sa%yaacao p` y aao g a Aqavaa Aa%makqaa

maao h nadasa krmacaM d gaaM Q aI

Anauvaadk
saItarama pu $ Yaao < ama pTvaQa- n a

navajaIvana p`kaSana maMidr

Ahmadabaad14

vaIsa $pyao
marazI AavaRi<acao sava- h@k navajaIvana T/sTcyaa svaaQaIna
sahavaa punamua-d`Na : p`t 10000 Ap`Ola 1999
kula p`t : 50``000
ho pustk navajaIvana T``/sT tfokmaI dranao p`kaiSat kolao Aaho

ISBN 81 - 7229-075-6

maud`k va p`kaSak
ijatond` zakaorBaa[- dosaa[navajaIvana maud`Naalaya Ahmadabaad 380 014.

P`akaSakacaI naaoMd
maha%maa gaaMQaIMcyaa Aa%makqaocyaa marazI AnauvaadacaI hI itsarI AavaR<aI
navajaIvana T/sTtfo- p`isaw krNyaalaa Aamhalaa AanaMd haot Aaho. ha ga`Mqa ihMdI
gaujaraqaI AaiNa [Mga`jaI BaaYaaMtUna svast ikMmatIt navajaIvana T/sTnao vaacakaMnaa ]plabQa
k$na idlaaca Aaho. Aaja tao marazI BaaYaot doKIla svast ikMmatIt jaat Aaho hI
samaaQaanaacaI gaaoYT Aaho.
saulaBa raYT/Iya ga`Mqamaalaa puNao yaa saMsqaonao AamacaI prvaanagaI Gao}na yaa
ga`Mqaacyaa pihlyaa daona AavaR<yaa p`isaw kolyaa hao%yaa.
EaI. AaPpasaahoba pTvaQa-na yaaMnaI Aaplaa marazI Anauvaad p`isaw krNyaacaI
Aamhalaa prvaanagaI idlaI yaaba_la AamhI %yaaMcao AaBaarI Aahaot.
ga`Mqaacao SaovaTI CaoTISaI ivaYayasaUcaI jaaoDNyaat AalaI Aaho. %yaamauLo
vaacakvagaa-caI caaMgalaI saaoya hao[-la ASaI AaSaa Aaho.
maharaYT/Iya vaacakvaga- pUvaI-p`maaNao yaa AavaR<aIcaahI yaqaayaaogya pramaSa- Gao[-la
Asaa Barvasaa vaaTtao.
12.3.1965

punaSca

hI caaOqaI AavaR<aI vaacakaMpuZo zovatanaa Aamhasa AanaMd vaaTtao. gaaMQaISatabdI

inaima<a marazI janata *yaa ga`Mqaacao p`kYaa-nao svaagat krIla ASaI Aamhasa AaSaa Aaho.
*yaatIla SauwlaoKna marazI saaih%ya mahamaMDLanao tyaar kolaolyaa AaiNa maharaYT/ rajya
sarkarnao maanya kolaolyaa inayamaavalaIsa Qa$na Aaho.
14.3.1969

p`stavanaa
caar ikMvaa paca vaYaa-MpUvaI- inakTcyaa sahkayaaMcyaa Aaga`hava$na maI Aa%makqaa ilaihNyaacao
maanya kolao haoto AaiNa AarMBahI kolaa. prtu fulaskopcao ek pana ilaihtao na ilihtao
1
[t@yaat mauMba[-caI Aaga BaDklaI AaiNa maI hatI Gaotlaolao kama AQa-vaT rahUna gaolao.
%yaanaMtr tr maI ekamaagaUna ek Asaa vyavasaayaat pDlaao kI SaovaTI malaa maaJao
2
yaorvaDyaacao sqaana imaLalao. toqao Baa[- jayaramadasahI haoto. %yaaMnaI maaJyaapaSaI ASaI
maagaNaI kolaI kI baakIcaI sava- kamao baajaUlaa saa$na maI pihlyaanao Aa%makqaa ilahUna
TakavaI. %yaaMnaa jabaaba pazivalaa kI maaJaa AByaasama z$na cauklaa Aaho AaiNa tao
pura hao[-pya[-Mt maI Aa%makqaolaa p`arMBa k$ Sakt naahI. malaa jar maaJaI iSaxaocaI pUNamaudt yaorvaDyaamaQyaoca GaalaivaNyaacao sad\Baagya laaBalao Asato tr maI Ka~Inao toqaoca
Aa%makqaa ilahU Saklaao Asatao. prMtu Aa%makqaolaa sau$vaat krNyaasaca malaa AjaUna ek
vaYa- paihjao haoto. %yaapUvaI- malaa kaoNa%yaahI thonao Aa%makqaocaa AarMBahI krNao Sa@ya
3
navhto. Aqaa-t Aa%makqaa rahUna gaolaI. Aata svaamaI AanaMdaMnaI punha tIca maagaNaI
kolaI Aaho va ' dixaNa Aaif`kotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa ' pura kolaa AsalyaamauLo
malaahI Aa%makqaa ilahavaosao vaaTU laagalao Aaho. svaamaIMcaI maagaNaI ASaI haotI kI maI
sabaMQa kqaa ilahUna kaZavaI AaiNa naMtr tI pustk$panao CapavaI. prMtu maaJyaapaSaI
laagaaolaaga evaZa vaoL naahI. ilahavayaacaoca tr 'navajaIvana'saazIca ilaihta yaoNaar. malaa
'navajaIvana'saazI kahI trI ilahavayaacao Asatoca. maga Aa%makqaaca ka ilahU nayao?
svaamaIMnaI ha baot maanya kolaa. ASaa thonao Aa%makqaa ilaihNyaacaa Aata yaaoga Aalaa
Aaho.
4
prMtu ha baot krtao [t@yaat eka inama-L AMt:krNaacyaa ima~anao saaomavaarI
maaJao maaOna caalaU Asatanaa saaOmya SabdaMmaQyao malaa mhTlao :
----------------------------------------------

1. naaovhoMbar 1921 maQyao ip`nsa Aa^f vaolsacyaa Aagamanap`saMgaI mauMba[- SahrI Jaalaolao dMgao.
to qaaMbaopya-Mt gaaMQaIjaIMnaI AnaSana kolao haoto.
2. isaMQacao pUZarI EaI jayaramadasa daOlatrama.
3. gaaMQaIjaIMcyaa vat-maanap~aMcao maud`k p`kaSak va vyavasqaapk gaaMQaIjaIMcao ek inakTcao
AnauyaayaI.
4. dr saaomavaarI gaaMQaIjaI caaovaIsa tasa maaOna paaLIt.
5

6
" tumhI Aa%makqaa kaya yaaojaUna ilaihNaar Aaha ? hI tr paScaa%ya pwt
Aaho. pUvao-maQyao ilaihlaolaI eoikvaat naahI. AaiNa ilaihNaar trI kaya ? Aaja jyaa
gaaoYTI isawaMt mhNauna tumhI maanaIt Aaha %yaa ]Va maanaItnaasao Jaalaa tr? Aqavaa
isawaMtaMnaa Anausa$na jaI jaI kamao tumhI krIt Aaha. %yaat maagaUna forfar kolaot tr?
puYkL laaok tumacyaa ilaKaNaalaa p`maaNaBaUt maanaUna svat:cao vat-na zrvaIt Asatat %yaaMcaI
idSaaBaUla JaalaI tr? mhNaUna saavaQa rahUna tUt- Aa%makqaosaarKo kahIhI ilaihlao naahIt
tr baro naahI ka?"
yaa yaui@tvaadacaa maaJyaa manaavar qaaoDabahUt pirNaama Jaalaa. prMtu malaa
Aa%makqaa qaaoDIca ilahavayaacaI Aaho? malaa tr Aa%makqaocyaa naavaaKalaI sa%yaacao jao
Anaok p`yaaoga maI kolao Aahot %yaaMcaI hikkt ilahavayaacaI Aaho. %yaa p`yaaogaaMmaQyao maaJao
jaIvana gaurfTlaolao AsalyaamauLo tI hikkt eKaVa jaIvanavaR<aaMtap`maaNao hao}na jaa[-la hI
gaaoYT KrI prMtu jar itcyaa p`%yaok panaatUna maaJao p`yaaogaca p`kT haot raihlao tr %yaa
kqaolaa maI svat: inadao-Ya samajaona. maaJyaa sava- p`yaaogaaMcaI maailaka laaokaMsamaaor raihlaI tr
tI laaBadayaI hao}na rahIla Asao malaa vaaTtoikMvaa Asaa malaa maaoh vaaTtao mhNaa naa
rajakIya xao~aMtIla maaJao P`ayaaoga Aata ihMdusqaanacyaa maaihtIcao Jaalao Aahot evaZoca
navho` tr qaaoDyaabahut AMXaanao jyaalaa "sauQaarlaolao" jaga mhNaNyaacaI vaihvaaT Aaho
%yaacyaahI maaihtIcao Aahot. maaJyaa mato %yaa p`yaaogaaMcaI ikMmat Alpat Alp Aaho va
mhNaUnaca %yaa p`yaaogaaMmauLo malaa jaI 'maha%maa' pdvaI imaLalaI Aaho itcaIhI ikMmat Alp
Aaho. ik%yaok vaoLa %yaa ivaSaoYaNaanao malaa AitSaya du:KhI idlao Aaho. %yaa ivaSaoYaNaanao
maI fuSaarlaao Asaona Asaa ekhI xaNa malaa Aazvat naahI. pNa maaJao AaQyaai%mak
p`yaaoga kI jao maaJao maIca jaaNaU SakNaar AaiNa jyaMatUnaca maaJaI rajakIya xao`~aMtIla
Xa@tIhI ]d\BavalaolaI Aaho %yaa p`yaaogaMacao vaNa-na kna saMagaNao malaa AavaDola Kro. jar
ho p`yaaoga KraoKr AaQyaai%makca AsatIla tr %yaaMmaQyao fuSaarkIlaa jaagaa naahI.
%yaaMpasUana kovaL nama`tocaI vaRwI hao[la. jasajasaa maI ivacaar k$ laagatao maaJyaa
BaUtkalaIna jaIvanaavar dRYTI TakIt jaatao tsatsao maaJao AlPa%va malaa sPaYTPaNao idsauna
yaoto,. malaa jao kravayaacao Aaho jyaacyaasaazI Aaja tIsa vaYao- maaJaI QaDpD caalalaI
Aaho to tr Aa%madSa-na [-Svaracaa saaxaa%kar maaoxa hoca haoya. maaJaI sava- halacaala
yaaca dRYTInao haot Asato. maaJao sava- ilaKaNa yaaca dRYTInao caalato AaiNa rajakIya
caLvaLIthI maI manaaoBaavaanao pDtao taohI yaacasaazI.

7
prMtu pihlyaapasaUnaca maaJao Asao mat Aaho kI jao ekalaa Sa@ya Aaho to savaa-Mnaa Sa@ya
Aaho. %yaamauLo maaJao p`yaaoga KajagaI mhNaUna Jaalaolao naahIt KajagaI raihlaolaohI naahIt.
to savaa-MnaI paihlao mhNaUna %yaaMcaI AaQyaai%makta kmaI haot Asaola Asao malaa vaaTt naahI.
Alabat ASaa ik%yaok gaaoYTI Asatat kI jyaa Aa%myaalaaca samajaNaar Aa%myaatca
AMtQaa-na pavaNaar. ASaa gaaoYTIMcao vaNa-na maaJyaa Sa@tIplaIkDcao Aaho. maaJyaa
p`yaaogaaMmaQyao trI AaQyaai%mak mhNajao naOitk Qama- mhNajao naItI Aa%myaacyaa dRYTInao
paLavayaacaI naItI tao Qama-. Aqaa-t jyaa gaaoYTIMcaa inaNa-ya baalak t$Na va vaRw krtat
va k$ Saktat ASaa gaaoYTIMcaaca samaavaoSa yaa kqaomaQyao hao[-la. AsalaI kqaa jar malaa
tTsqapNao inariBamaanavaR<aInao ilaihta AalaI tr %yaapaasaUna tsalaoca p`yaaoga krNaayaa
[tr laaokaMnaa qaaoDIbahUt saamaga`I imaLU Sakola.
maaJao p`yaaoga kaoNa%yaahI p`karo saMpUNa- Aahot Asao maaJao mauLIca mhNaNao naahI.
eKada Saas~& jyaap`maaNao Aaplao p`yaaoga AitSaya pwtSaIr rItInao ivacaarpUva-k va
saUxmapNao krIt AsaUnahI %yaaMcyaapasaUna kaZlaolaI Anaumaanao AKorcaI Aahot Asao laaokaMnaa
saaMgat naahI ikMvaa %yaa p`yaaogaaMcao hoca inaiva-vaad pirNaama Aahot ikMvaa naahIt yaaba_la
tao saaSaMk nasalaa trI tTsqa rahtao tSaaca thocao maaJaohI maaJyaa p`yaaogaasaMbaMQaI mhNaNao
Aaho. maI KUp Aa%mainarIxaNa kolao Aaho. ekna\ ek Baavanaa tpasalaI Aaho. itcao
pRqa@krNa kolao Aaho. prMtu %yaava$na inaGaalaolaI Anaumaanao savaa-Mcyaaca baabatIt AKorcaI
Aahot ikMvaa KrI Aahot ikMvaa tI tovaZIca KrI Asaa maaJaa mauLIca Aaga`h naahI.
hao evaZ maa~ maI AvaSya mhNatao kI maaJyaa dRYTInao tI KrI Aahot AaiNa tUt- trI
AKorcaISaI vaaTtat. tSaI tI vaaTt nasatIla tr %yaaMcyaa AaQaaravar maI kaoNa%yaahI
kamaacaI ]BaarNaI krta kamaa nayao. prMtu maI tr pavalaaopavalaI jyaa jyaa gaaoYTI samaaor
yaotIla %yaaMcao %yaajya AaiNa ga`a*ya Asao daona vaga- paDtao AaiNa ga`a*ya maanalaolyaa gaaoYTIMsa
AnaU$p Asao svat:cao vat-na inaiScat krtao. ASaa thonao zrivalaolyaa AacarNaapasaUna
jaaopya-Mt maaJao mhNajao maaJyaa bauwIcao AaiNa Aa%myaaMcao samaaQaana haot Asaola taopya-Mt malaa
%yaacyaa SauBa pirNaamaaba_la Acailat ivaSvaasa raKlaa paihjao.
jar malaa kovaL isawaMtaMcao mhNajao t%vaaMcaoca vaNa-na kravayaacao Asaola
tr maI hI Aa%makqaa ilaihNaarca naahI. prMtu malaa tr %yaa isawaMtaMvar
rcalaolyaa kayaa-caa [ithasa Vavayaacaa Aaho va mhNaUnaca yaa p`ya%naalaa pihlao
naava maI 'sa%yaacao p`yaaoga' Asao idlao Aaho. yaamaQyao AihMsaa ba`mhcaya- [%yaaid inaya

8
maaMcaohI p`yaaoga yao}na jaatIla. ho inayama sa%yaahuna iBanna samajalao jaatat. ParMtu maaJyaa
mato sa%yaca sava-EaoYz Aaho. AaiNa %yaamaQyaoca AgaiNat vas%aMucaa samaavaoSa hao}na jaatao. ho
sa%ya mhNajao sqaUla vaaicak sa%ya navho tr jasao vaacaocao tsao ivacaaraMcaohI. ho sa%ya
mhNajao AapNa kilplaolao sa%ya tovaZoca navho tr svatM~ SaaSvat sa%ya tovaZoca navho tr
svatM~ SaaSvat sa%ya mhNajao prmaoSvarca.
prmaoSvaracyaa vyaa#yaa AgaiNat Aahot. karNa %yaacyaa ivaBaUtIhI AgaiNat
Aahot. yaa ivaBaUtI malaa AaScaya-caikt k$na Taktat. xaNaBar maugQahI krtat.
prMtu maI sa%ya sva$pI prmaoSvaracaaca pujaarI Aaho. tao ekca sa%ya Aaho AaiNa baakI
saaro imaqyaa Aaho. to sa%ya malaa saaMpDlaolao naahI. maI %yaacyaa SaaoQaat Aaho. %yaacyaa
SaaoQaaqa- malaa savaa-t ip`ya Asalaolyaa vastUMcaahI %yaaga krNyaasa maI tyaar Aaho. yaa
SaaoQa$pI ya&amaQyao yaa SarIracaahI haoma krNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho AaiNa Sa@tIhI
Aaho Asaa malaa ivaSvaasa vaaTtao. ParMtu jaaopya-t malaa %yaa sa%yaacaa saaxaa%kar
naahI%aaopya-t maaJyaa AMtra%myaalaa jao sa%yasao vaaTto %yaa kalpinak sa%yaalaaca maaJaa
AaQaar samajauna %yaacyaaca KuNaocaa idvaa k$na %yaacyaa AaEayaanao maI maaJao jaIvana vyatIt
krIt Aaho.
ha maaga- jarI vastyaacyaa Qaarovar caalaNyaasaarKa Aaho trI tao malaa saaoPyaat
saaopa vaaTlaa Aaho. yaa maagaa-nao jaatanaa Jaalaolyaa BayaMkr caukahI malaa xaullakSaa
vaaTlyaa Aahot. karNa %yaa cauka krIt AsatahI maI bacaavaUna gaolaao Aaho AaiNa maaJyaa
samajautInao p`gatIhI kolaI Aaho. du$na ivaSauw sa%yaacao [-Svaracao AMQauk dSa-nahI k$
laagalaao Aaho. sa%yaca kaya to Aaho %yaaiSavaaya yaa jagaat dusaro kahIhI naahI Asaa
maaJaa ivaSvaasa idvasaoMidvasa baLavat jaat Aaho. ha ivaSvaasa kSaanao vaaZt gaolaa to
maaJao jaga mhNajao 'navajaIvana' [%yaaidMcao vaacak samajaUna Gao}na %yaa p`yaaogaaMmaQyao saamaIla
haotIla va maaJyaap`maaNao [-Svaracao dSa-na krtIla tr to [YT Aaho. iSavaaya maaJyaa
baabatIt jao Sa@ya Aaho to eKaVa baalakacyaa baabatIthI Sa@ya Aaho ha maaJaa ivaSvaasa
]<arao<ar vaaZt Aalaa Aaho AaiNa tsao vaaTNyaasa maaJyaapaSaI sabaL karNaohI Aahot.
sa%yaacyaa SaaoQaacaI saaQanao ijatkI kzINa ittkIca saaopIhI Aahot. tI eKaVa
AiBamaanaI [samaalaa ASa@yaSaI vaaTtIla AaiNa eKaVa inaYpap baalakalaa AgadI
saMBavanaIya vaaTtIla. sa%yaacyaa SaaoQakalaa rjakNaapoxaahI tucC banaavao laagato.
sava- jaga rjakNaalaa icarDIt Asato prMtu sa%yaacaa pujaarI tr rja:kNasauwa %yaalaa
icarDU Sakola [tka Alp banaNaar naahI taopya-Mt %yaalaa inarpoxa sa%yaacao ikMicanmaa~

9
dSa-nahI dula-Ba Aaho. hI gaaoYT vaisaYTivaSvaaima~aMcyaa Aa#yaanaat spYT k$na
daKivalaolaI Aaho. iK`stI va [slaamaI Qama-hI hIca gaaoYT SaabaIt krtat.
maI jaI p`krNao ilaihNaar Aaho %yaat jar vaacakalaa AiBamaanaacaa Baasa Jaalaa
tr %yaanao KuSaala samajaavao kI maaJyaa SaaoQaat kahI trI nyaUna Aaho AaiNa maaJaa
saaxaa%kar maRgajalavat\ Aaho. maaJyaasaar#yaa AnaokaMcaa xaya Jaalaa trI ifkIr naahI
prMtu sa%yaacaa jaya haovaao Alpa%myaacao maap kaZNyaasaazI sa%yaacaa gaja kQaIhI AaKUD na
haovaao
maaJao laoK kaoNaI p`maaNaBaUt maanaU nayaot ASaI maaJaI [cCa Aaho ASaI maaJaI
ivanaMtI Aaho. %yaat dSa-ivalaolyaa p`yaaogaaMnaa dRYTaMt$p samajaUna savaa-MnaI Aapaplao p`yaaoga
yaqaaSai@t AaiNa yaqaamait kravao evaZIca maaJaI [cCa Aaho. yaa mayaa-idt xao~amaQyaohI
laaokaMnaa maaJyaa Aa%makqaocyaa laoKaMcaa puYkL ]pyaaoga hao} Sakola Asaa malaa ivaSvaasa
vaaTtao. karNa kI saaMgaNyaalaayak ekhI gaaoYT maI CapivaNaar naahI. maaJyaa daoYaaMcaI
jaaNaIva vaacakaMsa pirpUNa- k$na doNyaacaI malaa ]maod Aaho. malaa f@t sa%yaacao Saas~Iya
p`yaaoga vaNaa-vayaacao Aahot. maI ksaa doKNaa Aaho to saaMgat basaNyaacaI itLmaa~ [cCa
naahI. jyaa maapanao svat:laa maaojaNyaacaI maaJaI [cCa Aaho AaiNa jao maap AapNa savaa-MnaI
svat:laa laavalao paaihjao %yaap`maaNao tr maI ina:SaMkpNao mhNaona kI :
maao sama kaOna kuiTla Kla kamaI?
ijana tnau idyaao taih ibasarayaao
eosaao inamakhramaI
karNa kI jyaalaa maI saMpUNa- EawapUva-k maaJyaa SvaasaaocC\vaasaacaa svaamaI samajatao jyaalaa
maI maaJyaa inamakacaa data maanatao %yaacyaapasaUna AjaUnahI maI dUr Aaho hI gaaoYT malaa
xaNaaoxaNaI salato. %yaalaa karNaIBaUt Asalaolao maaJao ivakar maI pahU Saktao. prMtu %yaaMnaa
AjaUnahI baahor maa~ kaZUna laavaU Sakt naahI.
prMtu tUt- evaZo puro. p`stavanaotUna p`yaaogaaMcyaa vaNa-naat iSarNao baro naahI. to
kqaocyaa p`krNaaMmaQyaoca saapDola.
AaEama saabarmatI
maaga-SaIYa- Sau. 11 saMvat\ 1982

maaohnadasa krmacaMd gaaMQaI

AnaumaiNaka
p`kaSakacaI naaoMd
p`stavanaa 4

KMD 1 laa
1. janma 3
2. baalapNa 5
3. baalivavaah 7
4. svaaima%va 10
5. hayaskulaat 13
6. du:Kd p`saMga : 1 17
7. du:Kd p`saMga : 2 20
8. caaorI AaiNa p`ayaiSca<a 23
9. vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI 26
10. Qama-jaagaRtI 29
11. ivalaayatocaI tyaarI 33
12. jaatIbaahor 37
13. ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI 40
14. maaJaI psaMtI 43
15. 'saBya' vaoYaat 46
16. forfar 50
17. Annaacao p`yaaoga 53
18. laajaaLUpNaa hIca maaJaI Zala 57
19. Asa%ya$pI hlaahla 61
20. Qaaima-k pircaya 65
21. 'inaba-lako bala rama' 68
22. naarayaNa homacaMd` 70
23. mahap`dSa-na 74
24.ba^irsTr tr Jaalaao pNa puZo 76
25. maaJaI ifkIr 79
11

12
KMD 2 ra
1. rayacaMdBaa[- 82
2. saMsaarp`vaoSa 85
3. pihlaa maukdmaa 88
4. pihlaa ApGaat 92
5. dixaNa AaikocaI tyaarI 95
6. naataLlaa jaa}na paocalaao 97
7. kahI maasalaovaa[-k AnauBava 100
8. ip`Taoiryaalaa jaatanaa 104
9. AaNaKI halaApoYTa 108
10. ip`TaoiryaatIla pihlaa idvasa 113
11. iK`stI saMbaMQa 117
12. ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoK 120
13. kUlaIpNaacaa AnauBava 123
14. davyaacaI tyaarI 126
15. Qaaima-k maMqana 129
16. kao jaanao klakI 133
17. raihlaao 135
18. kaLyaalaa majjaava 139
19. naataL [MiDyana ka^Mga`osa 142
20. baalaasauMdrma\ 146
21. tIna paOMDacaa kr 148
22. Qama-inarIxaNa 151
23. gaRhvyavasqaa 154
24.svadoSaI prt Aalaao 157
25. ihMdusqaanaat 160
26. rajainaYza AaiNa SauEaUYaa 164
27. mauMba[-caI saBaa 167
28. puNao SahrI 170
29. 'lagaoca prt ifra' 172

13
KMD 3 ra
1. tufanacaI pUva-icanho 175
2. tUfana 177
3. ksaaoTI 181
4. SaaMtI 185
5. baalaiSaxaNa 188
6. saovaavaR<aI 191
7. ba`mhcaya- 1 194
8. ba`mhcaya- 2 197
9. saaQaI rahaNaI 201
10. baaoAr yauw 203
11. nagarsauQaarNaa va duYkaLinaQaI 206
12. doSagamana 208
13. svadoSaI 211
14. karkUna va 'ba^ra' 214
15. mahasaBaomaQyao 216
16. laa^D- kJa-nacaa drbaar 218
17. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 1 220
18. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 2 222
19. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 3 225
20. kaSaIt 228
21. mauMba[-t isqar Jaalaao 232
22. Qama-saMkT 234
23. prt dixaNa Aaikolaa 237
1.
2.
3.
4.
5.

KMD 4 qaa
AajavarcaI maohnat fukT gaolaI 240
eiSayaaiTk Ka%yaacaI saulatanaigarI 242
kDU GaaoT Pyaalaao 244
vaaZtI %yaagavaR<aI 247
Aa%mainarIxaNaacaa pirNaama 249

14
6. Saakaharaqa- bailadana 252
7. maatIcao va paNyaacao p`yaaoga 254
8. ek [Saara 256
9. balavaanaaSaI daona hat 259
10. ek puNyasmarNa AaiNa p`ayaiSca<a 261
11. [Mg`ajaaMcaa inakT pircaya 264
12. [Mga`jaaMcaa sahvaasa 267
13. '[MiDyana Aaoipinayana' 270
14. 'kUlaI laaokoSana' mhNajao QaoDvaaDa 272
15. Plaoga1 275
16. Plaoga2
277
17. laaokoSanacaI haoLI 280
18. eka pus%akacaa ivalaxaNa prINaama 282
19. ifina@sacaI sqaapnaa 285
20. pihlaI ra~ 287
21. paolaaknaI ]DI zaoklaI 289
22. rama jyaacaa pazIraKa 292
23. GaratIla forfar va baalaiSaxaNa 295
24. JaUlaU baMD 298
25. )dyamaMqana 301
26. sa%yaaga`hacaI ]%ptI 304
27. Annaacao AaNaKI p`yaaoga 305
28. Pa%naIcaI dRZta 307
29. Garat sa%yaaga`h 311
30. saMyamaakDoo 314
31. ]pavaasa 316
32. pMtaojaI 319
33. pus%akI iSaxaNa 321
34. Aai%mak iSaxaNa 323
35. bayaavaa[-Tacao ek`~ rahNao 325
36. p`ayaiSca<aadaKla ]pvaasa 327

15
37. gaaoKlyaaMcao BaoTIsa 329
38. yauwat Baaga GaoNao 331
39. Qamaa-cao kaoDo 333
40.sa%yaaga`hacaI cauNaUk 336
41. gaaoKlyaaMcaI ]darta 340
42.duKNyaavar kaoNata [laaja kolaa? 342
43. inaGaalaao 344
44.vaiklaaMsaMbaMQaIcaI kahI smarNao 346
45.zkbaajaI ? 348
46. pxakar sahkarI banalao 350
47. ASaIla tu$MgaapasaUna ksaa bacaavalaa 352
KMD 5vaa
1. pihlaa AnauBava 355
2. gaaoKlyaaMbaraobar puNyaasa 357
3. QamakI mhNajao? 359
4. SaaMitinakotna 362
5. itsayaa vagaa-cyaa halaApoYTa 365
6. maaJaa p`ya%na 367
7. kuMBa 369
8. laxmaNa JaUlaa 373
9. AaEamaacaI sqaapnaa 376
10. ksaaoTI 378
11. igarimaTcaI pwtI 381
12. inaLIcaa Daga 385
13. ibaharI sarLpNaa 387
14. AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar 390
15. KTlaa kaZUna Gaotlaa 394
16. kaya-pwtI 397
17. maaJao sahkarI 399
18. ga`amap`vaoSa 402

16
19. ]jaL baajaU 404
20. majauraMSaI saMbaMQa 405
21. AaEamaacao dSa-na 408
22. ]pvaasa 410
23. KoDa sa%yaaga`h 413
24.kaMdocaaor 415
25. KoDa sa%yaaga`hacaa SaovaT 417
26. eo@yaacaI tLmaL 419
27. irUTBartI 422
28. maR%yauSayyaa 427
29. raOla^T A^@T va maaJao Qama-saMkT 431
30. to Ad\Baut dRSya 434
31. tao AazvaDa 1 437
32. tao AazvaDa 2 442
33. 'ihmaalayaaevaZI caUk' 445
34. 'navajaIvana' AaiNa 'yaMga [MiDyaa' 447
35. pMjaabaat 450
36. iKlaaftIcyaa badlyaat gaaorxaNa? 453
37. AmaRtsarcaI raYT/Iya saBaa 457
38. raYT/Iya saBaot p`vaoSa 460
39. #aadIcaa janma 462
40.car#aa saapDlaa 464
41. ek s\aMvaad 466
42.Asahkarcaa p`vaah 468
43. naagapUrlaa 471
44.pUNaa-hutI 473
piriSaYTo
1 DrbanamaQaIla hllaa 475
2 baaoAr yauqd 481
ivaYayasaucaI 485

sa%yaacao p` y aao g a
Aqavaa

Aa%makqaa

KMD 1 laa
1. janma
gaaMQaI-kuTMuba p`qama trI ikraNyaa maalaacaa vyaapar krNaaro Asaavao Asao samajato.
ParMtu maaJyaa AajaaobaaMpasaUna gaolyaa tIna ipZyaa to rajyakarBaar krIt Aalao Aaho.
]%tmacaMd gaaMQaI ]f- Aaota gaaMQaI dRZinaScayaI Asaavaot Asao idsato. rajyap`krNaI
laTpTImauLo %yaaMnaa paorbaMdr saaoDavao laagalao va %yaaMnaI jaunaagaDcyaa rajyaacaa AaEaya
Gaotlaa. %yaaMnaI nabaabasaahobaaMnaa Davyaa hatanao salaama kolaa. yaa ]GaD idsaNaa-yaa
Aivanayaacao kaoNaI karNa ivacaarlao tovha jabaaba imaLalaa "]javaa hat tr paorbaMdrlaa
do}na cauklaao Aaho."
Aaota gaaMQaIMcaI ekamaagaUna ek daona kuTMubao JaalaI. Paihlyaacao %yaaMnaa caar
maulagao haoto AaiNa dusa-yaacao daona. baalapNacaI AazvaNa krta to baMQaU saava~ Asaavaot
ASaa t-hocaI klpnaahI malaa haot naahI. %yaaMpOkI pacavao krmacaMd ]f- kbaa gaaMQaI va
SaovaTcao tulasaIdasa gaaMQaI. ]Bayata baMQaUMnaI AaLIpaLInao paorbaMdrmaQyao karBaayaacao kama
kolao. kbaa gaaMQaI ho maaJao vaDIla. PaaorbaMdrcaI idvaaNaigarI saaoDlyaanaMtr to rajasqaanaI
kaoTa-t saBaasad haoto. naMtr rajakaoTlaa va kahI kaL vaakanaorlaa idvaaNa haoto va
maR%yausamayaI rajakaoT-drbaarcao poMSanar haoto.
kbaa gaaMQaIMcaIhI ekamaagaUna ek caar kuTMubao JaalaI. Paihlyaa daohaopasaUna daona
maulaI Jaalyaa. SaovaTcyaa putLIbaa[-pasaUna ek maulagaI va tIna maulagao. %yaaMtlaa savaa-t
QaakTa maI.
vaDIla kuTuMbap`omaI sa%yaip`ya QaIT ]dar pNa ragaIT Asao haoto. kahI AMSaI
ivaYayaasa@thI Asaavaot. %yaaMcaa SaovaTcaa ivavaah caaiLsaavyaa vaYaa-naMtr Jaalaa haota. to
laacaopasaUna dUr pLt %yaamauLo Sauw nyaaya dot ASaI Aamacyaa kuTuMbaat va baahorhI baaolavaa
haotI. sarkarSaI to A%yaMt rajainaYz Asat. ekda p`aMtacyaa eka saahobaanao
rajakaoTcyaa zakUrsaahobaaMcaa Apmaana kolaa. %yaabad\dla to %yaaMcyaaSaI BaaMDlao. saahoba
saMtaplao. kbaa gaaMQaIMnaa maafI maagaNyaasa fmaa-ivalao. %yaaMnaI maafI maagaNyaacao naakarlao va
%yaapayaI kahI tasa ATkothI raihlao prMtu to Dgamagalao naahIt. %yaamauLo AKorIsa
%yaaMnaa saahobaanao saaoDUna doNyaacaa hukUma kolaa.
vaiDlaaMnaI d`vyasaMcaya krNyaacaa laaoBa kQaIca Qarlaa navhta %yaamauLo Aamha
BaavaaMsaazI to qaaoDkIca imaLkt zovaUna gaolao.
3

Aa%makqaa

vaiDlaaMcao iSaxaNa kovaL AnauBavajanya haoto. jyaalaa AapNa Aaja gaujaraqaI pacavyaa
[ya%tocao iSaxaNa mhNaU tovaZo iSaxaNa %yaaMcao Jaalao Asaola. [ithasa-BaUgaaolaacao &ana tr
ivacaarayalaaca nakao. Asao AsaUnahI vyavahar&ana [t@yaa ]cca djaa-cao haoto kI saUxmaat
saUxma p`Snaacaa ]lagaDa krNyaat ikMvaa hjaar maaNasaaMpasaUna kama GaoNyaasa %yaaMnaa ADcaNa
pDt nasao. Qaaima-k iSaxaNa naahIsaarKoca. ParMtu dovaLat jaaNyaanao kqaa vagaOro eokUna jao
Qama-&ana AsaM#ya ihMdUMnaa sahjaI imaLt Asato to %yaaMnaa haoto. ek ivaWana b`aamhNa
Aamacyaa kuTuMbaacao ima~ haoto. %yaaMcyaa sallyaava$na SaovaTcyaa vaYaa-t %yaaMnaI gaItapaz sau$
kolaa haota AaiNa raoja pUjaocyaa vaoLI qaaoDobahut Slaaok to maaozyaanao pzNa krIt Asat.
Aa[- saaQvaI s~I haotI ASaI maaJyaa manaavar Cap raihlaolaI Aaho. tI far
Baaivak haotI. pUjaapaz kolyaaiSavaaya kQaI jaovat nasao. hvaolaIt ina%yanaomaanao jaayacaI.
malaa samajaU laagalao tovhapasaUna itnao kQaI caatumaa-sya v`atvaOklyaaKorIja irto dvaDlaolao malaa
smart naahI. tI kzINaat kzINa v`at Gao[- AaiNa inaiva-GnapNao par paDI. GaotlaolaI v`ato
AajaarI pDlaI trI saaoDayacaI naahI. malaa Asaa ek p`saMga smartao kI itnao
caaMd`ayaNa-v`at kolao. %yaamaQyao AajaarI pDlaI. ParMtu v`at BaMgaU idlao naahI. caatumaa-syaat
ekBau@t rahNao yaat tr itlaa ivaSaoYasao kahI vaaTtca nasao. evaZyaanao saMtaoYa na maanata
eka caatumaa-syaat tr itnao ek idvasaaAaD jaovaNyaacaa inayama kolaa haota. laagaaopaz
daona-tIna ]pasa mhNajao tr itlaa kahIca naahIsao vaaTo. ek caatumaa-syaat itcao Asao v`at
haoto kI saUya-naarayaNaacao dSa-na k$na naMtrca jaovaavayaacao. %yaa pavasaaLyaat AamhI maulao
ZgaaMkDo DaoLo laavaUna paht raht AsaU kI kovha saUya- idsatao AaiNa Aa[- jaovato.
PaavasaaLyaat puYkL vaoLa dSa-na duima-L haot Asato ho savaa-Mnaa maahItca Aaho. AsaohI
idvasa smartat kI jyaa idvaSaI AamhI saUya- phavaa "Aa[- Aa[- saUya- idsalaa" Asao
AaorDavao AaiNa Aa[- Gaa[-Gaa[-nao yaoto tao saUyaa-nao dDI maaravaI "%yaacao kaya maaozo? Aaja
naiSabaat jaovaayacao nasaola" Asao mhNaUna tI prt vaLo AaiNa svat:cyaa kamaat dMga hao}na
jaa[-.
Aa[- vyavaharkuSala haotI. drbaarcyaa sava- gaaoYTI itlaa samajat.
rajais~yaaMmaQyao itcyaa bauwIbad\dla bahumaana Asao. maI lahana mhNaUna kQaI kQaI Aa[- malaa
rajavaaDyaaMt Aaplyaabaraobar Gao}na jaa[-. %yaavaoLI "AajaIsaahobaaM" baraobar caalaNaaro
ik%yaok saMvaad malaa AjaUna Aazvatat.
------------------------------------------------ gaujaraqaotIla vaOYNavaaMcyaa dovaalayaasa 'hvaolaI' mhNatat.

baalapNa

yaa Aa[-baapaMcyaa GarI maI saMvat\ 1925 cyaa Baad`pd vaV WadSaIcyaa idvaSaI
mhNajao sana 1869 cyaa Aa^@Taobarcyaa 2 tarKolaa paorbaMdr Aqavaa saudamaapurI yaoqao janma
pavalaao.
baalapNa paorbaMdratca gaolao. kaozlyaaSaa SaaLot malaa Gaatlao haoto Asao
Aazvato. ksaobasao kahI paZo iSaklaao. %yaavaoLI maulaaMbaraobar maI pMtaojaIMnaa maa~ iSavyaa
doNyaasa iSaklaao haotao evaZI AazvaNa Aaho dusaro kahIek Aazvat naahI. %yaava$na
maI Anaumaana krtao kI maaJaI bauwI maMd AsaavaI AaiNa smarNaSai@t AamhI paoro ek
kDvao gaat AsaU %yaatlyaa kccyaa papDasaarKI AsaavaI. to carNa tr malaa idlaoca
paihjaot:
ekDo ek
papDSaok
papD kccaao -- maarao-pihlyaa irkamyaa jaagaI maastracao naava Asaayacao. %yaalaa maI Amar k$
[icCt naahI. dusayaa irkamyaa jaagaI idlaolaI iSavaI BarNyaacao p`yaaojana naahI.

