusu OSBnin toplam kapasitesi
118.000 igc olmaktadr ve kapasitelerinin dolmas iin yatrmclar tarafndan
belirtilen sorunlara zm retilmesi gerekmektedir. zellikle stanbul dnda OSB
maliyetlerinin dk olmasnn salanmas ve teviklerin arttrlmas nem
kazanmaktadr.
Gebze ve erkezkyde OSBler dnda yeni sanayi alanlar potansiyeli de tespit
edilmitir. erkezkyde OSB dahil; Kapakl, Karaaa ve Velikyde 2.500 hektar
alan sanayi geliimi iin potansiyel oluturmaktadr. Gebze ise OSB ile birlikte
150.000 igc kapasitesine sahiptir. stanbul Metropoliten Alan eperleri olarak
nitelenen alanlarn, gelime dinamiklerine bal olarak 250.000-500.000 igc
kapasitesi bulunmaktadr. Ad geen alanlarn; artan sanayi retimi ve sanayi
igcne bal sorunlarnn nceden belirlenmesi, gemite yaplan hatalarn
tekrarlanmamas ve bunlarn gelimi endstri blgeleri olarak tasarlanmalar planda
nerilmektedir.

69

Tablo II.C.2 . stanbul Metropoliten Alannda Mdahale Alanlar ve Sanayi

Potansiyelleri
ALANLAR
1.Mevcut Snrlar iinde Salkllatrlacak
Alanlar (Dudullu, Kra, Baheehir, Grpnar,
Bykekmece)
2.Sanayi levi Farkllaacak Alanlar (kitelli
Prestij Alan, Zeytinburnu, Bayrampaa, Kartal,
Samandra, Sargazi, Sultanbeyli, Silivri,
Gaziosmanpaa, Maltepe, Kadky)
3. Mevcut snrlar iinde Doygunluk Dzeyi
Salanacak OSB Alanlar (kitelli OSB, Tuzla
OSB, Dudullu OSB, Beylikdz OSB, Tekstilkent)
MA Toplam
4. MA Yakn evre (Gebze, orlu, erkezky)
TOPLAM

Mevcut
stihdam

neri
stihdam

Toplam

854.900

854.900

223000

172.100

223.000

395.100

374.000

1.250.000
460.100
1.710.100

1.250.000
86.100
1.336.100

Doygunluk Dzeyi Salanacak OSB Alanlar

stanbul Metropoliten Alannda yer alan OSBlerin kullanlmayan kapasitelerinin
deerlendirilmesi iin mevcut durumun ortaya kard sorunlarn bertaraf edilmesi
gerekmektedir. Bu alanlar rehabilite edilerek, gerekli koullar salandnda (ulam
sorunlar, alan byklkleri yetersizliinin giderilmesi gibi) 395.100 igc
kapasitesine ulalmas beklenebilir.
stanbul kitelli OSBnin 700 hektar alanda 130.000 igc almaktadr. Tam
kapasite kullanlmas halinde buras 170.000 igc daha alabilecektir.
Deri, kimya, boya ve mermer alt sektrlerinde younlam olan stanbul Tuzla
OSBnin, 947 hektarlk alannda 12.137 kii almaktadr. Toplam kapasitenin
dolmas halinde burada 34.700 igc alacaktr. Beylikdz OSBde 153 hektar
alanda 10.000 igc almaktadr ve ek olarak 5.000 igc kapasitesi vardr.
Tekstilkent toplam 100 hektar byklndeki alanda 15.000 ii olana
salayacaktr.
levi Farkllatrlacak Sanayi Alanlar
stanbul Metropoliten Alan iinde zellikle merkez alanlarda kalan, ancak mekan
yetersizlikleri, kullanm uyumsuzluklar, kentsel deer artlar gibi nedenlerle yer
deitirmesi ve farkl ilev yklenmesi ngrlen sanayi alanlarnn byk bir ksm,
1995 stanbul Metropoliten Alan Alt Blge Nazm Plannda da hizmet fonksiyonuna
dnen alanlar olarak belirlenmitir.
Bat Yakasnda Zeytinburnu, Yenibosna-kitelli aks , Bayrampaa, Gaziosmanpaa
ve Silivri ile Dou Yakasnda Kartal etaplama ve nceliklerin belirlenmesiyle sanayi
kullanmndan farkl kullanmlara dnme potansiyeline sahip alanlardr. Bu
alanlarda alan 223.000 igcnn, stanbul Metropoliten Alannda kapasitesi
dolacak sanayi alanlarnda alacaklar ngrlmektedir. Bu ngr, daha ayrntda
olmak zere her mdahale blgesinin ncelikleri, zellikleri, yer alan sektrler, iyerikonut ilikisi ve potansiyel alanlarn zellikleri kapsamnda deerlendirilecektir

70

Mevcut Snrlar iinde Salkllatrlacak Sanayi Alanlar

stanbul Metropoliten Alannda, sanayi geliiminin kendi iinde salkl bir yapya
kavuturulmas ve yeniden organizasyonu kapsamnda mdahale alanlar
belirlenmitir. Bu alanlar; mraniye-Dudullu ve Hadmky gibi su havza alanlarnda
yer almalar nedeniyle, dezavantajl konumda bulunmaktadr. Her iki blge de kirletici
sanayinin yer alamayaca ve yeni gelimelerin tevik edilmeyecei alanlar olarak
belirlenmi olup, buralardaki gelimenin snrlandrlarak ayrntl almalarla yeniden
organizasyonu nerilmektedir.
Desantralizasyon kapsam dnda kalp, kent iindeki retimi srecek etkinlikler ele
alnrken, gzetilmesi gereken ncelik, srdrlebilirlik ilkesi olmaktadr. Bu
dorultuda, retim birimlerinin kaliteli bir fiziki evre sunmas, evre ve insan
salna zararl elerin yerini kaliteli kentsel evresel elerin almas
hedeflenmektedir. retim birimlerinin konut alanlar ve merkezlerle kara ve rayl
sistem ulam balantlarnn kurulmas veya, kuvvetlendirilmesi, bu alanlarn dier
istihdam alanlar ve yerlemelerle bir sistem olarak almas esastr.
stanbul Metropoliten Alannda, sanayi alanlarna ilikin kararlar, ncelikle sanayinin
desantralizasyonu ve yeniden organizasyonu kapsamnda ele alnmtr. Bu
dorultuda, meskn alanlar iinde kent saln olumsuz ynde etkileyen, dzensiz
yaplam ve kent dna kma eiliminde bulunan sanayi tesislerini, ncelikle evre
illerde veya metropol iinde, kontroll bir ekilde gelimi fakat kapasitesi henz
dolmam organize sanayi alanlarna ynlendirilmesi hedeflenmektedir. Uzun vadede
boaltlacak bu alanlarn slah ve metropoliten lekte konut, hizmet ve donat gibi
sanayi d kullanmlara tahsis edilmesi planlanmaktadr.
Metropoliten Alan iinde retimin devam edecei sanayi alanlar ise planda
Shhiletirilecek Sanayi Alanlar olarak belirlenmektedir. Metropoliten Alanda
retimin devam edecei bu sanayi alanlarnda, yksek teknoloji aralarnn retime
entegre edilmesi ve teknolojinin kendisinin retilmesinin salanmas, Ar-Ge
merkezleri oluturulmas, sektrler aras ve sektr ii organizasyon kapasitelerinin
ykseltilmesi, tesislerin ise kirletici olmayan salkl ve nitelikli bir kentsel evre
oluturmas koullar aranacaktr.
kitelli Organize Sanayi Blgesinin istihdam kapasitesinin % 43nn kullanld
belirlenmi olup, sz konusu bu atl kapasitenin optimum dzeyde kullanlmas
ngrlmektedir. Ayrca, Kathane, Topkap, Bayrampaa, Gaziosmanpaa sanayi
alanlarnn bir ksmnn boald ve ncelikli olarak ticaret-hizmetler vb.
fonksiyonlara dnme eiliminde olduklar tespit edilmitir.
Bu dorultuda, Kathane ve Basn Ekspres Yolunun alt merkez; Topkap,
Gaziosmanpaa, Bayrampaa sanayi alanlarnn ve Ambarlarn ise zaman ierisinde
fonksiyon deitirerek alma alan olmas ngrlmtr. Bu alanlarda ncelikli
olarak eitim, kltr endstrileri (konferans, kongre, sanat, kltr merkezleri, elence
ve sergi mekanlar, mzeler), salk, kentsel hizmet ve ticaret hizmet alanlar
bulunmas hedeflenmektedir. Keresteciler, Giyimkent, Tekstilkent sitelerinin, planda
ticaret hizmet alanlarna, hipodromun kuzeyinde yer alan sanayi alanlarnn ise
kentsel hizmet alanna dnmesi ngrlmektedir.
Sabiha Gken Havalimannn batsnda yer alan sanayi alannn ise ileride bu
havalimanna rezerv alan oluturmas, Sabiha Gken Havaliman dousunda yer
alan ve kapasitelerinin altnda alan stanbul Tuzla, Tuzla Deri, Tuzla Mermerciler,
Boya ve Vernik Organize Sanayi Blgelerine ise kentin ierisinde kalan sanayi

71

tesislerinin tanmas ngrlmtr. Kent iinde boalacak alanlarn ise metropoln

yapsal dnm erevesinde ele alnmas amalanmaktadr.
Hadmky lk Kademe Belediyesi tarafndan hazrlanan planla nerilen sanayi
alanlar stanbul evre Dzeni Plan ile belirlenen plan ilke ve hedefleri ve sanayi
politikalar ile uyumamaktadr. Hadmky Plan kapsad blgeye ynelik ihtiyalar
karlamann tesinde, metropoln ve hatta blgenin sanayi geliimini ve politikalarn
dorudan etkileyecek dzeyde kararlar iermektedir. Bir belde belediyesinin kendi
ihtiyalarn karlamak amacyla gelitirmek durumunda olduu yerleim planndan
ok, stanbul Metropoliten Alan gelime srecini ve makroformunu belirleyecek
nitelikte olan bu plan, strateji plannn temel politikalarndan olan sanayinin
desantralizasyonu ilkesine tamamyla ters den bir st lekli plan niteliindedir.
Anlan plan kapsamnda nerilen sanayi alanlarnn Bykekmece ve Sazldere
havzalarnn arasnda ve ime suyu havzas niteliinden karlan Kkekmece su
toplama alannda yer almas srdrlebilirlik ilkesiyle byk oranda elimektedir.
Yukarda belirtilen gerekeler dorultusunda, uygulamas yaplm mevcut sanayi
yaplanmalar dnda bu blgede yeni sanayi alan nerilmemektedir. mar haklar
verilmi neri sanayi alanlarnn havzalara girmeyen blmlerinin metropoliten
lekte kararlar ve mekansal stratejiler dorultusunda, lojistik sektr iin tahsis
edilmesi ynnde plan kararlar retilmektedir. Hadmkyde talep edilen sanayi
tesislerinin orlu ve erkezkye gidemeyecek olanlarnn Kraa ynlendirilmesi,
mevcut sanayi alan iindeki bo parseller ve bitiik parseller kullanlarak
Hadmkydeki taleplerin Krata karlanmas planlanmaktadr. Krataki sanayi
alan srdrlebilirlik ve sektrel dnm ilke ve hedefleri dorultusunda
Shhiletirilecek Sanayi Alan olarak belirlenmitir.
ekil II.C.3. stanbul li Organize Sanayi Blgeleri stihdam Kapasiteleleri

mraniye-Dudullu OSBnin, Elmal Havzasnda yer almas srdrlebilirlik ilkeleriyle

ters dmektedir. Bu nedenle bu blgelerin, kirletici sanayinin yer alamayaca ve
yeni gelimelerin tevik edilmeyecei alanlar olarak belirlenmesi, buralardaki
gelimenin snrlandrlmas ve ayrntl almalar ile yeniden organizasyonu
nerilmektedir. Ayrca, Metropoliten Alandaki tanmaz piyasas arsa deer sistemi
72

