Bioloxa e Xeoloxa

1. O Universo e o
Sistema Solar
Para comezar

Como poderas explorar o que hai mis al do noso

planeta?

Que obxectos esperaras atopar se te afastases moito da

Terra? Como cres que son eses obxectos?

Coeces o significado de Universo? Como se formou?

O Universo e o Sistema Solar

Os seres humanos levmonos preguntando durante milleiros de
anos pola orixe do Universo. Xa as culturas antigas realizaron
importantes observacins astronmicas e propuxeron modelos
que describan o Universo. Por exemplo, os maias pensaban que
existan sete ceos superpostos e outros sete niveis subterrneos
nos que residan deuses e demos. Pola contra, para os exipcios o
Universo era unha caixa alongada.
Esta curiosidade fixo que ao longo da historia foramos
aprendendo cada vez un pouquio mis dese inmenso lugar no
que nos atopamos, o Sistema Solar, que forma parte de algo
anda mis grande, inmenso, o Universo.
Queres coecelos mellor? Acompanos nesta unidade para
descubrir algns dos seus segredos.

p. O noso proxecto
O proxecto

Ao longo do curso realizaremos diferentes proxectos relacionados con outras asignaturas por
un nexo comn. O nexo de unin neste primeiro trimestre a gastronoma.
Nesta unidade comezamos coas tarefas para ese primeiro proxecto, dun xeito global.
Trataremos o Universo na aula. Consiste na creacin dunha exposicin que tratar temas
relacionados co Universo, o Sistema Solar ou o planeta Terra.
Antes de poernos mans obra debemos ter claro que unha exposicin: trtase dunha
presentacin ordenada de obxectos que ser vista por un pblico. un acto comunicativo, xa
que mediante ela transmitimos saberes e coecementos.

Nesta unidade definiremos as caractersticas que debe ter a exposicin e na prxima

poermonos mans obra para facer os mdulos.

Como este proxecto queda enmarcado dentro dun mis amplo levado a cabo nas
diferentes materias sobre alimentacin, na seguinte unidade imos construr o primeiro
mdulo da exposicin, que tratar sobre a alimentacin dos astronautas.

Na terceira unidade crearemos os demais mdulos e expoermolos para que o voso

pblico poida aprender co traballo que realizastes.

Listos para comezar a construr a vosa exposicin? Para facilitarvos esta tarefa guiarmosvos
con actividades que vos mostrarn os pasos a seguir. Comezamos!

Paso a paso
1. Traballamos xuntos. Pensade nalgunha exposicin que visitarades ou accedede a estas pxinas de
visitas virtuais:

Exposicin virtual do Museo Nacional de Ciencias Naturais.

(http://mncn.s3.amazonaws.com/mncnexpo/scb/

mncnexpoES_standalone.html)

Ademais podedes atopar outras nesta pxina (http://www.mecd.gob.es/cultura-mecd/areas-cultura/museos/visitasvirtuales.html).

Tomando como referencia as exposicins que coecedes, entre todos, contestade estas cuestins:

Credes que os mdulos das exposicins estn relacionados?

Credes que seguen algunha orde?

A informacin que se transmite en texto moi extensa?

2. Traballamos xuntos. Tendo en conta o que aprendestes na actividade anterior, describide como ten
que ser unha boa exposicin.

1. Nun inmenso Universo

Con s levantar a vista cara ao ceo de noite podemos ver esa multitude de puntios luminosos. Todos ns
sabemos que son estrelas e planetas que aparecen e desaparecen da tras da.
Desde tempos antigos ata a actualidade foron moitos os novos datos que se foron descubrindo sobre a
bveda que est enriba de ns.
Temos moita informacin sobre o Universo pero, anda as, cando levantamos miramos o ceo, eses
milleiros de puntios brillantes dannos unha idea da sa inmensidade e de todos os interrogantes que
quedan por responder.

Sabas que...?
Podes explorar a inmensidade do Universo usando aplicacins como Google Sky (http://
www.google.com/sky/).
Explora o ceo con esta aplicacin e descobre que son eses puntios luminosos que vemos no
ceo. Despois anmate a intentar identificalos durante unha noite despexada.

Observando o Universo
Para tentar resolver eses interrogantes desenvolvronse aparatos, tcnicas de observacin e instrumentos
que nos dan informacin de zonas cada vez mis amplas, daquilo que est mis al dos nosos ollos.
Vexmolos.

Telescopios

Os telescopios poden ter diferentes

graos de complexidade. Nesta fotografa
vemos O Gran Telescopio (http://www.elmundo.es/
elmundo/2009/07/24/ciencia/1248434311.html), localizado
nas Illas Canarias, que foi inaugurado en
2009.
Os telescopios son instrumentos que nos permiten ver obxectos afastados. Son unha ferramenta
fundamental na astronoma porque permiten estudar a natureza e localizacin dos corpos celestes. Os
telescopios son capaces de captar a luz ou ben outros tipos de radiacin como
Moitos telescopios permiten observar o Universo desde a superficie da Terra.
Outros, os telescopios espaciais, sitanse en satlites artificiais ou sondas espaciais que observan os
corpos celestes desde o espazo. Fronte aos telescopios que operan desde a Terra, presentan a vantaxe
de que non sofren os efectos da contaminacin lumnica nin as deformacins que a atmosfera terrestre
provoca nas imaxes capturadas. En contraposicin, teen un custo mis elevado e unha vida til menor.

Sabas que...?
O telescopio espacial Hubble orbita arredor da Terra dende 1990. Captura e enva imaxes e
datos que estn sendo de grande importancia para a comprensin do Universo.

Galaxia do Sombreiro, imaxe captada polo Hubble.

Outros exemplos de telescopios espaciais son Herschel ou Plank.

Sondas espaciais
Son dispositivos que se envan ao espazo para estudar corpos do noso Sistema Solar. Estn programadas
para tomar fotografas ou para analizar a atmosfera ou superficie dun corpo celeste.
Nos ltimos anos environse sondas a diferentes puntos do Sistema Solar para explorar planetas,
satlites, asteroides ou cometas. A medida que a tecnoloxa foi ofrecendo novas posibilidades puidronse
acadar puntos mis afastados.
New Horizons (http://www.abc.es/ciencia/20150727/abci-nuevo-perfil-pluton-201507271225.html), por exemplo, unha sonda
espacial que chegou a Plutn no vern do 2015 para estudar este planeta anano e as sas las. Durante a
longa viaxe cara a Plutn, recolleu ademais informacin de interese sobre outros corpos do Sistema Solar.
Por exemplo, nesta secuencia de imaxes (http://es.wikipedia.org/wiki/New_Horizons#/media/File:Tvashtarvideo.gif), New
Horizons documentou a existencia dunha nube de gases duns 330 quilmetros de altura que expulsa un
volcn da la o de Xpiter.