2. baalapNa

paorbaMdrhUna vaDIla rajasqaanaI kaoTa-cao saBaasad hao}na rajakaoTlaa gaolao tovha maaJao
vaya saatek vaYaa-Mcao Asaavao.malaa rajakaoTcyaa gaavazI SaaLot Gaatlao. yaa SaaLotIla
idvasa malaa caaMgalao Aazvatat. pMtaojaIMcaI naavao vagaOrohI Aazvatat. PaaorbaMdrp`maaNaoca
yaoiqalahI AByaasaasaMbaMQaI saaMgaNyaasaarKo ivaSaoYa kahI naahI. maaJaI gaNanaa saamaanya djaacyaa ivaVaqyaa-Mt trI haot Asaola kI naahI yaabad\dla SaMkaca. gaavazI SaaLotUna mau#ya
SaaLot va toqaUna hayaskulaat. yaoqapya-Mt paocaotao maaJyaa vayaalaa baara vaYao- hao}na gaolaI.
taopya-Mt maI kQaIhI iSaxakaMSaI labaaDI kolyaacao ikMvaa kaoNaaSaI maO~I jaaoDlyaacao smart
naahI. maI AitSaya iBaDst maulagaa haotao. SaaLot maaJao kama baro kI maI bara. GaMTa
vaajaNyaacyaa saumaarasa paocaayacao AaiNa SaaLa baMd haotaxaNaI GarI pLayacao. 'pLayacao' ha
Sabd [radapUva-k ilihlaa Aaho. karNa kaoNaabaraobar baaolat rahNao malaa AavaDt nasao.
'kaoNaI maaJaI qa+a kolaI tr' ASaI BaItIhI vaaTo.

maaJaa

Aa%makqaa

hayaskulaatIla pihlyaaca vaYaI- prIxaocyaa p`saMgaI GaDlaolaI ek gaaoYT

saaMgaNyaasaarKI Aaho. SaaLaKa%yaacao [nsapo@Tr jaa[lsa SaaLa tpasaNyaasa Aalao haoto.
%yaaMnaI pihlyaa [ya%tocyaa maulaaMnaa paca Sabd ilahayalaa Gaatlao.%yaaMt ek Sabd koTla\
(Kettle) haota. %yaacaI vaNa-rcanaa maI caukIcaI ilaihlaI. maastraMnaI malaa Aaplyaa
bauTacao Taok maa$na [Saara idlaa. ParMtu maaJyaa to kaozuna laxaat yaoNaar? maastr malaa
samaaorcyaa ivaVaqyaa-Mcyaa paTIkDo pahUna maaJao SauwlaoKna sauQaarNyaasa saaMgat AsatIla
ASaI maaJaI klpnaahI hao} SaklaI naahI. maaJaI samajaUt kI AamhI ekmaokaMcao caao$na
pahU nayao evaZyaasaazIca maastr najar zovaIt Aahot. sava- ivaVaqyaa-Mcao pacaI Sabd baraobar
Aalao AaiNa maIca kaya tao Z zrlaao maaJaa 'maUK-pNaa' maastraMnaI maagaahUna malaa daKvaUna
idlaa.prMtu maaJyaa manaavar %yaa saaMgaNyaacaa kahI pirNaama Jaalaa naahI. malaa dusayaa
ivaVaqyaa-caI ka^pI kQaIca krta AalaI naahI.
Asao AsaUnahI maastraMivaYayaIcaI maaJaI ivanayavaRi<a kQaIca ZLlaI naahI. vaDIla
maMDLIcao daoYa na pahNyaacaa gauNa maaJyaamaQyao svaBaavat:ca haota. %yaaca maastraMcao [tr
daoYahI maagaahUna maaJyaa Qyaanaat Aalao. trIhI %yaaMcyaaba_la malaa vaaTNaara Aadr kayama
raihlaa. vaiDlaaMcyaa Aa&ocao palana krayacao evaZo malaa maahIt haoto. to saaMgatIla to
kravao %yaaMcyaa kR%yaaMcyaa gauNadaoYaaMcyaa inavaaDyaat AapNa pDU nayao.
yaaca saumaarasa dusaro daona p`saMga GaDlao to kQaIhI maaJyaa smarNaatUna gaolaolao
naahIt. malaa saamaanyapNao SaaLocyaa pustkaMplaIkDo kahIhI vaacaNyaacaa naad nasao. QaDo
kolao paihjaot baaolalaolao sahna vhavayaacao naahI maastraMnaa fsavaavayaacao naahI mhNaUna QaDo
vaacaIt Asao. prMtu manaatUna kMTaLa. %yaamauLo QaDo puYkLda kccao raht. maga [tr
vaacana saucaNaar kaozUna? prMtu vaiDlaaMnaI ivakt AaNalaolao ek pustk maaJyaa najarot
Barlao. to 'EavaNa-iptRBai@t' naaTk. to vaacaNyaacaI malaa [cCa JaalaI. to maI
AitSaya AavaDInao vaacalao. %yaaca saumaarasa kacaotUna ica~o daKivaNaarohI daraodar ihMDt.
%yaaMcyaapasaUna EavaNa Aaplyaa Aa[-baapaMnaa kavaDIt basavaUna yaa~a krNyaasa Gao}na jaat
Aaho Asao ica~ maI paihlao. daonhI gaaoYTIMcaa maaJyaa manaavar KUp pirNaama Jaalaa. "malaa
pNa EavaNaasaarKo vhavayaacao " Asao manaat yao[-. EavaNaacyaa maR%yausamayaIcaa %yaacyaa
maataip%yaaMcaa ivalaap AjaUna Aazvatao. tI gaaoD caala maI baajaavarhI basaivalaI. baajaa
iSakNyaacaI haOsa haotI va vaiDlaaMnaI ek baajaahI Gao}na idlaa haota.

baalaivavaah

yaaca saumaarasa kaoNaI naaTkmaMDLI AalaI haotI. itcao naaTk pahNyaacaI prvaanagaI
imaLalaI. hirScaMd`acao Aa#yaana haoto. to naaTk pahNyaacaa malaa kMTaLa ksaa tao vaaToca
naa. to puna: puna: pahNyaacaI [cCa hao[-. vaarMvaar pahayalaa kaoNa jaa} doNaar? prMtu
manaatlyaa manaat maI to naaTk SaokDao vaoLa rMgaivalao Asaola hirScaMd`acaI svaPnao pDt.
"savaa-MnaIca hirScaMd`asaarKo sa%yavaadI ka hao} nayao?" haca ivacaar GaaoLo. hirScaMd`avar
Aalyaa tsalyaa ivap<aI BaaogaUna sa%yaacao palana kravao hoca Kro sa%ya. naaTkat vaiNa-laolyaa
hao%yaa tSaaca ivap<aI hirScaMd`avar yao}na pDlyaa Asalyaa paihjaot Asaoca maI trI
samajat haotao. hirScaMd`acao du:K pahUna %yaacao smarNa k$na maI KUp rDlaao Aaho. Aaja
maaJyaa bauwIlaa samajat Aaho kI hirScaMd` hI kaoNaI eoithaisak vya@tI nasaavaI. prMtu
maaJyaa mana:saRYTIt hirScaMd` AaiNa EavaNa AajahI ijavaMt Aahot. Aajasauwa maI tI
naaTko vaacalaI tr AajahI malaa AEaU yaotIla Asao vaaTto.

3. baalaivavaah
ho p`krNa malaa ilahavao laagaU nayao ASaI maaJaI [cCa Aaho. prMtu yaa kqaomaQyao malaa
ASaa thocao iktItrI kDU GaaoT Pyaavao laagaNaar Aahot. svat:laa 'sa%yaacaa pujaarI'
mhNavaUna GaoNaayaa malaa dusara maaga-ca naahI.
tora vaYaa-caa Asatanaa maaJaa ivavaah Jaalaa hI gaaoYT ilaihtanaa malaa du:K
haoto. Aaja maaJyaasamaaor baara-tora vaYaa-McaI maulao Aahot. %yaaMcyaakDo pahtao AaiNa
maaJyaa ivavaahacao smarNa krtao tovha malaa svat:ba_la kIMva vaaTU laagato AaiNa maaJyaavar
AaoZvalaolyaa p`saMgaatUna bacaavalyaaba_la yaa maulaaMnaa Qanyavaad doNyaacaI [cCa haoto. tora
vaYaa-cyaa vayaat Jaalaolyaa maaJyaa ivavaahacyaa samaqa-napr Asaa ekhI naOitk yaui@tvaad
malaa saucaU Sakt naahI.
maI 'sagaa[-' ivaYayaI ilaihtao ASaI vaacakanao samajaUt k$na Gao} nayao.
kazovaaDat ivavaah mhNajao lagna 'sagaa[-' navho. 'sagaa[-' mhNajao maulaamaulaIcao
lagna laavaNyaasaMbaMQaI varvaQaUcyaa Aa[-baapaMmaQyao Jaalaolaa krar. 'sagaa[-' maaoDU
Sakto. sagaa[- JaalaI AaiNa var mayat Jaalaa tr knyaa ivaQavaa haot naahI. sagaa[gaaMQaIjaI kazovaaDcao. gaujaraqaot 'ivavaah' mhNajao vaa=\inaScaya ikMvaa var
]lloiKlaolaI 'sagaa[-'.

Aa%makqaa

maQyao var va knyaa yaaMcaa kahI saMbaMQa yaot naahI. daoGaaMnaa %yaacaI gaMQavaata-hI nasato.
maaJaI ekamaagaUna ek tInada sagaa[- JaalaI. tI kovha va kSaI JaalaI yaacaI malaa
gaMQavaata-hI naahI. daona knyaa ekamaagaUna ek maR%yau pavalyaa Asao malaa kaoNaI saaMigatlao.
%yaava$na malaa maahIt kI maaJyaa tIna sagaayaa Jaalyaa hao%yaa. itsarI sagaa[- saatek
vaYaa-cyaa vayaalaa JaalaolaI AsaavaI Asao kahIsao smarto. ParMtu sagaa[- JaalaI %yaavaoLI malaa
kahI saaMigatlao Asalyaacao maahIt naahI. ivavaahamaQyao var va knyaa daohaoMcaI ja$r pDto.
ivavaahamaQyao ivaQaI krayacaa Asatao. maI ilahIt Aaho to yaa ivavaahasaMbaMQaI. ivavaahacao
malaa pUNa- smarNa Aaho.
AamhI tIna Baa} haotao ho vaacakaMnaa maahItca Aaho. %yaapOkI vaDIla Baavaacao
lagna hao}na cauklao haoto. maQalao baMQaU maaJyaapoxaa daona tIna vaYaa-MnaI maaozo haoto. %yaaMcaa
maaJaa caulat Baa} kdaicat maaJyaahUna vaYaa-Bayaanao maaoza Asaola %yaacaa va maaJaa Asao tIna
ivavaah ek~ krNyaacaa vaDIla maMDLIMnaI baot kolaa. yaat Aamacyaa klyaaNaacaa p`Sna
navhta. [cCoba_lacaa tr %yaahUnahI navhta. yaat f@t vaiDlaaMcyaa saaoyaIcaa AaiNa
Kcaa-caa p`Sna haota.
ihMdusamaajaamaQyao ivavaah ASaI tSaI gaaoYT naahI. var-vaQaUcao Aa[-baap
lagnaapayaI sava-sva GaalavaUna basatat pOsao ]QaLtat AaiNa kaLacaa Apvyaya krtat.
Aagaa} ik%yaok maihnyaaMpasaUna tyaarI sau$ haoto. kpDo tyaar haotat daiganao GaDvaayacao
Asatat gaavaBaaojanaacao AMdaja caalatat BaaojanaasaazI inarinaraLI p@vaannao krNyaacyaa
Saya-tI sau$ haotat. gaLa Asaao ikMvaa nasaao baayaka Gasao basaotao gaaNaI gaatat AajaarI
pNa pDtat SaojaayaaMcyaa SaaMttocaa BaMga krtat. p`saMga yao[-la tovha %yaaMnaa svat:laahI
Asaoca sava- krayacao Asato mhNaUna ibacaaro SaojaarIhI gaaoMgaaT KrkTo AaiNa [tr GaaNa
maukaTyaanao sahna krtat
"evaZa gaaoMQaL tIna vaoLa krNyaapoxaa ekaca vaoLI ]rkUna Gaotlaa tr iktI
caaMgalao? lagna qaaoD@yaa Kcaa-t AaiNa qaaTanao hao[-la" karNa kI tIna lagnao ek~
krayacaI tr d`vya maubalakpNao Kca- krNyaasa hrkt naahI. vaDIla va caulato vaRw
haoto. AamhI %yaaMcao savaa-t QaakTo maulagao. tovha Aamacyaa lagnaaMcaa saaohLa DaoLyaadoKt
vhavaa ASaIhI [cCa AsaayacaIca. yaa va ASaa thocyaa ivacaaraMnaI ho itnhI ivavaah ek~
krNyaacaa inaScaya Jaalaa AaiNa maI var saaMigatlyaap`maaNao %yaaMcaI tyaarI AaiNa saamaga`I
ik%yaok maihnyaaMpasaUna caalaU haotI.
Aamha BaavaaMnaa tyaarI caalalaolaI pahUnaca samajalao kI lagnao vhayacaI
Aahot. %yaavaoLI maaJyaa manaat caaMgalao caaMgalao kpDo vaaprayalaa imaLtIla

baalaivavaah

vaajaM~I vaajatIla varat inaGaola saug`aasa Baaojanao imaLtIla eka navyaa maulaIbaraobar KoL
krayalaa imaLtIla vagaOro haOsaoplaIkDo dusaro kahI Asalyaacao smart naahI. ivaYayavaasanaa
maagaahUna ]d\BavalaI. tI kSaI ]d\BavalaI %yaacao vaNa-na maI k$ Sakona. prMtu vaacakaMnaI
tSaI ija&asaa zovaU nayao. maI maaJyaa lajjaovar JaakNa GaalaU [icCtao. kahI gaaoYTI jyaa
saaMgaNyaasaar#yaa Aahot %yaa puZo yaotIla. ParMtu ho ilaihNyaat maI jaao maQyaibaMdU najarosamaaor
zoivalaa Aaho %yaacaa AaiNa hyaa baabatItIla baarIk saarIk gaaoYTIcaa far qaaoDa saMbaMQa
Aaho.
Aamha daoGaa BaavaaMnaa rajakaoThUna paorbaMdrlaa naolao. toqao hLd laavaNyaacao
vagaOro ivaQaI Jaalao. to sava- manaaorMjak Asalao trI saaoDUna doNaoca yaaogya.
vaDIla idvaaNa Jaalao trI naaokrca. iSavaaya rajaacyaa majaI-tlao %yaamauLo
ivaSaoYaca praQaIna. zakUrsaahoba SaovaTlyaa GaTkopya-Mt jaa} dot naa. SaovaTI jaa} idlao
tovha mau_ama TPPyaaMcaI vyavasqaa kolaI AaiNa daonaca idvasa Agaaodr pazivalao. pNa
ivaiQaGaiTt inaraLoca haoto. rajakaoThUna paorbaMdr 60 kaosa Aaho. gaaDI-rs%yaanao paca
idvasaaMcaI vaaT haotI. vaDIla tIna idvasaaMt Aalao. SaovaTcyaa majalaIt TaMgaa ]laTlaa.
vaiDlaaMnaa jabar duKapt JaalaI. hatavar p+I pazIvar p+I. ivavaahatUna %yaaMcaa AaiNa
Aamacaa AQaa- AanaMd maavaLlaa. pNa ivavaah tr Jaalaoca. ilaihlaolao mauhUt- kahI TLNaar
Aahot? maI tr ivavaahacyaa baala]%saahat vaiDlaaMcao du:K ivasa$na gaolaao.
iptRBa@t Kraca pNa ivaYayaBa@thI ittkaca naa? yaoqao ivaYayaacaa Aqaekaca [Mid`yaacaa ivaYaya navho tr Baaogamaa~. maataiptraMcyaa Ba@tIsaazI sava- sauKaMcaa
%yaaga kolaa paihjao ho &ana puZo yaavayaacao haoto. Asao AsaUnahI jaNaU kaya malaa yaa
BaaogaocCocao p`ayaiSca<a BaaogaNaoca ja$r haoto. mhNaUna maaJyaa AayauYyaat Asaa ek
vaoDavaakDa p`saMga GaDlaa kI jaao malaa AVappya-Mt salat Aaho. jaovha jaovha
inaYkulaanaMdacao.
"%yaaga na Tko ro vaOragya ivanaa krIe kaoiT ]paya jaI"
ho gaIt maI gaatao ikMvaa eoktao %yaa %yaa vaoLI ha da$Na AaiNa kTU p`saMga malaa Aazvatao
AaiNa Sarma AaNatao.
vaiDlaaMnaI ]sanao Avasaana AaNaUna caohra p`fulla zovalaa AaiNa SaarIirk
vaodnaa haot AsatahI lagnaat pirpUNa- Baaga Gaotlaa. vaDIla kaoNa%yaa p`saMgaI
kaozo basalao haoto. vagaOro sava- jasaocyaa tsao malaa AjaUna Aazvato. baalaivavaahacaa
ivacaar krtanaa vaiDlaaMcyaa kR%yaacaI jaI TIka maI Aaja kolaI Aaho tI kahI maaJyaa

10.

Aa%makqaa

manaanao %yaavaoLI qaaoDIca kolaI haotI? %yaavaoLI sava- kahI yaqaayaaogya AaiNa manaajaaogato
vaaTt haoto. lagnaacaI AavaD haotI. AaiNa vaDIla krtat to sava- baraobarca Aaho Asao
vaaTt haoto. %yaamauLo %yaavaoLcaI smarNao tajaI Aahot.
baaohlyaavar basalaao saPtpdI kolaI iSara Kallaa Gaasa idlao AaiNa pit-p%naI
tovhapasaUnaca ek~ rahU laagalaao. tI pihlaI ra~ daona inadao-Ya baalakaMnaI AjaaNata
saMsaarat p`vaoSa kolaa maI pihlyaa ra~I ksao vaagaavao %yaacaI vaOnaInao iSakvaNa idlaI haotI
Qama-p%naIlaa kaoNaI iSakvaNa idlaI haotI to ivacaa$na Gaotlyaacao malaa smart naahI.
AjaUnahI ivacaarta yao[-la prMtu ivacaarNyaacaI lavalaoSa [cCa haot naahI. vaacakaMnaa evaZo
saaMgaU Saktao kI AamhI daoGaohI ekmaokaMnaa BaIt haotao ASaI AMQaUk AazvaNa Aaho.
ekmaokaMcaI laaja tr vaaTt haotI. kaya baaolaavao ksao baaolaavao ho malaa kaya kLo?
imaLalaolyaa iSakvaNaIcaa trI kaya ]pyaaoga? pNa yaa gaaoYTI kaya iSakvaavyaa laagatat?
jaoqao saMskarca balavaana Asatat toqao iSakvaNa hI vyaqa- baDbaD hao}na basato. hLUhLU
ekmaokaMnaa AaoLKU laagalaao. baaolaUcaalaU laagalaao. AamhI daoGaM saar#yaa vayaacaI Aahaot.
pNa maI maa~ svaaima%va gaajavaayalaa sau$vaat kolaI

4. svaaima%va
lagna Jaalao %yaa idvasaaMmaQyao inabaMQaacyaa lahana lahana caaopDyaa pOSaapOSaacyaa
kI pOpOcyaa Aazvat naahI inaGat Asat. %yaaMmaQyao pitp%naIp`oma kaTksarbaalaivavaah
vagaOro ivaYayaaMcaI cacaa- kolaolaI Asao. yaaMpOkI eKada inabaMQa maaJyaa hatI pDo va maI tao
vaacaIt Asao. hI tr savaya haotIca kI vaacalaolao psaMt pDlao naahI tr ivasa$na jaavao
AaiNa psaMt pDlao tr %yaacaa Amala kravaa. ekp%naIv`at paLNao ha ptIcaa Qama- Aaho
Asao vaacalao to )dyaat GaaoLt raihlao. sa%yaacaI AavaD haotIca. Aqaa-t p%naIcaI
p`tarNaa krayacaI naahIca. %yaava$na Anya s~ISaI saMbaMQa zovaayacaa naahI hohI laxaat
Aalaoca haoto. lahana vayaat ekp%naIv`atacaa BaMga haoNyaacaa saMBava kmaIca.
ParMtu yaa sauivacaaraMcaa ek ivapirt pirNaama GaDlaa. "maI jar
ekp%naIv`at paLayacao tr p%naInao ekpitv`at paLlao paihjao" yaa ivacaaranao maI
saMSayaI ptI banalaao. "paLavao" va$na "paLvaavao" yaa ivacaaravar maI Aalaao.
AaiNa jar paLvaayacao tr malaa najar zovalaI paihjao. malaa kahI p%naIcyaa piva~to-

svaaima%va

11

ba_la SaMka GaoNyaacao karNa navhto. prMtu AsaUyaa hI karNa qaaoDIca SaaoQaIt basaNaar?
maaJaI p%naI kaozo jaato ho malaa naohmaI maahIt Jaalaoca paihjao mhNaUna itnao maaJyaa
prvaanagaIvaacaUna kaoozohI jaata kamaa nayao. yaa gaaoYTImauLo AamacyaamaQyao du:Kdayak
baobanaava hao} laagalao.prvaanagaIiSavaaya kaozohI jaayacao naahI hI ek p`karcaI kOdca
JaalaI. prMtu kstUrbaa[- hI ASaa p`karcaI kOd sahna krNaarI s~I navhtI. manaalaa
yao[-la tovha KuSaala malaa ivacaarlyaaiSavaaya tI jaa[-. maI jasajasaa daba GaalaI tsatSaI tI
AiQakca maaokLIk Gao[- AaiNa tsatsaa maI AiQakca icaDt Asao. ASaa thonao Aamha
baalakaMmaQyao Abaaolaa varcaovar ]d\BavaU laagalaa. kstUrbaa[-nao jaI maaokLIk GaotlaI tI maI
inadao-Ya samajatao. ijacyaa manaalaa papacaa spSa-hI naahI ASaI baailaka dovadSa-naalaa
jaayacao ikMvaa kaoNaalaa BaoTayalaa jaayacao Asalyaa gaaoYTIMvar inayaM~Na ka mhNaUna sahna
krIla? maI jar itcyaavar dDpNa GaalaNaar tr itnao maaJyaavar ka GaalaU nayao? --- pNa
ho Aata saucato. %yaakaLI tr malaa maaJao svaaima%va Saaibat krayacao haoto
prMtu Aamacyaa yaa gaRhsaMsaarat maaQauya- mauLIca navhto Asao vaacakanao samajaU
nayao. maaJyaa va`tocyaa mauLaSaI p`oma haoto. maaJyaa manaatUna maaJyaa p%naIlaa AadSa- s~I
banavaayacao haoto. itnao inaYpap vhavao inaYpap rhavao maI iSaktao to iSakavao AaiNa
AamacaI ]BayataMcaI ektanata vhavaI ASaIca maaJaI Baavanaa haotI.
ksturbaa[-Mcyaa manaat hI Baavanaa Asalyaacao malaa maaiht naahI. tI inarxar
haotI. svaBaavaanao sarL svatM~ maohnatI AaiNa maaJyaaSaI trI imatBaaYaNa krNaarI
haotI. AapNahI iSaklaolao caaMgalao ASaI itcaI [cCa maI maaJyaa baalapNaat kQaIhI
AnauBavalaolaI naahI. %yaava$na malaa vaaTto kI maaJaI Baavanaa ekpxaIya haotI. maaJao
ivaYayasauK eka s~Ivarca saazivalaolao haoto. AaiNa %yaa sauKacyaa p`itQvanaIcaI maI Apoxaa
krIt haotao. ektfI- ka hao[-naa pNa jaoqao p`omaacao Aist%va Aaho toqao sava-svaIca du:K
AsaNao ASa@ya Aaho.
malaa saaMigatlao paihjao kI maaJyaa p%naIcyaa baabatIt maI ivaYayaasa@t haotao.
SaaLothI itcao ivacaar yaot. ra~ kovha pDto AaiNa AamacaI BaoT kovha haoto
haca ivacaar saarKa caalao. ivayaaoga Asa*ya vaaTo. maaJyaa irkamyaa baDbaDInao maI
itlaa JaaopU dot nasao. yaa Aasa@tIbaraobar jar maaJyaat kt-vyaprayaNata nasatI tr maI
vyaaiQag`ast hao}na maR%yauvaSa Jaalaao Asatao Aqavaa yaa jagaat Baar banaUna
raihlaao Asatao Asao malaa vaaTto. sakaL JaalaI kI ina%yakmao- kolaIca paihjaot

12

Aa%makqaa

kaoNaalaa fsaivata kamaa nayao -- ASaa thocyaa maaJyaa ivacaaramauLo maI puYkL saMkTatUna
bacaavalaao Aaho.
var ilaihlaoca Aaho kI kstUrbaa[- inarxar haotI. itlaa iSakivaNyaacaI malaa
far haOsa haotI. prMtu maaJaI ivaYayavaasanaa malaa iSakvaU doNaar kaozUna? ek tr malaa
sa@tInao iSakvaavao laagaNaar. tohI ra~I ekaMtatca jauLNaar. vaiDlaaMdoKt p%naIkDo
nausato pahtahI kamaa nayao. baaolaayacao tr naavaca nakao. kazovaaDat %yaavaoLI baur#yaacaa
ina$pyaaogaI va ADaNaI irvaaja Amalaat haota. AajahI bayaaca AMSaI tao caalaU Aaho.
%yaamauLo iSakivaNyaacaI saMQaIhI malaa p`itkUla. %yaamauLo iSakivaNyaacao jaovaZo p`ya%na maI
ta$Nyaat kolao tovaZo sava- vyaqa- gaolao ho malaa kbaUla kolao paihjao. jaovha maI ivaYayaacyaa
inad`otUna jaagaa Jaalaao tovha tr maI saava-jainak jaIvanaamaQyao gaurfTlaolaa haotao. %yaamauLo
vaoL dota yaoNyaasaarKI maaJaI isqatI raihlaI navhtI. iSaxakaMmaaf-t iSakivaNyaacao maaJao
p`ya%nahI inaYfL Jaalao. %yaamauLo Aaja kstUrbaa[-McaI isqatI tI jaomatoma p~ ilahU Sakola
AaiNa saamaanya gaujaraqaI samajaU Sakola [tpt Aaho. maaJao p`oma ivaYayadUiYat nasato tr
Aaja tI ivaduYaI s~I AsatI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. itcaa iSakNyaacaa kMTaLa maI
ijaMkU Saklaao Asatao. Sauw p`omaalaa kahI ASa@ya naahI ho malaa maaiht Aaho.
Asaa thonao svas~IivaYayaI Aasa@t AsaUnahI %yaamaanaanao maI bacaavalaao ksaa
%yaacao ek karNa var daKivalaoca Aaho. dusaro ek karNa namaUd krNyaasaarKo Aaho.
SaokDao AnauBavaaMva$na maI ho saar kaZlao Aaho kI jyaacaI inaYza KrI Aaho %yaalaa p`BaUca
tartao. ihMdusamaajaat baalaivavaahcaa GaatkI irvaaja Aaho. %yaabaraobarca %yaatUna qaaoDI
maaokLIk imaLavaI ASaIhI pwtI zovalaolaI Aaho. baala-pit-p%naIMnaa %yaaMcao Aa[-baap
far kaL ek~ rahU dot naahIt. baalap%naIcaa AQyaa-hUna AiQak kaL itcyaa maahorI
jaatao. AamacyaahI baabatIt tsaoca Jaalao. mhNajao 13 to 19 vaYaa-cyaa drmyaana Aamacao
maQaUnamaQaUna imaLUna tIna vaYaa-MhUna jaast vaoL ek~ rahNao Jaalao nasaavao. saat-Aaz maihnao
haotat tao Aa[-baapakDUna maaGaarI yao[-ca. %yaavaoLI to far du:sah vaaTt Asao. prMtu
%yaamauLoca AamhI daoGaohI bacaavalaao. PauZo 18 vaYaa-cyaa vayaat maI ivalaayatolaa gaolaao %yaamauLo
AnaukUla AaiNa dIGa- maudtIcaa ivayaaoga Aalaa. ivalaayatohUna Aalyaavar ek~ ASaI
sahaek maihnaoca raihlaI AsaU. karNa malaa rajakaoT-mauMba[- drmyaana yaayacao jaayacao
Asao. itt@yaatca puna: dixaNa Aaif`kocao baaolaavaNao Aalao. evaZyaa AvaQaIt maI naIT
jaagaRthI Jaalao haotao.

5. hayaskulaat
ivavaah Jaalaa tovha maI hayaskulaat iSakt haotao ho maI pUvaI- ilaihlaoca Aaho.
%yaavaoLI AamhI itnhI Baa} ekaca SaaLot iSakt AsaU. vaDIla baMQaU varIla [ya%tot haoto
AaiNa jyaa baMQaUMcyaa lagnaabaraobar maaJao lagna Jaalao to ek vaYa- puZo haoto. ivavaahacaa
pirNaama Asaa Jaalaa kI Aamha daoGaa BaavaaMcao ek ek vaYa- fukT gaolao. maaJyaa baMQaUMcyaa
baabatIt tr yaahUnahI vaa[-T pirNaama GaDlaa. ivavaahanaMtr to SaaLot rahUca Saklao
naahIt. Asalaa AinaYT pirNaama iktI t$NaaMvar GaDt Asaola dova jaaNao ivaVaByaasa
AaiNa ivavaah hI daonhI ek~ ihMdusamaajaamaQyaoca AaZLtIla.
maaJaa AByaasa caalaU raihlaa. hayaskulaat maaJaI gaNanaa Z ivaVaqyaa-t haot
nasao. iSaxakaMcaI majaI- tr maI naohmaIca saMpaidt Asao. p`%yaok vaYaI- Aa[-baapaMnaa
ivaVaqyaa-Mcaa AByaasa va vat-na yaasaMbaMQaI p`maaNap~o pazivalaI jaat. %yaamaQyao kQaIhI maaJaa
AByaasa ikMvaa vat-na Kraba Asalyaaba_la TIka navhtI. dusayaa [ya<aoonaMtr baixasaohI
imaLivalaI va pacavyaasahavyaa [ya<aot Anaumao caar va dha $pyaaMcaI iSaYyavaR<aIhI
imaLivalaI. tI imaLivaNyaat maaJyaa huSaarIpoxaa dOvaacaaca Baaga ivaSaoYa haota. hI
iSaYyavaR<aI sava- ivaVaqyaa-MsaazI navhtI tr jao saaorz-p`aMtatlao ivaVaqaI- AsatIla %yaaMt
pihlaa yaoNaayaalaa haotI. caaLIsa-pnnaasa ivaVaqyaa-Mcyaa vagaa-t %yaa idvasaaMt
saaorz-p`aMtacao ivaVaqaI- iktIsao AsaNaar?
malaa svat:laa Asao smarto kI malaa maaJyaa huSaarIba_la AiBamaana
mauLIca navhta. baixasa ikMvaa iSaYyavaR<aI imaLalaI tr malaa AaScaya- vaaTt Asao.
prMtu maaJyaa vat-naalaa maI far japt Asao. vat-naat ]NaIva inaGaalaI tr malaa rDo
yao[-. iSaxakaMnaa malaa baaolaavao laagaola ASaa thocao maaJyaa hatUna kahIhI GaDNao
ikMvaa iSaxakaMnaa tsao vaaTNao hI gaaoYT malaa Asa( haot Asao. ek vaoL maar
Kavaa laagalaa Asao malaa smarto. maaracao du:K navhto. prMtu maI iSaxaolaa pa~ Jaalaao
yaacao mahadu:K vaaTlao maI KUp rDlaao. ha p`saMga pihlyaa ikMvaa dusayaa [ya<aootIla
Aaho. dusara p`saMga saatvyaa [ya<aotIla Aaho. %yaavaoLI daorabajaI edlajaI
igamaI hoDmaastr haoto. to ivaVaqaI-ip`ya haoto. karNa to inayama paLIt pwtSaIr
kama krIt krvaIt va iSakivathI caaMgalao. %yaaMnaI varcyaa [ya<aaMcyaa
ivaVaqyaa-Msa ksart va ikoT hI AavaSyak kolaI haotI. malaa %yaaMcaa kMTaLa. Baaga
13

14

Aa%makqaa

pDNyaapUvaI- maI kQaI ksart ikoT ikMvaa fuTbaa^lamaQyao gaolaaoca navhtao. maaJaa iBaDst
svaBaava hohI na jaaNyaacao ek karNa haoto. Aata malaa idsato kI ha kMTaLa caukIcaa
haota. ksartIcaa iSaxaNaaSaI saMbaMQa naahI ASaI caukIcaI samajaUt maaJaI %yaavaoLI haotI.
maagaUna maI samajalaao kI vyaayaamaalaa mhNajao SaarIirk iSaxaNaalaa maanaisak iSaxaNaacyaa
baraobarIcao sqaana ivaVaja-naat Asalao paihjao.
trIhI ksartIt na gaolyaamauLo maaJao nauksaana Jaalaolao naahI hohI malaa namaUd
kolao paihjao. %yaacao karNa Asao kI pustkat maaokLI hvaa Kayalaa jaaNyaacaI iSafarsa
vaacalaI tI malaa AavaDlaI haotI AaiNa %yaamauLo hayaskUlacyaa varcyaa [ya<aaMpasaUnaca
ifrayalaa jaaNyaacaI malaa savaya jaDlaI haotI. tI SaovaTpya-Mt raihlaI. ifrNao hahI
vyaayaama Aahoca. %yaamauLo maaJao SarIr kahI AMSaI ksalaolao banalao.
kMTaLyaacao dusaro karNa vaiDlaaMcaI saovaa krNyaacaI tIv`a [cCa ho haoto.
SaaLa baMd JaalaI kI lagaoca GarI jaa}na saovaacaakrIlaa laagat Asao. jaovha ksart
AavaSyak JaalaI tovha yaa saovaomaQyao ivaGna Aalao. vaiDlaaMcaI saovaa krNyaasaazI
ksartIcaI maafI imaLalaI paihjao ASaI ivanaMtI kolaI. prMtu igamaIsaahoba ksalaI maafI
dotat? eka SainavaarI sakaLcaI SaaLa haotI. saMQyaakaLI caar vaajata ksartIlaa
jaayacao haoto. maaJyaapaSaI GaDyaaL navhto. AakaSaat Zga AsalyaamauLo vaoLocaI ]maja
pDonaa. ZgaaMmauLo maI fsalaao. ksartIlaa jaatao tao sava- inaGaUnahI gaolao haoto. dusayaa
idvaSaI igamaIsaahobaaMnaI hjaorI tpasalaI. tIt maI gaOrhjar inaGaalaao. malaa karNa
ivacaarlao. maI jao haoto to saaMigatlao. %yaaMnaI to Kro maanalao naahI AaiNa malaa ek kI daona
AaNao iktI to baraobar Aazvat naahI dMD Jaalaa. maI KaoTa zrlaao. malaa AitSaya
du:K Jaalao. "maI KaoTa naahI" ho ksao isaw k$? kahI ]paya saucaonaa. manaatlyaa
manaat fuNafuNat raihlaao rDlaao. zrvalao kI sa%ya baaolaNaayaanao va sa%ya AacarNaayaanao
gaafIlahI rahta kamaa nayao. ASaa thocaI gaflat maaJyaa iSaxaNaacyaa maudtIt hI
pihlaI va SaovaTcaIca haoya. malaa pusaT AazvaNa Aaho kI AKorIlaa maI tao dMD maaf
krvaU Saklaao.
ksartItUna maaokLIk tr imaLivalaIca. SaaLocyaa vaoLonaMtr svat:cyaa
saovaosaazI Aaplyaalaa maaJaI ja$r Asato, Asao vaiDlaaMcao p~ hoDmaastraMnaa AsalyaamauLo
maaokLIk imaLalaI.
vyaayaamaaeovajaI ifrayacao zovalao, %yaamauLo SarIralaa vyaayaama na doNyaacyaa
caukIba_la malaa kdaicat iSaxaa BaaogaavaI laagalaI naahI prMtu dusayaa eka caukIcaI

hayaskulaat

15

iSaxaa maI Aajapya-t BaaogaIt Aaho. iSaxaNaamaQyao hstaxar caaMgalao ilaihNyaacaI jar
naahI Asaa caukIcaa samaja maaJyaamaQyao kaozUna Aalaa to maahIt naahI prMtu tao qaoT
ivalaayatolaa jaa[-pya-t raihlaa. maagaahUna AaiNa mau#yat dixaNa AaikomaQyao toqaIla
vaiklaaMcaI va Aaikot janmalaolyaa navayauvakaMcaI maao%yaasaar#aI hstaxaro paihlaI tovha maI
Sarmalaao va pstavalaao. maaJyaa Qyaanaat Aalao kI Kraba Axar hI AQa-vaT iSaxaNaacaI
inaSaaNaI samajalaI paihjao. maI maagaUna maaJao Axar sauQaarNyaacaa KUp p`ya%na kolaa prMtu
p@@yaa maD@yaacao kaz vaLNaar qaaoDoca? baalavayaamaQyao jyaacaI maI hoLsaaMD kolaI to maI
Aajapya-Mt k$ Saklaao naahI. dr ek navayauvak va navayauvatI yaaMnaI maaJyaa
]dahrNaava$na saavaQa vhavao AaiNa Qyaanaat Qaravao kI caaMgalao Axar ho ivaVocao AavaSyak
AMga Aaho. caaMgalao Axar iSakNyaasaazI ro#aaklaa AavaSyak Aaho. maaJao tr Asao mat
banalao Aaho kI maulaaMnaa ro#aaklaa Agaaodr iSakvaavaI. jyaap`maaNao pxaI vastU vagaOro pahUna
baalak %yaaMcao smarNa zovaUna sahjaI AaoLKU Sakto %yaap`maaNaoca Axaro p`qama AaoLKNyaasa
iSakavao. va roKaklaa iSakUna ica~o vagaOro kaZNyaasa iSaklyaanaMtr Axaro kaZNyaasa
iSaklao tr %yaacao Axar Caplaolyaa Axarap`maaNao yao[-la.
yaa kaLacyaa ivaVaByaasaasaMbaMQaI AaNaKI daona AazvaNaI namaUd krNyaasaar#yaa
Aahot. ivavaahamauLo ek vaYa- fukT gaolao to Ba$na kaZNyaacaa dusayaa [ya<aot maastraMnaI
maaJyaakDUna baot krivalaa. maohnatI ivaVaqyaa-laa tsao krNyaacaI prvaanagaI %yaavaoLI trI
imaLt Asao. mhNaUna maI itsayaa [ya<aot saha maihnao basalaao va ]nhaLyaacyaa sauTIpUvaI-cyaa
prIxaonaMtr malaa caaOqaIt Gaatlao. yaoqapasaUna kahI iSaxaNa [Mga`jaItUna hao} laagato. malaa
kahI samajaoca naa. BaUimatI sauwa caaOqyaa [ya<aot sau$ haoto. maI tIt maagao pDlaao
haotaoca. iSavaaya tI mauLIca samajaonaa. BaUimatIcao iSaxak samajaavaUna doNyaat huSaar haoto.
prMtu maaJao kahI bastanaca basaonaa. maI Anaok vaoLa inaraSa haot Asao. ik%yaok vaoLa
AsaohI vaaTo kI daona [ya<aa saaoDUna do}na prt itsayaa [ya<aocaa maaga- Qaravaa. prMtu tsao
kolyaasa maaJaI Aba`U jaa[-la va maI JaTUna AByaasa krIna yaa ivaSvaasaavar jyaa iSaxakaMnaI
malaa var caZivaNyaaba_la iSafarsa kolaI %yaa iSaxakaMcaIhI Ab``au jaaNaar yaa Bayaanao KalaI
]trNyaacaa ivacaar maI r_ kolaa. p`ya%na krta krta jaovha yaui@laDcyaa toravyaa
p`maoyaaXaI Aalaao tovha ekaekI malaa vaaTU laagalao kI BaUimatI tr saaoPyaat saaopa ivaYaya
Aaho. jyaat bauwIcaa f@t saaQaa va sarL ]pyaaoga krayacaa Aaho %yaat ADcaNa tI
ksalaI? %yaanaMtr naohmaI malaa BaUimatI ha saaopa va risak ivaYaya hao}na raihlaa.

16

Aa%makqaa

saMskRtanao malaa BaUimatIpoxaa hI AiQak ~asa idlaa. BaUimatImaQyao Gaaokayacao

kahIca nasato tr saMskRtat pahtao tao sava- kahI Gaaokayacaoca ha ivaYayahI caaOqyaa
[ya<aopasaUna sau$ Jaalaa. sahavyaa [ya<aot maI hrlaao. saMskRtiSaxak far kDk haoto.
ivaVaqyaa-Mnaa KUp iSakivaNyaacaa %yaaMnaa laaoBa Asao. saMskRtvaga- AaiNa farsaI vaga- yaaMmaQyao
ek p`karcaI spQaa- Asao. farsaI iSakivaNaaro maaOlavaI garIba haoto. ivaVaqaI- AapapsaaMt
baaolat Asat kI farsaI far saaopo Aaho AaiNa farsaIiSaxak far sajjana manauYya
Aahot. ivaVaqaI- krtIla tovaZyaavar to caalavaUna Gaotat. maI pNa saaopo Aaho Asao eokUna
laaoBaat pDlaao AaiNa ek idvasa farsaIMcyaa vagaa-t jaa}na basalaao saMskRtiSaxakalaa
du:K Jaalao. %yaaMnaI malaa baaolaavalao. "tU kaoNaacaa maulagaa ho trI QyaanaI AaNa. tuJyaa
Qamaa-caI BaaYaa tU iSakNaar naahIsa? tulaa jyaa ADcaNaI yaotIla %yaa malaa daKva. maaJaI
tr sava- maulaaMnaa ]<ama saMskRt iSakivaNyaacaI [cCa Aaho. puZo %yaacyaamaQyao maQaur rsaacao
GauTko caaKayalaa imaLNaar Aahot. tU Asaa kMTaLUna jaa} nakaosa. tU puna: maaJyaa
vagaa-t yao}na baOsa." maI Sarmalaao. iSaxakaMcyaa p`omaacaI AvagaNanaa maaJyaanao krvalaI
naahI. Aaja maaJaa Aa%maa kRYNaSaMkr maastraMcao ]pkar maanaIt Aaho. karNa kI
ijatko saMskRt maI %yaavaoLI iSaklaao tovaZohI jar iSaklaao nasatao tr Aaja saMskRt
Saas~amaQyao malaa jaI gaaoDI vaaTto tI vaaTlaI nasatI. malaa tr yaacaaca pScaatap haot
Aaho kI maI saMskRt jaast iSaklaao naahI. karNa kI kaoNyaahI ihMdU baalakanao saMskRtcaa
sarsa AByaasa kolyaaiSavaaya rahta kamaa nayao.
AlaIkDo tr malaa Asao vaaTto kI BaartvaYaa-cyaa ]cca iSaxaNamaamaQyao
maatRBaaYaoKorIja raYT/BaaYaa ihMdI saMskRt farsaI ArbaI va [Mga`jaI evaZyaaMnaa sqaana
imaLalao pihjao. [t@yaa BaaYaaMcyaa saM#yaokDo pahUna kaoNaalaa iBa}na jaaNyaacao karNa
naahI. BaaYaa pwtSaIr rItInao iSakivaNyaat yao[-la AaiNa sava- ivaYaya [Mga`jaItUnaca
iSakivaNyaacaa va %yaaMvar ivacaarhI [Mga`jaItUnaca krNyaacaa baaojaa Aaplyaavar nasaola tr
varIla BaaYaa iSakNyaat jaD Asao kahIca naahI evaZoca navho tr %yaamaQyao far gaaoDI
vaaTola. iSavaaya jaao ek BaaYaa Saas~Iya pwtInao iSaklaa %yaalaa maagaUna dUsarI BaaYaa
iSakNaohI saaopo jaato. Kro mhTlao Asata ihMdI gaujaraqaI saMskRt hI ekca
BaaYaa mhNata yao[-la. %yaacap`maaNao farsaI va ArbaI. farsaI saMskRtaSaI imaLtI
AsalaI trI AaiNa ArbaI ihba`USaI imaLtI AsalaI trI daohIMmaQyao inakT saMbaMQa
Aaho. ]dU-caa maI svatM~ BaaYaa mhNaUna inado-Sa kolaolaa naahI. karNa kI itcyaa

du:Kd p`saMga : 1

17

vyaakrNaacaa samaavaoSa ihMdImaQyao haotaoca. itcao Sabd farsaI AaiNa ArbaIca Aahot.
]cca djaa-cao ]dU- jaaNaNaayaalaa ArbaI va farsaI iSakavao laagaola jyaap`maaNao ]cca djaa-cao
gaujaraqaI ihMdI baMgaalaI marazI jaaNaNaayaalaa saMskRt jaaNaNao AavaSyak Aaho.

