Ybe Casteleyn, Jill Marchant & Schnups - Sterker Worden Waar Het Pijn Doet

STERKER
WORDEN
WAAR HEf
PUN IX>ET
VOEL fN DOEBOEK OVER
T'RAUMA
Ybe Casteleyn
Jill Marchant
schnups
tekst
sfeer
illustraties
Voorjou
Ybe Casteleyn. Jill Marchant & schnups 2016

Deze uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2016
Redactie: Miet Vanhassel
Gedichten: www.verhaalgemaak.wordpress.com
STERKER
WORDEN
Vormgeving binnenwerk: www visuality be
WAAR HET
Afwerking deze uitgave: Erik Th (www.erikthedesign.nl), Samsara Uitgeverij
PUN IXJET
Omslagontwerp: www.schnups.eu
.
Drukwerk: Bariet
Dit boek verscheen eerder in eigen beheer.
Copyright oefeningen, theorie en illustraties:

Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 International (CC BY-SA 4.0)
VOEL- fN DOEBOEK OVER

T"RAUMA
www.creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl
je bent vrij om de oefeningen, theorie en illustraties te delen en te bewerken voor alle

doeleinden, Inclusief commercile doeleinden, onder de voorwaarde dat je de auteurs
vermeldt (bv. met een link) en onder de voorwaarde dat je je eigen materiaal dan onder
dezelfde licentie (CC BY-SA 4.0) verspreidt.
ISBN 978-94-91411-48-9/ NUR 777
Behalve oefeningen, theorie en Illustraties mag niets uit deze uitgave gereproduceerd
worden zonder schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv, Herengracht 341, 1016 AZ Amsterdam.
www.samsarabooks.com
info@samsarabooks.com
samsara
Inhoudstabel
Voorwoord
11
Over trauma, hoop en pijn, samen mens-zijn
12
Hoe je dit boek kunt lezen
IS
17
DEEL 1: DE IMPACT VAN TRAUMA

Trauma: psychische pijn
21
zijn handen zijn bevrijd
22
1.1 De tijger in Carlo
22
De tijger
24
De functie van de tijger
25
Trauma: vluchten, vechten, bevriezen
28
De vader van de tijger
29
Trauma en eenzaamheid
31
De tijger ontspant
32
Traumaverwerking, herbeleving en hertraumatisering
34
Oefening: een ander scenario
36
Eye ofthe tiger
39
het zit zo
40
1.2 Lena: il( ben bang dat ik te dik word
40
Eten is het enige wat ons deugd doet
42
Hechting
44
De kinderen zijn de ouders
45
Parentificatie
47
Moeders geschiedenis en vaders belofte
49
Intergenerationeel trauma
52
Oefening: de juiste afstand tussen jou en je ouders
54
B utterflies instead
57
ik ben welkom
112
Woede en Verdriet
58
1.3 De spiegel van Camilla
I14
!sabel: ik wil van mijn woede af
58
De spiegel van Camilla
114
De afscheidsbrief
60
Zelfwaarde en schaamte
116
62
De prins op het witte paard
118
Triggers en flashbacks
Te veel voelen
63
Zelfwaarde, zelfzorg, grenzen
119
Mechanisme z: allergisch voor je eigen gevoelens
65
Camilla- eindelijk
120
Een mysterieuze glimlach
66
De blinde vlek van trauma
121
Vermijdingsgedrag
69
Oefening: ik hou van jou
122
Oefening: een doorlopende brief schrijven
I am light
124
Hope there's someone
73
zacht bij mij
1 27
broos
14
1.4 Elsies kramp
12.8
Ruud: de grote leugen
70
74
De kramp
128
Dromen van later
76
Chronisch trauma
130
Je wereldbeeld onder druk

Wie is er gek?
78
Geen pijn
131
79
Dissociatie
132
Mechanisme
81
Red mij
132
En ik, wat wil ik?
82
Veerkracht
134
Je zelfgevoel kwijt
86
Oefening: een ik zonder trauma
136
3: denken
Oefening: op je eigen stoel zitten
Abouttoday
88
Beautifulflower
138
91
DEEL 2: DE MECHANISMEN VAN TRAUMA
141
kommaar
142
Anna: de leegte in mij
92
De voorrang van het reptielenbrein:

fight, flight, freeze
97
wanneer je een geheim meedraagt
98
2.1 Ramzi: ik ben alles kwijt
98
In het geniep
142
Zeven jaar stilte
143
Taboe maakt trauma sterker

Een dubbel gevoel
144
146
Mechanisme 4: de herhalingsdwang van trauma
147
Bij mij heb je een plek
Trauma ootmijnen
100
Trauma-energie en traumarijd
149
102
Alles kwijt
150
103
Mechanisme 1: instinctief reageren
152
104
Een nieuwe familie
106
Trauma en medemenselijkheid
108
110
Oefening: denken aan een medemens
Refugee
dat je gek wordt
Oefening: ik ben geworden wie ik ben door ...
Loss ofa twin
154
warmbloedig
ISS
156
DEEL 3: GENEZEN VAN TRAUMA

Het traumabrein genezen: calm, center, conneet
209
Oefening: van mezelf naar de ander en terug
161
het daglicht niet
211
Liefdesmomenten
162
3.1 Jij
205
208
Oefening: ik adem in, ik adem uit

Voorzichtig opengaan
214
Walkin' in the sun
217
Annex
167
Signalen
Sleutelscnes
Oefening: je eigen sleutelscne vinden
218
Theoretische intermezzo's
168
Oefening: een still maken van jouw sleutelscne
219
Oefeningen
171
Zelfhulp versus traumatherapie
220
Copyrights liedjesteksten
162
165
ook?
173
vrij
174
3.2 Genezen
174
178
Voelen. Nu. In je lijf

Oefening: vijf minuten in je lijf gaan zitten
180
Opnieuw maar anders
180
Oefening: een nieuwe sleutelscne
183
Oefening: traumatische pijn loslaten
185
Het onzegbare zeggen
185
Oefening: rraumaverwerkingstest
189
krijtgrens
190
3.3 Jij en je grenzen
190
Jezelfgenezen
191
Oefening: je innerlijke kind toespreken
194
Jezelfvrij maken
194
Oefening: rollen afleggen
196
Je eigen weg gaan
196
Oefening: jouw ideale ik als leidraad
198
Vergeven en vergeten?
201
als we ermee kunnen leven
202
3.4 Je
202
ritme, je levenslust
Ritme geneest, ritme verbindt
203
Oefening: wandelmeditatie
204
Stil vanbinnen
222
Dankje
223
Overons
Voorwoord
Van auteur en psychotherapeute Ybe Casteleyn
De verhalen in dit boek zijn gebaseerd op echte verhalen van echte

mensen die hun verhaal ook echt met mij gedeeld hebben. Toch is
elk verhaal slechts een beperkte afspiegeling van wat er allemaal
gezegd en gevoeld werd tijdens de sessies. Lichaamstaal, oog
contact, het soms voorzichtige, soms gedurfde heen-en-weer in
onze gesprekken, het samen zitten, voelen, denken ... is niet in
woorden of witregels te vatten. Bovendien werden omwille van
privacyredenen de namen van deze echte mensen veranderd en
werd aan hun verhaal gesleuteld, soms ten dienste van het verhaal
dat het boekwil vertellen. Om al deze redenen en nogveel meer, wil
ik op deze plaats de personages van het boek bedanken, de mensen
die hun verhaal met me deelden voor het boek geschreven was.
OVER TRAUMA, HOOP EN PIJN, SAMEN MENS-ZIJN

lijkt een taboe te
op therapie,
terwijl het in feite een
Er
In dit boek met verhalen en oefeningen uit mijn psychothera-
piepraktijk staat hoop centraal. De hoop op meer rust, meer
rusten
innerlijke vrede, meer kracht, minder pijn, minder verdriet.
heel menselijk proces
De hoop dat dat mogelijk is. De hoop dat pijn niet alleen tot
is tussen gelijken.
nog meer pijn leidt, maar ook minder kan worden, over kan
gaan, een beetje toch- genoeg om weer graag te leven. De hoop
ook dat wij daarin niet alleen staan, dat wij geholpen kunnen
worden door een medemens, iemand als wijzelf, een gelijke, een
therapeut.
11
Van 'uitje kracht'
Trauma wordt in dit boek gebruikt als een verzamelterm voor al
met wat trauma is, hoe trauma ons tekent en worden zo gelijker
raken door trauma,
die verschrikkelijke psychische wonden die wij kunnen oplopen;
aan elkaar.
wil ik gaan naar
gekwetst door de mensen die het dichtst bij ons staan - onze
'in je kracht'
ouders, partners, vrienden - of door mensen of situaties op
komen.
school, op straat, in onderdrukkende maatschappijen en in
Alles draait rond
oorlogsgebied ... Trauma veroorzaakt pijn ... soms onzegbare
Elk verhaal is ook een casus, een neerslag van een psycho
pijn.
therapietraject. Het kan leermateriaal zijn voor iedereen die
Het is deze traumatische pijn die ik als traumatherapeut steeds
Voor hen die met kinderen werken. Voor mensen die werken in
weer tracht te begrijpen, aan te voelen, mee te voelen - omdat
de sociale sector, voor artsen en collega-therapeuten, voor wie
ik ervan overtuigd ben dat gedeelde pijn weliswaar niet minder,
bij justitie werkt, voor politici en beleidmakers, voor iedereen.
genteresseerd is in trauma en traumaverwerking. Voor ouders.
fundamenteel
zelfrespect.
Alseenleerboek
maar wel draaglijker wordt. Want pijn delen betekent dat je je ver
verhalen worden ondersteund
door heldere theoreti
bindt met elkaar, samen de pijn aanschouwt, samen het gevecht
De
met de pijn aangaat en zo samen mens bent. Voor slachtoffers
sche
van trauma is dit delen, dit samen mens-zijn, cruciaal -omdat
en specifieke termen uit de traumatheorie worden uitgelegd,
intermezzo's:
essentile
informatie,
begrippenkaders
trauma veroorzaakt wordt door het omgekeerde: door onbegrip,
verduidelijkt en koppelen terug naar de casus. De theoretische
emotionele afstand, vervreemding en onmenselijkheid.
intermezzo's - in het rood gekleurd - kunnen ook los van de

verhalen gelezen worden, als een boek in een boek, als op elkaar
Ook veerkracht- ons vermogen om doorheen onze pijn te groei
volgende lessen traumatheorie.
en - is essentieel om van trauma te herstellen. Veerkracht is

aangeboren, we beschikken ervan nature over: wij kunnen terug
Alseenvoelboek
Trauma is iets
vallen op de meest fantastische, soms bizarre mechanismen om

trauma te overleven. Ons overlevingsinstinct bijvoorbeeld, ge
heel lijfelijks.
Elk verhaal eindigt met een oefening voor de lezer - in het
Daarom maak ik er
tuigt van een stille, ingehouden kracht in elk van ons. Maar net
grijs. Een oefening waarin je je kunt verbinden met wat jou
een 'voelboek' van.
zoals pijn te fel om te dragen kan zijn, kan ook onze veerkracht
veerkrachtig maakt, wat jou helpt je eigen traumatische pijn te
Ik wil de lezer
verslappen. Dat is een tweede aspect van mijn werk als thera
overwinnen. Ook in deel drie, dat aan de genezing van trauma
uitnodigen om zelf
is gewijd, vind je oefenmateriaal. De oefeningen zijn zo veilig
beter te voelen.
peut: mensen helpen hun oorspronkelijke kracht terug te vinden.
mogelijk gehouden, maar het blijft erg belangrijk steeds weer

na te gaan of ze helend zijn voor jou en niet hertraumatiserend.
HOE JE DIT BOEK KUNT LEZEN
Als je eigen pijn tijdens het lezen of oefenen groter wordt, als
je angstig, boos of wanhopig wordt, leg het boek dan opzij en
Alseenbundel verhalen
neem de tijd om jezelf te kalmeren. Dat kan best door je op iets

anders te concentreren. Gooi bijvoorbeeld enkele minuten lang
De verhalen in dit boek gaan over mensen zoals jij en ik.
een tennisbal van je ene naar je andere hand. Ook opschrijven
Gekwetste mensen, getraumatiseerde mensen, mensen die
wat je voelt kan helpen. Ten slotte, als je vaker moeite hebt met je
moeite hebben om de draad van hun leven weer op te nemen.
eigen pijn, zoek dan hulp van mens tot mens- niets heelt meer
Meelezen, binnenkijken in hun leven en in hun zielenroerselen,
dan je begrepen voelen.
voedt de menselijkheid in ons. We krijgen als vanzelf voeling
12.
13
DE IMPACT
VAN TRAUMA
TRAUMA: PSYCHISCHE PIJN

Ik gebruik het woord trauma als synoniem voor psychische pijn:
alle kwetsuren, klein of groot, die ons vanbinnen doen ineen
krimpen, alle pijntjes en pijnen die van ons gekwetste mensen,
gekwetste zielen maken.
Er bestaat geen objectieve meetmethode voor trauma. De schei
Het is niet de
ding tussen 'levensbedreigend' of'bedreigend voor de psyche' en
gebeurtenis, maar
'niet bedreigend' is artificieel.
de ervaring die
traumatiseert.
Een strenge straf kan traumatisch zijn. Een vernederende

opmerking ook. Een horrorfilm zien op te jonge leeftijd. Het
Hoe je iets ervaren
een tijd zonder je ouders te moeten stellen. Je eenzaam of on-
hebt, 'hoe dat voor
Door trauma word
Trauma's kunnen ons jarenlang pijn bezorgen, ons onderhuids
begrepen voelen als kind. Diffuse, ongedefinieerde gevoelens
JOU was'- daar
Je iemand die je
en chronisch belasten, ons definitief beschadigen en ons doen
hebben. Verwarring. Angst. Niet geholpen worden. Opgroeien
gaat het om.
vervreemden van de anderen, de maatschappij en de mensheid.
in een gezin waaraan van alles schort. Taboes in de familie.
In het bijzonder heeft trauma, opgelopen in ons gezin van
En van je ouders lang niet zien. Onbelangrijk lijken te zijn voor
herkomst of in onze jeugdjaren, een verwoestende impact op
anderen. Een ongewenst kind zijn. Gepest worden. Bedreigd
ons verdere leven.
worden. Geslagen worden, ook 'slechts' af en toe. Uitgelachen
zelf
Ouders die scheiden en daardoor geen ouders meer kunnen zijn.
niet kent.
Terwijl je dat zelf

niet weet.
Sommige situaties
Deze eerste trauma's liggen immers aan de basis van onze
vragen te veel
algemene stressrespons - onze automatische reactie op nieuw
van ons.
trauma, nieuwe pijn. Ze bepalen mee wat er van onze oor

spronkelijke veerkracht en levenslust overblijft en ze oefenen
Die spanningen
een bepalende invloed uit op ons zelfbeeld. Het zijn deze basis
blijven achter
trauma's die ervoor zorgen dat we onszelf niet leren kennen, in
in ons lichaam en
onszelf verloren lopen, geen richting vinden en niet worden wie
vormen ons.
we willen zijn.
16
TRAUMA
DiEP[
fYCHr"SCHE
WONDE
17
worden op school- door de kinderen, door de schooljuf. Bedrogen

worden in de liefde. Gemanipuleerd worden door mensen die je
vertrouwt. Heel erg ziek worden. Een ongeval hebben. Meer pijn
hebben dan je kunt verdragen. Verhuizen. Iemand die je verlaat,
plots zomaar weg gaat. Iemand die doodgaat. Iemand zien

lijden. Niet kunnen helpen. Je extreem machteloos voelen ...
die
Het zijn allemaal voorbeelden van trauma. Trauma's die even

cht, diep kwetsend en beschadigend kunnen zijn als het meer
bekende trio mishandeling, seksueel misbruik en verwaarlozing.
((
fSYCI1 iSCH TRAVMA
je ttsf
!11 i!itl
besdut..cJ..,J
FYiEK TAVMA
je 1\ be!>r.h&:\e!d
Juist omdat trauma persoonlijk is, intiem, is het belangrijk dat

jij je eigen pijn serieus neemt. Niemand anders dan jijzelf kan
voelen en navoelen wat een bepaalde gebeurtenis met jou heeft
gedaan. Dat je pijn ervaren hebt. Veel pijn. Fysiek of psychisch.
Dat je je extreem angstig, verdrietig,
machteloos of boos gevoeld
hebt. Alleen jij voelt dat.

Ook als je niet weet wat jou precies heeft getraumatiseerd of als
je wat je hebt meegemaakt niet als een trauma zou benoemen,
ook dan kan er sprake zijn van trauma. Want trauma is vaak
onzichtbaar en traumatische pijn wordt vaak gebanaliseerd of
diep weggestopt tot de tijd rijp is om tot traumaverwerking over
te gaan.
18
VOEL-
EN
l>OER.IIiMTE
ZIJN HANDEN ZIJN BEVRIJD
hij was er niet- hij wilde er niet zijn

te verstijfd om te vluchten
hij was alleen, hield zijn eenzame handen stil
zij waren lelijke woorden vele vuisten beukten op hem in
hij is er- hij wil er zijn

overeind gekomen om te blijven
hij is omringd met steun, toont fier zijn klauwen
hij geeft woorden aan zijn pijnlijk gevoel en aan zijn nieuwe vriend:
zijn tijgervader
JM
21
1 .1
Wat earlo's vader echter het meest bezorgt is earlo's interesse

voor tijgers. earlo kan over niets anders praten: over hoe een
tijger leeft, loopt, vecht, zich verdedigt. Hij weet alles van tijgers.
Hij praat over niets anders meer, zoekt naar tijgerprenten en
De tijger in Carlo
Over trauma, overlevingsinstinct, eenzaamheid,
traumaverwerking, herbeleving en hertraumatisering
informatie op het internet en hij kijkt alleen nog naar films met
tijgers. Kung Fu Panda zou hij wel elke dag willen zien. Hij lijkt
door tijgers bezeten en de laatste weken is het nog erger
geworden. Ik ben bang dat ze hem op school raar gaan vinden.
En ik vind het zelf ook raar, al dat tijgergedoe ... zeker sinds Carlo
verteld heeft dat hij zelf ook een beetje een tijger is, omdat er een
tijger in hem woont, in zijn borstkas. Ik weet niet goed hoe ik
hierop moet reageren', zucht de vader, 'en het jaagt me schrik
aan. Is het gewoon overdreven fantasie of is er meer aan de
hand? Hallucinaties, schizofrenie ... ?'
Als ik earlo vraag me iets te vertellen over de tijgers is er
DE TIJGER
THERAPIESESSIE 1
inderdaad geen houden meer aan. Ik word bedolven onder de

tijgerverhalen. 'Het is begonnen met KungFu Panda' zegt Carlo.
'Sinds ik die film gezien heb, woont er een tijger in mij. Twee
k herinner me de eerste keer dat earlo en zijn vader mijn
zelfs, een goede en een slechte, of beter, een zachte en een boze,
praktijk binnenkwamen nog goed. earlo, groot en struis
een vriend-tijger en een vecht-tijger. Ik droom ook elke nacht
voor zijn leeftijd, leek eerder een jongeman van vijftien dan
van n van deze twee tijgers, afwisselend- de ene nacht van
een kind van twaalf. Zijn vader was nog groter, nog steviger
de ene en de andere nacht van de andere. De zachte tijger speelt
-een boom van een vent. Alle twee hielden ze hun rug een beetje
de hoofdrol in een school voor ridderdieren, dieren die ridders
gekromd en het hoofd lichtjes naar beneden - alsof ze zich een
willen worden en de boze tijger de hoofdrol in een school voor
beetje schaamden voor hun grote gestalte en de bedreiging die
monsters. Mijn dromen zijn als afleveringen van een serie: ze
daar voor anderen van uit kan gaan.
lopen door en het is alsof ik dat allemaal mee beleef, want in mijn
dromen ben ik die twee tijgers.'
earlo's vader had aan de telefoon gezegd dat zijn zoons eerste
weken op school niet zo goed verliepen. earlo was na een ont
Carlo is zenuwachtig als hij praat, alsof hij te veel ineens wil
spannen zomervakantie erg angstig geworden. Zo angstig dat hij
vertellen, alsof hij bang is dat ik hem zal onderbreken, hem
wel paranode leek. Het was de vader opgevallen dat Carlo vaak
erover zal doen ophouden. Ik denk bij mezelf: 'Een nerveus
schichtig om zich heen keek als ze ergens anders dan thuis
kind, maar wel nog een kind, geen adolescent.' Hij lijkt een
waren. Alsof hij op zoek was naar de uitgang. Ook nu, hier in de
beetje te zwelgen in zijn zelf gefabriceerde, fantastische verha
praktijk, toen ze binnenkwamen, had hij dat gedaan. Op mijn
len. Niet echt verontrustend, vind ik, omdat hij niet de indruk
vraag aan earlo of dat klopt, krijg ik als antwoord: 'Door de deur,
geeft weg van de wereld te zijn. Hij vertelt, maakt contact. Die
de trap op naar boven en dan links de huisdeur. Ofwel hier direct
mix van realiteit en fictie is erg typisch voor kinderen met een
door het venster- het is groot genoeg voor mij.'
levendige fantasie. Maar waar heeft hij al die tijgers voor nodig?
22
23
Ik vraag het hem en Carlo antwoordt even laconiek als voorheen:
'Daar komt de tijger dus vandaan', opper ik. 'De tijger is Cado's
'Om me te verdedigen natuurlijk, voor als ik niet kan vluchten.'
verdediging.'
'En tegen wie zou je je moeten verdedigen, Carlo?' vraag ik. 'Op
school. Als ze me zouden pesten - dan heb ik de tijger nodig.
Een nieuwe school, een nieuwe kans ... In zijn oude school was
Om me te beschermen, om me niet, nooit meer te laten doen,
Carlo slachtoffer. Dankzij het ontstaan van 'de tijger in hem' kan
om onoverwinnelijk te zijn.' 'Is het al eens gebeurd? Hebben ze
Carlo nu misschien zijn angst overwinnen en zich verdedigen.
je al proberen pesten?' vraag ik. 'Ja,' zegt hij, 'een enkele keer, de
tweede dag. Maar de tijger in mij is boos geworden, zo boos dat
Carlo is getraumatiseerd: hij heeft jarenlang angst gehad, is
ik in het oor van die jongen heb gegromd dat hij zich koest moest
steeds weer aangevallen, psychisch en fysiek mishandeld. Heel
houden, dat er anders iets vreselijks met hem zou gebeuren, dat
lang heeft hij zich enkel slachtoffer gevoeld en is hij niet in staat
ik hem tegen de muur zou knallen en in zijn buik zou stampen.'
geweest het geweld te doen stoppen. Maar zijn kersvers bond
'En,' vraag ik, 'heeft het geholpen?' 'Ja', zegt Carlo triomfantelijk.
genootschap met de tijger biedt uitzicht op verandering van dit
'Niemand heeft nog iets lelijks tegen me gezegd. Ze willen liever
patroon. Mogelijk is hij deze keer, dankzij de tijger in hem, wel
mijn vriend zijn. En dat is eigenlijk ook wat ik wil', voegt hij er
in staat zich te verdedigen.
aan toe. 'En als dat zo is, dan wordt de vecht-tijger stil. En dan
word ik de vriend-tijger.'
TRAUMA: VLUCHTEN, VECHTEN, BEVRIEZEN

DE FUNCTIE VAN DE TIJGER
THERAPIESESSIE ZEN 3
Een trauma is een diepe psychische wond.
Op mijn vraag of Carlo vroeger al gepest werd, neemt zijn vader
is om te verdragen, als een gebeurtenis aanvoelt als een
het woord. Carlo luistert, de ogen naar de grond gericht, met
aanslag op ons leven, op ons 'zijn', ons 'zelf.
Een trauma ontstaat als een gebeurtenis te moeilijk, te pijnlijk
gebalde vuisten.
Die aanslag op ons leven, op ons 'zelf kan zowel fysiek als
earlo's vader vertelt dat zijn zoon de drie laatste jaren van de
psychisch zijn. In beide gevallen neemt de angst om ten onder
lagere school erg gepest werd. Heel erg. Er ging zo goed als geen
te gaan, niet meer te bestaan, bezit van ons. We verliezen ofwel
dag voorbij waarop Carlo niet vernederd, uitgemaakt, buiten
onze fysieke kracht (letterlijk: ons leven) ofwel onze innerlijke
gesloten, geduwd, getrapt of geslagen werd. Hij is zelfs een keer
kracht, onze levensenergie en houden (figuurlijk) op met leven.
met een gebroken neus thuis gekomen. En toch werd er niet

ingegrepen. Doordat de pester de zoon van de directeur was,
Onze reactie op trauma is instinctief.
omdat earlo's ouders niet doorhadden hoe erg het eigenlijk was,
doordat Carlo zelf er thuis niet over sprak. Cado's vader beseft
We kunnen niet meer denken, een reactie bedenken of kiezen
pas sinds kort hoe erg het moet geweest zijn - sinds de moeder
hoe we zullen reageren. We zijn overgeleverd aan iets diep van
van een vriendje van Carlo hem gevraagd heeft mee te stappen in
binnen, aan ons oerinstinct, onze oerreflexen.
een gerechtelijke procedure, omdat haar zoon gepest wordt door

diezelfde jongen.
2.5
We doen dan wat ons overlevingsinstlnct ons op dat moment

ingeeft: vluchten of vechten.
VLVCHTEN
VECHTt-M
Zo was Carlo bevroren op de lagere school, want hij was weerloos

tegen de pesterijen. Hij onderging om te overleven - dat is wat zijn
instinct hem drie jaar lang ingaf. Nu, in een nieuwe school en op
Als vluchten of vechten niet mogelijk zijn, bevriezen we, zijn we

gevangen in machteloosheid.
de drempel van de adolescentie, voelt Carlo zich sterker worden.

Zijn levensenergie komt terug. earlo's kansen lijken te keren en de
bevroren, opgekropte overlevingsenergie komt vrij in de vorm van
Angst die niet om te zetten is in actie, zorgt voor een impasse
een bijna niet te houden tijger.
in ons overlevingssysteem. Niet kunnen vluchten of vechten

confronteert ons met onze dood, onze vernietiging. De angst
verliest haar functie: zij kan ons niet meer redden, niet meer
earlo's vader zucht opgelucht na deze uitleg. Hij begrijpt nu
richting overleven stuwen. Onze overlevingsenergie verstart,
beter wat er met zijn zoon gebeurt, wat de tijger voor hem
bevriest, wordt opgeslokt.
betekent. Ook Carlo geeft aan opgelucht te zijn. Op die manier

over de tijger praten, helpt hem minder bang te zijn van de
We proberen niet meer te vluchten en voelen geen vecht
tijgerkracht in hem. Het stelt hem gerust te weten dat de tijger
lust meer. Een extreme machteloosheid maakt zich van ons
een deel van hem is, dat hij hem als het ware uitgevonden heeft,
meester. We worden gevoelloos, futloos, levenloos. Alsof we
als een soort vriend.
de dood proberen voor te zijn door ons af te snijden van het

leven.
Omdat Carlo er nog steeds met gebalde vuisten bijzit, vraag ik

hem of hij en de tijger soms met elkaar spreken. 'Ja,' zegt hij, 'de
tijger fluistert mij vanalles in en soms vraag ik hem ook om raad.'
Getraumatiseerd zijn
'Probeer eens ofje ook omgekeerd-van jou naar de tijger- kunt
Getraumatiseerd zijn betekent gevangen zitten in een over
spreken en raad geven. Kijk eens of je hem kunt zeggen dat er
levingsmodus: vastzitten in chronische vlucht- of vechtreacties,
op dit moment geen gevaar is, dat hij mag ontspannen. Zeg
of lang na het eigenlijke trauma nog bevroren zijn.
hem dat "pesten" en "over pesten spreken" niet hetzelfde is. Je

kunt zelfs proberen hem te laten voelen dat het veilig is nu, door
bijvoorbeeld rustig en diep adem te halen, alsof je door de tijger
heen ademt.'
2.6
2.7
Ik stuur earlo met deze opdracht naar huis: elke dag met de
tijger spreken, hem uitleggen welke situaties wel of niet bedrei
gend zijn en hem rustig krijgen door langzaam en diep in en uit
te ademen.
Geen wonder dat de vader moeite had om gepast te reageren op

earlo's pestverhalen: zijn ouders hebben hem niet getoond hoe
hij zijn zoon in bescherming had kunnen nemen, integendeel.
Hij heeft geleerd pesterijen te minimaliseren, er geen aandacht
aan te schenken, om alles zelf en alleen op te lossen. Het is erg
moeilijk de pijn van je kind te herkennen als je eenzelfde soort
DE VADER VAN DE TIJGER

THERAPIESESSIE 4
pijn bij jezelf niet mag zien.

earlo heeft met open mond zitten luisteren. Af en toe is hij
earlo's vader vindt dat earlo rustiger is en al wat minder over

tijgers praat. earlo zelf meldt dat de vecht-tijger er sinds vorige
week niet meer is, dat hij verdwenen is uit zijn leven en zijn
dromen. Dat alleen de vriend-tijger nog in hem woont. En dat hij
het leuk vindt dat de tijger naar hem luistert, van hem is, en niet
omgekeerd. earlo voelt zich duidelijk sterker, heeft meer con
trole over wat er binnen in hem speelt.
earlo is nu voor de vierde keer hier, en voor de vierde keer samen
met zijn vader. Dat is niet toevallig: earlo's moeder gaat op
tussengekomen met: Wat!? Jij werd ook gepest!? Nee maar,

jij praat ook met jezelf? Ik kan het niet geloven ... als jij kwaad
wordt, is dat ook een soort van tijger?' De herkenning is groot,
ik kan voelen hoe veel dichter vader en zoon bij elkaar komen
te staan, hoe ze ook van binnen op elkaar beginnen te lijken en
hoe de zoon zich hierdoor gezien en gesteund voelt. Ik zie earlo
denken: 'Hij is als ik, ik ben als hij- ik ben niet langer alleen!'
TRAUMA EN EENZAAMHEID
dezelfde dag en hetzelfde uur met de zus van earlo naar de logo
pedist. Op het eerste zicht lijkt dit ouderlijke opdelen van de zorg
Als trauma eenzaam maakt ...
voor zoon en dochter dus een puur praktische reden te hebben.

