I.

FELSEFEYE GR

sophos (filozof) dermi. nk ona gre bilgelik, tam

ve eksiksiz doru yalnz tanrlara yakr. nsan bilgelie ulaamaz, ancak onu sevebilir, sadece ona
ulamaa alr.

FELSEFENN ANLAMI
Bugnk bildiimiz anlamda, felsefeyi ilk olarak ortaya koyann eski Yunanllar olduu kabul edilir.
Byle bir felsefe, Klasik a ya da Antik a ad
verilen, yalnz Yunan ve Roma kltrlerini iine alan
M.. 8. yzylda balayp M.S. 5. yzylda sona eren
bir tarih aralnn rndr. Bundan dolay bu dnemdeki felsefeye Antik Felsefe de denir.

Buna gre philosophia durup dinlenmeden bilgiyi, doruyu arama iidir. Dnme ile olsun deney
ile olsun burada varlmak istenen ey, dorudur,
hakikattir. Felsefe doruya ulamak ister, bunun iin
urar. Eldekileri bu amac bakmndan srekli sorgular, eletiren bir szgeten geirir. Ksaca philosophia bilgiyi bir sevmedir, ona varmak zleyiiyle
yola dme, onu elde etmek iin bir abadr.

Antik adan nce de felsefeye benzer eyler

bulunuyordu. O toplumlarn (Yunan ncesi) bir takm
dini tasarmlar- mythoslar, efsaneleri-, dier taraftan
da bir takm bilgileri vardr. Bu mythoslar, bilinsiz
olarak alan kollektif hayal gcnden domadrlar.
Bunlar gelenekle kuaktan kuaa geerler. Bu bilgilerin kklerinin Tanrda olduuna inanlr, onun iin
bunlara olduu gibi inanlr. Dier bilgiler ise tek tek
kiilerin ya da kuaklarn grglerinden, pratik amalar bakmndan doa zerinde dnmelerinden
kaynaklanmaktadr.

Felsefenin anlamn daha iyi kavrayabilmek

iin felsefenin dier zelliklerine ve ana konularna
gemeden nce bilginin ne olduunu, bilgi trlerinin
aklanmas yararl olacaktr.

1. Bilginin Tanm:
Bilgi, suje ile obje arasndaki ilikiden doan
rne denir. Burada suje= zne, bilen yani insandr.
Obje= nesne ise bilinen yani varlktr. Buna gre
insann, varl tanma, anlama ve bilme abas sonucu ortaya kan rne bilgi denir.

Mythoslarda: Bu evren nereden gelip, nereye

gidiyor:, Bu dnyada insann yeri ve yazgs nedir?
sorularna bir cevap vardr. Bu cevaplar da olduklar
gibi benimsenirler, bunlara hibir kuku duymadan
inanlr, bunlar yalnz inan konusudurlar.

Bilgi elde etme insana zgdr. nsan d varla ynelir, onlardan gelen algy dnme yoluyla
bilgiye dntrr. Dnme insann zihin analnda,
objelerin brakm olduu izler zerinde srdrd
bir etkinliktir.

Ancak yle bir zaman gelir ki, insan bu cevaplarla yetinmez, bu sorular zerine kendisi de dnmee balar. Mythos ile gelenein verdii cevaplarla
yetinmemeye balar. Bilmek, anlamak istediine
kendi aklyla, kendi grgleriyle ulamaya alr.
Pratik bilgiler asndan da durum byledir. Burada
da yle bir an gelir ki, insan bilgilerini ve grglerini
kendi varln ayakta tutmak iin gerekli pratik- teknik
bilgiler iin kullanmakla yetinmez olur. Yalnz bilmek
iin de bilmek ister. Yani sadece salt bilmek peinde
olur. te felsefe byle bir durumda domutur.

nsan zihninde bilginin olumasn salayan

obje ile suje arasndaki ilikiyi kuran balara bilgi
aktleri denir. Balca bilgi aktleri: Alglama akti, dnme akti, anlama akti ve aklama akti.

2. Bilgi Trleri:
Bilgi, aratrann tutumuna, kulland ynteme, konunun niteliine gre deiik adlar alr. Bunlar:
Gndelik bilgi, dini bilgi, teknik bilgi, Sanat bilgisi,
bilimsel bilgi ve felsefi bilgi.