6. duKd p`saMga : 1
maI maagao saaMigatlaoca Aaho kI hayaskulaat maaJao Kasa ima~ Asao qaaoDoca
haoto. ASaa maO~Icao naava dota yao[-la Asao daona ima~ malaa inarinaraLyaa vaoLI haoto Asao
mhNata yao[-la. ek saMbaMQa maI AapNa hao}na %yaa ima~acaa %yaaga kolaa nasatanaahI far
kaL caalalaa naahI. maI dusayaa ima~acaI saMgatI QarlaI mhNaUna pihlyaanao malaa saaoDlao.
dusarI maO~I ho maaJyaa AayauYyaatIla ek du:Kd p`krNa Aaho. hI maO~I
puYkL vaYao-pya-Mt caalalaI. tI maO~I krNyaamaQyao maaJaI dRYTI %yaa ima~alaa sauQaarNyaacaI
haotI. %yaa [samaacaI p`qama maaJyaa maQalyaa baMQaUMSaI maO~I haotI. tao maaJyaa baMQaUMcyaa vagaa-t
haota. %yaacyaat ik%yaok daoYa haoto to malaa idsat haoto. prMtu jyaalaa Aaplaa mhTlao
%yaalaa kQaI AMtr Vayacao naahI ha gauNa maI %yaacyaa izkaNaI kilplaa haota. maaJaI
maatuEaI maaJao vaDIla baMQaU va maaJaI Qama-p%naI itGaaMnaahI hI saMgat $cat navhtI.
maaJyaasaarKa gaiva-Yz navara baayakaocaI saUcanaa qaaoDIca manaavar GaoNaar? Aa[-cyaa
Sabdabaahor naahI jaaNaar vaDIla baMQaUMcao eokonaca prMtu %yaaMnaa maI yaap`maaNao saaMgaUna SaaMt
kolao: "tumhI jao %yaacao daoYa saMaigatlao to malaa maahIt Aahot. %yaacao gauNa maa~ tumhalaa
maahIt naahIt. malaa tao AaDmaagaa-t naoNaar naahI. karNa maaJaa %yaacyaabaraobarcaa saMbaMQa
f@t %yaalaa sauQaarNyaasaazI Aaho. tao sauQaarlaa tr far ]<ama manauYya inaGaola ASaI
maaJaI Ka~I Aaho. tumhI maaJyaaba_la inaQaa-st rahavao ASaI maaJaI maagaNaI Aaho." yaa
baaolaNyaanao %yaaMcao samaaQaana Jaalao Asao malaa vaaTt naahI prMtu %yaaMnaI maaJyaavar ivaSvaasa
zovaUna malaa maaJyaa maagaa-nao jaa} idlao.
maaJaa AMdaja baraobar navhta Asao malaa maagaUna idsaUna Aalao. sauQaarNaa
krNyaasaazI maaNasaanao Aaplyaa Sa@tIplaIkDo Kaola paNyaat ]trNao baro naahI.
jyaalaa sauQaarayacao Aaho %yaacyaabaraobar maO~I Sa@ya naahI. maO~ImaQyao AWOtBaavanaa
Asato. ASaI maO~I jagaat @vaicatca AaZLto. maO~I samaanagauNavaalyaaMmaQyao SaaoBato va
Aa.2
maSa :

18

Aa%makqaa

iTkto. ima~ ekmaokaMvar pirNaama kolyaaiSavaaya rahayacaoca naahIt. %yaamauLo maO~ImaQyao

sauQaarNaolaa farca qaaoDa vaava Asatao. maaJao Asao mat Aaho kI KajagaI daostI AinaYT
Aaho. karNa manauYya daoYaca lavakr ]calatao. gauNa ga`hNa krNyaasa p`yaasa pDt
Asatat. jyaalaa Aa%myaacaI [-SvaracaI maO~I saMpadavayaacaI Aaho %yaanao ekTo
rahavao ho caaMgalao ikMvaa AiKla jagatacaI maO~I kravaI. varIla ivacaar yaaogya Asaaot
ikMvaa Ayaaogya Asaaot maaJaa trI inakT maO~I jamaivaNyaacaa p`ya%na inaYfL zrlaa.
maI yaa ima~acyaa saMbaMQaat Aalaao %yaavaoLI rajakaoTmaQyao "sauQaarNaapMqa"
psart haota. puYkL ihMdu iSaxak gauPtpNao maaMsaahar va maVpana krIt Asatat ASaI
baatmaI yaa ima~akDUna imaLalaI. rajakaoTcyaa [tr saup`isaw gaRhsqaaMcaIhI naavao GaotlaI.
hayaskulaaMtIla kahI ivaVaqyaa-McaIhI naavao maaJyaa kanaI AalaI. malaa AaScaya- vaaTlao va
duKhI Jaalao. maI karNa ivacaarlao tovha Asaa yaui@tvaad saaMgaNyaat Aalaa: "AapNa
maaMsaahar krIt naahI %yaamauLo Aaplaa samaaja naoBaLT banalaa Aaho. [Mga`ja Aaplyaavar
rajya krtat %yaacao karNa %yaaMcao maaMsaaSana haoya. maI iktI Sai@tvaana Aaho AaiNa iktI
QaavaU Saktao to tr tumhalaa maaihtca Aaho %yaacao karNahI maaJao maaMsaaSana. maaMsaaharalaa
gaLvao haot naahIt. JaalaI tr caTkna Ba$na inaGatat. Aamacao iSaxak maaMsa Katat.
[tko naamaaMikt laaok Katat to kahI KuLo mhNaUna Katat? tumhIhI Kallao paihjao.
Ka}na paha mhNajao samajaola tumacyaat iktI baL yaoto to"
ha kahI ekca idvasa Jaalaolaa yaui@tvaad navho. ASaa thocao yaui@tvaad
Anaok ]dahrNaaMnaI sajaivalaolao Asao Anaokvaar Jaalao. maaJao maQalao baMQaU tr Agaaodrca
baaTlao haoto. %yaaMnaI %yaa yaui@tvaadalaa svat:caI AnaumatI idlaI. maaJyaa baMQaUMcyaa va %yaa
ima~acyaa maanaanao maI farca naoBaLT haotao. %yaaMcaI SarIro jaast pILdar haotI. %yaaMcao
SarIrbaL maaJyaapoxaa puYkL jaast haoto. to ihMmatvaana haoto. %yaa ima~acao prama pahUna
maI maugQa hao}na jaat Asao. tao vaaTola ittko QaavaU Sakt Asao. %yaacaa vaogahI ]<ama
haota. laaMba AaiNa }Mca ]DIhI Kuppya-Mt maarIt Asao. maar sahna krNyaacaI Sa@tIhI
%yaacap`maaNao. yaa Sa@tIcao p`dSa-na tao maaJyaapuZo vaoLaovaoLI krIt Asao. Aaplyaat
nasalaolaI Sa@tI [traMmaQyao pahUna maaNasaalaa AaScaya- vaaTNaarca. maaJaohI tsaoca Jaalao.
AaScayaa-tUna maaoh ]d\Bavalaa. maaJyaat QaavaNyaasavarNyaacaI Sa@tI naahIsaarKIca haotI.
'maI pNa yaa ima~ap`maaNaoca balavaana Jaalaao tr iktI caaMgalao'

duKd p`saMga

19

iSavaaya maI far iBa~a haotao. caaor BaUt saap [%yaadIcyaa BaItInao pCaDlaolaa
haotao. yaa BaItIcaI pIDahI malaa KUp haot Asao. ra~I ekTyaanao kaozohI jaaNyaacaI
ihMmat caalaonaa. AMQaaratUna pa}lahI Takayacaa naahI. idvyaaiSavaaya JaaopNaohI javaL
javaL ASa@ya . [kDUna BaUt Aalao tr? AaiNa itkDUna caaor? itsarIkDUna sap-?
mhNaUna idvaa ha paaihjaoca. javaL Jaaoplaolyaa va Aata kahI AMSaI ta$Nyaat Aalaolyaa
p%naIjavaLdoKIla yaa maaJyaa BaItIcaa ]llaoK maI ksaa kravaa? maaJyaapoxaa tI jaast
ihMmatvaana haotI ho maaJyaa laxaat Aalao haoto va %yaacaI malaa laajahI vaaTo. itlaa
saapaibapacao Baya ksao to maahItca navhto. AMQaaratUna ekTI jaa[-. hI maaJaI duba-lata
%yaa ima~alaa maahIt haotI. tao tr malaa saaMgao kI AapNa ijavaMt saap hatanao pkDtao.
caaoraMcaI BaItI %yaalaa za}kca navhtI. BaUtaMvar tr ivaSvaasaca navhta. ha savamaaMsaaharacaa p`tap Asao %yaanao maaJyaa manaavar zsaivalao.
%yaa idvasaaMt kvaI nama-daSaMkraMcao puZIla kavya SaaLot gaa[-lao jaat Asao :
[MglaISa rajya kirtI doSaI dbaUna jaatI
doSaI dbaUna jaatI ]BayataMcaI doK Sa@tI
tao paca hat pUNa- purNaar pacaSaoMnaa.
yaa savaa-Mcaa maaJyaa manaavar vhavayaacaa tao pirNaama Jaalaa. maI narmalaao.
'maaMsaahar hI caaMgalaI gaaoYT Aaho. %yaamauLo maI balavaana va ihMmatvaana banaona. sava- doSa
maaMsaahar krIla tr [Mga`jaaMcaa paDava krta yao[-la' Asao malaa vaaTU laagalao.
maaMsaaharacaa AarMBa krNyaacaa idvasa maur Jaalaa.
*yaa inaScayaacaa *yaa ]pmaacaa Aqa- sava-ca vaacakaMcyaa pUNa-pNao laxaat
yaoNaar naahI. gaaMQaIkuTuMba vaOYNava saMp`dayaatlao.maaJyaa maataip%yaaMcaI tr ivaSaoYa Qama-inaYz
mhNaUna #yaatI. raoja hvaolaIt jaayacaI. ik%yaok dovaLo tr Aamacyaa kuTuMbaaMcaIca mhTlaI
trI caalatIla. iSavaaya gaujaraqaot jaOna saMp`dayaacao ivaSaoYa p`abalya. %yaacaI Cap hrek
sqaLI hrek kayaa-maQyao idsaUna yaoto. Aqaa-t maaMsaaharaba_la jaao ivaraoQa jaao itrskar
gaujaraqaot AaiNa EaavakaMmaQyao va vaOYNavaaMmaQyao idsaUna yaotao tsaa ihMdusqaanaat ikMvaa saayaa
jagaat [tr~ kaozohI idsaUna yaoNaar naahI. ho maaJao saMskar.
maataip%yaaMcaa maI prma Ba@t. maaJyaa maaMsaaharacaI gaaoYT %yaaMcyaa
kanaI gaolaI tr %yaaMcao Asa%yaa AayauYyaI t%kala p`aNaao%maNa hao[-la Asao malaa vaaTt
haoto. samajaUna ikMvaa ibanasamajata pNa maI sa%yaacaa saovak haotaoca. maaMsaahar krtanaa

20

Aa%makqaa

maataip%yaaMnaa fsavaavao laagaola ho &ana %yaavaoLI malaa navhto Asao maI saaMgaU Sakt naahI.
ASaa isqatImaQyao maaJaa maaMsaahar krNyaacaa inaScaya hI maaJyaa baabatIt far
gaMBaIr va BayaMkr gaaoYT haotI.
prMtu malaa tr sauQaarNaa GaDvaUna AaNaavayaacaI haotI. maaMsaaharacaa Yaaok
navhta. %yaat svaad Aaho Asao samajaUna malaa maaMsaahar sau$ krayacaa navhta. malaa tr
balavaana ihMmatvaana vhavayaacao haoto. [trManaa tsao haoNyaacao inamaM~Na Vayacao haoto, AaiNa
maga [Mg`ajaacaa paDava k$na ihMdusqaanalaa svatM~ krayacoa haoto. 'svarajya' Sabd %yaavaoLI
eoklaa navhta. yaa sauQaarNaocyaa ]%kTtot maaJao Baana hrplao.

7. duKd p`saMga : 2
naomaka idvasa Aalaa. maaJyaa isqatIcao saMpUNa- vaNa-na krNao kzINa Aaho. eka
baajaUnao sauQaarNaocaa ]%saah rahNaIt mah%vaacaa forfar krNyaacao kaOtuk AaiNa dusa`yaa
baajaunao caaorap`maaNao lapUna kama krNyaacaI Sarma. yaMapOkI kaoNatI vastU p`Qaana haotI yaacao
malaa Aaja smarNa naahI. AamhI nadIkDo ekaMt SaaoQaayalaa caalalaao. dUr jaa}na kaoNaI
pahNaar naahI Asaa kaopra SaaoQaUna kaZlaa AaiNa toqao maI kQaI na paihlaolaI vastUmaaMsa
paihlao. baraobar Ba+IvaalyaakDcaI DbalaraoTI haotI. daohaoMtUna ekhI vastU AavaDonaa
maaMsa caamaDyaasaarKo laagao KaNao ASa@ya hao}na gaolao malaa AaokarI yaayalaa
laagalaI. KaNao AQyaa-Mvar saaoDavaoo laagalao.
tI ra~ malaa far ibakT gaolaI. Jaaop yao[\-naa. jaNaU kaya SarIrat
bakro ijavaMt Aaho AaiNa AaorDto Aaho ASaI svaPnao pDt. maI ]saLUna ]zo,
pstavao AaiNa puna: ivacaar krI kI maaMsaahar kolyaaiSavaaya ga%yaMtr naahI ihMmat
saaoDta kamaa nayao ima~hI naa]maod haoNaara navhta. %yaanao Aata maaMsa inarinaraLyaa
thonao raMQaNyaalaa AaiNa maIzmasaalaa GaalaUna %yaacaa dp- JaakUna TakNyaalaa
sau$vaat kolaI. nadIkazI Gao}na jaaNyaaeovajaI eka babajaI-SaI saMQaana baaMQaUna
gaupcauppNao eka sarkarI Dak baMgalyaakDo Gao}na jaaNyaacaI yaaojanaa kolaI AaiNa
toqao malaa KucaI-Tobala [%yaaid saamaga`Icyaa maaohat Gaatlao. %yaacaa pirNaama Jaalaa. raoTIcaa
itrskar maMdavalaa bakyaacaI kIva baujalaI AaiNa maaMsaacaI mhNata yaot naahI
pNa maaMsaimaiEat pdaqaa-McaI caTk laagalaI. ASaa thonao ek vaYa- laaoTlao Asaavao va %yaa

duKd p`saMga : 2

21

maudtIt paca saha vaoLa maaMsa Kavayaalaa imaLalao Asaola. karNa kI Dak baMgalaa vaaTola
tovha imaLonaa maaMsaacaI svaaid`YT samajalaI jaaNaarI saursa p@vaannao naohmaIca tyaar krNao
jauLt nasao. iSavaaya Asalyaa jaovaNaaMnaa pOsaohI pDNaar. maaJyaajavaL fuTkI kvaDIhI
navhtI %yaamauLo maI kahI doNao Sa@ya navhto. pOsao %yaa ima~alaaca SaaoQaUna kaZavao laagat.
%yaanao kaozUna AaNalao AsatIla %yaacaI malaa Aaja imatIpya-t maaihtI naahI. %yaacaa [rada
tr malaa maaMsaKa} k$na saaoDNyaacaa malaa baaTivaNyaacaa haota. %yaasaazI
pOSaacaa Kca- svat: krI. ParMtu %yaacyaajavaL mhNaUna AKMD Kijanaa navhta. Aqaa-t
AsalaI jaovaNao @vaicatca hao} Sakt.
jaovha jaovha maI AsalaI jaovaNao jaovaIt Asao tovha tovha GarI jaovaNa Sa@yaca
hao[-naa. Aa[- jaovha jaovaayalaa baaolavaI tovha "Aaja BaUk naahI pcana Jaalaolao naahI"
ASaa sababaI kaZavyaa laagat. Asao saaMgatanaa dr vaoLI malaa maaoza Qa@ka basat Asao.
Asalao Asa%ya AaiNa tohI Aa[-javaL iSavaaya maataip%yaaMnaa jar samajalao kI maulagao
maaMsaaharI Jaalao Aahot tr %yaaMcyaavar vaIjaca kaosaLlyaap`maaNao hao[-la. ho ivacaar maaJyaa
)dyaalaa Garo paDIt. mhNaUna maI inaScaya kolaa 'maaMsa KaNao AavaSyak Aaho. %yaacaa
p`caar k$na AapNa ihMdusqaanalaa sauQaa$. prMtu maataip%yaaMnaa fsaivaNao AaiNa KaoTo
baaolaNao ho maaMsa na KaNyaapoxaahI Kraba Aaho. yaasaazI Aa[-baap ijavaMt Asaopya-Mt maaMsa
Kata kamaa nayao. %yaaMcyaa maR%yaUnaMtr svatM~ Jaalaao mhNajao ]GaDpNao #aavao va tI vaoL
yao[-pya-t maaMsaaharacaa %yaaga kravaa.' ha inaSyaya maI ima~alaa kLivalaa AaiNa
tovhapasaUna maaMsaahar sauTlaa tao sauTlaaca. Aaplao daona maulagao maaMsaahar kna cauklao
Aahot ho Aa[-baapaMnaa kQaIca samajalao naahI.
maataip%yaaMnaa na fsaivaNyaacyaa SauBa ivacaaranao maI maaMsaahar saaoDlaa prMtu tI
maO~I maa~ saaoDlaI naahI. sauQaaravayaalaa inaGaalaolaa maIca baaTlaao AaiNa baaTlyaacao maaJyaa
QyaanaathI Aalao naahI
%yaaca maO~ImauLo maI vyaiBacaarathI pDlaao Asatao. ek vaoL ha Baa[- malaa
vaoSyaaMcyaa vastIt Gao}na gaolaa. yaoqao malaa yaaogya saUcanaa do}na eka baa[-cyaa Garat
saaoDlao. malaa kahI itlaa pOsao vagaOro Vavayaacao navhto. ihSaoba caukvalaolaa haota. maI
f@t gaujagaaoYTI kravayaacyaa hao%yaa.
maI Garat ADklaao tr Kra prMtu [-SvaracaIca jyaalaa tarNyaacaI
[cCa tao pDU paht Asalaa trI piva~ rahU Saktao. %yaa KaolaIt maI tr
AaMQaLaca banaUna gaolaao. malaa baaolaNyaacao Baana raihlao naahI. Sarmaonao stbQa hao}na %yaa

22

Aa%makqaa

baa[-paSaI KaTovar basalaao. prMtu taoMDatUna Sabdca inaGaonaa. baa[- saMtaplaI AaiNa caardaona
Saola@yaa ivaSaoYaNaaMcaa Ahor k$na itnao malaa drvaajaa daKivalaa.
%yaavaoLI tr maaJyaa mad-igarIlaa laaMcCna Aalao Asaoca malaa vaaTlao AaiNa
QarNaImaata malaa Aaplyaa paoTat Gao[-la tr baro Asao malaa vaaTU laagalao. prMtu ASaa
thonao bacaavalyaabad\dla maI sadOva [-Svaracao AaBaar maanalao Aahot. ASaaca thocao
AaNaKI caar p`saMga maaJyaa AayauYyaat Aalaolao Aahot. %yaapOkI bahutok p`saMgaI svat:cyaa
p`ya%naaiSavaaya baa*ya saMyaaogaamaULoca maI bacaavalaao Asao mhNata yao[-la. ivaSauw dRYTInao tr
yaa sava- p`saMgaI maaJao ptna Jaalaoca Asao mhNata yao[-la. maI ivaYayaacaI [cCa kolaI tovhaca
maI to ivaYaya k$na cauklaao. trI pNa laaOikk dRYTInao [cCa kolaI AsaUnahI p`%yaxa kmaapasaUna jaao bacaavatao %yaalaa AapNa bacaavalaaca mhNatao.AaiNa maI yaa p`saMgaI yaaca Aqaa-nao
evaZyaaca AMSaanao bacaavalaao Asao mhNata yao[-la. iSavaaya ik%yaok kayao-ca ASaI Asatat
kI jaI p`%yaxa krNyaapasaUna bacaavalyaanao vya@tIcaa va %yaacyaa sahvaasaat yaoNaayaaMcaa far
fayada haotao AaiNa jaovha ivacaar Sauw haotat tovha %yaa kmaa-pasaUna Jaalaolaa bacaavahI
tao [-SvarI kRpa samajatao. jyaap`maaNao ptna na pavaNyaacaa p`ya%na krIt AsatahI
manauYyaacaa AQa:pat haotao Asaa kOk vaoLa AnauBava yaotao %yaacap`maaNao kumaagaa-nao jaaNyaacaI
[cCa AsaUnahI Anaok baa*ya saMyaaogaaMmauLo manauYya bacaavaUna jaatao hI pNa AnauBavaisaw gaaoYT
Aaho. yaat pu$Yaaqaa-laa jaagaa iktI Aaho dOvaalaa iktI Aaho Aqavaa kaoNa%yaa
inayamaaMcyaa inayaM~Naanau$p manauYyaacaa AQa:pat ikMvaa bacaava haotao ho gahna p`Sna Aahot.
%yaaMcaa ]lagaDa Aajapya-Mt Jaalaolaa naahI AaiNa kayamacaa ]lagaDa kQaI trI hao[-la kI
naahI to saaMgaNaohI kzINa Aaho.
prMtu AapNa puZo caalaU yaa.
%yaa ima~acaI ima~ta AinaYT Aaho hI gaaoYT AjaUnahI maaJyaa Qyaanaat AalaI
naahI. tsao haoNyaapUvaI- AaNaKIhI kahI kDvao AnauBava malaa imaLavayaacao haoto. %yaacyaa
izkaNaI malaa klpnaahI naahI ASaa daoYaaMcao jaovha p`%yaxa dSa-na Jaalao tovhaca maaJyaa
Dao@yaat ]jaoD pDlaa. ParMtu maI haota hao[-la tao maaJao AnauBava kalanaumaanao ilahIt
Aaho mhNaUna [tr AnauBava puZo yaotIla.
yaa vaoLcaI ek gaaoYT Aaho tovaZI saaMigatlaI paihjao. Aamha
navarabaayakaomaQyao ivatuYT yao[- AaiNa kjjaokfavatI haot %yaacyaa mauLaSaI hI maO~I
pNa haotIca. maI maagao saaMigatlaoca Aaho kI maI jasaa p`omaL tsaaca saMSayaI ptI haotao.
yaa maO~ImauLo maaJyaa saMSayaI vaR<aIt Bar pDlaI. karNa kI ima~acyaa sa%yavaaid%vaaba_la

caaorI AaiNa p`ayaiSca<a

23

malaa ibalakula SaMka navhtI. yaa ima~acyaa baaolaNyaavar ivaSvaasa zovaUna maI maaJyaa Qamap%naIlaa iktItrI du:K idlaolao Aaho. yaa ihMsaoba_la maI svat:laa kQaIca xamaa kolaolaI
naahI. AsalaI du:Ko ihMdU s~Ica sahna krIt Asaola AaiNa mhNaUnaca maI naohmaI s~Ilaa
sahnaSaIlatocaI kovaL maUtI-ca Asao maanaIt Aalaao Aaho. naaokravar KaoTa AaL Gaotlaa tr
naaokr naaokrI saaoDIla maulaavar Asaa p`saMga Aalaa tr maulagaa baapacao Gar saaoDUna jaa[-la
ima~aima~amaQyao saMSaya Aalaa tr maO~I tuTola p%naIlaa ptIcaa saMSaya Aalaa tr tI
manaatlyaa manaat fNafNat gaPp basaola prMtu jar ptInao p%naIvar AaL Gaotlaa tr
p%naIcaa ibacaarIcaa Baaogaca ]Baa raihlaa tI jaaNaar kaozo? ]cca maanalaolyaa vaNaa-caI ihMdU
s~I kaoTa-t jaa}na baaMQalaolaI gaaz kapvaUnahI TakU Sakt naahI. Asaa ektfI- nyaaya
itcyaa baabatIt caalaU Aaho. Asalaaca nyaaya maIhI idlaa %yaacao du:K kQaIhI ivasarNao
Sa@ya naahI. yaa saMSayaI vaR<aIcaa sava-qaOva naaSa malaa AihMsaocao saUxma &ana Jaalao tovhaca
Jaalaa mhNajao jaovha maI b`amhcayaa-caa maihmaa samajalaao AaiNa hohI samajalaao kI p%naI
ptIcaI dasaI naahI tr %yaacaI sahcaairNaI Aaho sahQaima-NaI Aaho daoGaohI ekmaokaMcyaa
du:KacaI samaana vaaTokrI Aahot AaiNa ijatkI barovaa[-T krNyaacaI svatM~ta ptIlaa
Aaho ittkIca s~Ilaa Aaho. yaa saMSayaga`sttocyaa kalaacao smarNa Jaalao mhNajao malaa maaJaa
maUK-pNaa va ivaYayaaMQa inad-yata yaaMivaYayaI saMtap yaotao AaiNa maO~Icyaa baabatItIla
maUZpNaacaI kIva vaaTto.

8. caaorI AaiNa p`ayaiSca<a

maaMsaaharacyaaca saumaarasa tsaoca %yaapUvaI- GaDlaolyaa ik%yaok daoYaaMcao vaNa-na
AjaUna kravayaacao raihlao Aaho. ho daoYa ivavaahapUvaI-cao ikMvaa %yaanaMtr lavakrca GaDlaolao
Aahot.
maaJyaa eka naatlagaabaraobar malaa ivaDI ipNyaacaI caTk laagalaI.
AamacyaapaSaI pOsao nasat. ivaDI ipNyaapasaUna kahI fayada Aaho ikMvaa itcyaa vaasaat
kahI majaa Aaho Asao Aamha daoGaaMpOkI ekalaahI vaaTt navhto prMtu f@t QaUr
kaZNyaatca kahI majaa AsaavaI ASaI samajaUt haotI. maaJyaa caula%yaaMnaa ivaDI AaoZNyaacaI
savaya haotI.%yaManaa va [trManaa GaUr kaZtanaa pahUna AamhalaahI ivaDI fukNyaacaI [cCa
JaalaI. gaazIlaa pOsaa tr naahI. tovha kakManaI fokUna idlaolaI ivaDyaMacaI qaaoTko
caaorNyaasa AamhI saurvaat kolaI.

24

Aa%makqaa

prMtu ivaDyaaMcao tukDo naohmaIca kaozUna imaLNaar? iSavaaya %yaatUna ivaSaoYa

QaUrhI inaGaonaa. mhNaUna naaokracyaa gaazIlaa caardaona idD@yaa Asat %yaaMtIla maQaUna maQaUna
eKadI laaMbaivaNyaalaa sau$vaat kolaI AaiNa itcyaa ivaDyaa ivakt AaNaU laagalaao. prMtu
%yaa zovaayacyaa kuzo ha p`Sna pDlaa. vaiDlaaMcyaa doKt ivaDI PyaayacaI naahI ho maahIt
haoto. ksaobasao k$na caardaona idD@yaa caao$na kahI AazvaDo caalaivalao . maQyaMtrI
ASaI baatmaI imaLalaI kI ek JaaD Asato%yaacao naava Aata laxaat naahI %yaacyaa
DhaLyaa ivaDIp`maaNaoca poTtat AaiNa %yaaMhI ivaDyaaMp`maaNaoca AaoZta yaotat. AamhI %yaa
AaNaUna AaoZU laagalaao
prMtu samaaQaana hao[-naa AamacaI praQaInata Aamhalaa baaocaU laagalaI.
vaiDlaaMcyaa prvaanagaIiSavaaya kahIca krta yao} nayao yaacao far vaa[-T vaaTlao. AamhI
kMTaLlaao AaiNa Aa%mah%yaa krNyaacaa inaScaya kolaa
pNa Aa%mah%yaa kSaI krayacaI ivaYa kaoNa doNaar? Qaaotyaacyaa fLatIla
ibayaa Kalyaa tr manauYya martao Asao eoklao. ranaat jaa}na AamhI %yaa imaLvaUna
AaNalyaa. saMQyaakaLcaI vaoL SaaoQalaI. kodarjaIcyaa dovaLat naMdadIpat tUp Gaatlao
dovadSa-na Gaotlao AaiNa ekaMtacaI jaagaa SaaoGaUna kaZlaI. ParMt ivaYa KaNyaacaI CatI hao[naa. t%kaL maR%yau Aalaa naahI tr? ma$na trI kaya imaLNaar? praQaInata BaaogaUna
TaklaolaI kaya vaa[-T? trIhI caardaona ibayaa Kalyaaca AaNaKI KaNyaacao maa~ QaOyahao[-naa. daoGaaMnaahI maR%yaucaI BaItI vaaTlaI AaiNa ramajaIcyaa dovaLat jaa}na dSa-na Gao}na
SaaMt haoNyaacaa va Aa%mah%yaocaI gaaoYT ivasa$na jaaNyaacaa AamhI zrava kolaa.
Aa%mah%yaocaa baot krNao saaopo pNa p`%yaxa Aa%mah%yaa krNao saaopo naahI hI
gaaoYT maaJyaa laxaat AalaI. %yaava$na jaovha kaoNaI Aa%mah%yaa krNyaacaI QamakI do}
laagatao tovha %yaaMcaa maaJyaavar farca qaaoDa pirNaama haotao mauLIca haot naahI mhTlao
trI caalaola.
yaa Aa%mah%yaocyaa ivacaarapasaUna ek pirNaama GaDUna Aalaa. tao ha kI
AamhI daoGaohI ]YTyaa ivaDyaa caao$na ipNyaacaI va naaokracyaa idD@yaa caao$na
%yaaMcyaa ivaDyaa ipNyaacaI savaya par ivasa$na gaolaao. maaozopNaI ivaDI ipNyaacaI
[cCaca malaa kQaI JaalaI naahI AaiNa hI savaya jaMgalaI gailacC va hainakark
Aaho Asaoca maI naohmaI maanaIt Aalaao Aaho. ivaDIcaa [tka jabardst
SaaoK duinayaolaa ka Asaavaa %yaacao karNa samajaNyaacaI Sa@tI maI kQaIca imaLvaU

caaorI AaiNa p`ayaiSca<a

25

Saklaao naahI. AagagaaDIcyaa Dbyaat jaoqao KUp ivaDyaa fuMklyaa jaat Asatat toqao
basaNao malaa Asa*ya haoto va %yaaMcyaa Qauranao maI gaudma$na jaatao.
ivaDyaaMcaI qaaoTko caaorNao tsaoca %yaasaazI caakraMcao pOsao caaorNao yaa
gaunhyaaMpoxaahI dusara ek caaorIcaa gaunha jaao maaJyaa hatUna GaDlaa tao maI jaast BayaMkr
samajatao. ivaDIcaa gaunha GaDlaa tovhacao vaya baaratora vaYaa-cao Asaola kdaicat %yaahUnahI
kmaI. dusayaa caaorIcyaa vaoLI vaya pMQara vaYaa-cao Asaavao. hI caaorI maaJyaa maaMsaaharI
baMQaUMcyaa saaonyaacyaa kDyaacyaa tukDyaacaI haoya. %yaaMnaa qaaoDosao mhNajao pMcavaIsa ek
$pyaaMcao kja- Jaalao haoto. to foDavao ksao %yaacaa AamhI ]Bayata baMQaU ivacaar krIt
haotao. maaJyaa baMQaUMcyaa hatat BarIva kDo haoto. %yaatUna ek taoLa saaonao kapUna kaZNao
kzINa navhto.
kDo kaplao kja- ifTlao. prMtu malaa hI gaaoYT Asa*ya JaalaI. [t:pr caaorI
mhNaUna krayacaI naahI Asaa maI inaScaya kolaa. vaiDlaaMpaSaI kbaulaIhI do}na TaklaI
paihjao Asao vaaTU laagalao. pNa jaIBa tr caalaoca naa. vaDIla svat: malaa maartIla ASaI
BaItI vaaTt navhtI. %yaaMnaI ]Byaa janmaat Aamha BaavaaMnaa kQaI trI maarlao Asaola Asao
Aazvat naahI. prMtu %yaaMnaa svat:laa du:K hao[-la. DaokohI AapTUna Gaotlao tr ? ha
Qaaoka sahna k$nahI gaunha kbaUla kolaaca paihjao %yaaKorIja daoYaacao xaalana haoNaar naahI
Asao manaanao Gaotlao.
AKorIlaa maI zrava kolaa kI icazI ilahUna gaunha kbaUla kravaa AaiNa maafI
maagaavaI. maI icazI ilaihlaI AaiNa svat: %yaaMcyaa hatI nao}na idlaI. icazImaQyao savagaunha kbaUla k$na iSaxaa maaigatlaI haotI %yaaMnaI svat:var kahI du:K AaoZvaUna Gao} nayao
ASaI ivanavaNaI kolaI haotI va [t:pr ASaa thocaa gaunha na krNyaacaI p`it&a kolaI
haotI.
maI kapyaa hatanao tI icazI vaiDlaaMcyaa hatat idlaI. maI %yaaMcyaa
]ccaasanaacyaa samaaor basaUna raihlaao. %yaavaoLI %yaaMnaa BagaMdracaI vyaqaa haotI. %yaamauLo to
AMqa$Naalaa iKLlaolao haoto. KaToeovajaI laakDI ]ccaasana vaaprIt.
%yaaMnaI icazI vaacalaI. DaoLyaMatUna maao%yaaMcao ibMaMdU gaLlao. icazI iBajalaI.
%yaaMnaI xaNamaa~ DaoLo imaTUna Qarlao tI icazI faDUna TaklaI AaiNa vaacaNyaasaazI basalao
haoto to prt AaDvao Jaalao.
maI pNa rDlaao. vaiDlaaMcao du:K samajaU Saklaao. maI ica~kar Asatao tr
AajahI to ica~ pUNa-pNao roKaTU Saklaao Asatao [t@yaa spYT rItInao to maaJyaa
DaoLyaaMsamaaor ]Bao Aaho.

26

Aa%makqaa

%yaa maaOi@tk ibaMdUMcyaa p`omabaaNaanao maaJao )dya BaodUna gaolao. maI Sauw Jaalaao.
jyaalaa AnauBava Asaola taoca ho p`oma samajaU SakNaar. "ramabaaNa vaagyaaM ro haoya to
jaaNao."
maaJyaa dRYTInao ha AihMsaocaa pdaqa-paz haota. %yaavaoLI %yaat malaa
iptRp`omaaplaIkDo kahI idsalao navhto. prMtu Aaja maI %yaalaa Sauw AihMsaa yaa $panao
AaoLKuU Saktao. ASaa thocyaa AihMsaonao vyaapk sva$p QaarNa kolao mhNajao itcyaa
spSaa-pasaUna kaoNa AilaPt rahNaar? ASaa vyaapk AihMsaocyaa Sa@tIcao maaojamaap krNao
ASa@ya Aaho.
ASaa thocaI SaaMt xamaa vaiDlaaMcyaa svaBaavaaiva$w haotI. to saMtaptIla
laavaUna baaolatIla kdaicat DaokohI AapTUna GaotIla Asao malaa vaaTlao haoto. prMtu %yaaMnaI
[tkI Apar SaaMtI raKlaI %yaacao karNa gaun*yaacaI inaKalasa kbaulaI hoca haoya Asao malaa
vaaTto. jaao manauYya AiQakarI manauYyaapaSaI svat:caa gaunha Kulyaa idlaanao kbaUla krtao va
puna: na krNyaacaI p`it&a krtao tao savaao-%kRYT p`ayiSca<a krtao. malaa maahIt Aaho kI
maaJyaa kbaulaImauLo vaDIla maaJyaaivaYayaI inaiScaMt Jaalao AaiNa %yaaMcyaa majavarIla AgaaQa
p`omaat Barca pDlaI.

9. vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI

maaJao saaoLavao vaYa- caalaU haoto. vaDIla BagaMdracyaa ivakaranao AaMqa$Naatca
pDUna Asat ho pUvaI- saaMigatlaoca Aaho. %yaaMcyaa SauEaUYaolaa maatuEaI Garcaa ek jaunaa naaokr
va maI ASaI itGaojaNa bahutok vaoL raht AsaU. maaJao kama 'nasa-' cao haoto. %yaaMcaa v`aNa
QauNao %yaalaa AaOYaQa laavaNao malama laavaayacao AsatIla tovha to laavaNao AaOYaQa doNao AaiNa
AaOYaQa GarI tyaar kravayaacao Asalyaasa tyaar krNao ho maaJao mau#ya kama haoto. raoja
ra~I %yaaMcao paya caopavao va %yaaMnaI jaa mhTlao ikMvaa %yaaMnaa Jaaop laagalaI mhNajao maI
JaaopNyaasa jaavao Asaa pirpaz haota. malaa hI saovaa AitSaya ip`ya haotI. tIt kQaIhI
caukarpNaa kolyaacao malaa smart naahI. ho maaJao hayaskUlacao idvasa haoto. %yaamauLo
KaNyaaipNyaaKorIjacaa maaJaa sava- vaoL SaaLot ikMvaa vaiDlaaMcyaa SauEaUYaot jaat Asao.
vaiDlaaMcaI prvaanagaI Asaola AaiNa %yaaMcyaa p`kRtIkDUna ADcaNa nasaola tovha
saMQyaakaLcaa ifrayalaa jaat Asao.
----------------------------------------- ramabaaNa jyaalaa laagalaa Asaola taoca samajaNaar.

vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI

27

yaaca vaYaI- p%naIlaa idvasa gaolao. hI gaaoYT daona p`karo laaijarvaaNaI haotI ho
maI Aaja samajaU Saktao. ek tr ha kaL ivaVaByaasaacaa Asata maI saMyama raKlaa naahI
AaiNa dusarI gaaoYT ASaI kI SaaLocaa AByaasa kravayaacaa Qama- malaa samajat haota
%yaahUnahI maataiptraMcyaa Ba@tIcaa Qama- samajat haota tao yaoqapya-Mt kI %yaa baabatIt
baalapNaapasaUnaca ,'EavaNa' ha maaJaa AadSa- haota Asao AsaUnahI ivaYaya maaJyaa manaavar
sa<aa caalavaU Sakt haota. karNa kI ra~I maI vaiDlaaMcao paya caopIt basat Asao Kra
prMtu mana SayanagaRhakDo Qaava Gaot Asao AaiNa tohI ASaa vaoLI kI jaovha Qama-Saas~,
vaOVkSaas~ AaiNa vyavaharSaas~ yaaMcyaa dRYTInao s~IsaMga vajya- haota. saovaomaGaUna sau+I
imaLalaI kI malaa AanaMd haot Asao AaiNa vaiDlaaMnaa namaskar k$na tDk SayanagaRhakDo
maI jaat Asao.
vaiDlaaMcao duKNao vaaZ%yaa p`maaNaat haoto. vaOVaMnaI svat:cao laop laavaUna
paihlao. hikmaaMnaI malamap+I k$na paihlaI. nhavyaaMcao vagaOro saamaanya GargautI ]paya
k$na Jaalao. [Mga`ja Da^@TranaohI AaplaI bauwI caalavaUna paihlaI. [Mga`ja Da^@TranaohI
AaplaI bauwI caalavaUna paihlaI. [Mga`ja Da^@TranaohI AaplaI bauwI caalavaUna paihlaI.
[Mga`ja Da^@Tranao Sas~iyaa evaZaca [laaja Aaho Asao saucaivalao. kuTuMbaacao Garaobyaacao vaOV
haoto to maQyao pDlao AaiNa vaiDlaaMcyaa ]tar vayaat tsalaI Sas~iyaa %yaaMnaI naapsaMt
kolaI. Anaok p`karcyaa baaTlyaa ivakt Gaotlaolyaa fukT gaolyaa va Sas~iyaa JaalaI
naahI. vaOVraja huSaar naamaaMikt haoto. malaa vaaTto kI jar %yaaMnaI Sas~iyaa hao}
idlaI AsatI tr jaKma Ba$na yaoNyaasa ADcaNa pDlaI nasatI. Sas~iyaa mauMba[-cyaa
%yaa vaoLocyaa p`isaQd saja-nacyaa hatUna vhavayaacaI haotI. pNa AMt javaL yao}na zoplaa
haota. maga yaaogya ]payaaMcaa Amala kaozUna haoNaar? vaDIla mauMba[-hUna Sas~ik`yaa
krivalyaaKorIja va %yaasaazI KrodI kolaolao sava- saamaana baraobar Gao}na prt Aalao. %yaaMnaI
jaast jagaNyaacaI AaSaa saaoDUna idlaI. ASa@tpNaa vaaZt caalalaa AaiNa dr ek iyaa
ibaCanyaatca kravaI laagaNaar ASaI isqatI yao}na paocalaI. ParMtu SaovaTpya-t %yaaMnaI tsao
krNyaacao naakarlao AaiNa %yaasaazI pDtIla to kYT saaosaNyaacaa Aaga`h kayama raKlaa.
vaOYNavaQamaa-McaI tSaI krDI Aa&aca Aaho. baa*yaSauiQd A%yaavaSyak Aaho prMtu paScaa%ya
vaOVkSaas~anao AapNaasa ho daKvaUna idlao Aaho kI mala%yaaga va snaana vagaOro ibaCanyaat
inajaUnahI pUNa- svacCpNao hao} Saktat va raogyaalaa kYT sahna kravao laagat naahIt.
pahavao tovha %yaacao AMqa$Na svacCca Asato. ASaa thonao raKlaolaI svacCta maI trI
vaOYNavaQama-saMmatca maanatao. prMtu %yaavaoLI vaiDlaaMcaa snaana vagaOrosaazI AaMqa$NaatUna baahor

28

Aa%makqaa

yaoNyaacaa Aaga`h pahUna maI trI AaScaya-caikt haot Asao AaiNa manaatlyaa manaat %yaaMcaI
stutI krIt Asao.
maR%yaUcaI Gaaor ra~ yao}na zoplaI. %yaavaoLI maaJao caulato rajakaoTlaaca haoto.
malaa Asao kahIsao smarto kI vaiDlaaMcao duKNao vaaZt caalalao Aaho Asao kLlyaava$naca to
Aalao haoto. ]Bayata baMQaUMmaQyao gaaZ p`oma basat haoto. kaka sabaMQa idvasa vaiDlaaMcyaa
ibaCanyaajavaL basaUna raht AaiNa Aamha savaa-Mnaa Jaaopayalaa saaMgaUna svat: vaiDlaaMcyaa
ibaCanyaapaSaI Jaaopt Asat. kaoNaacyaa ho svaPnaIhI navhto kI hI ra~ AKorcaI zrola.
QaakQaUk tr naohmaIca caalaU haotI. ra~Icao saaDodha ikMvaa Akra vaajalao Asaavaot. maI
paya caopIt basalaao haotao. kakaMnaI malaa saaMigatlao ''tu jaa Aata maI basatao.'' MmaI KuSa
Jaalaao AaiNa sarL SayanagaRhamaQyao gaolaao. p%naIlaa ibacaarIlaa gaaZ Jaaop laagalaI haotI.
prMtu maI ksacaa JaaopU doNaar? maI itlaa jaagao kolao. pacasaat imainaTo JaalaI AsatIla
nasatIla [t@yaat jyaacaa maI pUvaI- ]llaoK kolaa Aaho %yaa naaokranao dar zaozavalao.
maaJyaa paoTat Qassa Jaalao. maI capaplaao. ''}z baapU far AajaarI Aahot'' naaokr
mhNaalaa. far AajaarI Aahot ho maahItca haoto. %yaamauLo %yaa vaoLocyaa ''far AajaarI''
caa ivaSaoYa Aqa- maaJyaa laxaat Aalaa. ibaCanyaatUna taDkna ]DI maa$na maI ]zlaao.
''kaya Jaalao saaMga tr Kra ''
'' baapU AaTaoplao '' jabaaba imaLalaa.
Aata malaa pScaa,<aap Jaalaa trI ]pyaaoga kaya ? maI AtI Sarmalaao. malaa
AitSaya du:K Jaalao vaiDlaaMcyaa KaolaIkDo QaavaUna gaolaao. maaJyaa Qyaanaat Aalao kI maI
ivaYayaaMQa nasatao tr SaovaTcyaa %yaa GaDIlaa maaJyaa naiSabaI ivayaaoga Aalaa nasata. malaa
AMtkaLI vaiDlaaMcaI padsaovaa krIt rahta Aalao Asato. Aata kovaL kakaMcyaa taoMDUna
malaa eokayacao raihlao kI'' baapU tr Aaplyaalaa saaoDUna inaGaUna gaolao '' Aaplyaa vaiDla
baMQaUMUcao prmaBa@t Asao kaka %yaaMcyaa SaovaTcyaa saovaocaa maana imaLvaUna basalao. vaiDlaaMnaa
Aaplyaa maR%yacao pUva-&ana Jaalao haoto. %yaaMnaI KuNaonao ilaihNyaacao saamaana maaigatlao.
kagadavar %yaaMnaI ilaihlao kI ''tyaarI kra.'' evaZo ilahUna hatatIla kDo %yaaMnaI
svat:cyaa hatanaI kaZUna Taklao. saaonyaacaI kMzI haotI tIhI kaZUna fokUna idlaI.
xaNamaa~amaQyao Aa%maa ]DUna gaolaa.
maaJyaa jyaa Sarmaocao idgdSa-na maI maagaIla eka p`krNaat kolao haoto
tI Sarma hIca saovaocyaa vaoLI ivaYayaocCa ha kaLa Daga maI Aajapya-Mt GaasaUna
TakU Saklaao naahI ivasa$na jaa} Saklaao naahI AaiNa maI naohmaI Asaoca maanaIt

Qama-jaagaRtI

29

Aalaao Aaho kI jarI maaJaI maataip%yaaMba_lacaI Ba@tI AprMpar haotI jarI itcyaasaazI
maI sava- kahI saaoDU Sakt haotao trIhI %yaa saovaocyaa p`saMgaIhI maaJao mana ivaYayaalaa saaoDU
Sakt navhto ho %yaa saovaomaQaIla ek Axamya nyaUna haoto AaiNa mhNaUna svat:laa maI
ekp%naIva`t paLNaara maanaIt AsaUnahI ivaYayaaMQa maanaIt Aalaao Aaho. %yaatUna sauTUna
jaaNyaasa malaa far AvaQaI laagalaa va sauTUna jaaNyaasa malaa far AvaQaI laagalaa va sauTUna
jaaNyaapUvaI- Anaok Qama-saMkTo sahna kravaI laagalaI.
maaJyaa duhorI Sarmaocao ho p`krNa puro krNyaapUvaI- hohI saaMgaUna maaokLa haotao kI
maaJyaa p%naIlaa jao maUla Jaalao to caardaona idvasaca Svaasa Gao}na inaGaUna gaolao yaahUna dusaro
kaya haoNaar? jyaa Aa[-baapaMcaI ikMvaa baala pitp%naIMcaI majaI- Asaola %yaaMnaI yaa maaJyaa
daKlyaava$na saavaQa vhavao.

10. Qama-jaagaRit
sahavyaasaatvyaa vaYaa-paasaUna tao saaoLa vaYaa-caa hao[-pya-Mt maI AByaasa kolaa
prMtu SaaLot kaozohI Qamaa-cao iSaxaNa imaLalao naahI. iSaxakaMpasaUna sahjaI imaLayacao tohI
imaLalao naahI. Asao mhNata yao[-la. trI pNa vaatavarNaatUna kahI naa kahI imaLtca
gaolao. yaoqao Qamaa-caa vyaapk Aqa- Gaotlaa paihjao. Qama- mhNajao Aa%maBaana Aa%ma&ana.
maaJaa janma vaOYNava saMp`dayaat Jaalaolaa. Aqaa-t hvaolaIt vaoLaovaoLI jaaNao hao[-.
prMtu hvaolaIba_la maaJyaa manaat Eawa ]%pnna JaalaI naahI. hvaolaIcao vaOBava malaa AavaDlao
naahI. hvaolaImaQyao caalaNaayaa AnaItIcyaa gaaoYTI eokt Asao va %yaamauLo itcyaaba_la mana
]dasa hao]na gaolao. toqaUna malaa kahIca laaBa Jaalaa naahI.
prMtu jao hvaolaIpasaUna kahI imaLU Saklao tao maaJyaa da[-pasaUna imaLalao. tI
kuTuMbaacaI jaunaI naaokr haotI. itcyaa p`omaacao malaa AajahI smarNa haoto maI pUvaI- saaMigatlaoca
Aaho kI malaa BaUtp`otadIMcao Baya vaaTo. 'ramanaama' ho %yaavar AaOYaQa Aaho ho rMBaonao malaa
samajaavaUna saaMigatlao. MmaaJaI trI ramanaamaapoxaa rMBaovarca ivaSaoYa EaQda haotI. mhNaUna maI
baalavayaamaQyao BaUtp`otaidkaMcyaa BaItIpasaUna mau@t haoNyaasaazI ramanaamaacaa jap sau$ kolaa.
tao far idvasa caalalaa naahI prMtu baalapNaamaQyao porlaolao baI jaLUna gaolao naahI. Aaja
ramanaama hI maaJyaa baabatIt AmaaoGa Sa@tI Aaho. %yaacao karNa rMBaabaa[-nao porlaolao baIja
Asao malaa vaaTto.

30

Aa%makqaa

yaaca saumaarasa maaJyaa eka caula%yaaMcaa maulagaa kI jaao ramaayaNaacaa Ba@t

haota %yaanao Aamha daoGaa BaavaaMnaa ramarxaocaI saMqaa doNyaacaI vyavasqaa kolaI. AamhI tI
paz k$na ina%ya p`at:kaLI snaanaanaMtr mhNaNyaacaa inayama kolaa. paorbaMdrmaQyao raht
haotao taopya-Mt ho zIk caalalao. puZo rajakaoTcyaa vaatavarNaat to pusaTUna gaolao. yaa
ik`yaoba_lahI ivaSaoYa Eawa navhtI. %yaa vaDIla baMQaUMba_la Aadr haota AaiNa kahI AMSaI
ramarxaa Sauw ]ccaarainaSaI paz mhNata yaoto %yaasaazI AiBamaanahI vaaTo mhNaUna itcaa paz
hao[-.
pNa maaJyaa manaavar savaa-t jaast ksalaa pirNaama Jaalaa Asaola tr tao
ramaayaNaacaa. vaiDlaaMcyaa Aajaaracaa kahI kaL paorbaMdrlaa gaolaa. yaoqao to ramajaIcyaa
dovaalayaat raoja ra~I ramaayaNa eokt Asat. ramaayaNa saaMgaNaaro ramacaMd`jaIMcao ek
prmaBa@t ibalaoSvarcao laaQaa maharaja mhNaUna haoto. %yaaMcyaaivaYayaI Asao saaMgat kI %yaaMnaa
kaoD ]zlao haoto. %yaavar AaOYaQa krNyaaeovajaI ibalaoSvar mahadovaacyaa inamaa-lyaacaI
ibalvap~o kaoD ]maTlaolyaa Baagaavar %yaaMnaI baaMQalaI AaiNa ramanaamaacaa jap sau$ kolaa
%yaamauLo %yaaMcao kaoD samaUL naahIsao Jaalao. hI gaaoYT KrI Asaao vaa nasaao Aamha
eokNaayaaMnaa tI KrI vaaTlaI. evaZohI Kro kI laaQaa maharajaaMnaI kqaa krNyaasa AarMBa
kolaa tovha %yaacao SarIr pUNa- inaraogaI haoto. laaQaa maharajaaMcaa kMz maQaur haota. to daoho
caaOpa[- gaat va %yaaMcaa Aqa- saaMgat. to svat: %yaacyaa rsaamaQyao laIna hao}na jaat AaiNa
EaaotRjanaaMnaa laIna k$na saaoDIt. maaJao vaya %yaavaoLI tora vaYaa-Mcao Asaola pNa malaa %yaaMcyaa
vaacanaamaQyao KUp gaaoDI vaaTo Asao smarNa Aaho. ramaayaNaaba_la malaa vaaTNaara Aa%yaMitk
p`omaacaa payaa ho ramaayaNaEavaNa haoya. tuLSaIdasaacao ramaayaNa ha maI Aaja Bai@tmaagaavarIla savaao-<ama ga`Mqa maanatao.
kahI maihnyaaMnaI AamhI rajakaoTlaa Aalaao. toqao ASaa p`karcao vaacana
navhto. ekadSaIcyaa idvaSaI Baagavat maa~ vaacalao jaat Asao Kro. %yaalaa maI
kQaI kQaI basat Asao. prMtu BaTjaI rsa ]%pnna k$ Sakt naa. Aaja maI samajaU
Saktao kI Baagavat ha ek Asaa ga`Mqa Aaho kI jyaacyaa vaacanaanao Bai@trsa
]%pnna krta yao[-la. maI tr tao gaujaraqaItUna AtI AavaDInao vaacalaa Aaho. prMtu
maaJyaa ekvaIsa idvasaaMcyaa ]pvaasaamaQyao BaartBaUYaNa pMiDt madnamaaohna
maalavaIyajaIMcyaa piva~ mauKatuUna maUL saMskRtacao kahI Baaga eoklao tovha Asao
vaaTlao kI baalapNaIhI %yaaMcyaasaar#yaa Bagavad\Ba@taMcyaa taoMDUna Baagavat eokayalaa
imaLto tr %yaavar maaJao gaaZ p`oma baalavayaamaQyaohI jaDlao Asato. %yaa vayaat manaavar

Qama-jaagaRit

31

Jaalaolyaa SauBaaSauBa saMskaraMcaI mauLo Kaolavar jaatat yaaba_la malaa KUp AnaUBava Aalaolaa
Aaho. AaiNa mhNaUna ik%yaok ]%kRYT ga`Mqa %yaa vayaamaQyao eokNyaacaI saMQaI malaa imaLalaI
naahI yaaba_la vaa[-T vaaTto.
rajakaoTmaQyao malaa Anaayaasaoca sava- saMp`dayaaivaYayaI samaBaava raKNyaacao iSaxaNa
imaLalao. ihMduQamaa-cyaa p`%yaok saMp`dayaaba_la samaBaava iSaklaao. karNa kI Aa[-baap
hvaolaIlaa jaat iSavaalayaat jaat AaiNa ramamaMidrat jaat. AaiNa Aamha BaavaaMnaa Gao}na
jaat ikMvaa pazvaIt Asat.
iSavaaya vaiDlaaMpaSaI jaOnaQamaa-caayaa-maQaUna kaoNaI naa kaoNaI naohmaI yaot. vaDIla
%yaaMnaa iBaxaahI GaalaIt. to vaiDlaaMbaraobar Qamaa-saMbaMQaI va vyavaharasaMbaMQaI gaaoYTI krIt.
yaaiSavaaya vaiDlaaMcao mausalamaana AaiNa parSaI ima~hI haoto. to Aapaplyaa Qamaa-ba_la gaaoYTI
baaolat AaiNa vaDIla %yaaMcao mhNaNao AadrpUva-k va puYkL vaoLa rsapUva-k eokt Asat.
ASaa p`karcyaa vaata-laapaMcyaa vaoLI maI 'nasa-' AsalyaamauLo barocada hjar Asao. yaa savavaatavarNaacaa maaJyaavar Asaa pirNaama Jaalaa kI sava- Qamaa-Mba_la maaJya manaamaQyao
samaanaBaava ]%pnna Jaalaa.
iK`stIQama- maa~ Apvaad haota. %yaacyaaba_la kahIsaa Anaadr ]%pnna
Jaalaa. %yaavaoLI hayaskulacyaa kaopyaavar kaoNaI iK`stI vyaa#yaana dot Asat. to ihMdU
dovataMcaI va ihMduQaima-yaaMcaI naalastI krIt. to malaa Asa*ya hao[-. maI eKaVa vaoLIca to
vyaa#yaana eokNyaasa ]Baa raihlaao Asaona prMtu puna: toqao ]Bao rahNyaacaI [cCaca JaalaI
naahI. yaaca saumaaralaa ek saup`isaw ihMdU iK`stI Jaalyaacao eoklao. gaavaat baaolat kI
%yaacaa iKstI Qamaa-t p`vaoSa krivatanaa %yaalaa gaaomaaMsa Ka} GaalaNyaat Aalao AaiNa da$
Pyaayalaa idlaI. %yaacaa paoSaaKhI badlaNyaat Aalaa AaiNa tao gaRhsqa iK`stI
JaalyaanaMtr kaoT paTlaaoNa AaiNa [Mga`jaI TaopI vaap$ laagalaa. yaa gaaoYTIMcaa malaa
itTkara vaaTlaa. jyaa Qamaa-payaI gaaomaaMsa Kavao laagato AaiNa da$ PyaavaI laagato AaiNa
svat:caa paoSaaK badlaavaa laagatao %yaalaa Qama- mhNaavao trI ksao Asaa yaui@tvaad maI
manaaSaI kolaa. iSavaaya jaao gaRhsqa iK`stI Jaalaa %yaanao Aaplyaa pUva-jaaMcyaa Qamaa-caI
rIitirvaajaaMcaI AaiNa doSaaMcaI TvaaLI sau$ kolyaacao kanaI Aalao. yaa sava- gaaoYTImauLo
maaJyaa manaat iK`stIQamaa-ba_la Anaadr ]%pnna Jaalaa.
jarI ASaa thonao [tr Qamaa-ba_la maaJyaa manaat samaBaava ]%pnna
Jaalaa trIhI maaJyaa manaat [-SvaraivaYayaI Aasqaa haotI Asao mhNata yaoNaar naahI. yaa
vaoLI vaiDlaaMcyaa pustksaMga`hatUna manausmaRtIcao BaaYaaMtr maaJyaa hatI Aalao. %yaat

32

Aa%makqaa

jagaacyaa ]%ptIsaMbaMQaI vaNa-na vaacalao. %yaavar EaQda basalaI naahI. ]laT kahISaI
naais%aktaca ]%pnna JaalaI. maaJyaa dusayaa caula%yaacao icarMjaIva jao AjaUna hyaat
Aahot %yaaMcyaa bauQdIivaYayaI malaa ivaSvaasa haota. %yaaMcyaapaSaI maI maaJyaa SaMka p`diSa-t
kolyaa. prMtu to maaJao samaaQaana k$ Saklao naahIt.%yaaMnaI malaa jabaaba idlaa : ''maaoza
Jaalaasa kI ho p`Sna tU svat:ca saaoDvaayalaa iSakSaIla.Asalao p`Sna maulaaMnaI ]Bao krNao
zIk naahI.'' maI gaPp basalaao pNa manaacao samaaQaana Jaalao naahI. manausmaRtIcyaa KaVaKaV
p`krNaat va [tr p`krNaathI malaa caalaU rIitirvaajaaMcaa ivaraoQaca idsalaa. yaa SaMkocaa
jabaabahI malaa javaL javaL varcyaa p`maaNaoca imaLalaa.''kQaI kaLI bauQdI ivastar
pavaola vaacana vaaZola maga samajaola '' Asao mhNaUna manaalaa prtvalao.
manausmaRtI vaacaUna %yaavaoLI AihMsaocao iSaxaNa tr imaLalao naahIca. maaMsaaharacaa
ivaYaya yao}na gaolaaca Aaho. %yaalaa tr manausmaRtIcaa AaQaarca imaLalaa. sap- ZokUNa
[%yaadIMnaa maarNao hI naItIca Aaho AsaohI vaaTlao. %yaavaoLI Qama- samajaUna ZokNaaMnaa vagaOro
maarlyaacao malaa smarto.
pNa ek gaaoYT manaat $jaUna raihlaI yaa jagatacaa AaQaar naItI Aaho
sa%yaamaQyao sava- naItIcaa samaavaoSa haotao. maga tr sa%yaacaa SaaoQa kolaaca paihjao.
idvasaoMidvasa sa%yaacaa maihmaa maaJyaa dRYTInao vaaZt gaolaa. sa%yaacaI vyaa#yaa AiQakaiQak
ivastRt haot gaolaI va AjaUnahI ivastRt haot jaat Aaho.
iSavaaya ek naItIivaYayak saha carNaI Slaaok )dyaaMt zsaUna raihlaa.
Apkaracaa maaobadlaa Apkar nasaUna ]pkarca haoya hI gaaoYT jaIvanasaU~ hao}na basalaI.
itnao maaJyaavar saama`ajya gaajaivaNyaasa sau$vaat kolaI. Apkar krNaayaacao klyaaNa
[icCNao va krNao hI maaJaI AavaDtI gaaoYT hao}na basalaI. maI AsaM#ya p``yaaoga kolao.
evaZa cama%kar GaDvaUna AaNaNaara tao Slaaok Asaa :
paNaI Aapnao paya BalauM Baaojana tao dIjao
AavaI namaavao SaISa dMDvat kaoDo kIjao.
AapNa Gaasao dama kama mahaoraonauMu krIe
Aap ]gaaro p`aNa to tNaa du:KmaaM marIe.
gauNa koDo tao gauNa dSa gaNaao mana vaacaa kmao- krI
AvagauNa koDo jao gauNa kro to jagamaaM jaI%yaao sahI.
'' jaao paNaI do[-la %yaalaa caaMgalao jaovaNa Gaalaavao. jaao AaplyaapaSaI yao}na
Daoko namavaIla %yaalaa saaYTaMga dMDvat Gaalaavaa. eka pOSaacaI JaIja saaoSaIla %yaacao

ivalaayatocaI tyaarI

33

maaohraMnaI ?Na foDavao p`aaNa vaacavaIla %yaacyaa du:KinavaarNaacyaa kamaI p`aNa vaocaavao
eka ]pkaraba_la dha ]pkar kravao prMtu yaa jagaat sava-EaoYz taoca kI jaao
kayaavaacaamanaok$na Apkaracyaa baabatIthI ]pkar krtao.''

11. ivalaayatocaI tyaarI

sana 1887 saalaI ma^iT/@yaulaoSanacaI prIxaa JaalaI. doSaacaI kaya ikMvaa

Aamacyaa gaaMQaI kuTuMbaacaI kaya gairbaIca ASaa p`karcaI kI prIxaa Vayalaa Ahmadabaad
va mauMba[- ASaI daona izkaNao Asalyaasa %yaa isqatItIla kazovaaDI laaok javaLcao va svast
Asao Ahmadabaadca psaMt krNaar. maaJaohI tsaoca Jaalao. rajakaoT to Ahmadabaad haca
maaJaa pihlaa ekTyaanao kolaolaa p`vaasa.
pasa JaalyaanaMtr ka^laojaat jaa}na iSaxaNa puZo caalavaavao ASaI vaDIla
maMDLIMcaI [cCa haotI. mauMba[-thI ka^laoja AaiNa BaavanagarlaahI ka^laoja. Baavanagarlaa
#aca- kmaI mhNaUna Baavanagarcyaa SaamaLdasa ka^laojaat jaaNyaacao zrlao. toqao malaa kahI
samajaonaa. sava-ca kzINa vaaTU laagalao. AQyaapkaMcyaa vyaa#yaanaaMmaQyao gaaoDIhI vaaTonaa
AaiNa samajahI pDonaa. %yaaMt AQyaapkaMcaa daoYa navhta. daoYa maaJyaa kccaopNaacaaca
haota. %yaavaoLcao SaamaLdasa ka^laojacao AQyaapk tr pihlyaa djaa-cao samajalao jaat.
pihlaI sahamaahI purI k$na GarI Aalaao.
kuTuMbaacao jaunao ima~ va sallaagaar ek ivaWana vyavaharkuSala ba`amhNa
maavajaI dvao mhNaUna haoto. %yaaMnaI vaiDlaaMcyaa maR%yaUnaMtrhI kuTuMbaaSaI Asalaolaa saMbaMQa
kayama zovalaa haota. to yaa sauTIcyaa idvasaaMt Aamacyaa GarI Aalao haoto. maatuEaI
va vaDIla baMQaU yaaMcyaabaraobar gaaoYTI baaolat Asata maaJyaa iSaxaNaaMsaMbaQaI %yaaMnaI
caaOOkSaI kolaI. maI SaamaLdasa ka^laojaat Aaho ho eokUna to mhNaalao ''kaL badlalaa
Aaho. kbaa gaaMQaIcaI gaadI saMBaaLNyaacaI tumha BaavaaMpOkI kaoNacaI [cCa Asaola tr
tI iSaxaNaaKorIja imaLNaar naahI. ha maulagaa AjaUna iSaktao Aaho %yaaAqaI- gaadI
saMBaaLNyaacao kama %yaalaaca ]calaayalaa laavalao paihjao. %yaacaI AjaUna caarpaca
vaYao- baI.e.hao[-pya-t jaatIla. AaNaKI [tka vaoL GaalavaUna %yaalaa pnnaasasaaz
$pyaacaI naaokrI imaLola idvaaNapd naahI imaLNaar. baro %yaalaa %yaapuZo maaJyaa
maulaap`maaNao vakIla kravaa tr AaNaKIhI qaaoDI vaYao- jaaNaar AaiNa taopya-t
tr idvaaNaigarIsaazI vakIlahI iktItrI tyaar Jaalaolao AsatIla tumhI %yaalaa
Aa. 3

34

Aa%makqaa

ivalaayatolaa pazivalao paaihjao. kovaLrama maavajaI dvaocyaa maulaacao naava mhNatao kI

itkDo iSaxaNa saaopo Asato. tIna vaYaa-t iSakUna prt yao[-la. Kca- pNa caarpaca
hjaarahUna jaast haoNaar naahI. tao navaa ba^irsTr Aalaa Aaho tao pha naa kovaZyaa
qaaTat rahtao karBaayaacaI jaagaa %yaalaa paihjao tr Aata imaLola. maaJaI tr sallaa
Asaa Aaho kI tumhI maaohnadasaalaa yaMdaca ivalaayatolaa paazvaUna Vavao. Aamacyaa
kovaLramaacao [MglaMDat puYkL ima~ Aahot %yaaMcyaavar tao iSafarsap~o do[-la mhNajao
%yaalaa toqao ksalaI ADcaNa pDNaar naahI."
svat:caI sallaa maanya haoNaar yaaba_la jaNaU kaya SaMkaca naahI ASaa thonao
jaaoSaIjaIMnaI AamhI maavajaI dvao yaaMnaa yaa naavaanao saMbaaoQaIt AsaU. maaJyaakDo pahUna malaa
ivacaarlao :
"ksao kaya tulaa ivalaayatolaa jaaNao AavaDola kI [qaoca iSakt basaNao?"
malaa tr AavaDt haoto toca vaOVanao saaMigatlao. ka^laojaatIla ADcaNaIMnaI maI iBa}na
gaolaolaaca haotao. maI mhTlao "malaa ivalaayatolaa pazvaala tr farca caaMgalao. ka^laojaat
JapJap pasa haota yao[-lasao vaaTt naahIca. ParMtu malaa Da^@Trcaa QaMda iSakNyaasaazI naahI
paazvata yaayacao?"
maaJao baMQaU maQyaoca mhNaalao :
"to tr baapUMnaa AavaDt nasao. tuJaI gaaoYT inaGataca to mhNat kI AapNa
vaOYNavaaMnaI haDmaaMsa kapNyaacao kama k$ nayao. baapUMcaa ivacaar tulaa vakIla krNyaacaaca
haota."
jaaoSaIjaIMnaI dujaaora idlaa : "gaaMQaIjaIp`maaNao Da^@TrkIcaa malaa itrskar vaaTt
naahI. AaplaI Saas~ yaa QaMValaa kmaI laoKIt naahIt. pNa Da^@Tr hao}na tU idvaaNa
banaNaar naahIsa. tulaa idvaaNaigarI ikMvaa %yaahUna ]cca jaagaa imaLavaI ho tr malaa paaihjao
Aaho. trca tumacao ho evaZo maaozo kuTuMba Jaaklao jaaNaar. kaL idvasaoMidvasa palaTt
caalalaa Aaho AaiNa kzINa haotao Aaho. mhNaUna ba^irsTr haoNyaat SahaNapNaa Aaho."
maatuEaIkDo vaLUna mhNatat "Aaja Aata maI jaatao. maaJyaa baaolaNyaacaa
ivacaar k$na paha. maI puna: yao[-na tovha tyaarI AsalyaacaI baatmaI eokNyaacaI AaSaa
zovaUna yao[-na. kahI ADcaNa Aalyaasa saaMgaa."
jaaoSaIjaI gaolao. maI tr hvaot ikllao baaMQaU laagalaao. vaDIla baMQaU ifikrIt
pDlao pOSaacao ksao krayacao? iSavaaya maaJyaasaar#yaa navayauvakalaa [tko dUr paazvaavao
trI ksao?

ivalaayatocaI tyaarI

35

maatuEaIlaa tr kahIca saucaonaa. itlaa ivayaaogaacaI gaaoYTca sahna JaalaI naahI.

pNa p`qama trI itnao Asaoca saaMigatlao: "Aaplyaa kuTuMbaat Aata vaDIla Asao kakaca
raihlao Aahot. Aqaa-t pihlyaa p`qama %yaaMcaa sallaa Gaotlaa paihjao. %yaaMnaI Aa&a kolaI
tr maga AapNa ivacaar krayacaa."
vaDIla baMQaUMnaa dusara ek ivacaar saucalaa : "paorbaMdr rajyaavar Aaplaa h@k
Aaho. laolaIsaahoba toqaIla A^DimainasT/oTr Aahot. Aaplyaa kuTuMbaaivaYayaI %yaaMcao caaMgalao
mat Aaho. kakaMvar %yaaMcaI ivaSaoYa majaI- Aaho. to kdaicat saMsqaanatfo- tulaa qaaoDIbahut
madthI krtIla."
malaa ho sava- pTlao. maI paorbaMdrlaa jaaNyaasa tyaar Jaalaao. %yaakaLI rolvao
navhtI gaaDIrsta haota. paaca idvasaaMcaa rsta haota. maI svaBaavaana iBa~a haotao ho maagao
saaMigatlaoca Aaho. prMtu yaa p`saMgaI maaJaI BaItI par pLalaI. ivalaayatolaa jaaNyaacyaa
[cConao maaJyaavar tabaa basavalaa. maI QaaorajaIpya-Mt baOlagaaDI kolaI. QaaorajaIhUna puZo ek
idvasa laaOkr paaocaNyaacyaa [raVanao ]MT kolaa. ]MTacyaa svaarIcaahI ha pihlaaca
AnauBava.
PaaorbaMdrlaa paocalaao. kakaMnaa saaYTaMga p`Naama kolaa. sava- gaaoYTI saaMigatlyaa
%yaaMnaI ivacaar k$na jabaaba idlaa :
"ivalaayatolaa jaa}na Aaplyaalaa Qama- raKta yao[-la kI naahI ho malaa saaMgata
yaot naahI. sava- gaaoYTI eoktao %yaava$na trI malaa SaMka vaaTto. Asao paha naa
baDyaabaDyaa ba^irsTraMcyaa malaa gaazI Gyaavyaa laagatat tovha %yaaMcyaa AaiNa saahobaaMcyaa
rahNaIt malaa trI kahI Baod idsat naahI. %yaaMnaa KaNyaaipNyaacaa kahI ivaiQainaYaoQa
nasatao. isagaaroT tr taoMDatUna inaGaayacaIca naahI. paoSaaK pahavaa tr taohI tsaaca
naMgaa. ho sava- Aaplyaa kuTuMbaalaa SaaoBaNaaro naahI. pNa maI tuJyaa saahsaamaQyao ivaGna GaalaU
[icCt naahI. maI tr qaaoDyaaca idvasaaMnaI yaa~olaa jaaNaar. malaa Aata qaaoDIca vaYaokaZayacaI Aahot. marNaacyaa darI Aalaolyaa maI tulaa ivalaayatolaa jaaNyaacaI samaud`
AaolaaMDNyaacaI kSaI prvaanagaI VavaI? pNa maI tuJyaa AaD yaoNaar naahI. KrI
prvaanagaI tuJyaa Aa[-caI. itnao jar tulaa prvaanagaI idlaI tr tU sauKanao jaa. maI tulaa
ADvaIt naahI evaZo saaMga.maaJaa AaSaIvaa-d tulaa Aahoca."
"yaahUna jaastIcaI AaSaa tumacyaapasaUna maI zovaNaM yaaogya haoNaar naahI. malaa
Aata maaJyaa Aa[-cao samaaQaana kolao paihjao. prMtu malaa laolaIsaahobaaMvar iSafarsa tr Vala
naa?"

36

Aa%makqaa

kaka mhNaalao "to maaJyaakDUna ksao vhavao? prMtu saahoba Balao Aahot. tU icazI
ilahI. kuTuMbaacaI AaoLK do mhNajao maga to tulaa BaoTNyaacaa vaoL Ka~Inao dotIla AaiNa
vaaTlyaasa madt pNa krtIla."
kakaMnaI saahobaaMkDo iSafarsa ka kolaI naahI yaacaI malaa klpnaa naahI. malaa
AspYT smarNa Aaho kI ivalaayatolaa jaaNyaasaar#yaa Qama-iva$w kayaa-maQyao [tkI sarL
madt doNyaacaa %yaaMnaa saMkaoca vaaTlaa.
maI laolaIsaahobaaMnaa icazI ilihlaI. %yaaMnaI Aaplyaa rahNyaacyaa baMgalyaavar malaa
BaoTayalaa baaolaavalao. %yaa baMgalyaacaa ijanaa caZt Asata saahoba malaa BaoTlao AaiNa "tU
baI. e. hao maga malaa BaoT. saQyaa kahI madt dota yaoNaar naahI" Asao mhNaUna var
caZUna gaolao. maI KUp tyaarI k$na puYkLSaI vaa@yao GaaokUna gaolaao haotao. KalaI vaakUna
daonhI hataMnaI salaama kolaa. prMtu maaJaI saarI maohnat vyaqa- gaolaI
p%naIcyaa daiganyaaMvar maaJaI dRYTI gaolaI. vaDIla baMQaUMvar Apar Eawa haotI.
%yaaMcyaa ]dartolaa saImaa navhtI. %yaaMcao p`oma ip%yaasaarKo haoto.
maI paorbaMdrhUna inaGaalaao. rajakaoTlaa yao}na sava- gaaoYTI saaMigatlyaa.
jaaoSaIjaIMcaI sallaamasalat GaotlaI. %yaaMnaI kja- kaZUnahI malaa pazivaNyaacaI iSafarsa
kolaI. maI maaJyaa p%naIcyaa ihSSyaacao daiganao kaZUna TakNyaacaI saUcanaa kolaI. %yaatUna
daonatIna hjaar $pyaaMpoxaa jaast yaoNyaasaarKo navhto. baMQaUMnaI ksaohI k$na pOsao puro
paDNyaacaI p`it&a kolaI.
Aa[-caI samajaUt kSaI par paDavaI? itnao baarIk tpasa sau$ kolaa haota.
kaoNaI mhNao t$Na laaok ivalaayatolaa jaa}na bahktat kaoNaI mhNao to maaMsaahar
krtat tr kaoNaI saaMgat da$iSavaaya caalaayacaoca naahI. Aa[-nao ho sava- malaa
saaMigatlao. maI mhTlao "pNa tulaa maaJaa ivaSvaasa naahI maI tulaa fsaivaNaar naahI Sapqa
Gao}na saaMgatao kI yaa itnhI vastUMpasaUna maI dUr rahIna. tsaa Qaaoka Asalaa tr jaaoSaIjaI
malaa ksao jaa} dotIla ?"
Aa[- mhNaalaI "malaa tuJaa ivaSvaasa Aaho. pNa dUr doSaat ksao
haoNaar? maaJaI A@klaca gauMga haoto. maI baocarjaI svaamaIMnaa ivacaarto. "baocarjaI
svaamaI maaoZvaaNyaatUna jaOna saaQaU Jaalao haoto. jaaoSaIjaIp`maaNao to pNa Aamacao sallaagaar
haoto. %yaaMcaI madt JaalaI. %yaaMnaI saaMigatlao maI yaa maulaapasaUna yaa itnhI
baabatIt va`t Gaovaivatao maga %yaalaa jaa} doNyaasa hrkt naahI yaoNaar." %yaaMnaI p`it&a

jaatIbaahor

37

GaovaivalaI va maI maaMsa maidra AaiNa s~IsaMga yaaMpasaUna dUr rahNyaacaI p`it&a kolaI. Aa[-nao
prvaanagaI idlaI.
hayaskulaat samaarMBa Jaalaa. rajakaoTcaa ek t$Na ivalaayatlaa jaatao yaacao
laaokaMnaa navala vaaTlao. ]<aradaKla maI qaaoDo ilahUna naolao haoto. pNa tohI maaozyaa
iSakstInaoca vaacaU Saklaao. maaJao Daoko gargart haoto SarIr kapt haoto evaZo malaa
Aazvato.
vaDIla maMDLIMcaa AaSaIvaa-d Gao}na mauMba[-sa jaaNyaasa inaGaalaao. mauMba[-caa ha
pihlaaca p`vaasa vaDIla baMQaU baraobar Aalao.
pNa SauBakayaa-t SaMBar ivaGnao mauMba[-cao faTk caTkna KulaNyaasaarKo navhto.