Maar dat is niet helemaal waar. In de familiale geschiedenis
Een trauma is als een aanslag op ons bestaan. Na een trauma
haken verschillende thema's en gebeurtenissen in elkaar.
lijkt ons bestaansrecht beschadigd. Als ons leed niet gezien

wordt, ons trauma niet herkend en erkend wordt, lijkt ons
earlo's vader is in zijn jeugdjaren eveneens het slachtoffer van
bestaansrecht nog meer aangetast, nog twijfelachtiger.
pesterijen geweest. Alleen, in zijn tijd werd daar geen aandacht

aan besteed. Ouders mengden zich niet in wat er op school
De pijn van het trauma wordt eens zo erg als je er alleen voor
gebeurde en kinderen werden verondersteld zich zelf te kunnen
staat, als je het zonder invoelende getuige moet stellen, als je
verdedigen- het schoolplein als leerschool voor het leven. earlo's
bij n1emand je verhaal kan doen of geen gepaste zorg krijgt.
vader zegt dat hij sindsdien, als hij het moeilijk heeft, met zich
Traumatische pijn alleen moeten dragen maakt eenzaam -
zelf in gesprek gaat. Zo ongeveer zoals earlo met zijn tijger,
existentieel eenzaam - alsof je helemaal alleen op de wereld
maar hij noemt het geen tijger. Het is een deel van hem, een
bent.
stem binnenin die ervoor kan zorgen dat hij rustig blijft, niet
ontploft, niet te boos wordt. Ook in earlo's vader blijkt een soort
van tijger te wonen.
2.8
De vader van Carlo heeft door zijn verhaal te doen, door zichzelf
bloot te geven, door te tonen dat hij zichzelf in Carlo herkende, zijn
zoon verlost van dit gevoel van eenzaamheid. Carlo en de tijger
hebben een medestander gevonden: de vader.
2.9
DE TIJGER ONTSPANT
THERAPIESESSIE 5
Met earlo gaat het echt beter. Hij is rustiger. Hij hoeft niet meer
preventief naar vluchtwegen te zoeken. Thuis is de sfeer er flink
op verbeterd: de bezorgdheid van de ouders is sterk verminderd
'rJ..
en ook earlo's angst om op school gepest te worden is kleiner

geworden.
'En hoe gaat het met je, Carlo?' vraag ik. 'Als je aan vroeger denkt,
aan wat er gebeurd is, aan het pesten zelf?' Mijn zin is nog niet
koud of earlo verkrampt helemaal. Zijn gezicht trekt samen, zijn
TRAUMA
ENEAiS TENT'ILt
EENzAAMHEiD
(,AAN
VAAK
>AM[N
hoofd valt naar beneden, zijn schouders klappen naar binnen en

de vuisten zijn er weer. Ik denk aan de kleine jongen die earlo
was, aan de klappen, de schoppen, de gebroken neus - zoveel
pijn. Ik kijk de vader aan en vraag: 'Waarom ... Hoe komt het dat
jullie niets gedaan hebben? Zelfs niet toen earlo's neus gebroken
was?'
De vader slikt en zegt dat hij zelf niet goed weet hoe alles zo ver
is kunnen komen. Dat hij er toen niet zo bij stil stond. Dat daar
eigenlijk ook geen tijd voor was. Omdat earlo's zusje in precies
diezelfde jaren ziek is geweest. Kanker. Oneindig veel zieken
huis
bezoeken,
vele
uren
heen-en-weergeloop,
financile
kopzorgen ook. earlo was in die periode meer bij zijn groot
ouders dan thuis. En de gebroken neus, datwas ook toen. Tegen
dat earlo's ouders weer thuis waren, lag earlo al verzorgd in
bed te slapen. Over wat er met earlo's neus gebeurd was, is
nauwelijks gesproken.
earlo's zus is ondertussen genezen verklaard, maar kampt nog
steeds met de gevolgen. Haar mama heeft nog altijd een fulltime
baan aan de controlebezoeken met haar dochter. Dat is de reden
dat earlo hier met zijn vader zit en niet met beide ouders.
De ziekte van earlo's zusje heeft zijn vader en moeder ten tijde
van de pesterijen helemaal in beslag genomen. Daardoor heeft
30
31
earlo niet de aandacht en zorg gekregen die hij eigenlijk nodig
Om trauma te verwerken en ten slotte los te la
had. Meer nog, de afwezigheid van zijn ouders heeft er mee voor
ten, moeten we het veilig kunnen herbeleven.
gezorgd dat earlo overgeleverd was aan de pesterijen, onbe
Dat wil zeggen: aan het trauma kunnen denken,
schermd en moederziel alleen. Het feit dat zijn zusje ziek was,
het bespreekbaar maken, ermee bezig zijn zon
levensgevaarlijk ziek, heeft er ook toe bijgedragen datearlo niet
der erin te verdwijnen. We moeten de angst van
meer aandrong bij zijn ouders, niet heeft laten weten hoe slecht
toen kunnen voelen, en tegelijk stevig veran
het eigenlijk met hem ging. earlo heeft de pesterijen ondergaan
kerd in het nu blijven staan.
als een grote jongen die zich sterk moest houden, net zoals zijn
zusje de kanker, en zijn ouders hun angst om een kind te
Omdat Carlo bevriest als we over de pesterijen van
verliezen.
vroeger praten - zijn gezicht en schouders ver
'Het spijt me, earlo', fluistert de vader plots. 'Het spijt me zo.
voor zich uit - zoek ik naar een veilige manier om
Het was verkeerd. We hebben gefaald, mama en ik. We hebben
over het trauma te spreken.
krampen, hij maakt vuisten en staart wezenloos
het niet gezien. En we hadden het moeten zien. Ik vind het zo

erg, het spijt me echt.' earlo's vader weent. Hij weet, hij voelt dat
hij zijn zoon tekort heeft gedaan, dat hij het anders had moeten
aanpakken. earlo zelf zit er suf en wezenloos bij.
'Doe het opnieuw. Hier, nu' zeg ik tegen de vader. 'Toon hoe het
had moeten lopen toen. Hoe je wel voor earlo had kunnen op
komen, wat je wel had kunnen doen, wat je had gedaan indien je
toen had geweten wat je nu weet.' Stuntelig beginnend, geeft de
TRAUMAVERWERKING, HERBELEVING EN
HERTRAUMATISERING
vader zijn zoon enkele tips. Maar dan komt het eruit ... Hij be
schrijft hoe hij de klas binnenstormt, naar earlo knipoogt, en
dan de schooljuf en de directrice de mantel uitveegt. Hij eist dat
Trau ma zit in je lijf.
het met dat pesten gedaan moet zijn, dat hij niet wil dat zijn
zoon nog met n vinger wordt aangeraakt, want dat er anders
Als we in aanraking komen met ons trauma,
wat zal zwaaien! Het zal hun beste dag niet zijn, ook niet die van
door er bijvoorbeeld aan te denken of erover
de pester! earlo's vader laat zich helemaal gaan, als een top
te spreken, vertonen we opnieuw de vlucht- of
acteur, echt. earlo kijkt eerst vol verbazing toe, dan krult hij zijn
vechtreacties van toen, of bevriezen we weer.
lippen, er komen lichtjes in zijn ogen, hij begint te lachen en ten
Zonder traumaverwerking hervallen we als het
Wat een stel, denk ik, vader en zoon, wat een heerlijk samenspel
slotte mee te juichen. Hij roept: 'Ja! Ja! Zo! Geef ze ervan langs!'
ware in meer of mindere mate in de overlevings
... en wat een ontlading! De vader gaat weer zitten, grinnikt en
reactie die bij het trauma hoort. Aan het trauma
zegt: 'Zo, Carlo, nu heb je mijn tijger gezien!' earlo knikt, nog
denken doet ons immers de angst weer voelen,
steeds opgewonden, zucht dan blij en laat zich in de bank vallen,
alsof we herbeleven wat er is gebeurd. Een her
armen en benen gespreid, helemaal open en ontspannen.
beleving is enkel heilzaam als we er niet 'in vallen',
32
want dan spreken we van hertraumat1sering: het
Aan earlo's lichaamstaal kan ik zien dat op die manier over het
opnieuw beleven van het trauma, een herhaling
trauma praten, alsof het anders en beter is gelopen, hem deugd
van de pijn.
doet. Ik vraag hem elke avond in bed terug te denken aan ons
33
toneelspel, vooral aan het juichende einde. Aan zijn vader geef ik
de opdracht een keer per dag tegen zijn zoon te zeggen dat hij er
niet langer alleen voor staat. Dat hij, zijn papa, terug is.
OEFENING: EEN ANDER SCENARIO

Heb je, net als Carlo, iets moeilijks meegemaakt als kind?
Werd je ook gepest,
onrechtvaardig be ha ndeld aan je lot

,
overgelaten?
Om deze herinnering en de traumatische wonde die daarmee
verbonden is te verzachten, is
h et heilzaam een scenario te be
denken waarin deze gebeurtenis anders gelopen zou zijn- een

alternatief verleden waarin de pijn minder zou zijn geweest.
Ga rustig zitten en adem enkele keren diep in en uit. Ga dan in
gedachten terug in de tijd, naar de tijd toen je nog een kind was
en kies een herinnering- een moeilijk moment uitje kindertijd.
Sta niet stil bij de pijn, maar tracht een ander tafereel te
bedenken, een met een betere uitkomst.
Wat had je toen nodig?
Wat zou jou toen goed hebben gedaan?
Wie of wat had jou kunnen helpen?
Hoe zou het dan verder gegaan zijn?
Maak een betere, 'nieuwe' herinnering. Sta vervolgens stil bij
deze nieuwe herinnering, dit andere scenano, en voel de

opluchting die hiermee gepaard gaat. Voel hoezeer je dat
deugd doet- in je hoofd, hart en lijf.
34
VOEL-
EN
DOE R.lliM TE:
EYE OF THE TIGER
I t's the eye of the tiger,
it's the thrill of the fight

Rising up to the challenge of our rival
And rhe last known survivor
stalks his prey in the night
Risin' up, back on the street

Did my time, rook my chances
Went the distance, now l'm back on my feet
And he's warehing us all with the eye of the tiger

The eye of the tiger
Just a man and his will to survive

So many times, it happens too fast
You trade your passion for glory
Don't lose your grip on the dreams of the past
You must fight just to keep them alive
I t's the eye of the tiger,

And the last known survivor
And he's warehing us all with the eye of the tiger
Face to face, out in the heat
Hangin' tough, stayin' hungry
They stad< the odds, still we take to the street
For the kill with the skill to survive
lt's the eye ofthe tiger,
SURVIVOR- EYE OF THE TIGER

UIT HET ALBUM 'EYE OF THE TIG ER'

And the last known survivor
And he's warehing us all with rhe eye of the tiger
Risin' up, straight to the top
Had the guts, gor the glory
Went the distance, now l'm not gonna stop
Just a man and his will to survive
36
37
HETZITZO
het zit zo: mama's pijn zit in een diepe ravijn
ze heeft er zo veel ingegooid

om de pijn toe te stoppen
ze heeft er eten ingegooid
klappen
hardewoorden
haarwerk
en elke keer 'jaja,
alles goed, haha'
het puilt uit
dat ravijn
van pijn
het
barst
open
]M
39
1 .2
We praten over de oorzaak van hun overtollige kilo's: ongezon

de voedingsgewoonten, van huis uit meegekregen langs beide
kanten. Frieten en hamburgers, verschillende keren per week
gedurende jaren. Elke dag chips, snoep en frisdrank ... Dat ze
Lena: il< ben bang dat il<

te dil< word
Over hechting, basisveiligheid, basisvertrouwen,
parentificatie en intergenerationeel trauma
er vandaag zo gezond en stralend uitzien komt doordat ze twee

jaar geleden het roer drastisch hebben omgegooid. De moeder
onderging een maagverkleining en met hulp van een ditist
zijn ze van de ene dag op de andere overgeschakeld op een
gezondere voedingsstijL Ze zijn allemaal afgevallen, dat wel,
maar te dik zijn ze nog steeds en eten doen ze nog altijd even
graag. De moeder zegt: 'Eigenlijk is eten onze enige hobby. Het
enige wat we echt graag samen doen, het enige wat ons deugd
doet.'
Als ik vraag waar dit naar hun gevoel vandaan komt, zitten
vader en moeder ineens stijf op hun stoel. Geen antwoord. Ze
ETEN IS HET ENIGE WAT ONS GOED DOET
ontwijken mijn vragende blik. Lena heeft het moeilijk, ze schuift
THERAPIESESSIE 1
heen en weer, haar ogen zoeken de mijne. 'Er is meer .. .' zegt
ena (15) en haar ouders zijn naar mij doorverwezen door

een collega. Lena is bang dat ze te dik wordt. Ze heeft ge
probeerd te vermageren door drie weken lang elke dag
de middagmaaltijd op school over te slaan, maar is daar
door enkele keren flauw gevallen. Dat heeft argwaan gewekt bij
zowel de school als haar ouders en zo is haar geheim uitgeko
men. Lena's bezorgdheid 'Ik ben bang dat ik te dik word' heeft
wellicht familiale wortels. Het is namelijk zo dat iedereen in haar
familie- vader, moeder, de twee zussen, alle vier de grootouders
en zo goed als alle ooms en tantes gewichtsproblemen hebben.
Iedereen dus, behalve Lena zelf.
Lena en haar ouders zijn mooie mensen. Het is waar dat moeder
en vader te zwaar zijn, maar op de een of andere manier valt dat
amper op ... omdat ze stralen, open en opgewekt zijn. Ze zien er
ze stil. 'Mijn ouders hebben problemen. Met elkaar.' Ze kijkt

schichtig naar haar moeder, alsof ze om haar goedkeuring vraagt
om verder te praten. De moeder knikt. Lena praat voorzichtig
verder: 'Mijn ouders maken elke dag ruzie. Felle ruzie. Roepen
en tieren. Zo luid dat de hele buurt het hoort en mijn zussen en
ik samen in bed onder de dekens kruipen.'
Lena's ouders geven nog steeds geen kik. Ik draai me helemaal
naar Lena toe en knik haar bemoedigend toe. Ze vertelt verder.
'Vroeger was het nog erger. Dan werd er ook geslagen. Mijn
mama kan zich soms niet inhouden als ze boos is ... Maar dat is
nu gedaan. Gelukkig. Ze slaat ons niet meer. En ook papa niet.'
'Jullie?' vraag ik. 'Ja,' zegt Lena, 'ons, vroeger, toen we klein
waren. Veel. Nu niet meer.' Ik slik, kijk naar de ouders. Ze zien er
erg verdrietig uit. En dan weer naar Lena. Ik slik nogmaals. Dit
heb ik niet zien aankomen.
gelukkig uit. Ze praten makkelijk en lachen veel. We hebben een

gemoedelijk contact.
40
41
en hechting
HECHTING
Trauma
Kmderen hechten zich aan hun ouders, onvoorwaardelijk, van

af dag n van hun bestaan. Dat is een noodzaak: ze hebben
hun ouders nodig om te overleven en om zich optimaal te
Verlig gehechte kinderen die een trauma oplopen, vinden
ontwikkelen.
steun en hulp bij hun ouders. Ze hebben een thuis, een plek
waar ze hun pijn kunnen ventileren, waar ze op adem kunnen
komen, waar ze getroost en verzorgd worden. Dat zijn ideale
omstandigheden om een opgelopen trauma te verwerken.
Voor de kwaliteit van de hechting, de band tussen ouders en

kinderen, is - meer nog dan liefde - veiligheid van belang.
Onveilig gehechte kinderen die een trauma oplopen, onder
Kinderen hebben veilige, dat wil zeggen voorspelbare en zorg
vinden weinig steun thuis. Ze kunnen niet bij hun ouders
zame ouders nodig. Ouders op wie je kunt rekenen. Ouders
terecht zoals het hoort. Ze staan er vaak alleen voor. Of zoeken
die je beschermen tegen gevaar. Ouders die aanvoelen wat je
steun bij elkaar. Of bij iemand in de omgeving- een oma, een
nodig hebt om te groeien en daar op inspelen. Ouders die je
schooljuf, de buurvrouw ... In die omstandigheden een trauma
fysieke, emotionele en intellectuele ontwikkeling stimuleren en
verwerken is al veel moeilijker.
ondersteunen. Veilige ouders.
Onveilig gehechte kinderen die door hun eigen

ouders getraumatiseerd worden, hebben niets.
Geen steun, geen hulp en ook geen veilige plek,
want hun thuis zelf is gevaarlijk en bedreigend.
Het eigenlijke trauma, de mishandeling, en het
gemis aan zorg vallen samen, ze zijn onlosmakelijk
verbonden met elkaar. In zo'n context is trauma
verwerking onmogelijk.
BASi5vEr:: Tl! 0 VWf.N

iN ijE"I LEVEN
Het is geen toeval dat Lena en haar ouders nu pas in

therapie komen. Doordat de ouders al een hele tijd
gestopt zijn met hun kinderen te mishandelen komt er
Veilig gehecht zijn zorgt voor een gevoel van basisvertrouwen
veiligheid binnen het gezin, aan een veilige plek voor de
mensen ok zijn en dat je zelf ok bent.
kinderen.
Onveilig gehecht zijn, onveilige ouders hebben, zorgt voor een
bE
ruimte vrij. Misschien kan er gewerkt worden aan
m het leven: het vertrouwen dat de wereld ok is, dat andere
gevoel van wantrouwen ten opzichte van de wereld, andere
ltiftTP..DIIWEN
TEc-.1 Op;ti(}(Tf 'VIttv
'Goh; zeg ik tegen Lena en haar ouders, 'wat een gelaagd verhaal.
mensen en onszelf. Diep vanbinnen zijn we angstig, boos en
Eten is dus het enige wat jullie deugd doet en wat jullie graag
op onze hoede.
samen doen. En daaronder zit zoveel verdriet en oude pij n ... Ze

zeggen vaak dat dik zijn als een deken is, als een beschermende
laag om je binnenste heen. Dat eten de leegte binnenin vult, de
leegte die werd achtergelaten door het gevoel verraden te zijn
42.
43
WE:Il.fJ
.
.P
door wie je vertrouwt ... Ook lachen en luchtig doen dient soms
Lena sluit zich hierbij aan. 'Het is echt hopeloos', zucht ze. We
dat doel: om de hete brij heen praten, van de pijn wegblijven.'
hebben echt al alles geprobeerd. Gesprekken als deze hebben we

thuis ook al gehad. Mama en papa beloven steeds weer het
Lena en haar ouders knikken instemmend. Ik zeg dat ik graag
anders te doen, maar ze blijven doorgaan. Ze haten elkaar, denk
samen met hen- wil uitzoeken of we een andere hobby kunnen
ik. Of scheiden zou helpen? Ik denk het niet. Ook dan zouden ze
vinden, andere manieren om het goed te hebben met elkaar. Dat
elke keer als ze elkaar zien weer ruziemaken. Over geld, over ons,
ze in korte tijd al heel veel zelf veranderd hebben: gezonder eten,
over vroeger. Het is echt niet te doen. Ik word er depressief van.'
niet meer slaan, om hulp vragen ... Wie weet wat we daar nog aan
toe kunnen voegen? En dat het goed zou zijn om ook de zussen
Ik sta versteld van de energie die de kinderen steken in het op
van Lena mee te brengen naar de volgende therapiesessie.
lossen van de problemen van hun ouders. Drie kwartier lang

doen ze elk op hun manier hun best om een uitweg te vinden, om
oplossingen aan te reiken. Over wat al die ruzies met hen doen,
DE KINDEREN ZIJN DE OUDERS

THERAPIESESSIE Z
hoe elk van hen onder de thuissituatie lijdt, daarover wordt

amper gesproken. In dit gezin staat niet de pijn van de kinderen,
maar het leed van de ouders centraal.
Het tweede gesprek, met de hele familie, begint met een vragen
ronde 'Voor wie is wat belangrijk op dit moment?' Vader en
'Het is de omgekeerde wereld bij jullie', zeg ik. 'De ouders zijn de
moeder zitten er stilletjes bij, ze weten het niet goed.
kinderen. Alle drie doen jullie heel erg je best om te begrijpen wat
er gebeurt en om jullie ouders te leren hoe ze met hun boosheid
De jongste dochter (7) heeft minder moeite met mijn vraag. Ze
moeten omgaan. Jullie denken daarover na, stellen van alles voor,
somt, snel als een trein, een hele reeks tips op die haar ouders
vragen je afhoe het verder moet ... En jullie ouders, die luisteren
zouden kunnen helpen hun ruzies te beslechten: 'Gewoon alles
stil ... Alsof jullie de ouders zijn en jullie vader en moeder de
vergeten, de hele rimram van vroeger, en als je toch weer boos
kinderen die niet kunnen stoppen met ruziemaken.'
wordt alles doorslikken en aan iets anders denken, opschrijven

wat je wilt zeggen in plaats van te roepen, of roepen als wij er
niet zijn, of tot tien tellen voor je iets zegt, of diep ademhalen
PARENTIFICATJE
tot je rustig bent en weer gewoon kunt spreken in plaats van te

roepen.'
Als kinderen voor hun ouders zorgen ...
De oudste dochter (17) komt tussen en zegt: 'Dat hebben we toch
Kinderen zorgen voor hun ouders. Spontaan, uit liefde. Ze
al allemaal heel vaak voorgesteld.' Ze kijkt naar mij en voegt daar
willen aan het welzijn van hun ouders bijdragen. Dat kan op
op ferme toon aan toe: 'Mijn ouders kunnen niet stoppen. Ze
velerlei manieren: door te gehoorzamen, door je ouders een
willen wel, maar het lukt hen niet. Zelfs niet als ze hun best doen.
plezier te doen, te helpen in het huishouden, door je best te
Ik denk dat ze beter uit elkaar zouden gaan. Al ben ik daar ook
doen op school.
bang voor ... Wie weet beginnen ze ons dan weer te slaan ... als ze
hun woede niet meer op elkaar kunnen afreageren.'
Als het helpen verder gaat, te ver gaat, als kinderen meer
voor hun ouders zorgen dan omgekeerd, dan is er sprake van
parentificatie. De kinderen worden ouders, moeten groter,
44
45
.i .
volwassener, rijper zijn dan voor hun leeftijd goed is, wijzer
en haar zussen hun plaats als kind kunnen innemen ... het lijkt niet
dan hun eigen ouders.
langer onmogelijk.
In gezinnen waar vader of moeder niet in hun kracht staan, zijn

de kinderen vaak geparentificeerd. Ze trachten op die manier
tegemoet te komen aan de noden van hun ouders, proberen
DE KitJOEF-EN
z.tJ DE OVI>EIIS
We sluiten deze sessie af met een tweede rondvraag: geef in n

of twee zinnen aan hoe je je nu voelt.
hun ouders gelukkiger te maken en hun pijn te verzachten.
De vader: 'Ik huil vaak. Ik voel me machteloos, verdrietig en
Trauma en parentificatie
alleen.'
De moeder: 'Ik ben kwaad, heel erg kwaad
Als voor je ouders zorgen een kwestie van overleven is ...
op mijn man. Ik
weet niet of dat ooit nog over gaat.'
Getraumatiseerde kinderen sluiten zich af van hun eigen ge
De oudste dochter: 'Ik ben boos op mijn ouders en ontgoocheld.
voelens en nemen de ouderrol over. Om te overleven is het
Waarom kunnen ze elkaar niet vergeven?'
immers belangrijk het eigen leed niet te voelen. ln plaats daar

van richten zij hun aandacht op hun ouders.
De focus op onze ouders helpt ons om bijkomend trauma te
vermijden. Meegaan in het verhaal van onze ouders, leren den
ken en voelen als zij, helpt ons te doen wat veilig is.
Bovendien voedt de focus op onze ouders onze hoop op een
betere toekomst. Als wij onze ouders helpen, worden zij
misschien op een dag weer echte ouders, veilige ouders - en
dan kunnen wij weer kind zijn, en misschien zelfs onze eigen
trauma's verwerken.
Bij Lena en haar zussen zijn al deze factoren aanwezig. Zij heb
ben zichzelf opzij gezet om te overleven. Zeker ten tijde van de
mishandelingen was dit een absolute noodzaak. Zij hebben daar
Lena: 'Ik voel me depressief en ik ben moe. Ik wil er niet meer

mee bezig zijn, er niet meer aan denken.'
Voor de jongste dochter is het allemaal te veel, ze snikt en roept
naar de tafel: 'Ik wil dat het verandert! Ik wil dat mijn mama
mijn papa en ons allemaal graag ziet!'
Ik kijk de ouders aan en vraag of ze volgende keer zonder de
kinderen willen komen. Zij moeten aan het werk: hun ouder
schap opnemen, in hun kracht komen te staan, een gezondere
manier vinden om met elkaar om te gaan en met de pijn die ze
elkaar blijkbaar hebben aangedaan. Dat is nodig om de kinderen
te ontlasten en om zelf meer vrede te vinden, gelukkiger te zijn.
Misschien kan ik hen op weg helpen.
door meer voeling met hun ouders' leed dan met hun eigen pijn.
Zij hopen ook nog steeds dat het met en tussen hun ouders weer
MOEDERS GESCHIEDENIS EN VADERS BELOFTE
goed komt - een hoop die gevoed wordt door de ingrijpende
THERAPIESESSIE 3 EN 4
veranderingen van de laatste twee jaar. Hun ouders hebben

getoond dat ze tot meer en beter in staat zijn: ze schotelen hun
kinderen gezonde voeding voor en vooral, ze slaan hun kinderen
niet meer! Veilige ouders, een veilige thws, een thuis waarin Lena
De moeder vertelt wat haar zo woedend maakt op haar man.

'Toen we achttien jaar geleden trouwden,' zegt ze, 'heb ik hem
gevraagd mij een ding te beloven: dat hij mij nooit zou slaan.
47
Nog geen drie maanden heeft hij zijn belofte kunnen houden!
niet meer sla, voel ik me klein, onbelangrijk, niet goed genoeg.
Sindsdien was roepen, tieren en slaan in ons gezin de norm.
Want hoe vaak ik ook zeg dat het me spijt, dat het verkeerd was,
Vijftien jaar lang ... boos zijn op elkaar en op de kinderen. Drie
dat ik zou willen dat het niet gebeurd was, die eerste keer,acht
jaar geleden is er dan plots iets geknapt in mij. Na de zoveelste
tien jaar geleden ... het haalt niets uit voor haar. Ze blijft boos.'
ruzie, het zoveelste handgemeen, begon ik te huilen en te

krijsen. Ik ben hysterisch de straat op gelopen. Van de uitput
ting, denk ik, de uitputtingsslag die wij al zoveel jaren leveren.
INTERGENERATIONEEL TRAUMA
De dokter heeft moeten komen, ik heb een kalmeermiddel

gekregen en daarna kon ik niet meer slaan - noch mijn man,
Als trauma doorgegeven wordt ...
noch mijn kinderen. Ik heb maanden helemaal uitgeteld op de

bank gelegen. Moe, opgebrand. Stilletjes aan ging het weer beter
Het komt vaak voor dat onverwerkt trauma verschillende
met me. En toen is het roepen en tieren weer begonnen ... Maar
generaties belast. De diepe pijn van psychisch trauma laat
het slaan dus niet. Ik kan het niet meer.'
sporen na: in onze ogen, in ons hart, in onze maniervan voelen
'Waarom moest jouw man je eigenlijk beloven dat hij je nooit
ren. Het is onmoge lijk deze sporen te verstoppen voor onze
zou slaan?' vraag ik. 'Omdat ik daarom getrouwd ben, om geen
kinderen. Als wij lijden, lijden zij met ons mee.
en denken, in ons wereldbeeld en onze omgang met ande
slaag meer te krijgen- ik heb er als kind genoeg gehad. Van mijn
moeder. Elke dag, steeds als mijn vader niet in de buurt was,
Als baby al nemen we de zielenpijn van onze ouders waar. We
sloeg mijn moeder mij en mijn zus. Ze was ziek in haar hoofd.
zien hoe ze naar ons kijken, hoe ze ons en elkaar omhelzen. We
Toen ik zes was heeft ze zelfmoord willen plegen en ons willen
voelen aan wat ze uitstralen. Als kind weten we welke thema's
meenemen. Het is niet gelukt. Zij leeft nog, en wij ook. Maar ik
taboe Zijn, moeilijk liggen of felle emoties oproepen in onze
heb haar sindsdien niet meer gezien. Na wat er gebeurd is zijn
familie. De manier waarop onze ouders denken, hoe ze zich
mijn ouders gescheiden en zijn mijn zus en ik bij onze vader
voelen en vooral hoe ze zich gedragen is uitermate bepalend
opgegroeid.'
voor ons: we nemen veel van hen over en zetten ons soms te
gen hen af. Hoe het ook zij, tijdens onze jeugd bepalen zij ons
'Hoe komt het dat jij je belofte niet hebt kunnen houden?' vraag
referentiekader- maken wij deel uit van hun wereld en zij van
ik aan haar man. 'Ik weet het niet', antwoordt hij. 'Ik kon het alle
de onze.
maal niet aan. Mijn vrouw, de kinderen, het werk. Ik heb soms te
weinig karakter. Ik kom uit een gezin waar nooit iemand iets zei.
Er werd bij ons niet gesproken, over niets, al zeker niet over wat
moeilijk was. Ik denk dat ik daardoor niet overweg kan met mijn
vrouw. Mijn vrouw is een felle, te vurig voor mij. Ze praat almaar
door, weet op alles een antwoord, wordt ook vlug boos. Als we
ruzie hebben provoceert ze me en roept zo lang lelijke dingen
tegen me tot ik denk: nu moet het gedaan zijn, nu moet het stil
zijn, nu moet ze stoppen ... Slaan helpt om haar te doen stoppen.
Slaan was een manier om mijn frustratie niet meer te voelen, het
was het enige dat mij terug het gevoel gaf mee te tellen. Nu ik
48
49
Hoe onze ouders, grootouders en andere familieleden met

trauma omgaan - of zij hun trauma's al dan niet verwerkt
hebben- oefent een grote invloed uit op de hechtingspatronen
in de familie. Trauma, parentificatie en het intergenerationeel
'symproomkind' noemen: haar symptoom, haar angst om dik te

worden, lijkt als enig doel te hebben gehad bijkomende hulp in te
roepen, steun te zoeken voor zichzelf en voor haar ouders. Toch
zal ik tijdens de therapie met de ouders ook regelmatig Lena en
doorgeven van trauma gaan vaak hand in hand.
haar zussen uitnodigen, voor een stand van zaken en om verder

na te gaan wat hen kan helpen, wat zij nodig hebben om hun
Zo ook bij de ouders van Lena. Lena's moeder is zelf een geslagen,
traumatische jeugdjaren te kunnen verteren.
door haar eigen moeder bijna vermoord kind. Lena's vader is op

geen enkele manier voorbereid om met de traumatische pijn van
zijn vrouw om te gaan. Allebei zijn ze onmachtig. Ze zijn overgele
verd aan strategien die ze zelf van thuis meekregen - niets zeggen,
eroverheen praten of roepen, doen alsof het er niet is, en als de
pijn niet meer te houden is ... slaan.
Ik leg uit dat precies dat de inzet is van onze gesprekken: uit
zoeken of ze andere strategien kunnen leren, kijken of ze hun
traumatische pijn op een andere manier kunnen delen dan
door te herhalen wat hen werd voorgedaan en aangedaan. Als
de ouders van Lena Ieren hun traumatische pijn te scheiden
van hun automatische reactie erop, als ze dus hun overlevings
strategien kunnen herbekijken, dan kunnen ze misschien een
nieuw voorbeeld zijn voor hun kinderen. Dan kan het doorgeven
van trauma aan de volgende generatie stoppen. Dan kunnen ze
hun kinderen helpen in plaats van andersom.
Lena's ouders willen het proberen. We leggen datum en uur van
de volgende gesprekken met zijn drien vast. Ze krijgen een
eerste opdracht mee naar huis: elke dag twee keer vijf minuten
de tijd nemen om met elkaar te praten over wat hen vanbinnen
bezighoudt. Elk vijf minuten spreken zonder dat de ander
onderbreekt, want die mag alleen luisteren. Ik zeg erbij dat deze
oefening dient om te leren elkaar te laten bestaan. Vijf minuten
respect voor elkaar. De eerste rustpunten in hun relatie, als
eilandjes in een woelige zee.
De oorspronkelijke hulpvraag- Lena afhelpen van haar angst
om te dik te worden- is van geen tel meer, zo blijkt. Lena heeft
het er niet meer over. Ze is wellicht wat we in het jargon een
50
51
OEFENING: DE JUISTE AFSTAND TUSSEN JOU EN

JE OUDERS
Heb je het gevoel dat je als kind je ouders hebt moeten
troosten en ondersteunen? Of dat, zoals in Lena's familie het
geval is, trauma dat op je ouders weegt ook jou heeft belast?
Dan zal de volgende oefening je wellicht goed doen.
Ga stil op een stoel zitten, sluit je ogen en adem enkele keren
rustig diep in en uit. Stel je vervolgens voor dat je voor je
ouders staat en naar ze kijkt. Hoe voelt dat voor jou? Ben je
bang, verdrietig, boos?
Ga in gedachten enkele stappen achteruit. Observeer jezelf
opnieuw. Ben je al wat rustiger? Ga nog verder achteruit, zodat
je ouders verder weg lijken te staan, hun beeld kleiner wordt.
je kunt het beeld ook vager maken, door bijvoorbeeld alleen in
grijstinten te denken of het in te kaderen als een foto.
Observeer jezelf opnieuw. Adem je rustig? Klopt je hart niet te
snel? Ben je helder in je hoofd? Is je verdriet, angst of boosheid
gezakt?
Deze oefening leert jou naar je ouders kijken zonder je klein en
kwetsbaar te voelen. Zo werk je aan herstel van je eigen kracht
en verminder je de impact van oude, traumatische pijn.
Herhaal de oefening tot Je ouders op een juiste, gezonde
afstand staan voor jou.
52
VOEL-
EN
DOER.IIiTE
BUITERFLIES INSTEAD
I loek the door and loek my head
And dream of butterflies ins tead

The beauty of their colared wings
The trees, the grass and pretty things
lmagination fills the void of my existence
Daddy says 'I love you girl, it's not your fault
Your mom and me don't get along'
I know he's lying, I know there's no such thing as
lnexplicable I hear, forget, this world in bed

And suddenly the sun comes up
That's when my pets all come alive
They cheer me up and teil me
Everything's alright
Stuffed animals are always right
My favorite song, my favorite show
I wonder if they even know
Or if they care or if they even notice

I am standing there
I want my pets to come alive
And cheer me up and tell me
K'S CHOICE- BUTTERFLIES INSTEAD

UIT HET ALBUM 'COCOON CRASH'
Alright
54
55
IK BEN WELKOM
je kunt anders naar jezelfkijken dan jou is aangeleerd
(stilte)
heet jezelfwelkom
( lange stilte)
'ik ben welkom', zegt ze
JM
57
1 .3
eens laten zitten. Camilla vindt dat het nu welletjes geweest is,
de mannenmiserie. Ze wil van haar slechte zelfbeeld af, omdat
het daardoor is dat ze steeds weer een ander nodig heeft om
gelukkig te zijn en tevreden met zichzelf. Als een man haar zegt
dat ze mooi en begerenswaardig is, gelooft ze dat. Als ze in de
De spiegel van Camilla
spiegel kijkt ... niet.
Over trauma, schaamte en zelfwaarde, zelfzorg,

grenzen, de blinde vlek van trauma, nieuwe inzichten,
hoop en zelfvertrouwen
puistjes, onzuiverheden, vlekjes en kleurverschillen. Elke dag
In de spiegel ziet ze in haar gezicht alleen oneffenheden,

is ze urenlang bezig in de badkamer met peelings, maskers,
scrubben, puistjes uitknijpen, krabben ... En dan, na het schoon
maken, moet er een nieuw gezicht op - dat is de laag make-up.
Daaromheen wordt dan het haar gedrapeerd. En vervolgens de
mooie kleren.
'Wat voel je als je in de spiegel kijkt, voor je aan het opknapwerk
DE SPIEGEL VAN CAMILLA

THERAPIESESSIE 1 TOT 4
amilla is een lange, smalle vrouw. Tot in de puntjes ver

zorgd: geen lok haar ligt scheef, haar kleren komen uit
de betere boetiek - witte tinten, glanzende pareltjes,
kant en ruches. Ballerina's aan haar voeten. Ze oogt
romantisch - maar ook een beetje stijf. Ze is opgemaakt. Haar

gezicht ligt verscholen onder een dikke laag make-up. Ik heb
moeite om haar natuurlijke trekken te onderscheiden. Ik zie
alleen een paspop, een perfect plaatje.
Camilla zegt dat ze aan haar zelfbeeld wil werken. Ze vindt
zichzelf lelijk - alles aan haarzelf En dom. En naef, vooral
naar mannen toe. Ze heeft er twee huwelijken en verschillende
relaties met verkeerde mannen opzitten. 'Ik loop steeds weer in
dezelfde val', zegt ze. 'Van zodra iemand "ik hou van je" zegt, is
er bij mij geen houden meer aan. Dan verlies ik mijn verstand
en doe ik alles, werkelijk alles voor die man. Ik verlies mijn hart,
mijn geld, mijn waardigheid. Keer op keer. En ik kom altijd
bedrogen uit. Profiteurs, smeerlappen of mooie praatjesmakers
begint?' vraag ik. Camilla kijkt me aan en zegt: 'Schaamte. Ik

voel schaamte. Ik voel me vuil, vettig en vies. Zo vies dat zelfs het
hardste schrobben niet helpt. Soms schuur ik te lang en te hard
over mijn gezicht ... tot het bloedt. Ook met de rest van mijn lijf
doe ik dat. Ik wil mooier zijn dan de lelijkheid die ik vanbinnen
voel en in de spiegel zie. Ik ben beschaamd over wie ik ben.'
Zolang ze zich kan herinneren, schaamt Camilla zich over zich
zelf. Als kind verstopte ze zich in haar kamer of achter in de tuin,
bang om wie dan ook onder ogen te komen. Vooral haar moeder.
Camilla's moeder keek niet om naar haar dochter. Toen ze ge
boren werd, heeft haar moeder haar een enkele blik gegund en
vervolgens tegen haar man gezegd: 'Het is een meisje. Pech
gehad. Een meisje wil ik niet. Je mag haar hebben.' Camilla's
vader heeft zo goed mogelijk voor haar gezorgd - een beetje in
het geniep, na zijn werkdag, als moeder niet keek of met haar
broers bezig was. Toen Camilla zes was, stierf haar vader aan
kanker. Sindsdien staat Camilla er helemaal alleen voor. Nog
steeds hoort ze er niet bij. Op zondagse familiebijeenkomsten
wordt ze niet uitgenodigd. Haar verjaardagen en Kerstmis viert
ze alleen.
zijn het.' Onlangs heeft Camilla's zoveelste vriend haar weer
58
59
7H FWAADE- Fl\. c;c HAA
7E
'T
Trauma er schaamt
,
" ) t
r t

r f' ,
., lt'
1 r
1'1r ,
Ln
r lf w
'Tl
f'(? (
, /f
-:LFIJAADE
i_s i\AN bt f>ORE
c1 ,
C1
f'
\,.
wd
rr .. J 4-
zP f,...,c
rl.,ok
r.
zr'W
rN
E<t>
E'
r1
d
l.c r
11 ' h ) (
11 tr Um tl ,E f
.,dl n Cv
..J
1 h
C .,, Ir ,
1 r"
kir JE>rt>r vf'll f'

L
c1
Lf' f
{' f
H c
cc
n U l Zf
fw rJt
r 1 1t .. ( , r v
L..'1
I '1
fNP
J(
t1
$CHAAM TF i
li ANGf LLU< 0
hO
,,,
Camilla's ingebakken gevoel van schaamte verklaart waarom ze

zichzelf zo pijnigt voor de spiegel, waarom ze aan automutilatie
doet. Uitknijpen en krabben tot het bloedt ... het leidt af en lucht
op. Zulke pijn is immers concreet en oppervlakkig en bijgevolg
makkelijker te verdragen dan de pijn van het levenslang af
gewezen worden en het verlies aan eigenwaarde dat daarmee
gepaard gaar. Camilla's drang om haar gezicht te schrobben
staat symbool voor haar diepe verlangen om verlost te worden
van de schaamte en een nieuwe 'ik' te vinden onder haar
gekwetste huid.
'Het is moeilijk om van jezelf te houden als niemand je dat ooit
heeft voorgedaan', zeg ik tegen Camilla. We weten soms wel
dat we onszelf graag zouden moeten zien, maar dat wil nog niet
zeggen dat we die eigenliefde ook echt kunnen voelen. Daar
moeten we dus eerst naar op zoek: naar wat er van jou, van je
eigenliefde overblijft- de plek in jou waar je innerlijke kracht en
schoonheid huizen.'
Zes maanden, vijftien sessies lang, draaien onze gesprekken

rond deze tweespalt, rond dit angstige zoeken naar liefde. Hoe
kan Camilla tegelijk de angst onder controle houden, de relatie
een kans geven en nagaan of haar nieuwe liefde te vertrouwen
is? Soms heb ik de indruk dat CamiUa de parallellen met haar
jeugd kan zien, dat ze begrijpt wat er nu met haar gebeurt en
daar bewust naar handelt. Andere keren lijkt het alsof Camilla
luistert en spreekt zonder er echt re zijn, alsof ze verdwaald is
in zichzelf.
Uiteindelijk blijkt ook deze coup de foudre een slag in de lucht ...
nog maar eens. Camilla stort helemaal in. Ze spreekt zelfs van
zelfmoord. Wat voor zin heeft het allemaal? Waarom is er
niemand die van me houdt? Waarom? Waaraan heb ik dit ver
diend? Ik kan niet meer. Ik wil niet meer.'
Ik zie Camilla huilen en vraag me af of ze in staat zal zijn om
haar eigen pijn te overstijgen, of ze zichzelf zal kunnen troosten.
Ik stel een opname voor of toch een bezoek aan een psychiater
en eventueel medicatie. En liefdevol geef ik haar deze kern
boodschap mee: 'Als je echt op zoek bent naar liefde, Camilla,
DE PRINS OP HET WITTE PAARD

is het belangrijk dat je bij jezelf begint. Zolang je niet van jezelf
De vijfde sessie. In de vorige sessies hebben we kennisgemaakt,
is de kans groot dat je helemaal niets vindt en telkens opnieuw
kunt houden, zolang je daarvoor van een ander afhankelijk bent,

de doelstelling van de therapie bepaald en Camilla's familie
over je heen Iaat lopen.'
situatie besproken. Vandaag willen we voorzichtig van start

gaan met de therapie ... en dan gebeurt het. Camilla komt binnen
en zegt: 'Ik heb iemand leren kennen, een hele lieve man ... echt
ZELFWAARDE, ZELFZORG, GRENZEN
heel lief ... Misschien ga ik eindelijk gelukkig worden?'