M.. 6. yzylda Yunan kltr, Yunan felsefesi byle bir durumu yaamtr. Bu yzylda Yunanllarda kutsal gelenee bal aklamalar bir kenara
braklarak, tek kiinin kendi aklyla, kendi grgleriyle kurmaa alt bilime dayanmak isteyen tasarmlar retilmeye baland.

a) Gndelik Bilgi (Empirik bilgi)

nsann, gnlk yaamnda karlat problemin zmne ilikin denemelerden, problemin
zmne ilikin birka denemeden genellemelere
ulamas eklinde ortaya kan bilgidir.

te byle bir noktada Thales: Varln ana

maddesi, her eyin kendisinden meydana geldii
varlk (arche) nedir? sorusuna, kendinden nceki
mitolojik, dinsel aklamalardan farkl olarak, yine bu
evrende varolan bir varlkla cevaplad. Thalese gre,
ilk varlk (arche) Sudur.

rnein, kekik suyunun mide arsna iyi geldii, papatya suyunun ksre iyi geldii eklindeki
bilgiler.
zellikleri:

Bugn bizim de kullandmz felsefe kavram,

Yunanca philosophia kelimesinden gelir. philosophia
kelimesi, philia= sevgi, sophia= hikmet, bilgelik anlamna gelir. buna gre philosophia, bilgelii sevme,
bilgelie ulama abas demektir.

zeldir. Kiinin kendi deneyimleri olduu

iin, dier insanlar iin geerli olmayabilir.
Genel geerlii yoktur. Bir durum iin geerli olan, benzer durumlar iin geerli olmayabilir.

Platonun rencilerinden Herakleides Pontikosun sylediine gre philosophia kelimesini ilkin

kullanan Pythagorastr. Pythagoras kendine philo-

Dzensizdir. Belli bir yntem izlenmeden

ulalan bilgilerdir.
1

Doa Bilimleri

b) Dini Bilgi:

Doay ve doada yer alan varlklar, doada

gerekleen olaylar inceleyen bilimlerdir. rnein,
fizik, kimya, astronomi ve biyoloji gibi bilimlerdir.

Tanrnn, insanlara peygamberler araclyla

ve vahiy yoluyla baz emir ve yasaklar bildirmesi
sonucu ortaya kan bilgidir. Dini bilgi, kutsal olanla
bunun karsndaki insann ve evrenin konumunu,
durumunu ve grevini belirleyen bir bilgidir.

Doa bilimleri de genel olarak tmevarm yntemini kullanrlar.

nsan Bilimleri

Dini bilgide Tanrnn bildirdiklerine kesin bir

iman ile inanlr. Dini bilgi kayna bakmndan ilahidir. Dini bilgi eletirilemez ve deitirilemezdir.

nsanla ilgili olaylar, insann deiik ynlerinin

ve insanlarn bir arada yaamalarndan meydana
gelen olaylar inceleyen bilimlerdir. rnein, psikoloji,
sosyoloji, antropoloji, tarih, hukuk vb.

c) Teknik Bilgi:
nsann gnlk yaam kolaylatrmak iin baz
ara, gereler yapmas ile ilgili bilgidir. Teknik bilgide
temel ama yarar salamaktr. ki trl teknik bilgiden
sz edilebilir.

Bilimsel Bilginin zellikleri:

Nesnellik: Bilimsel bilgi bireyden bireye
deimeyip herkes iin ayn olan bilgidir.

Gndelik bilgiye dayal teknik bilgi: nsann, pratik olarak ileri kolaylatrmak amacyla
gndelik deneyimlerine dayal olarak ortaya konan
teknik bilgidir. rnein, tulumba yaplmas, el arabas
yapm gibi.

Evrensellik: Bilim, herhangi bir milletin,

rkn, dinin mal deildir. Her milletten insanlar bilimsel alma yapabilir. rnein, Amerikal bir bilim
adamnn fizik alanndaki bir almasn Japon bir
bilim adam devam ettirebilir.

Bilimsel bilgiye dayal teknik bilgi: Bilimsel bulular, yasalar ya da ilkelerden yararlanlarak
ara gere yaplmasdr. rnein, uak yapm, otomobil yapm, rntgen cihaz yapm vb.

Akla dayal olmas: Bilimsel bilgi insan

aklnn bir rndr. Akl ve mantk ilkelerine uygundur.

d) Sanat Bilgisi:

Merak ve hayret: Bilim, insann evresindeki olaylar veya varlklar merak etmesi ve bunlar
karsnda duyduu hayret sonucu ortaya kmtr.