Misins tripuladas
As misins espaciais tripuladas levan a bordo persoas ou, incluso, animais. Como sabes, a bordo van
os astronautas, que son os encargados de cumprir os obxectivos da misin. Realizan experimentos
cientficos, exploran corpos celestes ou fan calquera outra actividade que requira da presenza humana no
espazo.
Foron levadas a cabo por pases como Estados Unidos, a Unin Sovitica e Rusia, a Repblica Popular
China, Brasil, Canad, India e algns pases de Europa.

Medindo o Universo
Ademais de instrumentos especiais para analizar o Universo, debemos empregar medidas concretas para
medilo, debido ao seu inmenso tamao. Non podemos empregar medidas de lonxitude como o metro ou o
quilmetro. Vexamos por que os substitumos.

O ano luz
O ano luz unha medida de lonxitude que equivale distancia percorrida pola luz durante un ano.
A luz viaxa a unha velocidade de 299 792,458 (case 300 000) quilmetros por segundo.
Tendo en conta o nmero de segundos que hai nun ano e a velocidade da luz podemos calcular os
quilmetros que percorre a luz nese tempo: 9 460 730 472 580 quilmetros. Polo tanto:
1 ano luz

9,5 billns de quilmetros

Para facernos idea do que supn esta cifra podemos pensar neste exemplo. O Sol e a Terra atpanse a
unha distancia de 150 000 000 de quilmetros. A luz que nos est chegando agora mesmo foi emitida tan
s hai oito minutos e medio polo Sol; dicir, oito minutos e medio luz. Unha distancia moito menor que un
ano luz.

A unidade astronmica
Unha unidade astronmica, UA, outra unidade de lonxitude. Equivale distancia media que separa a
Terra do Sol.
A unidade astronmica menor que o ano luz, xa que corresponde a uns 150 millns de quilmetros,
exactamente 149 597 870,7.
1 UA

150 millns de quilmetros

Para reflexionar
1. Que mis grande, unha unidade astronmica ou un ano luz?
Calcula cantas unidades astronmicas son, aproximadamente, un ano luz.
2. Proxima Centauri a estrela mis prxima ao Sol. Est a unha distancia de 4,22 anos luz.

A cantas unidades astronmicas est esta estrela?

A que distancia aproximada, en billns de quilmetros, se atopa?

Cando miras cara ao ceo e ves esta estrela, cres que a ves tal e como agora mesmo?

4. Para ampliar. Na pxina web da NASA (http://www.lanasa.net/news/misiones/) ou da Axencia Espacial Europea

(http://www.esa.int/ESA/Our_Missions) podes atopar informacin das misins que estn levando a cabo.
Selecciona unha misin de cada unha destas ligazns e di cal o seu obxectivo.

5. Para reflexionar. Tendo en conta o nmero de misins espaciais que puidestes observar na actividade
anterior, discutide se credes que as concepcins sobre o Universo e o Sistema Solar poderan cambiar nos
prximos anos.

2. Compoentes do Universo
O Universo enorme, de feito non se sabe onde remata, se que ten un fin.
O que si sabemos que o seu tamao foi cambiando, xa que desde o comezo da sa existencia
expndese a gran velocidade. Componse de galaxias separadas por grandes espazos baleiros.
As galaxias organzanse en cmulos e estes en supercmulos.

Galaxias
A grande escala, o Universo est formado por galaxias e grupos de galaxias.
Son as estruturas mis grandes nas que se organiza a materia dentro do Universo: agrupacins de
estrelas, planetas, po e outros elementos que se manteen unidos polo efecto da forza da gravidade.
Se as observamos cun telescopio vermolas como manchas luminosas de diferentes formas.

A nosa galaxia
A Terra un dos planetas que forman o Sistema Solar. Localzase dentro dunha galaxia en forma de
espiral chamada Va Lctea.

A Va Lctea a galaxia na que se atopa o noso Sistema Solar. Podemos observala desde
a Terra como unha franxa plida que cruza o firmamento. Esta fotografa foi tomada nunha
zona libre de contaminacin luminosa, en Nevada.
Forma parte dun grupo dunhas trinta galaxias que se denomina Grupo Local.

Dentro das galaxias

Nebulosas

Dentro das galaxias podemos observar distintos elementos. Un deles son as nebulosas, rexins nas que
se acumulan gases e po. Son lugares de grande importancia porque aqu onde se forman as estrelas ao
condensarse e agregarse a materia.
Na seguinte ligazn (http://www.eso.org/public/videos/eso1518a/) podes ver un vdeo da nebulosa da Aguia.

Nebulosa da Aguia, coecida como os Pilares da Creacin, localizada a uns 7000 anos luz
da Terra. As primeiras fotografas desta nebulosa foron tomadas en 1995 polo telescopio
espacial Hubble. Case vinte anos despois tomouse estoutra con maior resolucin.

Estrelas
As estrelas son enormes esferas de gas que se atopan a temperaturas moi elevadas. Producen luz e
enerxa mediante un proceso denominado fusin nuclear, durante o cal elementos lixeiros combnanse
para dar lugar a outros mis pesados, desprendndose ao mesmo tempo unha cantidade enorme de
enerxa.
Non todas as estrelas son iguais. Hainas de diferentes tamaos, brillos e cores. Ademais, teen diferentes
idades. Nacen e morren.
De feito, se miramos cara a eses puntios luminosos, haber veces que esteamos vendo unha estrela
que xa morreu. Por que? A luz que emite viaxa a 300 000 km/s pero tarda moito tempo en chegar Terra,
polo que pode ocorrer que vexamos unha estrela xa morta. Do mesmo xeito, s veces, podemos non ver
estrelas que xa naceron porque a sa luz anda non chegou ao planeta.
Ao redor dunha ou varias estrelas poden orbitar diferentes obxectos para formar un sistema planetario.
A Terra un planeta que pertence a un sistema planetario, o Sistema Solar, que ten unha soa estrela, o
Sol.

Onde parece que non hai nada

Entre as estrelas, planetas e outros corpos que forman parte das galaxias pode parecer que non hai nada.
Porn, isto non as. Este espazo contn pequenas cantidades de gases e po. Ademais, hai numerosos
tipos de radiacin (como a radiacin ultravioleta, os raios X, a luz visible ou os raios csmicos) e campos
magnticos.

E ademais, a misteriosa materia escura

A materia ordinaria, a que todos coecemos, forma parte de todo o que nos rodea, incluso de ns
mesmos. A parte mis pequena deste tipo de materia o tomo.
Algns cientficos pensan que debe existir outro tipo de materia, que chaman materia escura. Non se pode
ver e non se sabe exactamente como , pero sosteen que est repartida por todo o Universo.
A existencia da materia escura podera explicar fenmenos como a forma na que a luz viaxa polo Universo
ou o modo en que as galaxias se manteen unidas.