Eerst zelfwaarde, dan zelfzorg, dan grenzen.
Camilla is verliefd. En ze zit in de val. Want haar verlangen naar

liefde is zo groot dat ze al vanaf dag n van een nieuwe relatie
Als we onszelf de moeite waard vinden, kunnen we contact
heen en weer zwalpt tussen angst en hoop. Ze wil zo graag gelo
maken met wat we diep vanbinnen nodig hebben om ons goed
ven dat het deze keer de juiste man is, maar ze is ook heel bang
te voelen, om gelukkig te zijn. Als onze noden, onze behoeften
voor een zoveelste ontgoocheling. Nog een keer de oude wonde
ons gedrag sturen, zorgen wij voor onszelf.
openrijten, nog een keer de pijn voelen-opnieuw een herhaling

van haar basistrauma-kan ze dat wel aan?
Zelfzorg is de veruiterlijking, het in de praktijk omzetten van

eigenwaarde.
62
63
Zelfzorg heeft niets met egosme te maken. Goed voor jezelf
Voor wie onveilig gehecht, geparentificeerd of beschaamd is
zorgen, staat rekening houden met een ander of zorgen voor
over zichzelf, zijn 'zelfwaarde', 'zelfzorg' en 'eigen grenzen' lege
een ander niet in de weg, maar wijst juist de weg naar gezonde
begrippen, nog in te vullen concepten.
compromissen. Zelfzorg brengt je dichter bij wat voor jou

belangrijk is, zodat je niet over je grenzen heen laat lopen.
Om jeugdtrauma achter je te laten, moet je eerst van jezelf
Grenzen helpen ons bij onszelf te blijven, ze bewaken onze
leren houden, dan goed voor jezelf leren zorgen, en vervolgens
eigenwaarde.
je grenzen leren bewaken.
,@
:JEELf 6RAAb ?icN
Cami/la is zichzelf kwijt. Haar zelfwaarde is weg en ze zoekt op de

verkeerde plek. Alsof een partner in staat zou zijn goed te maken
wat haar moeder heeft verpest. Er is er maar n die Cami/la kan
helpen, en dat is zijzelf. Zichzelf terugvinden, vanbinnen opnieuw
beginnen ... dat is de enige weg.
Het is moeilijk, bijna onnatuurlijk, voor Camilla om iets anders

te doen dan wachten op een man, een redder, hopen dat iemand
eindelijk aan haar verlangen naar liefde tegemoet komt. Diep
Trauma, zelfwaarde, zelfzorg en grenzen
vanbinnen is ze immers nog steeds dat kleine meisje dat wacht

op de liefde van haar mama. Jarenlang heeft ze het gemis aan
Trauma ondermijnt je zelfwaarde en verschuift jouw focus
liefde proberen te dragen ... door te wachten. Met de jaren
van jezelf naar de ander. je raakt ver verwijderd van je eigen
hebben mannen de plaats van haar moeder ingenomen. Maar de
behoeften. Voor jezelf zorgen en jouw grenzen aangeven
pijn en het verlangen zijn gebleven, en het wachten ook.
wordt moeilijk - onmogelijk als je de ander nodig hebt om te

overleven.
CAMILLA- EINDELIJK
THERAPIESESSIE 22
Twee weken later. Camilla ziet er beter uit. Ze vertelt: 'Ik heb
diep gezeten na de laatste sessie, echt heel diep. Ik heb ook veel
nagedacht. Ik heb me afgevraagd waarom bij mij niet lukt wat bij
een ander wel lukt. Waarom ik pillen zou moeten nemen, terwijl
ik dat eigenlijk niet wil. Waarom ik nog altijd, al zolang,
ongelukkig ben. Er zijn nog mensen met een vreselijke jeugd,
maar velen kruipen uit het dal en worden gelukkige volwasse
nen. Waarom ik niet? En toen ik daar zo lang en diep over
nadacht kwam ik tot dezelfde conclusie als jij. Ik moet stoppen
65
belangrijk om jezelf ter discussie te stellen. Dat gaat vooraf
met wachten op een redder, ik moet het zelf doen. Van mezelf
Het
houden. Ik denk dat ik eindelijk heb begrepen wat dat betekent.
aan het krijgen van nieuwe inzichten, nieuwe perspectieven en
Voordien was dat Chinees voor mij, n of ander gezegde uit een
alternatieve manieren van omgaan met de werkelijkheid.
IS
mooi gellustreerd boek, maar ik kon me er eigenlijk niets bij

voorstellen. Van jezelfhouden ... Ikhad echt geen idee wat dat is
enhoe dat eruit kon zien.'
over nieuwe inzichten, hoop en zelfvertrouwen
DE BLINDE VLEK VAN TRAUMA
dat er in jezelf iets kan veranderen- dat je anders
Trauma in je jeugd vormt je: het heeft een bepalende invloed
gewoon bent - wordt de afstand tussen wie je
op hoe je denkt over jezelf, de anderen en de wereld en watje
geworden bent en wie je zou willen zijn kleiner,
daarbij voelt. Het bepaalt je mensen wereldbeeld. Daar begint
overbrugbaar.
Nieuwe inzichten geven hoop: door te ervaren

kunt denken of je anders kunt voelen dan je
het. Trauma verkleurt je blik en vervormt je persoonlijkheid.

Nieuwe inzichten geven zelfvertrouwen. Het besef
dat je jezelf kunt transformeren geeft een boost aan je zelf
Blinde vlekken en nieuwe inzichten
vertrouwen. je leven ligt weer meer in je eigen handen. Een

nieuw begin, een herstart - onder eigen vlag deze keer -
Om je los te maken van je traumatische geschiedenis, is het
behoort plots wel tot de mogelijkheden.
daarom noodzakelijk datje jezelf- hoe je denkt, hoe je voelt, je

mnerlijke logica -ter discussie durft te stellen. Dat is de reden
Zo ging het ook bij Camilla. Ze heeft veel tijd en een hele karren
waarom het zo belangrijk is om te praten over wat er met jou
vracht duwtjes in de rug nodig gehad vooraleer ze zich dit inzicht

eigen kon maken: dat ze ook anders naar zichzelf kan kijken dan
haar is aangeleerd.
1s gebeurd, over wat je daarbij voelt en hoe je daarover denkt.

Je moet op zoek gaan naar je blinde vlekken, naar wat je niet
ziet, omdat het niet in je denkkader past. Je blinde vlek is wat je
niet voelt, omdat je het niet kent. Naar wat je niet doet, omdat
Je automatisch iets anders doet.
Omdat C amilla direct aan de slag wilde methaar nieuwe inzicht,

wilde uitproberen ofhethaar zou lukken een beetje liefde te voe
len voor zichzelf, heeft ze zelf een oefening bedacht: elke dag
neemt ze de tijd om haar lichaam in gedachten te bekijken en te
proberenhet welkom teheten, te proberenhet graag te zien. Dat
doet ze nu al een week. 'En gisteren', zegt ze, 'is er iets wonder
baarlijks gebeurd: ik kwam voorbij de spiegel, keek naar mezelf
en voor het eerst in jaren vond ik wat ik zag een beetje mooi ...
mooi! Ik en mooi, dat dat kan samengaan! Ongelooflijk!'
Camil!aheeft een eerste stap gezet, helemaal alleen. Ook later, in
de volgende sessies zalhaar voorkeur steeds weer uitgaan naar
66
67
oefeningen die ze thuis, alleen, kan doen. Dat ziet men wel vaker
OEFENING: IK HOU VAN JOU
bij mensen die, noodgedwongen, plantrekkers geworden zijn:

dat ze liever in hun eentje aan zichzelf sleutelen- en de therapie
Dit is een oefening om je zelfvertrouwen te sterken. Ze lijkt
als ruggensteun, informariekanaal, trukendoos en back-up

gebruiken. Hard aan jezelf werken zonder je helemaal bloot te
eenvoudig, maar kan erg confronterend zijn. Hoe meer je

oefent echter, hoe meer je jezelf de kans geeft om sterker te
geven- het kan.
worden. Doe ze minstens een keer per dag, 's morgens. je zult
versteld staan van het resultaat!
Camilla heeft haar eerste stap richting traumaverwerking en

vrijheid gezet. Ze wil en kan nu -eindelijk-vorm geven aan haar
Ga voor de spiegel staan. Sluit je ogen. Adem dne keer diep
eigen leven, een leven waarin zij zelf op de eerste plaats komt,
in en uit. Maak jezelf rustig vanbinnen. Open je ogen, kijk in je

eigen ogen en houd je ademhaling rustig.
een leven van, voor en met zichzelf.
Zeg vervolgens hardop tegen jezelf:

'Ik hou van je.'
'Ik hou echt van je.'
'Ue naam), ik hou van je.'
'Oe naam), ik hou echt van je.'
Waak erover datje rustig blijft ademen.
Voel wat de oefening met je doet. Geloof je jezelf? Wil je weg
van de spiegel? Ben je gemotioneerd? Heb je zin om te huilen?
Word je hard of week vanbinnen? Hoe voelt je buik? Je hart? je
hoofd?
Hoe vaker je de oefening doet, hoe dieper je jezelf in de ogen
kunt kijken en hoe dichter je bij je eigen ik komt- dat deel van
jezelf dat jou helemaal ok vindt, dat sowieso van jou houdt.
Misschien vind Je de oefening te moeilijk. Zeg dan tegen jezelf
wat je mooi of leuk vindt aan jezelf. Bijvoorbeeld: 'Ue naam), je
hebt heel mooie ogen. En ook je lach mag er zijn. Echt.' Of plak
een post-itop je badkamerspiegel met daarop 'H, jij d aa r, d1e
glimlach staat je goed!'
68
69
lAMLIGHT
I am light, I am light
I am not the thngs my famly dd
I am not the voices in my he ad
I am not the pieces of the brokenness inside

I'm not the mistakes that I have made or any of rhe things
That caused me pain
I am not the pieces of the dream I left bebind
I am not the co lor of my eyes
I am not the skin on the outside

I am not my age, I am not my race, my soul inside is all light
All light, all Light

I am divinity defined
I am the God on the inside
INDIA ARIE- I AM LIGHT

UIT HET ALBUM 'SONGVERSATION'
I am a star, a piece of it all
I am light
70
71
"
..
-.
...
,
:.......,.
.-
v. _ ;
...
- ,
"'t
:"
_.-
ZACHT BIJ MIJ
ik zou heel graag

een zachtere Elsie zijn
maar zij zou hier niet zijn geraakt
te zacht zij was al lang gesmolten
(hoe zie je haar)
lief
open
rustig
(ze beschuldigt zichzelf niet)

er is geen wedstrijd
te winnen of verliezen
ik ben er geraakt ik mag nu leven
zacht wil ik haar bij mij
{Elsie vouwt haar gekruiste armen open}
JM
73
1.4
vast, ze lachte en danste met hem. Ze liet hem niet meer los. De
liefde was wederzijds. Elsie kreeg een nieuwe kans in een nieuw,
warm gezin. Ze zou verder opgroeien bij ouders die het beste van
zichzelf geven en een zus en broer om mee te spelen.
Elsies l<ramp
Toen Elsie zes was, vernam ze dat haar biologische mama

gestorven was. Ze herinnert zich nu weinig van die bericht
Over de impactvan het eerste trauma, over dissociatie,

verlatingsangst, over interne en externe krachtbro nnen
en overveer/iracht
geving. Alleen dat ze voelde dat ze geacht werd dat belangrijk

nieuws te vinden, dat ze geacht werd te schrikken, te slikken, te
huilen. Maar dat deed ze niet ... dat kon ze niet ... zo voelde het
niet voor haar. Ze knikte alleen maar en vroeg: 'En mag ik nu
weer gaan spelen?' Dat mocht.
De Elsie die voor mij zit is een jonge vrouw, ze studeert nog. Ze
zegt: 'Ik heb geluk gehad, veel geluk. Ik heb fantastische ouders,
een fantastische familie. Ze zijn ervoor mij, al die jaren al.
DEKRAMP
THERAPIESESSIE
Ik ben
als kind prima begel eid geweest. En opgevolgd. Door de kinder

bescherming, een voogd, een advocaat, een sociaal assistente ...
I TOT
vele sociale assistentes. Af en toe een psycholoog ook. Altijd om
te zien of ik het goed stelde, of ik niet te veel leed onder wat er

gebeurd was, of ik goed groeide en niet te vaak ziek was ... Later
p de foto een mooi meisj, losjes ligg:nd op een deken

.
met bloemmotief. Het IS de bwlog1sche mama van
heb ik mijn ouders alle vragen van de wereld mogen stellen en
Elsie, de jonge vrouw die voor mij zit. Het meisje op
heb ik deze foto van mijn eerste mama gekregen. Ik heb meer
de
maals
foto is een jonge tiener en
toch
al mama
op
dat
moment. Slechts enkele maanden heeft ze thuis - alleen -voor

Elsie gezorgd. Daarna kwam de kinderbescherming tussen.
Moeder en dochter moesten naar een opvangcentrum, waar ze
itleg gekregen over bindingsangst en verlatingsangst.
En de laatste tijd krijg ik steeds vaker de raad om in therapie te

gaan; mijn familie vindt dat het tijd wordt voor een vriendje, en
ook dat ik te vlug boos ben, te vaak uit mijn slof schiet.'
samen konden verzorgd worden. Zo kon de jonge moeder bege

leid worden en kreeg de baby genoeg te eten en de nodige
'Waar heb je zelf last van?' vraag ik. 'Niet van jonge mannen',
bescherming. Uit Elsies verhaal kan ik niet goed afleiden wie in
knipoogt Elsie. 'En ook niet van mijn boosheid. Het is waar dat
dat centrum eigenlijk voor haar gezorgd heeft ... de moeder, de
ik nog geen zin heb om me te binden. Maar daar zit ik niet mee.
andere kinderen,
de kinderverzorgster,
of allemaal een beetje?
Ik ben nog jong. Ik heb
tijd. Waar ik wellast van heb, is mijn lijf.
In ieder geval was Elsie de allerkleinste daar, en haar moeder de
Ik ben erg gespannen. Ik ben altijd bezig, altijd in de weer. Ik doe
jongste mama ooit.
nooit eens niets. Als kind al sprong ik van de ene activiteit in de
Twee jaar later- de baby was dan een rozige peuter - kwam er
de hoek en vroeg: "En nu, wat gaan we nu doen?" Mijn moeder
andere: als ik na school thuis kwam, gooide ik mijn boekentas in

bezoek voor Elsie. Kandidaat-pleegouders kwamen met haar
werd er horendol van, en moe- maar ik niet. De laatste tijd ben
kennismaken. Elsie pakte de vinger van haar toekomstige papa
ik echter wel moe, voor het eerst in mijn leven. En mijn spieren,
74
75
mijn armen nekspieren doen piJn. Ze staan StiJf. le ziJn hard.

Soms heb 1k de hele dag p1jn. Het voelt als een kramp, iets dat 1111]
niet loslaat, I ets 111 mij dat met kan ontspannen, iets dat mij naar
voren trekt. Ik ben bang dat als dat nog lang zo doorgaar ik krom
ga trekken, niet meer uit de kramp ga loskomen.'
Ik kijk naar Elsies armen, maar zie niets bijzonders. Er valt me
niet echt iets op. Dus vraag ik : 'Toon me de beweging van je
armen, toon me de kramp.' Elsie kruist haar armen voor haar
borst en kijkt me vragend aan. 'Hoe voelt dat?' vraag ik. 'Goed,'
zegt Elsie, 'alsof ik mezelf bescherm.' 'Oke,' zeg ik, 'ga dan nu
langer en dieper mee in de beweging. Probeer re voelen waar ze
begint, vanbinnen, en waar ze eindigt, of zou eindigen- als je de
beweging helemaal afmaakt. Volg de beweging, heel langzaam,
in slowmotion.' Elsie sluit haar ogen, concentreert zich even en
gaat dan liggen, haar benen komen omhoog, ze trekt haar kme
tot tegen haar buik en haar armen schuiven beschermend
cn
voor haar gezicht. Elsie ligt op de bank als een gekruld rupsje,
helemaal opgerold, in zichzelf temggerrokken. Stil en onbe
weeglijk. 'Hoe voel je je nu?' vraag ik na een tijdje. 'Als een
bolletje,' zegt Elsie, 'heel erg klein. Maar wel ok. Als een baby
eigenlijk -een baby zo klein, zo klein ... kleiner, kleiner, kleinst .. .'
zmgt Elsie zachtjes. En dan opent ze pl ots haar ogen, kijkt me
verschrikt aan en fluistert: 'Heel klein is stil en onzichtbaar zip1,
S Tf<[SS RfSPoi\JS
heel klein zij n is veilig zijn.'
C iROI\JISOI TRAUMA
.,
.J
Ie W J
7h
\t
klein te maken en op te rollen. Ook nu nog, twintig ]OOr later, is dat

haar automatische stressrespons.
niet geschreeuwd, niets. Een opvoedster merkte bij het aantrek

ken van haar kleren dat Elsie haar mond een klein beetje vertrok.
Ze vond dat vreemd en heeft Elsie nader onderzocht. Zo is de
Het lijkt erop dat iets in Elsies leven haar overlevingsmodus
breuk ontdekt. Ook later, in haar adoptiegezin, huilde Elsie zo
geactiveerd heeft. Ze is extra alert, steeds bezig, steeds in de
goed als nooit. Koorts werd pas vastgesteld als haar mama aan
weer, staat lichamelijk paraat om een eventuele dreiging het
haar voorhoofd voelde. Een bloederige knie zag en voelde ze
hoofd te bieden. Haar lijf staat continu onder spanning en ook in
niet. Ook vandaag is dat nog zo.
haar hoofd is het nooit stil. Wat triggert haar? Wat maakt dat
Elsies overlevingsmodus - haar neiging om in zichzelf weg te
Elsie maakt geen verbinding met haar lichaam. Ze houdt het op
kruipen- zo aanwezig is, zo sterk dat ze er aanhoudende spier
afstand, houdt zo ook de pijn op afstand. Elsie en haar lijf zijn
pijn aan overhoudt?
twee. Vreemden voor elkaar. Ik zie het ook hier in mijn praktijk.
Misschien is het omdat Elsie sinds kortop zichzelf woont. Verhuizen,
onbeweeglijk op haar stoel. Armen voor de borst, knien netjes
op zichzelf aangewezen zijn, de zorg van haar adoptieouders
naast elkaar, voeten op de grond. Als een braaf meisje. Haar
Elsies lichaam beweegt niet mee met wat ze zegt. Ze zit haast
moeten missen - het is een hele uitdaging. Een uitdaging die
klacht - het voelen van spanning in haar armen - zorgt er niet
ergens diep vanbinnen haar oude baby-eenzaamheid triggert,
voor dat ze eens een andere houding uitprobeert of haar armen
uit de tijd toen er niemand echt voor haar zorgde, toen ze regel
zachtjes losschudt. Geen enkele beweging, alleen de uitgespro
matig in gevaar was. Op jezelf wonen" groot en volwassen worden,
ken wens terug te keren naar haar pijnloos lichaam.
maakt Elsies oude angsten wakker. Geen wonder dat ze liever

klein wil blijven, een veilig opgerold rupsje ...
Ik denk aan de Elsie van toen, aan het gebroken armpje, het
rupsje en de weggedachte pijn. Arm klein meisje, zoveel pijn niet
mogen tonen, zoveel pijn alleen moeten dragen. Mijn hart wordt
GEENPIJN
THERAPIESESSIE 4 EN
er stil en verdrietig van.
Er is nog een reden waarom Elsie in therapie komt. Elsie voelt
DISSOCIATIE
geen pijn als ze haar voet omslaat, in haar vinger snijdt, Is

.
ziek is, koorts heeft en een dikke keel, voelt ze daar geen ptJn bl].
Een ultiem redmiddel bij trauma: dissociatie.
(0
Ze kan zich per ongeluk aan het strijkijzer verbranden, haar huid
horen sissen en toch helemaal geen pijn waarnemen. 'Geen pijn
Soms is de pijn van trauma te groot om te dragen. Of ben je te
voelen,' zegt Elsie, 'dat doe ik door geconcentreerd tegen mezelf
klein om dat te kunnen. Of is het te gevaarlijk om er berhaupt
te zeggen: het doet geen pijn ... geen pijn. En dan voel ik de pijn
aandacht aan te besteden. Omdat je bijvoorbeeld niet weg
niet meer, helemaal niet.'
kunt of afhankelijk bent van diegene die jou pijn doet. Dagen
lang, weken, maanden, jaren lang.
Tt E.K.DOT
Dat- de pijn controleren door te stoppen met voelen- kan Elsie

al heel lang. Dat kon ze als baby al. Elsie heeft ooit, toen ze nog
In dat geval beschikken we over een allerlaatste redmiddel,
in het opvangcentrum woonde, haar armpje gebroken. Hoe dat
een ultiem mechanisme dat ons helpt om trauma te overleven,
gebeurde, is niet geweten, want Elsie heeft toen niet gehuild,
namelijk dissociatie.
78
TAVMA
79
Bij dissociatie splitsen we ons op
REDMIJ
Dissociren betekentjezelf opsplitsen. Bijvoorbeeld
Om Elsies geschiedenis goed in kaart te brengen, komen haar
in een persoon en in een lichaam; of in een ik dat
ouders twee keer mee. We nemen samen alle informatie in ver
denkt en een ik dat voelt; in een ik met herinner
band met Elsies plaatsing en adoptie door. Elsie is goed op de
ingen en een ik dat gewoon de dag doorkomt; in een
hoogte van haar geschiedenis, maar we willen alles op een rijtje
ik dat wazig in het hoofd wordt als het getriggerd
zetten, een overzicht maken. Want een overzicht helpt om iets
wordt, een flashback krijgt of gehertraumatiseerd
af te sluiten en achter je te laten. Ik wil Elsie helpen om vanuit
wordt, en een ik dat helder kan nadenken in nor
het heden aan haar volwassen leven beginnen. Een start zonder
male omstandigheden; in een ik dat in traumatijd
trauma, een volwassen leven dat niet overschaduwd wordt door
leeft en een ik dat vandaag leeft ...
wat ze als kind heeft meegemaakt, dat wens ik Elsie toe.
Dissociatie komt voor in vele vormen en gradaties. Je kunt een
Elsies ouders vertellen dat ze zich ouders gevoeld hebben vanaf
beetje gedissocieerd zijn of helemaal. Je kunt continu afgesne
het allereerste telefoontje van de sociale dienst. Elsies papa zegt:
den zijn van (een deel van) jezelf of eerder af en toe. Je kunt
'Vanaf de eerste seconde, vanaf dat we de telefoon opnamen,
je bewust zijn van deze dissociatie of niet. je kunt er vat op
vanaf we voor het eerst de naam Elsie hoorden uitspreken,
hebben- het proces mee sturen of er zelfs voor kiezen- of het
wisten mijn vrouw en ik dat wij Elsies ouders waren, dat wij haar
geheel machteloos ondergaan.
ouders wilden zijn.
Als je gedissocieerd bent, ben je niet helemaal jezelf
geplaatst heeft bijvoorbeeld. Toen hij Elsies ouders ontmoette,
Achter de vele vormen die dissoc1at1e kan aannemen, gaat
ken en gebroken armen. Elsie moet een nieuwe thuis krijgen, ze
steeds eenzelfde gevoel schuil: een gevoel van vervreemding.
moet aan haar leven kunnen beginnen. Ik wil dat wij daar samen
Alsof je jezelf niet bent. Alsof je in stukken leeft, in stukken van
persoonlijk borg voor staan.' Hij is na Elsies plaatsing nog ver
Elsie heeft nog meer mensen aangetrokken. De rechter die haar

verwoordde hij dat zo: 'Het moet gedaan zijn met blauwe plek
jezelf.
schillende keren op bezoek geweest omdat hij wilde weten hoe

ze het stelde bij haar nieuwe familie. Steeds weer sprak hij zijn
Zoals Elsie. Opgesplitst in oude pijn en geen pijn. De oude pijn
diepe wens uit dat het Elsie goed zou gaan.
ligt ergens diep vanbinnen verborgen. Elke trigger, elke mogelijke

link naar deze oude, traumatische pijn, maakt in Elsie maar n
Elsie raakt mensen. Haar zus en broer waren vanaf dag n
reactie los: die pijn wegstoppen, want veel te gevaarlijk en boven
verliefd op hun nieuwe zusje. Ook de rest van de familie- tantes,
dien niet hanteerbaar, niet beheersbaar. Pijn mag er niet zijn want
ooms, grootouders- was al snel betoverd door Elsies priemende
pijn voelen staat voor Elsie gelijk aan opgeven, verliezen, dood
blik, haar grijpgrage handjes, haar glimlach. Later als kind ver
gaan en dat wil ze niet.
sterkte Elsie haar speciale ralent om steeds meer volwassenen te

vinden voor wie ze belangrijk was. Ze was de lieveling van elke
schooljuf in elk leerjaar. Ze had een speciale band met de
80
81
bLtlti'\'Oll\
ze
11
tL 1
t hur lll'
\I,
\ l'l
cl\.[\J.
re rr p .111Ch1 \l'l
Cr f
l I
"
7tch reed' '':Jn moet c,et:V\1!-.C'll genoeg res.:rveOL i 't
'K
t r r 1
rr
1 "
buet
l'tl ..
flsJc h.ukt
lk bermne t l1ll dat anclet s, zegt ze. Ik weet- v\It

al heel vroeg dat 1k biJ JUllie veiltg wa:. Mqn grootste angst wa
tel ug re moeten, weer naar her opvangcentrum weer naar mqn
biOlogische moeder. AltiJ d als ik j ullte dtep m de ogen keek, JUJlte
Iet:, probeerde te zeggen zonder de woorden te kennen, was het
de gedachte "Red mij, hou ITIIJ vast laat 11111 j ullie kindJe lJjn ik
weer nog dat tk lang heel erg m!Jl1 be st heb gedJ.an om steeds als
eerste klaar te staan als we e rg ens l1eengmgen, gewoon om zeket
te
t)n
vt:-c:J J \'. J ,,, I
111.
cl:u tk niet vergeten
t den niet 11 leen
t.:OLt V\ O
'
'lc
'
t: r ( ( r
) 1.
'
I P
E' 1
tt
r
')
t. F/ r J I E'! f 'llc
,. rr
lf
rt I
r r
."., )t
"'
t r (
"""
I r I
lf 'f
1(
,.,
d 1t 1 r
L,
11
,...
f f
r1 r
'
<
r .... r
tr ' I rif ft
.1ch ter lllLL
bltjven 'Ja zegt Elsies mama. 'dat herinner tk me ook 1elkens
1.h w ntet .,nel genoeg was, je Jas of schoenen nog ll!et aan had en
WIJ op Jl? moesten wachten, nep je: Wacbr op miJ! Wacht op mtj!
Noer WPggaan he! Niet weggaan zonder miJ '
l'hll' 1 ttlt verd er aan: 1 k heb dtep vanbmnen o.,teed !Ct verbeten
'Hlld L'CJJ -,oon van vastberJdcnhctd, een gcen-pr.d\c
111
i,n 1k det:e-wedstrqd-ga vcrliezen-gevoel Jk kon !111) optn.kkl'n

1111 rll!Jll overlevmgslllsttnct. Dat ik dat kon heeft miJ e1 op de
Jll!nle momenten doorheen geh ol pen WiJlen leven h Jan..,
ntr)n groot'>te kracht, mtjn bebngnJksrc d n jtveet geweest.
1 ''ll''- verlanngsangt en haar vcrberen
,, 111 .1men.
ktllht
<
V r VI r e
1ockcn nJ..1r \ethghud
I f-
Ze getuigen v.:tn ha.11 ovcrlcvmgdt an. ha.tr vc.e1
Uitreiken naar ,mden.'n en 7tchzelf hcclwrmL'tl tcgl'n
nJclgehjkc pijn, met opgeven. geloven dat w.lt komt nHlllll't /,11
l.lJII d.tn wat geweest ts en tcgeltjkcnijd voorztchug njn da.tt
I'> r ls ie een expert m.
t Jl
I .I
I( " <
'1!
pI
(, I r" J
F>
Vf' K d tt1, :.
IJ 1
Vt lE
r,
\ trI r c '1
ov->r v 'e>r r lr '1t t
r 'v' f j l
tE' j )t
ll 'lUl
C' ) lf - ,'c
kke>r. >(Pke>
' t '1 J W I lr" f

E'"' I v
l<r
E'
c, t
'L
1t w
r I
.,
f I
" t' rT
c 'l
VeC'rkr c ht1g zijn IS vallen, opst

VEERKRACHT
l t
'
t rr l'l 'r IT t dl
f' I
d t
r ., '
'>( 'Tl
p.
r)
I
n n WE'E'r doorp n
b c,r 'l t J I c ..> Je ""1 \,y v.. t , ,., d r

r , r h I e>
1 u 1 I< '>t! Ho 1 l't
ct I t t '1 M
r IT ::>E'' llf
'1 r ,f' KVII r t ' +
I k'Nr I .J r 'f' ' d t '- 1 ['l
',
h, c '1t 'r
Welke waarde heeft een interne of externe krachtbron voor
Leren ontspannen uitreiken naar anderen. Haar angst durven
ons? Houden we vast aan de hoop diep binnen in ons? Geloven
tonen. Zich desondanks goed genoeg voelen. Geworteld zijn in
we in ons vermogen om moeilijkheden het hoofd te bieden?
zichzelf. Elsie zijn. Echt en helemaal. Op een nieuwe manier
Zijn we goed uitgerust, kunnen we vertrouwen op onze intutie,
veerkrachtig zijn- dat is haar doel.
ons intellect en onze emotionele vaardigheden? Voelen we ons

gesteund, omringd en verbonden met anderen?
'Elsie,' zeg ik, 'denk je wel eens aan hoe het geweest zou zijn
indien je anders groot geworden was? Hoe het geweest zou zijn
als de rechter veel vroeger tussenbeide was gekomen? Als hij je
Veerkrachtig zijn kun je leren
vlak na de geboorte aan je nieuwe familiehad gegeven? Zodat je
Veerkrachtig zijn is meer dan roeien met de riemen die je hebt.
in een "normale" familie vanafhet prille begin? Denk je wel eens
was opgegroeid in een veilig, beschermend, liefhebbend milieu,

Veerkrachtig zijn is kunnen meedeinen op de golven van het
wat voor mens je dan geworden zou zijn? Ik bedoel: zou je dan
leven. Dat kun je leren. Je veerkracht vergroten is beter en
iemand anders zijn? Zou je je anders hebben ontwikkeld, denk
gerichter leren varen ... en jouw gammele bootje repareren. ln
je? Andere karaktertrekken hebben? Zou je pijn hebben in je
traumatherapie bijvoorbeeld.
armen? Zou je mensen op dezelfde manier op afstandhouden?

Zou je je rustiger voelen vanbinnen? Sterker?' Els ie kijkt me lang
zwijgend aan en zegt dan: 'Daarheb ik nog nooit bi j stil gestaan.
Nog nooit. Ik ben erg boos om wat er met me gebeurd is. Maar
hoehet geweest zou zijn om anders op te groeien, en hoe ik dan
zou zijn, dat heb ik me nog nooit voorgesteld.'