de bu blgede kullanm olarak sanayiden ziyade ticaret ve hizmet alanlarnn

geliimini desteklemektedir. Bu alanlarn tamamyla ticaret ve hizmetler
kullanmlarna dnmesi, retim tesislerinin ise desantralize edilmesi nerilmektedir.
Lojistik
stanbulun kresel ekonomiye eklemlenme srecinde uluslararas adaki etkinliini
belirleyecek etkenlerden biri de kukusuz lojistik sektrnn ilerliinin gelitirilmesi
ve dier sektrlerle entegrasyonunun salanmasdr.
Karayoluna bal lojistik yk tamacln denizyolu, demiryolu ve boru hatlarna
kaydrarak tama sistemleri arasnda denge kurmak ve lojistik rekabet edilebilirlii
gelitirmek plann en nemli ilkesidir. Bu dorultuda, stanbulun st blge leinde
bir lojistik s konumuna gelebilmesi iin liman kapasitesinin artrlmas ve lojistik
rgtlenmesinin ve geliiminin tamamlanmas gerekmektedir.
Yk tamaclna uygun yeni demiryolu hatlar oluturmak; Marmaray ve dier yk
demiryolu hatlar zerinde Ro-La sistemini kurmak; Gney Marmara ile Kuzey
Marmara arasnda denizyolu Ro-Ro hatlar dzenlemek; kentin iki yakasnda, kara,
deniz ve demiryolu eriim yollar zerinde Lojistik htisas Blgeleri oluturmak;
limanlar ile Lojistik Blgeler arasnda bata demiryolu olmak zere ulam ilikisi
kurmak; havalimanlar evresini genileme blgesi kapsamna alarak rezerv alan
olarak tahsis etmek; orlu Havalimann stanbul ve evresine hitap edecek nc
bir ticari havaalanna dntrmek; akaryakt datmn uzun mesafelerde
karayoluna bal tamaclktan kartp, ehir iinde oluturulacak terminallere boru
hatlar ile tanarak, datmn bu terminallerden ksa mesafeli olarak yaplmasn
salamak ve kat atk lojistiinin tama ve depolamada etkinlik ve verimliliini
salamak zere, ynetmelii AB standartlarna kartmak lojistik sektrnde stanbul
iin gelitirilen ana stratejiler olmaktadr.
Anlan stratejiler dorultusunda, Ambarl Limann dou ve bat blgesinde
genileterek arkasndaki liman fonksiyonlarnn tmn liman snrlarnn iine dahil
edilmesi; Atatrk Havaliman bat ksmnnn genilemeye dnk rezerv alan olarak
tahsis edilmesi ve dou tarafndaki Dnya Ticaret Merkezinin bulunduu alan
havaliman snrlarna dahil ederek burada lojistik blge oluturulmas; Atatrk,
Sabiha Gken ve orlu Havalimanlarnn ihtiya duyduu akaryaktn tamamnn
boru hatlar ile karlanmas; Haramidere ve Ambarldaki tehlikeli madde depolama
tesislerinin tadklar risk nedeniyle ehir dna tanmas ngrlmektedir.
Haydarpaa Liman mevcut kapasitesi bile yetersizken, liman fonksiyonlarndan
arndrlmas ve dnm srecine konu olmas gz nnde bulundurulduunda,
lojistik konusundaki hedeflere ulaabilmek iin metropol leinde atlmlara olanak
salayacak mekansal dzenlemelerin yaplmas kanlmazdr. Dolaysyla lojistik
blgelerin oluturulmas, mevcut limanlarn gelitirilmesi, yeni liman alanlarnn
nerilmesi ve etkin ulam balantlaryla ilikilerinin glendirilmesi ynnde plan
kararlar gelitirilmitir.
neri lojistik blgelerin iinde TIR kamyon parklar, konteyner depo alanlar,
gmrkl antrepo ve depolar, nakliye ambarlar, barkodlama, ambalajlama, sigorta,
gmrk, acenta, tama ileri komisyoncular, lojistik destek hizmetleri veren
iletmelerin yer almas ngrlmektedir.
Gmyakada nerilen yeni limann yer seiminde ulalabilirlik ve depremsellik
faktrleri de dikkate alnmakta olup, meydana gelebilecek deprem veya baka bir afet
annda liman ve iskelelerin denizden ikmal amal kullanlmas ihtiyac doacaktr.
73

Haydarpaa Limannn devre d kalmas durumunda stanbulun merkezi

dokusunda yardm ikmal amal hizmetlerin alnabilecei bir liman alan, yakn bir
zamanda kalmayacaktr. Yeni bir limann Metropoliten Alana konumlandrlmasna
kadar geecek zaman dilimi iinde, bu ikmalin mevcut iskelelere ky boyunca
yanama rampalar oluturmak suretiyle, uzun vadede ise, neri liman alan olarak
belirlenen Gmyakada zmlenmesi hedeflenmektedir.
Avrupa Yakasnda Gmyakada, neri limann hemen kuzeyinde yer almas
ngrlen lojistik blgelerin yan sra Hadmkyde mevcut sanayi tesislerinin gney
ve gney batsnda, Anadolu Yakasnda ise Orhanlda Tuzla Organize Sanayi
Blgesi yaknnda Lojistik Blgeler nerilmektedir. Ayrca, Erenky ve Halkal
Gmrk Alanlarnn Lojistik Blge ierisine tanmas da ngrlmektedir.
Lojistik Blgelerin birbirleriyle, sanayi alanlaryla, batda Gmyaka ve Ambarl
Liman, orlu ve Atatrk Havalimanlar ile, douda ise, hinterland yetersiz ve
gelimesi kstl olan Pendik ve onu desteklemek zere kullanlmas nerilen
Gebzedeki limanlar ve Sabiha Gken Havaliman ile Marmaray hatt boyunca RoLa sistemiyle ilikilendirilmelerine zen gsterilmitir.
Ambarl Liman, Ispartakulede Marmaray ile btnleerek buradan Hadmkydeki
neri lojistik alanlarna uzanan neri demiryolu hatt ile beslenmektedir. Bylelikle,
bat yakasnda dnlen iki limann birbirleriyle demiryolu ile balants kurulmakta
ve nemli sanayi alanlar ve limanlarn Ispartakule yk transfer merkezinde
ilikilendirilmesi salanmaktadr.
Douda il snrlar dahilinde ancak Pendikte liman ilevleri iin ok kstl bir yer
bulunduundan, Gebzedeki mevcut limanlarn gelitirilerek kullanlmas
amalanmaktadr.
Metropoliten Alanda hava ulam kapasitesinin yetersizlii nedeniyle, batda orlu
ve Atatrk, douda Sabiha Gken Havalimanlarnda rezerv alan oluturularak
etkinletirilmeleri ynnde detayl almalarn yaplmas gerekmektedir.
Planda ngrlen lojistik blgelerin kurulmasyla yk tayan ara trafii optimize
edilerek kent dndaki blgelere kaydrlacak ve ehir iine girmeden datm
salanacaktr. Bunun yansra tm lojistik faaliyetler bir blgede toplanarak ve tm
ulam sistemleriyle desteklenerek sektr rekabet edebilir bir yapya
kavuturulacaktr.
Gmrk alanlarnn lojistik blge iine tanmasyla fiziki kontrole giden gnde 34.000 TIR kamyonu trafiinin kent dna tanmas salanacaktr.
Ambarl Liman bata olmak zere liman kapasitelerinin nmzdeki yllarda %
100den fazla art kaydedecei grlmektedir. Bu nedenle; limanlarn ykleme
boaltma terminalleri fonksiyonu yerine, halen liman dnda yaplan birok faaliyetin
liman ierisine girecek ekilde fiziki byme ihtiyalarnn karlanmas
gerekmektedir.
Turizm, Tarihi ve Kltrel Deerler
stanbula gelen yabanc turist says 19942004 aras dnemde % 81 orannda
artm olmasna ramen stanbulun lke genelinde turizmden ald pay
dmektedir. 1994de stanbula gelen yabanc ziyaretilerin lke iindeki pay % 29
iken, bu pay 2004 ylnda % 21e dmtr. Bu eilimlere bal olarak stanbulun
lke genelinde turizm gelirlerinden ald pay da 19942004 yllar arasnda % 6
orannda azalmtr. Ayrca, yabanc turistlerin stanbulda kal sresi de son 10
74

ylda azalma eilimi iindedir. 1993de ortalama 4 gece olan kal sresi; 2004de
2,4 geceye dmtr.
2004 verilene gre stanbula 3.400.000 yabanc turist gelmiken, Parisi 24.500.000,
Londray 11.600.000, Atinay 14.700.000, Barselonay 4.500.000 yabanc turist
ziyaret etmitir. stanbul iin ortalama 2,4 gece olan kal sresi Pariste stanbulun 2
kat (5,5 gece); Londrada 3 kat (7 gece) Barselonada ise 1,5 katdr (3,6 gece).
Otellerin doluluk oran ise stanbulda % 41,6 iken Pariste % 81, Londrada % 66,
Barselonada % 76dr. zetle, 2004 verilerine gre Paris, stanbulun sadece 1,8 kat
kadar yatak ile stanbulun 7 kat kadar turist arlamtr. Londrann yatak kapasitesi
ise stanbulun yaklak 2,5 kat; arlad turist says 3,5 katdr. stanbulun yars
kadar yatak kapasitesine sahip olan Barselona stanbulun 1,3 kat kadar turist
arlamaktadr.
Bu veriler gstermektedir ki; stanbul sahip olduu tm tarihi, kltrel ve doal
deerlere ramen yeterince turist ekmemekte ve konaklama tesisleri asndan
kentteki mevcut kapasite, yln byk bir blmnde atl kalmaktadr. Dolaysyla,
yatak kapasitesini arttrmak uzun erimde hedeflenen turist saylarna erimek
asndan gerekli, ancak yeterli bir n koul deildir. ncelikle stanbuldaki mevcut
yatak kapasitesi daha verimli kullanlmaldr. Bu ise konaklama tesislerinin doluluk
oranlarn arttracak, turistlerin kal srelerini uzatacak, turizm aktivitesini yln daha
byk blmne yayacak stratejilerle mmkndr. Bir baka deyile, stanbulun
kresel turizm pazarnda rekabet gcn arttracak ve kenti daha cazip klacak
stratejilere ihtiya vardr.
Kentsel Deneyim eitliliini Arttrmak ve Canl, enlikli Bir Kentsel Yaam
Oluturulmasn Salamak balamnda stanbulu kresel dzlemde tantmak ve
ekiciliini arttrmak asndan uluslar aras kltr ve sanat festivallerini bir frsat
olarak kullanmak nemli bir strateji olarak benimsenmelidir.
Bu adan; Sal Pazar, Haydarpaa, Hali kylar, Kathane ve Alibeykyn
depolama ve sanayi ilevinden dnebilecek alanlar potansiyel festival alanlardr.
Daha byk alan gereksinimi olan ak hava festivalleri iin ise kent eperlerinde
alternatif alanlar gerekmektedir. Bu ilev iin stanbulun Dou ve Bat yakasnda
kentsel dnme konu olan proje alanlar sz konusu olabilecei gibi, Hazerfen
Havaalan, Formula 1 Alan ve Maltepe Blge Park da uygun seeneklerdir.
Turizm Trlerini eitlendirmek ve Kltr Turizmini Desteklemek ve Gelitirmek
erevesinde stanbulu kresel dzlemde tantmak ve ekiciliini arttrmak asndan
kltrel miras ve mzeleri bir frsat olarak gelitirmek bir dier nemli stratejidir.
Bu kapsamda; Osmanl toplumunun farkl dnemlerine tanklk etmi, Boazii ve
Haliin sosyo-mekansal yaplarnn ve mparatorluk bakentinin kltrel arka plannn
ada yntemlerle anlatld ve sergilendii Boazii Medeniyeti ve Hali
Medeniyeti Mzeleri ve/veya Mimar Sinandan gnmz ada Trk mimarlarna
uzanan, stanbulun mimarlk ve yerleme kltrnn yksn sosyal, kltrel,
ekonomik, teknolojik ve siyasi arka plan ile birlikte anlatan Kent ve Mimarlk Mzesi
gibi mzeler, kltr turistinin stanbulu gerek deerleriyle kavramasnda arac
olacaktr. Beykozda kurulabilecek bir cam sanat mzesinin bir imparatorluk sanat
olarak camn Osmanldan Cumhuriyete evrimine tanklk etmi olan bu yerlemenin
sanayiye dayal gelime kimliinin kltr ekseninde dntrlmesi asndan nemli
bir ateleyici olabilecektir. Hali kylar (tersaneler blgesi), Salpazar Liman,
Haydarpaa Liman gibi blgeler merkezde konumlanmas gereken mzeler iin
deerlendirilebilir.
75

Bu kapsamda;

