Dimenzionisanje tapova izloenih uvijanju na osnovu dozvoljenog

tangencijalnog napona.
Prema osnovnoj formuli za dimenzionisanje
maksimalni tangencijalni napon max koji se
javlja u tapu mora biti manji od dozvoljenog d
ili njemu jednak. U najjednostavnijem sluaju,
sa slike, kada je tap konstantnog prenika d i
konstantnog momenta uvijanja Mu maksimalni
tangencijalni napon max i prenik d bi odredili na nain:
d 4
I0
d 4
d
d 3
32
Osnovne veliine: I 0 =
.
, max = , W0 =
=
=
d
max
16
32
2
2
M
M
M
M
16 M u
Maksimalni tangencijalni napon: max = u max = u = u = u =
.
3
I
I0
W0 W0
d
0
max

Dimenzionisanje:

max d

16M u

d
3
d

16M u
d
.
d
3

Primer 2.4 Za prikazan statiki odreen

tap izloen uvijanju izvriti
dimenzionisanje (odrediti prenik d) i
odrediti ugao zakretanja desnog kraja B
(odnosno, odrediti A-B). Veliine d, l, M i
G su poznate. Za odreivanje A-B smatrati
da je i veliina d poznata.
Prvo se iz statike jednaine odredi M A :
M i = 0 M A 8M + 7 M = 0 M A = M .
Polarni momenti inercije segmenata su:
(2d )4 d 4
d 4
I 01 =
= 15
,
32
32
4
(2d )
d 4
I 02 =
= 16
.
32
32

Polarni otporni momenti segmenata su:

I 01
I 02
d 3
d 3
W01 =
, W02 =
.
= 15
= 16
d
32
d
32

Na osnovu prikazanog dijagrama momenata

uvijanja, maksimumi apsolutnih vrednosti
tangencijalnih napona, koji moraju biti manji od
dozvoljenih, po segmentima iznose:
M
32M
max AC = 1 =
=
d ,
3
W01 15d

7 M 32 7 M
=
d ,
3
W02
16d
Za dimenzionisanje mora biti iskoriena druga
nejednakost, poto su njenim zadovoljenjem
zadovoljene obe nejednakosti:
32 7 M
14M
3
.

d
3
d
16d
max C B = 2 =

Poto se u daljem proraunu veliina d smatra poznatom, takoe se smatraju

poznatim veliine I 01 i I 02 .
Traeni ugao zakretanja preseka B definie izraz:
M l 7 M 2l
A B = A C + C B =
+
.
G I 01 G I 02

Primer 2.5 Za prikazan statiki odreen

tap izloen uvijanju izvriti dimenzionisanje (odrediti prenik d) i odrediti ugao
zakretanja desnog kraja B (odnosno, odrediti A-B). Veliine d, l, M i G su poznate. Za
odreivanje A-B smatrati da je i veliina d poznata.
Prvo se iz statike jednaine odredi M A :
M i = M A + 3M 4 M + 2 M = 0 M A = M .
Polarni momenti inercije segmenata su:
(2d )4 d 4
d 4
I 01 =
= 15
,
32
32
4
(
2d )
d 4
d 4
I 02 =
= 16
, I 03 =
.
32
32
32
I 01
d 3
,
= 15
Polarni otporni momenti: W01 =
d
32
I 02
I 03
d 3
d 3
W02 =
, W03 =
.
= 16
=
(d 2) 16
32
d

Na osnovu prikazanog dijagrama momenata uvijanja, maksimumi apsolutnih

vrednosti tangencijalnih napona, koji moraju biti manji od dozvoljenih, po
segmentima iznose:
M
32M
2 M 32 2 M
max AC =
=

=
=
d ,
d
max C D
3
3
W01 15d
W02
16d
2 M 32 2 M
0
max D E =
=

=
= 0 < d .
d
max E B
3
W02
W03
16d
Primetimo da u poslednjem segmentu (od E do
B) nema napona zbog toga to moment uvijanja
u njemu iznosi 0.
Za dimenzionisanje moraju biti iskoriene
istovetne nejednakosti (druga i trea), poto su
njihovim zadovoljenjem, zadovoljene sve
nejednakosti: 4M
4M
3
.

d
3
d
d
Poto se u daljem proraunu veliina d smatra poznatom, takoe se smatraju
poznatim veliine I 01 i I 02. Traeni ugao zakretanja preseka B definie izraz:

A B = A C + C D + D E + E B =

M l 2M l 2M l
M l
32Ml
=

+
+0=
.
4
G I 01 G I 02 G I 02
G I 01 15Gd

Statiki neodreeni zadaci pri uvijanju.

Za reavanje statiki neodreenih problema neophodno osim statikih koristiti i
dopunske jednaine, koje se dobijaju iz geometrijskih uslova deformacije.
Primer 2.6 Za prikazan statiki neodreen tap izloen uvijanju nacrtati
dijagram momenata uvijanja i odrediti
reakcije u ukljetenjima A i B? Veliine d,
l, M i G su poznate.