Sanatnn evresindeki olaylar ya da varlk

karsndaki heyecanlarn, duygulanmlarn sanat
alanlarndan birinde ifade etmesi sonucu ortaya kan
bilgidir.

Birikimli olarak ilerleme: lk bilimsel almalardan gnmze kadar bilimsel bilgiler birikerek
gelmitir. Ancak her defasnda biraz daha ileriye
gtrlerek ilerlemitir.

Sanat bilgisi, zne nesne ilikisinde, zneye

sk skya baldr. Sanat, bilgiyi sadece kendine
zg olarak ortaya koyar. rnein, yeil buday
tarlalar iindeki krmz lalelerin resmini yapan iki
ressamn yorumlamalar, alglar birbirinden farkl
olacaktr.

rnein, ilk astronomi gk sistemi olan Batlamyus sisteminde yer merkezde, gne, ay ve dier
gezegenler onun etrafnda dairesel olarak hareket
ederler. Daha sonra Kopernik yerin merkezde olamayacan, ancak gnein merkezde olabileceini,
yapt almalarla ortaya koymutur. Kepler de
yrngenin dairesel olamayacan; gezeenlerin,
odaklarndan birinde gne bulunan elips yrnge
izdiklerini ortaya koymutur. Bu ekilde astronomi
sistemleri ile ilgili bilgilerde ilerleme olmutur.

e) Bilimsel Bilgi:
Bilimsel yntem ve akl yrtme yoluyla varlklar hakknda edinilen bilgidir. Belli bir alanda younlaan dzenli ve sistemli hale getirilmi bu bilgiler,
eitli bilim dallarn olutururlar.

Burada ilerleme, olaylar hakknda elde edilen

bilginin nesnel gerekliine en uygun hale gelmesidir.

Bilimsel bilgiler, ele aldklar konularna, kullandklar yntemlerine ve amalarna gre gruba
ayrlr: Formel bilimler, doa bilimleri, insan bilimleri.

Olgusallk: Bilimsel bilgi, yarglar dorudan veya dolayl olarak gzlenebilir olaylar dile getirir.

Formel Bilimler

Ayrca bilim olaylar arasndaki neden-sonu

ilikilerini inceleyerek yasalara ulamaya alr.

Konusu duyularla kavranamayan, ancak zihinsel olarak varolduu kabul edilen ilke ve sembollerin
oluturduu bilimlerdir. Bunlar mantk ve matematiktir.

f- Felsefe Bilgisi:
Felsefi dnce yoluyla gelen geer ve kesinlikten uzak, ama nyargsz, iyi temellendirilmi gvenli ve tutarl bilgilerden oluan bilgiye felsefe bilgisi
denir.

Formel bilimler, genel olarak tmdengelim

(dedksiyon) yntemini kullanr.

o) Felsefe bilgisi evrenseldir, nk insan yaantsna giren her ey felsefe konusu olabilir.

3- Felsefe Bilgisinin zellikleri

4- Felsefenin Konular

Felsefenin ve dolaysyla felsefe bilgisinin ne

olduunu daha iyi anlamak iin u zelliklerin bilinmesi uygun olacaktr.

Temelde, felsefenin konularn varlk, bilgi ve

deerler oluturur. Bunun yannda ele alnan problemler ve konulara bal olarak ortaya kan felsefenin alt dallar da vardr. Bunlar;
Bilgi felsefesi
Bilim felsefesi
Varlk felsefesi
Ahlak felsefesi
Siyaset felsefesi
Sanat felsefesi
Din felsefesidir.
- Bilginin ne olduunu, nasl elde edildiini,
deerini, insan aklnn neyi, nasl bilebileceini aratran Bilgi felsefesi felsefenin temel konularndandr.
- Bilim rasyonel bir faaliyet midir? Tmevarm
yntemi temellendirilebilir mi? Bilimlerin kulland
yntemler salam ve kesin yntemler midir? te bu
sorulara cevap bulmaya alan Bilim felsefesidir.
- Varln gerekten var olup olmad, grnlerin tesinde gerek bir varlk alan var mdr?
Varlk ne olarak vardr? trnden problemlerin disiplini Varlk felsefesidir.
- nsan eylemlerinin ahlaksal bakmdan temelleri nedir? nsan eylemlerinde neyin doru, neyin
yanl olduu, evrensel ahlak yasasnn varl, insan
iin en yksek mutluluk neden meydana gelir? nsan
mutlulua nasl eriebilir? trnden problemlerle ilgili
disiplin Ahlak felsefesinin konularn oluturur.
- nsan, insan gruplar iinde yaar. Bu nedenle insan amalarn bir toplum iinde gerekletirebilmek iin, genelin iyiliini gzeten yasalara ve
ynetim biimine ihtiya duyar. te Siyaset felsefesi,
insan davranlarn dorudan etkileyen yasalar,
ynetim biimlerini konu alr. Yasalarn kaynan,
insan iin en iyi ynetim biiminin ne olduunu aratrr.
- Gzellik nedir? Sanatn kayna nedir? Sanat eseri nasl oluur eklindeki sorular konu alan
Sanat felsefesi ya da Estetik felsefenin konularndan
bir bakasdr.
- Tanrnn varl, insann evrendeki yazgs,
ruhun lmszl gibi problemleri alan Din felsefesi
de dier bir temel felsefe konusudur.