'Doe dat eens,' zeg ik, 'denken aan hoe het anders had kunnen
zijn. Helemaal anders. Het zal je helpen om afstand te nemen.
Het zal jehelpen om jezelf te leren kennen. Omdathet je dichter
bij de Elsie brengt die je wilt zijn, de Elsie die je diep vanbinnen
bent, al altijd bent geweest.'
Elsie is goed bedeeld qua veerkracht. Een overlevingsinstinct om U
Elsie maakt werk van mijn vraag. In de volgende sessie deelt
tegen te zeggen. Een heel leger fantastische mensen om haar heen.
ze me het resultaat van haar zelfonderzoek mee. 'Zonder zo'n
En de wil om te leren leven los van wat traumatisch was.
traumatische babytijd zou ik, denk ik, een zachtere Elsie zijn ...
lief, open en rustig ...'
In de volgende sessies zullen Elsie en ik samen op zoek gaan

naar hoe ze op een meer ontspannen manier in het leven en
tussen de mensen kan staan. Zonder oude pijn, zonder een
teveel aan spierspanning, zonder verlatingsangst ook.
84
ss
OEFENING: EEN IK ZONDER TRAUMA

Deze oefening brengt je in contact met jouw 'ware zelf',
jouw 'ideale ik'.
Ga rustig zitten, haal enkele keren diep adem, maak jezelf stil
en rustig vanbinnen.
Vraag je dan af of je in andere omstandigheden- indien je een
leven zonder trauma geleefd zou hebben- dezelfde mens zou
geworden zijn?
Een leven zonder trauma ... Mijmer daar verder over door.
Wat zou er anders zijn? Wat zou er anders zijn aan jou?
Volgende vragen kunnen je op weg helpen:
Zou je je anders ontwikkeld hebben?
Zou je hetzelfde karakter hebben?
Zou je op dezelfde manier in het leven staan?
Zou je anders over jezelf denken?
Zou je andere dingen gedaan hebben, bereikt hebben?
Deze oefening draait niet om zelfbeklag of treuren om het
verleden. Het doel is om met jouw niet-getraumatiseerde ik
contact te maken.
Door je voor te stellen dat Je leven ook 'ideaal' had kunnen
zijn, kom je te weten wie je geworden zou zijn als je gewoon
tot jezelf had kunnen uitgroeien. Onder de traumatische pijn,
zonder de traumatische pijn ... gewoon jezelf, wie ben je dan?
86
VOEL-
EN
DOER.IiiiHE
BEAUTIFUL FLOWER
'Cause you're bea utif ul like a flower

More valuable than a diamond
You are powerf ul like a fire
You can heal the world with your mind
This is a song for every girl who's
There is nothing in the world that you cannot do
Ever been through something
When you believe in you, whoare bea utiful
She thought she couldn't make it through
Yeah you, whoare brilliant
I sing these words beca use
Yeah you, whoare powerf ul
I was that girl too
Yeah you, whoare resilient
Wanting sarnething better than this

But whodo I t urn to?
Yeah you, whoare bea utif ul

Now we're moving from the darkness intothe light
Yeah you, whoare powerful
This is the defining moment of our Jives
'Cause you're beautif ul like a flower
Yeah you, this song is for you
More val uable than a diamond
You are powerf ul like a fire
You can heal the world with your mind
Yeah you, yeah you

You are brilliant
There is nothing in the world that you cannot do

When you believe in you, whoare beautiful
Yeah you, whoare powerful
This is a song for every girl who
Feels that she is not special
'Cause she don't look like a s upermodel Coke bottie
INDIAARIE- BEAUTIFUL FLOWER

UIT HET ALBUM 'TESTIMONY: VOL. 2, LOVE & POLITICS'
The next time the radiotelis you toshake your moneymaker

Shake your head and teil them, teil them you're a leader
Now we're moving from the darkness intothe light
This is the defining moment of our Jives
88
89
DE MECHANISMEN
VAN TRAUMA
fVDL riotJAiR. Ov l>STt:
zijn absolute voorrangspositie. Het reptielenbrein herkent felle

negatieve emoties zoals angst, woede en machteloosheid en
reageert hier snel en volautomatisch op. Als het reptielenbrein
In deel twee gaan we dieper in op de mechanismen van
traumatische pijn. Wat doet een trauma precies met een mens?
Wat gebeurt er binnenin? In ons hoofd, hart en lichaam? Wat
voelen we? Wat denken we? Hoe verandert trauma ons? Hoe
komt het dat een trauma zich vaak lijkt te herhalen, zich steeds
weer aan ons presenteert?
reageert als
pons: defight-flight-freeze response (vechten, vluchten, bevriezen
eerste op de
-zie p. 25).
wereld buiten ons.

Daardoor voelen
Het zoogdierenbrein kan pas goed functioneren als het reptie- we wat we voelen,
!enbrein in rust is, als we het gevoel hebben dat alles ok is, dat
en pas daarna
we niet in gevaar zijn, dat aan onze basisbehoeften is voldaan.
denken we hier
Dan pas voelen wij ons gecenterd, rustig en veilig. Dan pas kun-
bewust over na.
DE VOORRANG VAN HET REPTIELENBREIN:
nen wij onszelf zijn: voelen wat we nodig hebben, wat belangrijk
FIGHT, FLIGHT, FREEZE
is voor ons, ons openen en verbinding maken met anderen.
Trauma haalt de orde in ons hoofd overhoop, letterlijk. De
De neocortex of het mensenbrein is het deel van ons brein waar
voorrang van het fysieke op het emotionele en mentale zit in

gebakken in onze constitutie, in onze biologie. Dat is waarom
een getraumatiseerd brein anders functioneert dan een kalm
mee wij echt 'denken', bewust nadenken over iets, orde scheppen
in wat er in ons en rondom ons gebeurt door middel van gedach
ten, woorden, taal. Door te reflecteren bestaan wij ook in ons
brein.
hoofd, beseffen wij dat wij er zijn, hebben wij bewustzijn.
Het evolutionair oudste stuk van ons brein, de hersenstam- ook
In een kalm brein wisselen reptielenbrein, zoogdierenbrein en
wel het reptielenbrein genoemd - heeft voorrang op de twee

andere delen van ons brein: het limbisch systeem of zoogdieren
brein en de neocortex of het mensenbrein.
mensenbrein elkaar op een gezonde manier af. Wat we waar

nemen, voelen en denken past samen, is coherent en stuurt ons
gedrag. Onze reactie op de buitenwereld- onze stressrespons
-is gezond.
Het reptielenbrein staat in voor lichamelijk overleven, vandaar
92
Ons lichaam
zich bedreigd voelt, reageert het met een instinctieve stressres-
93
VOEL-
kALM f>RriN
We reageren heel snel en automatisch als we ons bedreigd

voelen en rustiger, bedachtzamer als er geen haast achter zit.
In een 'traumabrein', een getraumatiseerd brein, blijft onze
stressrespo ns op het niveau van het reptielenbrein. We zijn con

stant 'in gevaar'. We houden vast aan onze stressrespons. We
vechten. Of we vluchten. Of we doen niets, zijn als verdwaasd,
bevroren in de tijd. Als ons reptielenbrein overactief is, kan ons
zoogdierenbrein niet ontspannen en voelen wij ons niet op ons
gemak, niet bij onszelf en niet bij anderen. Ook ons mensen
brein panikeert mee; niet 'rustig overdenken', maar piekeren
overheerst. De volgende verhalen illustreren deze mechanismen.
&.
94
EN
DDERVioi-HE
WANNEER JE EEN GEHEIM MEEDRAAGT
Er woonde in Mali een man in mijn straat, hij keek

hij keek wanneer ik 's ochtends op mijn fiets kroop, naar school
ik vroeg me afofhij het wist
waarom bleefhij kijken?
waarom keek ik terug?
later heb ik het hem verteld

mijn geheim
hij bedekte het met de lakens van zijn bed
nu in dit buitenland voel ik me:

een diefin de nacht
een diefmet een net gestreken hemd
een alerte kwetsbare arend
een duin verdwaalde zandkorrels uit de Sahara
je wordt te snel volwassen wanneer je een geheim meedraagt
JM
97
2.1
lijf zakt en hij slaakt een diepe zucht. Oef ... Hij neemt zijn hoofd
in zijn handen en huilt. Ik luister stil.
Ramzi komt uit Mali- uit het islamitische deel. Homoseksualiteit
Ramzi: il< ben alles l<wijt

Over trauma in je lijh over trauma
energie en traumati.Jd, over hoe trauma ons
waarnemingsvermogen verstoort en over
medemenselijkheid als traumamedicijn
is er een misdaad. Ramzi en zijn vriend Faruq werden betrapt

en gewelddadig aangevallen door een bende scholieren toen ze
's nachts in een donker steegje aan het zoenen waren. Ramzi
heeft zich na enkele klappen kunnen lostrekken; hij is kunnen
vluchten doordat zijn hemd scheurde. Faruq niet ... Faruq werd
doodgeslagen. Ramzi heeft zich enkele dagen bij vrienden ver
schuild. Naar huis durfde hij niet meer. Zijn ouders hebben hem
niet gezocht, geen navraag naar hem gedaan. Ramzi werd ver
stoten door zijn familie. Omdat hij homoseksueel is. Hij heeft
geen thuis meer, is niet meer welkom in zijn stad en is in gevaar
in zijn land.
IN HET GENIEP
THERAPIESESSIE 1
k ben in het asielcentrum. Voor mij zit een jonge man, 23.
Verzorgd uiterlijk. Per fect gestreken hemd. Aftershave.
Een zwarte, zacht glanzende huid. Ramzi is via het bureau
van de verpleegster binnengekomen, langs achter, in het
geniep, vlak voor het einde van mijn spreekuur. Hij wil niet dat
iemand in het asielcentrum weet dat hij mij ziet. Ramzi schuift
onrustig heen en weer op zijn stoel, kijkt schichtig rond, in

specteert de ruimte, staart een moment recht in mijn ogen. Hij
ademt snel. Zijn borstkas gaat gejaagd op en neer. Ik ruik zweet,
paniek.
'Dag Ramzi', zeg ik rustig. Ik voeg eraan toe: 'Je bent veilig hier,
Ramzi. Echt. Veilig.' Ik knik zachtjes, leg mijn handen open op
de tafel russen ons en zeg: 'Het is voorbij- je bent veilig.' Ramzi
staart me aan, lang. En haalt dan adem. Hij ademt diep in en dan
'Het ergste zijn de beelden, de nachtmerries', zegt Ramzi. 'Ik zie

het almaar weer gebeuren: de steeg, de jongeren, de klappen,
Faruq die roept ... Ik voel de angst in mijn lijf, in mijn hoofd ... de
hele tijd. Ik zweet in mijn bed, zuur zweet, ik kan niet slapen. Ik
durf ook niet te bewegen. En ik durf niet te huilen. Ik ben bang
dat mijn kamergenoten te weten komen wat mij hier heeft ge
bracht; zij zijn ook moslim. Soms word ik 's nachts schreeuwend
wakker, dan ben ik bang dat ik mezelf verraad. Ik weet niet wat
ik moet doen. Ik ben alles kwijt. Faruq. Mijn familie. Mijn toe
komst. Mijn land. Alles. En er zit nog zoveel angst in mij - dag
en nacht, onophoudelijk, het gaat maar door en door- de angst
vreet me vanbinnen op.'
Hoe komt het dat Ramzi, vele weken na de feiten nog steeds zo
angstig is? Het lijkt wel alsof wat er gebeurd is in dat steegje in
Mali gisteren was, alsof het nog niet voorbij is, alsof Ramzi nog
steeds op de vlucht is.
hortend uit. Een paar keer. Hij zoekt controle. 'Schud wat met je
schouders,' zeg ik, 'laat ze zakken ... kijk ... zo ja ... ontspan maar
... Je bent veilig nu, Ramzi. Hier komt niemand je zoeken. Hier
ben je veilig.' Ramzi's blik wordt wat zachter, de spanning in zijn
98
99
We reageren dan alsof we nog steeds acuut in gevaar ZIJn
TRAUMA-ENERGIE EN TRAUMATIJD
Onze spierspanning wordt niet of amper afgebouwd. We be
Bij acuut trauma ligt de focus op lichamelijk overleven, op kost

wat kost in leven blijven. Fight, flight, freeze- ons overlevings
instinct dicteert ons gedrag. Vliegensvlug lichamelijk reageren
is een must. Onze spierspanning is extreem hoog: al onze
vinden ons in een opperste staat van paraatheid. Alsof gisteren

vandaag is. En wij te allen tijde moeten klaar staan om te vluch
ten of terug te vechten.
Als je vastzit in trauma, kun jij niet gewoon lven, het IS een
kwestie van verleven ... op trauma-energie, in traumatijd.
Zoals Ramzi. Hij beseft nog niet dat hij eindelijk veilig is. Hij vergaat
nog steeds van de angst, is uiterst alert en heeft flashbacks allemaal duidelijke aanwijzingen dat hij nog vol trauma-energie zit
en nog steeds in traumatijd vertoeft.
ONDE({
SfA;NNIN
VOL TRAVf..i f NU.Gif
Er is bij Ramzi geen duidelijke scheiding tussen 'het trauma' en

'na het trauma'. De gebeurtenissen hebben zich snel opgevolgd:
kracht, al wat we kunnen mobiliseren aan vlucht- of vecht

energie zit bijeengepakt en opgestapeld in onze spieren.
Ons lijf, onze spieren zijn helemaal opge
laden: we zijn n brok trauma-energie.
Zodra het trauma voorbij is, moeten
we
deze overdaad
aan
energie
ook
weer kunnen loslaten, omdat anders de

spanning in ons lichaam te hoog oploopt.
Om
trauma-energie
te
kunnen
los
laten, moeten we beseffen dat we niet

langer in gevaar zijn, dat het voorbij is, dat we terug veilig
zijn. Dan pas kan onze spierspanning zakken. Dat kan bijvoor
beeld door eens goed te huilen, of door te trillen en te beven
- iets dat ons lichaam vaak vanzelf doet na een traumatische
gebeurtenis.
Als we niet beseffen dat het trauma voorbij is, leven we verder
zijn vlucht uit die steeg in Mali, zijn moeilijke en gevaarlijke reis,
een cultuurschok bij aankomst, aanschuiven in lange rijen bij
de Dienst Vreemdelingenzaken, ondervragingen ondergaan in
Brussel, de onzekere uitkomst van de asielprocedure, zijn ver
blijf in het asielcentrum ... alles is de hele tijd nieuw, vreemd en
onbekend. Geen wonder dat Ramzi moeilijk rust vindt en zich
niet veilig voelt. Maar dat hij in het geniep naar mij komt, als een
diefin de nacht, wijst op meer dan alleen maar ongemak. Ramzi
heeft nog steeds veel angst- angst die sinds het trauma nog niet
is weggeweest. Vandaar dat hij niemand durft te vertrouwen en
continu zijn omgeving scant op gevaar, klaar om bij het eerste
vege teken weer op de vlucht te slaan. Het is nog niet tot Ramzi
doorgedrongen dat hij nu veilig is.
In deze eerste sessie tracht ik daarom Ramzi een 'oefmoment' te
bezorgen. Een moment van stilte in zijn hoofd, van rust in zijn
lijf- meer is er niet nodig om voor een eerste keer te beseffen dat
het voorbij is. Dat wat gebeurd is 'gisteren' was. En dat vandaag
een eerste dag richting morgen is, richting leven in plaats van
overleven, richting hoop.
in traumatijd.
100
lOl
ALLESKWIJT
THERAPIESESSIEZEN 3
Alleen bij mij toont Ramzi zich kwetsbaar, weent stil om wat hij
heeft verloren en fluistert dat hij denkt dat hij niet sterk genoeg
is om ver van huis een tweede leven te beginnen.
Twee weken later. Ramzi heeft hoofdpijn. De pijn is zo fel dat

hij er misselijk van wordt. Hij zit urenlang met zijn hoofd in zijn
handen op zijn kamer. Hij is niet aanspreekbaar en snel gerri
teerd. Door de hoofdpijn verdraagt hij niets. Soms gaat de pijn
zelfs 's nachts niet over. En er is geen enkele pil die helpt.
'Ik denk dat de hoofdpijn komt van het vele denken', zegt Ramzi.
'Ik probeer na te denken, over vroeger, over wat er gebeurd is,
over hoe het kan dat ik opeens geen land en geen familie meer
heb. Waarom ik? Dat is de zin die steeds weer door mijn hoofd
galmt. Waarom ik? Ik ben alles, werkelijk alles kwijt. Ik kan dat
MECHANISME 1: INSTINCTIEF REAGEREN

Trauma ontregelt je waarneming.
Je reptielenbrein is afgestemd op het detecteren van gevaar.
je leeft met een constante lichamelijke spanning, je waar
nemingsvermogen is aangescherpt. je kunt van het ene op het
andere moment in overlevingsmodus gaan. Je denkt niet na,
je reageert.
nog niet vatten, het is onwerkelijk. Daaraan denken, daar komt

de hoofdpijn vandaan. En toch moet ik blijven denken, want ik
moet begrijpen wat er gebeurd is om verder te kunnen, om niet
gek te worden.'
Zijn leven is overhoop gegooid. Alles wat voor Ramzi normaal
was, is dat nu niet meer. Hij is alles kwijt: zijn familie, zijn leven,
zijn referentiekader, alles. Ramzi heeft geen bodem meer onder
zijn voeten. Niets lijkt nog zeker. Hij moet zichzelf heruitvinden
in een wereld die hij niet kent. Wie ben ik? Wat moet ik doen?
Als het niet meer wordt als vroeger, wat wordt het dan? Allemaal
vragen die Ramzi bezighouden, angst aanjagen, opslorpen.
Ramzi heeft zijn leven niet meer onder controle en daardoor
ook zichzelf niet meer. Hij heeft moeite met zijn emoties. Hij
voelt zich eenzaam, is moe en heeft pijn. Hij is prikkelbaar,
heeft weinig geduld. Hij is niet langer de lieve, zachte jongen uit
Trauma reduceert onze waarneming tot een bijna puur

Instinctieve inschatting van en reactie op onze omgevmg.
Zoals bij Ramzi. Zijn alarmknop, 'pas op, er klopt iets niet,' staat
nog steeds op rood. Zijn reptielenbrein is nog steeds in shock
en zendt signalen naar zijn lichaam waardoor hij overprikkeld
reageert op zijn omgeving.
zijn jeugd, maar een ongelukkige, opstandige, boze jongeman.

Hij stoort zich aan het gedrag van zijn kamergenoten. Dat ze
luid spreken en snurken 's nachts. Hij is boos op de dokter die
maar geen goede pillen vindt tegen de hoofdpijn, op de sociaal
assistente die hem te lang laat wachten in de gang, op de trage
administratie in Brussel ook en op zijn advocaat die altijd te laat
komt en te weinig tijd voor hem heeft ...
Ramzi is niet in staat te reflecteren, te overdenken, te over

schouwen wat er binnenin hem en rond hem gebeurt. Zijn
zoogdierenbrein (verbondenheid, veiligheid) kan niet aange
sproken worden en zijn mensenbrein (denken, bewustzijn)
is nog niet ingeschakeld. Daarom ook bezorgt 'proberen na
denken' hem hoofdpijn.
102
103
Om terug re kunnen denken heeft Ramzi niet alleen nood aan
Om elke dag te lezen. Artikel 3 en artikel 5 kent hij al snel uit
lichamelijke veiligheid. Hij heeft ook emotionele ondersteuning
het hoofd: 'Een ieder heeft het recht op leven, vrijheid en on
nodig. Hij dient gesust en getroost te worden. Hij heeft iemand
schendbaarheid van zijn persoon' en 'Niemand zal onderworpen
nodig die naast hem staat en zegt: 'Het komt allemaal goed,
worden aan folteringen, noch aan een wrede, onmenselijke of
echt wel.' Hij heeft een medemens nodig die naar hem luistert,
onterende behandeling of bestraffing'. 'Het opzeggen van de
hem begrijpt, meevoelt, meedenkt, hem ondersteunt in dit al te
rechten van de mens maakt me blij', zegt Ramzi. 'Ik voel me deel
nieuwe leven. Medemenselijkheid zorgt ervoor dat men zich
van iets nieuws als ik dat lees. Ik denk dan bij mezelf: wat goed
weer mens kan voelen -weer deel kan uitmaken van een groep,
dat je naar hier gekomen bent, Ramzi, naar een mensenrechten
een gemeenschap - en niet langer alleen, in de steek gelaten,
land. Naar een land waar je niet als in een leugen moer leven,
eenzaam en verlaten.
waar je je niet hoeft te verstoppen.'
EEN NIEUWE FAMILIE

Het is goed dat Ramzi zijn rechten kent, maar hij moet ook voor
bereid zijn. Dus vertel ik hem dat ook in Belgi homoseksuelen
Om Ramzi's algemeen veiligheidsgevoel te vergroten, vraag ik
ook hier voorzichtig zijn, Ramzi', zeg ik. 'Het grote verschil is
Ineens voel ik me bezorgd. Ik wil zijn enthousiasme temperen.
soms het mikpunt van spot, geweld en zelfs moord zijn. 'Je moet
voor hem een tweepersoonskamer aan. Samen met zeven
dat homodiscriminatie hier in Belgi strafbaar is -homohaters
andere jonge mannen -geloofsgenoten bovendien en dus wel
staan hier buiten de wet en niet de homoseksuelen zelf, niet jij.'
licht weinig homovriendelijk- in dezelfde ruimre moeten leven
Ramzi knikt. 'Ik begrijp het,' zegt hij, 'ik zal voorzichtig zijn.'
en slapen houdt Ramzi's onveiligheidsgevoel in stand.

In de weken die volgen help ik Ramzi uit de kast te komen. Over
Ik geef hem ook een oefening mee. Om het uur moet hij bewust
zijn seksuele geaardheid vertellen aan zijn sociaal assistent, aan
voelen. Hoe zit hij in zijn vel? Hoe voelt zijn lijf? Voelt hij angst?
de dokter en het verplegend personeel, aan een enkele andere
Zo ja, waar juist in zijn lichaam? Vervolgens moet hij drie keer
asielzoeker, geeft Ramzi meer bewegingsvrijheid. Hij komt mijn
rustig en diep ademhalen, tot in zijn buik, en dan om zich heen
praktijk nu langs de voordeur binnen. Ik stuur hem ook op pad,
kijken en hardop tegen zichzelf zeggen: 'Ik ben veilig, de angst is
zijn nieuwe wereld in. Met het adres van een interculturele
een overblijfsel, iets uit het verleden, iets uit Mali. Nu, vandaag,
regenboogorganisatie op zak trekt hij naar Brussel. Het blijkt
hier in Belgi, ben ik veilig.' Ik hoop dat deze oefening Ramzi
een gouden zet. Ramzi fleurt helemaal op door zijn contacten
doet ontspannen - letterlijk, fysiek - dat hij elk uur een 'oef
daar. Hij kan er vrijuit praten met andere homoseksuelen, raakt
moment' heeft, zodat zijn reptielenbrein rustiger wordt.
bevriend met lotgenoten - gevluchte islamitische homo

seksuelen zoals hij. 'Ze zijn als een nieuwe familie voor mij', zegt
Om Ramzi's emotioneel veiligheidsgevoel te vergroten, mik ik
Ramzi. 'Ze zijn mij voorgegaan, weten wat ik heb doorstaan, be
breder, verder dan de veilige bedding van de consultatieruimte
grijpen beter dan wie ook hoe ik me voel en helpen mij mijn weg
in het asielcentrum.
te vinden hier.'
We lezen samen De universeleverklaringvan de rechten van de mens.

De tekst is een revelatie voor Ramzi. Dezelfde avond nog hangt
hij een kopie van de tekst aan de binnenkant van zijn kastdeur.
104
105
TRAUMA EN MEDEMENSELIJKHEID
Zs weken later. Ramzi heeft ondertussen een verblijfsvergun

mng gekregen en het asielcentrum ingeruild voor een piepklein
Trauma ontreddert ons, laat ons verweesd achter.
aparten:entje in de grote stad. Hij wil terug naar school en zijn

_
d1ploma mgemeur laten verzilveren. Hij schrijft dat het goed
Trauma ontmenselijkt ons. Ons fysiek en emotioneel functio

neren wordt gereduceerd tot iets bijna dierlijks, tot ons instinct.
Om van trauma te genezen, moeten wij ons zowel lichamelijk
als emotioneel terug veilig voelen. Thuis in onszelf, in ons lijf en
thuis in de wereld, tussen de andere mensen. Ons reptielen
brein n ons zoogdierenbrein moeten gekalmeerd worden.
Gezien, geholpen, getroost en begrepen worden door je mede
mensen - het zijn de meest efficinte manieren om zowel het
reptielenbrein als het zoogdierenbrein te kalmeren. Empathie
- samen kijken naar de pijn, de pijn dragen samen - is het
begin van traumaverwerking.
gaat met hem. Dat hij geen hoofdpijn meer heeft en toekomst
plannen maakt.
Wil dat zeggen dat Ramzi niet meer getraumatiseerd is door wat
hij heeft meegemaakt? Dat hij volledig bevrijd is van zijn pijn?
Neen. Wellicht heeft hij nog af en toe flashbacks. En voelt hij zich
nog steeds niet helemaal veilig 's nachts op straat; misschien ver
mijdt hij de steegjes in de stad. Ook het verdriet om Faruq en
het gemis van zijn familie draagt hij voor altijd met zich mee.
Maar Ramzi leeft niet meer in shock. Zijn lijf is aangekomen in
Belgi. En ook zijn hart en hoofd zijn onderweg. Hij is niet meer
continu gestrest, niet meer continu op zijn hoede. Hij voelt zich
niet meer moederziel alleen en verloren in deze wereld.
Ramzi's trauma ligt nu net genoeg in het verleden om het dag
"-
[J _j
na dag wat meer los te laten. Wie weet, als de pijn te groot blijft,
gaat hij misschien terug in traumatherapie. Maar vandaag is
enkel dit belangrijk: Ramzi leeft weer.
Om van trauma te genezen is het ervaren van menselijkheid,

van medeleven, van compassie cruciaal.
Ramzi is rustiger, heeft zichzelf weer onder controle. Met dank aan
de mensenrechten, zijn nieuwe vrienden van het regenbooghuts en
Ramzi's zelfregulerend vermogen.
107
J06
OEFENING: DENKEN AAN EEN MEDEMENS

Doe deze oefenmg voor de spiegel.
Sluit je ogen en adem enkele keren diep in en uit. Maak jezelf
stil van binnen.

Denk aan iemand die je na aan het hart ligt, iemand die jou
op de een of andere manier geholpen heeft, iemand die echt
naast jou staat. Haal zijn of haar beeld voor de geest.
Open vervolgens je ogen en zeg hardop z1jn of haar naam.
Bestudeer je gezicht in de spiegel. Wat zie je?
Observeer ook je lichamelijke sensaties en je gevoelens.
Wat voel je? In je lijf? In je hart? In je hoofd?
Wellicht wordt je gezichtsuitdrukking zachter, blijer. En voel je
je warmer, lichter, vredig en dankbaar.
Denken aan een medemens zal je kalmeren in tijden van nood.
108
VOEL-
EN
DOERIII-trE
Somewhere, somehow,
REFUGEE
Samebody must have kicked you around some

Who knows, maybe you were kidnapped tied up
Taken away and held for ransom
Honey, it don't really matter to me
We got somethin,' we both know it
Everybody has to fight to be free, you see
We don't talk too much about it

Ain't no real big secret, all the same,
Somehow we get around it
Listen, it don't really matter to me baby
You believe what you want to believe, you see
You don't have to live like a refugee
Don't have to live like a refugee
Somewhere, somehow
Samebody must have kicked you around some
Tell me why you want to lay there, revel in your abandon
Honey, it don't make no difference to me baby
Everybody has to fight to be free, you see
You don't have to live Iike a refugee
No baby you don't have to Jive Iike a refugee
Baby we ain't the first
I'm sure a lot ofother lovers been burned
TOM PETTY- REFUGEE

UIT HET ALBUM 'DAMN THE TORPEDOES'
Right now it seems real to you

But it's one of those things you gotta feel to be true
110
111
- WOEDEENVERD RIET
Op een plek waar mensen niet kunnen komen, of waar mensen misschien
eeuwig doorheen reizen zonder het te beseffen
op een plek waar ontastbare dingen grijpbaar worden
zoals we allemaal weten: als er iets is waarVerdriet niet van houdt

dan is het wel naaktheid
naakt zijn is het laatste wat Verdriet wil
ligt een schitterend meer

Woede enVerdriet wandelen samen naar dat transparante, zoete meer
om er te zwemmen
daarom trekt zij de kleren aan die bleven liggen

de kleren van Woede
en zo vervolgt zij haar weg
ze trekken hun kleren uit en duiken naakt het water in

Woede, die haast heeft-want dat heeft woede altijd-trekt zonder te weten
waarom
rusteloos baantjes
hij komt plots snel het water uit
jachtig trekt hij de kleren aan die hij het eerst tegenkomt
maar Woede is blind
hij kan de werkelijkheid niet altijd goed
van de grillige verbeelding onderscheiden
het toeval wil nu
dat het zijn kleren niet waren, maar die van Verdriet
en zo vertrekt Woede, gekleed alsVerdriet
Gei'nspireerd op 'Woede en Verdriet' van Jorge Bucay
heel rustig, kalm en zelfs sereen neemt Verdriet haar tijd
Je kunt somswoede zien huishouden, wreed, genadeloos en verblind door
zoals altijd blijft ze graag op de plek waar ze nu eenmaal is
wrok. Maar als je goed kijkt, besefje datwoede slechts een omhulsel is, een
ze kreeg het een beetje koud en beindigde haar bad
masker. Als je goed kijkt zie je dat achter die woede verdriet verborgen zit.
heel bedaard- of beter gezegd, zonder tijdsbesef-komt ze het meer uit

eenmaal bij de oever, ontdekt ze dat haar kleren verdwenen zijn
JM
112
113
2.2
heeft hij mij met een drankje verdoofd en onze zoon, een baby
nog, in zijn bedje gelegd. Daarna is hij tegen een boom gereden.
Hij was mijn eerste lief. We waren net getrouwd. We hadden een
kindje. Ik dacht dat we gelukkig waren .. .'
I sabel: il< wil van mijn
woede af
Over trauma en voelen, over triggers en flshbacks,

over het observeren en reguleren van emoties, over
overgevoeligheid en vermijdingsgedrag
Isabel blijft even stil. En zegt dan: 'Ik weet nog altijd niet waarom
hij vertrokken is. In zijn afscheidsbrief stond alleen maar: "Sorry,
schat. Ik kan het niet. Sorry." Toen ik de brief las kon ik alleen
maar denken: Sorry??? Schat? Het? Wat is godverdomme "het"?
Je werk? Je leven? Ons leven? Ons kind? En "Je kunt het niet?" En
ik dan? Wie zegt dat ik het wel kan? Hoe moet ik verder nu? En
Levi, hoe moet hij nu verder zonder jou? Of denk je dat ik twee
ouders kan zijn misschien, gewoon omdat jij het niet kunt???'
!sabel is woedend. En wanhopig. En alleen. Dat is wat ik voor
me zie. Een vrouw, woedend op haar dode echtgenoot om wat
DE AFSCHEIDSBRIEF
THERAPIESESSIE I
hij haar heeft aangedaan. 1sabel ...' begin ik ... 'Ja,' zegt Isabel, 'ik
weet het. Alles, vooral de woede, is daar begonnen, op die dag.
Het probleem is dat ik niet weet hoe ik het moet stoppen. In het
sabel is dertig en zwanger van haar tweede kind. Ze weet

wat ze van mij wil. Ze zegt: 'Ik wil van mijn woede af. Ik bn
begin kon ik de woede nog ontlopen, er niet aan denken, er niet

mee bezig zijn. Maar nu gaat dat niet meer. De woede steekt
boos vanbinnen, echt goed boos. Het vreet me op, want tk
steeds vaker de kop op, op onverwachte momenten, ook op
moet de woede inhouden, ik mag ze niet laten zien, ik moet
momenten dat ik gewoon gelukkig zou moeten zijn.'
doorgaan met de routine: Levi in bed stoppen, het huishouden

doen, samen met mijn man in de zetel zitten. Ik moet me
Isabel geeft voorbeelden. Ze vertelt hoe ze in het stadhuis,
gedragen alsof alles ok is ... en dat is het eigenlijk ook want ik
tijdens de trouwplechtigheid met haar huidige man, zo op haar
ben gelukkig getrouwd en blij met mijn gezin. Maar de woede
benen stond te trillen dat ze niet kon blijven staan. Ze is lijkbleek,
is er k, ze ligt op de loer binnenin mij en af en toe springt ze
half van de wereld en zittend op een stoel getrouwd. Als ze na
naar buiten en dan zeg ik iets giftigs of schreeuw ik tegen mijn
een lange werkdag doodmoe thuiskomt, wordt ze te snel boos
zoon. Of ik stort me op de bank en begin te huilen omdat ik het
om niets en heeft ze het gevoel dat ze er alleen voor staat. In
vechten tegen mezelf beu ben. Ik voel dat ik het allemaal niet
slaap vallen vindt ze vreselijk omdat wegglijden in de slaap haar
meer kan houden. Het moet eruit. Maar ik ben bang voor wat er
angst aanjaagt. Ze denkt regelmatig dat haar huidige man in een
kan gebeuren als ik de woede loslaat.'
ongeval zal sterven en dat ze weer alleen zal achterblijven. Ze
Wat is het ergste dat zou kunnen gebeuren?' vraag ik. lsabel
gewoon omdat hij - net als zijn vader - niet gemakkelijk over
denkt ook vaak dat haar zoon depressief is. Daar is ze bang voor,
zucht diep, draait met haar ogen en antwoordt: 'D at mijn man
zichzelf praat. Ze zegt dat ze niet kan genieten van haar gezin.
mij verlaat, mij alleen achterlaat ... Zoals Jean gedaan heeft, mijn
Om dit alles en nog veel meer is ze boos op Jean.
eerste man - de vader van Levi. Op een dag, vijf jaar geleden,
114
115
Al vijfjaar smeult Isabels woede en steekt ze de kop op als er iets

gebeurt dat enigszins lijkt op in de steek gelaten worden ...
Triggers en flashbacks flitsen je terug in de tijd; het 1s alsof je

weer (even) in traumatijd vertoeft.
Triggers en flashbacks raken aan het oude trauma, brengen
TRIGGERS EN FLASHBACKS
Een trigger is een uitlokkende factor: iets in het heden dat lijkt
op iets uit het verleden.
Triggers zijn niet altijd herkenbaar gelinkt aan het oorspronke
lijke trauma, ze lijken soms onbeduidend. Het is hun symbool
functie die telt.
het weer dichterbij, maken het wakker. Soms ben je je bewust

van triggers en flashbacks, soms ook niet. In ieder geval zorgen
triggers en flashbacks voor een buitenproportionele stress
respons, een reactie die niet naar de huidige context, maar
naar het verleden, naar het trauma verwijst. Triggers en flash
backs maken van een kalm brein een traumabrein.
Triggers en flashbacks activeren het reptielenbrein. Het zoog
dierenbrein panikeert en het mensenbrein verliest de controle
Een flashback is het resultaat van een trigger: plots lijkt het
verleden echt aanwezig.
Flashbacks nemen de vorm aan van fysieke sensaties, gevoe
lens of gedachten- of een combinatie van deze drie. Zo kunnen
flashbacks traumatische herinneringen zijn die zich manifeste
ren als beelden in je hoofd of momenten van pure paniek in je
lijf - de paniek van toen. Soms uit een flashback zich als een
over de situatie.
Moe zijn betekent voor /sabel meer dan alleen maar moe zijn. Het
brengt haar terug naar het verdoofd worden, machteloos gemaakt
(haar reptielenbrein ziet gevaar) - bijgevolg voelt ze zich onveilig en
aan haar lot overgelaten (haar zoogdierenbrein zoekt tevergeefs
naar ve ilig heid en verbondenheid) en schreeuwt ze het uit in

woede en ontgoocheling (hoor mensenbrein verliest alle controle).
chronisch gevoel van eenzaamheid- zelfs al ben je al lang niet

meer eenzaam ...
'Isabel,' zeg ik, 'als ik je help met je woede te leren omgaan, kijk jij
dan samen met mij naar wat er onder de woede verborgen ligt?
Want dat is wat ik denk: dat de woede slechts een bovenlaag is,
een beschermende bovenlaag, als een deken over de echte pijn
heen.' Isabel knikt en zegt: 'Het moet ... ik moet er vanaf. De
angst heeft me al lang genoeg tegengehouden, van mezelf ver
vreemd. Ik wil niet dat ze ook nog mijn tweede huwelijk, mijn
tweede kans op geluk verpest.'
Isabel gaat naar huis met deze opdracht: een brief schrijven aan
Jean. Elke avond een half uur lang de tijd daarvoor nemen. In de
woede duiken.
FLASHBACK
ll6
ll7
TE VEEL VOELEN
THERAPIESESSIE
wegens te moe en nog steeds onder invloed. Ze heeft haar kind

Z
'De brief schrijven heeft deugd gedaan', zegt Isabel. 'Ik voelde
veel minder woede dan ik had verwacht. Het was meer alsof ik
eindelijk zonder in paniek te raken afscheid kon nemen van
Jean. Ik denk dat het schrijven me geholpen heeft om alles op
een rijtje te zetten en die periode van mijn leven af te sluiten. Ik
heb de brief gisterenavond verbrand. In de kachel. Ik heb zitten
kijken hoe hij in het vuur verdween. Ik heb gehuild. Maar daarna
voelde ik me opgelucht en heb voor het eerst in lange tijd goed
niet kunnen behoeden, beschermen, troosten op dat cruciale

moment.
Isabels leven werd helemaal overhoop gehaald.
Het is onmogelijk voor !sabel om zich opnieuw een verliefde,
onbezorgde mama te voelen in haar tweede huwelijk. Daarvoor
is haar vertrouwen te zeer geschaad. Wat ze heeft meegemaakt
heeft haar diepgaand veranderd, het heeft een ontredderde
vrouw van haar gemaakt. !sabel is bang van het leven en van
geslapen.
andere mensen. Want wie weet wat er te gebeuren staat? Ze

is bang van zichzelf, van haar eigen gevoelens. Want voelen is
Mijn boosheid is gezakt. Maar in de plaats voel ik me nu broos,
omslaan in te veel en te intens.
weerloos. Ik verdraag niets meer. Alles is te veel. Stress staat niet
het risico nemen overspoeld te worden door pijn. Voelen kan zo
langer gelijk aan boos zijn, maar aan het gevoel niets meer aan
te kunnen. Ik ben heel emotioneel. Bij het minste sla ik tilt van
binnen, voel ik paniek. Ik voel me verpletterd, ontredderd.'
MECHANISME 2: ALLERGISCH VOORJE EIGEN

GEVOELENS
Isabel voelt de stress, de pijn die jarenlang onder de woede ver
Trauma zorgt ervoor datje bang bent van watje voelt.
scholen lag. 'Ik voel me mislukt', zegt ze. 'Mislukt in het leven dat
ik voor ogen had. Ik voel me alleen, eenzaam. Ook als kind voelde
ik me zo. Mijn broer was de lieveling van mijn moeder- ik niet.