Actividades

3. Que esperaras atopar dentro da Va Lctea? Cres que hai algo entre os elementos mis grandes que a
forman?
4. Para reflexionar. Esta imaxe representa a Va Lctea, a nosa galaxia. Fxate que ten forma de espiral.
Entn, por que cando a vemos desde a Terra parece s unha lia que cruza o ceo?

10

3. A orixe do Universo
O Universo est formado por todo aquilo que se pode ver, detectar, medir ou sentir. Incle seres vivos
e obxectos inertes como estrelas ou planetas, luz, campos magnticos, tempo... Antes da aparicin do
Universo non exista a materia, o espazo nin o tempo.
Vexamos algunhas ideas sobre o Universo propostas en diferentes pocas.

Ideas sobre o Universo

Se miramos cara ao ceo de noite podemos pensar que estamos quietos e que as estrelas e a La se
moven sobre ns. O Sol sae polo leste e ponse polo oeste, unha vez ao da.
Un estudo mis detallado dos corpos celestes permite observar movementos mis complexos. Por
exemplo que os puntos polos que sae o Sol e a La varan ao longo do ano, os planetas presentan
movementos diferentes s estrelas ou que algunhas constelacins s se ven en certas pocas do ano.
Estas observacins deron lugar a modelos que intentaban explicar o Universo coecido. Destacan dous:

O sistema xeocntrico

Este modelo propoa que a Terra era o centro do Universo e o resto dos corpos celestes, includos o Sol
e a La, xiraban ao seu redor. Este modelo foi aceptado ata o sculo XVI.
Permita explicar a sucesin dos das e das noites e os movementos da maiora das estrelas.
Pero haba fenmenos que non era posible explicar, como o movemento dos planetas ou que o Sol parece
realizar un percorrido mis amplo no vern que no inverno.

O sistema heliocntrico
No sculo XVI, Coprnico propuxo un novo modelo que ao principio non tivo moita aceptacin. Defenda
que o Sol era o centro do Universo, en lugar da Terra.
As principais ideas que defende este modelo son:

O Sol ocupa o centro do Universo e os planetas, includa a Terra, xiran ao redor del.

A Terra describe dous movementos: un de rotacin, ao moverse sobre si mesma, e outro de

translacin, ao xirar ao redor do Sol.

A La xira ao redor da Terra.

Este novo modelo foi moi polmico e durante moito tempo rexeitado. Pero, Galileo, un cientfico da poca,
construu un instrumento novidoso, o telescopio, co que confirmou a veracidade do modelo. Defender
que o Sol ocupaba o centro do Universo supxolle ser condenado pola Inquisicin. Se queres coecer
mis detalles sobre a sa historia podes consultar a seguinte noticia (http://sociedad.elpais.com/sociedad/2009/01/21/
actualidad/1232492405_850215.html).

A orixe do Universo, o Big Bang

A teora do Big Bang (http://www.nationalgeographic.es/ciencia/espacio/origen-universo) a mis aceptada actualmente para
explicar a orixe do Universo.
Nos anos vinte, Edwin Hubble observou que as galaxias se estaban afastando unhas doutras a grande
velocidade. Esta observacin marcou un antes e un despois na concepcin do Universo.
As galaxias afstanse unhas doutras porque o espazo que hai entre elas medra, como se o Universo se
tratase dun globo que se est inchando.

11

Pensa no seguinte: se o Universo se expande e as galaxias se separan, significa que no pasado estaban
mis xuntas. Se retrocedemos moito no tempo as galaxias chegaran a fusionarse. Se retrocedemos
anda mis formarase un punto diminuto no que se concentrara toda a materia, a enerxa e o resto de
compoentes do Universo. Este punto cocese como singularidade inicial, un punto extremadamente
denso e quente.
O Universo formarase a partir da singularidade inicial cunha grande explosin, un Big Bang. Desde esa
explosin o Universo expndese.
Anda que a explosin ocorreu hai uns 13 mil ou 14 mil millns de anos, o primeiro segundo despois do
Big Bang clave; nel trazouse o borrador do que o Universo actual. A partir da singularidade inicial,
aquel diminuto punto, apareceu a enerxa, o tempo, o espazo, a materia e as forzas. Naqueles primeiros
instantes de existencia o Universo era moi diferente ao actual e non de todo coecido.
As galaxias formronse despois, grazas condensacin de nubes xigantes de materia que se formaron
naquela explosin. O proceso de formacin de galaxias anda non se detivo xa que o Universo segue
evolucionando.
Por exemplo, nesta animacin (http://es.wikipedia.org/wiki/Colisi%C3%B3n_V%C3%ADa_L%C3%A1ctea-Andr%C3%B3meda )
podemos ver como das galaxias en forma de espiral se fusionan para formar unha galaxia de maior
tamao.

Sabas que...?
Anda que o Big Bang unha teora amplamente aceptada pola comunidade cientfica,
existen algunhas cuestins pendentes de resolver. Os cientficos cntranse en comprender o
acontecido nas primeiras fraccins de segundo despois do Big Bang, un misterio anda sen
resolver.
Un novo estudo propn unha alternativa ao Big Bang: o Universo existe desde sempre, non
ten principio nin fin. Podes ver mis detalles aqu (http://www.europapress.es/ciencia/astronomia/noticia-si-nohubo-big-bang-ecuacion-cuantica-predice-universo-no-tiene-principio-20150209165839.html).
Como ves, anda queda moito por aclarar. Anda que o Big Bang un modelo amplamente
aceptado, posible que no futuro se redefinan algns aspectos para dar respostas aos
interrogantes pendentes de resolver ou se propoan modelos alternativos.

12

O destino do Universo
Na actualidade existen varias hipteses que intentan explicar cal ser o destino do Universo, pero o certo
que non hai ningunha que estea confirmada.
As, por exemplo, algns cientficos defenden que o Universo seguir expandndose e arrefrindose
mentres que outros opinan que dentro de moito tempo o Universo contraerase para dar lugar a outra
singularidade inicial ou Big Crunch (https://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_del_Big_Crunch).

Actividades
1. Colocdevos en parellas e discutide como se poden explicar a sucesin do da e a noite basendovos
no modelo xeocntrico. Facede o mesmo para o modelo heliocntrico.
Despois, elaborade unha redaccin coas vosas conclusins.
2. Que a singularidade inicial? Que papel xoga dentro do Big Bang?

13

4. O Sistema Solar
Compoentes do Sistema Solar

O Sistema Solar un sistema planetario formado por unha estrela, o Sol, e diferentes tipos de corpos
celestes que orbitan ao seu redor.