Tarihsel mirasn bakm ve onarmn yaygnlatrmak, restorasyon projelerini

desteklemek
Endstri miras yaplarn kltrel amal kullanmn desteklemek
Tematik Mzeler kurmak (Boazii Uygarl Mzesi, Hali Uygarl Mzesi, Kent
ve Mimarlk Mzesi, ada Sanat Mzesi,Cam Mzesi)
Tematik kltr gezileri gzergahlar oluturmak (Boazii Uygarlnn izini
srmek; Saray Baheleri; stanbulun antik suyollarnn izinlerini srmek;
Anastassius surlarnn izni srmek; stanbulda camn izini srmek)
Boazii ve Hali Uygarln tantmak ve markalatrmak ve Kz kulesi,
Ahmet elebi, Galata Kulesi vb konularda projeler gelitirmek

hedeflenmektedir.
Kentin kltrel altyapsnn gelitirildii kongre turizminin canlandrld ve turizm
iletmeciliinde performansn ykseltidii stratejilerin izlenmesi sonucu ortalama kal
sresinin 3,5 geceye; doluluk orann ise % 75a kt durumda toplam 127.853
yatak gerekecek; dolaysyla stanbulda 47.853 ilave yataa gereksinim duyulacaktr.
Bu hedeflere varmak zere;

Yeni gelime alanlarnda ve dntrlmesi ngrlen blgelerde (Kartal, Silivri

vb) kltr endstrilerinin bir ateleyici unsur olarak kullanlmasna,
Boalan sanayi alanlarnn kltr endstrilerinin gelitirilmesi asndan bir
potansiyel olarak deerlendirilmesine,
Kent btnnde eitli alt blge merkezlerinde yaratc ekonomi iin cazip
mekanlar sunulmasna,
Bu alt merkezlerde gen nfusun yerel ekonomiye katlma kapasitesini arttracak
yaratcl ve giriimcilii destekleme merkezlerinin oluturulmasna,

olanak salayacak almalarn yaplmas nerilmektedir.

stanbulun cazip bir kltr ve turizm kenti olmas iin gerekli kltrel altyapnn
oluturulmas ve bu kapsamda mzelerin hem saysal hem niteliksel olarak
gelitirilmesi; bunun yan sra, turizm kenti kimlii ile kresel merkez ilevini
btnletiren kongre, sergi ve toplant salonlarnn da arttrlmasna ynelik politikalar
izlenmektedir. Ayn erevede, Avrupann kltr bakentlerinden biri olarak seilen
ve uluslar aras bir festivaller kenti olma potansiyeli tayan stanbulun, tarihi
deerlerini koruyarak yeni festival alanlaryla bu frsat deerlendirmesi
gerekmektedir.
Planlama srecinde yaplm sektrel aratrma almalar neticesinde, stanbuldaki
kltrel aktiviteleri destekleyici altyap olarak tarihi mekanlarn cezbedici atmosferi
dikkate alnarak bu mekanlarn kltrel fonksiyonlarla yeniden ilevlendirilmesi
ngrlmektedir. Bu balamda; sanayiden boalan alanlar ile neri ekolojik
koridorlarn ve rekreasyon alanlarnn, ayn zamanda potansiyel kltr,sanat ve
festival alanlar olarak da kullanlmas ngrlmektedir.
Bata Tarihi Yarmada olmak zere, Hali, Beyolu, Boazii ngrnm blgesi ve
dier blgeler kapsaml koruma program ve projeleri erevesinde deerlendirilecek
olup, turizm ve ulam politikalaryla, MAya ilikin kararlar bir btn olarak ele
alnmaktadr. zellikle, turizme ilikin politika ve kararlarn srdrlebilirlik
kapsamnda ele alnan koruma ilke ve kararlaryla ters dmemesi ve birbirini
destekler nitelikte olmas gzetilmektedir.
76

Yeri, mevkii ve snrlar ilgili Bakanlkn nerisi ve Bakanlar Kurulu kararyla tespit ve
ilan edilen, Turizm Merkezleri de plann nemli girdilerindendir. Bu merkezlerde, her
lekteki planlar yapmaya, yaptrmaya, resen onaylamaya ve tadil etmeye Kltr ve
Turizm Bakanl yetkilidir. Mevcut turizm merkezleri ile neri kltr ve turizm amal
kullanmlar ortak stratejiler balamnda, planda Kltr-Turizm Amal Kullanmlar ve
Turizm Merkezleri olarak belirtilmektedir. Bu alanlarda tarihi, kltrel ve doal
deerlerin korunmasn ncelikle gzeten, yerel halkn da dahil edildii bir turizm
gelimesi nerilmektedir.
Bakanlar Kurulu kararyla tespit ve ilan edilen turizm merkezleri; Sultanahmet
Meydan Turizm Merkezi, raan Saray Turizm Merkezi, Park Otel Turizm Merkezi,
Takla Turizm Merkezi, Boazii Okullar Blgesi Turizm Merkezi, Baltaliman
Turizm Merkezi, Beykoz Hnkar Kasr Turizm Merkezi, stinye Turizm Merkezi,
stinye Koyu Turizm Merkezi, Takla 2 Nolu Turizm Merkezi, Yeilyurt Turizm
Merkezi, Eminn, Barbaros Evleri Turizm Merkezi, Akaretler Turizm Merkezi, Ataky
Turizm Merkezi, Galata Kulesi ve evresi Turizm Merkezi, Saryer-stinye Turizm
Merkezi, Sleymaniye Turizm Merkezi, Beyolu Tophane Salpazar Turizm Merkezi,
Beikta Atik Ali Paa Yals Turizm Merkezi, ili Bomonti Turizm Merkezi, TuzlaAkfrat- Teperen TM (Formula 1)dir.
Planlama srecinde tarihi evreyi koruma asndan hassas olan blgeler ayrca ele
alnmaktadr. Bugn 137 ye lkede 628i kltrel, 160 doal ve 24 karma olmak
zere toplam 812 kltrel varlk Dnya Miras Listesi kapsamna alnm olup, bu
deerlerin korunmas ise uluslararas kriterler dorultusunda takip edilmektedir.
1984 ylnda Hkmet tarafndan yaplan bavuru sonucunda, UNESCO, stanbulda
suriinde Arkeolojik Park, Surlar, Zeyrek Camii ve evresi, Sleymaniye Camii ve
evresi olmak zere drt blgeyi stanbulun Tarihi Alanlar (Historic Areas of
Istanbul) olarak tanmlayp Dnya Kltr Miras Listesine almtr. Ancak bu alanlar
Dnya Kltr Miras Komitesince Tehlike Altndaki Dnya Kltr Miras (World
Heritage in Danger) listesine alnma riski altndadr ve izleme srecindedir. Bu
nedenle alt leklerde detayl deerlendirilebilmesi iin, planda gsterilmektedir.
Dier taraftan, Bakanlar Kurulu kararyla tespit ve ilan edilen Turizm Merkezlerinden
olan Sultanahmet Meydan Turizm Merkezi, Sleymaniye Turizm Merkezi vb tarihi
deeri yksek olan yerler koruma ve restorasyon yoluyla turizme kazandrlmas
amacyla, planda Kltr-Turizm Amal Kullanmlar ve Turizm Merkezleri olarak
belirlenmektedir.
Plan almalar erevesinde yaplan aratrmalarda; stanbulun Karadeniz,
Marmara ve Boazii kylarnn sunduu farkl ky kltrleri ile Kuzey Ormanlar
yerli ve yabanc turistin yan sra, kentlinin gnlk yaam stresinden kurtulmasna
olanak veren potansiyel alanlar olduu ve bu alanlardaki gnbirlik rekreasyon
kullanm alanlarnn eko-turizm erevesinde gelitirilmesi gerektii belirtilmektedir.
Batda, atalcann kuzeyinde ve Bykavuluda; douda, Riva, ile ve Avada
Ekolojik Tarm ve Turizm Alanlar nerilmektedir. ETTA olarak adlandrlan bu
alanlarda geleneksel tarmn gelimesi iin gerekli rgtlenme ve altyap olanaklar
sunulurken; youn kent yaamndan bunalan stanbullular iin doal evre ve
yaamla kucaklama olana salanmaktadr. Bylelikle, bu blgede yaayan
insanlar iin istihdam ve gelir kayna yaratlmas da amalanmaktadr.
Marmara kylar boyunca, Bykekmece, Grpnar, Silivri, Selimpaa, Kumburgaz
ve Mimarsinanda denizden yararlanlmak zere rekreasyon ve kltr, turizm amal

77

kullanmlar nerilmektedir. Blgedeki kentsel ve arkeolojik sit alanlarnn birlikte

deerlendirilerek, ky boyunca mevcut yaplama younluunun arttrlmamas ve
mevcut stokun turizm asndan deerlendirilmesi hedeflenmektedir.
stanbulun turizm potansiyelinin ve mevcut kapasitesinin yeterince
deerlendirilebilmesi ve gelitirilmesine ynelik mekansal stratejiler ile kltr, turizm
amal kullanmlar ve rekreasyon alanlar planlanmtr:

Karadeniz Maden Ocaklar Yeniden Kazanm Projesi

Planda Karadeniz sahil kesimi; orman alanlar, maden ocaklar, kltr turizm amal
kullanmlar ile krsal yerlemelerin gelimeleri arasnda optimum bir denge kurarak
doal kaynaklar koruma ve kullanma dengesini bozmayacak ekilde, Maden - Ta
Ocaklar ve Gnbirlik Rekreasyon Alan olarak belirlenmitir. Blgede maden ve
taocaklar faaliyetlerinin neden olduu evre sorunlarnn zmne ynelik
madencilik almalarnn organizasyonu salanacak, iletme alanlar yeniden
doaya kazandrlacaktr. retimi tamamlanm olan maden ocaklar zerine kentin
ve bu alann mevsimlik, gnbirlik, spor, dinlence ve elence ihtiyacn karlayacak
alanlar planlanacaktr. Bu balamda, alanda yer alacak turizm tesislerinin nitelikleri
ve kapasiteleri alt lekli plan ve projelerde deerlendirilecektir.
Ayrca, kuzeyde orman alanlar ierisinde yer alan Kilyos, Riva, ile ve Avann
gnbirlik turizm hareketleri deerlendirilerek, mevcut tesislerin kapasitelerinin snrl
tutulmas ve bu blgede yer alan maden ocaklarnn kullanlp, orman alanlarn tahrip
eden ksmlarnn rehabilitasyonu ngrlmtr.

Cebeci Ta Ocaklar Projesi

Planda, Cebeci Ta Ocaklarnn da kltr ve turizm amal kullanmlarn

srdrlebilirlik erevesinde gelimeleri salanarak, Maden - Ta Ocaklar ve
Gnbirlik Rekreasyon Alan olarak belirlenmesine karar verilmitir.
Geri kazanlmas dnlen bu blgelerin uygun alanlarnda teknoloji gelitirme
parklarnn da yer alabilecei dnlmektedir.

Kkekmece -D Kumsal Projesi

Planda, doal deerlerini yeniden kazanarak rekreatif ve kltrel alanlar oluturmak

amacyla Kkekmece -D Kumsal alan Kltr - Turizm Amal Kullanmlar ve
Gnbirlik Rekreasyon Alan olarak belirlenmitir.
Btn bunlarn yan sra, ekonomik yapnn dnm kapsamnda bahsedilen kltr
endstrilerinin, metropoln merkezinde ve eperlerinde kmeler biiminde yer
almalar beklenmektedir. Planda Kltr Endstrileri Younlama Alanlar olarak
belirtilen bu merkezlerin; yeni ekim merkezlerinde ve kltr endstrileri yoluyla
dntrlmesi ngrlen blgelerde metropoln ekonomik olarak kalknmasn
salayaca gibi, turistik ve rekreatif deerini de arttrmas amalanmaktadr.
II.C.1.b.iii.