12. jaatIbaahor

maatocaI Aa&a va AaSaIvaa-d Gao}na va qaaoDyaa maihnyaaMcyaa Ap%yaalaa p%naIsah

saaoDUna maI maaozyaa haOsaonao mauMba[-sa paocalaao. paocalaao Kra pNa toqao ima~maMDLIMnaI baMQaUMnaa
saaMigatlao kI "jaUnajaulaO maihnyaaMmaQyao ihMdI mahasaagarat tufana Asato AaiNa yaacaI tr
hI pihlaIca samaud`avarcaI safr. trI yaalaa idvaaLInaMtr mhNajao naaovhoMbar maihnyaat
pazivalao paihjao." "%yaatca kaoNaIsao tufanaat saapDUna kaozlaISaI ek baaoT bauDalyaacao
saaMigatlao. %yaamauLo vaDIla baMQaU Gaabarlao. %yaaMnaI ASaa thonao jaIva Qaao@yaat GaalaUna malaa
lagaoca pazivaNyaacao naakarlao AaiNa malaa mauMba[-t ima~akDo zovaUna svat: prt Aaplyaa
naaokrIvar hjar haoNyaasaazI rajakaoTlaa gaolao. eka maovhNyaapaSaI pOsao zovaUna gaolao va
ik%yaok ima~aMpaSaI malaa madt krNyaacaI iSafarsa k$na gaolao.
mauMba[-t maaJaa vaoL jaa[-naa. malaa ivalaayatocaI svaPnao pDt.
maQyaMtrI &atImaQyao KLbaLaT Jaalaa. &atIcaI saBaa baaolaaivaNyaat AalaI.
kaoNaIhI maaoZ vaaiNayaa AVappya-Mt ivalaayatolaa gaolaa navhta. AaiNa maI caalalaao
%yaaAqaI- malaa fOlaavar Gaotlaoca paaihjao malaa &atIcyaa vaaDImaQyao hjar rahNyaaba_la
fmaa-na Aalao. maI gaolaao. malaa ekaekI QaOya- kaozUna Aalao dova jaaNao hjar haoNyaat
malaa yai%kMicathI saMkaoca ikMvaa Baya vaaTlao naahI. &atIcyaa p`mauK SaozjaIMSaI dUrcao
naatohI haoto. vaiDlaaMcaa va %yaaMcaa caaMgalaa snaoh saMbaMQa haota. %yaaMnaI malaa saaMigatlao :

38

Aa%makqaa

"&atIcao mat Aaho kI tU ivalaayatolaa jaayacaa ivacaar kolaa Aahosa tao

baraobar naahI. Aaplyaa Qamaa-maQyao samaud` AaolaaMDUna jaaNyaacaI manaa[- Aaho. iSavaaya
ivalaayatot Qama- saaMBaaLta yaoNaar naahI Asao AamhI eoktao. toqao saahoba laaokaMbaraobar
KavaoPyaavao laagaNaar"
maI javaaba idlaa " malaa tr vaaTto kI ivalaayatolaa jaaNyaat ibalakula AQamanaahI. malaa itkDo jaa}na ivaVaByaasaca kravayaacaa Aaho. iSavaaya jyaa gaaoYTIMba_la
Aaplyaalaa BaItI vaaTto %yaa gaaoYTIMpasaUna dUr rahNyaacaI maI maaJyaa maatuEaIpaSaI Sapqa
GaotlaI Aaho. %yaamauLo maI %yaaMpasauna dUr rahU Sakona."
"pNa AamhI tulaa saaMgatao kI itkDo Qama-palana Sa@yaca naahI. tuJyaa
vaiDlaaMcaa va maaJaa kSaa thocaa saMbaMQa haota to tulaa maahItca Aaho. maaJao saaMgaNao tU
maanya kolao paihjao" Saoz baaolalao.
"AaplyaaSaI Asalaolaa saMbaMQa malaa maahIt Aaho. AapNa malaa vaiDlaaMsamaana
Aahat. prMtu yaa baabatIt maaJaa ina$paya Aaho. ivalaayatolaa jaaNyaacaa maaJaa inaScaya
maI ifrvaU Sakt naahI. maaJyaa vaiDlaaMcao ima~ va sallaagaar jao ivaWana ba`amhNa Aahot
%yaaMcao mat Aaho kI maaJyaa ivalaayatolaa jaaNyaamaQyao kahI vaavagao naahI. maaJyaa maatuEaIMcaI
va baMQaUMcaI prvaanagaIhI malaa imaLalaI Aaho" maI jabaaba idlaa.
"prMtu &atIcaa hukUma tU maanaNaar naahIsa?"
"maaJaa ina$paya Aaho. malaa vaaTto kI yaa baabatIt &atInao maQyao na pDNao
baro."
yaa ]<aranao SaozjaIMnaa aoQa caZlaa. malaa caardaona saunaavalyaa. maI gaPp
raihlaao. SaozjaIMnaI hukUma saaoDlaa :
"yaa maulaalaa AajapasaUna &atIbaihYkRt samajaNyaat yao[-la. jaao kaoNaI %yaalaa
madt krIla ikMvaa paocavaayalaa jaa[-la %yaalaa &atI jaaba ivacaarIla va %yaalaa savvaa
$pyaa dMD hao[-la."
maaJyaavar yaa zravaacaa kahIek pirNaama Jaalaa naahI. maI SaozjaIMcaI rjaa
GaotlaI. maaJyaa baMQaUvar yaa zravaacaa kaya pirNaama haotao hI ek ivacaarat GaoNyaasaarKI
gaaoYT haotI. to iBa}na gaolao tr? saudOvaanao to Ba@kma raihlao AaiNa malaa ]<arI ilaihlao
kI &atIcaa zrava Jaalaa trI AapNa svat: malaa ivalaayatolaa jaaNyaacyaa baabatIt
ATkava krNaar naahI.

jaatIbaahor

39

hI gaaoYT GaDlyaanaMtr maI AiQakca AQaIr Jaalaao. baMQaMUvar dDpNa Aalao tr?
dusaroca kahI ivaGna ]pisqat Jaalao tr? yaa kaLjaIt maI idvasa kMzIt haotao. [t@yaat
baatmaI imaLalaI kI 4 saPToMbar raojaI inaGaNaayaa baaoTInao jaunaagaDcao ek vakIla ba^irsTr
haoNyaasaazI jaaNaar Aahot. jyaa ima~apaSaI baMQaUMnaI maaJyaaba_la iSafarsa kolaI haotI
%yaaMnaa maI BaoTlaao. %yaaMnaIhI hI saaobat caukvaU nayao Asaa sallaa idlaa. vaoL far qaaoDa
haota. baMQaUMnaa tar kolaI AaiNa jaaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI. %yaaMnaI prvaanagaI idlaI.
maI maovhNyaapaSaI pOsao maaigatlao. %yaaMnaI &atIcyaa hukumaacaI ADcaNa saaMigatlaI.
&atIbaahor pDUna %yaaMcao caalaNyaasaarKo navhto. maI Aamacyaa kuTuMbaacyaa eka ima~akDo
jaa}na %yaajapaSaI "BaaDyaalaa vagaOro laagaNaaro pOsao malaa Va va baMQaUpasaUna maagaUna Gyaa"
ASaI ivanaMtI kolaI. yaa ima~aMnaI tsao krNyaacao kbaUla kolao evaZoca navho tr malaa
p`ao%saahnahI idlao.maI %yaaMcao AaBaar maanalao pOsao Gaotlao AaiNa itkIT kaZlao.
ivalaayatocyaa p`vaasaacao sava- saamaana tyaar krayacao haoto. ek dusaro AnauBavaI
ima~ haoto %yaaMnaI saamaana tyaar krivalao. malaa sagaLoca ivaica~ vaaTlao. kahI AavaDlao
kahI ibalakula $caonaa. naokTaya kI jaao maI maagaahUna haOsaonao vaap$ laagalaao tao tr
mauLIca AavaDonaa. AaKUD jaakIT mhNajao tr paoSaaK k$nahI naagavao rahNyaasaarKo
vaaTlao. prMtu ivalaayatolaa jaaNyaacyaa ]%sauktopuZo yaa naapsaMtIcaI kqaa kaya? baraobar
fraLacaI saamaga`IhI yaqaaisqat GaotlaI haotI.
maaJaI jaagaa pNa ima~maMDLIMnaI HyMabakraya majamaudaraMcyaaca ho %yaa jaunaagaDcyaa
vaiklaaMcao naava KaolaImaQyao raKUna GaotlaI. %yaaMcyaapaSaI maaJaI iSafarsahI kolaI. to tr
p`aOZ vayaacao AnauBavaI gaRhsqa haoto. maI Azra vaYaa-caa duinayaocaa AnauBava nasalaolaa
AlpvayaI t$Na haotao. majamaudaraMnaI maaJyaaba_la kaLjaI k$ naka Asao ima~aMnaa
saaMigatlao.
ASaa thonao sana 1888 cyaa saPToMbarcyaa caaOqyaa tarKolaa maI mauMba[- baMdr
saaoDlao.

13. ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI

baaoT malaa mauLIca laagalaI naahI. prMtu idvasa caalalao tsatsaa maI gaaoMQaLUna
jaa} laagalaao. sTuAD-javaL baaolaNyaacaahI saMkaoca vaaTo. [Mga`jaIt baaolaNyaacaI malaa
savayaca navhtI. majamaudaraKorIjacao sava- ]ta$ [Mga`ja haoto. %yaaMcyaabaraobar baaolata
yao[-naa. to maaJyaaSaI baaolaNyaacaa p`ya%na krIt tr maaJaI samajaUt pDonaa AaiNa samajalao
trI javaaba ksaa Vavaa kLonaa. P`a%yaok vaa@ya baaolaNyaapUvaI- manaat jauLvaavao laagao.
kaTyaacamacyaanao jaovata yao[-naa. AaiNa kaoNatI vas%aU maaMsaa#aorIja Aaho ho ivacaarNyaacao
QaooOya- hao[-naa. %yaamauLo maI jaovaNyaacyaa TobalaakDo kQaI gaolaaoca naahI. #aaolaItca jaovaIt
Asao. baraobar maovaaimaza[- vagaOro GaotlaI haotI %yaavarca bahutaMSaI caalavaUna naolao.
majamaudaraMnaa ksalaIca ADcaNa navhtI. to savaa-Mbaraobar imasaLUna gaolao. DokvarhI
maaokLopNaanao jaat. maI maa~ sabaMQa idvasa KaolaIt kaoMDlaolaa rahI. @vaicat Dokvar
qaaoDI maaNasao AsatIla ASaa vaoLI toqao qaaoDa vaoL basaUna prt yao[-. majamaudar malaa savaaMMbaraobar imasaLayalaa maaokLopNaanao gaPpagaaoYTI baaolaayalaa samajaavaUna saaMgat. vaiklaacaI
jaIBa baaolakI paihjao AsaohI saaMgat. svat:cao vaiklaIcao AnauBava saaMgat. [Mga`jaI hI
kahI AaplaI BaaYaa navho tIt cauka vhayacyaaca trI pNa dDpUna baaolat gaolao paihjao
vagaOro ]pdoSa krIt. prMtu malaa maaJaa iBaDstpNaa saaoDta yao[-naa.
eka Balyaa [Mga`jaalaa maaJaI dyaa AalaI AaiNa %yaanao maaJyaabaraobar
baaolaNyaacaalaNyaasa sau$vaat kolaI. tao svat: vayaanao maaoza haota. maI Katao kaya maI
kaoNa jaaNaar kaozo kaoNaaSaI baaolat caalat ka naahI vagaOro p`Sna tao ivacaarI.malaa
jaovaNaacyaa jaagaI calaNyaaba_la saucavaI. maaMsa na KaNyaacyaa maaJyaa Aaga`hasaMbaMQaI eokUna
%yaalaa hsaU Aalao. maaJaI dyaa yao}na tao mhNaalaa "yaoqapya-Mt paoT- sayyad yaoNyaapUvaI-
zIk Aaho. ibaskocyaa ]psaagarat paocalaasa kI tU Aaplao ivacaar badlaSaIla. [MglaMDat
tr [tkI qaMDI pDto kI maaMsaaiSavaaya caalaayacaoca naahI."
maI mhTlao "maI eoklao Aaho kI itkDo laaok maaMsaaharaiSavaaya rahU
Saktat."
to mhNaalao "hI KaoTI gaaoYT Asao samaja. maaJyaa AaoLKIcaa Asaa ekhI
gaRhsqa malaa maahIt naahI kI jaao maaMsaahar krIt naahI. ho paha
40

ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI

41

maI da$ iptao tI Pyaayalaa maI tulaa naahI saaMgat pNa maaMsaahar tr kolaaca paihjao Asao
malaa vaaTto."
maI mhTlao "tumacyaa sallyaaba_la maI AaBaar maanatao. prMtu maaMsa na
KaNyaaba_la maI maaJyaa Aa[-SaI baaMQalaolaa Aaho. %yaamauLo malaa maaMsa Gaota yaot naahI. jar
%yaaKorIja caalatca nasaola tr maI prt ihMdusqaanaat jaa[-na pNa maaMsa naahI KaNaar."
ibaskocaa ]psaagar Aalaa. toqaohI maaMsaacaI ja$rI BaasalaI naahI ikMvaa
da$caIhI BaasalaI naahI. maaMsa na Kallyaaba_lacaI p`maaNap~o jamaivaNyaacaI malaa saUcanaa
imaLalaI haotI. mhNaUna *yaa [Mga`ja ima~apaSaI maI p`maaNap~ maaigatlao. %yaanao to AanaMdanao
idlao. maI to kahI kaLpya-Mt Qanaap`maaNao japUna zovalao. maagaahUna malaa kLlao kI
p`maaNap~o tr maaMsa Ka}nasava$nahI imaLivata yaotat %yaamauLo maaJaa %yaaMcyaaba_lacaa maaoh
naahIsaa Jaalaa. jar maaJyaa Sabdavar ivaSvaasa nasaola tr Asalyaa baabatIt p`maaNap~o
daKvaUna trI malaa ksalaa fayada imaLvaayacaa AsaNaar?
ksaabasaa p`vaasa pura k$na AamhI saa]d^mTna baMdrat yao}na paocalaao. %yaa
idvaSaI Sainavaar haota evaZo malaa smarNa Aaho. baaoTIvar maI kaLo kpDo vaaprIt Asao.
ima~aMnaI maaJyaasaazI paMZyaa Fla^naolacaI ek kaoTpaTlaaoNa iSavaivalaI haotI. tI maI
ivalaayatot ]trtanaa vaaprNyaacao zrivalao haoto. safot kpDo jaast SaaoiBavaMt idsatIla
ASaI samajaUt maI ho Fla^naolacao kpDo GaalaUna ]trlaao. saPToMbar AKorcao idvasa haoto.
Asalao kpDo vaaprNaara maI ekTaca idsat haotao. maaJyaa poTyaa AaiNa %yaaMcyaa ikllyaa
tr iga`MDlao kMpnaIcao gaumaasto Agaaodrca Gao}na gaolao haoto. baakIcao sava- krtIla tsao
AapNa krayacao Asaa ivacaar k$na maI maaJyaa ikllyaahI do}na Taklyaa
maaJyaapaSaI iSafarSaIcaI caar p~o haotI : Da^@Tr p`aNajaIvana maohta
dlaptrama Sau@la rajapu~ rNaijatisaMhjaI AaiNa dadaBaa[- naaOraojaI yaaMcyaavar. maI
saa]d^mTnahUna Da^@Tr maohtaMnaa tar kolaI. baaoTImaQyao Aamhalaa kaoNaI ivh@Taoiryaa
ha^TolamaQyao ]trNyaacaI sallaa idlaI. %yaamauLo majamaudar AaiNa maI toqao gaolaao. safot
kpDyaaMcyaa SarmaomauLo maaJaI cauLbauL Agaaodrca caalalaI haotI. %yaatca AaNaKI ha^Tolaat
jaataca samajalao kI dusayaa idvaSaI rivavaar AsalyaamauLo saaomavaarpya-Mt iga`MDlaokDUna
saamaana yaoNaar naahI. %yaamauLo maaJaa gaaoMQaLca ]Dalaa.

42

Aa%makqaa

saatAaz vaajata Da^. maohta Aalao. %yaaMnaI p`omaanao maaJaI qa+a kolaI. malaa
maaihtI nasalyaamauLo maI %yaaMcaI roSamaanao maZivalaolaI kosaaL TaopI pahayalaa hatat GaotlaI
AaiNa itcyaavar ]laTa hat ifrvalaa. %yaamauLo TaopIcaI lava ]BaI JaalaI. Da^. maohtaMnaI
to pahtaca malaa lagaoca qaaMbavalao. pNa gaunha tr hao}na cauklaa haota. puna: kQaI haoNaar
naahI evaZaca %yaaMcyaa qaaMbaivaNyaacaa pirNaama Jaalaa.
yaoqaUna maaJyaa yauraopIya rIitirvaajaaMcaa pihlaa QaDa sau$ Jaalaa Asao mhNata yao[la. Da^. maohta hsat hsat Anaok gaaoYTIMMba_la samajaUna dot haoto : kaoNaacyaahI vastUlaa
hat laavaU nayao ihMdusqaanaat kaoNaacaIhI AaoLK haotaca jao p`Sna sahjaI ivacaarta yaotat
tsalao p`Sna yaoqao ivacaaravayaacao naahIt baaolatanaa Aavaaja ]Mca caZvaayacaa naahI
ihMdusqaanaat saahobaaMSaI baaolatanaa 'sar' mhNaNyaacaa p`Gaat Aaho tao AnaavaSyak Aaho
'sar' ho f@t naaokr Aaplyaa Qanyaalaa ikMvaa vairYT Amaladaralaa ]_oSaUna baaolatao.
iSavaaya %yaaMnaI ha^Tolaat rahNyaacyaa Kcaa-caIhI gaaoYT kaZlaI AaiNa kaoNaacyaa KasagaI
kuTMubaat rahNyaacaI ja$r pDola Asao saucaivalao. yaaba_lacaa jaast ivacaar saaomavaarpya-Mt
thkUba raihlaa. ik%yaok iSafarsap~o do}na Da^. maohtaMnaI inaraop Gaotlaa.
Aamha daoGaaMnaa tr ha^Tolaat yao}na fSaI pDlyaasaarKo Jaalao. ha^Tola pNa
mahagaDo. maalTalaa ek isaMQaI ]ta$ caZlao haoto. %yaaMcaI va majamaudaraMcaI caaMgalaI maO~I
jamalaI haotI. ho isaMQaI ]ta$ laMDnacao caaMgalao maaihtgaar haoto. %yaaMnaI AamacyaasaazI daona
Kaolyaa zrvaUna doNyaacao kama AMgaavar Gaotlao. AamhI maanya kolao AaiNa saaomavaarI saamaana
hatI yaotaca ibala caukvaUna %yaa isaMQaI gaRhsqaanao zrivalaolyaa KaolyaaMt p`vaoSa kolaa. malaa
Aazvato kI maaJyaa vaaTyaacao ha^Tolacao baIla javaLjavaL tIna paOMD haoto. maI tr qa@kca
hao}na gaolaao. tIna paOMD Ba$nahI paoTacao halaca ha^TolaatIla pdaqaa-MpOkI kaoNataca
AavaDonaa. ek vastU GyaavaI tI AavaDlaI naahI mhNaUna dusarI GyaavaI pNa pOsao maa~
daohaoMcaohI idlao paihjaot. maaJaa AaQaar AjaUna mauMba[-hUna AaNalaolyaa fraLavar haota Asao
mhNaNyaasa hrkt naahI.
malaa tr yaa KaolyaaMt sauwa mauLIca krmaonaa. eksaarKI Aaplyaa doSaacaI
AazvaNa hao[-. maatocao p`oma maUit-maMt puZo ]Bao rahI. ra~ pDlaI mhNajao rDo kaosaLo.
Garcyaa Anaok p`karcyaa smarNaaMcyaa caZa[-puZo inad`a yaoNaar trI kaozUna? ho du:K
kaoNaajavaL baaolaUna daKivaNyaacaIhI saaoya navhtI. baaolaUna ]pyaaoga trI kaya? kaoNa%yaa
]payaanao manaacao samaaQaana hao[-la to maaJao malaahI samajaonaa.
maSa :

maaJaI psaMtI

43

laaok ivaica~ rahNaI ivaica~ Garo pNa ivaica~ rahNyaacaI rItBaat sadrhUP`amaaNaca.
kaya baaolalyaanao ikMvaa kaya kolyaanao yaa rIiMtBaatIMcyaa inayamaaMcaa BaMga haot Asaola %yaacaahI
p<aa naahI. %yaatca BarIlaa KaNyaaipNyaacao baMQana AaiNa Kata yaoNyaasaarKo ijannasa to
SauYk AaiNa naIrsa laagat. %yaamauLo maaJaI isqatI AaDik<yaat saapDlaolyaa sauparIsaarKI
JaalaI. ivalaayat tr AavaDt naahI AaiNa prt svadoSaI jaaNyaacaI saaoya naahI.
ivalaayatot Aalaao. %yaaAqaI- tIna vaYao- purI krNyaacaa inaQaa-r haota.

14. maaJaI psaMtI

Da^. maohta saaomavaarI malaa ivh@Taoiryaa ha^Tolaat BaoTNyaasa gaolao. toqao %yaaMnaa
Aamacaa navaa p<aa imaLlyaava$na navaIna izkaNaI Aalao. maaJyaa maUK-pNaamauLoca malaa
AagabaaoTIt gajakNa- Jaalao haoto. baaoTIt Kayaa paNyaacao snaana Asao. Kayaa paNyaat
saabaNa ivarGaLt naahI. pNa maaJaI tr samajaUt ASaI kI saabaNa vaaprNyaatca saByapNaa
Aaho. %yaamauLo SarIr saaf haoNyaaeovajaI icakT hao[-. %yaamauLo gajakNa- Jaalao. Da^@TraMnaa
daKivalao. %yaaMnaI malaa dahk AaOYaQa A^saoiTk A^isaDidlao. yaa AaOYaQaanao malaa
caaMgalaoca rDvalao. Da^. maohtaMnaI AamacaI KaolaI vagaOro paihlaI AaiNa Daoko halaivalao.
"hI jaagaa naahI caalaNaar. yaa doSaat yao}na nausato pustkI iSaxaNa GaoNyaapoxaa yaoqaIla
AnauBava GaoNyaacaoca jaast mah<va Aaho. %yaasaazI kaoNa%yaa trI kuTuMbaat rahNao ja$rIcao
Aaho. prMtu t%pUvaI- qaaoDosao iSaxaNa GaoNyaasaazI tumhI kDo rahavao Asaa maI ivacaar
kolaa Aaho. itkDo tumhalaa Gao}na jaatao."
maI tI saUcanaa AaBaarpUva-k maanya kolaI. %yaa ima~akDo gaolaao. %yaaMnaI maaJyaa
baDdastIt kahI nyaUna zoivalao naahI. maaJaI Aaplyaa sa##yaa Baavaap`maaNao kaLjaI
GaotlaI. [Mga`jaI rIitirvaaja iSakvalao. [Mga`jaIt qaaoDofar baaolaNyaacaI savaya %yaaMnaIca
paDlaI Asao mhNata yao[-la.
maaJyaa KaNyaaipNyaacaa p`Sna far ibakT hao}na raihlaa.
maIzmasaalyaaKorIjacyaa Baajyaa AavaDt naa. maaJyaasaazI kaya iSajavaavao hoca
GarQanaINabaa[-laa saucaonaa. sakaLI AaoTcyaa ipzacaI laapSaI haot Asao %yaamauLo paoT
kahI trI Baro pNa duparI va ra~I ]pasamar hao[-. ima~ maaMsaahar krNyaaba_la raoja
samajaUt GaalaI. maI Aaplaa p`it&ocaI AaDkazI saaMgaUna svasqa basao. %yaaMcyaaSaI

44

Aa%makqaa

vaad GaalaNyaacaI maaJaI takd navhtI. duparI f@t raoTI AaiNa taMduLjaacaI BaajaI va
maurMbaa yaavar raht Asao. ra~IhI toca KaNao. malaa Asao idsalao kI raoTIcao daonatIna
tukDoca GaoNao p`Sast jaast maagaNyaacaI laaja vaaTo. malaa BarpUr KaNyaacaI savaya
haotI. jazraigna p`dIPt haota AaiNa %yaacaI maagaNaI KUp Asao. duparI kaya ikMvaa
saMQyaakaLI kaya duQaacao naava naahI. maaJaI ASaI isqatI pahUna ima~ ek idvasa icaDlao
AaiNa mhNatat "ho baGa tU maaJaa sa#Ka Baa} Asatasa tr maI tulaa Ka~Inao prt
laavaUna idlao Asato. inarxar Aa[-laa yaoqaIla isqatI jaaNaUna na Gaota idlaolyaa vacanaacaI
ikMmat tI kaya? %yaalaa p`it&a mhNataca yaot naahI. maI tulaa saaMgatao kI kayaVacyaa
dRYTInaohI tI p`it&a haot naahI. Asalyaa p`it&olaa icakTUna rahNao mhNajao inavvaL Ba`ma
Aaho. AaiNa Asaa Ba`ma ]raSaI baaLgaUna raihlaasa tr tulaa yaa doSaatUna kahIca imaLvaUna
svadoSaI jaata yaoNaar naahI. tU tr mhNataosa kI tU maaMsa Kallao Aahosa tulaa to
AavaDlaohI. jaoqao KaNyaacaI mauLIca ja$r navhtI toqao Kallaosa AaiNa KaNyaacaI Kasa
ja$r Aaho toqao vajya- kaya AaScaya- Aaho"
maaJyaakDUna ek naahI kI daona naahI
Asalao yaui@tvaad raoja caalat. baha<ar raoga baro krNaara ek nannaacaa
paZaca maaJyaapaSaI haota. ima~ jasajaSaI maaJaI samajaUt GaalaNyaacaa p`ya%na krIt
tsatSaI maaJaI dRZta vaaZt jaa[-. raoja [-SvarapaSaI rxaNaacaI yaacanaa krIt Asao AaiNa
to rxaNa malaa imaLohI. [-Svar mhNajao kaya to malaa kLt navhto. prMtu %yaa rMBaonao
iSakivalaolaI Eawa Aaplao kama k$na raihlaI haotI.
eko idvaSaI ima~aMnaI maaJyaapaSaI baoMqa^macaa ga`Mqa vaacaNyaasa sau$vaat kolaI.
]pyau@ttavaadasaMbaMQaI vaacalao. maI Gaabarlaao. BaaYaa AvaGaD. malaa kLtanaa maaramaar
ima~ Aqa- samajaavaUna saaMgaU laagalao. maI ]<ar idlao :
"malaa tumhI xamaa kravaI ASaI maaJaI [cCa Aaho. Asalao saUxma p`Sna malaa
samajat naahIt. maaMsa Kallao paihjao ho maI kbaUla krtao. prMtu maaJyaa p`it&ocao baMQana maI
taoDU Sakt naahI. yaaba_la malaa yaui@tvaad krta yaoNaar naahI. yaui@tvaadat maI
tumhalaa ijaMkU SakNaar naahI yaaba_la maaJaI Ka~Ica Aaho. prMtu malaa maUK- samajaUna
ikMvaa h+I samajaUna yaa baabatIt tumhI malaa saaoDUna Vavao. tumacao p`oma malaa samajato. tumacaa
hotU samajatao. maI tumhalaa Aaplao prmaihtocCu maanatao. tumhalaa vaa[-T vaaTto %yaamauLoca
tumhI malaa Aaga`h krta hohI malaa idsatoca Aaho. pNa maaJaa ina$paya Aaho. p`it&ocaa
BaMga haoNaar naahI."

maaJaI psaMtI

45

ima~ paht raihlao. %yaaMnaI pustk baMd kolao. "bassa Aata maI vaad krNaar
naahI'' Asao mhNaUna gaPp basalao. malaa baro vaaTlao. tovhapasaUna %yaaMnaI yaui@tvaad krNyaacao
saaoDUna idlao.
pNa maaJyaaba_la %yaaMnaa vaaTNaarI icaMta dUr JaalaI naahI. to ivaDI pIt Asat
da$ pIt Asat. malaa %yaaMpOkI ekhI gaaoYT krNyaaba_la %yaaMnaI saaMigatlao naahI
]laT %yaa na krNyaaba_la saaMgat. maaMsaaharacyaa ABaavaI maI ASa@t hao[-na AaiNa
[MglaMDat malaa maaokLopNaanao rahta yaoNaar naahI yaacaI %yaaMnaa icaMta vaaTo.
yaap`maaNao ek maihnyaapya-Mt maI navaiSa@yaa mhNaUna ]maodvaarI kolaI. ima~aMcao Gar
ircamaMDmaQyao haoto. %yaamauLo laMDnalaa AazvaDyaatUna ekdaona vaoLIca jaaNao hao[-. Aata
malaa eKaVa kuTuMbaat zovalao paihjao Asaa ivacaar Da^. maohta va dlaptrama Sau@la yaaMnaI
kolaa. Baa[- Sau@la yaaMnaI vaosT koinsagTnamaQyao eka A^glaao[MiDyanaacao Gar SaaoQalao AaiNa
malaa toqao zovalao. GarQanaINabaa[- ivaQavaa haotI. itlaa maaJyaa maaMsa%yaagaacaI gaaoYT
saaMigatlaI. mhatarInao maaJaI vyavasqaa krNyaacao kbaUla kolao. maI toqao raihlaao.yaoqao
maaJao idvasa ]pasamaarIt jaa} laagalao. maI Ga$na imaza[- vagaOro KaNyaacao ijannasa maagavalao
haoto to AjaUna Aalao navhto. sava-ca AaLNaI laagao.mhatarI raoja ivacaarpUsa krI pNa
tI trI kaya krNaar? iSavaaya AjaUna maI iBaDstca haotao. %yaamauLo jaast maagaNyaacaa
saMkaoca vaaTo.baa[-laa daona maulaI hao%yaa. %yaa Aaga`hpUva-k qaaoDI AaNaKI raoTI GaalaIt
prMtu %yaa ibacaayaaMnaa kaya maahIt kI %yaaMcaI sagaLI raoTI Ka}na TakIna tovha kuzo
maaJao paoT BarNyaasaarKo haoto
prMtu Aata malaa pMK fuTU laagalao haoto. Ajauna AByaasa sau$ Jaalaa navhta.
jaomatoma vat-maanap~o vaacaU laagalaao haotao. ha Baa[- Sau@laMacaa Pa`tap haoya. ihMdusqaanaat maI
kQaI vat-maanap~o vaacalaI navhtI. pNa AByaasaanao tI vaacaNyaacaI AavaD ]%pnna k$
Saklaao. 'DolaI nyaUja' 'DolaI Toilaga`af' AaiNa 'p^lama^la ga^JaoT' evaZyaa p~Mava$na najar
ifrvaIt Asao. pNa %yaat saurvaatIlaa far tr ek tasa jaat Asaona.
maI Aata ihMDNao sau$ kolao. malaa inaraimaYa mhNajao Saakahar doNaaro
BaaojanaagaRh SaaoQaayacao haoto. ASaa thocyaa kahI KanaavaLI Aahot Asao
GarQainaNaInaohI saaMigatlao haoto. maI raoja dhabaara maOla caalat Asao.
svastSaa BaaojanagaRhat jaa}na paoT Ba$na Gao[- prMtu samaaQaana hao[-naa. ASaa thonao

46

Aa%makqaa

BaTkta BaTkta maI ek idvasa foirMgDna sT/ITmaQyao jaa}na paocalaao va 'vhoijaToiryana

rosTaora^M SaakaharI BaaojanagaRh ho naava vaacalao. lahana maulaalaa AavaDIcaI vastU
imaLalyaanao jasaa AanaMd vhavaa tsaa malaa Jaalaa. maI hYaa-nao vaoDa hao}na Aat iSarNaar
%yaapUvaI-ca drvaajaajavaLIla kacaocyaa iKDkIt ivakayacaI pustko idsalaI %yaamaQyao maI
saa^lTcao 'Annaaharacao samaqa-na' yaa naavaacao pustk paihlao. ek iSalaIMga do}na ivakt
Gaotlao AaiNa jaovaayalaa basalaao. [MglaMDat AalyaanaMtr paoT Ba$na Kayalaa p`qama yaoqao
imaLalao. [-Svaranao maaJaI BaUk SaaMt kolaI
saa^lTcao pustk vaacalao. maaJyaa manaavar %yaacaa ]%kRYT pirNaama Jaalaa. ho
pustk vaacalyaa idvasaapasaUna maI svaocConao mhNajao bauiwpUva-k Saakaharacyaa matacaa
Jaalaao. maatopaSaI kolaolaI P`ait&a Aata malaa ivaSaoYa AanaMddayaI hao}na raihlaI.
AjaUnapya-t maI " sava- laaok maaMsaaharI banatIla tr caaMgalao " Asao maanaIt haotao. AaiNa
p`qama kovaL sa<yapalanaaqa- va maagaUna p`it&apalanaaqa-ca maaMsa%yaaga krIt haotao. tsaoca puZo
kQaI kaLI svat: ]GaDpNao manamaurad maaMsa Ka} laagaUna [traMnaahI maaMsaahayaaMcyaa kMpUt
AaoZNyaacaI ]maod baaLgaIt haotao. prMtu Aata yaacyaa ]laT svat: SaakaharI rahUna
[traMnaa tsao banaivaNyaacaI [cCa ]%pnna JaalaI.

15. 'saBya' vaoSaat

AnnaaharavarIla maaJaI Eawa idvasaanauidvasa vaaZt caalalaI. saa^lTcyaa
pustkanao Aaharacyaa ivaYayaavar jaast vaacaNyaacaI maaJaI ija&asaa tIva` kolaI. maI tr
imaLalaI tovaZI pustko ivakt GaotlaI AaiNa vaacaUna kaZlaI. %yaaMpOkI ha^vaD- ivalyamsa\cyaa
'AaharnaIit' naavaacyaa pustkamaQyao inarinaraLyaa kaLcao &anaI pu$Ya Avatar pOgaMbar
[%yaadIMcyaa AaharaMcao va AaharivaYayak ivacaaraMcao vaNa-na Aaho. payaqaagaaorsa yaoSaU
[%yaaid laaok kovaL AnnaaharI haoto Asao isaw krNyaacaa %yaat p`ya%na kolaolaa Aaho.
Da^. imasaosa A^naa ikMgsa\fD-cao ']<ama Aaharpwit' ho pustkhI ica<aakYa-k haoto.
iSavaaya Da^. A^ilansanacyaa AaraogyaivaYayak laoKaMcaIhI puYkL madt JaalaI.
AaOYaQaaMeovajaI f@t AaharatIla forfaraMnaIca raogyaalaa baro krNyaacyaa pwtIcao %yaaMnaI
samaqa-na kolao Aaho. Da^. A^ilansana svat: AnnaaharI haoto va raogyaaMnaa f@t
AnnaaharacaIca to iSafarsa krIt Asat.
----------------------------------------------2500 vaYaa-MpUvaI- hao}na gaolaolaa ek ga`Ik t%vavao<aa.

'saBya' vaoSaat

47

yaa sava- pustkaMcyaa vaacanaacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI maaJyaa jaIvanaamaQyao

AaharivaYayak p`yaaogaaMnaI mah<vaacao sqaana pTkavalao. %yaa p`yaaogaaMmaQyao p`qama Aaraogyaacyaa
dRYTIlaa p`Qaana sqaana haoto. maagaUna Qaaima-k dRYTIlaa EaoYz sqaana imaLalao.
[kDo %yaa maaJyaa ima~aMcaI maaJyaaba_lacaI kaLjaI dUr JaalaI navhtI. %yaaMnaa
maaJyaavarIla p`omaamauLo vaaTo kI maI maaMsa Kallao naahI tr ASa@t banaona evaZoca navho
tr 'zaoMbyaa'ca rahIna. karNa kI malaa [Mga`ja samaajaamaQyao imasaLtaca yaoNaar naahI. maI
AnnaaharavarIla pustko vaacaIt Asatao ho %yaaMnaa kLlao haoto. %yaaMnaa ASaI QaastI
pDlaI kI Asalyaa vaacanaanao maI Ba`imaYT banaUna jaa[-na p`yaaogaaKalaIca maaJaa janma vaayaa
jaa[-la malaa saaQaavayaacao to maI ivasa$na jaa[-na AaiNa pZtmaUKa-saarKI maaJaI isqatI
hao}na raihla mhNaUna malaa sauQaarNyaacaa %yaaMnaI ek AKorcaa p`ya%na kolaa. malaa
naaTkalaa yaoNyaaba_la AamaM~Na idlao. itkDo jaaNyaapUvaI- maI %yaaMcyaabaraobar ha^banaBaaojanagaRhat jaovaayacao haoto. ho BaaojanagaRh mhNajao maaJyaa dRYTInao rajamahala haota.
ivh@Taoiryaaha^Tola saaoDlyaanaMtr Asalyaa BaaojanagaRhat jaaNyaacaa ha maaJaa pihlaaca p`saMga
haota. ivh@Taoiryaaha^TolaatIla AnauBavaacaa kahI ]pyaaoga navhta. karNa toqao tr maI
SauwIvarca navhtao mhTlao trI caalaola. AamhI daoGaajaNaaMnaI ek Tobala Qarlao. saBaaovaar
SaokDao laaok haoto. ima~anao pihlao vaaZp maagaivalao. to 'saUp' haoto. maI baucakLyaat
pDlaao. ima~alaa ksao ivacaaravao? mhNaUna maI vaaZNaayaalaa javaL baaolaavalao.
ima~ samajalaa. icaDUna malaa ivacaarlao
"kaya Jaalao?"
maI hLUca saMkaocapUva-k mhTlao :
"yaat maaMsa Aaho kI kaya to malaa ivacaaravayaacao Aaho."
"Asalaa jaMgalaIpNaa yaa gaRhat KpNaar naahI. tulaa AsalaI kTkT
laavaayacaI Asaola tr tU baahor jaa}na eKaVa baar@yaa BaaojanagaRhat Ka}na yao AaiNa
baahor maaJaI vaaT paht baOsa."
yaa saaMgaNyaanao malaa AanaMd Jaalaa. maI ]zUna gaolaao AaiNa dusarI KaNaavaL
SaaoQaU laagalaao. SaojaarIca ek Annaahar doNaaro BaaojanagaRh haoto prMtu to baMd hao}na gaolao
haoto. Aata kaya kravao to malaa saucaonaa. maI ]paSaI raihlaao. AamhI naaTkalaa gaolaao.
ima~anao Jaalyaa p`karaba_la cakar SabdhI kaZlaa naahI. malaa tr baaolaNyaacaI ja$rca
navhtI.
maSa :

48

Aa%makqaa

pNa ho Aamha ]BayataMmaQaIla SaovaTcao p`omayauw haoya. Aamacaa saMbaMQa tuTlaa

naahI ikMvaa Aamacyaat ivatuYThI Aalao naahI. %yaaMcyaa yaa sava- p`ya%naaMcyaa mauLaSaI
Asalaolao %yaaMcao majavarIla p`oma malaa idsat haoto. %yaamauLo ivacaar va Aacaar iBanna AsatahI
maaJaa %yaaMcyaaivaYayaIcaa Aadr vaRiwMgatca Jaalaa.
prMtu malaa vaaTlao kI %yaaMnaa maaJyaasaMbaMQaI vaaTt AsalaolaI BaItI naahISaI
kolaI paihjao. maI inaScaya kolaa kI Aata jaMgalaI rahayacao naahI. saByapNaacaI laxaNao
saMpadna krayacaI AaiNa Anya thonao samaajaamaQyao imasaLNyaasa laayak banaUna Annaaharacyaa
baabatItIla maaJaa ivaixaPtpNaa JaakUna Takayacaa.
maI 'saByapNaa' saMpadNyaacaa CcaaorpNaacaa maaga- p%krlaa. tao maaJyaa
Aavaa@yaacyaahI baahorcaa haota.
ivalaayatI f^Sanacao Kro trI pNa mauMba[-t kapUna iSavalaolao kpDo ]cca [Mga`ja
samaajaamaQyao SaaoBaNaar naahIt mhNaUna 'AamaI- AM^MD naovhI' sTaoArmaQyao kpDo krivalao.
ekaoNaIsa iSalaIMga hI ikMmat %yaa kaLcyaa maanaanao farca maaozI mhTlaI paihjao
ikmatIcaI 'icamaNaI' TaopI maaqyaavar caZivalaI. evaZyaanao samaaQaana na haota baa^MD sT/ITmaQyao
mhNajao jaoqao ivaSaoYa SaaOkIna laaokaMcao kpDo iSavalao jaat toqao jaa}na dha paOMD paNyaat
TakUna saMQyaakaLI Gaalaayacaa paoSaaK banaivalaa. BaaoLyaa va ]dar idlaacyaa vaDIla
baMQaUMmaaf-t Kasa saaonyaacaa SaoDa jaao daonhI iKSaat ADkvaUna laTkivatat maagaivalaa
AaiNa tao imaLalaahI. tyaar baaMQalaolaa Taya vaaprNao ha iSaYTacaar samajat naahIt
mhNaUna Taya baaMQaNyaacaI klaa hstgat k$na GaotlaI. GarI tr Aarsaa hjaamatIcyaa
idvaSaIca pahayalaa imaLayacaa prMtu yaoqao tr maaozyaa AarSaasamaaor ]Bao rahUna Taya baraobar
baaMQaNyaat AaiNa kosa caapUna BaaMga paDNyaat raoja dhaek imainaTaMcaa trI vyaya
vhayacaaca. kosa narma navhto %yaamauLo %yaaMnaa caaMgalao vaLvaUna raKNyaasaazI raoja
ba`Sabaraobar ba`Sa mhNajao korsauNaIca kI naahI? laZa[- hao[-. AaiNa TaopI Gaalata
kaZtanaa BaaMga saaMBaaLNyaasaazI hat Dao@yaakDo gaolaaca mhNaUna samajaavao. iSavaaya maQaUna
maQaUna caarcaaOGaaMt basalaao Asatanaa BaaMgaava$na hat ifrvaUna kosa jaoqalyaa toqao raKNyaacaI
inaraLIca AaiNa saByapNaacaI iyaa caalaayacaIca
prMtu evaZI TapTIphI puroSaI navhtI. nausa%yaa saBya paoSaaKanao
qaaoDoca saBya haota yaoNaar? saByapNaacao [tr kahI baa*ya p`karhI maI samajaUna
Gaotlao haoto AaiNa %yaacaahI AByaasa krayacaa haota. saBya gaRhsqaalaa naacata Aalao
maSa :

'saBya' doSaat

49

paihjao. %yaalaa `oMcahI naIT Aalao paaihjao. karNa kI oMca hI [MglaMDcaa SaojaarI ansa
%yaacaI BaaYaa haotI. AaiNa sabaMQa yauraopcaI raYT/BaaYaahI haotI AaiNa maaJaI yauraopBar
ihMDNyaacaI [cCa haotI. iSavaaya saBya gaRhsqaalaa CTadar BaaYaNahI krta Aalao
paihjao. maI naR%ya iSakUna GaoNyaacaa inaScaya kolaa. eka vagaa-t daKla Jaalaao. eka
sa~acao tInaek paOMD Barlao. tIna AazvaDyaaMt saumaaro saha QaDo Gaotlao AsatIla. baraobar
talabaw pa}la pDonaa. ipyaanaao vaajao prMtu %yaacyaa sauraMcaa Aqa- kaya yaacaa p<aa
laagaonaa 'ek daona tIna' Asaa ma caalao prMtu , %yaacyaa maQalaI AMtro ipyaanaaoca dSa-vaI
tI kahI laxaat yaot naa. tr maga Aata? Aata tr baavaajaIcyaa maaMjarIsaarKI isqatI
JaalaI. ]MdraMcao inavaarNa krNyaasaazI maaMjar maaMjarasaazI gaaya ASaa thonao baavaajaIcaa
pirvaar vaaZlaa. vhayaaoilana vaajavaayalaa iSaklaao mhNajao talasauracaI maaihtI hao[-la.
vhayaaoilana ivakt GaoNyaat tIna paOMD kRYNaap-Na kolao AaiNa AaNaKI kahI to
iSakNyaasaazI BaaYaNa krNyaasa iSakNyaasaazI itsayaa iSaxakacao Gar QauMDaLlao
%yaacyaahI hatavar ek iganaI zovalaI. baolacao 'sT^MDD- [laao@yauSainasT' Gaotlao. ipTcao
BaaYaNa sau$ krivalao
yaa baolasaahobaaMnaI maaJyaa kanaat GaMTa vaajaivalaI. maI saavaQa Jaalaao.
malaa [MglaMDat janma qaaoDaca kaZayacaa Aaho? CTadar BaaYaNa krayalaa
iSakUna maI krNaar kaya? naaca naacaUna maI saBya ksaa banaNaar? vhayaaoilana iSakayacao tr
svadoSaIhI iSakta yao[-la. maI ivaVaqaI- Aaho. malaa ivaVaQana jaaoDlao paihjao. malaa
maaJyaa QaMValaa ja$rI tI tyaarI kolaI paihjao. maaJyaa saWt-naava$na malaa saBya mhTlao
tr zIkca Jaalao. naahI tr tao naad saaoDUna idlaa paihjao.
yaa ivacaaraMcyaa tMd`It Asatanaaca maI varIla AaSayaacyaa ]d\gaaraMnaI Barlaolao
p~ va@tR%vaiSaxakalaa pazivalao. %yaaMcyaapaSaI maI daona kI tInaca QaDo Gaotlao haoto.
naR%ya iSakivaNaayaa baa[-laahI tsalaoca p~ ilaihlao. vhayaaoilanaiSaxaikNaIkDo vhayaaoilana
Gao}na gaolaao. yao[-la %yaa ikMmatIlaa to ivakUna TakNyaacaI itlaa prvaanagaI idlaI.
itcyaaSaI kahIsaa ima~%vaacaa saMbaMQa jauLlaa haota mhNaUna itcyaaSaI maaJyaa maaohacaI gaaoYT
baaolalaao. kR%ya [%yaaidMcyaa ]zazovaItUna maaokLo haoNyaacaa maaJaa ivacaar itlaa psaMt
pDlaa.
------------------------------------------------------------------- baola ho pustkk%yaa-cao naava prMtu %yaa Sabdacaa Aqa- GaMTa AsaahI Aaho.
Aa.4

50

Aa%makqaa

'saBya banaNyaa' caa ha maaJaa naad tInaek maihnao caalalaa Asaola. PaaoSaaKacaI
TapTIp ik%yaok vaYao-pya-Mt iTklaI. PaNa maI ivaVaqaI- banalaao.