O Sol

O Sol a estrela que se atopa no centro do Sistema Solar. Est formado practicamente na sa totalidade
por dous gases: hidrxeno e helio. , sen dbida, o corpo celeste mis grande do Sistema Solar xa que se
calcula que contn o 99% da masa total deste sistema.
O Sol ten un movemento de rotacin, xa que xira sobre si mesmo. Tamn se move no espazo, xunto co
resto do Sistema Solar, ao xirar en torno ao centro da Va Lctea.
O Sol comprtase como un enorme reactor nuclear (http://safeshare.tv/w/ohjxtqdVSO): produce cantidades enormes
de enerxa que se emiten cara ao espazo en foma de luz e calor. Tamn produce outros tipos de radiacin
e expulsa partculas que constiten o vento solar.
A enerxa que emite o Sol en forma de luz e calor fai posible a vida na Terra, ao crear unhas condicins
favorables para a vida e posibilitar a fotosntese.

Planetas
Os planetas son corpos celestes que:

orbitan ao redor do Sol,

teen unha forma practicamente esfrica e

non comparten a sa rbita con outros corpos celestes.

Ademais do movemento de translacin, os planetas teen outros, entre os que destaca o de rotacin, que
fai que xiren sobre si mesmos.

Sabas que...?
Cando un corpo celeste cumpre estas caractersticas, pero en vez de orbitar ao redor do Sol
faino ao redor doutra estrela, falamos de exoplanetas.
Os cientficos buscan vida dentro do Sistema Solar pero tamn nalgns exoplanetas.
Consulta esta noticia (http://www.20minutos.es/noticia/2421618/0/exoplanetas/29-habitables-parecidos-tierra/planetaryhabitability-laboratory/) para saber mis sobre estas investigacins.

No Sistema Solar cocense oito planetas que quedan separados por un cinto de asteroides;
dicir, unha zona poboada de multitude de obxectos rochosos, os asteroides.

Planetas interiores
Os planetas interiores do Sistema Solar son os catro planetas mis prximos ao Sol: Mercurio, Venus,
Terra e Marte.
Son planetas pequenos e rochosos que posen unha superficie slida. Teen atmosfera, anda que a de
Mercurio e Marte son moi tenues.
Mercurio e a Terra teen campos magnticos importantes, polo que posen ademais magnetosfera.

14

Mercurio, Venus, Terra e Marte.

Planetas exteriores
Mis al do cinto de asteroides sitanse os catro planetas exteriores do Sistema Solar: Xpiter, Saturno,
Urano e Neptuno.
Son planetas grandes formados fundamentalmente por gases, polo que non posen superficie slida.
Teen importantes atmosferas e campos magnticos que dan lugar a importantes magnetosferas. A pesar
do seu tamao, teen un movemento de rotacin mis rpido que os planetas interiores.
Estes planetas teen moitos satlites e aneis.

Xpiter, Saturno, Urano e Neptuno.

Mis al de Neptuno
O estudo do Sistema Solar mis al de Neptuno complicado debido s grandes distancias que nos
separan desa zona. Porn, sabemos que naquela zona existe un grande nmero de obxectos celestes.
O Cinto de Kuiper unha zona distante con forma de anel que contn obxectos xeados. Recorda que no
cinto de Kuiper localzanse Plutn, Makemake e Haumea.
A Nube de Oort unha zona anda mis afastada que envolve todo o Sistema Solar na que tamn hai
obxectos xeados.
Cando un deses obxectos abandona esas zonas afastadas para adentrarse en zonas mis prximas a ns
no Sistema Solar podmolo observar como un cometa.

15

16

Representacin artstica do Cinto de Kuiper e da Nube de Oort. Compara o tamao destas

zonas co do Sistema Solar que mellor coecemos, interior a Plutn.

Planetas ananos
A diferencia dos planetas, os planetas ananos xiran ao redor do Sol compartindo a sa rbita con outros
corpos celestes. Os mis coecidos son:

Ceres
Sitase dentro do cinto de asteroides; dicir, entre Marte e Xpiter.
Ceres est formado por un ncleo rochoso rodeado por unha grosa capa de xeo. Nesta capa de xeo
acumlase mis auga doce que en toda a Terra.
Neste planeta anano observouse ademais a existencia de auga en forma de vapor de auga (http://www.esa.int/
esl/ESA_in_your_country/Spain/Herschel_descubre_vapor_de_agua_en_el_planeta_enano_Ceres). Pnsase que se orixina por
sublimacin da capa de xeo.

17

Ceres (o mis pequeno), comparado coa Terra e a La.

Plutn

A superficie de Plutn ten manchas

avermelladas.
un planeta anano que se sita mis al da rbita de Neptuno. Est tan afastado do Sol que acada
temperaturas moi baixas.
Est formado por xeo que fle en cordilleiras e brumas. Ten unha superficie de cor avermellada.

Ten unha atmosfera moi tenue, que se conxela e cae sobre a superficie cando se atopa moi afastado do
Sol.
Plutn ten cinco satlites. O mis grande deles chmase Caronte. O tamao de Caronte moi prximo
ao de Plutn. Isto fai que se comporten dun modo especial: ambos van dando voltas ao redor dun punto
situado entre os dous corpos mentres se desprazan ao redor do Sol. Por iso, s veces, refermonos a
Plutn e Caronte como planeta (anano) dobre.

Eris

18

Eris e o seu satlite.

un planeta anano situado mis al da rbita de Neptuno que ten un tamao similar ao de Plutn.
No seu percorrido ao redor do Sol chega a acadar distancias moi afastadas del. Isto fai que se acaden
temperaturas moi baixas.
Crese que un corpo rochoso rodeado por unha capa de xeo. A sa superficie tremendamente
brillante polo que se pensa, ademais, que os gases que forman a sa atmosfera se conxelaron e formaron
unha capa de escarcha sobre a superficie que reflicte a luz.

Outros planetas ananos

Makemake un planeta anano situado mis al da rbita de Neptuno descuberto en 2005. Ao estar tan
afastado do Sol ten temperaturas moi baixas. Non ten atmosfera nin satlites coecidos.

Haumea un planeta anano situado mis al da rbita de Neptuno descuberto en 2003. Crese que est
formado por un interior rochoso recuberto dunha capa de xeo.
Cocenselle dous satlites.

Sabas que...?
Os nosos coecementos sobre o Universo e o Sistema Solar non paran de medrar. Nos
ltimos anos descubrronse novos corpos celestes que os cientficos estn a investigar.
Por exemplo, Sedna un corpo celeste situado mis al de Neptuno, semellante a un
planeta, descuberto en 2003 e que orbita ao redor do Sol. A sa rbita tan ampla que tarda
mis de 11.000 anos en completala. Est moi afastado do Sol polo que a sa temperatura
moi baixa.

Satlites
Os satlites son corpos celestes que orbitan arredor de obxectos diferentes s estrelas, como pode ser un
planeta, un planeta anano ou un asteroide.
Por exemplo, a Terra ten un satlite (a La), mentres que Plutn ten varios.