Yaam Kalitesi

Yaam kalitesinin ykseltilmesi iin evre sorunlarnn en aza indirilmesi

gerekmektedir. 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan ve 1/25.000 lekli Nazm mar
Plannda ekonominin yapsal dnm ile birlikte srdrlebilirlik ilkesi
erevesinde yksek yaam kaliteli yerleim alanlarnn oluturulmas
hedeflenmektedir. Eriilebilirlik kriterleri dikkate alnarak, alma alanlar ile yaam
alanlar arasndaki ilikilerin kurulmas, ekonomik, sosyal ve doal dengelerin gz

78

nnde bulundurulduu salkl bir yap stokunun elde edilmesi; donat ve sosyal
evresiyle kendine yeterli yerleim alanlarnn oluturulmas temel ilkelerdir.
Su Kirlilii
stanbul Metropoliten Alan, kullanma ve ime suyu ihtiyacn yzeysel sulardan
salamakta olup, mevcut kaynaklar Terkos, Alibeyky, Bykekmece, Elmal,
merli, Sazldere ve Darlk Gl ve Barajlardr. Anlan kaynaklarn yer ald havzalar
yaklak 250 km uzunluunda ve 100 km geniliinde bir alann ierisinde yer
almaktadr. Darlk Havzasnn tm, Terkos, Elmal, merli, Sazldere Havzalarnn
ise bir ksm ormanlk alanda bulunmaktadr.
me suyu havzalarnda plansz gelien endstri tesisleri mevcuttur. Bu tesislerin
yarsndan fazlasnn; dere ve baraj mutlak koruma bandnda yer almas nedeniyle,
kirlenme boyutlar giderek artmaktadr. Havza ierisinde yer alan endstriyel
kurululardan, kirletici zellii yksek olanlardan balayarak btn tesislerin bir plan
dahilinde havza dna alnmas salanmaldr.
Havzalarda bulunan ve hayvansal atk reten iftlikler kirlilik ykn arttrmaktadr.
Bu tr hayvanclk faaliyetlerinin modernizasyonunun salanarak buradan
kaynaklanacak kirliliin nlenmesi temin edilmelidir. Tarmsal etkinliklerin fazla
olduu blgelerdeki ar ve bilinsiz suni gbre ve pestisit kullanmnn
denetlenmesi gerekmektedir.
stanbul linin havzalarnda yer alan illegal p alanlarndan kaynaklanan szntlar
dereleri ve yeralt sularn olumsuz etkilemektedir. Bunlarn kapatlmas ve
rehabilitasyonu salanmaldr. Havza alanlarnda olumsuzluklara neden olan dier bir
etken de, havzalarn evresinden geen karayollarnn yaratt hava kirletici
emisyonlardr. Bykekmece Gl zerinden TEM otoyolu gemektedir ve
aralarn geileri zellikle NOx, HC, CO ve kurun kirlenmesi yaratmakta olup
Ulam planlamasnda bu husus gznnde bulundurulmaldr.
Ayrca; Marmara Denizi, Boazlar ve Haliteki su kalitesinin ykseltilmesi ve biyolojik
eitliliin artrlmas iin almalar yaplmaldr. stanbul kylar ve Halie
derelerden teresubat gelmesini azaltmak iin, dere havzalarnda uygun iyiletirme
almalar yaplmal ve buna uygun yaplama kriterlerinin alt lekli planlarla
izlenmesi gz nnde bulundurulmaldr.
Hava Kirlilii
stanbul'da mevcut kirlilik durumu incelendiinde; gerek sabit nokta kaynakl ve
gerekse motorlu ara kirlilii asndan, hava kirliliine maruz kalan ve kalmakta olan
blgelerde kesinlikle yeil alan dokusu artrlmal ve niteliksiz yakt kullanm kontrol
altna alnmaldr. Derbent, Pnar ve Poligon Mahalleri ile evrili stinye Deresi
boyunca vadi zerinde oluan yeni blgeler, hava kirliliinin younca tespit edildii
alanlar olarak ortaya kmaktadr. Bu blgelerdeki kirliliin ana nedenleri, kalitesiz
yaktn kullanlmas ve yksek basncn hakim olduu durumlarda oluan kmedir.
Toporafik yapnn yannda, insan mdahalesi ile olumu arpk yaplama sonucu,
ehir atmosferinin doal sirklasyonunun byk oranlarda deimesi; hem
yaktlardan kaynaklanan havadaki kirletici miktarn arttrmakta, hem de bunlarn
dalmasn engellemektedir. Denizden esebilecek ve kirleticileri databilecek deniz
meltemlerine, plansz yaplama ne yazk ki bir bariyer ilevi grmektedir. Bu zellik
stanbulun Marmara Denizi kylarnda belirgin bir etkendir. Deniz tarafndan gelecek
esintilerin nn kesebilecek yaplamadan zellikle ky boyunca kanlmaldr.

79

Yaplama ile ilgili dier bir nemli nokta da, Bykdere Caddesi boyunca yaplan
yksek binalar ve gkdelenlerdir. Bu yaplar, stanbulda hakim olan kuzey-dou
(poyraz) ve gney-bat hava akmlarn keserek, ehir zerinde kirletici
konsantrasyonlarnn kelmesine ve birikmesine neden olabilmektedir. Tm bu
deerlendirmelerin sonucu olarak, ili Blgesinde Bykdere Caddesi zerine
yaplmas dnlen gkdelenlerin inasnn denetim altna alnmas gerekmektedir.
Aksi takdirde bu durum, hem egzozlardan hem de evsel yakttan kan kirleticilerin
ok youn olduu bir blge olan ili lesinin daha da kirlenmesine neden olacaktr.
Yeni yerleim merkezleri (zellikle uydu kentler, byk siteler, kooperatifler, toplu
konutlar vs.) oluturulurken, bina ve dier yaplarn yerletirilmesinde ve
boyutlandrlmasnda doal hava sirklasyonlarn engellemeyecek ekilde yerleim
planlar ve tasarmlar yapmaldr.
E-5 ve TEM gzergahlar ve balantlarnn hava kirlilii zerindeki basksnn her
geen gn artmasnn engellenmesi, toplu tamacln yaygnlatrlmas ve
entegrasyonuyla mmkn olacaktr. Toplu tamacln hafif rayl ve metro
sistemlerine ynelik olmas, ehir kirlilik emisyonlarnn azalmasn salayacaktr.
Noktasal, sabit ve hareketli hava kirletici kaynak emisyonlar bulunduklar corafi
konum itibariyle, su havzalarn farkl dzeylerde etkilemektedir. zellikle, orlu ve
Tekirda blgesindeki sanayi kaynakl kirleticilerin atmosferle tanmas, stanbulun
su havzalarn (Bykekmece ve Terkos gibi) ve tarm alanlarn tehdit etmektedir.
Bu tr sorunlarn zm iller aras ibirlii gerektirmektedir.
Kat Atklar
stanbul genelinde toplanan yaklak 10.000 ton kat atn yarya yakn ksmn
organik atklar oluturmaktadr. stanbulda toplanan atn ikinci en byk ksmn kl
olutururken nc atk trn ise kat oluturmaktadr. stanbulda en fazla atk
mraniyeden toplanmakta olup bunu Gaziosmanpaa ve Kadky leleri
izlemektedir.
Ambalaj atklar orannn yksek olduu blgelerden balayarak kat atklarn ikili
sistemle kaynanda ayr toplanmas salanmaldr. Ayr toplanan ambalaj atklar,
atk geri toplama merkezleri ve maddesel geri kazanma tesislerinde atk kumbaralar
ile destekli olarak geri kazanlmaldr. AB uyum srecinde % 40lk ambalaj atklar
geri kazanm hedefine bu sayede ulalabilir.
stanbulda bulunan iki adet dzenli depolama sahasnn iyiletirilmesi gerekmektedir.
Buna paralel olarak, stanbulun Bykekmece Gl batsnda kalan ksmna hizmet
verecek nc bir dzenli depolama sahas ve aktarma merkezleri planlanmaktadr.
Anadolu Yakasnda da stanbulun genileyen bykehir belediye snrlar ierisinde
kalan ile ve ilk kademe belediyeleri tarafndan toplanan evsel atklarn dzenli
depolanmas iin bir dzenli depolama sahas ve aktarma merkezi planlanmaktadr.
Hafriyat topra ve ykm atklarnn ayr toplanarak depolanaca zel depolama
alanlar da tekil edilmeli, gerekli say ve kapasitede inaat ve ykm atklar geri
kazanma tesisleri kurulmaldr. En uygun teknoloji kullanlarak kapsaml, entegre ve
yeterli dzeyde atk kullanm tesisat kurulmas salanmaldr.
Grlt Kirlilii
Grlt kontrol planlamas, arazi kullanm planlamas kapsamnda iki ynden ele
alnmaldr. Bunlar; gncel grlt sorunun var olduu alanlarda yaplacak almalar
ile planlama kararlarnn sonunda grlt sorunun ortaya kaca alanlarda
80

yaplacak almalardr. Arazi kullanm sreci ierisinde tm ilevsel alanlar, grlt

kayna ve grlt alcs olmalar ynlerinden deerlendirilmelidir. stanbulda
zellikle eski sanayi blgelerindeki kirlenmi zeminlerde yaplmas dnlen baka
maksatl almalar ve kullanmlar ncesi zemin slah yaplmaldr.
Jeolojik Sakncalar ve Depremsellik
Hedef yl 2023 olan planlama dnemi iinde beklenen olas bir depremin zararlarn
azaltmaya ynelik stratejilerin oluturulmasnda hem kenti salklatrma iin
yaplacak giriimler, hem de artan nfusun mekanda nasl yer seecei konusu nem
kazanmaktadr. Planlama dneminde stanbul kenti iin hedeflenen vizyon
erevesinde ngrlen yapsal dnmn stratejilerinin belirlenmesinde
depremsellik faktr ncelikli olarak belirleyici olmaktadr.
Afet, kentsel evrenin salt fiziksel yaplarnn deil, ayn zamanda sosyo-ekonomik
yaplarn da derinden etkileyen bir doa olaydr. Afet, yap emniyeti ve fiziksel evre
kalitesinin tesinde ekonomik boyutlaryla da ele alnmtr. Planda doal afetlerin
etkileri, dorudan ve dolayl olmak zere iki ynde deerlendirilmitir. Dorudan
etkiler; afetin yaplar ve insan yaam zerine ykm ve lmlerle sonulanabilen ve
ekonomik olarak llebilen maddi kayplar iermektedir. Dolayl etkiler ise; temel
yaamsal altyap tesisleri, sanayi-hizmet sektrnde anlk olarak llemeyen igc
kayb gibi sosyal ve ekonomik kayplar ile uzun dnemde ortaya kan kayplardan
olumaktadr.
stanbulun lke nfusunun altda birinin yaad ve lke ekonomisindeki katma
deerin % 40nn retildii bir kent olarak, beklenen Byk Marmara Depremi ile
yaanacak ykmn dorudan etkilerinin tesinde dolayl etkileri ile de Trkiye
ekonomisinde telafisi mmkn olmayacak kayplar yaamasna neden olabilecektir.
Sz konusu bu depremin ve doal afetlerin neden olaca can ve mal kayplarnn en
aza indirilmesini salamak zere, riskli alanlarn tespitinin yaplmas amacyla
makroform risk analizi yaplmtr. 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan aamasnda,
hazrlanm olan Btnletirilmi Afet Alanlar Analizi almas temel alnmtr. Bu
analizler sonucunda yerleime uygun olmayan veya depreme dayanksz yap
stokunun bulunduu alanlar tespit edilmitir. Yerleime uygun olmayan ve yerleim
sakncal alanlarn alt lekli plan almalar srasnda, yerleime uygunluk amal
detayl zemin ettlerinin yaplmas ngrlmektedir.
stanbulun 21.yzylda yapsal sorunlarn aarak azman sanayi kentinden, kresel
bir metropole dntrlmesi srecinin baars, doal evrenin korunmas ve
iyiletirilmesinin yan sra; yap stokunun, ekonomik yapnn yeniden ekillenmesine
hizmet edecek nitelikte dntrlmesine ve iyiletirilmesine baldr. Ayrca
stanbulun corafyasnda yeni yerleilebilir alanlarn doal eikler ve srdrlebilir
gelime kriterleri bakmndan snrll, mevcut yerleik alanlarn iyiletirilmesini
kanlmaz klmaktadr. Bu dnm ve iyiletirme srecinin depremsellik
erevesinde de salkl yrtlebilmesi iin bir dizi politikann gelitirilmesi, havza
alanlarnda srdrlebilirlik ilkelerinin gerekletirilebilmesi iin kriterlerin ve
parametrelerin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrca dnmn tariflenmesi asndan
ekonomik ve fiziki mrn tamamlayan blgelerin tespitine ihtiya duyulmaktadr.
Bu blgelerde, Deprem Master Plan erevesinde Zarar Azaltma Plan (Saknm
Plan) yntemi nerilmitir. Bu yntem Yerleim alanlarnda ya da belirli bir blgede
doal ya da teknolojik tehlikeler nedeniyle beliren farkl risk trlerini tanmlayan,
risklerin ynetim biimi ve uygulama ara ve yntemlerini belirleyen bir plandr. Zarar