16. fo r far
naR%ya [%yaadIMcyaa maaJyaa p`yaaogaaMva$na tao kaL svacCMdacaa haota Asao kaoNaI
samajaU nayao. %yaat samajautIcaahI kahI Baaga haota ho vaacakaMcyaa Qyaanaat Aalao Asaola.
yaa maaohacyaa kaLIhI maI Amauk AMSaanao saavaQaana haotao. pOna\ pOcaa ihSaoba zovaIt Asao.
Kcaa-caohI maaojamaap haoto. dr maihnyaalaa pMQara paOMDahUna jaast Kca- krayacaa naahI Asaa
inaScaya kolaa haota. basa maaoTar maQaUna jaaNyaacaa ikMvaa TpalaacaahI Kca- iTpUna zovaIt
Asao AaiNa JaaopNyaapUvaI- naohmaI maoL Gaot Asao. hI savaya SaovaTpya-Mt kayama raihlaI.
AaiNa malaa maahIt Aaho kI %yaamauLo saava-jainak AayauYyaat maaJyaa hsto laaKao $pyaaMcyaa
]laaZalaI Jaalyaa %yaat maI yaaogya kaTksar k$ Saklaao AaiNa jaovaZyaa caLvaLI
maaJyaa doKroKIKalaI caalalyaa %yaat maI kQaIhI kja- kolaolao naahI. ]laT p`%yaokIt
kahI naa kahI jamaocyaa baajaUlaa raihlaolao Aaho. p`%yaok t$Na manauYyaanao svat:laa
imaLNaayaa qaaoDyaaSaa $pyaaMcaaca ihSaoba kaLjaIpUva-k zovalaa tr %yaacaa fayada jasaa
puZo malaa va samaajaalaa imaLalaa tsaa tao %yaalaahI imaLona.
maaJyaa rahNaIvar maaJaI kDk najar haotI. %yaamauLo iktI Kca- krNao yaaogya
ho maaJyaa laxaat Aalao. Aata maI Kca- AQaa- k$na TakNyaacaa ivacaar kolaa. ihSaoba
tpasatanaa malaa idsalao kI maaJaa gaaDIBaaDyaacaa Kca- puYkLcavaajavaIpoxaa baraca
jaasthaot haota. iSavaaya kuTuMbaat raihlyaamauLo kahI zraivak r@kma AazvaDyaalaa
Kca- kolyaaKorIja ga%yaMtrca navhto. kuTuMbaatlyaa maaNasaaMnaa eKaVa idvaSaI baahor
jaovaayalaa naoNyaacaa iSaYTacaar paLNao ja$r haoto iSavaaya eKaVa vaoLosa %yaaMcyaabaraobar
kaozo trI maojavaanaIlaa jaavao laagalyaasa toqao gaaDIBaaDyaacaa Kca- vhavayaacaaca. baraobar
maulagaIibalagaI AsalaI tr itcaa Kca- itcyaavar TakNao yaaogya navho. iSavaaya baahor gaolao
kI GarI jaovaayalaa jaata yaot nasao. toqao pOsao idlaolao Asaayacaoca AaiNa puna: baahor
KaNyaacao pOsao dusaro idlaoca paihjaot. ASaa rItInao haoNaara fajaIla Kca- vaacaivata yao[-la
Asao idsaUna Aalao. iBaDoKatrca Kca- haot haota taohI vaacaola hI gaaoYT laxaat AalaI.
maSa :

forfar

51

Aatapya-Mt [tr kuTuMbaat raht haotao. %yaaeovajaI svat:caI KaolaI Gao}na

rahavao Asaa ivacaar kolaa. kamaacyaa saaoyaIp`maaNao tsaoca AnauBava imaLavaa mhNaUna
inarinaraLyaa maaohlyaaMt ibahaD badlaavao AsaahI ivacaar kolaa. Garo ASaa izkaNaI psaMt
kolaI kI toqaUna kamaacyaa jaagaI Aqyaa- tasaat caalat jaata yaavao AaiNa gaaDIBaaDo
vaacaavao. *yaapUvaI- naohmaI [icCt izkaNaI jaaNyaasaazI gaaDIBaaDo Kcaa-vao laagao AaiNa
puna: ifrayalaa jaaNyaasaazI inaraLa vaoL kaZavaa laagat Asao. Aata kamaavar jaatanaaca
ifrNao hao}na jaa[-la ASaI vyavasqaa JaalaI. AaiNa *yaa vyavasqaomauLo maI raoja 810 maOla
sahja ifrt Asao. mau#yat: *yaa ekaca savayaImauLo [MglaMDat maI @vaicatca AajaarI
pDlaao Asaona. SarIr caaMgalao ksalao. kuTuMbaat rahNyaacao saaoDUna daona Kaolyaa BaaDyaanao
Gaotlyaa ek inajaNyaasaazI AaiNa dusarI basaNyaa]zNyaasaazI. yaoqaUna maaJyaa
ivalaayatomaQaIla jaIvanamaatIla dusara Baaga sau$ Jaalaa Asao mhNaNyaasa kahI hrkt
naahI. AjaUna itsara forfar *yaanaMtr vhavayaacaa haota.
ASaa rItInao AQaa- Kca- vaacalaa. pNa vaoLocao kaya? malaa maahIt haoto kI
ba^irsTrIcyaa prIxaosaazI farSaa AByaasaacaI ja$r navhtI. %yaamauLo QaIr vaaTt haota.
[Mga`jaIcao maaJao AQa-kccao &ana malaa naohmaI Taocat haoto. laolaIsaahobaaMcao 'tU baI.e.
hao naMtr yao' ho Sabd malaa salat haoto. ba^irsTrIcyaa AByaasaaiSavaaya dusara AByaasahI
kolaa paihjao. yaasaazI maI Aa^@safD-koimba`jacaI maaihtI imaLvalaI. ik%yaok ima~aMnaa
BaoTlaao. %yaava$na idsalao kI toqao gaolao Asata Kca- far vaaZNaar AaiNa toqaIla
AByaasamahI laaMbalacak. malaa tIna vaYaa-Mvar rahNao Sa@ya navhto. eka ima~anao
saaMigatlao "jar tulaa eKadI kzINa prIxaaca VayacaI AsalaI tr tU laMDnacaI
ma^iT/@yaulaoSana pasa hao. %yaasaazI maohnat BarpUr kravaI laagaola AaiNa saamaanya &ana
vaaZola. Kca- tr mauLIca vaaZNaar naahI." hI saUcanaa malaa AavaDlaI. ParIxaocao
ivaYaya pahtao tao manaanao ]laT KallaI. la^TIna AaiNa dusarI ek BaaYaa
AavaSyak. la^TInacaa AByaasa ksaa vhavaa? pNa ima~anao saucaivalao kI "vaiklaalaa
la^TIna BaaYaocaa far ]pyaaoga haotao. la^TIna jaaNaNaayaalaa kayaVaMcaI pustko samajaNao
saaopo jaato. iSavaaya raomana laa^cyaa prIxaot tr ek p`Sna f@t la^TIna
BaaYaotca Asatao AaiNa la^TIna iSaklyaasa [Mga`jaI BaaYaovarcaa tabaahI vaaZola." *yaa
sava- mau_yaaMcaa maaJyaavar pirNaama Jaalaa. kzINa Asaao vaa nasaao pNa la^TIna tr
iSakayacaoca Gaotlaolao oMcahI puro krayacao. Aqaa-t dusarI BaaYaa oMca hohI zrlaoca. ek

52

Aa%makqaa

KasagaI ma^iT/@yaulaoSana vaga- caalat Asao %yaat naava Gaatlao. prIxaa dr saha maihnyaaMnaI
haot Asao. malaa jaomatoma paca maihnyaaMcaa AvaQaI haota. ho kama maaJyaa Aavaa@yaabaahorcao
haoto. pirNaama Asaa Jaalaa kI maI iSaYT banaNaar haotao tao ]VaogaI ivaVaqaI- banalaao.
vaoLap~k tyaar kolao. imainaTaimainaTacaa ]pyaaoga k$ laagalaao. pNa maI [tr ivaYayaaMcaa
AByaasa k$na var la^TIna ikMvaa oMca puro k$ Sakona [tkI maaJaI bauwI ikMvaa
smarNaSai@t tIva` navhtI. prIxaosa basalaao pNa la^TInamaQyao naapasa Jaalaao. vaa[-T
vaaTlao pNa QaIr saaoDlaa naahI. la^TInamaQyao gaaoDI vaaTU laagalaI haotI. oMca jaast caaMgalao
krNyaacaa va iva&anaSaas~at navaIna ivaYaya GaoNyaacaa ivacaar kolaa. rsaayanaSaas~at
jyaat Aata malaa vaaTto kI KUp gaaoDI vaaTayalaa paihjao p`yaaogaaMcyaa ABaavaI mana
rmaonaa. ihMdusqaanaat yaa ivaYayaacaa AByaasa kravaa laagalaaca haota mhNaUna laMDna
ma^iT/ksaazI doKIla haca ivaYaya psaMt kolaa. *yaavaoLI p`kaSa AaiNa ]YNata ha ivaYaya
maI Gaotlaa. ha ivaYaya saaopa maanalaa jaat Asao AaiNa malaahI tao saaopa vaaTlaa.
puna: prIxaa doNyaacyaa tyaarIbaraobarca maI rahNaIt jaast saaQaopNaa
AaNaNyaacaa p`ya%na sau$ kolaa. malaa vaaTlao kI AjaUna maaJyaa kuTuMbaacyaa gairbaIlaa
saajaosao maaJao jaIvana saaQao naahI. baMQaUMcyaa AaOdayaa-caa va ADcaNaIcaa ivacaar manaat
yao}na malaa saMkaoca vaaTU laagalaa. jao laaok pMQara paOMD ikMvaa Aaz paOMD dr maihnyaalaa
Kca- krIt haoto %yaaMnaa iSaYyavaR<yaa imaLt hao%yaa. maaJyaapoxaa AiQak saaQaopNaanao
rahNaaro ivaVaqaI-hI malaa idsat haoto. ASaa iktItrI ivaVaqyaa-Mcaa maaJyaaSaI saMbaMQa
Aalaolaa haota. ek ivaVaqaI- laMDnacyaa kMgaala Baagaat AazvaDyaacao daona iSalaIMga
do}na eka KaolaIt raht haota va laaokaT-cyaa svast kaokaocyaa dukanaat daona
ponaIcaa kaokao AaiNa raoTI Ka}na inavaa-h krIt haota. %yaacyaaSaI spQaa- krNyaacaI
tr maaJaI Sa@tI navhtI. pNa maI daohaoMcyaaeovajaI eka KaolaIt KuSaala rahU
Sakona AaiNa AQaa- svayaMpak maI hatanao doKIla k$na Gao} Sakona Asao malaa
vaaTlao. Asao kolyaanao maI dr maihnyaalaa caarpaMca paOMDat rahU Sakona. saaQyaa
rahNaIivaYayaIcaI pustko doKIla maaJyaa vaacaNyaat AalaI haotI. daona Kaolyaa saaoDUna
do}na AazvaDyaalaa Aaz iSailaMgacyaa BaaDyaacaI ek KaolaI GaotlaI ek SaogaDI
ivakt GaotlaI AaiNa sakaLcaa svayaMpak hatanao krayalaa sau$vaat kolaI. svayaMpakat
jaastIt jaast vaIsa imainaTo jaat Asat. AaoTmaIlacaI laapsaI AaiNa kaokaosaazI paNaI

Annaacao p`yaaoga

53

evaZo ]kLNyaasa iktIsaa vaoL jaaNaar? duparI baahor jaovaUna Gyaavao va saMQyaakaLI puna:
kaokao k$na raoTIbaraobar Gyaavaa. ASaa rItInao drraoja ek to savvaa iSailaMgaamaQyao KaNao
ksao Baagavaavao ho maI iSaklaao ha maaJaa jaastIt jaast AByaasaacaa kaL haota.
jaIvanama saaQaa JaalyaamauLo vaoL jaast vaacalaa. dusayaa vaoLI prIxaosa basalaao AaiNa pasa
Jaalaao.
vaacakaMnaI Asao samajaU nayao kI saaQaopNaamauLo maaJaa jaIvanama naIrsa Jaalaa.
]laT forfaraMmauLo maaJaI mana:isqait baa*ya isqatISaI samarsa JaalaI. kaOTuMibak isqatISaI
maaJyaa svat:cyaa rahNaIcaa maoL basalaa. jaIvanama AiQak sa%yamaya Jaalaa va %yaamauLo
Aa%maanaMdalaa saImaa raihlaI naahI.

17. Annaacao p`yaaoga

jaIvanaaivaYayaI maI jaao jaao baarka[-nao ivacaar k$ laagalaao tao tao malaa maaJyaa
AMtbaa-*ya Aacaarat frk krNyaacaI ja$rI BaasaU laagalaI. jyaa vaogaanao rahNaI va KcayaaMmaQyao forfar kolaa %yaaca ikMbahunaa %yaahUna AiQak vaogaanao maI Aaplyaa AaharamaQyao
forfar k$ laagalaao. AnnaaharavarIla [Mga`jaI pustkaMmaQyao laoKkaMnaI far saUxma ivacaar
kolaa Asalyaacao malaa idsaUna Aalao. Annaaharacaa %yaaMnaI Qama- iva&ana vyavahar va
Aaraogya yaaMcyaa dRYTInao ivacaar kolaa haota. naOitk dRYTyaa %yaaMcao mhNaNao Asao haoto kI
manauYyaalaa pSaupxyaaMidkaMvar jao p`Bau%va imaLalaolao Aaho to %yaaMnaa maa$na KaNyaasaazI navho
tr %yaaMcyaa rxaNaasaazI ikMvaa jyaap`maaNao manauYyao ekmaokaMcaa ]pyaaoga k$na Gaotat prMtu
ekmaokaMnaa Ka}na TakIt naahIt %yaap`maaNao pSaupxaIhI tSaa thocyaa ]pyaaogaasaazI
Aahot KaNyaasaazI navhot. yaaplaIkDo hI gaaoYTsauwa %yaaMcyaa Qyaanaat AalaI haotI
kI KaNaoipNao ho caOnaIsaazI navho tr dohQaarNaasaazI Aaho. hI gaaoYT laxaat Gaota
AaharamaQyao maaMsaca navho pNa AMDI AaiNa dUQahI vajya- kolaI paihjaot Asao ik%yaokaMcao
mhNaNao haoto va to %yaaMnaI kRtIthI AaNalao haoto. iva&anaSaas~acyaa dRYTInao AaiNa
manauYyaacaI SarIrrcanaa laxaat Gao}na ik%yaokaMnaI Asao Anaumaana kaZlao haoto kI
manauYyaalaa Anna iSajaivaNyaacaIca AavaSyakta AsaU nayao. %yaanao vanaatIla varpIk
fLoca Ka}na rahavao Asaa [-SvarI saMkot idsatao. dUQa f@t Aa[-cao Gyaavao.
dat AalyaanaMtr %yaanao caavaUna KaNyaajaaogaa Aaharca Gyaavaa. Aaraogyaacyaa dRYTInao %yaaMnaI

54

Aa%makqaa

imarcaImasaalyaacaa %yaaga saaMigatlaa haota. vyaavahairk ikMvaa Aaiqa-k dRYTyaa %yaaMnaI

daKvaUna idlao haoto kI kmaIt kmaI Kcaa-caa Aahar mhNajao Annaaharca haoya. yaa caarI
dRYTIMcaI maaJyaavar Cap pDlaI AaiNa Annaahar doNaayaa BaaojanagaRhamaQyao caarI dRYTIMcyaa
maaNasaaMcyaa maI gaazI Gaotlyaa. ivalaayatot AnnaaharacaI ek saMsqaa haotI AaiNa ek
saaPtaihkhI inaGat Asao. maI saaPtaihkacaa vaga-NaIdar Jaalaao AaiNa saMsqaocaa saBaasad
Jaalaao. qaaoD@yaaca AvaQaIt maaJaI itcyaa kaya-karI maMDLavar inavaD JaalaI. %yaa
izkaNaI maaJaI Aga`gaNya AnnaaharIMcaI AaoLK JaalaI. maI p`yaaogaamaQyao magna hao}na gaolaao.
Ga$na imaza[- masaalaa vagaOro maagaivalao haoto to r_ kolao AaiNa manaanao inaraLoca
vaLNa Gaotlao. %yaamauLo masaalao vagaOroMcaa SaaoK maavaLU laagalaa AaiNa jaI BaajaI ircamaMDmaQyao
masaalyaacyaa ABaavaI baocava laagat haotI tIca nausatI ]kDlaolaI svaaidYT vaaTU laagalaI.
Asalyaa Anaok AnauBavaaMva$na malaa kLUna Aalao kI svaadacao Kro sqaana jaIBa navho tr
mana Aaho.
Aaiqa-k dRYTI tr maaJyaapuZo haotIca. %yaavaoLI cahaka^fIlaa Apayakark
maanaNaara va kaokaocaa purskar krNaara AsaahI ek pMqa haota. SarIrvyaaparasaazI ja$r
tovaZyaaca vastU GaoNao yaaogya Aaho evaZo malaa samajalao haoto. mhNaUna cahaka^fIcaa
bahutaMSaI %yaaga kolaa va %yaaeovajaI kaokao Gao} laagalaao.
BaaojanagaRhamaQyao daona vaga- Asat. pihlyaa vagaa-t jaovaZo pdaqa- Kallao
tovaZyaacao pOsao Vavao laagat. yaa izkaNaI vaoLolaa ekdaona iSailaMgaacaahI Kca- yao[-. yaat
sauisqatItIla laaok yaot. dusayaa Baagaat saha ponsaaMt tIna pdaqa- AaiNa raoTIcaa ek
tukDa evaZo imaLo. maI jaovha KUp kaTksar sau$ kolaI tovha far k$na saha ponsacyaa
ivaBaagaamaQyaoca jaa} laagalaao.
varIla p`yaaogaaMbaraobar [tr ikrkaoL p`yaaoga caalaUca haoto. kQaI ipzUL pdaqavajya- krNyaacaa kQaI f@t raoTI AaiNa fLo Ka}na rahNyaacaa tr kQaI laapsaI dUQa
AaiNa AMDI evaZoca GaoNyaacaa.
ha SaovaTlaa p`yaaoga ivaSaoYa laxaat GaoNyaasaarKa Aaho. tao pMQara idvasahI
caalalaa naahI. ipzaiSavaayacyaa Aaharacao samaqa-na krNaayaanao AMDyaacaI KUp
stutI kolaI haotI AaiNa AMDI mhNajao maaMsa navho Asao isaw kolao haoto. tI GaoNyaat
ijavaMt p`aNyaaMnaa du:K haot naahI ho tr Kroca. yaa yaui@tvaadanao BaurLUna maI
Aa[-laa vacana idlaolao AsaUnahI AMDI KallaI. ParMtu maaJaI BaurL xaiNak haotI.
p`it&ocaa navaa Aqa- laavaNyaacaa malaa AiQakar navhta. p`it&a doNaayaacaaca Aqa- p`maaNa

Annaacao p`yaaoga

55

maanalaa paihjao. maaMsa na KaNyaacaI p`it&a doNaayaa maatolaa AMDyaacaI klpnaahI nasaNaar
ho malaa maahIt haoto. %yaamauLo malaa p`it&ocyaa rhsyaaMcaI jaaNaIva haotaca maI AMDI saaoDlaI
AaiNa tao p`yaaogahI saaoDUna idlaa.
ho rhsya saUxma Aaho AaiNa Qyaanaat zovaNyaasaarKo Aaho. ivalaayatot maaMsaacyaa
tIna vyaa#yaa maaJyaa vaacanaat Aalyaa. ekIt maaMsa mhNajao pSaupxyaaMcao maaMsa. tSaI
vyaa#yaa krNaaro maaMsa vajya- maanaIt prMtu maasao Kat AMDI tr Katca. dusayaa
vyaa#yaop`maaNao jyaalaa saamaanya manauYya ijavaMt p`aNaI samajatao %yaacao maaMsa inaiYaw maanalao
haoto. mhNajao maasao vajya- prMtu AMDI ga`a*ya. itsayaa vyaa#yaonau$p jyaanaa AapNa
saamaanyapNao ijavaMt p`aNaI mhNatao to sava- va %yaapasaUna tyaar haoNaayaa vastU yaa savavajya-. yaa vyaa#yaop`maaNao AMDyaaMcaa va duQaacaahI %yaaga AavaSyak haota. yaaMpOkI pihlaI
vyaa#yaa maI ga`a*ya maanalaI AsatI tr maasaohI Kayalaa hrkt navhtI. pNa malaa
maatuEaIMcaI vyaa#yaaca p`maaNa maanalaI paihjao ho maaJyaa laxaat Aalao. Aqaa-t jar
itcyaasamaaor kolaolaI p`it&a paLayacaI tr AMDI Gyaayalaa maaokLIk navhtI. %yaamauLo
AMDyaaMcaa %yaaga kolaa. ho malaa far ADcaNaIcao Jaalao. karNa kI baarIk tpasa k$
laagalaao tovha malaa kLUna Aalao kI Annaaharacyaa BaaojanagaRhaMmaQyaohI puYkL pdaqaa-t
AMDI Asatat. mhNajao malaa purI maaihtI hao[-pya-Mt toqaohI vaaZPyaapaSaI p`%yaok pdaqaaba_la pUsatpasa krIt basaavao laagao. karNa puYkL p`karcyaa puiDMgamaQyao va kokmaQyao
AMDI AsaayacaIca. yaamauLo eka thonao maI BaanagaDItUna sauTlaao. karNa kI qaaoD@yaaca va
AgadI saaQyaa ASaaca vastU malaa Gaota yaot Asat. ]laTpxaI qaaoDa jaacahI vaaTlaa.
karNa ijaBaolaa caTk laagalaolyaa Anaok vastU saaoDavyaa laagalyaa. prMtu ha jaaca xaiNak
haota. p`it&apalanaapasauna haoNaara inama-L sauxma va SaaSvat svaad malaa %yaa xaiNak
svaadapoxaa AiQak ip`ya vaaTlaa.
prMtu #arI prIxaa tI yaapuZoca vhayacaI haotI, va tI dusayaa va`tacyaa
baabatIt. dova tarI %yaalaa kaoNa maarI ?
ho p`krNa puro krNyaapUvaI-- p`it&ocyaa Aqaa-saMbaQaI qaaoDo ilahNao ja$r
Aaho. maaJaI p`it&a mhNajao maatosamaaor kolaolaa ek krar haota. duinayaotIla
puYkL JagaDo kraracyaa Aqaa-va$na ]d\Bavat Asatat. paihjao tovaZyaa spYT
Sabdat krarnaamaa ilaihtat trIhI Aqa- krNaaro pMiDt ka}caa baa} k$na saaoDtIla
yaat saByaasaByatocaa Baodca raht naahI. svaaqa- savaaMM-sa AaMQaLo k$na saaoDtao.
rajaapasaUna rMkapya-Mt sava-jaNa kraraMcao Aaplyaalaa saaoyaIskr pDtIla tsao Aqa- k$na

56

Aa%makqaa

duinayaolaa svat:laa AaiNa [-Svaralaa fsavaIt Asatat. ASaa thonao jyaa SabdaMcaa ikMvaa
vaa@yaaMcaa ]Baya pxakar Aapaplyaa prInao Aqa- krtat %yaalaa nyaayaSaas~amaQyao
iWAqaI- maQyamapd Asao mhNatat. ]<ama pxa mhNajao p`itpxaI Aaplyaa SabdaMcaa jaao
Aqa- krIla taoca Kra maanaUna caalaavao Aaplyaalaa vaaTNaara Aqa- tao caukIcaa ikMvaa
Apura samajaavaa. Asaaca ek dusara sauvaNa-nyaaya Aaho kI jaoqao daona Aqa- saMBavat
AsatIla toqao inaba-la pxa jaao Aqa- krIla tao Aqa- Kra maanalaa jaavaa. yaa daona sauvaNamaagaa-Mcaa %yaaga JaalyaamauLoca bahuQaa JagaDo haot Asatat va AQama- caalat Asatao. AaiNa
yaa Anyaayaacyaa mauLaSaI Asa%ya Asato. jyaalaa sa%yaacyaa maagaa-naoca caalaayacao Aaho %yaalaa
sauvaNa-maaga- sahjaI saapDtao. %yaalaa Saas~ga`Mqa caaLavao laagat naahIt. maatonao 'maaMsa'
Sabdacaa jaao Aqa- maanalaa AaiNa jaao maI %yaavaoLI samajalaao taoca maaJyaa baabatIt Kra
haota AiQak AnauBavaava$na ikMvaa ivaW<aocyaa GamaoMDIt jaao maI navaIna iSaklaao Asao maanalao
tao Kra navhta.
AjaUnapya-Mt maaJao p`yaaoga Aaiqa-k tsaoca Aaraogyaacyaa dRYTInao Jaalaolao haoto.
ivalaayatot %yaaMnaa Qaaima-k sva$p Aalao navhto. Qaaima-k dRYTInao maaJao kDk p`yaaoga dixaNa
Aaikot Jaalao %yaaMcaI CananaI puZo kravaI laagaola. prMtu %yaaMcao baIjaaraopNa ivalaayatot
Jaalao Asao mhNaNyaasa hrkt naahI.
navaIna Qama- svaIkarNaayaa laaokaMcaa %yaa Qamaa-cyaa p`saaraba_lacaa ]%saah %yaa
Qamaa-tca janmaasa yaoNaayaa laaokaMpoxaa AiQak Asalaolaa idsaUna yaotao. Annaahar
ivalaayatomaQyao trI navaIna pMqaca haota AaiNa maaJyaa baabatIt tIca isqatI haotI Asao
mhNata yao[-la. karNa kI maI ivalaayatolaa gaolaao tao bauwInao trI maaMsaaharacaa pursktaJaalyaanaMtr Annaaharacyaa QaaorNaacaa &anapUva-k svaIkar maI ivalaayatotca kolaa. mhNajao
maaJyaa baabatIt navaIna Qamaa-t p`vaoSa kolyaap`maaNao Jaalao haoto. navaQaima-yaaMcaa ]%saah
maaJyaamaQyao Aalaa haota. %yaamauLo maI jyaa pozot raht Asao %yaa pozot AnnaaharI maMDLacaI
sqaapnaa krNyaacaa maI inaScaya kolaa. hI poz mhNajao baojavaa^TrcaI haoya. %yaa pozot sar
eDivana Aana-lD raht Asat. %yaaMnaa ]paQyaxa haoNyaaba_la ivanaMtI kolaI. to Jaalao.
Da^. AaolDfIlD AQyaxa Jaalao. maI maM~I icaTNaIsa Jaalaao. kahI idvasapya-Mt hI
saMsqaa jaomatoma caalalaI prMtu kahI maihnyaanaMtr itcaa SaovaT Jaalaa. karNa kI maI
maaJyaa vaihvaaTIp`maaNao zraivak maudtInaMtr tI poz saaoDlaI. prMtu yaa lahanaSaa va
AlpavaQaItIla AnauBavaanao malaa saMsqaa kaZNyaacaa va caalaivaNyaacaa ikMicat AnauBava
imaLalaa.

18. laajaaLUpNaa hIca maaJaI Zala

AnnaaharI maMDLacyaa kaya-vaahk saimatIvar maaJaI inavaD tr JaalaI. itcyaa
p`%yaok saBaolaa maI hjarhI raht Asao. prMtu baaolaayalaa jaIBa ]calaonaa. malaa Da^.
AaolDfIlD mhNat "tU maaJyaabaraobar tr zIk baaolataosacaalataosa pNa saimatIcyaa
baOzkIt kQaI jaIBa ]calaIt naahIsa. tulaa maQamaaSaaMtIla naracaI ]pmaa SaaoBaola." yaa
baaolaNyaatIla KubaI malaa samajalaI. maQamaaSaa inarMtr kamaat Asatat prMtu nar Katao
iptao pNa kama maa~ krIt naahI. saimatImaQyao [tr laaok Aapaplao AiBap`aya vya@t
krIt Asata maI tovaZo mauKstMBa rahavao yaacaa Aqa- kaya? malaa baaolaNyaacaI [cCa haot
nasao Asao naahI. pNa baaolaayacao kaya? sava- saBaasad maaJyaahUna AiQak maaihtgaar Asaavao
Asao vaaTo. iSavaaya eKaVa baabatIt baaolaavaosao vaaTo AaiNa maI baaolaNyaacaI ihMmat
krayalaa pahI [t@yaat dusara ivaYaya inaGao.
Asao puYkL idvasa caalalao. [t@yaat saimatImaQyao ek mah<vaacaa ivaYaya
inaGaalaa. %yaat Baaga na GaoNao mhNajao Anyaaya hao} doNao haoya Asao malaa vaaTlao. kahI na
baaolata f@t mat do}na SaaMt rahNao ho naamad-pNaacao vaaTlao. maMDLacao AQyaxa 'Tolsa
Aayana- va@sa- ' cao maalak ima. ihlsa ho haoto. to kDk AacarNaacao haoto. %yaaMcyaa
pOSaavarca maMDL caalat haoto Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. maMDLatIla puYkLsao laaok
tr %yaaMcyaa C~aKalacaoca haoto. yaa maMDLat Da^. A^ilansanahI haoto. yaavaoLI
p`jaao%p<aIvar kR~Ima ]payaaMnaI mayaa-da GaalaNyaacaI caLvaL caalaU haotI. Da^. A^ilansana
%yaa ]payaaMcao purskto- haoto va majauraMmaQyao %yaaMcaa p`caar krIt Asat. ima. ihlsa yaaMnaa
ho ]paya naIitnaaSa krNaaro vaaTlao. %yaaMcyaa mato AnnaaharI maMDL ho f@t Aaharacyaa
sauQaarNaosaazIca navhto tr to ek naIitvaQa-k maMDLhI haoto AaiNa mhNaUna Da^.
A^ilansanasaarKo samaajaGaatk mato AsaNaaro laaok %yaa maMDLat AsaU nayaot Asaa %yaaMcaa
AiBap`aya haota. Da^. A^ilansananaa maMDLatUna kaZUna TakNyaacaa zrava maaMDNyaat
Aalaa. yaa cacao-maQyao maI laxa GaalaIt haotao. Da^. A^ilansanacaI kR~Ima ]payaasaMbaMQaIcaI
mato malaa BayaMkr vaaTlaI. ihlsasaahobaaMnaIhI %yaa mataMnaa kolaolaa ivaraoQa malaa
sava-qaOva yaaogya vaaTlaa. %yaaMcyaaba_la malaa KUp Aadr vaaTt Asao. %yaaMcyaa AaOdayaaba_lahI Aadr haota, prMtu kaoNaI eKada Sauw naItIcao inayama maanaIt naahI mhNaUna
57

58

Aa%makqaa

%yaacyaa yaa AMQaEawovar %yaalaa AnnaharsaMvaQa-k maMDLatUna kaZUna laavaNao ha malaa

QaDQaDIt Anyaaya vaaTlaa. maaJyaa mato ima. ihlsa yaaMcaI s~Ipu$YasaMbaMQaaivaYayaIcaI mato
%yaaMcaI KasagaI haotI maMDLacyaa isawaMtaSaI %yaaMcaa kahI saMbaMQa navhta. maMDLacaa hotU
f@t Annaaharacaa p`caar krNyaacaa haota [tr naItIcaa navhta. Aqaa-t [tr Anaok
naIitt<vaaMcaI AvagaNanaa krNaayaa [samaalaahI maMDLamaQyao sqaana AsaU Sakola Asao maaJao
mat haoto.
maaJyaa ivacaaracao maMDLat [trhI kahI laaok haoto. prMtu malaa maaJao ivacaar
baaolaUna daKivaNyaacao Avasaana caZlao haoto. to ksao maaMDavao haca maaoza p`Sna haota BaaYaNa
krNyaacaI maaJaI CatI navhtI mhNaUna maI maaJao ivacaar AQyaxaapaSaI ilahUna doNyaacaa baot
kolaa. maI Aaplao ilaKaNa Gao}na gaolaao. malaa Asao smarto kI to ilaKaNa vaacaNyaacaahI
malaa QaIr Jaalaa naahI. AQyaxaaMnaI to dusayaa eka saBaasadakDUna vaacaivalao. Da^.
A^ilansanacaa pxa hrlaa. maaJyaa baabatItIla ASaa p`karcyaa yaa pihlyaaca yauwat maI
praijat pxaacyaa baajaUcaa Jaalaao. prMtu tao pxa nyaayaacaa haota yaaba_la maaJaI Ka~I
haotI. %yaamauLo maaJyaa manaalaa pUNa- samaaQaana vaaTt haoto. malaa AMQaUk smarNa Aaho kI
yaa naMtr maI saimatImaQaUna rajaInaamaa idlaa.
maaJaa laajaaLU svaBaava ivalaayatot SaovaTpya-Mt raihlaa. kaoNaalaa BaoTavayaalaa
mhNaUna gaolaao AaiNa toqao pacasaat maaNasao ek~ jamalaolaI AsalaI trI tovaZyaanao maaJyaa
taoMDalaa kulaUp basat Asao.
ekda maI vaoMTnarlaa gaolaao. toqao majamaudarhI haoto. %yaa izkaNaI ek
AnnaaharI kuTuMba haoto %yaaMcyaakDo AamhI daoGaohI raht AsaU. 'eiqa@sa Aa^f
DaeT' pustkacao kto- yaaca baMdrI raht Asat. AamhI %yaaMnaa BaoTlaao.
Annaaharacyaa purskaraqa- toqao ek saBaa BarlaI haotI. toqao baaolaNyaacao Aamha
daoGaaMnaahI inamaM~Na imaLalao. AamhI ]BayataMnaIhI to maanya kolao. BaaYaNa ilahUna
AaNaUna vaacaNyaasa hrkt naahI evaZI maaihtI maI Agaaodr kaZUna zoivalaI
haotI. Aaplao ivacaar sauvyavaisqat AaiNa qaaoD@yaat maaMDNyaasaazI puYkL laaok
ilahUna AaNalaolao vaacaIt Asat ho maaJyaa pahNyaat haoto. maI Aaplao BaaYaNa
ilahUna kaZlao. baaolaNyaacaI ihMmat navhtIca. vaacaayalaa ]zlaao tao vaacaNyaacaohI
jauLonaa. DaoLyaapuZo AMQaorI AalaI AaiNa hatpaya kapU laagalao. maaJao BaaYaNa
jaomatoma ek tavaBar Asaola. to majamaudaraMnaI vaacaUna daKivalao. majamaudaraMcao BaaYaNa

laajaaLUpNaa hIca maaJaI Zala

59

]%kRYT Jaalao. EaaotRvagaa-nao %yaaMcyaa BaaYaNaacao TaLyaaMcyaa gajaraMnaI svaagat kolao. malaa
Sarma vaaTlaI va svat:laa baaolata yaot naahI yaaba_la du:K Jaalao.
ivalaayatot saBaot baaolaNyaacaa p`ya%na malaa ivalaayatohUna inaGatanaa kravaa
laagalaa haota. ivalaayat saaoDNyaapUvaI- AnnaaharI ima~aMnaa ha^bana-BaaojanagaRhamaQyao
maojavaanaIlaa baaolaavalao haoto. maaJaa ivacaar Asaa haota kI AnnaaharI BaaojanagaRhat
Annaahar imaLNaarca pNa jaoqao maaMsaahar sara-sa caalatao ASaa BaaojanagaRhamaQyaohI
Annaaharacaa p`vaoSa Jaalaa tr caaMgalao Asaa ivacaar k$na %yaa ha^Tolacyaa vyavasqaapkaMSaI
Kasa zrava k$na toqao maojavaanaI idlaI. ha navaIna p`yaaoga AnnaaharI maMDLIMnaa psaMt
pDlaa pNa maaJaI maa~ fijatIca JaalaI. maojavaanaI mhNajao kaozo JaalaI trI maaOja
krNyaasaazIca vhayacaI. prMtu paiScamaa%ya doSaat itcaa ek klaa mhNaUna ivakasa
krNyaat Aalaa Aaho. maojavaanaIcyaa vaoLI Aarama DamaDaOla vagaOro haotao vaajaM~I
vaajaivatat BaaYaNao haotat. yaa lahanaSaa maojavaanaImaQyaohI ho sava- AvaDMbar haotoca.
maaJyaa BaaYaNaacaI vaoL AalaI. maI ]Baa raihlaao. KUp ivacaarpUva-k BaaYaNa tyaar k$na
gaolaao haotao. qaaoDkIca vaa@yao tyaar k$na zoivalaI haotI. prMtu pihlyaa vaa@yaaplaIkDo
makaNa jaa[-ca naa A^iDsanaivaYayaI vaacatanaa %yaacyaa laajaaLU svaBaavaacaa ]llaoK Aalaa
haota. ha}sa Aa^f ka^mansamaQaIla %yaacyaa BaaYaNaaivaYayaI Asao saaMgatat kI tao 'malaa
vaaTto' 'malaa vaaTto' Asao tIna vaoLa baaolalaa pNa puZo taoMDUna Sabd inaGaonaa. 'vaaTNao' ha
jyaa [Mga`jaI Sabdacaa Aqa- Aaho %yaacaaca 'gaBa- QaarNa krNao' AsaahI Aqa- Aaho. mhNaUna
A^iDsanacao jaovha GaaoDo ADlao tovha ka^mansa saBaotIla ek qa+oKaor saBaasad caTkna
mhNaalaa "yaa gaRhsqaaMnaI tIna vaoLa gaBa- QaarNa kolaa prMtu ]%p<aI tr mauLIca kolaI
naahI" hI gaaoYT manaat GaaoLvaUna maI ek CaoTosao ivanaaodI BaaYaNa yaaoijalao haoto. maaJyaa
BaaYaNaacaI sau$vaat maI yaa gaaoYTInao kolaI pNa toqaoca ADlaao jauLivalaolao ivacaar ivasa$na
gaolaao AaiNa ivanaaodI va KubaIdar BaaYaNa krayalaa jaata maIca qa+olaa pa~ Jaalaao
"sadgaRhsqahao tumhI maaJao inamaM~Na svaIkarlao yaaba_la maI Aaplaa AaBaarI Aaho" evaZoca
baaolaUna malaa KalaI basaavao laagalao.
ha laajaaLU svaBaava puZo dixaNa Aaikot sauTlaa Asao mhNata yao[-la.
pUNa- sauTlaa Asao AjaUnahI mhNata yaoNaar naahI. baaolaayacao mhNajao ivacaar pDtaoca.
Apiricat samaajaapuZo baaolatanaa saMkaoca vaaTtao. BaaYaNa krNyaacao caukivata yao[-la

60

Aa%makqaa

tr AvaSya caukvaIna AaiNa maMDLIt basalaao Asata kahI ivaSaYa baaolaU Sakona ikMvaa
baaolaNyaacaI [cCa hao[-la ASaI AajahI isqatI naahI.
prMtu Asalyaa laajaaLU svaBaavaamauLo maaJaI fijatI haoNyaaplaIkDo maaJao kahI
nauksaana Jaalaolao naahI ]laT fayadaca Jaalaa Aaho Asao Aata vaaTto. baaolatanaa
vaaTNaayaa saMkaocaaba_la pUvaI- malaa Kod vaaTo %yaaeovajaI Aata AanaMdca vaaTtao. maaoza
fayada ha Jaalaa kI maI SabdaMcaI kaTksar iSaklaao. svat:cyaa ivacaaravar tabaa
zovaNyaacaI savaya sahjaI laagalaI. maI svat:laa Asao p`maaNap~ ina:SaMkpNao do} Saktao
kI maaJyaa ijaBaotUna ikMvaa laoKNaItUna ivacaar k$na va taolaUna GaotlyaaiSavaaya @vaicatca
ek trI Sabd baahor pDt Asaola. malaa laaja ikMvaa pScaatap vaaTavaa ASaa thocao
maaJyaa BaaYaNaamaQyao ikMvaa laoKaMmaQyoa kahIhI Aalao Asaola Asao malaa smart naahI Baya
vaaTNyaasaar#yaa Anaok p`saMgaatUna maI bacaavaUna gaolaao Aaho AaiNa maaJaa puYkLsaa vaoL
vaacalaa Aaho ha kahI qaaoDaqaaoDka laaBa navho.
AnauBavaaMtI malaa AsaohI kLUna Aalao Aaho kI sa%yaacyaa pujaayaanao maaOna saovana
krNao [YT Aaho. jaaNataAjaaNatahI manauYya Anaok vaoLa AitSayaao@tI krIt Asatao
ikMvaa jao saaMgaNyaasaarKo Asaola to lapvaIt Asatao ikMvaa badlaUna saaMgat Asatao.
Asalyaa saMkTatUna bacaavaUna jaaNyaasaazIhI AlpBaaYaI AsaNao AavaSyak Aaho. jyaalaa
qaaoDoca baaolaayacao Asato tao ivacaar kolyaaiSavaaya baaolaNaar naahI svat:caa p`%yaok Sabd
taolaUna baaolaola. Anaokda manauYya baaolaNyaasaazI AgadI ]tavaLa haotao. "malaahI baaolaayacao
Aaho" ASaa majakuracaI icazI kaoNa%yaa AQyaxaalaa imaLalaI nasaola? maga baaolaayalaa vaoL
Vavaa tao %yaalaa purt naahI jaast vaoLocaI maagaNaI krtao AaiNa AKorIsa prvaanagaI
nasatahI baaolat rahtao yaa savaa-Mcyaa baaolaNyaapasaUna jagaacaa fayada Jaalaolaa
@vaicatca AaZLUna yaotao. tovaZyaa vaoLocaa Apvyaya haot Asatanaa tr spYT idsatao.
mhNaUna AarMBaI jarI maaJaI saMkaocavaRi<a malaa jaacat Asao trI Aaja itcao smarNa
AanaMddayakca haot Aaho. hI saMkaocavaR<aI maaJaI Zala haotI. itcyaamauLo malaa pirp@va
haoNyaacaI saMQaI imaLalaI. sa%yaacyaa maaJyaa ]pasanaomaQyao malaa itcaI far madt JaalaI.