Dat deed pijn. Toen ik zestien was, wilde ik op internaat. Ik hield
het thuis niet meer uit. In het weekend ging ik dansen, drinken,
blowen. Een vreselijke tijd. Ik heb me toen echt miserabel
gevoeld, onbegrepen, verlaten. En toen leerde ik Jean kennen. Al
na een paar maanden zijn we gaan samenwonen. Ik was echt
je bent niet in staat je gevoelens te observeren, te vatten en

te
reguleren. Je surft niet mee op de golven van je gevoel, je
verdrinkt erin, je wordt erdoor verslonden. Daarom voel je

je sneller zenuwachtig en reageer je allergisch op je eigen
gevoelens of gaje- om toch enigszms de controle te behouden
-elk gevoel onderdrukken.
stapel op hem en ik was zo blij dat ik niet langer alleen was en dat
ik thuis weg kon.'
Maar Jean heeft Isabel niet van haar eenzaamheid gered.

Integendeel. De manier waarop hij uit het leven is gestapt was
bovendien uitermate traumatiserend voor !sabel. Ze werd ge
drogeerd, willoos gemaakt door de man op wie ze verliefd was,
die ze vertrouwde, die haar moest redden. Ze werd wakker in het
ziekenhuis, zonder goed te begrijpen wat er was gebeurd
n8
EMoTiE
ll9
Trauma maakt overgevoelig: we voelen te snel te veel en te
Beschermend liggen haar handen op haar bolle buik. Dat is ook
intens of van de weeromstuit helemaal niets meer.
wat die mysterieuze glimlach doet, bedenk ik plots: sussen,
Zoals /sabel. Ze wordt zodanig getriggerd door de nieuwe wending
nieuwe familiale evenwicht, dat is prioritair nu. Wat ze diep van
in haar leven dat ze ofwel met te veel emotie reageert, ofwel elk
binnen voelt, heeft nu geen voorrang.
geruststellen, bedekken, beschermen. De baby, de geboorte, het
gevoel onderdrukt. Haar zoogdierenbrein (veifighei , verbon

denheid) wantrouwt wat er gebeurt. Haar mensenbrem (denken,
bewustzijn) zegt wel dat het in orde is, maar zo voelt het niet
Baby' s hebben stevige mama's nodig, mama' s die tegen een

.
s ooqe kunnen, mama's die al hun energie op hun baby kunnen
r rchten. Overgevoelige mama's die met zichzelf in de knoop

.
hgen, passen niet in dit plaatje. Dat is wat de mysterieuze
(reptiefenbrein).
ghmlach van Isabel mij vertelt.

Dat Isabel te veel voelt is de reden waarom ze het aanvankelijk
alleen over woede heeft tijdens onze sessies. Woede is een
relatief veilige emotie, omdat we haar associren met krac t
VERMIJDINGSGEDRAG
en controle. Gevoelens zoals angst, verdriet en eenzaamberd

voelen onveiliger, want ze tonen meer je kwetsbare, afhankelijke
Trauma doet pijn.
kant. Het zijn vaak deze 'zachtere' gevoelens die we - net als
Isabel - proberen te negeren, te onderdrukken, niet re velen.
.
Maar gevoelens laten zich niet negeren. Ze graven zrch m en
Dat is de reden waarom wij alles wat ons aan het trauma
herinnert, proberen te vermijden. Het niet willen herbeleven
verdwijnen schijnbaar naar de achtergrond om op een dag- vaak
van de pijn ligt aan de basis van overlevingsmechanismen
veel krachtiger en dwingender dan voorheen -hun plaats eer
zoals het verdringen van lastige emoties, het al dan niet tijdelijk
op te eisen en om aandacht te vragen, te smeken om verlossmg.
vergeten van pijnlijke scnes, het fout interpreteren, minimali

seren of negeren van wat er is gebeurd.
EEN MYSTERIEUZE GLIMLACH
Pijn helen, genezen van trauma doe je niet zomaar eventjes
THERAPIESESSIE 3
tussendoor. Je hebt tijd nodig en ruimte in jezelf. Een schouder

om op te huilen ook en een plek om terug op krachten te
De derde sessie. Isabel ziet er zachter uit. Haar gezicht is ont
komen. Als aan deze voorwaarden niet voldaan is, gaat ons
spannen, haar zwangere buik is vol en rond. Ze begint met een
verlangen naar heling ondergronds. We wachten een beter
glimlach en zegt: 'Het gaat goed met mi
moment af, een rustigere periode.
!: Ik voe me goed. In
evenwicht. I k heb geen last meer van miJn emoties en ook de

stress heb ik onder controle. Ik denk dat ik niet meer hoef te
Maar ingegraven of niet. traumatische pijn laat ZICh steeds weer
komen. De woede, het verdriet-het is allemaal voorbij. Het was
gelden. Soms als een laatste waarschuwing, een ultiem signaal
maar een opflakkering, voor even. Niets ergs. Niets aan de hand.'
dat het nu echt tijd wordt voor zelfzorg: een burn-out, een
Isabel glimlacht nog steeds.
depressie, een zenuwinzinking, verslavingsgedrag, lichame
Tijdens het volgende uur glimt diezelfde zachte glimlach over
een rol in speelt, symboliseert ons verlangen naar verlossing,
alle woorden, zinnen, vragen, thema's heen ... Ik kijk naar Isabel.
naar heling, naar innerlijke rust.
lijke klachten ... Elke psychische of fysieke ziekte waar stress
120
121
afscheid wilt nemen, of een symbool voor datgene wat je

''.:)
(} 0CJ
q,
V
1/
achter je wilt laten.

Kies een vast tijdstip en een vaste tijdspanne voor je
schnjf
ritueel, bijvoorbeeld elke dag om 20u, een half uur lang. Houd
je daaraan. Zolang het nodig is. Tot het voorbij is.
Als je niet (meer} weet wat schrijven, blijf dan gewoon voor je
blad zitten, minutenlang, een hele of meerdere sessies lang ...
Traumatische pijn vermijden, erover heen leven, verbijten of in
tot de woorden komen.
een andere vorm belijden, is vaak een vergeefse poging om de

pijn te overheersen.
Als je voelt dat het goed is, als je zeker bent dat je brief af is,
plan dan volgend eindritueel:
/sabel wist niet goed welke richting ze uit wou: haar pijn verdringen
of de confrontatie ermee aangaan. Misschien kan ze eerst even
Verbrand, begraaf of laat de brief door de zee of een rivier
vooral ... mama zijn.
meenemen ...
Het is belangrijk dat je op dat moment nog eens hardop uit
spreekt waarvan je precies afscheid neemt.
OEFENING: EEN DOORLOPENDE BRIEF SCHRIJVEN
Markeer dit nieuwe begin, de nieuwe start die je neemt, bij

voorbeeld door iets feestelijks te plannen voor jezelf: een
Spookt er in jouw hoofd ook nog iemand rond? Ben je nog niet
etentje, een zuiverend saunabezoek of schenk jezelf een
klaar met iets? Moet je zoals lsabel nog afscheid nemen? Je
juweeltje ... iets dat passend voelt voor JOU.
hart luchten? Onuitgesproken gesprekken voeren? iets achter

je laten en afsluiten?
Dan is een doorlopende brief schrijven wellicht een goed idee.
Een doorlopende brief is een brief waaraan je blijft schrijven,
elke dag opnieuw, tot hij af is. Tot je voelt dat wat gezegd moet
worden, gezegd is. Tot je weet dat het over is en je je van
binnen weer vrij voelt.
Maak een schrijfplekje ergens in huis. Leg pen en papier
klaar. Een rode of zwarte stift. Een map voor je schrijfsels. Een
kaars en lucifers. Zet een foto neer van de persoon van wie je
12.2
123
HOPETHERE'S SOMEONE
Whol' l take care of me

Hopethere ' s someone
Whe n I die, willl go
Who'll take care of me

When I die, willl go
Hopethere's someone
Who'll set my heart free
Hopethere's s omeone
Niceto hol d when I'mtired
Who'll s et my hea rt free

Niceto hol d whenl' mtired
There's a ghost on the horizon
When I goto bed
How c a n I fall a sl eep at night
How will I rest my hea d
Oh I'm scared of the midd.le place
Between light a nd nowhere
I don't wa nt to bethe one
Left inthere, Ie ft inthere
There's a m a n onthe horizon
Wish that I' d go to bed
Ifl fall to his feet tonighr
Will allow rest my hea d
ANTONY AND THE JOHNSONS- HOPE TH ER E'S SOMEONE

UIT HET ALBUM 'I AM A BIRD NOW'
So he's hoping I will not drown

Or pa ralyze inl ight
And godsend I don't wantto go
To the s eal's watersbed
Hopethere's someone
124
125
BROOS
ik maak een huis

in een stal van herinneringen
en van de gaten erin
het plafond weegt zwaar
het bestaat uit takken die ooit twijgjes waren
en die altijd
altijd kunnen breken
ik weet dat jij weet datwe-even-broos zijn
er ligt dik stof op de ruiten
licht kruipt
wringt
binnenin
barsten
tellen
slaan
(wachten tot ze gaan)
JM
IZ6
IZ7
2.3
kinderen ... ze zullen het niet begrijpen. Al die leugens, jarenlang.

Ik zal me hier nooit kunnen uitpraten. Dus moet het stoppen. Of
ik moet thuis weg. Ik moet kiezen. Maar precies dat kan ik dus
niet.'
Ruud: de grote leugen
Hoe Ruuds dilemma verklaren? Waarom kan hij niet gewoon
Over trauma en denken, over hoe trauma je visie op de

wereld verandert, over denken datjegek wordt, en over
hetgevoel datjejezelfniet (meer) bent
leidt en in een leugen leeft?
beslissen? Wat maakt dat hij zich al jaren helemaal suf piekert?
Hoe komt het dat hij, ten koste van zichzelf, een dubbel leven
Ruud zelf denkt dat alles is begonnen toen zijn ouders zijn
gescheiden, jaren geleden. Hij was toen net het huis uit, pas
getrouwd, en zijn vrouw was in verwachting van hun eerste
kind. 'De scheiding van mijn ouders was een schok voor mij',
zegt Ruud. 'Totaal onverwacht. Ik dacht dat wij een gelukkig
gezin waren, dat mijn ouders bij elkaar pasten en van elkaar
DROMEN VAN LATER

hielden, dat mijn jeugd n lange blije zomer was. Ik heb altijd
gedacht, als ik groot ben dan doe ik het net zo: een mooi huis,
een leuke vrouw, kindjes ... Tot die fameuze zondagmiddag, toen
uud komt aarzelend binnen. Hij is achtentwintig en
jaren geleden getrouwd. Hij heeft drie kinderen, een
goedbetaalde job en een aardige vrouw. Ruud vertelt:
mijn moeder, out of the blue, vertelde dat ze al twee jaar verliefd
was op iemand anders en dat ze besloten had te verhuizen, dat
ze bij die man zou gaan wonen. Ik weet nog dat ik halfWeg haar
We zijn samen opgegroeid, mijn vrouw en ik. We
verhaal begon te lachen. Ik geloofde het niet. Tot ik naar mijn
hebben samen in de klas gezeten, we zijn elkaars eerste lief
vader keek: zijn gezicht was asgrauw en de blik in zijn ogen leger
en zijn nog steeds gelukkig. We hebben een mooi huis, zelf
dan leeg.'
gebouwd. En drie kleine kinderen. We zijn gelukkig. En toch

klopt het niet,' besluit Ruud, 'want ik ga al jaren vreemd.'
'Sindsdien is niets meer zoals het was', gaat hij verder. 'Het
'Ik weet wel dat het niet hoort,' gaat Ruud verder, 'dat ik er voor
zwaar depressief, huilt veel en drinkt nog meer. Mijn moeder
huis is verkocht. Mijn vader is een oude man geworden: hij is

uit zou moeten komen, dat ik zou moeten kiezen, maar het
daarentegen gedraagt zich als een bakvis - uitgaan, giechelen,
lukt me niet. Ik twijfel. Ik weet niet wat ik wil. Ik heb al talloze
haar nieuw lief aanhalen. Niet om aan te zien.'
keren alle argumenten voor en tegen opgelijst, mijn criteria

herbekeken, me alle mogelijke scenario's voor de geest gehaald,
'Met mijn ouders is geen land meer te bezeilen. Ze zijn alleen
zonder resultaat. Ik weet niet van welke vrouw ik het meeste
nog met zichzelf bezig. Ze lijken niet meer genteresseerd in mij
hou. Ik weet niet welk leven me het aantrekkelijkst lijkt. Ik weet
en hebben geen tijd meer voor hun kleinkinderen. Mijn jeugd,
niet of ik misschien voor de kinderen zou moeten blijven. Maar
mijn thuis, mijn dromen ... alles was een groot luchtkasteel', zegt
ik weet ook: op een dag komt het uit en wat dan? Mijn vrouw, de
Ruud.
12.8
129
'Ja,' val ik in, 'en je was niet voorbereid. Je bent van de ene dag op
Ook bijRuudis dit het geval. De scheiding van zijn ouders heeft zijn
de andere van de zomerse warmte naar het diepste putje van de
visie op het leven veranderd. Hij is het noorden kwijt.
winter gekatapulteerd.' Ruud knikt.

'Het heeft mij veranderd', zegt hij. 'Sinds die zondagmiddag
Ruud kan wat ws niet rijmen met wat fs. De waarden die zijn
weet ik niet meer wat ik van het leven kan verwachten, wat het
ouders jarenlang hebben verdedigd, die hem zijn ingelepeld,
leven wel of niet te bieden heeft. Mijn optimisme en naviteit zijn
stemmen niet langer overeen met de realiteit, met wat hij nu
weg. Het leven is fundamenteel miserabel sindsdien.'
met zijn ouders ziet gebeuren. Omdat hun waarden ook de

zijne waren, heeft Ruud geen vaste grond meer onder de voeten.
Hij weet niet meer wat hij wil, wat hij echt belangrijk vindt, en
JE WERELDBEELD ONDER DRUK

Trauma verandert jouw visie op de wereld. Je vaste aannames
over hoe de wereld in elkaar zit, komen onder druk te staan. Er
is wat je vr het trauma dacht over het leven en wat je nu- na
daardoor krijgt hij de dingen niet op een rij.
WIE IS ER GEK?
THERAPIESESSIE 3
het trauma- denkt over het leven.
Kort na de scheiding van zijn ouders is Ruud met een collega van
nooit meer zoals
Mensen zeggen bijvoorbeeld dat het leven
goede verloren
voordien zal zijn, dat ze hun geloof in het
t is, dat ze nooit
hebben, dat het leven sindsdien een gevech
al uitspraken
nog iemand zullen kunnen vertrouwen ... Allema
veranderende
die wijzen op een veranderd wereldbeeld, een
levensvisie.
VOO!\
TRAUMA
RALF \/0 L
het werk vreemdgegaan. 'Om stoom af te blazen', zo zegt Ruud.

Maar al snel nam het overspel in Ruuds hoofd enorme proporties
aan. Hij begon zichzelf te vergelijken met zijn moeder. Alsof hij
door overspelig te zijn probeerde te achterhalen wat zijn moeder
bezield had, wie zij eigenlijk was. En achteraf voelde Ruud zich
niet alleen schuldig naar zijn vrouw toe, maar ook naar zijn
vader.
'Ik was er de hele tijd mee bezig', vertelt Ruud. 'Op het ene
HAlF lfEb
moment kroop ik in het vel van mijn moeder, bedacht ik wat
tJA TI.AliMA-
zij misschien dacht en voelde toen zij vreemdging. Op het

andere moment voelde ik mee met mijn vader en verwenste ik
mijzelf. Terwijl ik vreemdging, analyseerde ik mijn ouders, hun
Trauma zetj e wereldbeeld onder druk en dus ook je levensvisie,
onderlinge relatie, hun verleden. Maar in plaats van antwoorden
je waarden en je normen.
op mijn vele vragen, kwamen er alleen maar vragen bij. Waarom
Trauma knaagt aan wat we diep van binnen geloven, aan wat
Waarom kon ik niet stoppen? Mijn hoofd, mijn emoties ... alles
deed ik eigenlijk zoiets raars? Waar was ik aan begonnen?

ons stuurt en leiding geeft. Dat is waarom trauma jou op een
ging hoe langer hoe meer alle kanten op. Ik dacht steeds vaker: je
fundamenteel niveau kan veranderen, een ander mens van jou
bent gek, Ruud, je bent knettergek.'
kan maken.
130
131
MECHANISME 3: DENKEN DAT JE GEK WORDT
zijn onbezorgde jeugd, zijn lange blije zomer.
Trauma maakt helder denken onmogelijk.
'Achteraf gezien; zegt Ruud, 'leefden we in een kleine, besloten
Traumatische stress maait het gras onder je voeten weg, je
maar nu denk ik dat mijn ouders angst hadden, dat onze

beschermde opvoeding een soort van gevangenis was die de
leven is niet langer wat het zou moeten zijn. Daardoor begint
wereld, de cocon van ons gezin. Als kind leek me dit normaal,
je hoofd te tollen of voelt het beneveld. Er is geen sprake meer
gevaarlijke wereld op afstand moest houden. We kregen zo goed
van rustig overpeinzen, heldere inzichten of logisch denken.
als nooit bezoek, mijn ouders hadden geen echte vrienden en met
Het lijkt alsof niet de wereld, maar jijzelf doordraait.
de rest van de familie onderhielden ze geen contact. Wij gingen
Trauma geeft je het gevoel dat je gek wordt, alsof de pijn. de
ook bijna nooit weg, naar buiten, de wereld in; wij hadden geen
hobby's en mijn ouders zaten niet in het verenigingsleven.
chaos in jou begint.
Mijn ouders hielden niet van verrassingen. Onverwachte ge

Ruuds verwarring is meer dan enkel een persoonlijk dilemma. Ruud
kan niet helder denken omdat hij getraumatiseerd is: alles waar
hijzelf en zijn ouders voor staan is als het ware weggeveegd. Ruuds
zijn is bedreigd: zijn zoogdierenbrein (erbij horen, je ok voelen)
beurtenissen waren voor hen een bron van stress. Ze hadden er

bijvoorbeeld een hekel aan als klasgenootjes zomaar langs
kwamen of de buren spontaan aanbelden voor een ei of met een
stuk taart. Het liefst van al verliepen de dagen steeds volgens
en zijn mensenbrein (begrijpen en verwoorden wat er rondom jou
eenzelfde stramien, zodat alles voorspelbaar en onder controle
gebeurt) doen verwoede pogingen om de orde te herstellen.
was.
Mijn vader zei niet veel, maar was wel de baas in huis. Mijn
Ruud is niet gek, maar in de war. Dat een schijnbaar rimpelloos

huwelijkzomaarvanuit het niets in elkaar stuikt, dat is gek. Waren
Ruuds ouders wel zo gelukkig en tevreden als ze beweerden te
zijn? Of was het familiegeluk slechts schone schijn? En was dat
iets wat niet gezegd mocht worden, niet gedacht mocht worden
-een taboe? Zijn het Ruuds ouders die al jaren een dubbelleven
leiden, een leven dat niet is wat het lijkt? Dat zou Ruuds 'gekke'
poging om zijn ouders te begrijpen verklaren. Want waar niet
over gesproken kan worden, dat wordt vaak letterlijk verbeeld,
in scne gezet en herhaald.
moeder schikte zich. Ik kan me niet herinneren dat mijn ouders

ooit ruzie maakten, maar een zoen, een omarming, een warm
woord ... dat zat er evenmin in. Het leek allemaal heel gewoontjes,
maar eigenlijk leefden we in ons gezin naast elkaar, zonder
echt contact, als kleine desolate eilandjes in een eindeloze zee.
Ik denk nu dat mijn moeder ongelukkiger was dan ze wilde
toegeven en dat mijn vader diep vanbinnen eigenlijk altijd
al verloren en verdrietig was. Want zo zie ik het nu: dat na de
scheiding zichtbaar werd wat ze al langer voelden, al heel lang
misschien. Mijn vader was drie toen zijn eigen vader stierf in
een auto-ongeval. Hij heeft daar nooit iets van gezegd, maar dat
dat erg was voor hem heb ik op de een of andere manier altijd
EN IK, WAT WIL IK?

De vele nieuwe vragen hebben Ruud beziggehouden en hebben
geweten. De ouders van mijn moeder baatten een caf uit. Bij
hen was het altijd feest, er werd gedronken en gedanst. Wellicht
heeft mijn moeder die blije, onbezonnen sfeer gemist in haar
huwelijk met mijn vader..
.'
herinneringen losgeweekt. Hij is plots niet meer zo zeker van
132
133
Ruud komt niet uit een warm nest, maar uit een gesloten,
rigide familie waar vaders oude verdriet de rest van het gezin
verlamde. Daardoor was in Ruuds opvoeding weinig plaats voor
de invulling van eigen, persoonlijke behoeften en wensen. Ruuds
Ruud heeft twee opdrachten: afstand nemen van zijn jeugd, van de
pijn die bij zijn ouders hoort en op zoek gaan naar zichzelf, naar
wat hij zelf wil, naar zijn eigen leven.
moeilijkheden, zijn verwarring, zijn onvermogen te beslissen en

de angst die hiermee gepaard gaat, horen bij het leven van zijn
ouders, bij zijn opvoeding. Ruudis niet voorbereid op een ander
soort leven. Zolang hij zich van dit hiaat in zijn opvoeding niet
bewust is, zal hij automatisch de verwarring als iets van hemzelf
ervaren.
Ruud heeft enkele weken later alles opgebiecht aan zijn vrouw.
Hij wou niet langer in een leugen leven. 'Mijn nieuwe begin',
zegt Ruud, 'moet fris zijn, open, eerlijk. Ik moet mezelf kunnen
zijn. Alles kunnen zeggen wat ik denk. Me niet meer verstoppen
achter leugens en halve waarheden. Ik ben verhuisd. Mijn vrouw
en ook ikzelf, hebben afstand en rust nodig om te verwerken wat
JE ZELFGEVOEL KWIJT
er is gebeurd, om tot onszelf te komen. Misschien dat we daarna

weer samen verder kunnen. Misschien. Maar eerst moet ik te
weten komen wat ik zelfwil, wat ik zelf cht wil.
Trauma en jezelf zijn gaan niet samen.
Ook met mijn ouders wil ik voorlopig minder contact. Ik wil mijn
Bij acuut trauma hebben mensen vaak het gevoel dat ze een
vader niet langer moeten troosten. Ik denk wel dat ik eens met
stuk van zichzelf kwijt zijn. Het trauma heeft hen veranderd. Ze
hem ga praten. Ik wil hem vragen of zijn verdriet niet groter is
zeggen bijvoorbeeld: ik ben niet meer wie ik was, mijn karakter
dan enkel zijn verdriet om de scheiding. Ik wil hem ook zeggen
is veranderd, ik ben nu angstiger, sneller boos, nerveuzer,
dat hij beter voor zichzelf moet zorgen. Dat hij zijn verdriet zelf
emotioneler, afstandelijker ... dan voordien.
moet dragen ... en niet ik. En wat mijn moeder betreft, ik gun het
haar, haar nieuwe leven. Ik hoop dat ze gelukkig is.'
Bij chronisch trauma overheerst vaak het gevoel dat men

zichzelf nooit echt gevonden heeft, niet echt gewo rd e n is wie
men had kunnen zijn. Er is sprake van gemiste kansen, nooit
ingevulde behoeften, kleine en grote tekortkomingen in de
opvoeding ...
Door trauma raakt ons ik, ons zelfgevoel ondergesneeuwd.
Trauma zorgt ervoor dat wij ons focussen op overleven in een
vijandige wereld. Vaak vergroeien wij met onze overlevings
mechanismen, we worden er n mee. Voor het uitdiepen
van eigen behoeften en verlangens is dan geen plaats, geen
energie meer. Dat is waarom trauma ons zelfgevoel aantast en
onze zelfontplooiing afremt en in de weg staat.
134
135
OEFENING: OP JE EIGEN STOEL ZITTEN
Ga ten slotte op je eigen stoel zitten:
Heb je soms, net als Ruud, het gevoel dat je niet (helemaal)
En ik? Wat wil ik voor mezelf?
je eigen leven leidt? Dat je ouders, je opvoeding jou parten
Wat wens ik mezelf toe?
spelen? Deze oefening kan jou helpen meer klaarheid te

scheppen, meer over de verhouding tussen jou en je ouders
Wat hoop ik voor mezelf?
en de verschillen tussen jullie- te weten te komen. Om zo meer
Wat zijn belangrijke waarden voor mij?
voeling te krijgen met watjij wilt, met wat voor jou belangrijk is.
Hoe kijk ik naar de wereld? Wat wil ik doorgeven?
Zet drie stoelen klaar: twee stoelen voor je ouders, naast elkaar
Hoe voel ik mij op deze stoel, mijn eigen stoel?
en een stoel daartegenover, voor jou.

Neem na de oefening tijd voor zelfreflectie:
Maak jezelf rustig vanbinnen, en ga dan op de stoel van je va
der zitten.
Wat valt jou op? Welke stoel voelt vertrouwd? Welke stoel
voelt vreemd aan, niet van jou? Zijn er antwoorden waar je
Zoek een antwoord op volgende vragen:
ongemakkelijk van wordt? Zijn er antwoorden die moeilijk
liggen voor jou of voor (een van) je ouders? Hoe gaan jullie,
Wat wil mijn vader voor mij? Wat wenst hij mij toe?
hoe ga jij met deze verschillen om? Ken je je eigen stoel, je
Wat hoopt hij voor mij?
eigen positie goed? Sta je voor je eigen waarden, verdedig je

ze, beleef je ze? Zit je op je eigen stoel?
Wat zijn belangrijke waarden voor mijn vader?

Hoe kijkt hij naar de wereld?
Wat wil hij doorgeven aan mij?
Hoe voel ik mij op deze stoel?
Doe vervolgens hetzelfde op je moeders stoel:
Wat wil mijn moeder voor mij? Wat wenst ze me toe?
Wat hoopt ze voor mij?
Wat zijn belangrijke waarden voor mijn moeder?
Hoe kijkt zij naar de wereld?
Wat wil zij doorgeven aan mij?
Hoe voel ik mij op deze stoel?
136
137
ABOUT TODAY
Today you were far away

And I didn't ask you why
What could I say
I was far away

You just walked away
And I just watched you
What could I say
How close am I to losing you
Tonight you just close your eyes
And I just watch you

Slip away
Hey, are you awake
Yeah I'm right here
Weil can I ask you about today
How close am I to losing
THE NATIONAL- ABOUT TODAY
UIT HET ALBUM 'CHERRY TREE'
138
139
KOMMAAR
Ik heb nog geroepen:

'Er is veel licht hier. Ik knijp mijn ogen nog even toe.
De geluiden die we gedempt door mama's wand hoorden, zijn hier
helder.
Het lijkt hier veilig. Kom maar.
Vergeet je niets? Ik heb mezelf helemaal bij- behalve jou.
Ik ben heel en toch slechts de helft van ons.
Kom maar.
Ik ben je grote zus nu, denk ik.
Op enkele seconden na'.
Je kwam niet.
Kom je nu?
Maken we een tocht samen?
Ik neem je deze keer wel mee op mijn rug.
Zet je in mijn zadel, ik zal je dragen.
Ik wil wennen aan jouw gewicht, aan jouw aanwezigheid
die steeds lichter wordt.
Ik wil je tonen hoe ik leef, hoe ik de teugels in handen
probeer te houden.
Neem jij ze maar eens vast.
Zullen we draven?
Zullen we ons eens vergalopperen aan het leven?
Samen n. Kom maar.
Ik ben je grote zus nu.
JM
141
2.4
afgewimpeld. De zevenjarige Anna moesthet doen met boutades

als 'Gedane zaken nemen geen keer' en 'Het verleden moet je
laten rusten'. Maar dat lukte haar niet.
Anna: de leegte in mij

Over de herhalingsdwang van trauma, over taboe
en trauma, over de drang naar genezing en over hoe
trauma ontmijnd kan worden
'Toen mijn tante zei dat ik deel ben van een tweeling, was dat
voor mij een groot moment van herkenning. Alsof ik altijd al
geweten had dat ik een zusje had, maar dat vergeten was. In
mijn gedachten is het zo gegaan: mijn zusje en ik zitten samen
gezellig in de buik. Samen ... dat voelt goed. Ineens kondigt de
geboorte zich aan. Alles is plots anders, alles voelt vreemd maar
ook spannend ... en daardoor vergeet ik voor even mijn zusje, ik
ben immers volop bezig met geboren worden. Doordat ik haar
na de geboorte niet meer terugvond en er ook nooit meer over
haar gepraat werd, is dat vergeten blijven voortduren ... zeven
jaar lang. Mijn zus heeft geen naam, geen eigen graf, er is geen
foto, geen herinnering. Niets. Ik weet zelfs niet of mijn ouders
ZEVEN JAAR STILTE

THERAPIE IN DAGFORMULE
&
na (50) heeft geen man, geen kinderen, maar- zegt

e glunderend- wel een paardenranch. Al van toen ze
lein was houdt Anna van paarden. 'Bij ons in de buurt
as een paardenfokkerij,' vertelt ze, 'daar was ik als

kind niet weg te slaan. Voor school, na school, in de vakanties ...
vanafhet moment dat ik een uur vrij had, was ik daar te vinden.
Ik heb leren paardrijden toen ik vijf was. Mijn eerste paard heb ik
gekregen toen ik twaalf was. Paardrijden is heerlijk. Die speciale

band, dat samen bewegen, dat op elkaar afgestemd zijn ... zo een
fantastisch gevoel.'
Paardrijden heeft Anna ook geholpen. Toen ze zeven was,
kwam ze per ongeluk - omdat haar tante haar mond voorbij
om haar getreurd hebben. Ik was en ben nog steeds alleen met

mijn verdriet. Mijn moeder wil er niet over praten.'
Wat maakt dat er over het verlies van Anna's tweelingzusje niet
gesproken werd? Hebben Anna's ouders hun verdriet in stilte,
elk op hun eigen manier verwerkt? Wilden ze gauw verder met
hun leven? Wilden ze Anna afschermen van de pijn? Wisten ze
niet hoe ermee om te gaan? Wisten ze niet wat te zeggen, hoe of
wanneer het haar te vertellen?
Anna is sinds haar geboorte een tweelingloze tweelingzus. Een
stuk van Anna is vermist. Sinds ze zich daarvan bewust is, voelt
Anna binnenin een leegte, verdriet, gemis, een doffe pijn.
TABOE MAAKT TRAUMA STERKER
praatte - te weten dat ze eigenlijk de helft van een tweeling is.