Corpos menores do Sistema Solar

19

Asteroide (Graspa) (http://es.wikipedia.org/wiki/

%28951%29_Gaspra).
No Sistema Solar hai outros corpos celestes que orbitan arredor do Sol. Destacan:

Asteroides: son corpos rochosos ou metlicos que orbitan en torno ao Sol de menor tamao que
os planetas. Poden ter formas moi diversas. Algns asteroides teen satlites.

A maiora dos asteroides do Sistema Solar sitanse entre Marte e Xpiter, formando o cinto de
asteroides. Dentro deste cinto de asteroides atpase tamn o planeta anano Ceres.

Cometa Hale-Boop

Cometas: son corpos celestes formados por po, xeo e rochas. Xiran arredor do Sol. Cando se
achegan a el o xeo e o po, polo efecto do calor e do vento solar, forman colas caractersticas.

20

Meteoritos: son corpos que acadan a superficie dun planeta ou un satlite ao non desintegrase por
completo mentres atravesan a sa atmosfera. Ao atravesar a atmosfera desprndese unha grande
luminosidade. Chmanse popularmente estrelas fugaces.

Podes repasar algns dos contidos deste apartado vendo este vdeo (http://www.nationalgeographic.es/video/ciencia/
espacio/curso-bsico-sobre-el-sistema-solar).

Sabas que...?
Rosetta unha sonda da Axencia Espacial Europea. A sa misin orbitar ao redor dun
cometa, para comprender a sa composicin e caractersticas. Chegou ao seu cometa
anfitrin en 2014, dez anos despois de ser lanzada.
Os cometas son os obxectos que menos se modificaron desde que se formou o Sistema
Solar, hai uns 4.800 millns de anos, polo que o seu estudo pode ofrecernos datos moi
interesantes.
Por exemplo, grazas a Rosetta, sabemos xa que a auga dos cometas diferente dos
ocanos da Terra. Deste modo descrtase a teora que propoa que a auga da Terra provia
de cometas.
Se queres saber algo mis sobre esta sonda visita esta ligazn (https://gl.wikipedia.org/wiki/Rosetta_
%28sonda_espacial%29).

Actividades

4. Corrixe as opcins que marcaches como falsas na actividade anterior para que sexan correctas.
5. Cal o obxecto mis masivo de todo o Sistema Solar? Describe as sas caractersticas mis
importantes.
6. Indica as diferencias que hai entre:

Un planeta e un planeta anano.

Un planeta e un satlite.

Asteroides, cometas e meteoritos.

7. Fai un debuxo dos cinco planetas ananos mis importantes do Sistema Solar e sinala ao seu lado
algunhas das sas caractersticas mis importantes.
Se o prefires, realiza unha presentacin na que inclas unha imaxe dos planetas e coloca as
caractersticas ao seu lado. Podes empregar programas como Impress ou Prezi.

21

5. Os planetas do Sistema Solar

O Sistema Solar est formado por oito planetas, catro interiores e catro exteriores, que quedan separados
polo cinto de asteroides.
Os planetas interiores son rochosos e estn mis prximos ao Sol (entre o Sol e o cinto de asteroides). Os
exteriores estn mis al do cinto. Son gasosos, mis grandes e teen sistemas de aneis.

Planetas interiores
Mercurio

22

Ocupa a posicin mis prxima ao Sol. o mis pequeno dos planetas.

un planeta rochoso que ten un gran ncleo interior, rodeado polo manto e mis externamente pola codia.
Na sa superficie presenta numerosos crteres producidos por impactos de meteoritos.
Non ten atmosfera significativa pero si campo magntico.
Durante o da acdanse temperaturas moi elevadas, que descenden drasticamente pola noite.
Carece de satlites.

Venus

 o segundo planeta mis prximo ao Sol.

Trtase dun planeta rochoso que ten un ncleo interior, rodeado polo manto e, mis externamente, pola
codia.
Ten unha atmosfera moi densa, formada principalmente por dixido de carbono. Isto fai que Venus tea
un intenso efecto invernadoiro. Por iso as temperaturas neste planeta son sempre moi altas, tanto de da
como de noite; incluso mis que en Mercurio.
Esta densa atmosfera ten outros efectos importantes:

Case non existen impactos de meteoritos na sa superficie porque se desintegran ao atravesala. S

meteoritos moi grandes conseguen cruzar a barreira da atmosfera.

Impide que a superficie do planeta sexa iluminada pola luz do Sol.

Prodcense ventos tempestuosos.

Rota moi lentamente en sentido contrario maiora dos planetas do Sistema Solar. A este fenmeno
coceselle como rotacin retrgrada.
Non ten satlites e o seu campo magntico non significativo.

Terra

23

Ocupa a terceira rbita mis prxima ao Sol.

Ao igual que o resto dos planetas interiores est formada por un ncleo, o manto (superior e inferior) e a
codia.
Ten atmosfera e campo magntico.
Pose unha temperatura media suave que fai que haxa auga en estado lquido.
Ten un satlite, a La.
Caracterzase por ser o nico planeta con vida coecido.

Marte

o cuarto planeta mis prximo ao Sol.

24

 un planeta rochoso que pose un ncleo, manto e codia. A sa superficie na sa maiora de cor
vermella.
Ten unha atmosfera moi tenue e un campo magntico moi dbil.
Nos seus polos ten das manchas brancas que corresponden a casquetes que se forman pola conxelacin
de dixido de carbono.
Pose dous satlites.
Neste planeta localzase o volcn mis grande de todo o Sistema Solar, o Monte Olimpo, cunha altura de
25 quilmetros.
Podes dar un paseo pola superficie de Marte da man do Curiosity (http://safeshare.tv/w/nEmaBYnrqN).

Planetas exteriores

Xpiter

25

o primeiro dos planetas exteriores. Localzase a continuacin do cinto de asteroides.

Trtase do planeta mis grande de todo o Sistema Solar. Ten mis masa que todos os demais planetas
xuntos e ten un volume tan grande que dentro del colleran 1.000 planetas Terra.
Xpiter non ten superficie slida porque est formado por gases, principalmente hidrxeno e helio.
A atmosfera de Xpiter moi complexa. Recocese facilmente por presentar nubes de cores formando
franxas e unha grande mancha vermella que unha enorme tormenta.
En zonas moi profundas da atmosfera, a presin e a temperatura aumentan transformando os gases en
lquidos. Deste modo, baixo a sa densa atmosfera, localzase un enorme ocano, anda que non de
auga como na Terra. En zonas mis profundas podera existir un ncleo slido.
Xpiter destaca tamn por ter un enorme campo magntico.
Est rodeado por un tenue anel de po e pequenas partculas.
Ten multitude de satlites. Destacan, polo seu tamao, catro: Io, Europa, Gamnides e Calisto.