19. Asa%ya$pI hlaahla

caaLIsa vaYaa-MpUvaI- ivalaayatolaa jaaNaaro laaok hllaIcyaa maanaanao qaaoDo haoto. lagna
Jaalaolao Asalao trI AapNa Aivavaaihtca Aahao Asaa bahaNaa krNyaacaa %yaaMcyaamaQyao
irvaajaca pDUna gaolaa haota. %yaa doSaat SaaLaka^laojaaMtUna iSakNaaro ivaVaqaI- ivavaaiht
nasaayacaoca. ivavaaiht Asaola tao ivaVaqaI- rahNaar naahI. AaplyaamaQyao p`acaIna kaLI
ivaVaqaI- 'ba`mhcaarI' yaa naavaanaoca AaoLKlaa jaa[-. baalaivavaahacaI caala AlaIkDcaIca
Aaho. ivalaayatot baalaivavaah hI vastUca naahI Asao mhNata yao[-la. %yaamauLo ihMdI
t$NaaMnaa AapNa ivavaaiht Aahao Asao kbaUla krNyaacaI laaja vaaTto. ivavaah lapvaUna
zovaNyaacao dusaro ek karNa Asao kI ivavaahacaI p`isawI Jaalyaasa jyaa kuTuMbaat rahayalaa
imaLt Asaola %yaa kuTuMbaatIla t$Na maulaIMbaraobar ihMDNyaaifrNyaalaa ikMvaa ivanaaod
kravayaalaa imaLayacao naahI. ha ivanaaod bahutaMSaI inadao-Ya Asatao. ASaa thocaI maO~I
vaDIla maMDLIMnaahI psaMt Asato. t$Na va t$NaI yaaMmaQyao ASaa thonao saahcaya- haoNao
itkDo AavaSyakhI Aaho Asao mhNata yao[-la. karNa itkDo p`%yaok t$Naalaa svat:caI
sahQama-caairNaI svat:ca SaaoQaUna kaZavaI laagato. mhNaUna jaao pircaya ivalaayatot
svaaBaaivak mhNata yao[-la tSaa thocaa pircaya ihMdusqaanacao t$Na ivalaayatot pa}la
Taktaca jar k$na Gao} laagalao tr %yaacaa pirNaama BayaMkr haoNaarca. ik%yaok vaoLa
ASaa thocao pirNaama GaDUna Aalyaacao maahIt Aaho. trI pNa yaa maaoihnaImaayaomaQyao
AaplyaakDIla t$Na saapDlao haoto. [Mga`jaaMcyaa dRYTInao iktIhI inadao-Ya Asalaa trI
Aamacyaa dRYTInao %yaajya ASaa sahvaasaasaazI to Asa%yaacarNa p%krIt. yaa jaaLyaat maI
pNa saapDlaao. pacasaha va vaYaa-pasaUnaca ivavaaiht Asata va eka maulaacaa baap
AsatahI maI jaNaU Aivavaaiht Aaho Asaa bahaNaa krNyaasa maI kcarlaao naahI yaa
bahaNyaapasaUna imaLavayaacaa laaBa ? malaa qaaoDaca imaLalaa. maaJyaa laajaaLU svaBaavaanao
maaJyaa maUkvaR<aInao maaJaa BarpUr bacaava kolaa. malaa gaPpagaaoYTI krta yaot naa
[t@yaa]pr maaJyaaSaI baaolaayalaa kaoNatI maulagaI irkamaI AsaNaar? maaJyaabaraobar
ifrayalaahI @vaicatca eKadI maulagaI inaGao.
maI jasaa laajaaLU tsaa iBa~ahI haotao. vaoMTnarmaQyao maI jyaa kuTuMbaat
raht Asao tsalyaa kuTuMbaat GaratIla maulaI iSaYTacaarasaazI mhNaUna trI maaJyaa
61

62

Aa%makqaa

saar#yaa pr@yaa maaNasaalaa ifrayalaa Gao}na jaat. yaa iSaYTacaaraKatrca %yaa Garvaalyaa
baa[-caI maulagaI malaa ekda vaoMTnarcyaa Aasapasacyaa sauMdr TokDyaa pahayalaa Gao}na gaolaI.
maaJaI caala kahI kmaI navhtI pNa itcaI caala tr maaJyaapoxaahI jaaordar. Aqaa-t
itcyaa maagaUnaca malaa rKDt jaavao laagat haoto. tI tr sabaMQa rstaBar gaPpagaaoYTIMcaI
karMjaI ]DvaIt caalalaI haotI tr maaJyaa taoMDavaaTo maa~ kQaI 'haoya' tr kQaI 'naahI'
evaZaca QvanaI ]maTt haota. farca Jaalao tr "kaya SaaoBaa idsato" evaZoca Sabd
inaGaayacao tI tr jaNaU hvaotUna ]Dt caalao AaiNa maI prt Gar kovha gaazIna yaaca
ivacaarat rahI. trI pNa 'Aata AapNa prt vaLU yaa' mhNaNyaacaI CatI hao[-naa. Asao
haota haota AamhI eka TokDIcyaa Taokavar yao}na paocalaao. pNa Aata ]trayacao ksao?
itcao baUT ]Mca TacaaMcao AsaUnahI vaIsapMcavaIsacyaa vayaacaI tI rmaNaI ibajalaIp`maaNao KalaI
]t$na gaolaI. maI [kDo SarimaMda hao}na ]tar ksaa ]travaa yaacaa ivacaar krtao Aaho
tI KalaI ]BaI ]BaI malaa hsato Aaho malaa QaIr dot Aaho var yao}na hat Qa$na Gao}na
yaoto mhNato Aaho pNa maI Asaa naamad- ka mhNaUna hao[-na? ksaabasaa paya frpTIt maQaUna
basat KalaI Aalaao. malaa AaQaIca laajaonao kaya k$sao Jaalao haoto. %yaat AaNaKI itnao
"Saabaasa" mhNaUna malaa AiQakca laajaivalao. ASaI maskrI k$na malaa laajaivaNyaacaa
itlaa h@k paocatca haota.
prMtu sava-ca izkaNaI maI ASaa thonao ksaa bacaavaU SakNaar? maaJyaatUna
Asa%yaacao hlaahla kaZUna TakNyaacaa [-Svaracaa saMkot haota. jasao vaoMTnar tsaoca ba`ayaTna
hohI samaud`kazI Asalaolao hvaa KaNyaacao izkaNa Aaho. toqao ekda maI gaolaao haotao. jyaa
ha^Tolaat gaolaao toqaoca ek saaQaarNa EaImMatSaI p`aOZ ivaQavaa baa[-hI hvaa KaNyaasaazI
AalaI haotI. ha maaJyaa pihlyaa vaYaa-tIla p`saMga haota vaoMTnarcyaa pUvaI-caa. yaoqao
KaNyaacyaa pdaqaa-cyaa yaadItIla sava- naavao oMca BaaYaot ilaihlaI haotI. malaa samajat naa.
tI baa[- basalaI haotI %yaaca TobalaapaSaI maIhI basalaao haotao. baa[-nao paihlao kI maI navaKa
Aaho AaiNa qaaoDa gaaoMQaLlaaohI Aaho. itnao baaolaayalaa sau$vaat kolaI.
"tumhI Apiricat idsata. tumhalaa ksalaa trI ivacaar pDlaa Aaho. AjaUna
tumhI KaNyaacaa kaoNataca pdaqa- ka baro maagaivalaa naahI?"
maI tI pdaqaa-caI yaadI vaacaIt haotao AaiNa vaaZPyaajavaL caaOkSaI
krNyaacyaa tyaarIt haotao. Aqaa-t maI %yaa Balyaa baa[-cao ]pkar maanalao AaiNa

Asa%ya$pI hlaahla

63

mhTlao "hI yaadI malaa samajat naahI AaiNa maI AnnaaharI AsalyaamauLo kaoNato pdaqainadao-Ya Aahot to malaa samajaUna tr Gaotlao paihjao."
tI baa[- mhNaalaI "zIk tr maI tumhalaa madt krto AaiNa yaadI samajaavaUna
doto. tumhalaa caalatIla Asao pdaqa- maI tumhalaa daKvaU Sakona."
maI itcaI madt AaBaarpUva-k svaIkarlaI. yaoqaUna Aamacaa saMbaMQa sau$ Jaalaa tao
maI ivalaayatot haotao taovar va %yaanaMtrhI ik%yaok vaYao-pya-Mt iTkUna raihlaa. itnao Aaplaa
laMDnacaa p<aa idlaa AaiNa AaplyaakDo dr rivavaarI jaovaayalaa yaoNyaacao inamaM~Na idlao.
svat:cyaa GarI dusaro ivaSaoYa p`saMga yaot tovhahI malaa baaolaavaIt Asao. mau_ama maaJaI laaja
GaalaivaNyaacaa p`ya%na krI t$Na maulaIMSaI pircaya k$na do[- AaiNa %yaaMcyaabaraobar
gaPpagaaoYTI maarNyaasa p`ao%saahna do[-. ek baa[- itcyaakDo raht Asao. itcyaabaraobar
puYkL baaolaayalaa laavaI. kQaI Aamhalaa ekTIca saaoDUna jaat Asao.
p`qama malaa ho sava- ivaprIt vaaTlao. baaolaayacao saucaoca naa. ivanaaod trI ksalaa
krayacaa? prMtu tI baa[- malaa qaaoDo qaaoDo QaDo do[-. maI banat caalalaao. dr rivavaarcaI
vaaT baGat Asao. %yaa baa[-baraobar baaolaNyaacaalaNyaacaI AavaD vaaTU laagalaI.
mhatarI pNa malaa %yaaca idSaonao AakiYa-t caalalaI. itlaa yaa sahvaasaacao
kaOtuk vaaTt haoto. tI Aamha daoGaaMcao klyaaNaca [cCIt AsaavaI.
Aata maI kaya kravao? maI ivacaar kolaa "maI jar yaa Balyaa baa[-laa maaJyaa
lagnaacaI gaaoYT saaMgaUna TaklaI AsatI tr iktI baro Jaalao Asato maga itnao maaJao kaoNaaSaI
lagna jauLivaNyaacaI [cCa kolaI AsatI? AjaUnahI vaoL TLlaolaI naahI. maI sa%ya saaMgaUna
Taklao tr AiQak saMkTatUna bacaavaona." Asaa ivacaar k$na maI itlaa p~ ilaihlao.
malaa smarNa Aaho %yaacap`maaNao %yaacao ta%pya- dotao :
"AaplaI ba`ayaTnamaQyao BaoT JaalaI tovhapasaUna tumhI maaJyaavar laaoBa krIt
Aaha. Aa[- jaSaI maulaacaI kaLjaI vaahto tSaI tumhI maaJaI vaaht Aaha. tumhalaa
AsaohI vaaTto kI maI lagna kravao AaiNa mhNaUna tumhI maaJaa t$Na maulaISaI
pircaya k$na dota. Asaa pircaya jaast vaaZNyaapUvaI-ca malaa Aaplyaalaa
saaMigatlao paihjao kI maI tumacyaa p`omaalaa laayak naahI. maI tumacyaa GarI
yao} laagalaao tovhaca maI tumhalaa saaMgaUna Takayalaa paihjao haoto kI maaJao
lagna hao}na cauklao Aaho. ihMdusqaanacao ivaVaqaI- ivavaaiht Asalao trI yaa doSaat

64

Aa%makqaa

Aaplyaa ivavaahacaI gaaoYT kLU dot naahIt Asao malaa maahIt Aaho. %yaamauLo maIhI %yaaca
irvaajaacao AnaukrNa kolao. Aata malaa idsato kI maI maaJyaa lagnaacaI gaaoYT mauLIca
lapvaayalaa nakao haotI. malaa AaNaKIhI saaMigatlao paihjao kI maaJao baalavayaatca lagna
Jaalao va malaa ek maulagaahI Aaho. hI gaaoYT AaplyaapasaUna lapvaUna zovalyaaba_la malaa
Aata A%yaMt du:K haot Aaho. prMtu Aata trI Kro saaMgaUna TakNyaacao QaOya- [-Svaranao
malaa idlao yaaba_la AanaMd haot Aaho. AapNa malaa xamaa krala ka? jyaa BaiganaIbaraobar
AapNa maaJaa pircaya k$na idlaa itcyaaSaI maI ksalyaahI p`karcaa Aitp`saMga kolaa
naahI yaaba_la Ka~I dotao. malaa tsao krNyaasa maaokLIk naahI yaacaI malaa pUNa- jaaNaIva
Aaho. prMtu AaplaI [cCa svaaBaaivakca maaJao kaoNaaSaI trI lagna jauLlaolao pahNyaacaI
AsaNaar. Aaplyaa manaat yaa gaaoYTIba_la jaast ivacaar yao} nayaot evaZyaasaazI trI maI
Aaplyaalaa Kra p`kar saaMgaUna Taklaaca paihjao.
"ho p~ imaLalyaanaMtr jar AapNa malaa Aaplyaa GarI yaoNyaalaa naalaayak
zrivalao tr %yaaba_la malaa ibalakula vaOYamya vaaTNaar naahI. Aaplyaa laaoBaaba_la maI
Aaplaa kayamacaa ?NaI banaUna cauklaao Aaho. AapNa maaJaa %yaaga naahI kolaa tr malaa hYahao[-la ho malaa kbaUla kolao paihjao. Aaplyaa GarI yaoNyaalaa AjaUnahI malaa AapNa laayak
samajaala tr to tumacyaa p`omaacao navaIna Vaotk Asao maI samajaona AaiNa %yaa p`omaalaa pa~
haoNyaacaa maI sadOva p`ya%na caalavaIna."
Asalao p~ maI cauTkIsaarKo ilahUna kaZlao naahI ho vaacak samajaU SaktIlaca.
kaoNa jaaNao maI iktI masaudo kolao AsatIla pNa ASaa thocao p~ pazvaUna maI maaJyaa
maaqyaavarIla maaoza Baar ]trlaa.
bahutok ]laT TpalaIca sadrhU baa[-kDUna ]<ar Aalao %yaat itnao kLivalao :
"tumacao maaokLyaa manaanao ilaihlaolao p~ imaLalao. Aamha ]Bayatasa far
samaaQaana vaaTlao AaiNa AamhI KUp hsalaaohI . tumacaokDUna GaDlaolao Asa%yaacarNa maI xamya
samajato. prMtu tumhI AaplaI hkIkt kLivalaI ho zIkca Jaalao. maaJao inamaM~Na kayama
Aaho. yao%yaa rivavaarI AamhI tumacaI vaaT pahUca AaiNa tumacyaa baalaivavaahacaI gaaoYT
eokU AaiNa tumacaI qa+a krNyaacaa AanaMdhI imaLvaU. Aaplaa snaoh haota tsaaca kayama
rahIla yaaba_la Ka~I baaLgaa."
ASaa thonao maaJyaamaQyao Asa%yaacao hlaahla vyaapUna raihlao haoto to maI kaZUna
Taklao AaiNa yaapuZo kaozohI maaJyaa ivavaahasaMbaMQaI vagaOro saaMgaUna TakNyaalaa maI kcart
nasao.

20. Qaaima-k pircaya

ivalaayatot rahUna ek vaYa- Jaalao Asaola [t@yaat daona iqaAa^saa^ifsT ima~aMcaI
AaoLK JaalaI. sa#Ko Baa} haoto va Aivavaaiht haoto. %yaaMnaI maaJaopaSaI gaItosaMbaMQaIcaI
gaaoYT kaZlaI. to eD\ivana Aana-lDcao gaItocao BaaYaaMtr vaacaIt Asat. prMtu malaa %yaaMnaI
tI Aaplyaabaraobar saMskRtat vaacaNyaasa baaolaaivalao. malaa laaja vaaTlaI karNa kI maI
gaIta saMskRtat ikMvaa p`akRtathI vaacalaI navhtI malaa %yaaMnaa saaMgaavao laagalao kI "maI
gaIta vaacalaolaIca naahI pNa tumacyaabaraobar vaacaNyaacaI tyaarI Aaho. maaJao saMskRtcao
AQyayanahI naavaacaoca Aaho. malaa to [tptca samajaNaar kI BaaYaaMtrat Balataca AqaAsalaa tr tao du$st krta yao[-la." ASaa thonao %yaa baMQaUMbaraobar maI gaIta vaacaNyaacaa
p`arMBa kolaa. dusayaa AQyaayaacyaa AKorcyaa SlaaokaMpOkI
Gyaayatao ivaYayaanpuMsa: sa=\gas%aoYaUpjaayato
saD\gaas%aMjaayato kama kamaa%aoQaao|iBajaayato
aoQaad\Bavait saMmaaoh saMmaaoha%smaRitivaBa`ma
smaRitBa`Saad\ bauiwnaaSaao bauiwnaaSaat\ p`NaSyait
yaa Slaaokacaa maaJyaa manaavar #aaola zsaa ]maTlaa. %yaacao QvanaI maaJyaa kanaat Gaumatca
raaihlao. Bagavad\gaIta ha AmaUlya ga`Mqa Aaho ASaI maaJaI %yaa vaoLI samajaUt JaalaI. tI
samajaUt hLUhLU dRZ haot gaolaI va Aaja t%va&anaacyaa baabatIt maI itlaa savaao-<ama ga`Mqa
samajatao. maaJyaa inaraSaocyaa p`saMgaI %yaa ga`Mqaanao malaa AmaUlya madt idlaI Aaho. itcaI
[Mga`jaI BaaYaaMtro bahutok sava- maI vaacalaI Aahot. pNa eD\ivana Aana-lDcao BaaYaaMtr malaa
savaa-t ]<ama vaaTto. maUL ga`MqaatIla Baavaaqaa-laa mauLIca baaQa Aalaolaa naahI. trIhI tao
ga`Mqa BaaYaaMtrsaa vaaTt naahI. maI yaa vaoLI Bagavad\gaItocaa AByaasa kolaa mhNata yaoNaarca
naahI. gaIta hI maaJyaa ina%ya vaacanaacaa ga`Mqa puZo Anaok vaYaa-MnaMtr JaalaI.
------------------------------------- ivaYayaaMcao icaMtna krNaayaasa p`qama %yaaMcyaaba_la saMga ]%pnna haotao saMgaapasaUna
kamanaa ]%pnna haoto kamanaocyaa pazaopaz aoQa yaotao aoQaatUna saMmaaoh saMmaaohatUna
smaRitBa`ma AaiNa smaRitBa`maapasaUna bauiwnaaSa haotao. AaiNa AKorIsa %yaa pu$Yaacaa svat:caa
naaSa hao}na jaatao.
65
A.5

66

Aa%makqaa

yaaca ima~aMnaI malaa Aana-lDcao bauwcair~ vaacaNyaacaI iSafarsa kolaI.taopya-Mt

sar eDivana\ Aana-lDcyaa gaItaBaaYaaMtracaIca malaa maaihtI. bauwcair~ maI
Bagavad\gaItopoxaahI AiQak AavaDInao vaacalao. pustk hatat QarlyaanaMtr to puro
kolyaavarca maI KalaI zovaU Saklaao.
to ima~ malaa ekda bla^va^T\skI laa^jamaQyaohI Gao}na gaolao. toqao %yaaMnaI malaa
ma^Dma bl^ava^T\skIcao dSa-na k$na idlao tsaoca imasaosa baoJaMTcaohI. imasaosa baoJaMT %yaavaoLI
nauk%yaaca iqaAa^sa^aifkla saaosaayaTIt daKla Jaalyaa hao%yaa. %yaamauLo %yaasaMbaMQaIcaI cacaavat-maanap~at caalao. tI maI AavaDInao vaacaIt Asao. %yaa ima~aMnaI malaa saaosaayaTIt
daKla haoNyaaivaYayaIhI saucaivalao. maI ivanayapUva-k naakarlao. "maaJao Qama-&ana javaLjavaL
SaUnya Aaho mhNaUna maI kaoNa%yaahI pMqaat saamaIla hao} [icCt naahI." malaa smarto kI
%yaaca ima~aMcyaa saaMgaNyaava$na maI ma^Dma bla^va^T\skIcao 'kI Tu iqaAa^saa^fI' ho pustk
vaacalao. %yaava$na ihMduQamaa-cao ga`Mqa vaacaNyaacaI [cCa JaalaI AaiNa ihMduQama- mhNajao Ba`maacao
jaaLo ASaa thocaa jaao AiBap`aya pad`yaaMcyaa taoMDUna eokt Asao tao manaatUna par naahIsaa
Jaalaa.
yaaca saumaaralaa eka AnnaharI vasaitgaRhamaQyao malaa maM^caosTrcao ek Balao
iK`stI BaoTlao. %yaaMnaI maaJyaaSaI iK`stI Qamaa-caI gaaoYT kaZlaI. maI %yaaMcyaapaSaI maaJyaa
rajakaoTcyaa smarNaacao vaNa-na kolao. to eokUna %yaaMnaa vaa[-T vaaTlao. to mhNaalao "maI
svat: AnnaaharI Aaho. maVpanahI krIt naahI.puYkL iK`stI laaok maaMsaahar krtat
maVpana krtat ho Kro prMtu yaa daonhIpOkI kaoNatahI pdaqa- GaoNyaaba_la iK`stI Qamaa-caI
Aa&a naahI. tumhI baayabala vaacaavao ASaI maI AapNaaMsa iSafarsa krtao." maI %yaaMcaI
saUcanaa maanya kolaI. baayabala %yaaMnaIca ivakt Gao}na idlao. malaa AMQauk smarNa Aaho kI
to gaRhsqa svat: baayabalao ivakt Asat. %yaaMnaI nakaSao AnaumaiNaka vagaOro Asalaolao
baayabala malaa ivakt idlao. maI to sau$ kolao prMtu 'jaunaa krar' maaJyaanao vaacavaoca naa.
'jaonaoisasa' saRYTIrcanaa yaa p`krNaapuZo tr vaacaU laagalaao kI Jaaopca yao[-. 'vaacalao'
mhNata yaavao evaZyaaKatr laxa laagat nasata va Aqa- na samajatahI maI baakIcaI p`krNao
maaozyaa kYTanao vaacaUna kaZlaI Asao Aazvato. 'naMbasa-' naavaacao p`krNa vaacatanaa malaa
itTkaraca Aalaa.
'navyaa krara' var Aalaao tovha inaraLaca pirNaama Jaalaa,. yaoSaUcyaa
igairp`vacanaacaI Cap far caaMgalaI pDlaI . to )dyaat ]trlao. bauwInao %yaacaI

Qaaima-k pircaya

67

gaItoSaI tulanaa kolaI. "tuJaa sadra maagaola %yaalaa kaoThI do. tuJyaa ]javyaa gaalaavar
qaPpD maarIla %yaacyaasamaaor Davaa gaalahI Qar" ho vaacaUna malaa Apar AanaMd Jaalaa.
SaamaLBa+acaa CPpa Aazvalaa. maaJyaa baalamanaanao gaIta Aana-lDkRt bauwcair~ AaiNa
yaoSaUcaI vacanao yaaMcao ekIkrNa kolao. Qama- %yaagaamaQyao Aaho hI gaaoYT manaalaa pTlaI.
yaa vaacanaamauLo [tr Qamaa-caayaa-McaI cair~o vaacaNyaacaI [cCa JaalaI. kalaa-[lacao
'ivaBaUit AaiNa ivaBaUitpUjaa' vaacaNyaacaI eka ima~anao iSafarsa kolaI %yaat pOgaMbaraivaYayaI
vaacalao va %yaacaI qaaorvaI SaaOya- va tpScayaa- yaaMcaI klpnaa AalaI.
evaZyaa maaihtIplaIkDo maI p`gatI k$ Saklaao naahI. maaJyaa prIxaocyaa
pustkaMvyaitir@t [tr pustko vaacaNyaalaa malaa vaoLca kaZta yao[-naa . prMtu AapNa
Qama-ga`Mqa vaacalao paihjaot AaiNa sava- mau#ya Qamaa-cao yaaogya &ana imaLivalao paihjao evaZI
gaaoYT manaaSaI zrvaUna zovalaI.
naaistkvaadasaMbaMQaI qaaoDobahut jaaNaUna GaotlyaaiSavaaya ksao caalaola? ba`^Dlaa^cao
naava sava- ihMdI laaokaMnaa maahItca Aaho. ba`^Dlaa^sa naaistk mhNata yao[-la. mhNaUna
%yaaMcyaasaMbaMQaI kaoNaacaosao pustk vaacalao naava Aata Aazvat naahI. %yaacaI maaJyaavar
kahIca Cap pDlaI naahI. naaistkta$pI saharacao rNa maI AaolaaMDUna gaolaao haotao. imasaosa
baoJaMTcaI kItI- pNa %yaakaLI sauwa maaozI haotI. %yaa naaistkvaad saaoDUna Aaistk Jaalyaa
Aahot yaa baatmaInaohI malaa naaistkvaadaba_la ]dasaIna banaivalao. 'maI iqaAa^saa^ifsT ka
Jaalao?' ho imasaosa baoJaMTcao caaopDo maI vaacalao haoto. ba`^Dlaa^ yaaMcao dohavasaana yaa saumaaralaaca
Jaalao. vaaoikMga yaoqao %yaaMcaI ]<ariyaa krNyaat AalaI. itlaa maIhI hjar raihlaao
haotao. malaa vaaTto ekhI ihMdI gaRhsqa gaOrhjar nasaola. %yaaMcyaaba_la Aadr
dSa-ivaNyaasaazI ik%yaok pad`IhI Aalao haoto. prt yaotaMnaa ekaca izkaNaI AamhI savaAagagaaDIcaI vaaT pahat haotao. toqao %yaa jamaavaatIla eka p{yaa naaistkvaaVanao eka
pad`yaacaI ]laTtpasaNaI sau$ kolaI :
"kaya hao saahoba tumhI [-Svar Aaho mhNata naa?"
%yaa Balyaa maaNasaanao saaOmya svaranao jabaaba idlaa "haoya maI Asao mhNatao
Kro."
--------------------------------------------saha carNaaMcao vaR<a. ha CPpa maagao dhavyaa p`krNaacyaa AKorIsa idlaa
Aaho.

68

Aa%makqaa

pihlyaa [samaanao hsaUna jaNaU kaya AapNa yaa pad`yaavar maat krIt Aahao
ASaa svaranao mhTlao "zIk pRqvaIcaa prIGa 28000 maOlaaMcaa Aaho ho tr Aaplyaalaa
kbaUla Aaho naa?"
"AvaSya"
"tr maga saaMgaa pahU tumacaa [-Svar kovaZa maaoza Aaho AaiNa taoo kaozo
Asaola?"
"AapNa samajaUna Gao} tr tao Aaplyaa ]BayataMcyaa )dyaat vaasa krIt
Aaho"
"Asalyaa ]<aranao paoro fsatIla " Asao mhNaUna %yaa yaaowyaanao AamhI
Aasapasa ]Bao haotao %yaaMcyaakDo ivajayaI dRYTInao paaihlao.
pad`yaanao nama`pNao maaOna QaarNa kolao.
yaa saMvaadamauLo naaistkvaadaba_lacaI maaJaI naapsaMtI AiQakca dRZ JaalaI.

21. 'inaba-lako bala rama'

Qama-Saas~ AaiNa jagaatIla Qama- yaaMcaI saaQaarNa maaihtI tr malaa JaalaI prMtu
manauYyaacaa bacaava krNyaasa Asalao &ana puro pDt naahI. saMkTsamayaI jaI gaaoYT manauYyaasa
hat doto itcao %yaalaa %yaavaoLI Baana nasato &ana nasato. naaistk manauYya saMkTatUna
bacaavalaa tr mhNatao kI yadRcConao bacaavaUna gaolaao. ASaa vaoLI Aaistk mhNatao kI
malaa [-Svaranao bacaavaloa. Qamaa-cyaa pirSaIlanaanao tao pirNaama GaDUna gaolyaanaMtr Anaumaana
krtao kI saMyamaamauLo [-Svar Aaplyaa )dyaat p`gaT haotao. ASaa thocao Anaumaana
krNyaacaa %yaalaa AiQakar Aaho prMtu sa<varxaNaacyaa vaoLI maa~ Aaplyaalaa saMyama
bacaavatao Aaho kI AaNaKI kaoNaI to %yaalaa samajat nasato. jyaalaa svat:cyaa saMyamaacaa
AiBamaana vaaTtao %yaacaa saMyama maatImaaola hao}na jaatao yaacaa AnaUBava kaoNaalaa naahI?
ASaa vaoLI Saas~&ana tr caaoqyaasaarKo inakamaI zrto.
Asalao baaOiwk Qama-&ana faola Asalyaacaa AnauBava malaa ivalaayatot imaLalaa.
yaapUvaI- maI ASaa saMkTatUna bacaavaUna gaolaao %yaacao pRqa@krNa krta yaoNyaasaarKo naahI.
maaJao vaya %yaavaoLI farca lahana haoto Asao mhNata yao[-la.
pNa yaa vaoLI tr maaJao vaya vaIsa vaYaa-cao haoto. gaRhsqaaEamaacaa AnauBava baraca
imaLalaa haota.

'inaba-lako bala rama'

69

bahuQaa maaJyaa ivalaayatotIla mau@kamaacyaa SaovaTcyaa vaYaI- mhNajao sana 1890

saalaI paoT-smaqa\maQyao AnnaaharI maMDLIMcao ek saMmaolana Jaaloa. %yaalaa yaoNyaaba_la malaa va
eka ihMdI ima~alaa inamaM~Na imaLalao haoto. AamhI daoGaohI gaolaao. AamacaI ]trNyaacaI
saaoya eka baa[-kDo krNyaat AalaI haotI.
paoT-smaqa\ ho KlaaSyaaMcao baMdr mhNaUna p`isaw Aaho. toqao puYkL Garo duracarNaI
is~yaaMcaI Asatat. %yaa is~yaa kovaL vaoSyaaca nasalyaa trI inadao-YahI nasatat. ASaaca
eka GaramaQyao AamhI ]trlaao haotao. svaagatmaMDLanao [radapUva-k AsalaI Garo SaaoQaUna
kaZlaI Asao mhNaNyaacaa maaJaa [rada naahI. prMtu paoT-smaqa\saar#yaa baMdrI p`vaaSyaaMnaa
]trNyaasaazI ibahaDo SaaoQaavayaalaa gaolao mhNajao %yaaMtlaI kaoNatI caaMgalaI kaoNatI Kraba
to saaMgaNao kzINaca pDNaar.
ra~ JaalaI. AamhI saBaotUna GarI Aalaao. jaovaUna p<ao KoLNyaasa basalaao.
ivalaayatot kulaIna GaramaQyaohI ASaa thonao gaRihNaI pahuNyaabaraobar p<ao KoLNyaasa basato.
KoLtanaa inadao-Ya ivanaaod kaoNaIhI krtao. yaoqao maa~ baIBa%sa ivanaaod sau$ Jaalaa. maaJao
jaaoDIdar %yaa kamaI pTa[-t haoto ho malaa maahIt navhto. malaa %yaa ivanaaodat gaaoDI vaaTU
laagalaI. maIhI %yaat saamaIla Jaalaao. Sabdava$na kRtIvar yaayalaa vaoL navhta. p<ao
baajaUlaa rahUna jaaNyaacyaa tyaarIt haoto prMtu maaJyaa Balyaa jaaoDIdaracyaa )dyaat ramaanao
p`vaoSa kolaa. tao mhNaalaa "Aro tuJyaa AMgaat ha saOtana ksaa kaya saMcaarlaa? tuJao ho
kama navho yaoqaUna pL kaZ baro"
maI SarimaMda Jaalaao. Baanaavar Aalaao. manaatUna %yaa ima~acao ]pkar maanalao.
Aa[-paSaI GaotlaolaI p`it&a AazvalaI. maI pL maarlaI. kapt kapt Aaplyaa KaolaIt
jaa}na paocalaao. CatI QaDQaDt haotI. KaTkacyaa hatUna janaavar inasaTUna jaavao AaiNa
%yaacaI jaSaI isqatI vhavaI tSaI maaJaI JaalaI.
prs~Ilaa pahUna ivakarvaSa Jaalyaacaa AaiNa itcyaabaraobar KoL KoLNyaacaI
[cCa Jaalyaacaa ha pihlaaca p`saMga haota Asao malaa Aazvato. ra~I maaJyaa DaoLyaasa
DaoLa laagalaa naahI. Anaok p`karcyaa ivacaaraMnaI Dao@yaat kahUr maajaivalao. ho Gar
saaoDU? PaLU? maI Aaho trI kaozo ? maI saavaQa raihlaao naahI tr maaJaI kaya dSaa
haoNaar? maI KUp saavaQaanapUva-k vaagaNyaacaa inaScaya kolaa. Aataca Gar saaoDNyaacao
karNa naahI pNa ksaohI k$na paoT-smaqa\ lavakr saaoDUna inaGaayacao zrivalao. saMmaolana daona
idvasaaMpoxaa AiQak vaoL laaMbaNaar navhto. %yaamauLo malaa Asao smarto kI maI dusayaaca
idvaSaI paoT-smaqa\laa ramarama zaoklaa. maaJaa jaaoDIdar paoT-smaqa\laaca kahI idvasa
raihlaa.

70

Aa%makqaa

Qama- mhNajao kaya [-Svar ha kaoNa tao Aaplyaa )dyaat ksao kama krtao
ho kahI malaa %yaavaoLI samajat navhto. saamanya samajautInau$p [-Svaranao malaa bacaavalao Asao
maI %yaavaoLI samajalaao. ParMtu malaa inarinaraLyaa baabatIt ASaa thocao AnauBava Aalao
Aahot. '[-Svaranao bacaavalao' yaa vaa@yaacaa Aqa- Aaja malaa puYkL samajaU laagalaa Aaho
Asao maI maanatao pNa %yaabaraobarca yaacaIhI jaaNaIva Aaho kI yaa vaa@yaacao puro rhsya
AjaUnahI malaa samajalaolao naahI. AnauBavaanao to samajaNaar. prMMtu Anaok AaQyaai%mak
p`saMgaI vaiklaI krtanaa saMsqaa caalaivatanaa rajakarNaat '[-Svaranao malaa bacaavalao
Aaho' Asao maI saaMgaU Saktao. sava- AaSaa sauTavaI hatpaya gaaLUna basaNyaacaa p`saMga yaavaa
ASaa p`saMgaI kaozUna trI madt yao}na paocato Asao malaa AnauBava Aalao Aahot. stutI
]pasanaa p`aqa-naa vagaOro gaaoYTI JaUT naahIt tr AapNa Katao iptao basatao ]ztao ho
ijatko Kro Aaho %yaahUnahI yaa gaaoYTI jaast p`maaNaisaw Aahot. navho yaaca gaaoYTI
Kyaa Aahot baakI sava- faola Aahot Asao mhNaNyaathI AitSayaao@tI naahI.
AsalaI ]pasanaa AsalaI p`aqa-naa ha kahI vaaNaIcaa ivalaasa navho %yaaMcao
]gamasqaana kMz navho tr )dya haoya. mhNaUna jar AapNa Aaplao )dya Sauw raKlao toqao
Asalaolyaa tara vyavaisqat zoivalyaa pr %yaaMtUna jaao saUr inaGaola tao gaganaalaa BaodUna jaa[-la.
%yaasaazI ijaBaocaI AavaSyakta naahI. tI svaBaavat:ca Ad\Baut vastu Aaho. ivakar$pI
maLacyaa xaalanaasaazI AMt:krNaapasaUna kolaolaI ]pasanaa hI ek mahaOYaQaI Aaho yaaba_la
malaa SaMkaca vaaTt naahI. prMtu tao p`saad imaLvaayacaa tr AaplyaamaQyao saMpUNa- nama`ta
paihjao.