Haar zusje is bij de geboorte gestorven. De geboorte duurde te
Achter een taboe gaat vaak een trauma schuil.
lang, omdat Anna- die als eerste uit de buik van haar moeder
kwam- 'veel tijd nodig had.' Anna wilde graag meer weten over
Een taboe ofverbod ontstaatvaak doordataan een gebeurtenis
haar zusje, dat leek haar belangrijk, iets bepalencis in haar leven.
te veel pij n, schaamte of schuld kleeft. Vandaar de pog1ng om
Maar haar familie dacht daar anders over. Haar vragen werden
wat gebeurd is te verdringen, te verstoppen, te vergeten. De
142
143
emotionele impact van het trauma maakt vergeten echter
eens bijna dood geweest. Na haar zwaarste ongeval - toen een
onmogelijk. In plaats daarvan gaat het trauma ondergronds.
nerveus paard haar in de buik had gestampt - heeft Anna een
Het wordt een (familie}geheim. een taboe dat zich in het
maand in coma gelegen. Alles binnenin was kapot. Anna kan
onbewuste schuilhoudt.
daardoor geen kinderen meer krijgen.
Taboe maakt trauma sterker: wat wringt gaat steeds weer
Ze wil nu af van haar dubbele gevoel naar paarden toe. Dat is
opspelen.
de reden waarom ze mij consulteert. Doordat ze ouder wordt,

gaat het springen - dat magische gevoel dat voor Anna zo bij
het paardrijden hoort- steeds moeizamer. De kans op blessures

en valpartijen lijkt toe te nemen. Anna voelt de angst groeien.
'Mijn paarden geven me het gevoel dat ik springlevend ben en
tegelijkertijd ben ik bang om dood te gaan als ik bij hen ben.'
Anna's dubbele gevoel verwijst op meer dan n manier naar de
dood van haar zus, haar oorspronkelijke trauma. Anna's speciale
band met paarden laat haar verlangen naar de verloren twee
eenheid zien. Het trauma zelf- de dood, die aan de twee-eenheid
een einde kan maken en dat reeds heeft gedaan - is naast het
Een taboe verbergt iets dat n1et had mogen gebeuren en er
gemis eveneens aanwezig. Anna leeft met het besef dat ze, net
daarom ook nu nog steeds niet mag ziJn. je voelt het alleen nog:
als haar zus, door een ongeluk dood kan gaan. Haar coma, haar
in een lege blik, in een verkeerd woord, een verwarrende uitleg,
kapotte en kinderloze buik als gevolg van een ongeval verwijzen
een beklemmende sfeer. Vaak ook laat een taboe z1ch zien: de
overduidelijk naar de dood in de buik van Anna's moeder en naar
oorspronkelijke gebeurtenis toont zich op symbolische wijze,
de leegte in Anna zelf.
versleuteld. Steeds weer. Omdat er iets wnngt, iets hapert.
Anna's trauma toont zich, herhaalt zich. Niet in woorden- daar

De dood van Anna's zus is in haar familie taboe. Er mag niet over
voor is het taboe te groot- maar in wat Anna voelt en meemaakt.
gesproken worden. Daardoor kan Anna niet rouwen. Woordeloos
Als was de dood van haar zus de achtergrond waartegen Anna's
verdriet, eenzaamheid en pijn ereeren de leegte in haar.
leven zich afspeelt.
EEN DUBBEL GEVOEL

Anna heeft haar gemis opgevuld met paarden. Haar contact
ermee belichaamt haar verlangen naar haar zus, naar samenzijn,
naar n zijn. Als Anna paardrijdt, voelt ze de magie van de twee
eenheid, dan lijkt ze te vinden wat ze mist. Maar Anna voelt niet
alleen liefde, doch ook angst voor paarden. Dat komt doordat
ze al verscheidene keren zwaar ten val is gekomen. Ze is zelfs al
144
145
MECHANISME 4: DE HERHALINGSDWANG VAN

TRAUMA
Onverwerkte trauma's herhalen zich.
Een trauma zit in ons. We leven er
ze verlangt naar rust en heling. Pas als Anna zich bewust wordt
van haar trauma en van het feit dat ze het keer op keer herhaalt,
maakt ze echt kans op genezing. Want dan kan het 'Pas op!' van
haar reptielenbrein de overgang maken naar een gematigder
'Het is ok, alles is onder controle', een zin die thuishoort in haar
mensen- en zoogdierenbrein.
mee. We belichamen het. De pijn

schiet regelmatig vanuit het onbe
wuste op en zorgt ervoor dat we het
trauma herbeleven,
reproduceren,
herensceneren, voortzetten en door

geven. We hopen het zo te slim af te
zijn, te overmeesteren. We hopen zo
te genezen van de pijn.
BIJ MIJ HEB JE EEN PLEK

Om Alma's pijn te verzachten, moet ze eindelijk kunnen rouwen
om het verlies van haar zus. Ze moet contact maken met haar
trauma, met de oorspronkelijke pijn, met haar eigen vergeten
verhaal. Daarom stel ik een oefening in de verbeelding voor ...
een reis naar binnen.
De herhalingsdwang van trauma is eigenlijk een onbewuste

poging tot herstel.
Waar voel je de leegte, Anna?
- In mijn buik.
-Hoe ziet de leegte eruit?
-Als een woestijn. Leeg. Stil. Ik sta aan de rand.
-Hoe voel je je?
- Ik ben verdrietig, intens verdrietig.
Anna's pogingen om de pijn die ze voelt te duiden en te overstijgen
brengen haar oorspronkelijke trauma steeds weer tot leven. Ze
-Wat wil je doen, daar aan de rand van de woestijn?
herbeleeft de pijn keer op keer omdat ze herensceneert wat ze al
-Weglopen. Me omdraaien en heel hard weglopen.
eens heeft meegemaakt.
Ik ben bang.
- Wie zou je kunnen helpen te blijven staan?
Dat Anna's trauma zich steeds weer op een of andere manier

presenteert, gebeurt doordat haar trauma mee bepaalt hoe zij
voelt en denkt, omdat ze extra gevoelig is voor triggers en omdat
- Mijn grootmoeder. Bij haar voelde ik me

beschermd, begrepen.
147
. . ?
.
n. WatzJe]e.
.
bJ]Je Ki]hnaardewoestij
Ok , 1e grootmoeder 1s nu
Anna knikt, glimlacht en zegt:
-Ik heb plaats voor jou, bij mij heb je een plek.
klei
Mijn zus, ver weg en heel
n.
Na de oefening zegt Anna: 'De leegte is weg, er is nu plaats voor

mijn zus.'
- Blijfkijken, Anna.
lJn ZUS]e
- M..
ze komt langz aam
groter,
dichterbij, ze wordt
Ze voelt zich beter omdat ze heeft kunnen voelen en benoemen

wat haar diep vanbinnen bezighoudt. Ze heeft de leegte in zich
zelf verkend en is daardoor dichter bij zichzelf gekomen. Dat
ouder.
Anna trilt, haar gezicht
wordt rood, ze heeft
het warm.
zJen.
- Hoe is het om Je zus te
.
- Het 1s vreemd
wenn en.
om aan elkaar te
We hebben tijd nodig
maakt haar rustiger vanbinnen.

We praten na. Anna zegt dat haar zus is bijgezet in het graf van
haar grootouders - ze is gewoon mee in de grafkelder gelegd.
Anna herinnert zich plots een naam, de naam die haar tante
slechts een enkele keer vernoemde ... de naam van haar zus:
Gretel. 'Ik zal een mooie naamplaat laten maken voor op het
graf, zegt Anna, 'zodat mijn zus weer recht van bestaan heeft ...
en ik een plaats voor mijn verdriet.'
gemist.'
staan en zeg: 'Ik heb je zo
-Anna, ga dicht bij je zus
TRAUMA ONTMIJNEN
Ik heb je zo gemist.
Anna fluistert. Er lopen
n.
tranen over haar wange
Trauma ontmijnen: woorden geven aan het onzegbare.

Trauma is iets dat je vooral voelt. Je wordt er emotioneel door
overspoeld, overweldigd. De emotionele spanning is zo groot
overal gezocht.'
- En zeg ook: 'Ik heb je
-Ja, dat is waar. Ik heb

Anna zucht diep en legt
je over al gezocht.
haar hand op haar hart.
dat je er geen woorden voor vindt en dat niemand jou kan be

grijpen.
Om trauma te entmijnen is het essentieel om deze emotionele
spanning te verminderen. Het is belangrijk dat dit gedoseerd
en rustig gebeurt- anders herbeleef je het trauma, zak Je erin
weg en word je gehertraumatiseerd.
plek.,
r jou. Bij mij heb je een
- En: 'Ik heb plaats voo
149
148
Noteer 7 gebeurtenissen of ontmoetingen d1e JOU mee bepaald

hebben:
2
3
Traumatische pijn lijkt niet te beschrijven. En toch is het ver

woorden ervan- woorden geven aan jouw traumatische pijn,
woorden geven aan wat je voelt, diep vanbinnen- noodza keiijk

om te kunnen genezen van trauma. Het onzegbare uitspreken
zorgt ervoor dat je niet langer verdwaalt in de pijn, maar dat

je er zin en betekenis aan kunt geven, er een verhaal van kunt
maken.
7
Hoe dat precies in zijn werk gaat, lees je in deel dne.

Bek1jk je lijst en vraag je af:
Welke invloed heeft elk van deze gebeurtenissen op mij gehad,
OEFENING: IK BEN GEWORDEN WIE IK BEN

DOOR ...
in welke zin ben ik erdoor geworden wie ik ben?

Welke van deze gebeurtenissen waren traumatisch voor mij?
Sommige gebeurtenissen en ontmoetingen in je leven zijn

belangrijker dan andere: ze vormen je, maken je tot wie je
Welke van deze gebeurtenissen hebben mijn veerkracht
bent. Voor Anna is het verlies van haar zusje bepalend geweest.
vergroot?
Alsook het feit dat daarover in alle talen gezwegen werd.

Welke van deze gebeurtenissen waren beide, bijvoorbeeld
Wat heeft jou sterk benvloed, waardoor ben jij geworden
aanvankelijk traumatisch en nu (ook) een bron van kracht?
wie je bent? Positieve of negatieve impacts. Bedenk enkele

hartverwarmende en versterkende ontmoetingen en vul ze
aan met de moeilijke, traumatische gebeurtenissen.
150
151
LOSSOF A TWIN
(instrumental)
BRIAN TYLER- LOSSOF A TWIN

UIT HET ALBUM 'EAGLE EYE'
152
153
GENEZEN VAN
TRAUMA
De vastgehouden spanning te voelen. Dat is allesbehalve evident

- het trauma zelf stoort ons immers hierbij, omdat trauma de
geest verdooft en dus het lichaamsbewustzijn afvlakt. Bovendien
leven wij in een tijd waar de tweedeling lichaam-geest nog steeds
prevaleert. Voor velen onder ons is het lichaam niet meer dan
een omhulsel. Velen leven, denken en voelen in hun hoofd' niet
in hun lichaam.
Even belangrijk voor traumagenezing is je terugplooien op
jezelf, in verbinding staan met je eigenheid. Door trauma verlie
zen we immers onszelf. Onze aandacht is naar buiten gericht,
op het vermeende gevaar gefixeerd. Ook in onze opvoeding ligt
de nadruk op wat onze ouders, de maatschappij, de anderen van
ons verlangen. Wij passen ons daaraan aan en schuiven onze
eigen behoeften terzijde. Vaak kijken wij naar onszelf door de
Houd jezelf vast.
In deel drie focussen we op wat helpt. Hoe kunnen we van
Wijs niet naar
trauma genezen? Wat kunnen we doen om de pijn te verlichten?
elkaar.
Wat helpt, waar moeten we op letten? Wat mogen we zeker niet

doen, wat maakt het nog erger? En wat als niets lijkt te helpen?
Kijk naar binnen.
Hoe kunnen we verder na trauma? Hoe kunnen we onszelf
Wat wil je echt?
terugvinden, ons losmaken van wat traumatisch was en ons

leven weer zeif in de hand nemen? Hoe kunnen we ons door onze
Hoe zal je dat

zeggen? Hoe zou je
veerkracht laten bepalen en niet door onze pijn? En zo alsnog

worden wie we zo graag willen zijn ...
het willen zeggen?
ogen van die ander en vervreemden zo van onszelf.

Ons bewustzijn- ons vermogen onszelf te onderzoeken- speelt
een cruciale rol bij traumagenezing. Het is de bril waardoor
wij naar onszelf kijken. Dankzij deze neo-cortexiaanse filter
kunnen wij net genoeg afstand scheppen tussen onszelf en wat
wij voelen en denken- en zo onze trauma's aanpakken in plaats
van er weer in te vallen.
Van trauma genezen betekent ons lichaam, onze gevoelens en
gedachten bevrijden van oude, traumatische spanningen. Pas
HET TRAUMABREIN GENEZEN:

CALM,CENTER,CONNECT
Trauma zit in ons lijf. Traumagenezing begint dus precies

daar. Het is immers in ons lichaam dat de spanning van het
daarna kunnen wij echt onszelf zijn, ons eigen ik terugvinden

en ons eigen leven leiden. Vanuit deze herwonnen authenticiteit
kunnen we opnieuwverbinding maken met anderen en gezonde
relaties aangaan. Liefde voelen, liefde geven. Deel uitmaken van
wat meer en groter is dan onszelf. Mens-zijn.
reptielenbrein zich laat voelen. Als ons lichaam terug kalm en

rustig is, is dat voor ons brein het signaal dat het gevaar geweken
is. Voor ons reptielenbrein staat 'je veilig voelen' gelijk aan 'fysiek
kalm en ontspannen zijn'.
Om van trauma te genezen is het dus van primordiaal belang
contact te maken met je lichaam. Te voelen hoe je in je lijf zit.
156
157
GE.tJH
rJ
.
1/A N
IAVJ\.1,4
0 rJ5 LiCHAAM
Sff..tNT IN
159
158
HET DAGLICHT NIET
jij ook?
voel je dat?
wat heeft zich in mij genesteld?
wie heeft die knoop in jouw maag gelegd?
wat is er precies gebeurd?
welke herinnering blijft aan me kleven?
wat wil ik zo graag vergeten?
wat kom jij steeds weer tegen?
wat mag het daglicht niet zien?
wat kan niet groeien in dat licht?
laat je je raken?
ook door je eigen verdriet?
hoe verzacht ik pijn?
hoe verzacht ik ook maar iets?
ben je wie je zou willen zijn?
hou je van jezelf?
genoeg?
JM
160
161
3.1
horen. Op de een of andere manier raak je van bepaalde situaties,

gedachten of gevoelens in de war en gaat dat niet zomaar
over. Daardoor word je vroeg of laat allergisch aan precies die
situaties, gevoelens of gedachten en ga je bewust of onbewust
Jij ool<?
vermijden wat jou in de war brengt, wat jou bang of machteloos

maakt. Je wordt bijvoorbeeld overgevoelig voor conflicten en
gaat deze koste wat kost uit de weg. Ofwel werkt de ander jou
op de zenuwen zonder dat je goed weet waarom. OfWel leer je
jezelf om niets te voelen en onderga je gevoelloos elke pijn. In
plaats van de situatie uit de weg te gaan, zet je jezelf en je eigen
gevoelens aan de kant. Allergisch zijn voor bepaalde triggers of
voor je eigen emoties of gedachten duidt ontegensprekelijk op
trauma. Vermijdingsgedrag is hier een manier om met trauma
om te gaan. Het is een overlevingsmechanisme.
Om van trauma te genezen moeten we trauma kunnen

herkennen. Hoe weet je dat je getraumatiseerd bent? Voel je
HERHALING
dat? Hangt het af van wat je meegemaakt hebt, van hoe erg
dat was? Ben je sowieso getraumatiseerd als je een bewogen
Een tweede manier waarop trauma zich openbaart is via herha
jeugd hebt gehad, een moeilijk parcours hebt afgelegd of op
ling. Je valt keer op keer op de verkeerde mannen en komt telkens
een bepaald moment in je leven psychische pijn hebt geleden?
weer bedrogen uit. Je hebt een slechte ervaring gehad op school
Kun je trauma te boven komen zonder speciale inspanningen te
of later in je beroepsleven, en nu houd je het bij geen enkele
leveren, zonder bijvoorbeeld in therapie te gaan, door de tijd de
werkgever vol. Je hebt werkelijk alles geprobeerd om de relatie
wonden te laten helen? Wat kun je zelf doen? Hoe kun je zelf je
met je moeder te verbeteren, maar toch blijft het wringen tussen
eigen pijn verzachten? Hoe kun je beginnen je eigen trauma's te
jullie. Je hebt met je zoon dezelfde problemen als jouw vader des
verwerken?
tijds met jou. Je kinderen lijken de fouten die jij gemaakt hebt te
herhalen, ze gaan dezelfde weg op of lijden op een gelijkaardige
manier. En jij ... kijkt gefrustreerd, machteloos toe.
SIGNALEN
BLOKKADES, ALLERGIEN, VERMIJDINGSGEDRAG

De manier waarop trauma zich veruit het vaakst manifesteert
is via een blokkade: het ervaren van een intern conflict,
Als trauma zich herhaalt, is het alsof je telkens opnieuw tegen

komt wat je juist zo graag wilt vergeten.
GEHEIMEN EN TABOES
incoherente impulsen op het vlak van voelen, denken en doen.

'Ik wil wei, maar ik kan niet.' 'Ik denk dan zus, maar het voelt
Wat niet weet, niet deert.' Zo dacht en denkt men nog
zo.' Alsof wat je denkt en voelt niet goed bij elkaar past, alsof je
vaak als er in de familie iets gebeurd is dat het daglicht niet
met gevoelens en gedachten opgescheept zit die niet echt bij je
mag zien. Geheimen, halve leugens en taboes zijn vaak een
!62
163
voedingsbodem voor trauma. De poging om iets stil te houden

schept grote verwarring in de familie, in het bijzonder bij de
Wat je zelf kunt doen om dergelijke pijn te verzachten -hoe
kinderen. Hun emotionele pijn of gevoelens van schaamte horen
evenwicht terug kunt vinden- daarover gaat dit derde deel.
je je eigen traumaverwerking kunt inzetten en je innerlijke
meestal niet bij henzelf maar bij het taboe en het trauma dat
daaruit voortkomt. Buitenechtelijke kinderen, uitgejouwde of
verstoten familieleden, gekte in de familie, maar ook oorlog,
HOOP
geweld, misdaad en moord zijn voorbeelden van zulke lijken in

de familiale kast.
Hersenwetenschappers bevestigen dat wij de werking van en

samenwerking tussen onze drie breinen kunnen veranderen.
Wij kunnen nieuwe- andere, betere, complexere -verbindingen
EIGENWAARDE
Het vierde en wellicht makkelijkst herkenbare signaal dat op
leggen in ons brein: onze traumatische associaties kunnen plaats

maken voor positieve en beheersbare gedachten, gevoelens en
reacties.
trauma wijst, is de mate waarin je tevreden of ontevreden bent

met jezelf. Hoe staat het met jouw zelfwaarde, zelfrespect en
nieuwe start
zelfvertrouwen? Ben je wie je zou willen zijn? Ga je met gepaste
Therapie heeft een meetbaar neurologisch en fysiologisch effect.

Ons reptielenbrein wordt er rustiger van en we leren ons zoog
fierheid door het leven? Of lijl<t jouw ideaalbeeld onbereikbaar,
dierenbrein aan te sturen vanuit onze prefrontale cortex. Een
verder af dan ooit? Een lage zelfwaarde, jezelf niet goed genoeg
gelijkaardig effect als dat van therapie, hebben meditatie en
vinden en je niet in staat voelen om dit gevoel te veranderen

wijst op jeugdtrauma - trauma dat zich tijdens je kindertijd
in jou genesteld heeft en deel van jou is gaan uitmaken. Een
sche trigger de juiste, helende respons volgt.
corrigerende ervaringen - ervaringen waarbij op een traumati
ongewenst kind zijn, een (v)echtscheiding meemaken, gepest

worden, je heel erg alleen, verloren of afgewezen voelen ... er is
SLEUTELSCNES
zo veel dat jou als kind kan kraken en je houdt daar altijd iets aan
over- op zijn minst een knauw in je zelfvertrouwen.
Een andere manier om je eigen trauma's te herkennen dan

via traumasignalen, is door middel van het uitpluizen van je
Welke traumasignalen herken je bij jezelf? Schrijf op wat jou
herinneringen. We hebben allemaal herinneringen: goede
blokkeert, wat jou irriteert en wat je koste wat kost tracht te ver
en minder goede, van lang, heel lang of korter geleden. Er
mijden. Welke situaties vind je moeilijk, welke mensen vreselijk?
zijn herinneringen waar we warm en blij van worden. En er

zijn herinneringen waar we liever niet aan denken, omdat ze
Wat zegt dat over jou? Zijn er dingen die zich herhalen in jouw
familie? Heb je weet van geheimen of taboes? En hoe zit het met
je zelfwaarde? Hou je van jezelf? Genoeg?
ons terug in contact brengen met wat pijn deed, met wat ons
Trauma geneest echt niet vanzelf. Trauma is meer dan een
Getraumatiseerde mensen hebben specifieke herinneringen:

herinneringen aan een of meerdere traumatische scnes of
schrammetje. Trauma is pijn die verbeten wordt, onverteerde
gekwetst heeft.
heen. Traumatische pijn vraagt om troost en zorg, om conside
- indien de herinneringen meer op verhalen dan op feiten

gebaseerd zijn- beelden van traumatische pijn. Dergelijke echte
ratie. Op het moment zelf of achteraf.
of pseudoherinneringen flitsen ons terug in de tijd, naar die
pijn die woekert en zich voortplant - in jou en over generaties
164
Genezen van
trauma, een
165
nemen, het is
mogelijk!
bepaalde gebeurtenis die zo een grote impact op ons heeft gehad.
te sleutelen, om te kunnen herstellen wat er sinds het trauma
Deze traumatische herinneringen of de beelden die we hebben
verkeerd zit.
van onze traumatische belevingen noemen we sleutelscnes.

Sleutelscnes staan symbool voor de pijn. Ze wijzen de weg terug
Camilla's sleutelscne:
naar het trauma. Maar omdat ze de pijn zo zichtbaar in beeld

brengen, kunnen ze ook een sleutelrol spelen als het erop aan
Ik ben net geboren.
komt de pijn te verwerken en los te laten.
Ik lig in een doek in mijn moeders armen.

Mijn vader komt binnen.
Hoe je zelf met je eigen traumatische pijn en je eigen sleutelscnes
Mijn moeder geeft me aan mijn vader en zegt: 'Het is een meisje.
aan de slag kunt, lees je in wat volgt.
Pech gehad. Een meisje wil ik niet. Je mag haar hebben.'

Ramzi's sleutelscne:
OEFENING: JE EIGEN SLEUTELSCNE VINDEN
De donkere steeg.
De meeste mensen vinden hun persoonlijke sleutelscnes
De jongens die ons aanvallen.
gemakkelijk. Voor elk basistrauma vind je wel een sleutelscne
Ilt ruk me los, mijn hemd scheurt. Ik zet het op een lopen.
in je hoofd. Volgende vragen helpen je op weg.
Achter mij ligt Faruq op de grond, ik hoor hem roepen.

Welke gebeurtenissen in je leven zijn bepalend geweest
Anna's sleutelscne:
voor jou?
Ik ben zeven jaar. Mijn tante is op bezoek.
Heb je ooit iets fundamenteel onrechtvaardigs
Ze zegt dat ik deel van een tweeling ben.
meegemaakt?
Dat mijn zusje is gestorven bij de geboorte.

Ik voel een emotionele schok vanbinnen.
Welk beeld blijft jou achtervolgen?
Ik wil meer weten.

Maar mijn tante blokt af- ze heeft al te veel verteld.
Van welk moment heb je blijvend spijt?
Sleutelscnes spelen een cruciale rol in het verwerken van
Herinner je je iets ergs dat jou door iemand anders is
trauma. Dat komt omdat een sleutelscne meer is dan alleen
aangedaan?
maar een pijnlijke herinnering of beeld. In een sleutelscne ligt

immers niet alleen het trauma zelf, maar ook onze reactie op het
Heb je ooit extreme angst, pijn, woede of verdriet gevoeld?
trauma verscholen, onze emotionele pijn. Een sleutelscne bevat

m.a.w. naast informatie over de traumatische gebeurtenis ook
Welk verhaal over jou wordt steeds weer verteld in de
essentile informatie over onszelf: hoe gaan we met traumatische
familie?
pijn om en welke overlevingsmechanismen hanteren we? Daarin

ligt de betekenis van sleutel: we vinden de sleutel naar een
Wat is je vroegste herinnering?
beter begrip van onszelf en we vinden een tooi om aan onszelf
166
167
Hoe voelde je je als kind?
Als je je rustig genoeg voelt, beeld je dan een lege kader in op
Zijn er herinneringen die je weglacht of te sterk relativeert?
is het frame gemaakt? Welke kleur heeft het? Verklein je
de muur tegenover je. Hoe ziet die eruit? Uit welk materiaal
kader tot maximaal de grootte van een postkaart. Plaats er je
Welke vragen triggeren jou, tikken iets aan in jou? Zoek een
sleutelscne in. Als je sleutelscne een film is, kies er dan een
beeld dat bij jouw antwoord past. Een beeld dat jouw antwoord
stilstaand beeld uit: een still.
samenvat. Dat is een sleutelscne.

Kijk naar de still en observeer jezelf.
Neem even de tijd om bij dit beeld, deze herinnering stil te
staan. Wat is er precies gebeurd? Wanneer? Hoe oud was je?
Kun je rustig ademen terwijl je naar je sleutelscne kijkt? Of
Vat je sleutelscne in enkele zinnen samen en schrijf ze op.
heb je het moeilijk? Voel je je ongemakkelijk, emotioneel,
Als je meerdere, verschillende sleutelscnes hebt gevonden,
angstig, boos? Heeft je sleutelscne een fysiek effect op jou?
schrijf ze dan elk op een apart blad.
Heb je bijvoorbeeld een knoop in je maag of trillen je handen?

Verklein dan kader en beeld tot je je weer rustig voelt. Je kunt
het beeld ook zwart-wit maken, het afdekken of in gedachten
Sleutelscnes zijn meestal momentopnamen van traumatische
iets tussen jou en het beeld inzetten. Alles wat je helpt om in
gebeurtenissen: die ene beschuldiging, die ene veel te erge straf,
een rustige, geaarde en gecenterde toestand naar het beeld te
die ene emotionele schok, die ene dag dat het te ver ging ... Soms
kijken, is goed. Indien niets helpt, stop dan met de oefening,
bevat een sleutelscne meer dan een enkel beeld: bijvoorbeeld je
ga een eindje wandelen of leid je aandacht op een andere
vader en moeder die ruzie maken beneden in de keuken en jij
manier af.
die ligt te luisteren boven in je bed. Soms blijft het niet bij een
snapshot maar speelt de traumatische gebeurtenis zich af als
Besef dat de still een beeld van vroeger is.
een film in je hoofd, met een begin en een einde, bijvoorbeeld de

film van het auto-ongeval dat je meemaakte.
Zeg hardop tegen jezelf: 'Dat was toen. Het beeld dat ik zie, in
de kader aan de muur is een beeld van jaren/maanden/weken
Om met je sleutelscne aan het werk te kunnen gaan, is het
geleden. Hoewel ik de pijn nog kan voelen, gaat het om oude
essentieel dat je er niet in valt, dat het beeld je niet overweldigt.
pijn. Pijn van toen. Vandaag, (datum), hier, is er geen pijn, op
Dat zou hertraumatiserend zijn. Daarom is het belangrijk dat je
dit moment ben ik veilig.' Kijk vervolgens rond je, de kamer in,
van je sleutelscne een still kunt maken, een bevroren beeld.
vergewis je ervan dat je goed geaard in je stoel zit en adem

enkele keren diep in en uit. Zeg nog eens hardop: 'Ik ben veilig.'
OEFENING: EEN STILL MAKEN VAN JOUW

SLEUTELSCNE
Stap uit de oefening door het beeld op de muur te verwijderen,

bijvoorbeeld door het met een denkbeeldige spons weg te
vegen. Eindig met op te staan en je lijf goed los te schudden.
Zet Je op een stoel tegenover een lege muur, zet je voeten

stevig op de grond, recht je rug en adem enkele keren diep in
Als de oefening jou goed doet, herhaal ze dan nog eens.
en uit. je kunt je ogen openhouden of dichtdoen, net zoals je

zelf het prettigst vindt.
168
169
Als je meerdere sleutelscnes hebt gevonden, voer dan deze oe

feninguitvooraljesleutelscnes. Gun jezelftussen de oefeningen
ZELFHULP VERSUS TRAUMATHERAPIE
minstens een dag of twee rust. Het is belangrijk om trauma

werk afte wisselen met ontspanning zodat je veerkrachtig blijft.
De keuze tussen zelfhulp en begeleide traumaverwerking hangt

vooral af van de mate waarin je basisvertrouwen in mensen
geschaad is.
Waarom is deze oefening goed voor mij?

Hoe zwaarder het trauma en hoe jonger de leeftijd ten
Traumatische herinneringen die ongecontroleerd opspelen
tijde van het trauma, hoe groter de (onbewuste) angst voor
en ons emotioneel overspoelen noemen we flashbacks en

zijn hertraumatiserend. Ze activeren ons reptielenbrein, het
hertraumatisering, voor controleverlies. Deze angst kan her

inneringen aan het trauma zo goed als ontoegankelijk maken.
angstcentrum in onze hersenen. Traumatische herinnering

die gecontroleerd opgeroepen worden zonder dat ons lrjf
weg. Een traumatherapeut kan jou helpen om de angst te over
in fight-flight-freeze-modus gaat, activeren daarentegen ons
meesteren en alsnog aan traumaverwerking te doen.
Overlevingsstrategien staan traumaverwerking dus soms in de
zoogdieren- en mensenbrein. Als we ons veilig voelen, kan de

ingebakken angst zakken.
Aan de andere kant zijn getraumatiseerde mensen vaak op een
Een stilstaand beeld maken van een traumatische herinnering
diep niveau alle vertrouwen in hun medemensen kwijt. Zeker

bij trauma dat ons is aangedaan door onze eigen ouders is
geeft je meer controle over je herinnering. Je valt niet meer

samen met het beeld, je kijkt ernaar. Door het beeld op de muur
te projecteren veruitwendig je je herinnering. Het kleine ka r

helpt je de controle te houden over de situatie. Door tezelfdertt]d
naar het beeld te kijken en emotioneel en fYsiek rustig te blijven,
dat het geval. Mensen met dergelijke trauma's hebben uit hun
ervaringen geleerd dat pijn tonen zinloos of zelfs gevaarlijk is.
Deze mensen zijn soms terughoudend ten opzichte van een
therapeut. Zij vinden bijvoorbeeld soelaas in zelfhulpboeken
worden toen en nu beter van elkaar gescheiden. Je zakt niet
of in het volgen van therapeutische workshops. Zij starten

met traumaverwerking op een voor hun veilige, autonome en
meer weg in traumatijd.
onafhankelijke manier.
En wat als ik geen sleutelscne vind?
Wat er ook van zij -of je nu wel of niet je eigen sleutelscnes
Als je getraumatiseerd bent en toch geen sleutelscnes vindt,
aan de slag gaat - verder lezen zal je helpen meer inzicht te
betekent dat wellicht dat de tijd nog niet rijp is om zelf en alleen
aan traumaverwerking te beginnen. Beelden van traumatische
krijgen in hoe je trauma verwerkt en kunt loslaten. Op termijn

helpt deze kennis je sowieso vooruit. Het allerbelangrijkste lijkt
gebeurtenissen kunnen erg diep weggestoken zijn, omdat ze te
me dat je je tijdens het lezen laat raken ... ook door je eigen pijn.
gevonden hebt, wel of niet met de oefeningen in dit derde deel
veel angst oproepen of omdat vergeten noodzakelijk was om te

kunnen functioneren. In dat geval is het misschien betervoor jou
om samen met een traumatherapeut je verleden te verwerken.
170
171
VRIJ
fight
flight
freeze
schreeuwen geheugenschimmen
fantomen lopen
en ik besta stil
adem alleen mezelf
VrlJ
fight flight freeze

schreeuwt een verder verterend verleden
ik hoor niets ik adem alleen maar mezelf
bij elkaar
nu
ligt een helder heden klaar
]M
172.
173
3.2
Genezen
vreugde en blijdschap zijn veel minder aanwezig, en ook minder

in je lijf verankerd.
Dat is omdat trauma je reptielenbrein activeert, waardoor alle
binnenkomende signalen gescand worden op hun 'trauma
gehalte', het gevaar op hertraumatisering. Je reptielenbrein
focust op overleven en dus op gevoelens zoals angst (flight),
machteloosheid (freeze) en woede (fight). Andere gevoelens lijken
minder belangrijk. Je reptielenbrein gijzelt zo niet alleen je
gevoelsleven, maar ook je lijf, want dat is waar elk gevoel begint:
in je lichaam, als een fYsiologische reactie op een externe of
interne gebeurtenis. Je lijf verwordt na trauma tot een automati
sche traumafilter, een alarmknop. Zo raak je vervreemd van je
eigen gevoelens en je eigen lichaam.
Wat is dat eigenlijk traumaverwerking? Hoe gaat dat in zijn
werk? Wat moet er gebeuren opdat je traumavrij door het leven
(,EVOtL t>Rf HOE.K
kunt? Moet je over je trauma praten? Wat betekenen de termen

verwerken, veilig herbeleven, transformeren eigenlijk? En is je
\7
trauma na traumaverwerking echt van de baan? Heeft het dan

absoluut geen invloed meer op je? Of heb je er dan minder last
van, verdwijnt het naar de achtergrond? En ten slotte, ben je
nadat je je trauma verwerkt hebt nog dezelfde of verander je
mee? Kan trauma jou doen groeien als mens?
:ZONPfl\ TRAVM.1
bOD!{ TRAVMA
VOELEN. Nu. IN JE LIJF

TRAUMA HYPOTHEKEERT JE GEVOELENS EN
GIJZELT JE LIJF
In essentie zadelt trauma je op met een gevoelsstoornis: je voelt
Een eerste vereiste om de invloed van trauma op je leven te

verminderen is dus het terugeisen van je lichaam, zodat jij terug
in jouw lijf kan zijn, zodat
je jezelf en wat je voelt terug kan
voelen op een lichamelijke manier.
ofwel te weinig- soms zelfs helemaal niets meer- of je voelt te

veel, te snel. Trauma hypothekeert jouw gevoelsleven: gevoelens
en stress worden synoniemen van elkaar. Pijnlijke, moeilijk te
hanteren gevoelens zoals angst, machteloosheid en woede ken je
goed. Deze negatieve gevoelens voel je in je lijf, ze nemen bezit
van je, ze verteren je. Aangename re of positieve gevoelens zoals
174
175
GEVOELENS BEGINNEN IN JE LICHAAM
EXTERNE
C_
PRiKKEL
A
V
11
I'
,
',
'
'
'
'
'
'.
Cv
.
.
Ahl\,
hl!_rett\f!
CoGtJiTifVE
LiCHAMELijKE
)f!'ISAliE
tNTE"rETA1E
(,EVOELS DRiE. KOEK
' '
'
'
..
LiUlAMELijkf
N 1\Tt
GfVOEtSSTDOR.NiS
\
!ONH TRAVMI\
V
DOD TRALlMA
176
OEFENING: VIJF MINUTEN IN JE LIJF GAAN ZITTEN
Misselijk. En boos. Heel misselijk. Heel boos. Op alles. Op
iedereen. Op mijn ouders. Op wat was. (gevoel)

Hoe lichamelijk zijn jouw gevoelens? Weet je hoe boosheid
voelt? Waar je in je lichaam verdriet of angst, blijdschap of
De oefening heeft Ruud doen beseffen dat hij eigenlijk al heel
geluk voelt? Wat wil jouw lichaam dan doen? Hoe wil het zich
erg lang, sinds jaren, misselijk is, maar deze misselijkheid 'n1et
dan uitdrukken?
voelde', omdat ze hem zo eigen was, zo bij het leven leek te

horen. Ruuds misselijkheid is verdwenen nadat hij enkele
je kunt de lichamelijkheid van je gevoelens opsporen, heront
weken lang elke dag de zwarte wolk heeft uitgespuwd.
dekken of versterken door middel van de volgende oefening.