a) Felsefe srekli soru sorma faaliyetidir. Felsefe ele ald konular zerine sorular sorar. Srekli
aratrmaya dayanan eletirili bir tutumun sonucu
olarak ortaya kar. Felsefe problemleri bir defa zldler mi felsefe olmaktan kar. Bunlar bilimin
konusu haline gelir. bir filozofun dedii gibi: Felsefe
zlmemi problemlerin disiplinidir.
b) Felsefe bilgi stne bilgi faaliyetidir. Buna
gre felsefe, kendi dndaki bilgi dallarnn ortaya
koyduu verileri de sorgular, eletirir, yorumlar. rnein bilime dayanarak yaplan bilim felsefesi ya da
sanat verilerine dayanarak yaplan sanat felsefesi
gibi.
c) Felsefi bir sistemin doruluu ya da yanll aratrma konusu yaplamaz. Ancak kendi iinde
tutarl olup olmadna, elikili yarglarda bulunup
bulunmadna baklr.
d) Felsefe bilgisi insan, varlk, bilgi ve deer
hakknda oluturulan sistemli ve dzenli bir bilgidir.
Filozof, ele ald konular mantk ilkelerine son derece uygun, dzenli olarak inceler.
e) Felsefe bilgisi ylan, birikimsel bir bilgidir.
Buna gre filozoflarn akl yrtme ile ulat sonular st ste birikerek bir btn oluturur.
f) Felsefe bilgisi akl temel alan bir soruturma ve genel aratrmann sonucu olan bilgidir.
g) Felsefe bilgisi ylan, birikimsel bir bilgidir.
Buna gre filozoflarn akl yrtme ile ulat sonular st ste birikerek bir btn oluturur.
h) Felsefe bilgisi akl temel alan bir soruturma ve genel aratrmann sonucu olan bir bilgidir.
i) Felsefe bilgisi birletirici ve btnletiricidir.
O varl ve yaam bir btn olarak ele alr.

Felsefenin bu konular alara, tarihsel ve toplumsal koullara gre deimi, biri dierlerine gre
ne kmtr. rnein ilk ada varlk felsefesi nem
kazanm, filozoflar doaya ilikin aratrmalar yapm, felsefenin ncelikli problemi varl meydana
getiren ana madde (arche) nedir? sorusu olmutur.
ki yzyl kadar sonra insana ynelinmi, insan ve
toplumla ilgili problemler n plana km ahlak ve
bilgi felsefesi nem kazanm. Yine ortaada arlk
kazanan din felsefesi, rnesanstan sonra akla ve
bilime ynelmi, dolaysyla bilgi felsefesi nem kazanmtr. 19 ve 20. yzyllarda bilimlerdeki olaan
st ilerlemelerle bilim nem kazanm, bilim felsefesi n plana kmtr.

j) Felsefe dier bilimlerde olduu gibi ilerleme

zelliine sahip deildir. Felsefe tarihinde, sonra
gelen filozof, nce gelen dnrleri am, onlarn
zemedii problemleri zme kavuturmu deildir.
k) Felsefe bilgisi, doruluu aka saptanabilen bir bilgi deildir. Felsefe, bir konu hakknda filozofun dncelerini ieren bilgiler eklindedir. Dolaysyla doruluunu ispatlamak gibi bir durum sz konusu deildir.
l) Felsefe bilgisi, filozofun kiiliini yanstan
bilgiler ortaya koyar. Felsefede bilimlerde olduu gibi
objeye bal kalan bir objektiflik yoktur.
m) Filozofun iinde yaad toplumsal koullar onun felsefesini etkiler. Filozof da sosyallemi bir
varlk olarak toplumun zelliklerinden etkilenir.
n) Ayrca filozof iinde yaad toplumu da
etkiler. Filozoflar dnceleriyle toplumsal koullarn
deimesinde de nemli rol oynayabilir.

