PRIZME

Najpre da kaemo neto o obeleavanjima i o tekstu zadataka:

sa a obeleavamo duinu osnovne ivice

sa H obeleavamo duinu visine prizme

sa B obeleavamo povrinu osnove (baze)

sa M obeleavamo povrinu omotaa

omota se sastoji od bonih strana , naravno trostrana prizma u omotau ima 3 takve strane, etvorostrana 4
itd.

sa D obeleavamo duinu dijagonale prizme

ako u tekstu zadatka kae jednakoivina prizma, to nam govori da su osnovna ivica i visina jednake , to jest :
a=H

ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina prizme normalna na ravan osnove ili ti ,
jednostavnije reeno , prizma nije kriva

ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) pravilan mnogougao:
jednakostranian trougao, kvadrat, itd.

Dve najpoznatije prizme su kocka i kvadar, pa vam predlaemo da najpre njih prouite:

KOCKA

D=a 3

d =a 2

P = 6a 2
Kocka ima 12 ivica duine

V = a3

a.

Mala dijagonala ( dijagonala osnove) je d = a 2 .

Velika ( telesna) dijagonala je D = a 3

d =a 2

dijagonalni presek
Povrina dijagonalnog preseka se rauna po formuli:

PDP = a 2 2

KVADAR

D = a 2 + b2 + c2

c=H

c=H

d = a2 + b2

dijagonalni presek

P = 2(ab + ac + bc)
V = abc
d 2 = a 2 + b 2 to jest d = a 2 + b 2

Mala dijagonala ( dijagonala osnove) se rauna

Velika dijagonala se rauna

D 2 = a 2 + b 2 +c 2 to jest D = a 2 + b 2 + c 2

Dijagonalni presek je pravougaonik povrine

PDP = d c

Povrina svake prizme se izraava formulom:

P = 2B + M
Zapremina svake prizme se izraunava formulom:

V = BH
3

PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PRIZMA

a2 3
je povrina osnove(baze)
B=
4
M = 3aH je povrina omotaa

P = 2B + M
a2 3
P=2
+ 3aH
4
a2 3
+ 3aH
P=
2

V = BH
a2 3
V=
H
4

PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PRIZMA

a
a
H
H

a
a

B = a2

M = 4aH

P = 2B + M

V = BH

P = 2a 2 + 4aH

V = a2 H

a
a
H

d =a 2

dijagonalni presek

dijagonalni presek

Povrina dijagonalnog preseka se izraunava:

D 2 = (a 2 ) 2 + H 2

P = d H
P = aH 2
5

PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PRIZMA

H
H

a
a

a2 3
a2 3
B = 6
= 3
4
2

M = 6aH

P = 2B + M

V = BH

a2 3
P = 2 3
+ 6aH
2

a2 3
V = 3
H
2
3a 2 H 3
V=
2

P = 3a 2 3 + 6aH

d BS
D

d BS

d BS

a
Bona strana

a
d1 = 2 a

d BS = H 2 + a 2
2

d2 = a 3

d1 = 2 a

d2 = a 3

Vei dijagonalni
presek

Manji dijagonalni
presek

Jo samo da vam napomenemo da primena Pitagorine teoreme na bonu stranu :

d BS

a
Bona strana

d BS

= H 2 + a2

vai kod svake od navedenih pravilnih prizmi!

ZADACI

1) Ako se ivica kocke produi za 3cm, povrina joj se povea za 198 cm 2 . Izraunati
povrinu i zapeminu kocke.
Reenje:
Obeleimo ivicu kocke sa a . Njena povrina je P = 6a 2
Ako se ivica kocke povea za 3cm, njena ivica e biti (a+3) a povrina P1 = 6(a + 3) 2
Prema tekstu zadatka e biti:
P1 P = 198cm 2
6(a + 3) 2 6a 2 = 198 Sve podelimo sa 6