81

azaltma plan, riskleri nedensellik yaplarna gre farkl sistem, grup ya da sosyoekonomik sektrlerde ele alp bunlarla ilgili veri tabanlar oluturabilir. Her sektrde
ilgili kesimler arasnda protokollerin gelitirilmesi ve fiziki planlarn hazrlanmasn
ngrr. Planlama en genel tanmyla belirlenen hedeflere erimek zere gereken
uygulama yntemini ortaya koymak ise, Zarar Azaltma Planlamas, belirlenen
sakncal koullardan uzak kalma yntem(ler)ini tanmlama ve uygulama abasdr,
eklinde aklanmaktadr.
Doal yapya ilikin sektrel analiz ve sentez almalar sonucunda yerleim
sakncal alanlar belirlenmitir. Bu alanlar aktif ve potansiyel heyelan blgeleri, zayf
zeminlerin ve dolgularn bulunduu alanlar, deprem tehlikesi altnda bulunan alanlar,
svlama ve tsunami beklenen alanlar ile derelerin takn alanlarn kapsamaktadr.
Yerleim sakncal alanlar planda, Blgenin Riskli Jeolojik Yaps Nedeniyle
Kullanm Alt lekte Deerlendirilecek Alanlar ve Blgenin Riskli Jeolojik Yaps
Nedeniyle Kullanm Alt lekte Netletirilecek Alanlar olarak belirlenmektedir. Bu
alanlarn alt lekli plan almalarnn hazrl aamasnda detayl zemin etdleri
yaplmas ngrlmektedir. Bu balamda, Grpnar ve Yakupluda yerleim
konusunda tehdit unsurlar olan alanlarn bir ksm, planda Blgenin Riskli Jeolojik
Yaps Nedeniyle Kullanm Alt lekte Deerlendirilecek Alanlar olarak
tanmlanmaktadr.
Ancak plan btnl ierisinde nem tayan jeolojik adan sakncal alanlar iin
ncelikli plan kararlar belirlenmi olup, bu alanlardaki arazi kullanm kararlarnn
yerleime uygunluk amal detayl zemin etdleri sonucunda alt leklerde
netlemesi amalanmaktadr. Ayrca Silivri gelime alannda yaplamann olmad
jeolojik adan sakncal alanlar, dere koruma alanlar ve nazm imar planlaryla
nerilmi yeil alanlar birlikte deerlendirilerek, yerleik dokuda, alt blgeleri
birbirinden ayran rekreasyon alanlar ve yeil alanlar olarak planlanmtr.
Ky ve Limanlar
stanbulda 2 ticari liman (Haydarpaa ve Ambarl Tesisleri), 7 yat liman, doal ve
yapay olarak korunmu 40 balk barna, 51 adet tersane (Tuzla da 48 tesis, Hali
te 2 tesis ve Pendik te 1 tesis), 50 ehir hatlar vapur iskelesi, 19 deniz otobs
terminali, 7 akaryakt dolum tesisi, 2 yolcu terminali, 4 Ro-Ro iskelesi ve 3 endstri
tesisi ykleme boaltma iskelesi bulunmaktadr. Bu tesislerin ounda, yapm
ncesinde dalga ve deniz verilerinin gz nne alnmamasndan kaynaklanan
sorunlar yaanmaktadr. Karadeniz sahillerinin ky ve deniz taban jeoloji ve
jeomorfolojisi; aknt ve dalga koullar asndan, deniz yaplarnn yapm ve
iletmesine pek elverili olmad, Marmara Denizi kylarnda ise; dalga ve aknt
deerlendirmelerinin iyi yaplmas durumunda, yaplanmann daha gvenli ve kolay
olaca sylenebilir.
Jeolojik Yap
Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan hazrlanm olan ve halen geerli bulunan
Deprem Tehlike Haritas, yaplan almalarda baz alnm, elde edilen dier sismik ve
jeolojik zellikleri de ierecek ekilde yeniden dzenlenmitir. 1. dereceden 4.
dereceye kadar snflama yaplarak oluturulan Deprem Tehlike Haritasna gre,
stanbul l alannn %16s 1. derece (3.354.068 kii), % 42si 2. derece (5.010.761
kii), % 30u 3. derece (1.392.061 kii) ve % 12si 4. derece (261.845 kii) deprem
blgelerinde yer almaktadr. 1. derecedeki tehlike blgelerinde oluacak depremlerde
0,4 g (400 cm/sn2) ve daha yksek yatay ivme deerleri beklenmektedir.

82

Bykekmece, Beylikdz, Ambarl ve Grpnar yrelerinde ayrntl incelemeleri

gerektiren, zemin akmas ve kaymalarna neden olan aktif ve potansiyel heyelan
alanlar bulunmaktadr. Gncel olan heyelanlarn yannda, eski heyelanlar da yer
almaktadr. Bu tr eski heyelanlara, gnmzde eim arttrc yapay inaat kazlaryla
etkinlik kazandrlmaktadr. Aktif ve pasif heyelanl alanlarn iyiletirilerek gvenli bir
yaplanmaya alabilmesi iin alnmas gereken nlemler; mlkiyet ya da plan
ilikilerinin tesinde, toplu nlemler alnmasn zorunlu klmaktadr.
Yaplan Yerleime Uygunluk Deerlendirmelerine gre; l alannn % 81ini oluturan
4.311 km2 lik alan Ayrntl Jeoteknik Ett (AJE) yapldktan sonra
deerlendirilebilecek alanlar, % 6sn oluturan 325 km2 lik alan Alnacak
nlemlerden sonra yerleilebilecek alanlar (A), %11ini oluturan gl ve dere
koruma alanlarndaki 592 km2 lik alan Yerleim Yasakl Alanlar (YYA), % 2
dolayndaki 95 km2 alan da yerbilimleri asndan yksek risk tayan Yerleime
Uygun Olmayan alanlar olarak belirlenmitir.
stanbulun batsnda yer alan Bykekmece-Silivri arasndaki blge; Marmara
Denizi iindeki Aktif Deprem Faylarna yakn olmas ve jeolojik yapsnn doal bir
sonucu deiik kkenli Jeolojik Sakncalara sahip bulunmas nedenleri ile, ok kritik
zellikler tamaktadr. Burada konulandrlmas dnlen Ambarl ve Silivri
Limanlar ile yanc patlayc maddelerin depolar gibi kritik tesisler iin alternatif yer
seimi kapsamnda yrtlen almalarn, gerekli ayrnty ierecek trde devam
kanlmazdr. Mekanik sondaj ve jeofizik aratrmalarn yaplmas zorunludur. Ancak
bu jeolojik ve jeoteknik nitelikteki aratrmalar sonucunda belirlenecek zemin
koullarna gre, yukarda sunulan tesislerin yaplamas iin doru kararlara
varlabilecektir.
Yerleim Alanlar
Planda eitlik ilkesi erevesinde yaam kalitesi ykseltilerek salkl yaam
alanlarnn oluturulmas amalanmaktadr. stanbulun yerleik alanlarnda yap
stounun fiziksel durumu ve ekonomik mr younluk, altyap yetersizlikleri, donat
eksiklikleri, depremsellik gibi sorun ve tehditler dikkate alnarak; ekonomik, sosyal ve
doal dengelerin korunduu salkl yap stokunun oluturulmas, donat ve sosyal
evresi itibariyle kendine yeterli yaam alanlar gelitirilmesi esastr.
Yerleik alann kapsaml analizleri sonucunda belirlenecek durumuna gre, dzensiz
gelimi konut alanlarnn deyde gelime yoluyla dnmn de kapsayan,
shhiletirme, kullanm deiiklii, gerekirse yenileme gibi farkl projeler olarak ele
alnabilecek kararlar alt lekli planlarla retilecektir. Bu projelerin, iki yaka arasndaki
sosyal ve yapsal dengenin salanmasnda rol oynayabilecek nitelikte olmas esastr.
Mevcut yerleimlerin, younluu ve bu younlua bal olarak donat eksiklikleri,
altyap sorunu, kentsel standartlarn karlanmamas, deprem riski gibi etkenlerin
yan sra, jeolojik yaps ve doal eiklere konu olma dzeyi deerlendirildiinde
ancak 800.000 kiilik ek bir nfus kapasitesi olduu saptanmtr. Bu kapasite mevcut
doku ierisinde, henz gelimemi planl alanlarn yaplatktan sonra alabilecei
nfus ile dzensiz gelimi alanlarda yaplamann deyde gelimesiyle artacak
younluktan gelen nfusun btndr. Bu nfus byklnn almas, mevcut
younluk ve yaam kalitesi sorunlarnn geri dnlmez biimde artmasna ve doal
afet durumunda kayplarn katlanmasna neden olacaktr.
Depremsellik erevesinde jeolojik etdler incelenerek, plansz yaplaan salksz
konut dokular, sosyal donat alanlar ve altyap yetersizlikleri tespit edilmektedir. Bu

83

balamda, Avrupa Yakasnn yerleik alannda; Beyolu, ili, Bayrampaa,

Gaziosmanpaa, Eyp, Kathane, Bahelievler, Gngren, Baclar, Zeytinburnu,
Avclar vb. alanlar ile Anadolu Yakasndaki tm ilelerde ile belediyelerinin grleri
alnmak zere, yenileme ve salklatrma projelerinin alt leklerde
gerekletirilmesi amalanmtr.
Anadolu Yakasnda ynlendirilmesi gereken kentsel gelime dinamiklerinin banda
2. Kpr Geii sonrasnda balant yollar ve kavaklar etrafnda gelien, fakat
doal alanlarla i ie olan konut alanlar gelmektedir. stanbulda nitelikli konut
evrelerinin gelitirilmesi adna doal yapnn almas srdrlebilirlik ilkelerine
aykr dmektedir. Bu nedenle, mevcut yap stokunun deerlendirilmesi srecinde
hem Anadolu Yakas hem de Avrupa Yakasnda dnm alanlar ve bu alanlarda
gerekli olacak younluk azaltm, shhiletirme programlar ile sosyal destek
programlar gerektiren konular olmaktadr.
Konut
stanbulun gelecekteki konut alanlarnn; nfusun byk bir ounluunu oluturan
orta ve alt gelir grubunun sosyal ve ekonomik gereksinmelerini karlayabilen;
depreme kar gvenli, doal sistemler ile tarihi ve kltrel deerlere duyarl olarak
retilen; sosyal ve kltrel farkllklar arasnda btnleme salayan; yaayanlar
kentle btnletiren; yaama arzusu ve aidiyet duygusunu destekleyen; mahalle ve
sokak kavramn yeniden canlandran; tarihi konut stokunu deerlendirebilen;
gelimi lke metropolleri ile yarabilen; toplu tamaya ve yayaya ncelik veren
yksek kaliteli yaam mekanlar olmas beklenmektedir.
Mahalle ve sokak kavramn yeniden canlandran tasarmlar ile konut retiminde
farkl byklk ve yapdaki hanehalklarnn ihtiyalarna cevap verebilen ve klen
hanehalklarn da gzeten bir eitliliin tevik edilmesi nem arz etmektedir. Bu
erevede; Trkiyenin her yerinde, hibir kamusal mekan endiesi olmayan, aidiyet
duygusu yaratmayan dzenlemelerle birbirinin ei, ok katl bloklardan oluan
tekdze, kimliksiz toplu konutlar retilmesi yerine, bulunduu kentin ve doal
evrenin karakterini yanstan, konut yaplarn kamusal alanlarla birlikte tasarlayarak
aidiyet duygusu yaratabilen, enerji korumac zel tasarmlarn tevik edilmesi
salanmaldr. Gayrimenkul Yatrm Ortaklklarnn (GYO) ncelikle mevcut iskan
alanlarnn yaam kalitelerini ykseltecek proje gelitirmeleri tevik edilmeli ve bu
amala belediye ile GYOlar arasnda ibirlii kurulmaldr
TOKye 2985 sayl Yasayla verilen plan yapma ve uygulama yetkisi yerel
belediyelerle ibirlii iinde, st planlara uygun olarak ve ncelikle kritik durumda
olan yksek younluklu dzensiz yaplam alanlarn salklatrlmas ve
yenilenmesi amacyla kullanlmal ve bu amala nclk yapacak rnek projeler
TOK, belediyeler ve GYOlarn ibirlii ile gerekletirilmelidir.
Eski Ky Yerleik Alanlar
Metropoliten Alan iinde bulunan eski ky yerleik alanlarnn pek ou, nemli doal
ve tarihi deerleri (orman, havza, sit alanlar) nedeniyle rekreasyonel potansiyele
sahip alanlardr. Gnmzde bu alanlarn ekiciliinin artmas sebebiyle sz konusu
alanlar; hzl ve plansz gelime tehdidi altnda olup krsal dokusunu kaybetmeye
balamtr. Bu nedenle ekolojik evrenin srdrlebilirliinin salanmas ve koruma
arlkl kullanm dengelerinin kurulmas ilkesinden hareketle, eski ky yerleik
alanlarnn doal geliimi dnda genilemesini snrlandrmak hedeflenmektedir. Bu