De oefening duurt een vijftal minuten als je geen moeite hebt
Ga zitten, adem enkele keren diep in en uit en maak jezelf rus
om antwoorden op de vier vragen te vinden.
tig vanbinnen.
Als je voor de oefening veel meer tijd nodig hebt, mag je ervan
Vraag je dan af: welke lichamelijke sensaties voel ik? Waar in
uitgaan dat je van de lichamelijke component van je gevoelens
mijn lijf ben ik ontspannen? Of gespannen? Wat voel ik eigenlijk
vervreemd bent. Doe de oefening in dat geval gedurende
in mijn lichaam?
enkele weken dagelijks, zodat jouw lichaam de kans krijgt

'wakker' te worden en je terug in je lichaam kunt landen.
Neem de tijd om wat je voelt door middel van de volgende vra

gen te beschrijven:
Het kan zijn dat je, zoals Ruud, dagen of weken lang hetzelfde
gevoel exploreert. Elke dag met een ander gevoel aan de slag
Beschrijving: welke lichamelijke sensatie neem ik waar?
gaan, is even g oed. Laat je gewoon leiden door wat op het

moment van de oefening aanwezig is in JOU.
Beeld: hoe ziet dit lichamelijk gevoel eruit, vanbinnen?
Hoe zou ik dat tekenen?
Een leuke variant: doe de oefening op een moment dat je je

goed in je vel voelt, ontspannen, blij of energiek- zo versterk je
Actie: wat wil mijn lijf doen? Wat vraagt dit lichamelijke
gevoel?
Gevoel: welk gevoel past bij deze lichamelijke sensatie?
je interne krachtbronnen.
".
Dit is hoe Ruud de oefening beleefde:
Om van trauma te genezen moet je lijfelijk van trauma gene

zen. Enkel en alleen met je hoofd kom je er niet. Van trauma
Spanning in mijn buik, mijn maag. (beschrijving)
genezen is helen, dat betekent 'heel worden' en het geheel dat je

bent- je lijf, je gevoelens, je geest- opnieuw kunnen omarmen.
Lucht, zwarte lucht, ik ben gevuld met zwarte lucht. (beeld)
Je gevoelens kunnen voelen dr waar ze ontstaan, geeft je een

voorsprong op eventuele triggers. Door te voelen wat er nu in jou
De zwarte lucht moet eruit. Langs mijn mond. Aaargh. Eruit.
Alles moet eruit. Ik spuw een grote zwarte wolk uit. (actie)
178
leeft, geef je aan je reptielenbrein de boodschap: 'Ik zit weer in

mijn lichaam. Ik drf, mg en kn voelen. Nu. In mijn lijf.'
179
Red je van wat niet mag gebeuren.
OPNIEUW MAAR ANDERS
Wees het trauma voor.
HET HAD NIET MOGEN GEBEUREN ...
Als je de oefening goed gedaan hebt, heb je nu een nieuwe

sleutelscne, een zo-had-het-moeten-zijn-scenario.
Trauma beschadigt, kwetst, doet pijn. Trauma valt je kern, je ik,

je zelfgevoel aan. Het lijkt alsof een deel van jou aan het trauma
Hoe voelt het om je eigen redder te zijn? Waar in je lijf voel je
verloren is gegaan, alsof je minder bent. Je voelt je bijvoorbeeld
je krachtig, opgelucht?
jonger/ouder dan je bent, of minder mooi of slap en futloos. Je

voelt je niet sterk genoeg. Je bent een deel van je levensvreugde,
Gebruik jouw nieuwe sleutelscne als een innerlijke bron van
je veerkracht kwijt.
kracht. Roep deze nieuwe sleutelscne op wanneer je slecht
De volgende oefening helpt om je terug heel te voelen - sterk,
weer voelt, als je kracht nodig hebt of als je zin hebt om goed
volwassen en krachtig.
te doen voor jezelf.
in je vel zit, als je aan het trauma denkt, telkens als je de pijn
Camilla's nieuwe sleutelscne:
OEFENING: EEN NIEUWE SLEUTELSCNE

Ik ben net geboren. Ik ben een mooie roze baby. Ik (volwassen)
Ga comfortabel zitten en adem enkele keren rustig en diep in
kom binnen en zeg tegen mijn ouders: 'Deze baby is niet veilig
en uit.
bij jullie. jullie kunnen er niet goed voor zorgen. Ik neem de
Haal je jouw sleutelscne voor de geest.
ouders.' Ik (volwassen) neem mezelf als baby in mijn armen en
baby mee. Ik geef hem aan andere ouders. Aan nieuwe, lieve
stap resoluut weg.
Ga naar het begin van je sleutelscne. Het allereerste begin: de
spanning is al voelbaar, maar er is nog niets gebeurd. 'Het' is
Ramzi's nieuwe sleutelscne:
nog niet gebeurd.
De jongens lopen achter ons aan in de steeg. Maar wij zijn snel,
Kijk naar jezelf in de sleutelscne. Waar ben je? Wat ben je aan
Faruq en ik. We lopen de hoek om, tot bij ons clubhuis. Daar
het doen? Wie is er nog?
staan vrienden ons op te wachten. Veel vrienden. Het worden
Stap nu zelf, als volwassene, in je sleutelscne.
er steeds meer. Er staat een heel leger achter mij. Allemaal

mensen die voor mij willen vechten. Ik voel me sterk. De jon
En voorkom dat 'het' gebeurt.
gens druipen af
Bescherm en red jouw ik van toen.

Grijp in, vastberaden, met alle kracht die je in jezelf kunt
Je kunt je nieuwe sleutelscne ook gebruiken wanneer je last
vinden.
hebt van flashbacks of nachtmerries.
Laat je helpen of gebruik magie indien nodig.
Dat is wat Ramzi deed. Hij speelde zijn nieuwe sleutelscne
Als 'het' maar niet gebeurt.
voor het slapengaan als een film af in zijn hoofd en kon zo op
180
181
enkele dagen tijd zijn dagelijkse nachtmerries vervangen door

zijn nieuwe sleutelscne. Na tien dagen had hiJ ook die niet
meer nodig om goed en rustig te slapen.
Als je sleutelscne erg gevoelsgeladen is, lijkt soms niets - en

zeker geen zelfgecreerd beeld- ermee te kunnen concurreren.
De scne overschrijven - je reptielenbrein om de tuin leiden lukt dan vaak niet. De emotionele impact van de oorspronkelijke
scne is nog te groot.

De oefening is heilzaam omdat ze bevestigt dat het trauma niet
De volgende oefening focust precies daarop, op het verminderen

van de traumatische pijn.
had mogen plaatsvinden, dat traumatische pijn niet zou mogen

zijn. De oefening geeft ook kracht. Omdat ze focust op je sterke
kanten, op wat je zou doen en op hoe je jezelf zou helpen indien
dat mogelijk was geweest.
Actief ingrijpen door je sleutelscne te transformeren en deze
nieuwe herinnering gebruiken alsof ze even waar is als de rele,
geeft jou meer controle over wat er binnenin je gebeurt. Je voelt
je minder overgeleverd aan en overdonderd door het trauma.
OEFENING: TRAUMATISCHE PIJN LOSLATEN

Neem pen en papier. Ga vervolgens comfortabel zitten voor
een lege muur. Adem enkele keren diep in en uit. Maak jezelf
rustig vanbinnen.
Begin de oefening met een stilstaand beeld van je sleutel
scne: projecteer een klein kader op de muur, niet groter dan
een postkaart en plaats daar je still in.
HET REPTIELENBREIN KENT GEEN TIJD

Het reptielenbrein kent geen herinneringen, her herinnert zich
niets ... her ervaart: voelt wat er op dit moment is. Het reptielen
brein maakt daardoor geen onderscheid tussen verbeelding en
werkelijkheid. Een nieuw, imaginair, zelf gecreerd beeld is voor
het reptielenbrein even echt als een traumatische herinnering.
Het zijn immers de lichamelijke sensaties waarmee een beeld
gepaard gaat die het reptielenbrein activeren.
Kijk naar je still en vraagje af welk gevoel het beeld bij je oproept.
Verwoord jouw gevoel en schrijf het in een woord op: angst,
frustratie, verlamming, schaamte ...
Kijk terug naar je still. Beeld je in dat het gevoel dat je erbij
hebt een verbinding is tussen jou en je still.
Materialiseer die verbinding en noteer ze, bijvoorbeeld een
dik gevlochten touw, een ijzerdraad ...
Kijk opnieuw naar je still en bedenk nu hoe je deze verbinding
kunt doorsnijden. Je kunt bijvoorbeeld met een mes of zaag
aan de slag gaan. Indien nodig kun je hulp van anderen inroe
pen of magie gebruiken.
Verbreek de verbinding. Maak je los van de emotie. Bevrijd je.
Kijk naar je blad, lees de woorden hardop en schrap ze door.
182
Eindig met het verscheuren of verbranden van je blad.
HETONZEGBAREZEGGEN
Herhaal de oefening enkele keren indien nodig, met dezelfde
of verschillende gevoelens.
VERTELLEN EN VOELEN
Vergeet niet om goed te voelen wat het loslaten met je doet,

probeer te lokaliseren waar in je lijf je waarneemt dat je
Trauma verwerken staat niet gelijk aan vergeten, aan doen alsof
loslaat.
het niet gebeurd is of doorgaan zonder nadenken. Trauma ver

werken betekent onhoudbare pijn verzachten tot draaglijke pijn,
Carlo voelde fysieke pijn aan zijn neus bij het beeld van zijn
pester op school. De verbinding tussen hem en zijn pester was
als een stevig, dik, zwart touw. Carlo liet zijn boze tijger de ver
binding doorbijten.
die kan samengaan met verder leven, met goed verder leven.
De volgende oefening is een traumaverwerkingstest: hoe goed
kun jij naar je pijn kijken, erover vertellen, je pijn delen zonder
erin te verdwijnen?
/sabel voelde wanhoop bij het beeld van haar man op het
moment dat hij iets in haar drankje deed. De verbinding tussen
/sabel en dat beeld zag eruit als een diepe, zwarte afgrond.
/sabel heeft de gapende afgrond opgevuld met zachte, roze
wolken. Zo hoef ik niet meer bang te zijn om erin te vallen:
zei ze.
OEFENING: TRAUMAVERWERKINGSTEST
Voor deze oefening heb je pen en papier, moed en een goede
vriend(in) of familielid nodig (een therapeut is uiteraard ook
een optie).
Beantwoord schriftelijk volgende vragen:
Deze oefening helpt om traumatische gevoelens te laten waar
Wat is er wanneer gebeurd?
ze thuishoren: in het verleden. Ze opschrijven helpt je om niet
Beschrijf kort de traumatische gebeurtenis, ga niet in op de
terug in het trauma te vallen. Als je met felle emoties werkt, is het
tails. Enkele zinnen volstaan.
belangrijk je niet te verliezen in je eigen binnenwereld. Dingen

opschrijven, hardop praten of tussendoor bewegen zorgt voor
Wat was het ergste voor jou?
een sprong terug naar het nu. Het voelen van je voeten op de
Verwoord je eigen pijn zo zorgvuldig mogelijk.
grond of je zitvlak op de stoel onder je heeft een gelijkaardig,

aardend effect.
Wat of wie heeft jou het meest geholpen?

Welke interne en externe krachtbronnen had je ter
Belangrijk is dat je je focus kunt verdelen, dat je op twee plaatsen
beschikking?
en in twee tijden tegelijk kunt zijn: toen en daar, nu en hier.

Lees wat je hebt opgeschreven hardop aan je vriend(in) of
familielid voor.
Onderbreek jezelf of laat je onderbreken vanaf het moment
datje emotie voelt.
184
185
IIOEL-
Verwoord op dat moment wat je voelt. Benoem de emotie.

Zeg ook waar in je lichaam je deze emotie voelt.
Leg vervolgens je handen in de handen van je vriend(m) of
fa miltelid en kijk hem of haar aan
Adem dan vijf keer doorheen de plek waar je de emotie voelt.

Ga daarna verder met je verhaal.
Als je klaar bent, vraag dan om een knuffel, een kop thee, een
wandeling, ... iets waar je op dat moment nood aan hebt.
Als je de oefening te moeilijk vindt, lees dan wat je hebt op
geschreven voor in de derde persoon als betrof het iemand
anders- of een ander of jonger ik.
Ramzi heeft over zijn trauma verteld in therapie, aan mij.

Achteraf zei hij daarover: 'Wat ik sterk apprecieer is dat Ybe me
aan de praat gekregen heeft. Ik had geen reserves meer ... En
wat me verrast heeft ... is dat ik heb gehuild. Dat wist ik niet,
dat ik dat zou durven in het bijzijn van iemand die ik nog niet
zo goed kende ... Ik heb gehuild en Ybe heeft met een zakdoekje
mijn tranen gedroogd. Dat was de eerste keer in mijn leven dat
iemand dat voor mij deed.'
."f;J

Traumatische pijn willen we vaak niet zien, voelen of delen.
Woorden geven aan onze pijn - delen wat onzegbaar lijkt werkt echter uitermate helend. Omdat het de eenzaamheid stopt
die met trauma gepaard gaat. Door je te verbinden met iemand
anders word je lichter, meer ontspannen. Je zoogdierenbrein
prevaleert boven je reptielenbrein.
Het zoeken naar woorden activeert ook je prefrontale cortex, je
mensenbrein. Daardoor neemt je bewustzijn toe en ook jouw
persoonlijke kracht.
Hoe je innerlijk kan groeien- hoe je na trauma weer meer jezelf
kunt worden- daarover gaat het volgende hoofdstuk.
186
EN
DOER.Vii-ITE
'
,...
'
--
'P
-
r
- -1
-:.
KRIJTGRENS
we worden wakker
in een krater
heeft iemand mij geroepen?
waarom roepen we zelfs naar honden
ik wil zonder
koord rond mijn hals naar je toe komen
we liggen op elkaars hart we liggen op elkaar
op elkaars maag
tot we terug op onze benen staan
we proberen elkaar te lezen
we zijn ergens gestopt met een fout te maken
het is achter de rug wanneer we ons omdraaien
we maken ons los verzachten de indruk die we van elkaar
trekken met krijt onze eigen grenzen veilig
het is achter de rug we worden wakker
JM
3.3
grenzen, waar jij zelf eindigt en waar de wereld begint, lijken

vaag, ze zijn bezoedeld door het trauma, door de pijn.
WIE BEN IK, WAT WIL IK, WAT HEB IK NODIG?
Jij en je grenzen
Als je terug meer van binnenuit wilt leven, is
de
eerste stap:
nauwer aansluiten bij je eigen behoeften. Weten wat je nodig

hebt en je eigen noden ernstig nemen, prioriteit geven aan jezelf
- naar binnen keren, niet naar buiten. Je eigen behoeften cen
traal stellen staat gelijk aan beginnen met het definiren van je
grenzen van binnenuit.
Wie ben ik? Wat heb ik nodig? Wat wil ik eigenlijk? Zijn dit
vragen waar je makkelijk een antwoord op vindt? In alle omstan
digheden? Of verlies je jezelf snel? Krijg je jezelf soms moeilijk te
pakken? En hoe lang is dat al het geval? Hoelang leef je al in
JEZELF GENEZEN
functie van wat traumatisch was?
TRAUMA VERLEGT JE FOCUS VAN BINNEN NAAR

BUITEN
matiseerd werd als kind en sindsdien minder voeling heeft met
Bij acuut trauma is al je aandacht gericht op pijnbestrijding: je
seerd werd, kan in de oefening 'innerlijke kind' vervangen door
De volgende oefening is erg heilzaam voor wie chronisch getrau
eigen behoeften en verlangens. Wie later of acuut getraumati
de herinnering aan de pijn te vermijden. Bij chronisch
een benaming die beter past, zoals bijvoorbeeld 'jongere zelf',
trauma neemt vermijdingsgedrag de vorm aan van ingesleten
'het deel van mij dat getraumatiseerd is' of'het deel van mij dat
probeert
patronen. Gaandeweg ontwikkel je manieren van denken,
angstig, wanhopig, boos, verdrietig ... is'.
voelen en doen die jou tegen een eventuele herhaling van de pijn
lijken te beschermen. In beide gevallen word je een expert in wat
de anderen- de buitenwereld- aangaat. Je leert alles buiten jou,
OEFENING: JE INNERLIJKE KIND TOESPREKEN
rond jou inschatten. Je leert meevoelen, invoelen, meedenken

en in iemands plaats denken. Je leeft met, voor en vanuit de
Denk aan jezelf als kind. In welke periode, op welke leeftijd had
anderen. Of je houdt afstand, veilig op je eentje, ontevreden en
je het moeilijk? Wanneer in je kindertijd heb je je alleen gevoeld,
boos op alles en iedereen.
werd Je te weinig ondersteund? Haal jou het beeld van je eigen
De focus naar buiten gaat ten koste van jezelf. Wat je zelf denkt
van jou is je innerlijke kind: de kleine (je naam).
kleine gekwetste ik voor de geest. Dit jonge, gekwetste deel
en voelt, wat je zelfwilt, belangrijk vindt, daar heb je minder oog

voor, daar kom je minder aan toe. Je vervreemdt van je eigen
KIJk naar je innerlijke kind en spreek het aan, maak contact.
behoeften en je eigen verlangens. Als jouw leven maar behapbaar

blijft ... dan is het al goed, dat is al moeilijk genoeg. Je eigen
190
191
Zeg tegen je kleine ik dat alles nu ok is. Dat je groot en vol
waar het goed verzorgd wordt, waar het kan inhalen wat het
wassen bent geworden ondertussen. Dat je gekomen bent
tekort gekomen is.
om hem/haar te helpen. Dat hij/zij nu niet meer alleen is,

dat jij er nu voor hem/haar bent.
Nog twee laatste tips:
Vraag aan kleine Ue naam) wat hij/zij nodig heeft, wat
Het kan zijn dat je meerdere tot erg veel innerlijke kinderen
hem/haar deugd zou doen, wat hij/zij mist, gemist heeft.
hebt. Het is belangrijk dat je ze allemaal redt.
Kom daarvervolgens aantegemoet:geefje innerlijke kind wat
Als je moeite hebt om je innerlijke kind te vinden, kun je de
het nodig heeft: troost, uitleg, knuffels, een grote hand rond
oefening ook starten vanuit een sleutelscne. Je kunt ook
hem/haar kleine hand, een warme schoot om op te zitten,
proberen terug te gaan in de tijd door je in te beelden dat je in
iemand om mee te spelen ...
een spiegel kijkt, een magische spiegel, waarin je gezicht steeds

jonger wordt, een spiegel die jou terug naar het verleden voert.
Geef jezelf in je verbeelding wat je a I zo lang nodig hebt, dat
Doorloop je leven in omgekeerde volgorde, van nu naar een
waar je al die tijd al op wacht.
jaar geleden ... twee jaar geleden ... vijf, tien, twintig jaar geleden
. .. tot je jezelf als kind tegenkomt, tot je je kindergezichtje ziet.
Doe deze oefening een keer per dag, gedurende enkele weken,
of tot je voelt dat je innerlijke kind voldoende getroost is, in
voldoende mate gekregen heeft wat het toen nodig had gehad.
\.{IJr
. -2Y
je kunt je kind ook een tijdlang conti nu bij je houden, om hem/
Om van chronisch jeugdtrauma te genezen is het nodig dat je je
haar te tonen hoe je nu leeft, en met wie, hoe sterk je geworden
innerlijke kind geruststelt.
bent, en hoe goed omringd je tegenwoordig bent, hoeveel van

je dromen je al hebt gerealiseerd. Deze variant bevordert de
Je innerlijke kind, de kleine (je naam) leeft verder in jou. Ver
integratie, de eenwording van je gekwetste ik en je volwassen
borgen voor de buitenwereld wacht hij/zij op troost en hulp.
ik, en helpt jou zo je trauma achter je te laten.
Vergeefs, want de tijd van het trauma ligt ver achter je, de wer
kelijkheid heeft jullie ingehaald. De pijn verzachten is alleen nog
Je kunt je kleine ik ook letterlijk oproepen om naar hier, naar
in de verbeelding mogelijk.
deze tijd te komen, weg van vroeger en van wat moeilijk was.
Je kunt bijvoorbeeld tegen je innerlijke kind zeggen: 'Dat is
Als dat lukt - de pijn van toen verzachten door gehoor te geven
allemaal al erg lang geleden. We zijn ondertussen volwassen
aan je behoeften en verlangens van toen - maak je de weg vrij
geworden. Ik zorg nu voor jou, bij mij ben je veilig, bij mij mag
om ook vandaag meer voeling te krijgen met wat je nodig hebt
je kind-zijn. Kom naar hier, naar vandaag, naar deze tijd en blijf
om gelukkig te zijn. Je leert om ook vandaag goed voor jezelf te
hier, bij mij, hier is het veiliger voor jou.
zorgen, vrij van wat jou toen getraumatiseerd heeft. Elke keer dat
Als je je niet klaar voelt om zelf voor je innerlijke kind te zorgen,
doe je aan traumaverwerking, ben je je eigen traumatherapeut,
houd de oefening dan kort en laat je kind na elke oefening
genees je stukjes van jezelf.
je met je innerlijke kind spreekt, voor jouw innerlijke kind zorgt,
achter op een veilige plek- een imaginair kindvriendelijk oord
19Z
193
Voor deze oefening heb je pen en papier nodig en een grote,
}EZELF VRIJ MAKEN

Veruit het moeilijkste aspect van traumaverwerking is het
brandende kaars in een schaal gevuld met zand.
Schrijf elke rol die je wilt loslaten op een apart papiertje.
opgeven van het verlangen naar herstel van buitenaf. Veel

traumaslachtoffers blijven te lang en tevergeefs hopen op begrip,
op excuses. Zeker indien je getraumatiseerd bent door je ouders
Neem het eerste papiertje en leg hardop aan jezelf uit wat
deze rol inhoudt en waarom je hem wilt loslaten.
of andere familieleden, vrienden of kennissen, is dit het geval.

Diep vanbinnen blijft het kind in jou hopen op een wonder: dat
Rol het papiertje op en houd het tegen de vlam.
die persoon, je vader, je moeder, opeens toch nog een goede,

veilige persoon of ouder wordt. Maar ook slachtoffers van
Zeg hardop: '(Naam van de rol) hoort niet meer bij mij. Ik geef
onbekende daders blijven vaak vasthouden aan de hoop dat de
(naam van de rol) op. Ik maak mezelf vrij van (naam van de rol).'
dader op een dag inzicht en berouw zal tonen en herstellende

handelingen zal doen.
De hoop dat een ander het voor jou in orde brengt, het verlangen
Laat het papierrolletje opgaan in de vlam ..

Herhaal dit ritueel voor alle rollen die je wilt loslaten.
dat op een dag alles goedkomt, wordt gevoeddoor de ingebakken

onrechtvaardigheid van trauma. Onder trauma lijden, diepe pijn
voelen, is fundamenteel onrechtvaardig. Zelf moeten instaan
voor het verwerken van de opgelopen pijn lijkt dan extra onrecht
Cami/la heeft zich losgemaakt van de hoop dat haar moeder

ooit cht van haar zou houden door haar rol van 'dochter die
aan de verwachtingen van haar moeder voldoet' op te geven.
vaardig, inacceptabel.
De stille hoop koesteren om door iemand anders verlost te wor
den, maakt je echter klein en zwak. Hopen, wachten, afWachten
Elsie heeft afstand genomen van 'de Elsie die gered moetworden
door haar nieuwefamilie: zodat ze met meer vertrouwen aan
haar volwassen leven, weg van thuis, kan beginnen.
versterkt jouw positie als onmachtig slachtoffer. Dat is gevaar

lijk, want het vergroot de kans op hertraumatisering. Voor je het
weet zit je gevangen in een neerwaartse spiraal. Om te worden
wie je wilt zijn, moet je actief aan je toekomst kunnen sleutelen.
OEFENING: ROLLEN AFLEGGEN

Deze oefening focust op het loslaten van rollen. Zo is er bij
voorbeeld de slachtofferrol-waarbij het verlangen bestaat dat
Lena schreef op haar papiertje: 'Ik wil mijn mama niet langer
redden. Volgens mij' is ze psychisch ziek, heeft ze een stoornis en
moet ze in therapie.' Ze houdt het briefje in haar portefeuille,
als een reminder, en zal het verbranden als ze het niet meer
nodig heeft.
de dader eindelijk in orde brengt wat hij/zij heeft aangericht-
De rollen die wij opnemen zijn vaak verbonden aan onze
maar ook de rol van de jaknikker, de rol van de brave dochter
overlevingsmechanismen - ons denken, voelen en doen dat
of zoon, de rol van de verzoener ...
door trauma benvloed werd. Door ons bewust te worden van
194
195
deze oude rollen en ze los te laten, maken wij ons vrij van wat
Je kunt de oefening gebruiken om je voor te bereiden op een
ons bepaald heeft, vrij om onze oorspronkelijke uniciteit te
moeilijke situatie of om jezelf achteraf feedback te geven en
herontdekken.
je eigen reacties bij te schaven. Je kunt jouw ideale ik ook

proberen te raadplegen terwijl je naar de juiste respons op
In de vorige oefening stond jezelf troosten (selfooothing) centraal.
zoek bent.
Deze oefening focust op zelfobservatie en zelfanalyse. Beide

processen zijn cruciaal in traumaverwerking omdat ze een
nieuw lichamelijk, emotioneel en mentaal evenwicht helpen te
Beeld je in dat je tien jaar verder staat en dat je ondertussen

geworden bent wie je wilt zijn: jouw ideale ik.
installeren - een evenwicht waarin het mensenbrein zijn

leidende en regulerende rol kan opnemen.
Hoe ziet jouw ideale ik eruit?

Hoe denkt en voelt jouw ideale ik?
Hoe gedraagt jouw ideale ik zich?
JE EIGEN WEG GAAN

Zodra je beter weet wie je bent, wat je nodig hebt en waar jouw
Welke waarden vindtjouw ideale ik belangrijk?
grenzen liggen, kun je leven in overeenstemming met jezelf. Het
Neem ruim de tijd om deze vragen te beantwoorden, zeker

als je de oefening voor de eerste keer doet.
is een conditio sine qua non om je cht goed in je vel te voelen, om

tevreden en gelukkig te zijn met jezelf.
Bedenk nu, specifiek en concreet:

Wat zou jouw ideale ik in deze situatie denken?
Om te kunnen zijn wie je wilt zijn, is een blik op het verleden
Hoe zou jouw ideale ik zich in deze situatie voelen?
belangrijk. Analyseren hoe je geworden bent wie je bent, helpt
Wat zou jouw ideale ik in deze situatie doen?
je jezelf opnieuw te orinteren, helpt je vast te houden aan wat

voor jou belangrijk is en los te laten wat niet bij jou hoort. Maar
Doe precies dat.
denken en doen zijn vaak twee verschillende dingen: je kunt

goed weten wat je wilt en er toch niet in slagen dit nieuwe weten
om te zetten in concreet gedrag.
Als je moeite hebt met het vinden van antwoorden, vervang

dan 'ideale ik' door 'de oude wijze man/vrouw in mij' of spiegel
je in de oefening aan een rolmodel, leermeester of een andere
Hoe kun je jouw van trauma bevrijde ik tot leven laten komen?
persoon naar wie je opkijkt of op wie je zou willen lijken als
Hoe de dingen zeggen en doen zonder in oude gewoonten te
mens.
hervallen? Wat is een goede walk-your-talk-leidraad?
OEFENING: JOUW IDEALE IK ALS LEIDRAAD
Deze oefening helpt je om in een bepaalde situatie het voor
een mooie plek kan zijn, dat de anderen aangenaam gezelschap
jou juiste gedrag te stellen: de voor jou juiste coon, woorden,
en wij als mens de moeite waard kunnen zijn. Het beeld van een
Trauma morrelt aan ons mens-zijn, aan ons geloof dat de wereld
daden of reacties te vinden. Door jouw ideale ik te volgen, leer
ideaal ik is als licht aan het einde van de tunnel: je weet waar je
je reageren zoals je wilt reageren.
naartoe moet als je redding wilt vinden, als je in het licht wilt
196
197
staan, als je fier op jezelf wilt kunnen zijn. Jouw ideale ik helpt
je niet alleen om in overeenstemming met jezelf te leven, om je
eigen weg te gaan, het doet dat op een manier die je zelfVertrou
wen een boost geeft.
FIERHEID, TEGENGIF VOOR BESCHADIGD

ZELFVERTROUWEN
Bij acuut trauma gaan onmacht en schaamte vaak hand in hand:
wij schamen ons omdat het ons niet is gelukt onszelf te bescher
men, te verdedigen, te redden. Bij chronisch trauma berust onze
schaamte op de ervaring afgewezen, beschadigd, verwoest te
FiEK tbN
Of {U 'rv-O.j
laten zo groot wordt dat je eronder dreigt te bezwijken. Je begint

te twijfelen aan jezelf, je voelt je alleen en onbegrepen, je krijgt
last van schuldgevoelens en oude overlevingsmechanismen ste
ken weer de kop op.
De discrepantie tussen wat jij wilt en wat je familie aankan, kan
hertraumatiserend werken; als je weer, net als toen, niet gezien
wordt of nog steeds niet mag zijn wie jij bent. Indien contact met
je familie gelijk staat aan gehertraumatiseerd worden, is het van

levensbelang dat je standhoudt, je positie bepaalt en verdedigt.
Je mag onder geen beding je eigen innerlijke kind laten vallen!
Uit het trauma stappen mag - ook als dat jou eenzaam maakt,
zijn door anderen.
ook als je daarvoor je familie op afstand moet houden, moet
Fier zijn is een tegengif voor beschadigd zelfvertrouwen. Naar
innerlijke vrede en een leven dat cht bij jou hoort.
binnen keren, centeren, bij jezelf zijn, aan jezelf bouwen is:
loslaten of opgeven - het mag. Soms is dat de enige weg naar
jezelfleren kennen, uitdijen vanbinnen, voller worden van jezelf,
blijer, fierder ... steeds dichter bij jouw eigen, mooie ik.
VERGEVEN EN VERGETEN?
OMGAAN MET WEERSTAND VAN JE OMGEVING
Voor jezelf kiezen, je eigen weg gaan vraagt moed en doorzet
tingsvermogen. De weerstand in je omgeving kan groot zijn, zo
groot dat conflicten onvermijdelijk zijn. Als je onder chronisch
trauma lijdt, jou aangedaan door je eigen familie, is de weerstand
zo mogelijk nog groter. Want door een andere weg in te slaan, te
veranderen, door anders om te gaan met wat er
in je familie ge
beurt, zet je druk op het familiesysteem, op de familiedynamiek

Als jij wel, maar je familie niet mee verandert, is meer afstand
of een breuk soms onvermijdelijk. Het kan zijn dat je buiten
gesloten of zelfs uitgestoten wordt door je familie omdat je het
vertrouwde evenwicht verstoort. Het kan ook zijn dat de druk
van je familie om te blijven wie je was, om alles bij het oude te
198
199
ALS WE ERMEE KUNNEN LEVEN
I.
het sap van de bomen

wat stuwt het sap van de bomen omhoog gelijk ons hart ons bloed
in ons lijf
het water
wat duwt het water neerwaarts wanneer breekt het
breekt het een val
ik loop tot waar ik uitmond
op tocht gedurig vaste lijnen zoek om mijn lichaam
te herbergen
als we er niet langs kunnen
moeten we erdoor als we ermee kunnen leven
laat het dan vrij
het is een zekerheid
een rotsflank boven water gelijk ons hart ons bloed
in ons lijf
elke zekerheid was eerst een keuze
en een keuze herbergt voor even
breekt een val
als we ermee kunnen leven laat het dan vrij
I I.
ik laat je vrij omdat je vrij bent

ja
(dit is zo'n moment om ja te zeggen)
JM
ZO!
3.4
OEFENING: WANDELMEDITATIE
Deze oefening helpt je beseffen dat ookjij natuur, ritme,
beweging, leven bent.
Je ritme} je levenslust
Kies ervoor om je wandelmeditatie in de natuur te doen:

onverharde paden, een groen landschap, bomen, bos. Weet
dat een korte wandeling enkele keren per week effectiever
is
dan een lange wandeling om de zoveel tijd.