Na tap osim zadatih spregova dejstvuju

i reakcije u ukljetenjima M A i M B , iji
smerovi su pretpostavljeni kao to je na
slici prikazano.
Statika jednaina:
M i = 0 M A + M + 3M M B = 0
M A + M B = 4M
Nacrtan je mogui oblik dijagrama momenata uvijanja u skladu sa pretpostavljenim smerovima za M A i M B .

Polarni momenti inercije segmenata:

4
d 4
(
d 4
2d )
I 01 =
, I 02 =
= 16
= 16 I 01 .
32
32
32

Geometrijski uslov deformacije (GUD) i dopunska jednaina:

Poto zbog zidova nema zakretanja krajnjih preseka A i B, geometrijski uslov
deformacije (GUD) je AB = 0.
Poto je A B jednako algebarskom zbiru uglova uvijanja pojedinih
segmenata dobie se dopunska jednaina:
A B = AC + C D + D B

M A 3l (M A M ) 2l M B 3l
+

= 0.
=0
G I 01
G 16 I 01
G 16 I 01

Traena reenja:
Reavanjem dobijenog sistema jednaina dobija se:
MA =

14
M,
53

MB =

198
M.
53

Primer 2.7 Za prikazan statiki

neodreen tap izloen uvijanju nacrtati
dijagram momenata uvijanja i odrediti
reakcije u ukljetenjima A i B? Veliine d,
l, M i G su poznate.
Na tap osim zadatih spregova dejstvuju
i reakcije u ukljetenjima M A i M B , iji
smerovi su pretpostavljeni kao to je na
slici prikazano.
Statika jednaina:

= 0 M A 4M + M B = 0

M A + M B = 4M

Nacrtan je mogui oblik dijagrama momenata uvijanja u skladu sa pretpostavljenim smerovima za M A i M B .

Polarni momenti inercije segmenata:

4
4
d 4
(
(
2d )
2d ) d 4
I 03 =
, I 02 =
= 16 I 03 , I 01 =
= 15I 03 .
32
32
32

Geometrijski uslov deformacije (GUD) i dopunska jednaina:

Poto zbog zidova nema zakretanja krajnjih preseka A i B, geometrijski uslov
deformacije (GUD) je AB = 0.
Poto je A B jednako algebarskom zbiru uglova uvijanja pojedinih
segmenata dobie se dopunska jednaina:
A B = AC + C D + D E + E B = 0
M A l
M A l
M B l
M l

+
+ B = 0.
G 15I 03 G 16 I 03 G 16 I 03 G I 03
Traena reenja:
Reavanjem dobijenog sistema jednaina dobija se:
MA =

510
62
M, MB =
M.
143
143

Primer 2.8 Za prikazan statiki

neodreen tap izloen uvijanju nacrtati
dijagram momenata uvijanja i odrediti
reakcije u ukljetenjima A i B? Veliine d,
l, M i G su poznate.
Na tap osim zadatih spregova dejstvuju
i reakcije u ukljetenjima M A i M B , iji
smerovi su pretpostavljeni kao to je na
slici prikazano.
Statika jednaina:
M i = 0 M A 3M + M + M B = 0
M A + M B = 2M

Nacrtan je mogui oblik dijagrama momenata uvijanja u skladu sa pretpostavljenim smerovima za M A i M B .

Polarni momenti inercije segmenata:

I 01

[(2d )
=

(2d )
d4
d 4
d 4
, I 02 =
.
= 15
= 16
32
32
32
32

Geometrijski uslov deformacije (GUD) i dopunska jednaina:

Poto zbog zidova nema zakretanja krajnjih preseka A i B, geometrijski uslov
deformacije (GUD) je AB = 0.
Poto je A B jednako algebarskom zbiru uglova uvijanja pojedinih
segmenata dobie se dopunska jednaina:
A B = AC + C D + D B = 0

(3M M A ) l
M A l
M B l
+
+
= 0.
4
4
4
d
d
d
G 15
G 15
G 16
32
32
32

Traena reenja:
Reavanjem dobijenog sistema jednaina dobija se:
MA =

77
M,
47

MB =

17
M.
47

Primer 2.9 Za prikazan statiki

neodreen sistem tapova izloenih
uvijanju odrediti reakcije u
ukljetenju? Veliine d, l, M i G su
poznate.
Rastavljanje (dekompozicija):

U ovom primeru, bilo je neophodno izvriti dekompoziciju, kako bi se mogli

pozvati na statike jednaine za svaki od elemenata celine, i kako bi se mogli
definisati momenti uvijanja za oba elastina tapa.
Na cevasti elastini element 1, osim aktivnog sprega 2M, dejstvuje i zid traenim spregom M Z 1 i kruti disk spregom M K 1 .
Na kruti disk osim prikazanog sprega M K 1 (od strane element 1, zbog principa
akcije i reakcije), dejstvuje i elastini element 2 spregom M K 2 . Iz uslova ravnotee spregova koji dejstvuju na kruti disk M i = M K 2 M K 1 = 0, dobija
se da je M K 1 = M K 2 = M K .
Na elastini element 2 (punog krunog preseka), osim aktivnog sprega M,
dejstvuje i zid traenim spregom M Z 2 i, po principu akcije i reakcije, kruti disk
spregom M K 2 .
Izrazimo M Z 1 preko M K iz statike jednaine elementa 1:
M i = 0 M Z 1 2M + M K 1 = 0 M Z 1 = 2M M K .
Izrazimo M Z 2 preko M K iz statike jednaine elementa 2:
M i = 0 M Z 2 + M M K 2 = 0 M Z 2 = M M K .
Na slici su nacrtani mogui oblici dijagrama momenata uvijanja za elastine
tapove u skladu sa pretpostavljenim smerovima za M K 1, M K 2 , M Z 1 i M Z 2 .