(a + 3) 2 a 2 = 33
a 2 + 6a + 9 a 2 = 33
6a = 33 9
6a = 24
a = 4cm
P = 6a 2

V = a3

P = 6 42

V = 43

P = 6 16
P = 96cm

V = 64cm3

2) Ivice dve kocke stoje u razmeri 4:3. Kolike su im povrine i zapremine ako im se
povrine razlikuju za 168 cm 2 ?
Reenje:
Obeleimo sa a stranicu jedne kocke a sa a1 stranicu druge kocke.

a : a1 = 4 : 3 a = 4k

a1 = 3k

P P1 = 168
6a 2 6a12 = 168 Delimo sve sa 6
a 2 a12 = 28
(4k ) 2 (3k ) = 28
16k 2 9k 2 = 28
7 k 2 = 28
k2 = 4
k =2

a = 4 k = 4 2 = 8cm
a1 = 3k = 3 2 = 6cm

Sada nije teko nai P i V.

P = 6a 2 = 6 82 = 6 64 = 384cm 2
V = a 3 = 83 = 512cm3
P = 6a12 = 6 62 = 6 36 = 216cm 2
V = a13 = 63 = 216cm3

3) Dimenzije kvadra su tri uzastopna cela broja, a dijagonala je 149cm . Izraunati

povrinu i zapreminu kvadra.
Reenje:
Tri uzastopna cela broja moemo obeleiti sa x 1, x, x + 1

a2 + b2 + c2 = D2

a = x 1

( x 1) + x + ( x + 1) = 149
2

x 2 2 x + 1 + x 2 + x 2 +2 x + 1 = 149
3 x 2 = 149 1 1
147
x2 =
3
2
x = 49

b=x
c = x +1
a = x 1 = 6cm
b = x = 7cm
c = x + 1 = 8cm

x = 7cm

P = 2(ab + ac + bc) = 2(6 7 + 6 8 + 7 8) = 2 146

P = 292cm
V = abc = 6 7 8 = 336cm3

4) Duine osnovnih ivica prave trostrane prizme odnose se kao 17:10:9, duina
bone ivice je 16cm, a povrina 1440 cm 2 . Odrediti duine osnovnih ivica.
Reenje:
c

a : b : c = 17 : 10 : 9
H = 16cm
P = 1440cm

_______________________

a = ?, b = ?, c = ?

Iz a : b : c = 17 : 10 : 9

a = 17 k , b = 10k , c = 9k
a

P = 2B + M

Bazu emo izraziti preko Heronovog obrasca

B = s ( s a )( s b)( s c)
B = 18k 1k 8k 9k
B = 1296k 4
B = 36k 2

a+b+c
2
17 k + 10k + 9k
s=
2
s = 18k
s=

M = aH + bH + cH = H (a + b + c)
M = 16 38k
M = 576k
P = 2B + M
1440 = 2 36k 2 + 576k
72k 2 + 576k 1440 = 0 Podelimo sve sa 72
k 2 + 8k 20 = 0 kvadratna po k
8 12
k1,2 =
k =2
2
a = 17 2 = 34cm
b = 10 2 = 20cm

c = 9 2 = 18cm

5) Prava pravilna etvorostrana prizma ima visinu 16cm i povrinu 370 cm 2 .

Izraunati osnovnu ivicu.

a
a
H
H

a
a

H = 16cm

P = 2B + M

P = 370cm 2

P = 2a 2 + 4aH

________________

a=?

370 = 2a 2 + 4a 16
370 = 2a 2 + 64a
2a 2 + 64a 370 = 0
a 2 + 32a 185 = 0
a1, 2 =

32 42
2

a1 = 5
a2 = 38 Nemogue
a=5
Dakle, osnovna ivica je a = 5cm

NAPOMENA:

Nepravilno je rei osnovna ivica je ve bi trebalo duina osnovne ivice je

Ako Va profesor insistira na ovome ispotujte ga, jer je svakako u pravu.

Sve je stvar dogovora.