Xpiter ten un perodo de rotacin moi pequeno, tan s 10 horas, por iso o planeta no que os das son
mis breves.
A vida, tal e como a coecemos, non posible en Xpiter, pero pnsase que algn dos seus satlites
podera presentar condicins favorables para ela.

Saturno

26

Localzase a continuacin de Xpiter e, ao igual que Xpiter, ten un perodo de rotacin moi breve. Os das
en Saturno duran un pouco mis de 10 horas.
Est formado por gases de modo que non ten unha superficie slida. Vista desde os espazo, a sa
atmosfera, presenta bandas en tons dourados. Baixo ela hai un ocano formado por hidrxeno lquido e no
interior do planeta existe un ncleo slido.
Ten campo magntico.
Todos os planetas exteriores teen aneis, pero o mis espectacular o deste planeta. Presenta un
enorme sistema de aneis concntricos formados por po, xeo e rochas. tan grande que se pode ver con
instrumentos pticos simples desde a Terra.
Saturno pose varios satlites, o mis grande deles Titn.

Urano

Sitase a continuacin de Saturno.

Est tan afastado do Sol que desde al este vese dun tamao similar a outras estrelas, anda que moito
mis brillante.
Est principalmente formado por gases. A composicin da sa atmosfera fai que o vexamos de cores
azuis.
Baixo a atmosfera hai un lquido formado por materiais xeados, e mis internamente, un ncleo rochoso.
Pose un forte campo magntico.
O movemento de Urano nico no Sistema Solar. Ao igual que Venus, ten unha rotacin retrgrada;
dicir, mvese sobre si mesmo ao revs que o resto dos planetas, de leste a oeste. Pero ademais, o
seu eixo de rotacin est tombado. Isto fai que as estacins en Urano sexan moi diferentes s do resto
dos planetas.
Ten un sistema de aneis e varios satlites. O mis grande Titania.

Neptuno

27

 o planeta mis afastado do Sol. As sas caractersticas son semellantes s de Urano. Ao igual que este,
un mundo xeado. Ten un ncleo interno rochoso rodeado dun fludo de materiais xeados e a atmosfera.
Non pose polo tanto unha superficie slida.
Ten varios satlites. Un deles, Tritn, peculiar, porque se move ao redor do seu planeta anfitrin en
sentido contrario (de leste a oeste) a como o fan o resto dos satlites.
Igual que os demais planetas exteriores ten un sistema de aneis. Tamn un intenso campo magntico.

Sabas que...?
O noso Sistema Solar presenta diferencias con outros sistemas planetarios descubertos nos
ltimos anos. As investigacins apuntan a que Xpiter puido ter un papel fundamental na
formacin do Sistema Solar actual. Durante as primeiras etapas da formacin do Sistema
Solar, Xpiter podera ter destrudo os primeiros planetas terrestres, despois teranse formado
os actuais. Consulta esta noticia (http://www.europapress.es/ciencia/astronomia/noticia-jupiter-asolo-sistema-solarprimitivo-20150324104532.html) para obter mis informacin sobre este suceso.

Actividades
1. Fai un debuxo dos oito planetas do Sistema Solar e sinala algunhas das sas caractersticas mis
importantes.
Se o prefires, realiza unha presentacin na que inclas unha imaxe dos planetas e coloca as
caractersticas ao seu lado. Podes empregar programas como Impress ou Prezi.
2. Da pxina web da NASA (http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/index.html) obtivemos os seguintes datos:

28

Planeta/Planeta
anano

Mercurio

Venus

Terra

Marte

Distancia ao
Sol (millns de
quilmetros)

57,9

108,2

149,6

227.9

Temperatura
media (C)

167

464

15

65

Planeta/
Planeta
anano

Xpiter

Saturno

Urano

Neptuno

Plutn

Distancia ao
Sol (millns de
quilmetros)

778,6

1433,5

2872,5

4495,1

5870,0

Temperatura
media (C)

110

140

195

200

225

Analzaos e contesta:

Cres que a temperatura media dos planetas est relacionada coa distancia ao Sol?

Hai algn dato que non coincide con esta tendencia? Cal? Poderas explicar o motivo?

3. Propn unha hiptese para explicar por que Mercurio ten tantos impactos de meteoritos sobre a sa
superficie.
Serache de axuda repasar antes as caractersticas dos planetas interiores.
4. No sculo XV Galileo Galilei observou por primeira vez Saturno cun telescopio. Viu que era un corpo
esfrico con das protuberancias laterais.
Que cres que o que estaba observando?
5. Para reflexionar. Desde a Terra vemos dous planetas pasar periodicamente por diante do Sol. Cales
cres que son? Por que?
6. Para reflexionar. Imaxina que tes tres fotografas tomadas por sondas espaciais de atardeceres en
diferentes planetas. Unha est tomada desde Mercurio, outra desde Marte e outra desde Neptuno. Como
as diferenciaras?

29

30

6. Para ampliar. O 7 de xaneiro de 1610 Galileo Galilei usou o telescopio para explorar o ceo nocturno.
Viu Xpiter e algo que o sorprendeu: tres puntos brillantes que o acompaaban. Fascinado polo
descubrimento, seguiu observando o planeta e descubriu outro punto mis. Rexistrou a posicin relativa
destes corpos celestes ao longo de varios das.
As conclusins que obtivo destes resultados foron revolucionarias.

Que cres que son eses catro corpos celestes que viu Galileo acompaando a Xpiter?

Por que cres que cambian de posicin con respecto ao planeta?

Por que s veces non vemos os catro corpos celestes?

Cres que esta observacin contradica a teora xeocntrica, vixente naquela poca?

Podes axudarte de 4 blas pequenas (que representen os puntos brillantes) e unha mis grande (Xpiter).
Mveas sobre unha superficie plana e sitate fronte a elas para observalas e comprobar as tas hipteses.

6. Na prctica
O mtodo cientfico
Antes de poernos mans obra importante que coezades o mtodo cientfico, xa que os
investigadores e cientficos non traballan basendose en casualidades ou confiando na sorte.
Os cientficos empregan este mtodo para planificar o seu traballo. Trtase dun conxunto
de procedementos que nos axudan a construr a ciencia. Poden diferenciarse as seguintes
etapas:

Observacin e definicin dun problema a resolver: realzase unha observacin

minuciosa da nosa contorna para identificar un problema especfico a resolver. Unha
vez identificado, analzase con detemento.

Obxectivos e planificacin: mrcanse os obxectivos que se queren acadar cando se

resolva o problema e descrbese un plan, flexible, para alcanzalos.

Rencompilacin e anlise de informacin e probas: explranse diferentes puntos

de vista, ideas anteriores e consltanse fontes de informacin variadas. Analzase,
ordnase e comprbase esta informacin.

Proposicin dunha hiptese: proponse unha hiptese que dea resposta ao problema
inicial tendo en conta o aprendido nos pasos anteriores.