84

alanlar; bulunduu yere zg doal deerler ve koullar gz nnde bulundurularak

ele alnm ve planlanmtr.
Gelime Alanlar
stanbulun bir yandan deprem riski tayan ve nfus ylmasnn dezavantajlarn
yaayan bir metropol olmas, dier yandan doal eiklerin (su havzalar ve orman
alanlarnn) vazgeilmez snrlar olarak kabul edilmesi ve kuzeye gelimenin
kstlanmas gerei, kontroll byme iin stratejilerin gelitirilmesini kanlmaz
klmaktadr. Dier taraftan yeni konut alanlarnn almamas, byk lde
doygunlua ulam stanbuldaki konut alanlarnn younluunun artmasna ve doal
eiklerin daha da byk tehlike altna girmesine (su toplama havzalar, orman
alanlar, 1.derece tarm topraklar vb.) neden olacaktr.
Bu balamda, planl olarak alan gelime konut alanlar ve planlanan kanat ekim
merkezleri, kontrolsz bymeyi engellemeye, geliim ynn ise kuzey gney
aksndan dou bat aksna ynlendirmeyi esas almaktadr. Havzalarn iinde
mevcutta bulunan yerlemelerin rehabilite edilmesi ve gerekli nlemler alnarak ime
suyu havzalarna verecei zararn minimuma indirilmesi planlama almalarnn
ncelikli hedeflerinden biridir.
Gelime alanlarnn belirlenmesinde bir dier etken de daha nceki st planlarda
gelimeye alm olan alanlarn dikkate alnmasdr. Bu planlarn getirdii kararlar,
evre Dzeni Plan hedef ve ilkeleri asndan yeniden ele alnm olup, plann temel
erevesiyle ters dmedii srece, onaylanm planlarda yer alan gelime alanlar
olabildiince korunmutur.
Gerek alt lekli imar planlarnn gerekse doal eiklerle ilgili analizlerin
deerlendirilmesi sonrasnda, Avrupa Yakasnda, Kk ekmecenin kuzeyi ile
TEMin gneyinde kalacak ekilde Mimar Sinandan balayarak Gmyakaya
uzanan alan kapsayan Silivri blgesi, Anadolu Yakasnda ise Tuzla, Orhanl ve
Aydnl blgeleri yeni gelime alanlar olarak nerilmektedir.
Plan srecinde stanbulun artmas beklenen nfusunun konut ihtiyacnn
karlanmas amacyla, 1995 onanl 1/50.000 lekli stanbul Metropoliten Alan Alt
Blge Nazm Plannda da gelimeye almas nerilen ancak henz yaplamam,
Kkekmece evresinde Kayaba, Ispartakule, Altnehir, Yarmburgaz, Ayazma,
Gvercintepe, ahintepe blgelerinde gelime konut alanlar nerilmektedir. Bu
alanlarda ayrntl jeolojik ettler dorultusunda, yaplaacak alanlarn yap
niteliklerinin belirlenmesi ve sosyal donat standartlarnn salanmas
ngrlmektedir. Ayrca, konut gelime alanlarnn planlanmasnda, nerilmekte olan
ekim merkezleri gz nnde bulundurulmaktadr.
Silivri blgesinde Mimarsinan, Kumburgaz, Celaliye- Kamiloba, Kavakl, Ortaky,
Selimpaa, Silivri ve antada geliime alm konut alanlar byk ounlukla
nazm planlarla onaylanm alanlardr. mar uygulamalarnn byk oranda
tamamland bu alanlar iin genelde tarm ve jeoloji konularnda kurum grleri
alnmtr. Nazm mar Planlaryla alm alanlar dnda, Silivri merkezin batsnda,
yeil koridorun hemen yannda 1.350 hektar alan, blgede nerilmi sanayi ve hizmet
alanlar dikkate alnarak plan btnl asndan gelimeye almtr.
Silivri gelime blgesinde planlanan bu konut alanlarndaki yaplama koullar
depremsellik ve jeolojik sakncalar gz nnde bulundurularak kesinletirilecek olup,
ky kesimlerinde dk younluklu yaplamann gereklemesi esastr. Mevcut
haliyle dank biimde yerlemi olan ikinci konut alanlarnn da birinci konut
85

alanlarna dnmesi ngrlmektedir. Gelime alanlarnda sosyal donat

standartlar salanacak, yaplaacak alanlar ve yap nitelikleri, ayrntl jeolojik ettler
dorultusunda belirlenecek ve yaam kalitesi yksek yerleim alanlar
oluturulacaktr.
Anadolu Yakasnda ise doal eikler nedeniyle ancak ekim merkezini destekler
dorultuda Tuzla evresinde yaklak 500 hektar byklnde gelime konut alan
nerilmitir. Yeni ekonomilerin istihdamna ynelik bu gelime alannn gerekli
donatlar salanarak, yaam kalitesi yksek bir evrenin oluturulmas
ngrlmektedir.
Rekreasyon Alanlar
Yksek younluklu yaplamann olduu alanlar arasndan, denize doru dik inerek
hava akmn salayan ilevsel ve mekansal ekolojik koridorlarn almas ve
korunmas yoluyla daha salkl ve nitelikli bir evre oluturulmas hedeflenmektedir.
zellikle merkez blgenin, turizm, i merkezleri ve konut younluuna sahip olmas
nedeniyle rekreatif dzenlemeler ve yeil alanlara olan gereksinimi ncelik
kazanmaktadr. Merkez balant akslarnn, hem alt merkezlerle MA balantsn
salamas, hem de kuzey gney aksnda oluturulacak ekolojik koridorlarla youn
kent dokusunun nefes almasna hizmet etmesi amalanmaktadr.
Bitki rts ve yaban hayat zelliine sahip, manzara btnl iinde halkn
dinlenme ve elenmesine uygun tabiat paras olan Polonezky, planda Tabiat Park;
Anadolu Yakasnda Riva, Sahilky ve ile yerlemeleri yaknlarnda; Avrupa
Yakasnda ise atalcann kuzeyinde, Terkos Glnn batsnda ve
Bykavuluda bu zellie sahip olan alanlar, planda Ekolojik Tarm ve Turizm
Alan olarak belirtilmektedir.
Ayrca tm stanbul Metropoliten Alan iin aktif yeil alanlar ile spor faaliyetlerinin yer
alaca blgesel lekte bir parkn gelitirilmesi hedeflenmekte olup, bu fonksiyon
iin en uygun alann Maltepe olduu tespit edilmitir. Maltepede yaplmas
dnlen Blge Parknn 630 hektar byklnde ve tm blgenin ihtiyacn
karlayacak nitelikte olmas planlanmaktadr.
Haliin tamam kltr, turizm ve rekreasyon alanlar olarak ele alnmaktadr. nerilen
kltr aktivite aks ve yeil koridor, Haliten balayarak kuzeye doru Cendere ve
Alibeyky akslar olmak zere iki kola ayrlarak, kuzeydeki Cebeci ta ocaklar ve
orman alanlarna kadar ulamaktadr.
Zeytinburnu sur eperlerinde bulunan mevcut yeil alanlar, mezarlklar, spor ve
eitim alanlarndan oluan, denize doru dik inerek hava akmn salayan yeil
koridor planda aynen korunmaktadr. Ayrca, Zeytinburnu hipodrom aks zerinde
yeil, spor, rekreasyon ve kltr hizmet alanlarnn bulunduu alanda; youn konut
dokusunun bulunduu Bahelievler, Gngren ve Baclar blgesinde;
Beylikdznde (Yeil Vadi Projesi) ve tm planlama alannda zellikle vadiler ve
dere yataklar boyunca uzanan neri yeil koridorlar tasarlanmtr.
Benzer koridor oluumlar Silivri Gelime Blgesinde de nerilmektedir. Silivri
gelime alanlarndaki dere koruma alanlar, nlemli yerleilebilir alanlar, jeolojik
sakncal alanlar ve nazm imar planlaryla nerilmi olan yeil alanlar birlikte
deerlendirilerek, yeil koridorlar oluturulmutur. Blgedeki yerleme alt blgelerini
elverdiince birbirinden ayran, gneyde deniz ile kuzeydeki orman alanlarnn
kucaklamasna olanak salayacak bu koridorlar genelde byk kentsel hizmet
kullanmlaryla mekansal olarak ilikilendirildii gibi iinde yeil alanlarla birlikte
86

kentsel hizmet alanlar ve turistik tesisler de yer alabilecektir. Ancak bu alanlardaki

yaplamalarn, kentin nefes alabilmesi, jeolojik sakncalar ve dere koruma alanlar
gz nnde bulundurularak snrl tutulmas esastr.
Ulam
Planda retilen ulam emasnn arazi kullanm-ulam ilikisini gzetmesi, ulamla
ilgili yatrmlarn kentin gelecek iin ngrlen arazi kullanmnn gereklemesi
dorultusunda ynlendirici ve makroformun hedeflenen ekilde biimlendirilmesini
salayc olarak kullanlmas ngrlmektedir. Bu balamda gelitirilen ulam
emas ve planlama kararlar, srdrlebilirlik ilkesi ile uyumlu kentsel gelimenin
salanmasnda bir ara olmaktadr.
stanbul li evre Dzeni Plan ulam sisteminin, toplu tamaclkta, zellikle rayl
sistemlere ncelik veren, deniz tamaclnn etkinletirilmesini hedefleyen, kent ii
yolcu ve yk tamaclnda karayolu, demiryolu, deniz ve havayolunun birbirlerinin
tamamlaycs olduu, entegre bir sistem btnl iinde almalarna olanak veren
nitelikte oluturulmas ilkesiyle hareket edilmitir.
stanbulda bugn yaanan ulam sorunlarnn temelini, kent ii yolculuklarda
karayollarna ve lastik tekerlilere baml ulatrma politikalar ve dinamikleri tek
merkezli ve dorusal metropol yaps ile birlikte, ulatrma altyapsnn % 80inin kent
ii yolculuklarn % 20sini karlayan trler tarafndan kullanlmas oluturmaktadr.
stanbulun gelecekteki ulam sistemi; insanlarn en ekonomik, hzl ve gvenli bir
ekilde ulamna ncelik verilerek planlanm, makroform ekillendirilirken kpr
geilerinin ve konut-iyeri mesafesinin minimize edilmesi amalanmtr. Bu
balamda, kuzeydeki ormanlar ile su toplama havzalarnn mutlak ekilde korunmas
ynnde arazi kullanm kararlar alnmaktadr. Sanayi desantralizasyonu kararn
btnleyen ekilde makroform, douda Gebze, batda orlu-erkezky blgesine
doru kentsel gelime alanlar ile biimlendirilmitir. Dou-bat dorultusunda lineer
geliimi desteklemek zere gelitirilen ulam sisteminin ana omurgas, gneyde E
5, kuzeyde TEMde olumu bulunan hatlara paralel dnlen hzl ve yksek
kapasiteli rayl sistem a ile oluturulmutur.
Bu ana omurgann, planda ngrlen yeni merkez kademelenmesi dorultusunda
oluturulan odaklar, dou ve batdaki ekim merkezlerini ve sanayi alanlarn
birbirlerine ve MAya balamas amalanmaktadr. te yandan, bu ana akslarn,
belirli noktalarda Marmaray ile entegre edilerek, Boaz geilerinin
kolaylatrlmasnn yan sra deniz tamacln da destekler biimde aktarma
merkezlerinin oluturulmasna olanak salamasna zen gsterilmitir.
te yandan, uzun vadeli hedefler gerekletirilene kadar, mevcut ulam altyapsnn
rasyonel ekilde kullanmna ynelik ksa vadeli trafik mhendislii zmlemelerine
de gidilebilecektir. Ancak, bu noktasal zmlemeler ve yatrmlarn kentin ulam
sisteminin ana omurgasn oluturmak zere planlanan yksek kapasiteli rayl toplu
tan sistemine bir alternatif deil, aksine onun tamamlaycs olmasna zen
gsterilmesi esastr.
stanbulda yaplan tm anket almalar sonularnda aktarmal yolculuk orannn
ok yksek olduu ortaya kmaktadr. stanbulun ulam sorunun zmnde
kesinlikle gz ard edilmemesi gerekli dier bir husus, merkezi ve yerel ynetime
bal farkl kurum ve kurulular, belediye itirakl irketler, kooperatif, dernek veya
zel ileticiler tarafndan altrlmakta olan ve 17 farkl ulam trn ieren
kargaann varldr. Ulam sisteminin bir btn olarak; aktarma merkezleri, hat,
87