10

6) Izraunati povrinu i zapreminu prave trostrane jednakoivine prizme ivice

a = 8cm
Reenje:
Podatak da je u pitanju jednakoivina prizma nam govori da je osnovna ivica jednaka
visini. To jest, omota se ovde sastoji iz 3 kvadrata stranice a
a =8
P = 2B + M
a2 3
+ 3a 2
4
2
8 3
P=2
+ 3 82
4
64 3
P=
+ 64 3
2
P = 32 3 + 192 cm 2 Ovde ne bi bilo loe da se izvue zajedniki ispred zagrade!

P=2

P = 32 3 + 6 cm 2
V = BH

a2 3
a3 3
a =
4
4
3
8 3 512 3
V=
=
4
4
3
V = 128 3cm
7) Pravilna etvorostrana prizma ima omota 8 m 2 i dijagonalu 3 m . Izraunati
njenu zapreminu.
Reenje:
V=

Poto je M = 4aH

4aH = 8 aH = 2

je

H 2 + a 2 = D2

Iz trougla:

( )

H 2 + 2a 2 = 9
11

Napravimo sistem:
aH = 2

H=

2
Zamenimo u drugu jednainu
a

H 2 + 2a 2 = 9
2

2
2
+ 2a = 9
a

4
+ 2a 2 = 9 Smena: a 2 = t
2
a
4
+ 2t = 9
t

2t 2 9t + 4 = 0
t1, 2 =

97
4

t1 = 4
t2 =

1
2

Vratimo se u smenu:

a2 = 4
a = 2m
2
H=
a
H = 1m

ili

1
2
1
a=
2
a2 =

a=

V = a2 H
V = 2 2 1
V = 4m 3

1
2

2 2

2
m
2
H = 2 2m

a=

V = a2 H
2

2
2 2
V =

2
V = 2 2
4
V = 2m 3

Pazi: Ovde imamo 2 mogua reenja, i oba su ''dobra'' jer zadovoljavaju zadate poetne
uslove!
12

8) Odrediti povrinu i zapreminu kocke u funkciji povrine dijagonalnog preseka.

Reenje:
Povrina dijagonalnog preseka je:

P = 6a 2 = 6

Q = a2 2
a2 =

Q
2

Q
Q
= 4 Racionaliemo
2
2

a=

Q
2

Q48
Q 4 83
V =a =
=
2
8

a=

Q 6Q 2
=

= 3 2Q
2
2 2

23
23

Pazi (na sredjivanje):

Q4 8
2

Q 4 44 2
Q 4 4 2
Q 42
V=
=
=
8
8
2
4
Q Q 2
V=
2

83 = 4 ( 2 3 ) 3 = 4 2 9 = 4 28 4 2

= 22 4 2 = 4 4 2

9) Osnova prava prizme je jednakokraki trougao osnovice 10dm, a visina tog

trougla jednaka je visini prizme. Ako je zapremina prizme 720dm 3 , izraunati
povrinu prizme.
Reenje:
a = 10dm

ha = H
V = 720dm3

________________

V = BH
a ha
V=
H
2
10 H
H
720 =
2
720 = 5H 2
H 2 = 144
H = 12dm
ha = 12dm
Primenimo Pitagorinu teoremu na jednakokraki trougao:
2

a
2
b = + ha
2
2

10
b 2 = + 12 2
2
b 2 = 5 2 + 12 2

P = 2B + M
aha
+ aH + 2bH
2
P = aha + H ( a + 2b)
P = 2

P = 10 12 + 12 (10 + 26)

b 2 = 169

P = 120 + 432

b = 13dm

P = 552 dm 2

13

10) Osnova prave prizme je romb ije su dijagonale d1 = 18cm, d 2 = 24cm, dok je
dijagonala bone stranice prizme d = 39cm . Izraunati povrinu prizme.
Reenje:
Najpre primenimo Pitagorinu teoremu na romb.
2

d d
a = 1 + 2
2 2
2

18 24
a2 = +
2 2
2
a = 81 + 144

a 2 = 255
a = 15cm

Pogledajmo jednu bonu stranu:

H 2 = d 2 a2
H 2 = 392 152
H 2 = 1521 225
H 2 = 1296
H = 36cm

P = 2B + M
d d
P = 2 1 2 + 4aH
2
P = 18 24 + 4 15 36
P = 432 + 2160
P = 2592cm 2

14

11) Osnova prizme je trapez ije su osnove 24cm i 10cm, a kraci 13cm i 15cm.
Izraunati povrinu i zapreminu ako je njena visina jednaka visini trapeza.
Reenje:
b=10cm
d=13cm

c=15cm
h

h
x

y
a=24cm

Spustimo visine i obeleimo delie sa x i y

h 2 = d 2 x 2
d 2 x2 = c2 y2
2
2
2
h = c y
169 x 2 = 225 y 2

y 2 x 2 = 225 169
y 2 x 2 = 56
( y x)( y + x) = 56
Kako je x + y = a b
x + y = 14

imamo da je:

( y x) 14 = 56
yx=4

Sada imamo sistem:

y + x = 14
2 y = 18
yx=4
y = 9cm
Vratimo se u:
h2 = c2 y 2
h 2 = 152 9 2
h 2 = 225 81
h = 12cm
H = 12cm

a+b
h
2
24 + 10
B=
12
2
B = 17 12
B=

B = 204cm 2

P = 2B + M
PAZI: M se sastaju iz etiri razliita pravougaonika:

M = H (a + b + c + d )

V = BH

M = 12 (24 + 10 + 13 + 15)
M = 12 62

V = 204 12
V = 2448cm 3

M = 744cm 2
P = 2 204 + 744
P = 1152cm 2
15

12) Osnova prizme je jednakokraki trougao osnovice 30cm i poluprenik upisane

krunice je 10cm. Izraunati zapreminu prizme ako je njena visina jednaka visini
trougla koja odgovara osnovici.
Reenje:
A

h-r

r
O
r
B

D
a=30cm

a = 30cm
r = 10cm
ha = H
__________

V =?
I Nain
Iz slinosti trouglova trougla ADC i trougla AMO

15 : 10 = b : (h 10)
15(h 10) = 10b
15h 150 = 10b
3h 30 = 2b

a
2
2
+h =b
2

h=
2

2b + 30
2
15 +
=b
3

2b + 30
3

4b 2 + 120b + 900
2
225 +
= b ....... / 9
9

2
2025 + 4b + 120b + 900 = 9b 2
5b 2 120b 2925 = 0
b 2 24b 585 = 0
24 54
2
b1 = 39cm
b1,2 =

b2 = 15 Nemogue
b = 39cm
16

a
( ) 2 + ha 2 = b 2
2
a
ha 2 = b 2 ( )2
2
30
ha 2 = 392 ( ) 2
2
2
ha = 1521 225

a ha 30 36
=
= 540
2
2
V = BH
B=

ha = 1296
2

ha = 36cm

V = 540 36

Sada je ha = 36cm = H

V = 19440cm3
Ovaj zadatak smo mogli reiti i na drugi nain.

II Nain
Znamo obrasce za povrinu:
P = rS
a+b+c
S=
2

P = S ( S a )( S b)( S c)

a + b + c a + 2b 30 + 2b 2 (15 + b)
=
=
=
2
2
2
2
S = 15 + b

to jest: S =

P = (15 + b)(15 + b 30)(15 + b b)(15 + b b)

P = (15 + b)(b 15) 15 2
P = 15 b 2 15 2 = 15 b 2 225
S druge strane je

P = r s = 10 (15 + b)
P=P
10(15 + b) = 15 (b 15)(b + 15)
100(15 + b) 2 = 152 (b 15)(b + 15)
100(15 + b) = 225(b 15)
1500 + 100b = 225b 3375
100b 225b = 3375 1500
125b = 4875
b = 39cm
17