Planificacin e realizacin de experimentos: servirannos para aceptar ou rexeitar

a hiptese proposta. Os experimentos deben de poder repetirse para comprobar que
os resultados obtidos tamn se repiten. Para iso moi importante que todas as sas
fases estean perfectamente definidas.

Anlise de resultados: permite extraer conclusins sobre a veracidade da hiptese

que probamos. Se a aceptamos poderiamos propoer unha nova pregunta e comezar
de novo o proceso para ampliar coecementos. Pola contra, se a hiptese se rexeita,
necesario retroceder. Analzase minuciosamente a informacin obtida para propoer
unha nova hiptese que tamn ter que ser contrastada.

Como podes ver trtase dun mtodo que marca o camio na construcin do coecemento.
Para convertervos en autnticos cientficos teredes que familiarizarvos con el.
Propoermosvos actividades e prcticas ao longo do curso que vos permitirn coecelo
mellor.
Recordade que podedes consultalo sempre que teades dbidas de como organizar o voso
traballo.

A continuacin suxerimos tres actividades prcticas relacionadas cos contidos da unidade.

31

Na prctica

Analizamos un crter de impacto

Cando un meteorito choca contra a superficie dun corpo celeste d lugar a formacins moi
caractersticas: os crteres de impacto. Estes crteres teen unha forma moi caracterstica e
pdense diferenciar claramente dun crter volcnico.
Nesta imaxe, por exemplo, podes observar unha vista area dun crter de impacto situado na
La.

32

Con esta prctica coeceremos mellor como son e como se forman estes crteres. Para iso
propoemos que deseedes un modelo que reproduza a formacin dun crter de impacto.
Os modelos son frecuentemente empregados para comprender, explicar ou predicir o que
acontece na realidade. Basanse nunha analoxa, xa que o modelo permite recrear as
condicins que se dan na realidade para poder extraer conclusins del.
A vosa misin consistir en propoer un modelo que recree un crter de impacto. Listos?
Formade grupos de tres ou catro persoas e seguide os seguintes pasos:
1. Discutide que credes que pode pasar cando un meteorito impacta contra a superficie
dun corpo celeste.
2. Pensade como credes que poderiades reproducir esa situacin a pequena escala.
Tedes que definir os materiais que necesitades e o procedemento a seguir.
3. Elaborade unha redaccin coa vosa proposta.
4. Facede unha posta en comn con todos os grupos. Seleccionade as mellores ideas e
elaborade unha proposta final conxunta.
5. Probade o voso modelo e elaborade unha presentacin que recolla os vosos
resultados. Como mnimo debe contestar estas preguntas:

Que queremos comprobar co noso modelo?

Que materiais usamos?

Que procedemento seguimos?

Que observamos?

Credes que o modelo est ben deseado? dicir, podera pasar na realidade o
mesmo que observastes vs?

A continuacin dmosvos unha pista suxerndovos dous materiais a empregar: bandexas e

faria. Ah! E lembrade que a vosa seguridade fundamental, as que tedes que ter en conta
no deseo do modelo se sera necesario tomar algn tipo de precaucin.

Na prctica

33

Na busca de meteoritos
A maiora dos meteoritos que acadan a superficie do noso planeta teen un tamao moi
pequeno. Caen a diario por toda a superficie da Terra. Estes pequenos meteoritos cocense
co nome de micrometeoritos.
Nesta ocasin propomosvos que intentedes atopar algn destes micrometeoritos. Para iso
debedes saber recoecelos. As sas caractersticas mis destacadas son:

Normalmente son marrns ou negros.

O paso pola atmosfera fai que a sa superficie quede queimada ou derretida.

Os mis pequenos tenden a ser esfricos.

A maiora son atrados polos imns. Son os deste tipo os que intentaremos obter.

Materiais

Un imn

Un caldeiro

Un prato de plstico, preferiblemente branco

Papel de filtro e un embude

Microscopio

Procedemento
Poderiamos atopar meteoritos en calquera lugar da superficie da Terra, pero buscaremos
naqueles lugares nos que mis probable.
Os micrometeoritos poden quedar suspendidos na atmosfera. Cando chove caen arrastrados
pola auga. Ademais a chuvia pode lavar algunhas superficies e arrastrar micrometeoritos cara
a zonas mis baixas. Por iso un lugar no que probable atopalos nos desaugadoiros dos
tellados.

Colocamos un caldeiro, durante varios das de chuvia, baixo o desaugadoiro dun tellado. No
fondo iranse depositando partculas que arrastra a chuvia. Filtramos o contido do caldeiro
valndonos dun embude no que colocamos papel de filtro.
Deixamos secar o contido do papel e pasmolo a un prato de plstico branco. Collemos
un imn, suxeitando o prato cunha man, pasmolo varias veces pola parte inferior. Os
micrometeoritos sern atrados polo imn. Sen separar o imn do prato xrao para que as
partculas que non se adheriron ao imn caian.
Volve poer o prato boca arriba. Se a mostra tia micrometeoritos quedarn no prato.
Observa no microscopio os elementos recuperados para averiguar algn detalle mis.

Que aspecto teen os micrometeoritos?

Na prctica

34

Orientmonos de noite
Unha constelacin unha agrupacin de estrelas que forman unha figura imaxinaria no
ceo nocturno. No pasado a creacin de constelacins permita recoecer as estrelas con
facilidade facilitando a navegacin pola noite ou ben seguir o curso das estacins.
A Estrela Polar visible no Polo Norte sendo na actualidade a mis prxima ao eixe de
rotacin da Terra. Isto fai que a sa ubicacin nos indique onde est o norte xeogrfico e que
pareza que o resto das estrelas xiren ao seu redor.
Nesta ocasin propomosvos que aprendades a localizar a Estrela Polar, e, polo tanto, a
localizar o norte. As constelacins da Osa Menor e a Osa Maior daranvos as claves.
Podemos localizar a Estrela Polar tomando como referencia a constelacin da Osa Menor.
A Osa Menor localzase cara ao norte. Est formada por sete estrelas. A Polar a ltima da
constelacin na cola, a mis brillante de todas.
Como alternativa podemos localizar a Osa Maior. Imaxinamos unha lia que contn s das
estrelas que forman a parte traseira do carro. Sobre esta lia contamos cinco veces a medida
que separa estas das estrelas e obtemos a posicin da estrela que buscamos.

Anmate a coecer e localizar outras constelacins, como Orion, Casiopea, Perseo e moitas
outras. Podes aprender mis sobre elas vendo este vdeo (http://safeshare.tv/w/pKWDAJEBbB). Tamn
che sern tiles o planisferio celeste e algunhas aplicacins mbiles que permiten explorar o
ceo nocturno.