sefer ve tarifeleri ile tam uyumlu ekilde altrlmas, ancak tm bu ileticileri bir at
altnda toplayan ulam otoritesi ile olanakldr. Bu otoritenin geciktirilmeden
kurulmas ynnde almalar balatlmaldr. Alt lekli planlarda, hazrlanmakta
olan ulam ana plan da dikkate alnarak ulamn krlma noktalar ve aktarma
merkezlerinin belirlenerek detaylandrlmas yaplacaktr.
Plan dneminde, metro gzergah asgari 400 km.ye ulatrlmas, dou-bat
istikametinde oluturulan ana hatlarn, kuzey- gney istikametinde, daha kk
kapasiteli besleme niteliindeki rayl toplu tama hatlar ile btnletirilerek
altrlmas amalanmaktadr. Rayl sistem a, mevcut ve ina halindeki veya
uygulama aamasna gelmi mevcut hat gzergahlarna uyuma zen gsterilerek
gelitirilmitir.
Avrupa Yakasnda, stanbul metrosunun depo alan olarak planlanan Seyrantepede
mevcut Taksim4.Levent metrosuna entegre olarak balayarak batya doru TEMe
paralel uzanan, Baheehirden geerek Ispartakulede Marmaray ve bu plan ile
nerilen dier metro hatlarna entegre olan ana rayl sistem hattnn, TEMe paralel
nitelikteki mevcut yksek ulam talebine ilave olarak planda ngrlen dnm
alanlarndan gelecek talebi de karlamas amalanmaktadr. Bylelikle,
Ispartakulenin bir aktarma merkezi olmas ngrlmektedir. Bu hat, ina halindeki
Sultaniftlii- Edirnekap hatt ve dier neri metro hatlar ile Kathane,Mahmutbey,
Basn Ekspres Yolu ve Olimpiyat Stadna entegre edilmektedir.
Yenikapdan balayarak Halii geen, MA aks boyunca 4.Leventten
Darafakaya kadar uzatlmakta olan mevcut metroya ilaveten, MAnn batya,
kentin corafi ve younluk merkezine doru kaydrlmasn destekler biimde,
Beiktatan balayarak Kathane, Bayrampaa ve Maltepeden geip,
Kazlemede Marmaray ile entegre olan ve yine bu noktada nerilen yeni liman ile
btnleen, Tarihi Yarmaday kuaklayan yeni MA ringi nerilmektedir. Bu
balamda Kazlemenin, Tarihi Yarmada dnda, neri MA eperinde, yksek
kapasiteli rayl sistemlerin birbirleriyle ve denizle entegre edildii ulamn krlma
noktas olarak yeni bir aktarma merkezi olmas ngrlmektedir.
te yandan, Kazlemede neri liman, Marmaray ve yeni MA ringi ile entegre
edilerek balayan Zeytinburnu, Gngren ve Baclara hizmet vererek
Mahmutbeyde TEMe paralel metro koridoruyla birleen bir dier hat, stanbulun
ulam sorununun en ok hissedildii bu blge iin zm getirmektedir.
Metro hattnn gneyde E5 boyunca Beylikdzne kadar uzatlmas ynndeki
mevcut proje desteklenmektedir. Bu hat Atatrk Havaliman gneyinde Marmaray
hattndan balamakta olup Medya Yolu boyunca kuzeyde kitelliye ve kitellinin
kuzeyindeki neri alt kademe merkeze ulaan dier neri metro hatt ile obaneme
Kavanda Marmarayla Kkekmecede, Ambarl Liman-Hadmky arasndaki
hat ile Ambarl kavanda kesitirilmektedir.
Gmyakadaki liman ve neri lojistik alanlar, yolcu yan sra yk tamaclna da
hizmet verecek ekilde, hzl ve yksek kapasiteli olmas dnlen blgesel
demiryolu ile beslenmekte ve bu hat douya doru E5 boyunca Silivrideki neri
ekim merkezi ve gelime alanlarna servis vererek Bykekmeceye kadar
uzanmaktadr. Burada iki kola ayrlarak, birincisi Firuzkydeki sanayi alanlarna da
hizmet vererek Ispartakuledeki neri sistemlerle, dieri ise E5 zerinde Ambarlda
dier sistemlerle entegre olmaktadr. Ispartakulenin plan dneminde yolcu ve yk
aktarma merkezi olmas hedeflenmektedir.

88

Marmaray, douda banliy hatt boyunca Gebzeye ulamaktadr. E5 koridorunda

projelendirilen ve ina aamasndaki Kadky-Kartal hatt, Kartalda E-5ten ayrlarak
kuzeydeki dnme tabi olabilecek nitelikteki mevcut konut alanlar ierisinden
geerek Kurtky Toplu Konut Alan zerinden ve Sanayi blgesi snrndan Sabiha
Gken Havaalanna ulamaktadr. Buradan Orhanl ve Aydnl blgesinde plan ile
nerilen ekim merkezinden geerek Tuzla Organize Sanayi blgesindeki dier
sistem ile entegre edilerek sonlandrlmaktadr.
stanbul Metropoliten Alannda hava ulam kapasitesinin arttrlmas ynndeki
almalara devam edilecek olup; bu balamda, Atatrk ve Sabiha Gken
Havalimanlarnn yeni pist ilavesi iin rezerv alan oluturulmas ve orlu
havaalannn tevsii ile etkinletirilmesinin yan sra il snrlar ierisinde nc bir
havaalan iin yer aratrlmas seenekleri deerlendirilecektir.
te yandan, DLH tarafndan Marmarayn Sabiha Gken Havalimanna balants
olarak projelendirilen neri gzergahn, TOK tarafndan kamulatrlm bulunan
Sebze-Meyve Hali, Tuzla Organize Sanayi Blgesi ve neri lojistik alanlarna da
hizmet vererek il snrlar dnda Gebze Organize Sanayi Blgesine doru uzatlmas
ngrlmektedir.
merli Havzasnn uzun dnemde rehabilite edilerek korunmas hedefinden
hareketle, skdarda Marmaray ile btnleerek Boaz geii salanan, TEMe
paralel olarak mraniyeden Sabiha Gken Havalimanna doru havza ierisinde
uzanmak zere projelendirilen neri metro gzergah, planda deitirilerek havza
iindeki olas kontrolsz geliimi tetikleme etkisinin giderilmesi amalanmaktadr.
nerilen Rayl Sistemler
Stratejik Planda rayl sistem ebekesi ngrlrken, mevcut hatlarn yan sra;
aada listenen inaatna balanm rayl sistem hatlar da tamamlanacak ve hizmet
vermeye balayacaklardr:

Taksim4.Levent Metro Hattnn, TaksimYenikap ve 4. LeventAyazaa

Darafaka balantlar,
YenikapStleme Boaz Tp Tneli ile SirkeciHalkal ve Haydarpaa
Gebze banliy hatlarnn metroya (Marmaray) dnm,
OtogarBaclar Rayl Sistemi,
KadkyKartal Metrosu,
AksarayHavaalan Hafif Rayl Sistem Hattnn, AksarayYenikap balants,
ZeytinburnuBaclar ve EdirnekapSultaniflii tramvay hatlar ve
TaksimKabata finkler hatt.

Bu hatlarn dnda ngrlen dier rayl sistem koridorlar, stanbulda bugne kadar
yaplm ettlerle belirlenen gzergahlar ile bu planda retilen arazi kullanm
kararlarnn yaratmas beklenen yolculuk taleplerini karlamak zere ngrlen
koridorlarn birlikte deerlendirilmesi sonucu oluturulmutur. Bu koridorlar ayn
zamanda, planda ngrlen arazi kullanmnn oluturulmas iin bir ara olarak da
deerlendirilmektedir. Ancak, bu rayl sistem koridorlarnn gzergah ettleri ve
detayl talep analizleri yapldktan sonra uygulanmas sz konusudur. Baka bir
deyile, ngrlen bu rayl sistem koridorlarnn ncelikleri ve sistem karakteristikleri
Ulam Ana Plan kapsamnda yaplmas ngrlen detayl ettler ile belirlenecektir.
ngrlen rayl sistem koridorlar aada belirtilmektedir.

89

KazlemeBaclarkitelli Hatt

stanbulda daha nce gerekletirilen ulam ettlerinde; Haliin batsnda, kitelli,

Baclar ve Gngren ekim blgelerinden kaynaklanan yolculuk taleplerini
karlamak zere, bu merkezleri yksek kapasiteli ve dorudan kent merkezine
balayan yeni bir hattn ina edilmesi gereklilii sonucuna ulalmtr. Bu hattn ina
edilmeyerek, halen Aksaray Esenler arasnda hizmet vermekte olan mevcut hafif
rayl sistem hattnn Baclar ve kitelliye uzatlmas durumunda, mevcut hat
zerindeki kapasitelerin yetersiz kalaca dnlmektedir. Bu nedenle, halen ina
edilmekte olan OtogarBaclar arasndaki rayl sistemin, Baclarda bu koridor ile
entegre olmas ngrlmektedir. KazlemeBaclarkitelli rayl sistem koridoru,
yukarda aklanan talepleri karlamak ve stanbulun batsnda yer alan, kitelli,
Baclar ve Gngren gibi nemli yolculuk yaratm merkezlerini, Yenikap, Anadolu
Yakas (Marmaray) ve Ayazaaya uzanan koridora, yksek kapasiteli bir rayl
sistemle dorudan balamak zere ngrlmtr.

BaclarHalkal Hatt

stanbulun en youn yerleme alanlarndan olan ve Kkekmece Glnn

batsnda bulunan blge, ulam akslar asndan da kentin en olumsuz blgesi
olarak ortaya kmaktadr. Halkalda planlanan toplu konut alanlarn ve Basn
Ekspres Yolu evresinde ngrlen yeni kentsel merkezi, inaat srmekte olan
Otogar Baclar rayl sistem hattna balayan bu koridor, kentin dou bat
aksnda nemli bir kapasite yaratacaktr.

AtakyHavaalan-SefakykitelliBaakehir Hatt

Ulatrma Bakanl, DLH Genel Mdrlnce, Marmarayn Atatrk ve Sabiha

Gken Havalimanlar ile ilikilendirilmesi projesi srdrlmektedir. Bylece,
stanbulda yer alan iki uluslararas havaliman rayl sistem ile birbirine balanm
olacaktr. Bu proje, Bat yakasnda Ataky Atatrk Havaliman arasndaki 2 km.'lik
bir hatt kapsamaktadr. Planda, sz konusu hattn Atatrk Havalimanndan
Sefaky, kitelli ve Baakehire uzatlmas ngrlmektedir. Bylece, youn konut ve
sanayi alan olan Baakehir ve kitelli ile Basn Ekspres Yolu evresinde ngrlen
MA alan, bir yandan Atatrk Havalimanna dorudan balanm olacak, dier
yandan da Marmaray ile entegre olacaktr.