Fakat btn bunlara ramen, felsefenin bu

dallarndan tanesi tarihsel sre ierisinde, kendilerini felsefenin hi deimeyen dallar olarak gstermitir. Bunlar varlk felsefesi, bilgi felsefesi, ve
ahlak felsefesidir.
3

 sonular, olgulara dayal olarak deil, mantksal

zmlemelere ve akl yrtme yoluna bavurur.
7) Bilimlerde deney yoluyla test edilebilir olan
bir bilgi birikimi gereklemi ve bu birikim pratik
amala teknolojinin douuna yol amtr. Ancak
felsefe, her ne kadar bir bilgi tr olsa da, felsefenin
temelinde yeni bilgi retme abas yoktur.

B. FELSEFENN ETL ALANLARLA LKS

1. Felsefenin Bilimle, Dinle ve Sanatla
likisi
Felsefenin, daha nce zerinde durduumuz
bilgi trleriyle, her zaman yakn ve dorudan bir ilikisi olmutur. zellikle felsefe ile birlikte, din, bilim ve
sanat ayn varlk alann farkl yorumlamann sonucunda ortaya km alanlardr.
Ancak, felsefenin bu alanlarla ilikisi yanl anlalmamal, biri dierine indirgenmemeli, biri dierinden stn grlmemeli ya da biri dierlerinden stte
tutulup, hepsini kapsayc bir alan olarak kabul edilmemelidir. nk bu alanlar birbirlerinden farkllk
gsterir. nsan varl her zaman, ok zengin bir kltrel ve manevi hayata sahip olmutur. te bu alanlarn her biri bu zenginliin ve eitliliin bir rn olarak ortaya kmtr. Felsefenin dier alanlara indirgenemeyecei, onlarla olan ilikisi tek tek ele alnrsa
daha iyi anlalacaktr.

8) Felsefe, insana pratik bir yarar ya da kar

salamak peinde olmayp, daha ok onun bilme,
anlama ve gerei grme arzusunu karlamal, merakn gidermektir. Bilim de ksmen bu abaya hizmet
etse de, daha ok sonular uygulamaya ynelik ve
yarar salamak abasndadr.

b) Felsefe-Din
Felsefe ve din birbirlerinden farkl iki disiplin
olsa da, tarihte yakn ilikiler iinde olmulardr. ncelikle felsefe, zellikle antik ada Yunan dinsel
inanlarnn eletirilmesiyle balamtr. Felsefenin
douu, Yunan mitolojisinin dinsel aklamalarnn
yetersizlii sonucu olmutur. Ortaa da ise felsefe
dine ok yaklamtr. Bu dnemde felsefe, hem
slam dnyasnda, hem de Hristiyanlkta dinsel
inanlar temellendirmek iin kullanlmtr. Bu ekilde
dinin temel kavramlarn inceleyen, dinin ilkelerini
temellendiren ya da eletiren, sorgulayan din felsefesi ortaya kmtr.

a) Felsefe-Bilim

Felsefe ile bilim arasnda her zaman bir iliki

olmutur. Nitekim byk filozoflarn birou ayn
zamanda birer bilim adamdr. Felsefe ile bilim arasndaki iliki gnmzde de devam etmektedir. 20.
yzylda, bu iliki sonucu bilimin yntemlerini, bilimsel
aklamay konu alan bilim felsefesi domutur.

ki ayr disiplin olarak din ve felsefe arasnda

da baz farkllk ve benzerlikler vardr.

Bilim ile felsefe arasndaki bu ilikinin ele

alnmasnda baz benzerlikler ve farkllklar ortaya
kmtr.

Bunlar;
1) Felsefeyle din arasnda yneldikleri ama
bakmndan bir benzerlik vardr. felsefe de din de
varlk ve deer bakmndan en temel olan bulmaya
alr. Hem felsefe hem de din insan ve evreni anlamaya ve aklamaya koyulur.