35

7. Ao peche
Que aprendiches?
1. Copia e completa no teu caderno unha tboa como esta para valorar o teu traballo.
Que aprendn sobre o Universo? Sei definir o que
? Coezo a tecnoloxa que podemos empregar
para estudalo? Podo dicir das medidas de
lonxitude usadas frecuentemente en astronoma?

...

Que aprendn sobre as ideas que o ser humano

tivo do Universo en diferentes pocas? Podo
explicar dous dos modelos relevantes? Sei como
se orixinou o Universo?

...

Que aprendn sobre o Sistema Solar? Podo

identificar os seus compoentes e describir as
sas caractersticas mis importantes?

...

2. Organiza as tas ideas completando este esquema.

Avalate
A continuacin, mostrmosche algunhas actividades para avaliarte. Disps de tres intentos para superar
cada actividade.

Reforza

Ampla
1. As antigas civilizacins agrupaban as estrelas en constelacins, formando figuras. Os astrnomos de
pocas anteriores encontraron uha franxa no ceo na que cada mes apareca unha nova constelacin que
denominaron zodiaco. Desde sempre, falouse de doce signos zodiacais pero en realidade son trece.
Le esta noticia (http://www.noticias24.com/tecnologia/noticia/22718/bbc-mundo-sabes-cual-es-tu-signo-zodiacal-probablemente-estasequivocado/)e despois contesta as preguntas.

Cando xorde a idea de signo zodiacal persoal?

Por que varan ao longo do ano as constelacins que vemos na franxa do zodiaco?

Por que hai trece signos do zodiaco e non doce?

Por que cambiaron as datas nas que se observan as constelacins da franxa do zodiaco?

2. Os planetas do Sistema Solar foron bautizados cos nomes de diferentes deuses da mitoloxa grega
e romana. Investiga na biblioteca ou na internet sobre a orixe dos nomes dos planetas e elabora unha
redaccin coa informacin que obteas.

Actividade de sntese
1. A sonda Voyager 1 foi lanzada en 1977 e uns das despois, a sa xemelga, a Voyager 2. Ambas
ofreceron, e seguen a ofrecer, datos valiossimos para comprender mellor o Sistema Solar. Recentemente
unha delas, a Voyager 1, abandonou os dominios do Sol para adentrarse no espacio interestelar. A
Voyager 1 converteuse as no aparello creado polo ser humano mis afastado da Terra hoxe en da.

36

Por que son importantes as sondas espaciais? Temos outros medios que complementen a funcin
das sondas espaciais?

Se a sonda Voyager 1 superou xa a distancia duns 19.000 millns de quilmetros do Sol, esta
distancia maior ou menor que un ano luz? A cantas unidades astronmicas equivale?

Que corpos celestes hai dentro do Sistema Solar que acaba de abandonar a sonda?

Se xa non est no Sistema Solar, en que lugar do Universo se localiza a sonda?

Explica coas tas palabras como se orixinou o Universo segundo a teora mis aceptada.

Se queres aprender un pouco mis sobre Voyager 1 visita esta ligazn (http://www.abc.es/ciencia/20140326/abci-voyagerobjeto-artificial-alejado-201403261318.html).

37

Glosario
Astronoma
Ciencia que estuda o Universo e os elementos que o forman.

Corpo celeste
Cada un dos obxectos extensos que forman parte do Universo.

Forza da gravidade
A materia, formada por tomos, interacta de maneira que se atrae entre si. Canta mis
materia tea un obxecto maior ser esta forza de atraccin. Tamn infle a distancia
que se sitan os obxectos: canto mis cerca estean uns doutros mis se atraern.
A esta forza de atraccin chmaselle forza da gravidade. responsable, por exemplo, de
que unha maz sexa atrada por un obxecto enorme como a Terra, por iso se soltamos
unha maz caer ao chan.

38

Magnetosfera
Rexin ao redor dun planeta na que se percibe a influencia do campo magntico deste.
A magnetosfera pode desviar a maior parte do vento solar, polo que constite un escudo
protector fronte s partculas deste.

Orbitar
Movemento dun corpo ao redor dun corpo celeste debido accin da gravidade. A
traxectoria que se describe durante este movemento denomnase rbita.

Planisferio celeste
Carta na que se representan as estrelas. Est formada por dous discos: un inferior, no
que se debuxan as estrelas, e outro superior, opaco, cunha abertura ovalada. O disco
superior pdese xirar de modo que se mostre s a porcin de ceo visible nun momento
dado.
Autora: Diegorodriguez (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Planisferius.jpg)

Radiacin
Certo tipo de enerxa ou partculas que se propagan a travs do espazo. Existen
diferentes tipos de radiacin, como a luz, os raios X...

Rotacin
Movemento dun corpo sobre si mesmo de forma que vai cambiando de posicin con
respecto ao eixe de rotacin, que se mantn fixo.

Satlite artificial
Nave espacial que se enva ao espazo para orbitar planetas ou satlites. Lanza
informacin que nos resulta de interese para estudar estes corpos celestes. Despois da
sa vida til pode quedar orbitando como lixo espacial.

Sonda espacial
Dispositivo fabricado polo ser humano que se enva a diferentes lugares do Sistema
Solar para estudar os corpos celestes que o forman.

Sublimacin
Proceso mediante o que unha substancia slida pasa directamente a estado gasoso, sen
pasar polo estado lquido.

Translacin
Movemento dun corpo celeste ao redor dunha estrela, no caso do Sistema Solar, o Sol.

Ligazns
Axencia Europea Espacial (ESA) (http://www.esa.int/esaKIDSen/OurUniverse.html)
Novas galaxias (http://www.uniovi.es/-/nuevas-galaxias)
Solar System Scope (http://www.solarsystemscope.com/old/)
'Makemake, o planeta anano diferente' (http://www.abc.es/ciencia/20121121/abcimakemake-planeta-enano-desvela-201211211319.html)

'Atopan un novo planeta anano, o membro mis afastado do Sistema

Solar' (http://www.abc.es/ciencia/20140326/abci-hallan-nuevo-planetaenano-201403261843.html)

Crditos
Netex Knowledge Factory S.L. 2015 (http://www.netexlearning.com/editoriales/)

39

Contidos licenciados para o proxecto e-dixgal.

Todos os dereitos reservados. Non est permitida a reproducin total ou parcial desta
publicacin nin o seu tratamento informtico, nin a transmisin de ningunha forma ou
por calquera medio, xa sexa electrnico, mecnico, por rexistro ou outros medios, sen o
permiso previo e por escrito dos titulares do copyright.
Os titulares non se responsabilizan da persistencia ou da exactitude dos enderezos
URL dos sitios web de terceiros mencionados nesta publicacin, nin garante que estes
contidos se mantean, sexan precisos ou axeitados.
Autora dos contidos: Mara Jess Blanco Vzquez.
Asesora didctica: Susana Vzquez Martnez.
Revisor tcnico: Santiago Montero Vilar.
Primeira edicin: setembro de 2015.

40