SefakyBeylikdzMarmara Erelisi Hatt

Plann temel stratejileri arasnda Metropoliten Alan btnnde nfus ve igc

desantralizasyonun salanabilmesi iin, douda ve batda ekim merkezlerinin
oluturulmas yer almaktadr. Bylece, kent makroformunun lineer ve belli bir
kademelenme ile ok merkezli geliiminin oluturulmas salanabilecektir.
Bykekmece Glnn batsnda planlanan Bat yakas ekim merkezini kent
merkezine balamak zere Sefakyde; AtakyAtatrk Havaliman-SefakykitelliBaakehir rayl sistem koridoruyla da entegre olacak ekilde, SefakyBeylikdz
rayl sistem hatt ngrlmektedir.
Bu hattn Beylikdznden sonra blgesel demiryolu olarak, Marmara Erelisinde
nerilen yeni limana kadar uzatlmas ngrlmektedir. Bylece; Bykekmecedeki
konut alanlar ile BykekmeceMarmara Erelisi arasnda kalan Kumburgaz,
Selimpaa ve Silivri gibi gnmzde ikinci konutlarn youn olarak yer ald
yerleimler de kent merkezine rayl sistem ile balanm olacak, bu da
yerleimlerdeki konut stoklarnn ikinci konuttan birinci konuta dnm iin itici bir

90

g oluturulacaktr. Kent ii yolculuklarnn yan sra, Marmara Erelisinde nerilen

yeni liman da demiryolu sistemine balanm olacaktr.

BeylikdzIspartakule-kitelli Hatt

Marmara Erelisinde ngrlen liman Ispartakule ve Marmaraya demiryolu ile

ilikilendirmek zere, BeylikdzIspartakule arasnda, Kra sanayi alannn da
ierisinden geen yeni bir blgesel demiryolu hatt ngrlmtr. Bu hattn ikitelliye
rayl sistem hatt olarak uzatlmas durumunda, nemli bir sanayi alan olan kitelli, bir
yandan Marmaraya dier yandan da Marmara Erelisinde nerilen limana demiryolu
ile balanm olacaktr. Bylelikle, Ispartakule, yk trafii iin nemli bir transfer
merkezi olarak ortaya kmaktadr.

AmbarlIspartakule Hatt

Stratejik Planda Ambarl Limannn btn olumsuzluk ve kstlarna karn, belirli bir
sre hizmet vermeye devam etmesi ve mmkn olabildiince de gelitirilmesi
nerilmektedir. Bu liman da demiryolu sistemine balayabilmek amacyla Ambarl
Ispartakule arasnda, Esenyurt gzergahnda yer alan, yeni bir blgesel demiryolu
hatt nerilmektedir. Bylece hem Bat yakasnda nerilen iki liman birbiri ile
demiryolu balantsna sahip olacak, hem de nemli sanayi alanlar ve limanlar
Ispartakule yk transfer merkezinde birbiri ile ilikilendirilmi olacaktr.

Seyrantepe sto Hatt

Seyrantepe, stanbul Metrosunun depo alan olarak planlanmtr. Metronun

Levent Maslak arasndaki kesiminden ayrlacak bir kolun, stanbul Metrosunu
Seyrantepeye balamas planlanmtr. Bu kolun Kathane zerinden STOa
uzatlmas durumunda, Haliin kuzeyinde yeni bir toplu tama koridoru yaratlm
olacaktr. Bu hat, ayn zamanda SultaniftliiEdirnekap tramvay ile de entegre
olmaktadr.

BeiktaKathaneKazleme Hatt

stanbulun mevcut ve gelecekte ngrlen yolculuk taleplerinin deerlendirildii daha

nce gerekletirilmi ettler, Haliin iki yakas arasndaki yolculuk talepleri iin,
YenikapTaksim Metro Hattnn yan sra, daha kuzeyde yer alan yeni bir
balantnn gerekliliini ortaya koymutur. Bu nedenle, Beiktatan balayarak,
Darphane - Kathane zerinden Kazlemeye balanan ve stanbulun merkezi i
alanlar ile Tarihi Yarmaday kuaklayan yeni bir rayl sistem balants
nerilmektedir. Bu balant; stanbul Metrosu, SultaniftliiEdirnekap Tramvay ve
mevcut AksarayAtatrk Havaliman Hafif Rayl Sistemi ile de entegre olmaktadr.

skdarmraniyeDudulluBostanc Hatt

stanbulun Dou yakasnda mraniye, Dudullu ve ekmekyde younlaan

yolculuk taleplerini karlamak zere, skdarda Marmaray ile entegre olan ve
Dudulludan Bostanc ynne devam ederek, ina halindeki Kadky Kartal Metrosu
ve Marmaray ile kesien bir hat ngrlmektedir.

KartalKurtkyTuzlaGebze Hatt

Kartalda gelitirilmesi ngrlen dou ekim alann kuzeydeki yerleimler ile Sabiha
Gken Havaliman ve evresindeki sanayi alanlarna balayan bu hattn,
Gebzedeki sanayi alanlarna uzatlmas ngrlmektedir. Sz konusu hat,
Kurtkyden Tuzlaya da balanacak ekilde atallanmaktadr.

91

neri Karayolu Sistemi

Planlama almalarnda mevcut ulam altyapsnn rasyonel ekilde kullanmna
ncelik verilmi ve nerilen karayolu yatrmlar;

Batda; TEM otoyolunun Gaziosmanpaa-Avclar arasndaki kesiminin kuzeyinde,

paralel yeni bir balant,

TEM ile E5 arasnda Halkal, Baclar, Gngren, ve Bahelievler blgesinde,

yer yer ara balantlarn salanmas kouluyla, mevcut yollarn slah ile
oluturulacak, dou- bat istikametinde uzanan 3 yeni koridor, ve bu koridorlardan
birinin MAnn batya kaydrlma kararn destekler biimde Bayrampaa
zerinden Kathaneye ve oradan da Cendere boyunca Maslaka balants,

Douda; yine mevcut yollardan yararlanlarak gelitirilen ve Tuzla Organize

Sanayi Blgesi, Sabiha Gken Havaalan evresinde oluturulan ekim merkezi,
Kurtky toplu konut alan ve E5 kuzeyindeki mevcut konut alanlarna hizmet
verecek, ancak merli havzasna doru geliimi tetiklemeyecek ekilde TEM ile
E-5 arasnda uzanan

neri bir balant ile snrl tutulmutur. Bu ana yatrmlar dnda, yerel lekteki
geometrik dzenlemelerle yaplacak kapasite iyiletirmeleri ve karayolu ebekesi alt
sistem oluumlar, plan leinin ok altnda gerekletirilecek uygulama projeleri
gerekmektedir.

92

ekil II.C.4. stanbul l evre Dzeni Plan

93

II.C.2.

1/100.000 LEKL STANBUL EVRE DZEN PLANI

PLAN UYGULAMA HKMLER

1. Planlama Yaklam: l evre Dzeni Plan snrlar ierisinde arazi kullanm

kararlarn srdrlebilir kalknma ilkeleri erevesinde belirleyerek uygulanmasna
ynelik ama, politika-strateji ve kararlar oluturmay amalayan bir planlama
yaklamyla ele alnmtr.

2. Planlama Snr ve Alan: Planlama snr batsnda orlu, erkezky, Marmara

Erelisi, kuzeyinde Karadeniz, gneyinde Marmara Denizi, dousunda Gebze ilesi
olmak zere stanbul ili idari snrnn tamamdr.

3. Temel Ama: 1/100.000 lekli stanbul l evre Dzeni Plan, 2023 yl hedef
alnarak ile snrlarnn ve belde belediyeleri snrlarnn il snrna kadar tamamn
kapsayacak ekilde haritasnda belirlenmi snrlar ierisinde, Trkiyenin kalknma
politikas kapsamnda sektrel gelime hedeflerine uygun planlama ilkeleri
erevesinde oluturulacak alt lekli planlar ile koruma-korunma-kullanma
dengesinin salanaca gelime hedeflerine ynelik potansiyellerin ve stratejilerinin
belirlenmesini ve ekolojik dengenin korunarak yaanabilir bir evre oluturulmasn
amalamaktadr.

4. Planlama Amalar; Politikalar ve Stratejiler

4.1. stanbulun kresel sistemin dinamiklerine ve Avrupa Birlii katlm srecine
uyumunun salanmas.

stanbulun sosyal, ekonomik, kltrel adan uyumlu bymesi, btnlemesi

ve gelimesinin salanmas
4.2. Ekolojik dengenin korunmas, srdrlebilir ve afete duyarl kentsel gelimenin
salanmas.

Koruma-Kullanma dengesi erevesinde aktif korumann salanmas

Korunacak alanlara kentsel gelime basklarn azaltacak tedbirler almak

Sadece stanbul iin deil, lke ve blge iin hayati nem arz eden taocaklar,
maden ve endstriyel hammadde rezervlerinin korunmas ve en fazla yarar
ilkesi dorultusunda iletilmesi

Kent tarm ile periferial ekolojik retimi krsal alanda srdrlebilir gelime
hedeflerinin arasna alnmas

Mekansal, teknolojik ve sosyo-ekonomik kalitesi srekli olarak den kk

lekli retim tesislerine (enformel sektr), mekansal ve sektrel planlama yolu
ile zm retilmesi

Su toplama havzalarnn korunmas

Mutlak ve ksa koruma kuaklarnn iskandan arndrlmas ve ekolojik cazibe

merkezleri haline getirilmesi dorultusunda eko-tarm ve eko-turizm
almalarnn balatlmas ve stanbul btnnde yer alan 8 barajn ve takn
havzalarnn deprem tehlikesi asndan deerlendirilmesi

Kent evresindeki maden ve yapta rezervlerini ileten ocaklarda, en fazla,

yarar ve srdrlebilir kalknma ilkesi gzeten evreye duyarl anlayn etkin
klnmas

94

Tehlikeli ve risk faktr oluturan alanlarda tampon blge oluturacak plan

kullanm kararlar gelitirilmesi

Kylardaki dolgu ve alvyon alanlarnn deprem srasndaki zemin davran

zellikleri, tsunami tehlikesi, zemin svlamas ve duyarllnn ky hidrolii
asndan deerlendirilmesi

Deprem ve dier doal afet risk faktrlerine bal olarak makroform ve kentsel
doku analizlerinin yaplmas

ncelikle Tarihi Yarmada ile Bakrky aras sahil eridinde yer alacak iskele
liman ve barnaklar olmak zere stanbul ky btnndeki tm iskele liman ve
barnaklarn, olas afet annda ilk yardm hizmet ve tahliye amal
kullanlabilecek ekilde dzenlenmesi
4.3. stanbula bir Dnya Kltr Kenti standardnda metropol stats kazanmas.

stanbulun tad tarihi, kltrel, doal deerlere sahip klmas

Boazii ve Tarihi Yarmadann tarihi, kltrel dokusu, evrensel kimlii,

peyzaj, rperleri ve siletini korumaya ynelik almalarn yaplmas,

Turizm sektrnde gelimenin salanmas ve kent ekonomisindeki paynn

arttrlmas ynnde plan kararlar oluturulmas ve bu alanlarda standart ve
kalitenin gelitirilmesi

Metropoliten blge iinde tarihi merkez zerindeki yaplama basksnn

azaltlmas

Kentsel gelime basksnn Tarihi Yarmada ve Boazii zerinden dou ve

bat kutuplarna ekmek

Tarihi yarmadann trafikten arndrlmas ynnde zm retmek

4.4. stanbulun dnya ve blge lkeleri ile ekonomik ilikilerinin gelitirilmesi, dnya
metropolleri arasnda yetkinliini arttrmas ve kresel ve blgesel merkez olmas.

stanbulun ynetim ve karar mekanizmalarnn btnletii bir merkez olmas

Kent ekonomisinin hizmet sektr odakl, bilgi ve iletiim teknolojileri ile kltr
endstrileri dorultusunda gelimesinin salanmas

Blge btnnde, yurt ii ve yurt d ilikilerin gelitirilmesi ve organize

edilmesi

Blgenin yerel potansiyellerinin harekete geirilmesi

stanbulun evresi ile sosyoekonomik ibirliine girmesi

Sanayinin lke ve blgesel desantralizasyonunun salanarak, eitim, bilgi ve

hizmetler sektrnn tevik edilmesi

Byk ve kirletici sanayi alanlarnn hizmet sektrne dntrlmesi ynnde

yatrmlarn tevik edilmesi

Metropoln ekonomik sektrlerinde yeniden yaplanmasnn salanmas

Bilgi toplumu ve bilgi teknolojilerinin dinamizminin devreye sokulmas

stanbulun geleneksel kent dokusunun kent gelime dinamiklerinin yaratt

younlama ve anma basksndan korunarak, bu alanlarn sanayi, imalat,
depolama gibi fonksiyonlardan arndrlmas

Sosyal, ekonomik ve mekansal tutarllk salama ynnde metropoliten lekte

95