Bunlar;
1) Felsefeyle bilim her eyden nce birbirlerine ama bakmndan benzerler. Her ikisi de dnyay
daha geni bir anlamda varl aklamaya ve yorumlamaya alr. Ancak bunu yaparken bilim varl
paralara ayrarak inceler. Felsefe ise varl bir btn olarak ele alr.

2) Felsefe ve din arasnda kaynak ve yntem

bakmndan bir farkllk vardr. din kayna bakmndan ilahidir, oysa felsefe insan eseridir. Dinde ifade
edilen dorular, zellikle tek Tanrl dinlerde, insana
vahiy yoluyla ve Tanrnn elileriyle iletilirken felsefe
de dorularn yalnzca akl yoluyla ulalr.

2) Bilim varl bir ynyle ele alr. rnein; fizik varl hareket asndan, biyoloji ise canllk asndan inceler. Felsefe ise varl btnyle, tm
ynleriyle ele alr.

3) Dinin kaynanda Tanr ya da belirli zellikleri olan bir Tanr inanc vardr. bu inan dinde sezgi,
vahiy ya da kutsal kitap yoluyla temellenir. Felsefe ise
sadece insana ve insan aklna dayanr ve akl yrtme ile temellendirilir.

3) Bilim ve felsefe hazr ve eletiri szgecinden geirilmemi bir bilgiyle yetinmeyip, dorular
etkin ve eletirel bir tavrla ve kendi gleriyle bulma
abas gsterir.

4) Dinde eletiriye, temel iddialarn doruluundan kuku duymaya hibir ekilde yer yoktur.
Felsefede tm iddialar akl yoluyla tartlr ve temellendirilir.

4) Felsefe ve bilim, her ikisinde de akl ve

mantk ilkelerine gre, tutarl bir biimde dnmek
esastr.
5) Her ikisinde de ama evreni ve insan yaantsn anlamak ve aklamaktr.
6) Bilim ve felsefe arasnda yntem bakmndan bir farkllk vardr. bilim genel geerlilii bulunan
ve herkese gzlemlenebilir olan olaylardan ve olgulardan hareket eder ve yine olgulara dnerek temellendirmeye alr. Felsefe de bir eit olgu demek
olan insan yaantsndan hareket eder. Ancak ulat-

5) Dinde tm inanlar mutlak olduu halde felsefede mutlak olan hemen hibir nerme yoktur.
nk felsefeyi ortaya karan ey eletirel zihniyettir.
6) Din ile felsefe arasnda ulatklar sonu
bakmndan bir benzerlik vardr. her ikisi de insann
iinde yaad evreni ve insan var oluunu anlama
4

ve aklama arzusunu karlar. Din, insana manevi bir

huzur, felsefe ise zihinsel bakmdan haz verir.

b) Bir konuda farkl dncelerin ortaya k

ve bunlarn bir birini yok edememeleri, insann deimez, mutlak bilgiyi elde edemeyeceinin bir kantdr. nsann bilme gc ile ilgili bir belirlemedir. Bu
bir bakma insann deerlendirilmesidir. Eer insan
kendisini iyi tanrsa yapp etmelerinde daha baarl
olur. Doasna uygun hareket doru olan harekettir.
te felsefe, insana bunu kazandrabilir.

c) Felsefe-Sanat

Felsefe ve sanat, hibir ekilde birbirine indirgenemeyen insan rn alanlardr. Felsefe ve sanat
arasnda da baz farkllklar ve benzerliklerden sz
edilebilir.
Bunlar;

c) Felsefe, insann bir konuda, fanatik, dogmatik olmamas gerekliliini ortaya koyar. Bu da, bir
toplum ierisinde insanca yaamann art olan hogr fikrinin en etken nedenidir. Hogrnn bulunmad yerde taassup vardr. taassup bir fikre veya
inanca kr krne balanmak, bakasna hak tanmamaktr.