Polarni momenti inercije elemenata su:

4
4
d 4
(
3d ) (2d )
d 4
I 02 =
, I 01 =
= 65
= 65I 02 .
32
32
32
S obzirom da ovde imamo dve statike jednaine, M Z 1 = 2 M M K
i M Z 2 = M M K , a tri nepoznate, M K , M Z 1 i M Z 2 , ovaj problem je jedan
put statiki neodreen, i potrebno je nai GUD, kako bi se na osnovu njega
dobila dopunska jednaina.
GUD se dobija iz uslova da je zakretanje krutog diska isto kao i uglovi uvija1
2
nja elementa 1 i 2 dakle A B = A B .

1
1
1
Ugao uvijanja elementa 1 je A B = AC + C B .
2
2
2
Ugao uvijanja elementa 2 je A B = A E + E B .
2
2
1
1
Konano, GUD ima oblik: A C + C B = A E + E B .
Dopunska jednaina, dobijena iz GUD-a, je:

M 3 M 5 M 5 M 3
M Z 1 3l M K 5l M Z 2 5l M K 3l
+
=

Z1 + K = Z 2 K .
65I 02
65I 02
I 02
I 02
G I 01
G I 01
G I 02
G I 02

Reenja dobijenog sistema jednaina su:

331
725
197
MK =
M , M Z1 =
M , M Z2 =
M.
528
528
528

Primer 2.10 Za prikazan statiki

neodreen sistem tapova izloenih
uvijanju odrediti reakcije u
ukljetenju? Veliine d, l, M i G su
poznate.
Rastavljanje (dekompozicija):

U ovom primeru, bilo je neophodno izvriti dekompoziciju, kako bi se mogli

pozvati na statike jednaine za svaki od elemenata celine, i kako bi se mogli
definisati momenti uvijanja za oba elastina tapa.
Na cevasti elastini element 1, osim aktivnog sprega 2M, dejstvuje i zid traenim spregom M Z 1 i kruti disk spregom M K 1 .
Na kruti disk osim prikazanog sprega M K 1 (od strane element 1, zbog principa
akcije i reakcije), dejstvuje i elastini element 2 spregom M K 2 . Iz uslova ravnotee spregova koji dejstvuju na kruti disk M i = M K 2 M K 1 = 0, dobija
se da je M K 1 = M K 2 = M K .
Na elastini element 2 (punog krunog preseka), osim aktivnog sprega M,
dejstvuje i zid traenim spregom M Z 2 i, po principu akcije i reakcije, kruti disk
spregom M K 2 .
Izrazimo M Z 1 preko M K iz statike jednaine elementa 1:
M i = 0 M Z 1 2M + M K 1 = 0 M Z 1 = 2M M K .
Izrazimo M Z 2 preko M K iz statike jednaine elementa 2:
M i = 0 M Z 2 + M M K 2 = 0 M Z 2 = M M K .
Na slici su nacrtani mogui oblici dijagrama momenata uvijanja za elastine
tapove u skladu sa pretpostavljenim smerovima za M K 1, M K 2 , M Z 1 i M Z 2 .

Polarni momenti inercije elemenata su:

4
4
d 4
(
3d ) (2d )
d 4
I 02 =
, I 01 =
= 65
= 65I 02 .
32
32
32
S obzirom da ovde imamo dve statike jednaine, M Z 1 = 2 M M K
i M Z 2 = M M K , a tri nepoznate, M K , M Z 1 i M Z 2 , ovaj problem je jedan
put statiki neodreen, i potrebno je nai GUD, kako bi se na osnovu njega
dobila dopunska jednaina.
GUD se dobija iz uslova da su uglovi uvijanja, elementa 1 i prvog segmenta
elementa 2, jednaki (jednaki su zakretanju krutog diska), dakle 1A E = 2A E .
1
1
1
Ugao uvijanja elementa 1 je A E = AC + C E .
1
1
2
Konano, GUD ima oblik: AC + C E = A E .

Dopunska jednaina, dobijena iz GUD-a, je:

M Z 1 2l M K l M Z 2 3l
+
=
G I 01 G I 01
G I 02

M Z1 2 M K
M 3
+
= Z2
65I 02 65I 02
I 02

Reenja dobijenog sistema jednaina su:

MK =

199
197
M , M Z1 =
M,
198
198

M Z2 =

1
M.
198