Wandel op je ergen ritme, met aandacht voor alles wat leeft.
Kijk naar het gras, een bloem, een blad, een boom, een vlinder,
een diertje op Je pad ...
Voel de lucht. de wrnd, de regen, de warmte van de zon ...
RITME GENEEST, RITME VERBINDT

WIJ ZIJN RITME
Ons lichaam is ritme. Wij beginnen allemaal als een klein,
En verklaar hardop, ritmisch, a Is in een gedicht:

De aa rde
onder mij ...
pulserend stukje weefsel: een kloppend hartje in de buik van onze

moeder. Dat is wat je ziet op een eerste zwangerschapsechografie.
De lucht boven mij ...
Rond dat hartje groeien wij, groeit ons lichaam. Bloedsomloop,

ademhaling, spijsvertering ... binnenin zijn wij vanaf het prille
De bomen naast mij ...
begin een en al leven, een en al beweging, een en al ritme. Ook

onze relatie met de buitenwereld is ritmisch: wij halen zuurstof,
En ook ik, ook rk hoor erbij ...
voedsel, licht en warmte binnen, slapen als het donker is, voelen
de seizoenen ... Op cellulair en fysiologisch niveau maken wij
(herhaal)
deel uit van een ritmisch universum. Wij zijn leven. Wij maken
deel uit van alles wat is.
Stap op het ritme van je eigen stem. Om makkelijk je eigen
Trauma berooft ons van onze natuurlijke ritmes, onze flow, ons
Je kunt ze ook zingen of neurin.
ritme te vinden, spreek je de zinnen best uit bij het uitademen.
levensgevoel, onze levendigheid. We voelen ons alleen, afgesne

den, bevroren, dood vanbinnen. Door trauma verliezen we ons
Probeer tijdens je wandelmeditatie ook de lichamelijke tril
vermogen verbinding te maken met onszelf, het leven en het
lrng te voelen die door het spreken in je keelholte ontstaat.
umversum.
Volg het ritmisch op en neer gaan van je voeten, je benen, je

borstkas en je armen terwijl je wandelt. Heb aandacht voor je
202
203
ademhaling, de frisse lucht. je longen die open en dicht gaan.
of eet te veel, je spijsvertering is in de war. Als je geleerd hebt je
Voel de wind op je gezicht, in je haar ... Laat de natuur je raken.
af te splitsen van de angst functioneert je lichaam in slaapstand:
Jij en de natuur zijn n.
alles gaat trager, je verlangzaamt, je voelt je slap, wazig, futloos,

depressief.
Al deze processen worden aangestuurd door je centraal zenuw

stelsel, en dat ligt, jawel, ingebed in je reptielen brein. We zagen
Deze oefening kalmeert ons reptielenbrein, heelt ons zoogdie

renbrein en ondersteunt ons mensenbrein.
al dat het reptielenbrein niet vatbaar is voor rede. Enkel sensa

ties of lichamelijke gewaarwordingen oefenen een rechtstreekse
invloed uit op het reptielenbrein en je zenuwstelsel.
Ons reptielenbrein houdt van ritme. Het is wat het kent sinds
ons ontstaan. Wiegen, schommelen, de cadans van een stem,
Dat is de reden waarom ademhalingsoefeningen en ook yoga,
een lied, een gedicht dat ons bekend in de oren klinkt, ritmisch
mindfullness en meditatie zo heilzaam zijn voor mensen
bidden en chanten, dansen ... het kalmeert ons. Ook gewoon
die getraumatiseerd zijn. Ademhalingsoefeningen zijn een
rustig stappen kalmeert ons reptielenbrein, omdat het stappen
laagdrempelige en zeer effectieve manier om je reptielenbrein,
zelf je op een heel eenvoudige manier laat voelen dat je vrij bent
je zenuwstelsel en andere innerlijke ritmes te benvloeden en
om te gaan waar je wilt.
te veranderen. Je ademhaling vertragen en verdiepen vraagt

enige oefening maar is absoluut niet moeilijk - in tegenstelling
Verbinding voelen met iets levends zonder dat dat bedreigend
tot bijvoorbeeld het benvloeden van je hartslag of de spieren
is, heelt ons zoogdieren brein. We vertrouwen erop dat de wereld
van je maag- en darmstelsel. Dat op de juiste manier ademen
ookvan ons is, dat we een plek hebben, erbij horen. Voor mensen
andere lichamelijke processen - zoals bijvoorbeeld ons slaap
wier basisvertrouwen zwaar beschadigd is - zo zwaar dat ze
en waakritme, onze hartslag, bloeddruk, zuurstofopname,
niets of niemand meer vertrouwen- is contact met de natuur of
hormoonspiegel, spiertonus en spijsvertering - mee reguleert
dieren vaak een eerste, voorzichtige poging tot herstel.
en ritme geeft, is mooi meegenomen.
De oefening traint ook ons mensenbrein: ze scherpt ons obser

vatievermogen en vergroot zo ons bewustzijn en gevoel van
OEFENING: IK ADEM IN, IK ADEM UIT
zelfcontrole.
Ademen is het levensritme bij uitstek. In deze oefening
concentreer je je alleen daarop.
STIL VANBINNEN
je kunt deze oefening zowel zittend als liggend doen
Trauma brengt je natuurlijke, innerlijke ritme in de war: niet

alleen je brein, maar ook je lichaam verandert onder invloed van
trauma. Je bent nerveuzer, je bent moe en toch slaap je slecht, je
Leg een hand op je buik, een hand hoog op je borstkas en

ontspan je schouders.
tijdsbesef krimpt, je hart klopt sneller, je ademhaling is hoog en

oppervlakkig, je lichaam voelt gespannen, je hebt geen honger
Z04
zos
Adem nu langzaam in en uit, zoek je eigen ritme

(forceer je niet) en let erop dat:
-bij het inademen je buik omhoog gaat
(buik duwt hand naar boven)
Ademhalingsoefeningen zoals deze hebben een onmiddellijk

effect. Na enkele minuten is je reptielenbrein al rustiger. Als je
de oefening elke dag drie keer gedurende tien minuten doet,
-bij het uitademen je buik weer plat wordt
geef je aan je reptielenbrein de boodschap dat elke dag veilige
(navel naar binnen trekken)
momenten kent, dat je vrij van angst (aan het worden) bent,
-je hand op je borstkas niet mee beweegt
ritmes ok zijn.
dat gisteren niet bij vandaag hoort, dat meer relaxte innerlijke
Laat het uitademen iets langer duren dan het inademen.
Neem een korte pauze voor je opnieuw inademt.
en sturen, bereidt jou voor op het verwerken van je trauma's:
Volg de beweging van je ademhaling: in (buik omhoog)
voelen, exploreren, aanraken en tezelfdertijd in het hier en nu
uit (buik omlaag) nog uit (pauze).
zijn, lichamelijk en geestelijk wakker, aanwezig.
Ook je mensenbrein is gebaat bij deze oefening. Je adem volgen,

wat er in je lichaam gebeurt bewust waarnemen, observeren
lichamelijke sensaties, gevoelens en gedachten van toen opnieuw
Voeg vervolgens flow en ritme toe: in (ik adem in, ik leef)

uit (ik adem uit, ik laat los) nog meer uit (pauze).
VOELEN, BEWUSTZIJN EN ZELFGEVOEL
Neem de tijd om de oefening onder de knie te krijgen, tot je
Op een fYsieke manier voelen wat er binnenin jou gebeurt - je
ademhaling natuurlijk lijkt.
innerlijke ritmes leren kennen, observeren wat er gaande is in
Je kunt de oefening uitbreiden door je adem in je hele lijf te
en verlangens omschrijven, dt is je bewust worden van jezelf.
jou - daar woorden aan geven en dus je gedachten, gevoelens

voelen, door je adem doorheen je lichaam te volgen - door
Dat is bewust zijn. Ons zelfgevoel volgt uit het vermogen tot
je bijvoorbeeld voor te stellen dat de verse levensbrengende,
zelfobservatie, het leunt aan bij wat er al is, maakt zichtbaar wat
energiegevende, zuiverende lucht zich vanuit je buik ook naar
verscholen ligt binnenin je: jij zelf.
boven en beneden verspreidt. Bij het uitademen doe je het

omgekeerde om alle oude, verbruikte, vermoeide, door pijn
gekleurde lucht los te laten. je kunt jezelf bij het uitademen
ook een rustgevende zin cadeau doen, bijvoorbeeld 'Alles komt
goed' of 'Ik ben rustig'.
Ramzi liet het loslaten gepaard gaan met: 'Ik mag zijn wie ik
ben. Het is ok.'
earlo's zin luidde: 'Kalm, tijger, kalm.'
Z06
207
Voelen, bewust zijn en zelfgevoel: in precies deze volgorde kom

je te weten wie je bent of vind je jezelf- inclusief je natuurlijke
heen-en-weer tussen ouders en kind dat zorgt voor een veilige

hechting, een ontspannen zoogdierenbrein.
ritmes- terug na trauma.
VOORZICHTIG OPENGAAN
Dankzij spiegelneuronen in ons brein leren wij ons afstemmen

op elkaar, samen ritmisch over en weer gaan. De ander zien, zijn
lichaamstaal waarnemen, zijn stemming in ons opnemen- het
Ook de eerste tekenen van genezing zijn ritmisch van aard: de
is voor ons brein voldoende informatie om te resoneren of mee

te voelen, mee te bewegen met de ander. Letterlijk, want spiegel
onrust in je lijf wordt minder, het lawaai van je eigen emoties en

gedachten neemt af, de chaos binnenin ruimt baan ... je wordt
neuronen zijn premotorisch: ze sturen onze spierbewegingen

aan, waardoor we de beweging van de ander niet alleen zien,
stiller vanbinnen. Je voelt je steeds veiliger, steeds meer thuis bij
maar ook fysiek weerspiegelen - soms slechts als vederlichte
jezelf en in je lijf.
trillingen in ons lijf. We voelen wat we zien- dat is empathie.
Dat is meestal ook het moment waarop jouw contact met de

buitenwereld, met de mensen rondom jou verandert: het ritme
Afstemming en resonantie zijn ook in ons volwassen leven de

criteria bij uitstek om te beoordelen of onze relaties gezond en
tussen jou en de ander, tussen geven en nemen wordt harmo
veilig zijn. Trauma - in het bijzonder chronisch trauma - tast
nieuzer. Je relaties met anderen worden gezonder, omdat er
vaak je empathisch vermogen aan. Het verdwijnt, verbergt zich
geen overactieve alarmknop meer is die alles in de soep draait.
onder de pijn, onder de angst gehertraumatiseerd te worden. Of
De onderhuidse paniek maakt plaats voor intutie, voor buik
het wordt te groot, zo groot dat je jezelf vergeet- je bent altijd
gevoel- het reptiel in jou functioneert weer zoals het moet: het
alleen maar bij de ander, bij wat de ander denkt, voelt en nodig
slaapt, luilekkere in de zon, met een oog half open.
heeft.
Camilla verwoordde haar genezing zo: 'Als ik nu een man tegen

kom, vraag ik me niet meer af: 'Sta ik hem aan?' Neen, ik stel me
de vraag: 'Staat hij mij aan?' Ik heb altijd een masker opgezet.
Nu pas leer ik mezelf kennen. Dit besef voelt als een ontploffing.
OEFENING: VAN MEZELF NAAR DE ANDER

EN TERUG
Een euforische ontploffing. Het is de bevrijding van mijn onder
Kun je jezelf zijn bij de ander? En is de ander ook veilig bij jou?
drukte zelf.'
Zie je de ander? Voel je de ander? En voelt die jou aan? Is er

sprake van een gezond ritme tussen jullie? Is de balans van
geven en nemen, van 'er zijn voor elkaar' in evenwicht? Deze
GEVEN EN NEMEN
oefening helptjou aan intermenselijke ritmes te sleutelen.
Ook onze relaties met de mensen om ons heen zijn van in den
Kies gedurende twee weken elke dag een contact dat je wilt
beginne ritmisch van aard. In het contact tussen een baby en
evalueren. Het contact met je partner, een vriend of vriendin,
zijn ouders herkennen we veel ritmiek: wiegen, knuffelen, toe
je moeder of vader, een collega ...
spreken, voeden, zingen ... het gebeurt allemaal in afstemming

met de baby's behoeften. Het is dit geduldige en liefdevolle
208
209
Week 1:
Je kunt je het ritme van jullie interactie ook visueel voorstellen:
Stel je na afloop van je contactmomenten de volgende vragen:
weer? Te snel, te traag? Wie gooit op? Wie houdt de bal (te)
Was ik bezig met mijn gevoelens of met die van de ander?
Je eigen grond? Nemen jullie de tijd om elkaar in de ogen te
als een pingpongspel bijvoorbeeld. Hoe gaat de bal heen en

lang vast? Ben je ontspannen aan het spelen? Sta je stevig op
kijken, te luisteren, te voelen wat jullie bezighoudt? Zijn jullie
Waar was mijn energie? Bij mezelf of bij de ander?
Waar was ik? Bij mezelf, bij de ander of afwisselend bij mij
en de ander?
Was ik mezelf in dat contact?
Wat verwachtte ik eigenlijk van de ander?

Heb ik gekregen wat ik verwachtte?
Heb ik dat gevraagd?
afgestemd op elkaar?
Anna is haar neiging om te blij"ven zoeken naar twee-eenheid te

lijf gegaan met deze oefening. 'Ik verlies me heel snel in andere
mensen, in nieuwe ideen of projecten ... Ik denk dan steeds dat
ik "het" eindelijk gevonden heb, maar eigenlijk raak ik alleen
maar vermoeid, versnipperd, verder weg van mezelf Ik moet
stoppen met zoeken naar een onbestaande aanvulling van
mezelf Ik wil leren stil bij" mezeif te zitten om afgeschermd van
de wereld mijn verdriet te verteren.'
Opgelet! De interactie tussen ouders en kinderen heeft een
eigen, specifiek ritme. Ouders geven, kinderen nemen. Dit
Waren wij op elkaar afgestemd?
onevenwicht hoort bij het opgroeien: om te k u nnen geven

moet je eerst gekregen hebben. Pas veel later, als kinderen
Voelden wij verbinding? Allebei?
op hun beurt volwassen geworden zijn en ouders oud en

behoeftig, slaat de balans weer om en wordt er teruggegeven
-als dat kan.
Week 2:
Probeer nu tijdens de contactmomenten zelf te voelen waar
LIEFDESMOMENTEN
je zit - bij jezelf of bij de ander - en switch bewust. Ga heen

en weer, van jezelf naar de ander en terug. Installeer meer
Het mooiste resultaat van traumagenezing is wellicht dat
evenwicht
hart weer kunt openen.
Cultiveer je empathisch vermogen als je tijdens week n
Als je van trauma geneest leer je dat gevoel van afstemming
gemerkt hebt dat je eigenlijk best veel met jezelf bezig bent
als je gemerkt hebt dat je snel, te sneltn het hoofd of het hart
en resonantie, van verbinding, van liefde, beter kennen. Want durven stilstaan
als je vrij bent van trauma, kun je je aandacht bewust richten biJ de momenten
op wat goed is voor jou, op wat jou deugd doet en kun je dat waarin je
deugddoende onmiddellijk voelen ... nu. Je lijf laat je weer toe verb1nding voelt.
van de ander kruipt.
echt te voelen en je tijdsbesef deint uit tot in het moment zelf-
Blijf bewust dichter bij jezelf, je eigen behoeften en verlangens,
je je
het hier en nu.
210
2ll
Je hart openen is
Daardoor kun je grote of kleine liefdesmomenten bewuster

beleven, er bewuster van genieten, er energie uithalen en zo
jezelf opladen, herbronnen. Je herontdekt je levenslust, je kunt
-al is het maar voor even- vrij van trauma in het leven staan.
Je leert ook dat jouw verlangen naar empathie, zorg, verbinding
en liefde door meer kan worden ingevuld dan enkel door die ene
perfecte, helende relatie met je vader, moeder, partner of kind. Je
leert micromomenten van liefde, korte kleine geluksmomenten
cht en helemaal te voelen, eren, waarderen en koesteren. Je
voelt bijvoorbeeld dat de zon schijnt ... en dat jouw lijf dat prettig
vindt, daarvan geniet ... intens, nu, in dit ogenblik. Of je ziet,
ervaart, voelt de schoonheid van een boom, een bloem, een
blad ... en je wordt daar blij van ... nu, terwijl je kijkt. Of je ziet
een kind spelen ... en je denkt, anders dan anders: 'Het leven is
ook luchtig, onbezonnen en vrij.' Of je merkt op dat je tijdens
het zingen, dansen, sporten, bewegen ... lft, cht leeft, in alle
vezels van je lijf . en dat is nieuw. Ook de kwaliteitvan je contact
.
met de mensen rondom jou verandert. Een omhelzing, iemand

die aan jou denkt of jij die aan iemand denkt, echt begrip, een
hand in jouw hand, samenzijn, een intiem gesprek ... het voelt
anders dan vroeger, fris en nieuw, het voelt als ... liefde.
Je hart openen is durven stilstaan bij de momenten waarin je
verbinding voelt. Het is genieten van wat goed is, ook al is het
weinig ofldein. Liefde in je opnemen is terug van het leven leren
houden, je eigen ritme en levenslust terugvinden ... ondanks
trauma, ondanks traumatische pijn.
Leven is ... sterker worden waar het pijn doet.
2.12.
WALKIN' IN THE SUN
Things have been going wrong long enough to know

Everything is right
Been walking in the dark long enough to know
I've finally se en the light
I've been losing long enough to know
When I've found the one
And even a blind man can tel! when he's walkin' in the sun
I've cried enough tears to know
This feeling called a smile
l've been bottorn rung loung enough to know
When I do it in style
l've been run long enough to know
There's no more need to run
And even a blind man can tell when he's walkin' in the sun
Weil the wind is at my back
And I'm sailing on a ship that's overdue
Weil I blown so many chances
That I ain't gonna blow this chance with you
And I se en enough bad time to know
Good times have begun
And even a blind man can teil when he's walkin' in the sun
FINK-WALKIN' IN THE SUN

UIT HET ALBUM 'SORT OF REVOLUTION'
Zl4
Zl5
Annex
Opmerking van de auteur bij de theorie en de oefeningen
De theorie en de oefeningen in 'Sterker worden waar het

pijn doet' zijn geboren uit vele moeders en vaders. Ik heb ze
gedistilleerd uit de ontelbare boeken die ik gelezen heb en de
vele opleidingen en workshops die ik gevolgd heb. Sommige
oefeningen lijken nog op wat ooit de originele oefening was,
andere zijn dermate aangepast en omgevormd dat het origineel
er niet meer in terug te vinden is.
Ik beschouw psychotherapeutische ideen en oefeningen als
br"'J
J.e oe(u,i'"-"',
o..tleS
\..!o.-ie. g. \Hus+v
+
.-u.s
v\\ bok
t:OI'IdoV 0 Me..
-f
toec;tt'.W>I'\'Iinj .
KENNiS ::
VAN ONS ALL[N
gemeengoed, als gedeelde kennis, ontwikkeld en verzameld

door vele verschillende psychotherapeuten van over de hele
wereld. Het is tijd dat die kennis toegankelijker de wereld in
gestuurd wordt, zodat meer mensen er baat bij hebben, zodat
meer mensen sterker worden waar het pijn doet.
Op de website www.sterkerwordenwaarhetpijndoet.nu kun je
de theorie en de oefeningen gratis downloaden in een handig

formaat. Zo kun je er gemakkelijk zelf mee aan de slag.
217
OEFENINGEN
THEORETISCHE INTERMEZZO'S
Trauma: vluchten, vechten, bevriezen
25
Een ander scenario
34
Trauma en eenzaamheid
29
De juiste afstand tussen jou en je ouders
52
Traumaverwerking, herbeleving en hertraumatisering
32
Ik hou van jou
69
Hechting
42
Een ik zonder trauma
86
Parentificatie
45
Denken aan een medemens
108
Intergenerationeel trauma
49
Een doorlopende brief schrijven
122
Zelfwaarde en schaamte
60
Op je eigen stoel zitten
136
Zelfwaarde, zelfzorg, grenzen
63
Ik ben geworden wie ik ben door ...
150
De blinde vlek van trauma
66
Je eigen sleutelscne vinden
167
Chronisch trauma
76
Een still maken van jouw sleutelscne
168
Dissociatie
79
Vijf minuten in je lijf gaan zitten
178
Veerkracht
82
Een nieuwe sleutelscne
180
Trauma-energie en traumarijd
100
Traumatische pijn loslaten
183
Mechanisme 1: instinctiefreageren
103
Traumaverwerkingstest
185
Trauma en medemenselijkheid
106
Je innerlijke kind toespreken
191
Triggers en flashbacks
116
Rollen afleggen
194
Mechanisme 2: allergisch voor je eigen gevoelens
119
Jouw ideale ik als leidraad
196
Vermijdingsgedrag
121
Wandelmeditatie
203
Je wereldbeeld onder druk
130
Ik adem in, ik adem uit
205
Mechanisme 3: denken dat je gek wordt
132
Van mezelf naar de ander en terug
209
Je zelfgevoel kwijt
134
Taboe maakt trauma sterker
143
Mechanisme 4: de herhalingsdwang van trauma
146
Trauma ootmijnen
149
COPYRIGHTS LIEDJESTEKSTEN
Eye ofthe tiger

By James Michael Peterik and Frankie M., III Suilivan (C) 1982
Walkin' in the sun
WB Music Corp. (ASCAP), Easy Action Music (ASCAP), Three
Amsterdam ('')
Lyrics by Fink. Downtown Musie Benelux The Nether!ands,
Wise Boys Music LLC (BMI) and Rude Music Inc (BMI). All
Rights on behalve of itself and easy action musie Administered
Butterflies lnstead
byWarner/Chappell Music Holland B.V.
Lyrics by K's Choice. Doublet Music Sony. Publishing

Amsterdam (*)
Beautiful Flower
Words and music by India Arie and Joyce Anne Simpson
Hopethere's someone
(C) WB Music Corp. (ASCAP), Gold & Iron Music Publishing
Lyrics by Antony and the Johnsons. Kobalt Music Publishing
(AS CAP) and Joyce Simpsen Pub Designee (AS CAP). All Rights
Limited. Great-Britain, Londen Cl
administered byWarner/Chappell Music Holland B.V.

AboutToday
Words and Musie by Matthew Berninger and Aaron Dessner

Copyright (c) 2004 Val Jester Music and ABD 13 Music. All
Rights Administered by BMG Rights Management (US) LLC. All
Rights Reserved Used by Permission. Reprinted by Permission
of Hal Leonard Corporation.
Beluis+u crlfe l.tcJj(S or
site
ww. ser ker wordtn wr Att rj., Jof.
Ollie
n14
Refugee
Words and Music by Tom Petty and Mike CampbeU
---- --- --- .-------
Copyright (c) 1979 ALMO MUSIC CORP. All Rights Reserved

Used by Permission. Reprinred by Permission of Hal Leonard
Corporation.
Loss ofa twin
Music by Brian Tyler Copyright 2008 All Rights Reserved

Used by Permission. Reprinteed by Permission ofSony Atv.
lAmLight
Lyrics used by permission Lyrics by India Arie 2013 Guitar

Girl Music Publishing. All rights reserved.
220
()De makers van dit boek hebben voor deze liedjes heel erg hun best gedaan
om de auteurs ervan re contacteren en hun rechten te respecteren. Ondanks een
vijftiental verzoeken is her hen niet gelukt om een antwoord te verkrijgen.
22.1
DANKJE
OVERONS
Dankje, Lara, voor de voorzet-die was nodig
De tekst
Hallo, ik ben Ybe Casteleyn, integratief psychotherapeute met
Dankje, Jill- zonder jou, geen boek
meer dan tien jaar ervaring in dit vak. Bijna even lang droom
ik ervan om dit boek te maken. Ik ben gespecialiseerd in het
Dankje, Miet- kers op de taart
helen van trauma -psychische pijn. Ik werk met mensen zoals

jij en ik: mensen die het moeilijk hebben, tegen zichzelf of de
Dankje, Norma-wat een mooie rode strik
wereld aanlopen, asielzoekers die nog maar net in het land

zijn, slachtoffers van misdrijven, mensen die verwaarlozing
Dankje, mijn ouders, broer en zussen, tata en tontont want bij
en mishandeling overleefd hebben, mensen die een pijnlijk
jullie is alles begonnen
verleden met zich meeslepen.

Van opleiding ben ik psychotraumatoloog, bemiddelaar en
Dankje Yann, Noa, Juri en nog eensLara-want door jullie werd
familieopsteller. Ik heb
alles anders, mooier
schappen op zak en vervolledigde de opleiding tot integratie[
een masterdiploma Moraalweten
psychotherapeut aan de AIHP.

Dankje, Philippe- want bij jou, onder jouw hoede, werd ik
Momenteel werk en woon ik in de Ardennen. Meer informatie:
mezelf
www
.ybecasteleyn.be
Dankje, vele, vele boeken en vele, vele schrijvers ... wat een
balsem voor mijn ziel
De sfeer
Dankje Harrie- omdat je zei: 'Je hebt het in je, begin een
dit boek schreef ik een 'stukje' en na elk verhaal plaatste ik
praktijk.'
een passend lied. Tijdens die fijne karwei vond ik het woord
Dankje, Diana- omdat je zei: 'Nee, je bent niet gek, echt niet.'
woon in bruisend Brussel en ook wel een beetje hier:
Ha, aangenaam, ik ben Jill Marchant. Voor elk hoofdstuk van
'sfeerblazer' uit, want dat past bij wat ik voor het boek deed. Ik
.verhaalgemaak.wordpress.com
www
Dankje, jij die bij mij langskwam en jij die dit boek leest
De illustraties
Hey, noem mij maar schnups. Vanuit de romantische Duitse
stad Heidelberg, maakte ik meer dan vijftig tekeningen voor dit
boek. Deze illustraties verhelderen en verdiepen de theoretische
intermezzo's. Ik hou van kleur, lijnenspel en complexe dingen.
Ik toon je dit graag: www.schnups.eu
223
f'(ttL
J.
<
Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

Adams, Robert-Stilte van het hart, deel 1
Adams, Robert-Stilte van het hare, deel 2
Adyashanti -Dansende leegte
Adyashanri- Ware medicatie
Adyashami-Het einde van je wereld
Ook dit boek heeft zijn eigen verhaal.
Adyashami -Genade
Adyashanti -De weg van bevrijding
Adyashanri-Jezus, de mysticus
Adyashanri -Ontwaken, het zal je maar gebeuren
Lees het hier:
Amberchele, J.C.-Opengebroken
Alles over Niets (boek met 2 dvd's)
Balsekar, Ramesh-Er was eens ...
www.sterkerwordenwaarhetpijndoet.nu
Balsekar, Ramesh - Nou n?

Bancroft, Anne-Woorden van Boeddha
Beinrema, Rita-Jnana yoga in de prakrijk
Bernie, Jon-Alledaagse vrijheid
Bodian, Stepban-Ontwaak
Bongers, Sally-Alledaagse verlichting
Boogaard, Han v.d. I Wei Wu Wei-Leven zonder tranen
Boogaard, Han v.d. -Dat wat Is
Byrom, Thomas - Het han van bewustzijn
Caraway, Morgan-Een aangename ontgoocheling
Chayat, Sherry I Tanahashi, Kaz-Cirkel, het zen penseelwerk van
Kazuaki Tanahashi
Cohen, Alan-Bent u nee w gelukkig als uw hond?
Cohen, AJan-Wijsheid uit het hare
Crowley, Gary -Van hier naar hier
Delden, Jan van- Zelfrealisatie, is dit nu alles?
Delden, Jan van-Terug van nooit weggeweest
Delden, Jan van-Vele wegen, n thuis
Dych, William-Anthony de Mello, een bloemlezing
Foster, Jeff- Leven zonder middelpunt
Faseer, Jeff-Een buieengewone afwezigheid
Foudraine, Jan -Metanoia
G:mgaji-Vrijheid in overgave
Gieles, Lenne- Thuis
Gil), Natban- Helderheid
Glassrnan, Bernie-Oneindige cirkel
Greven, John-En
zzs
Hamill, Sarn I Lao Tse-Tao Te Tsjing
Nisargadatta Maharaj-Dat wat ik ben
Harding, Douglas-Open voor de bron
Norquist, Steven-De waarheid over verlichting
Harrison, Steven-Zoek geen antwoord
Oever, Jan van den-Ik weet niet wie ik ben
Harrison, Steven-Het gelukkige kind
Oever, Jan van den-Oeverloos
Harrison, Steven-En-zijn in relaties
Parsons, Tony-Zoals het is
Hartong, Leo-Ontwaken in de droom
Parsons, Tony-Niemand hier
Heyboer, Anton-De filosofie van een oorspronkelijke geest
Parsons, Tony-Niemand daar
Heyboer, Anton- The philosophy of an original mind
Parsons, Tony-Alles en Niets
Hillig, Chuck-Verlichting voor beginners
Parsons, Tony-Het open geheim
Hillig, Chuck-Parels voor de ziel
Raaijmakers, Annette- Volledig vrij
Inzicht, vingers wijzend naar de maan
Ramana Maharshi-In woord en beeld
Joncheere, Zo-Leven als God
Ram Tzu-Wie zoekt zal niet vinden
Jourdain, Stephen I Farcet, Gilles-Zomaar verlicht
Rigter, Bob-Zen tijd
Karz, Jerry- Non-Dualiteit
Rossum, Jan van-Je bent niet wat je denkt
Keers, Wolter-Vrij zijn
Schoonderwoerd, Sirnon-Een christen op satsang
Keers, Wolter-Jnana Yoga
Schreuder, Esther-CoBrA aan de gracht
Kicken, Patriek & Smit, Paul-Praten over bewustzijn
Sengtsan-Oorspronkelijke Geest
Kiloby, Scott- Liefdes stille revolutie
ShamiMayi-Ons hart weet alles
Klein, Jean-Ik Ben
Shapiro, Isaac-Het gebeurt vanzelf
Koehoorn, Jan-Zelfonderzoek
Smit, Alexander-Kennendbeid
Krishnamurti, U.G.-De denkbeeldige geest
Smit, Alexander- Geschenk van het Absolute
Krishnamurti, U.G.-De moed om te zijn wie je bent
Smit, Paul-Non-dualiteit voor managers
Lake, Gina-Het mechanisme van verlangen
Smit, Paul-Verlichting voor luie mensen
Lamroers van Toarenburg, Wendy-Hoogbegaafd, nou n?
Smit, Paul-Verlichting in de liefde
Lamroers van Toorenburg, Wendy-Werkboek Hoogbegaafd
Smit, Paul-uitZoomen
Laurenrius, Hans-Ronzengeur en prikkeldraad
Spira, Rupert-De helderheid der dingen
Lawry, Kalyani-Sailor Bob Adamson, leven en leer
Spira, Rupert-Wat rest is liefde
Liquorman, Wayne-Never mind
Sterren, Paul van der-Verlichting in een lege verpakking
Liquorman, Wayne-Hallo lieve mensen
Sterren, Paul van der-Over het brein, non-dualiteit en vrije wil
Lort, Joey I Fish-Verlichting, een mythe!
Stokvis, Willemijn-Cobra in vogelvlucht
Lucille, Francis -Eeuwigheid NU!
Sylvester, Richard -Geen zelf, geen ander
McKenna, Jed-Spirituele verlichting? Vergeet het maar!
Tathagata, Florian -Zijn
McKenna, Jed -Spiritueel Incorrecte Verlichting
Tetteroo, Tosca-Alles over edelsteentherapie
McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering
Tollifson, Joan-Ontwaken in her alledaagse
McKenna, Jed-Notities
Tollifson, Joan-Niets om je aan vast te houden
McKenna, Jed-Jed's MeKeona's theorie van alles
Unrnani Liza Hyde-Ik ben het leven zelf
McKenna, Jed- Spel zonder einde
V ingerwijzingen-Anikelen uit tien jaar InZicht
Mello, Anthony de-Bewustzijn
Waite, Dennis-Een introductie tot advaita
Mello, Anthony de-De weg van stilte
Watts, Alan-Word wat je bent
Mooji-Adem van het absolute
Wei Wu Wei-Onwerelds wijs
Morinaga, Soko-Van leerling tot meester
Whenary, Roy-De structuur van zijn
Nisargadatta Maharaj -In woord en beeld
Zuijderhoudt, C.B.-Meester Eekhart versus advaita
226
227
Bekijk onze vernieuwde website

www.samsarab ooks.com
EEN BOEK VOOR MENSEN MET KRASSEN OP HUN ZIEL

Vaak worden we gekwetst door de mensen die het dichtst bij ons staan -onze
ouders, partners, vrienden -of door mensen of situaties op school, op straat,
in onderdrukkende maatschappijen en in oorlogsgebied. Hierdoor ontstaan
diepe psychische wonden, oftewel:
Psychotraumatologe Ybe
trauma.
Casteleyn ontvangt in
haar praktijk regelmatig mensen met trauma. In dit

boek beschrijft ze acht therapieverhalen, biedt ze
theoretische achtergrond over trauma (uit welke
mechanismen bestaat het? welke impact heeft
het op ons lichaam en op ons brein?) en
moedigt ze je aan om aan de hand van
oefeningen je eigen pijn n je eigen (veer-)
kracht te voelen.
<0 Leen Lagrou
Maar bovenal is dit een boek datje helpt je hart opnieuw

te openen, en te leven. Want leven is. .
.
waar het pijn doet.
Sterker worden
'Sterker worden waar het pijn doet is een boek dat

hoop geeft en kracht uitstraalt. Een must read voor
iedereen die met psychische pijn te kampen
heeft en voor elke therapeut in spe.'
-Philippe Vrancken, directeur AIHP (Academie
voor lntegratieve en Humanistische Psychologie
en Psychotherapie).
samsara

Ybe Casteleyn, Jill Marchant & Schnups - Sterker Worden Waar Het Pijn Doet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ybe Casteleyn, Jill Marchant & Schnups - Sterker Worden Waar Het Pijn Doet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STERKER

Ybe Casteleyn. Jill Marchant & schnups 2016

Vormgeving binnenwerk: www visuality be

Afwerking deze uitgave: Erik Th (www.erikthedesign.nl), Samsara Uitgeverij

Dit boek verscheen eerder in eigen beheer.

Copyright oefeningen, theorie en illustraties:

VOEL- fN DOEBOEK OVER

je bent vrij om de oefeningen, theorie en illustraties te delen en te bewerken voor alle

ISBN 978-94-91411-48-9/ NUR 777

Over trauma, hoop en pijn, samen mens-zijn

Hoe je dit boek kunt lezen

DEEL 1: DE IMPACT VAN TRAUMA

zijn handen zijn bevrijd

1.1 De tijger in Carlo

De functie van de tijger

Trauma: vluchten, vechten, bevriezen

De vader van de tijger

Traumaverwerking, herbeleving en hertraumatisering

Oefening: een ander scenario

Eye ofthe tiger

1.2 Lena: il( ben bang dat ik te dik word

Eten is het enige wat ons deugd doet

De kinderen zijn de ouders

Moeders geschiedenis en vaders belofte

Oefening: de juiste afstand tussen jou en je ouders

1.3 De spiegel van Camilla

!sabel: ik wil van mijn woede af

De spiegel van Camilla

De prins op het witte paard

Zelfwaarde, zelfzorg, grenzen

Mechanisme z: allergisch voor je eigen gevoelens

Een mysterieuze glimlach

De blinde vlek van trauma

Oefening: ik hou van jou

Oefening: een doorlopende brief schrijven

Hope there's someone

zacht bij mij

1.4 Elsies kramp

Ruud: de grote leugen

Dromen van later

Je wereldbeeld onder druk

En ik, wat wil ik?

Oefening: een ik zonder trauma

Oefening: op je eigen stoel zitten

DEEL 2: DE MECHANISMEN VAN TRAUMA

Anna: de leegte in mij

De voorrang van het reptielenbrein:

wanneer je een geheim meedraagt

2.1 Ramzi: ik ben alles kwijt

Zeven jaar stilte

Taboe maakt trauma sterker

Mechanisme 4: de herhalingsdwang van trauma

Bij mij heb je een plek

Mechanisme 1: instinctief reageren

Een nieuwe familie

Oefening: denken aan een medemens

dat je gek wordt

Oefening: ik ben geworden wie ik ben door ...

Loss ofa twin

DEEL 3: GENEZEN VAN TRAUMA

Oefening: van mezelf naar de ander en terug

het daglicht niet

Oefening: ik adem in, ik adem uit