1) Felsefe ve sanat arasnda belli bir gereklie ynelmeleri bakmndan bir benzerlik vardr. her
ikisi de doay, insan varln konu alr. Hem felsefe
hem de sanat yneldikleri bu varlk alann yanstr,
ifade eder ve yorumlar.
2) Felsefede, insan yalnzca aklna ve akl yrtme gcne dayanr. Bu akl yrtmenin temelinde
ise kiinin sahip olduu bilgi birimi, kavramlar ve
mantk ilkeleri vardr. Sanat ise, sz konusu yaratc
faaliyetinde ise dorudan doruya duygulara, sanatnn hayal gcne, sembolletirmesine dayanr.
3) Felsefe daha ok insann eletirel tavrn,
dnme yntemlerini gelitirir. Oysa sanat insandaki
gzellik ve beeni duygusunu gelitirir. nk sanatn temelinde gzel olan yakalama ve ifade etme
vardr.

a. Gemiten
Fonksiyonu

Gelecee

Felsefenin

Felsefe, en az iki bin be yz yllk bir faaliyet

olarak uygarlk tarihinde bir hayli etkili olmutur. nsanlarn ve toplumlarn yaamlarnda nemli bir takm
ilevler gerekletirmitir. Felsefenin deerini ve
nemini ortaya koyan bu ilevler u ekilde sralanabilir:

2. Felsefenin Gerei

1) Byk uygarlklar sz konusu olduunda,

felsefe btn bir ortaa boyunca dine ve dini dnceye hizmet etmitir; yani felsefe bir inancn biimlenmesinde ve temellendirilmesinde nemli etkiye
sahip olmutur.

Felsefe, hakknda ok farkl yarglarda bulunulan bir disiplindir. Bazen ona byk deer vererek,
dier bilgilerden stn tutarlar, bazlar ise onu yerin
dibine batrr.
Descartes, Felsefesiz yaamak amadan gz kapal yaamaktr.derken, Necip Fazl Ksakrek,
Felsefe bir uval rk ceviz iinde bulunan salam
bir cevizi el yordam ile bulmaya benzer.diyor.
Katip elebi, Osmanllarn geri kal sebebini
felsefe derslerinin medreselerden kaldrlmasnda
gryor. J.J. Rousseau ise yle diyor: Felsefe nedir? En tannm filozoflarn kitaplarnda nedir? Onlar
dinlerken insan kendini bir Pazar yerinde avaz avaz
baran bir sr madrabaz arasnda sanr. Her biri
bana gelin, bana gelen aldanmaz diye barr durur.
te, hakknda ne sylenirse sylensin felsefe
denen bir disiplin vardr. nk felsefe ile uramak
yani felsefe yapmak insann doasnda vardr. onu
terk etmek mmkn deildir. Bunu Aristoteles yle
ifade eder: Felsefe yapmak m lazm diyorsunuz,
yleyse felsefe yapmak gereklidir. Felsefem yapmamak lazm m diyorsunuz, bunu yapmak iin yine
felsefe yapmak gerekir.
Pascal, bu durumu yle ifade ediyor: Felsefe
ile alay etmek felsefe yapmaktr. Bu, u demektir:
Felsefeden kurtulmak mmkn deildir.

2) Filozoflarn dnceleri byk siyasi oluumlarn ve dnmlerin ortaya knda da etkili

olmutur. rnein; Byk Fransz devrimi ve Bolevik
htilali gibi byk siyasi hareketlerin temelinde filozoflarn grleri vardr.
3) Felsefenin toplumsal dzeydeki bir baka
ilevi de demokrasinin gelimesine ve ileyiine yapt katkda kendini gsterir. Demokrasi en iyi bir
biimde, demokrasiyle ynetilen insanlar eletirel bir
bak asna sahip olduklar zaman yrr. nsanlar,
gerek ve salam akl yrtmeyle iyiyle-kty, bo
ve aldatc szleri birbirinden ayrt edebildiklerinde
gerekleir. te insanlarda bu salam akl yrtmeyi
felsefe ile edinebilir.
4) Bireyin yaamnda da felsefe, nemli ilevler gerekletirebilir. nk felsefe her eyden nce
insann var oluunun anlamla ilgili baz temel sorular ele alr. nsanlar, yaamlarnda zaman zaman
Niin bu dnyadaym?, Yaammn bir amac var
m?, Bir eyi doru ya da yanl klan nedir?, Zihin
bedenden farkl mdr?, lmden sonra insana ne
olur? trnden felsefi sorular sorar. nsann bu sorular zerinde dnmesinde var oluumuzu anlamlandrmak asndan byk yarar vardr. ite bu ilkelerin
sorgulanmalar ve temellendirilmeleri, insann bu
dnyadaki var oluunu anlamlandrabilmesi ve gelitirebilmesi asndan, felsefe nemli bir ileve sahiptir.
Sokratesin dedii gibi: ncelenmemi, sorguya ekilmemi bir yaam, yaanmaya deer deildir.

Bu durumda zorunlu olarak yaplan felsefe insana ne kazandrr? Yalnzca merak gidermek iin
yaplan kuramsal bir bilgi midir? Yakn pratikte bir
geerlii var mdr? te bu sorularn cevab ayn
zamanda felsefenin gereklilii hakknda bize bir bilgi
verir. Buna gre;
a) Felsefenin pratik amac, insanlar felsefi tutum iine sokmaktr. Felsefi tutum, felsefe bilgisinin
benimsenerek filozofa tutum kazanma durumudur.

5) Felsefe, insana bir ok konuda doru ve

ak seik dnebilmeyi retir. Felsefi dncenin
5

yntemleri insana hemen her konuda akl yrtebilmesi iin gerekli temelleri salar.

3) Tanr ve ruhun varlyla ilgili problemler

6) Ayrca felsefe, insana mutluluk ya da haz

verir. Bu durum, insann bir beden kadar bir ruha
sahip olduunu unutmazsak, daha ak hale gelir.
insann ruhsal ihtiyalarnn banda, merakn giderme, renme, evreni ve kendisini anlama, yaamn
anlamlandrma istei vardr. felsefe, ite bu istei
karlayabilir.

Metafiziin kapsam iine yukardaki Tanr

problemine ek olarak bir de ruhun varlyla ilgili problemler girer. Bu problemler ruhun doas, ruhun
bedenle olan ilikisi ve ruhun bedenin ruhun yok
oluundan sonraki yazgs ile ilgili problemlerdir.
Bu problemleri konu alan, ok sayda farkl gre, farkl alardan, ok sayda rnek getirilebilir.
Yani metafiziin kapsam iine giren konular, insan
yakndan ilgilendiren konular olduu iin felsefe tarihinde ok sayda metafizik gre rastlanabilir.

b. Felsefe ve Metafizik
Metafizik terimi, Aristoteles (M.. 384-322)in
Varln nedenlerini ve temel ilkelerini konu alan
kitabna Metafizik (Fizikten sonra gelen) ad verildikten sonra ortaya kmtr. Aristoteles, bu eserinde
genel olarak varln kendisini, evrenin yapsn ve
nihayet Tanr ile ruh konusunu ele alr. Bu yzden
metafizik problemler balk altnda toplanabilir.

BLM SONU

DEERLENDRMELER :

1) Genel olarak varlkla ilgili problemler

Varlkla ilgili problemler sz konusu olduunda
ncelikle aratrlan konu, gerekten var olann ne
olduu konusudur. Buna gre gerekten var olan ey,
materyalistlerin dedii gibi madde cinsinden bir varlk
olabilir. Buna karn idealist filozoflar ise insan zihninden bamsz bir gerekliin var oluunu kabul
etmezler. Onlar, yalnzca ide ya da dncenin gerekten var olduu ne srerler.
2) Evrenin yaps ve oluumu ile ilgili problemler
Bu problemlerle ilgili olarak bak as ya
da yaklamdan sz edilebilir. Bu yaklamlar mekanist, teleolojik ve teolojik evren grlerinden oluur.
Mekanist yaklam: Evrendeki her eyi mekanik nedenlerle nedenselliin bir sonucu olarak
aklar. Mekanizme gre evrenin bir amac yoktur,
burada her ey nedenlerin sonucu olarak ve zorunlulukla ortaya kar.
Teleolojik Yaklam: Evrendeki her eyin belirli bir plana gre ortaya ktn tm varlklarn gerekletirecek bir amalar bulunduunu syler. Bu
bak asna gre, evrende bir dzen vardr ve bu
dzen, bir dzen vericinin varln gerektirir. Nasl ki
gelii gzel ortaya atlm belirli saydaki elik parasndan bir saat meydana gelmezse, tam tersine saatin douu iin o elik paracklarna bir dzen kazandracak saatiye ya da akll insan varlna gerek
duyuluyorsa, evrendeki dzenin nedeni olan dzen
verici varlk olmaldr. Evreni bir amaca gre dzenleyen bu varlk da Tanrdr.
Teolojik Yaklam: Evrenin kendisinin ve evrendeki varlklarn mmkn varlklar olduunu yani
onlarn var olmalar kadar var olmamalarnn da olanakl olduunu syleyen grtr. Bu mmkn varlklarn ancak, varl zorunlu olan yani var olmamas
dnlemeyen Tanr yoluyla aklanabileceini
savunur.
6