22. naarayaNa homacaMd`

yaaca saumaaralaa sva. naarayaNa homacaMd` ivalaayatolaa Aalao haoto. laoKk mhNaUna
%yaaMcao naava maI eoklao haoto. maI %yaaMnaa na^Sanala [MiDyana AsaaoisaeSanacyaa imasa\ ma^inaMga
yaaMcyaa GarI BaoTlaao.imasa ma^inaMganaa maahIt haoto kI malaa savaa-Mbaraobar imasaLta yaot naahI.
maI %yaaMcaokDo jaa[- tovha gaupcaUp basaUna raht Asao maaJyaaSaI kaoNaI baaolalaa trca maI
taoMD ]GaDI.
%yaaMnaI naarayaNa homacaMd`aMcaI AaoLK k$na idlaI.
naarayaNa homacaMd`aMnaa [Mga`jaI samajat navhto. %yaaMcaa paoSaaK ivaica~
haota. vaakDIitkDI paTlaaoNa GaatlaI haotI var caurDlaolaa kDa maLlaolaa badamaI

naarayaNa homacaMd`

71

rMgaacaa kaoT haota. naokTaya ikMvaa ka^lar kahI naahI. kaoT parSaI f^Sanacaa pNa
taohI baoDaOla. Dao@yaalaa gaaoMDyaacaI laaokrIcaI ivaNalaolaI TaopI haotI. laaMba daZI
raKlaolaI haotI.
SarIr saDpatL zoMgaNao mhTlao trI caalaola. taoMDavar dovaIcao va`Na haoto.
caohra vaaTaoLa. naak ANaIdarhI naahI ikMvaa basakohI naahI. hat maQaUna maQaUna
daZIva$na ifro.
saayaa naKrobaaja laaokaMmaQyao naarayaNa homacaMd` ivaixaPt idsat AaiNa savaa-MhUna
inaraLo pDt. "Aaplao naava tr maI puYkLda eoklao Aaho. AaplaI kahI ilaKaNaohI
vaacalaI Aahot. AapNa maaJyaa ibahaDI yaala ka"
naarayaNa homacaMd`aMcaa Aavaaja Gaaogara haota. %yaaMnaI hsatmauK caohyaainaSaI
jabaaba idlaa
"tumhI kaozo rahta"
"sTaor sT/ITmaQyao"
"tr maga AapNa SaojaarIca Aahao. malaa [Mga`jaI iSakayacao Aaho. tumhI malaa
iSakvaala ka"
maI ]<ar idlao"maI Aaplyaalaa ksalaIhI madt k$ Saklaao tr %yaaba_la
malaa AanaMd vaaTola. maaJyaakDUna haoNaarI maohnat AvaSya krIna. AapNa mhNaala tr maI
AaplyaakDo yaot jaa[-na."
"naahI naahI maIca tumacyaakDo yao[-na. maaJyaajavaL BaaYaaMtrpazmaalaa Aaho
tI Gao}na yao[-na."
AamhI vaoL na@kI kolaI. AamacyaamaQyao KUp snaoh jamalaa.
naarayaNa homacaMd`aMnaa vyaakrNa mauLIca samajat nasao. 'GaaoDa' iyaapd hao[-
AaiNa 'QaavaNao' naama banao, ASaa thocao ivanaaodI dRYTaMt malaa iktI trI smartat. naarayaNa
homacaMd` malaa pu$na ]rNaaro haoto. maaJyaa tuTpuMjyaa vyaakrNaanao to BaulaUna jaaNyaasaarKo
navhto. svat:laa vyaakrNa samajat naahI yaaba_la %yaaMnaa mauLIca laaja vaaTt nasao.
"maI kahI tumacyaap`maaNao SaaLot iSaklaao naahI. malaa maaJao ivacaar
vya@t krNyaacyaa kamaI vyaakrNaacaI ja$r BaasalaolaI naahI. paha naa tumhalaa
baMgaalaI yaoto malaa yaoto. maI baMgaalyaaMt ihMDlaao Aaho. mahYaI- dovaond`naaqa
TagaaoraMcyaa pustkacao BaaYaaMtr gaujaraqaI laaokaMnaa maIca k$na idlao Aaho naa malaa
tr Anaok BaaYaaMtUna gaujaraqaI samaajaalaa BaaYaaMtro VayacaI Aahot. tI krta

72

Aa%makqaa

naahI maI Sabdaqaa-laa icakTUna basat naahI Baavaaqa- idlaa kI maaJao samaaQaana Jaalao. maaJyaa
maagaUna [traMnaI AiQak KuSaala Vavao. malaa tr vyaakrNaaiSavaaya marazI samajato ihMdI
samajato AaiNa Aata tr [Mga`jaIhI yao} laagalao. malaa f@t SabdBaMaDar paihjao.
ekTyaa [Mga`jaInao maaJao samaaQaana haoNaar Aaho Asao tumhI samajaU naka. malaa tr
ansamaQyao jaayacao Aaho AaiNa oMcahI iSakUna Gyaayacao Aaho,. malaa maahIt Aaho kI
oMca saaih%ya AfaT Aaho. jauLlyaasa jama-naIlaa jaa[-na AaiNa jama-na iSakUna Gao[-na."
ASaa thonao naarayaNa homacaMd`aMcaI vaagQaara caalaUca rahI. BaaYaa iSakNyaacaa va
p`vaasa krNyaacaa %yaaMcaa hvyaasa Apar haota.
"tr maga tumhI Amaoirkolaa jaaNaarca Asaala"
"AvaSya. tI navaI duinayaa paihlyaaiSavaaya maI prt vaLona ka"
"pNa tumacyaajavaL evaZo pOsao kaozo Aahot"
"malaa pOsao kaya krayacao Aahot malaa kuzo tumacyaasaarKI TapTIp zovaayacaI
Aaho malaa Kayalaa Pyaayalaa iktIsao laagaNaar maaJyaa pustkaMpasaUna malaa kahI imaLto
to AaiNa qaaoDo ima~maMDLI doto tovaZo bassa haoto. maI sagaLIkDo itsayaa vagaa-tUna jaaNaara
manauYya. Amaoirkolaa Dokva$na jaa[-na."
naarayaNa homacaMd`aMcaa saaQaopNaa kahI AaOr haota. %yaaMcaa manamaaokLopNaahI
ittkaca haota. AiBamaanaacao naava navhto. laoKk yaa naa%yaanao svat:cyaa Sa@tIba_la
Asaavaa %yaahUnahI AiQak ivaSvaasa haota.
AamacaI raoja BaoT hao[-. AamacyaamaQyao ivacaaraMcao va AacaaraMcao saamya BarpUr
haoto. AamhI daoGaohI Annahar krNaaro haotao. duparcao puYkLda ek~ jaovaIt AsaU. ha
maaJaa AazvaDyaalaa satra iSalaIMgaaMvar rahNyaacaa AaiNa svayaMpak krNyaacaa kaL
haota. kQaI maI %yaaMcyaa KaolaIvar jaa[- tr kQaI to maaJyaa KaolaIvar yaot. maI [Mga`jaI
pwtIcaa svayaMpak krIt Asao. %yaaMnaa doSaI pwtIKorIja samaaQaana vaaTonaa. DaL
paihjaoca. maI gaajaracao vagaOro saUp banavaIt Asao %yaaba_la to maaJaI kIva krIt. %yaaMnaI
kaozUnasao maUga SaaoQaUna kaZlao haoto. eko idvaSaI %yaaMnaI maaJyaasaazI maUga iSajavaUna AaNalao.
to maI maaozyaa AavaDInao Kallao. puZo tr Aamacaa ha dovaGaovaIcaa vyavahar ivaSaoYaca
vaaZlaa. maI maaJao pdaqa- %yaaMnaa Ka} GaalaI AaiNa to svat: banavalaolao malaa dot.
yaavaoLI kaiD-nala ma^inaMgacao naava savaa-Mcyaa taoMDI haoto. gaaodItIla majauraMnaI
saMp kolaa haota. jaa^na bansa- AaiNa kaiD-nala ma^inaMgacyaa p`ya%naanao saMp lavakr

naarayaNa homacaMd`

73

baMd Jaalaa. kaiD-nala ma^inaMgacaa saaQaopNaaivaYayaI iDJarayalaInao ilaihlao haoto to maI naarayaNa
homacaMd`aMnaa vaacaUna daKivalao.
"tr maga malaa %yaa saaQaupu$Yaalaa BaoTlao paihjao."
"to tr far maaozo maaNaUsa pDlao. tumhalaa ksao BaoTNaar"
"maI saaMgatao ksao to. tumhI maaJyaa naavaacao p~ ilaha maI laoKk Aaho ASaI
AaoLK Va %yaaMcyaa praopkarI kamaigarIba_la samaxa Qanyavaad doNyaasaazI malaa BaoTayacao
Aaho Asao ilaha. AaNaKI AsaohI ilaha kI malaa [Mga`jaIt baaolata yaot naahI %yaasaazI
malaa tumhalaa duBaaYao mhNaUna baraobar nyaavao laagaola."
maI %yaa thocao p~ ilaihlao. kaiD-nala ma^inaMgacaa jabaaba daonatIna idvasaaMt
eka kaDa-var Aalaa %yaaMnaI BaoTIsaazI vaoL kLivalaa.
AamhI daoGao gaolaao. maI tr irvaajaap`maaNao maulaaKtI kpDo caZivalao haoto.
naarayaNa homacaMd` maa~ haoto tsaoca Aalao. taoca kaoT AaiNa tIca paTlaaoNa. maI ivanaaod
kolaa. %yaaMnaI maaJao baaolaNao hsaNyaavaarI naolao AaiNa to mhNaalao
"tumhI sauQaarlaolao laaok sava- iBa~o Asata. qaaor laaok kaoNaacyaa kpDyaaMkDo
pahtca nasatat. to %yaacao )dya ksao Aaho to pahtat."
AamhI kaiD-nalacyaa mahalaat p`vaoSa kolaa. Gar mahalaap`maaNaoca haoto. AamhI
basatao [t@yaat eka kRSa vaRw ]Mca pu$Yaanao p`vaoSa kolaa Aamha daoGaaMbaraobar
hstaMdaolana kolao. naarayaNa homacaMd`aMcao svaagat kolao.
"malaa Aaplaa vaoL Gyaayacaa naahI. maI AaplyaaivaYayaI eoklaolao haoto.
AapNa saMpamaQyao jao kama kolao %yaaba_la Aaplao AaBaar maanaavayaacao haoto. jagaBarcyaa
saaQaupu$YaaMcao dSa-na GaoNyaacaa pirpaz zovalaa Aaho. mhNaUnaca maI Aaplyaalaa evaZI tsadI
idlaI." yaa vaa@yaaMcao BaaYaaMtr k$na saaMgaNyaacaI malaa naarayaNa homacaMd`aMnaI Aa&a kolaI.
"AapNa Aalaa %yaaba_la malaa AanaMd vaaTlaa. malaa ]maod Aaho kI tumhalaa
yaoqaIla vaastvya sauKacao hao[-la. AaiNa [kDcyaa laaokaMcaI AapNa AaoLK k$na Gyaala.
[-Svar Aaplao klyaaNa krao." Asao baaolaUna kaiD-nala ]Bao raihlao.
ekda naarayaNa homacaMd` maaJyaakDo sadra GaalaUna va Qaaotr naosaUna Aalao.
Balyaa GarvaalaInao dar ]GaDlao pNa tI ByaalaI. maaJyaakDo yao}na saaMgaU laagalaI :
maaJao ibahaD maI varcyaavar badlaIt Asao ho vaacakaMcyaa smarNaat Asaolaca.
"kaoNaI vaoDyaasaarKa manauYya tumhalaa BaoTU [icCtao. " maI drvaajyaakDo jaa}na

74

Aa%makqaa

pahtao tao naarayaNa homacaMd` maI AaScayaa-nao qa@k Jaalaao. %yaaMcyaa taoMDavar maa~ naohmaIcyaa
hasyaaKorIja dusaro kahIca idsat navhto.
"pNa paoraMnaI tumacaI TvaaLI naahI kolaI"
"maaJyaamaagaUna Qaavat haotI. maI laxaca idlao naahI tovha tI SaaMt hao}na
gaolaI" malaa ]<ar imaLalao.
naarayaNa homacaMd` kahI maihnao ivalaayatot rahUna p^irsalaa gaolao. toqao %yaaMnaI
oMcacao AQyayana sau$ kolao AaiNa oMca pustkaMcao BaaYaaMtr AarMiBalao. %yaaMcao BaaYaaMtr
tpasaNyaapurto oMca malaa yaot haoto mhNaUna malaa to pahayalaa saaMigatlao. malaa idsaUna
Aalao kI to BaaYaaMtr navhto Baavaaqa- haota.
SaovaTI %yaaMnaI Amaoirkolaa jaaNyaacaa Aaplaa inaScaya par pDlaa. maaozyaa
kYTanao Dokcao kI itsayaa vagaa-cao itikT imaLvaU Saklao. Amaoirkot %yaaMnaa sadra
Qaaotr vaap$na baahor pDlyaaba_la 'AsaBya paoSaaK vaaprNyaacyaa' Aaraopava$na
pkDNyaat Aalao haoto. maagaahUna %yaaMnaa maaokLo krNyaat Aalao Asao malaa Aazvato.

23. mahap`dSa-na
1890 saalaI p^irsamaQyao mahap`dSa-na Barlao haoto. %yaacyaa tyaarIsaMbaMQaIcaI
hkIkt maI vaacaIt Asao. p^irsa pahaNyaacaI tr tIva` [cCa haotIca. ho p`dSa-na
pahayalaa jaaNyaanao duhorI fayada hao[-la Asaa ivacaar kolaa. p`dSa-naat eifla Ta^var
pahNyaacao AakYa-Na ivaSaoYa haoto. ha Ta^var inavvaL laaoKMDacaa Aaho. ek hjaar fUT
]Mca Aaho. ek hjaar fUT ]McaIcao Gar ]Baoca rahU SakNaar naahI ASaI taopya-Mt samajaUt
haotI. p`dSa-naat [trhI puYkL pahNyaasaarKo haoto.
p^irsamaQyao ek AnnaaharI Gar Asalyaacao maI vaacalao haoto. toqao ek KaolaI
GaotlaI. gairbaI pwtInao p`vaasa k$na p^irsalaa gaolaao. saat idvasa raihlaao.
pahNyaasaarKo tovaZo bahutok payaI ihMDUnaca paihlao. baraobar p^irsacaa va %yaa p`dSa-naacaa
'maaga-dSa-k' va nakaSaa zoivalaa haota. %yaaMcyaa AaQaaranao rsto SaaoQaUna kaZUna mau#ya gaaoYTI
pahUna Gaotlyaa.
p`dSa-naacaI ivaSaalata AaiNa ivaivaQata yaaMKorIja malaa kahIhI smart
naahI. eifla Ta^var daonatIna vaoLa caZlaao haotao %yaamaULo %yaacao smarNa pUNa-

mahap`dSa-na

75

Aaho. pihlyaa majalyaavar fraLacaI vyavasqaahI haotI. mhNaUna ]Mcaavar Baaojana kolyaacao
laaokaMnaa saaMgata yaavao evaZyaasaazI toqao fraL kolaa AaiNa saaDosaat iSalaIMga paNyaat
Taklao.
p^irsacaI jaunaI dovaLo laxaat raihlaI Aahot. %yaaMcaI Bavyata %yaaMcao Aat
imaLNaarI SaaMtI hI ivasarNao ASa@ya Aaho. naao~damacaI karaigarI va AatIla ica~kama
yaaMcao smarNa Aaho. ASaa svagaI-ya dovaLap`I%yaqa- jyaaMnaI laaKao $pyao Kca- kolao %yaaMcyaa
)dyaat Kaolavar [-Svarp`oma AsaNaarca Asao vaaTlao.
p^irsacyaa f^SanaivaYayaI p^irsacyaa svaocCacaaraivaYayaI BaaogaivalaasaaivaYayaI
puYkL vaacalao haoto to tr gallaaogallaI dRYTao%p<aIsa yaotca haoto. prMtu hI dovaLo maa~
%yaa BaaogaivalaasaahUna AgadI inaraLI idsalaI. dovaLat pa}la Taktaca baahorcyaa
ASaaMtIcaa ivasar pDo laaokaMcyaa vat-NaukIt frk pDo. laaok AdbaInao vaagaU laagat.
gaaoMgaaT vagaOro yai%kMicat naahI. kumaarI marIyamacyaa maUtI-pUZo kaoNaI naa kaoNaI trI p`aqa-naa
krIt Asaayacaoca. ho sava- KUL navho prMtu )dyaacaI Baavanaa Aaho ASaI Cap %yaavaoLI
pDlaI va tI dRZ haot gaolaI Aaho. kumaairkocyaa maUtI-samaaor gauDGao TokUna p`aqa-naa krNaaro
]pasak saMgamarvarI dgaDacaI pUjaa krIt navhto tr %yaat vaastvya krNaayaa klpnaamaya
Sa@tIcaI pUjaa krIt haoto. %yaamauLo to [-Svaracaa maihmaa kmaI krIt navhto pNa
vaaZivatca haoto ASaa thocaa pirNaama maaJao manaavar Jaalyaacao malaa AajahI smarNa Aaho.
eifla Ta^varivaYayaI daona Sabd ilaihNao ja$r Aaho. eifla Ta^varcaa hllaI
kaya ]pyaaoga haotao to malaa maahIt naahI. p`dSa-na pahUna AalyaanaMtr p`dSa-naacaI vaNa-nao
kaoNaIhI vaacataoca. %yaat %yaacaI stutIhI eoklaI AaiNa inaMdahI eoklaI. inaMda
krNaayaaMmaQyao Aga`osar Ta^lsTa^ya haoto AsaohI smarNa Aaho. %yaaMnaI ilaihlao kI eifla
Ta^var ho maaNasaacyaa maUK-pNaacao icanh Aaho %yaacyaa &anaacaa pirNaama navho. Aaplyaa
laoKat %yaaMnaI daKivalao haoto kI duinayaot caalaNaayaa Anaok kOfaMmaQyao tMbaaKUcao vyasana
ek thonao savaa-t Kraba Aaho. jao kukma- krayacaI ihMmat da$ ip}na yaot naahI tI
ivaDI ip}na yaoto. da$ ipNaara maUK- banatao tr ivaDI ipNaayaacaI A@kla QauMd haoto
AaiNa %yaamauLo tao hvaot ikllao baaMQaU laagatao. eifla Ta^var Asalyaa vyasanaaMcaa pirNaama
Aaho Asao Aaplao mat Ta^lsTayanaI jaahIr kolao haoto.
eifla Ta^varmaQyao saaOMdyaa-cao naavahI naahI. p`dSa-naalaa %yaamauLo
yai%kMicathI SaaoBaa AalaI Asao mhNata yaoNaar naahI. ek navaI caIja Aaho maaozI vastU

76

Aa%makqaa

Aaho evaZyaasaazI tao pahayalaa hjaarao maaNasao caZlaI. ha Ta^var mhNajao p`dSa-naatIla
ek KoLNao haoto AaiNa jaaopya-Mt AapNa maaohalaa vaSa haotao taopya-Mt AapNahI baalakca
Aahao hI gaaoYT ha Ta^var caaMgalyaa thonao isaw krtao evaZaca %yaacaa ]pyaaoga Aaho Asao
vaaTlyaasa mhNaavao.

24. ba^irsTr tr Jaalaao -pNa puZo

jyaa kamaasaazI - ba^irsTr haoNyaasaazI - maI ivalaayatolaa gaolaao %yaacao maI kaya
kolao yaacao vaNa-na maI Aatapya-Mt thkUba kolao Aaho. Aata %yaasaMbaMQaI qaaoDobahUt
ilaihNyaacaI vaoL AalaI.
ba^irsTr vhavayaalaa daona gaaoYTIMcaI ja$r haotI. ek 'Tma-' BarNao mhNajao sa~o
saaMBaaLNao. vaYaa-caI caar sa~o. ASaa thonao baara BarayacaI. dusarI gaaoYT kayaVacaI
prIxaa doNao. sa~o BarNao yaacaa Aqa- 'jaovaNa jaovaNao' mhNajao dr ek sa~at saumaaro caaovaIsa
jaovaNao Asat %yaaMpOkI saha jaovaNao. jaovaNao jaovaayacao mhNajao Kallaoca paihjao Asaa kahI
inayama naahI pNa naomalaolyaa vaoLI hjar rahNao va jaovaNa puro haoNyaacaa vaoL hao[-pya-Mt basaUna
rahNao. saaQaarNapNao sava-jaNa KatpItca. jaovaNaat caaMgalaI caaMgalaI p@vaannao AsaayacaI
AaiNa ipNyaasaazI ]<ama gaNalaI jaaNaarI da$ AsaayacaI. %yaacao pOsao tr idlaoca
paihjaot. to ADIca to saaDotIna iSalaIMga Asat mhNajao daonatIna $pyaaMcaa Kca- Jaalaa.
itkDo hI ikMmat barIca Alp mhTlaI paihjao. karNa baahorcyaa BaaojanagaRhamaQyao ASaa
qaaTacao jaovaNa GaoNaayaalaa f@t da$caoca javaLjavaL ittko pOsao pDtIla. jaovaNyaacyaa
Kcaa-poxaahI da$ ipNaayaalaa da$caa Kca- AiQak yaotao hI gaaoYT Aamha ihMdvaaisayaaMnaa
-- AapNa 'sauQaarlaolao' nasaU tr -- AaScaya-kark vaaTola. malaa tr ivalaayatolaa
gaolyaavar ho pahUna maaoza Qa@ka basalaa. da$ ipNyaasaazI [t@yaa pOSaacaI KrabaI
krayalaa laaokaMcaI ihMmat kSaI haoto yaacao malaa gaUZ pDlao. maagaahUna samajaU laagalao p`qama
p`qama maI kahIca Kat nasao. malaa caalaNyaasaarKo toqao raoTI ]kDlaolao baTaTo AaiNa
kaobaI evaZoca Asao. sau$vaatIlaa %yaa vastU AavaDt nasat mhNaUna Kat nasao. maagaahUna
kovha trI %yaathI $caI laagaU laagalaI [tr pdaqa-hI imaLivaNyaacaI Sa@tI maaJyaamaQyao
AalaI haotI.
ivaVaqyaa-MsaazI eka thocao KaNao AaiNa baoMcaMrasaazI ivaVamaMidratIla
maaozo laaok inaraLo EaImaMtI jaovaNa ASaI vyavasqaa Asao. maaJyaabaraobar ek

ba^irsTr tr Jaalaao -- pNa puZo

77

parSaI ivaVaqaI- haoto. tohI AnnaaharI banalao haoto. AamhI ]BayataMnaI Annaaharacyaa
p`caaracyaa dRYTInao baoMcaraMcyaa KanyaamaQaUna AnnaahayaaMnaa caalatIla ASaa pdaqaa-McaI maagaNaI
kolaI. tI maagaNaI maMjaUr JaalaI. %yaamauLo Aamhalaa baoMcaraMcyaa Tobalaava$na fLfLavaL va
jaada Baajyaa imaLU laagalyaa.
da$ tr malaa caalat nasaoca. caaOGaaMnaa imaLUna da$cyaa daona baaTlyaa imaLt
%yaamauLo maaJaI maagaNaI Anaok caaOkDyaaMkDUna haot Asao. maI da$ Pyaalaao naahI mhNajao
baakIcyaa itGaaMnaaca daona baaTlyaa ']Dvaavayaalaa' imaLt naa iSavaaya yaa sa~amaQyao ek
mahara~ gaM`^MD naa[T haot Asao. %yaa idvaSaI 'paoT-' va 'SaorI' KorIja Sa^mpona da$hI
imaLt Asao. Sa^mponacaI lajjat kahI AaOrca maanalaI jaato. %yaamauLo yaa ra~I maaJaI
ikMmat ivaSaoYaca vaaZo. AaiNa %yaa ra~I hjar rahNyaaba_la malaa Aaga`hhI haot Asao.
yaa KaNyaaipNyaapasaUna ba^irsTrlaa kaya laaBa haotao to malaa %yaa vaoLI samajalao
naahI kI %yaanaMtrhI samajalaolao naahI. ek kaL Asaa haota Kra kI tovha yaa
jaovaNaaMnaa qaaoDoca ivaVaqaI- Asat AaiNa %yaaMcyaamaQyao va baoMcaraMmaQyao baaolaNaocaalaNao hao[- va
BaaYaNaohI haot. %yaatUna to vyavahar&ana imaLvaU Sakt baravaa[-T pNa ek p`karcaa
iSaYTacaar iSakt AaiNa BaaYaNa krNyaacaI Sa@tI vaaZvaIt. maaJyaavaoLI tr ho savaASa@ya haoto. baoMcar dUr AspRSyaasaarKo basat Asat. yaa jaunyaa irvaajaamaQyao maagaahUna
kahI Aqa- raihlaa naahI. trIhI tao p`acaInatap`omaI - iQamyaa [MglaMDmaQyao rahUna gaolaa.
kayaVacaa AByaasa saaopa haota. ba^irsTraMnaa ivanaaodanao 'iDnar BaaojanaBaa}
ba^irsTr' ca mhNat. savaa-naa samajat haoto kI prIxaocaI ikMmat ittkIca.maaJyaavaoLI daona
prIxaa hao%yaa raomana laa^ va [MglaMDcaa kayada. daona hP%yaaMnaI Vavayaacyaa yaa prIxaaMcaI
pustko naomalaolaI haotI. prMtu tI @vaicatca kaoNaI vaacaIt. raomana la^asaazI CaoTI iTpNao
ilaihlaolaI Asat tI pMQara idvasaaMt vaacaUna pasa haoNaaro maI paihlao Aahot. [MglaMDcyaa
kayaVacaohI toca. %yaacyaa iTpNaaMcaIhI pustko haotI tI daonatIna maihnyaaMt vaacaUna
TakNaaro ivaVaqaI-hI maI paihlao. p`Sna saaopo prIxak ]dar. raomana laa^cyaa prIxaot 95
to 99 T@ko ]maodvaar pasa haot AaiNa SaovaTcyaa prIxaot 75 T@ko ikMvaa %yaahUna
jaast mhNajao naapasa haoNyaacaI BaItI farca qaaoDI. iSavaaya prIxaa vaYaa-tUna ekdaca
naahI tr caarda vhayacaI. [t@yaa saaoyaIcaI prIxaa kaoNaalaahI jaD vaaTNao Sa@yaca
naahI.

78

Aa%makqaa

pNa maI itlaa kzINa k$na GaotlaI. malaa vaaTlao kI maI maUL pustko vaacaUna
kaZlaI paihjaot. na vaacaNao mhNajao fsavaNaUk haoya Asao malaa vaaTlao. %yaamauLo maI maUL
pustko KrodI k$na KUp Kcaa-t Aalaao. raomana laa^ la^iTnamaQaUna vaacaUna kaZNyaacaa
inaScaya kolaa. ivalaayatotIla ma^iT/@yaulaoSanasaazI maI la^iTna iSaklaao haotao. %yaacaa yaa
kamaI ]pyaaoga Jaalaa. ho vaacaUna fukT gaolao naahI. dixaNa Aaif`kot raomana Dca laa^
p`maaNaBaUt maanalaa jaatao. tao samajaUna GaoNyaacyaa kamaI jaisTinayanacao vaacana malaa far
]pyaaogaI pDlao.
[MglaMDcyaa kayaVacao vaacana caaMgalaI maohnat Gao}na maI na} maihnyaat puro k$
Saklaao. karNa kI ba`umacao 'ka^mana laa^' cao baDo pNa saursa pustk vaacaNyaat iktI trI
vaoL gaolaa. snaolacyaa '[i@vaTI' maQyao gaaoDI vaaTlaI pNa samajata samajata naakI na}
Aalao. vha[T va TyaUDrcyaa mau#ya maukdmyaMaMpOkI jao naomalaolao haoto to vaacaNyaacaI malaa maaOja
vaaTlaI va to vaacaNyaapasaUna &anahI imaLalao. ivailayamsa\ AaiNa eDvaD-sa\cao sqaavar
imaLktIvarIla pustk AaiNa gauDIpcao jaMgama imaLktIvarIla pustk maI rsapUva-k vaacaU
Saklaao. ivailayamsa\cao pustk tr malaa kadMbarI[tko manaaorMjak vaaTlao. to vaacatanaa
kMTaLa vaaTlaaca naahI. kayaVacyaa pustkaMpOkI itt@yaaca AavaDInao Asao ihMdusqaanaat
AalyaanaMtr maI maonacao 'ihMdU laa^' ho pustk vaacaU Saklaao pNa ihMdusqaanacyaa kayaVacaa
]llaoK yaoqao krIt naahI.
prIxaa pasa kolaI. 1891 saalaI jaUnacyaa 10 tarKolaa malaa ba^irsTrcaa
iktaba imaLalaa. 11 tarKolaa [MglaMDcyaa hayakaoTa-t ADIca iSalaIMga Ba$na maaJao naava
naaoMdivalao. 12 jaUnalaa ihMdusqaanalaa prt yaoNyaasaazI inaGaalaao.
pNa maaJyaa inaraSaolaa va BaItIlaa saImaa navhtI. kayado vaacalao Kro pNa
vaiklaI krta yao[-la Asao malaa kaMhI ek yao} laagalaolao naahI Asao vaaTo.
yaa maaJyaa manaaovyaqaocyaa vaNa-naasaazI svatM~ p`krNa paihjao.

79

Aa%makqaa

pNa maI itlaa kzINa k$na GaotlaI. malaa vaaTlao kI maI maUL pustko vaacaUna
kaZlaI paihjaot. na vaacaNao mhNajao fsavaNaUk haoya Asao malaa vaaTlao. %yaamauLo maI maUL
pustko KrodI k$na KUp Kcaa-t Aalaao. raomana laa^ la^iTnamaQaUna vaacaUna kaZNyaacaa
inaScaya kolaa. ivalaayatotIla ma^iT/@yaulaoSanasaazI maI la^iTna iSaklaao haotao. %yaacaa yaa
kamaI ]pyaaoga Jaalaa. ho vaacaUna fukT gaolao naahI. dixaNa Aaif`kot raomana Dca laa^
p`maaNaBaUt maanalaa jaatao. tao samajaUna GaoNyaacyaa kamaI jaisTinayanacao vaacana malaa far
]pyaaogaI pDlao.
[MglaMDcyaa kayaVacao vaacana caaMgalaI maohnat Gao}na maI na} maihnyaat puro k$
Saklaao. karNa kI ba`umacao 'ka^mana laa^' cao baDo pNa saursa pustk vaacaNyaat iktI trI
vaoL gaolaa. snaolacyaa '[i@vaTI' maQyao gaaoDI vaaTlaI pNa samajata samajata naakI na}
Aalao. vha[T va TyaUDrcyaa mau#ya maukdmyaMaMpOkI jao naomalaolao haoto to vaacaNyaacaI malaa maaOja
vaaTlaI va to vaacaNyaapasaUna &anahI imaLalao. ivailayamsa\ AaiNa eDvaD-sa\cao sqaavar
imaLktIvarIla pustk AaiNa gauDIpcao jaMgama imaLktIvarIla pustk maI rsapUva-k vaacaU
Saklaao. ivailayamsa\cao pustk tr malaa kadMbarI[tko manaaorMjak vaaTlao. to vaacatanaa
kMTaLa vaaTlaaca naahI. kayaVacyaa pustkaMpOkI itt@yaaca AavaDInao Asao ihMdusqaanaat
AalyaanaMtr maI maonacao 'ihMdU laa^' ho pustk vaacaU Saklaao pNa ihMdusqaanacyaa kayaVacaa
]llaoK yaoqao krIt naahI.
prIxaa pasa kolaI. 1891 saalaI jaUnacyaa 10 tarKolaa malaa ba^irsTrcaa
iktaba imaLalaa. 11 tarKolaa [MglaMDcyaa hayakaoTa-t ADIca iSalaIMga Ba$na maaJao naava
naaoMdivalao. 12 jaUnalaa ihMdusqaanalaa prt yaoNyaasaazI inaGaalaao.
pNa maaJyaa inaraSaolaa va BaItIlaa saImaa navhtI. kayado vaacalao Kro pNa
vaiklaI krta yao[-la Asao malaa kaMhI ek yao} laagalaolao naahI Asao vaaTo.
yaa maaJyaa manaaovyaqaocyaa vaNa-naasaazI svatM~ p`krNa paihjao.

80

Aa%makqaa

Asaola AaiNa kahI sallaa vagaOro paihjao Asaola tr ja$r yao}na BaoTt jaa." prMtu maI
%yaaMnaa kQaI tsadI idlaI navhtI. ivaSaoYa ADcaNaIKorIja %yaaMcaa vaoL GaoNao malaa pap
vaaTlao. %yaamauLo %yaa ima~acaa sallaa maanya k$na dadaBaa[-MpuZo maaJaI ADcaNa maaMDNyaacaa
malaa QaIr Jaalaa naahI.
%yaaca ka dusayaa kaoNyaa ima~anao malaa ima. oDirk ipnkTnaa BaoTNyaacaI
saUcanaa kolaI. ima. ipnkT ka^Javao-iTvh pxaacao haoto. prMtu ihMdI laaokaMba_lacao %yaaMcao p`oma
inama-L AaiNa ina:svaaqaI- haoto. puYkL ivaVaqaI- %yaaMcaa sallaa Gaot. %yaava$na %yaaMnaa p~
ilahUna maI BaoTNyaasaazI vaoL maaigatlaa. %yaaMnaI vaoL idlaa. BaoTlaao. hI BaoT kQaIhI
maaJyaa smarNaatUna gaolaolaI naahI. ima~ap`maaNao to malaa BaoTlao. maaJaI inaraSaa tr %yaaMnaI
hsaNyaavaarI naolaI. "tulaa Asao ka vaaTto kI p`%yaokanao ifraojaSaa Jaaloa paihjao
ifraojaSaa ikMvaa bad\$_Ina ekdaoGaoca haoNaar. tU Ka~I baaLga kI saamaanya vakIla
vhayalaa ifraojaSaa ikMvaa bad\$i_na haoNyaacaI ja$r naahI. saamaanya p`amaaiNakpNaa AaiNa
saamaanya dxata evaZyaanao manauYya vaiklaIcaa QaMda KuSaala caalavaU Sakola. sava-ca
davyaaMmaQyao kahI GaaoTaLa Asatao Asao naahI. baro tuJao saamaanya vaacana iktIsao Aaho"
maI jaovha maaJyaa vaacanaaivaYayaI saaMigatlao tovha to kahIsao inaraSa Jaalaolao
idsalao. prMtu tI inaraSaa xaiNak haotI. lagaoca puna: %yaaMcyaa caohyaavar hasyaCTa AalaI
va to mhNaalao
"tuJaI ADcaNa maI Aata samajalaao. tuJao saamaanya vaacana far kmaI Aaho.
tulaa duinayaocao &ana naahI. vaiklaacao %yaaKorIja caalaayacao naahI. tU tr ihMdusqaanacaa
[ithasahI vaacalaolaa naahIsa. vaiklaalaa manauYyasvaBaavaacaI parK AsalaI paihjao. %yaalaa
caohyaava$na maaNasaacao AMt:krNa AaoLKta Aalao paihjao. iSavaaya p`%yaok ihMdusqaanaI
[samaalaa ihMdusqaanacyaa [ithasaacao &ana tr ja$r paihjao. yaacaa vaiklaISaI saMbaMQa naahI
pNa ho &ana tulaa Asalao paihjao. tU ko AaiNa ma^laosaonacao 1857 cyaa baMDacao pustkhI
vaacalaolao idsat naahI. tovaZo tr lagaoca vaacaUna Tak AaiNa yaa daona pustkaMcaI naavao dotao
tI maaNasaacyaa parKIsaazI vaacaUna kaZ." Asao mhNaUna la^vaoTr AaiNa Saomalapoinakcyaa
mauKsaamauid`kivaVo ifiJaAa^gnaa^maIvarIla pustkaMcaI naavao ilahUna idlaI.
maI yaa qaaor ima~acao far AaBaar maanalao. %yaaMcyaa samaagamaat
Asatanaa trI maaJaI BaItI xaNamaa~ pLalaI pNa baahor pDtaca maaJaI
GaabargauMDI puna: sau$ JaalaI. 'caohyaava$na maaNasaalaa AaoLKayacaa' hoo vaa@ya GaaokIt

maaJaI ifkIr

81

AaiNa %yaa daona pustkaMcaa ivacaar krIt maI GarI paocalaao. dusayaaca idvaSaI la^vaoTrcao
pustk ivakt Gaotlao. Saomalapoinakcao %yaa dukanaat navhto la^vaoTrcao pustk vaacalao prMtu
to snaolacyaa pustkahUnahI kzINa vaaTlao vaacatanaa gaaoDIhI mhNaNyaasaarKI vaaTlaI naahI.
Sao@saipyarcyaa caohyaacaa AByaasa kolaa pNa laMDnacyaa rs%yaava$na ifrNaayaa
Sao@saipyaraMnaa AaoLKNyaacaI Sa@tI AalaI naahI.
la^vaoTrmaQaUna malaa &ana Asao imaLalao naahI. ima ipnkTcyaa sallyaacaa p`%yaxa
]pyaaoga malaa qaaoDaca Jaalaa prMtu %yaaMcyaa snaohacaa ]pyaaoga far Jaalaa. %yaaMcaa
hasyamauK ]dar caohra smarNaat iKLUna raihlaa. %yaaMcyaa saaMgaNyaavar Eawa zoivalaI kI
vaiklaI krNyaasaazI ifraojaSaa maohtacaI bauiwma<aa smarNaSa@tI vagaOroMcaI AavaSyakta
naahI. p`amaaiNakpNaa AaiNa kLkL evaZyaanao kama Baagaola. yaa daohaoMcao BaaMDvala
maaJyaapaSaI BarpUr p`maaNaat haoto %yaamauLo Aatlyaa Aat qaaoDI AaSaa vaaTU laagalaI.
ko AaiNa ma^laosanacao pustk malaa ivalaayatot vaacaayalaa imaLalaoca naahI. pNa
to vaacaNyaacaI pihlaI saMQaI GaoNyaacaa ivacaar haota. tI [cCa dixaNa Aaikot purI
JaalaI. ASaa thonao inaraSaomaQyao ikMicatsao AaSaocao imaEaNa Jaalaolao Aaho. paya kaptca
Aahot ASaa isqatIt maI 'Aasaama' baaoTItUna mauMba[- baMdrI ]trlaao. baMdramaQyao samaud`
KvaLlaolaa haota. laa^McamaQaUna ]travao laagalao.

KMD 2 ra

1. rayacaMdBaa[SaovaTlyaa p`krNaat maI ilaihlao kI mauMba[- baMdrI samaud` KvaLlaolaa haota.

jaUnajaulaO maihnyaaMt ihMdI mahasaagaracyaa baabatIt hI gaaoYT naohmaIcaIca Aaho. eDnapasaUna
samaud`alaa tufana haoto. savaa-Mnaa baaoT laagalaI. maIca ekTa majaa krIt haotao. tufana
pahNyaasaazI Dokvar jaa}na ]Baa rahat Asao. iBajaUnahI jaat Asao. sakaLcyaa
KaNyaacyaa vaoLI ]ta$MpOkI AamhI ek daoGaoca AsaU. Aamhalaa AaoTcaI laapSaI iptanaa
baSaI maaMDIt Ga+ Qa$na zovaavaI laagao naahI tr laapSaIca maaMDIvar saaMDola ASaI isqatI
haotI.
ho baahorcao vaadL maaJyaa dRYTInao AatIla vaadLacaoca baa*ya p`itibaMba haoto.
pNa baahor vaadL AsaUnahI jyaap`maaNao maI SaaMt rahU Saklaao %yaacap`maaNao AaMtirk
vaadLaivaYayaIhI mhNata yao[-la Asao vaaTto. &atIcaa p`Sna tr haotaca. QaMVacyaa
ifikrIba_la pUvaI- ilaihlaoca Aaho. iSavaaya maI pDlaao sauQaark tovha ik%yaok sauQaarNaa
manaat yaaojaUna zoivalyaa hao%yaa %yaaMcaIhI kaLjaI haotI. kaLjaIcaI AaNaKI karNao
klpnaa nasataca ]%pnna JaalaI.
Aa[-laa BaoTNyaacaI malaa ]%kMza laagalaI haotI. AamhI gaaodIt paocalaao tao
toqao maaJao vaDIla baMQaU hjarca haoto. %yaaMnaI Da^. maohta va %yaaMcao vaDIla baMQaU yaaMcaI
AaoLK k$na GaotlaI haotI. Da^. maohtaMcaa AaplyaakDoca ]trayalaa naoNyaacaa Aaga`h
haota. %yaap`maaNao malaa itkDoca Gao}na gaolao. ASaa thonao ivalaayatot jaDlaolaa saMbaMQa
ihMdusqaanaathI kayama raihlaa AiQak dRZ Jaalaa AaiNa ]BayataMcyaa kuTUMbaamaQyaohI
psarlaa.
maatuEaIcyaa inaQanaacaI malaa vaata-hI navhtI. GarI paocalyaanaMtr malaa tI
maaihtI doNyaat AalaI AaiNa snaana GaalaNyaat Aalao. malaa hI baatmaI
ivalaayatothI paocaU SaklaI AsatI prMtu itcyaapasaUna malaa laagaNaara Qa@ka kmaI
82

rayacaMdBaa[-

83

krNyaacyaa [raVanao maI mauMba[-sa paocaopya-Mt malaa baatmaI laagaU na doNyaacaa vaDIla baMQaUMnaI
inaScaya kolaa haota.
maaJyaa du:Kavar maI pDdaca GaalaU [icCtao. vaiDlaaMcyaa maR%yaunao paocalaa
%yaahUnahI malaa hI baatmaI eokUna farca maaoza AaGaat paocalaa. maaJyaa manaatIla puYkL
AakaMxaa KUMTlyaa. trIhI malaa Aazvato kI maI hI maR%yaUcaI baatmaI eokUna Aao@saabaao@SaI
rDlaao naahI. maI maaJao AEauhI bahutaMSaI Aava$ Saklaao AaiNa jaNaU kaya maatocaa maR%yaU
GaDlaolaaca naahI ASaa thonao raojacao vyavahar sau$ kolao.
Da^@Tr maohtaMnaI Aaplyaa GarI ik%yaok AaoLKI k$na idlyaa %yaaMpOkI
ekIsaMbaMQaI ]llaoK kolyaaKorIja caalaNaar naahI. %yaaMcao baMQaU rovaaSaMkr jagajaIvana yaaMcyaa
baraobar janmaacaa ?NaanaubaMQa jamalaa pNa malaa saaMgaayacao Aaho to kvaI rayacaMd Aqavaa
rajacaMd` yaaMcyaasaMbaMQaI. Da^@TraMcyaa vaDIla baMQaUMcao to jaava[- haoto AaiNa rovaaSaMkr
jagajaIvanacyaa poZIcao BaagaIdar va savaa-Qaar haoto. %yaavaoLI %yaaMcao vaya pMcavaIsa vaYaa-Mvar
navhto trIhI to caairHyavaana AaiNa &anaI Aahot ho pihlyaaca BaoTImaQyao maaJyaa laxaat
Aalao. %yaaMnaa laaok SatavaQaanaI samajat. SatavaQaanaacao maasalao pahNyaasa Da^. maohtaMnaI
malaa saucaivalao. maI maaJyaa BaaYaa&anaacaa saaza irkamaa kolaa AaiNa kvaIMnaI maI saaMigatlaolao
Sabd jyaa maanao saaMigatlao haoto %yaa maanaoca baaolaUna daKivalao yaa Sa@tIba_la malaa hovaa
vaaTlaa prMtu tovaZyaava$na maI %yaaMcyaa BajanaI laagalaao naahI. maaJao mana hrNa krNaayaa
gaaoYTIcaI maaihtI malaa maagaahUna JaalaI. tI gaaoYT mhNajao %yaaMcao ivastRt Saas~&ana Sauw
caairHya AaiNa Aa%madSa-na krNyaacaI %yaaMcaI tIva` ]%kMza. Aa%madSa-naasaazIca to Aaplao
jaIvana vyatIt krIt haoto Asao puZo malaa idsaUna Aalao.
hsataM rmataM p`gaT hir doKuM ro
1
2
maa$M jaIvyauM safL tva laoKUM ro
3
mau@tanaMdnaao naaqa ibaharI ro
4
AaoGaa jaIvanadaorI AmaarI ro
ho mau@tanaMdacao vacana %yaaMcyaa taoMDI tr Asaoca pNa to %yaaMcyaa )dyaavarhI
kaorlaolao haoto.
---------------------------------1. maaJao jaIvana 2. tovha 3. [-Svarvaacak naama 4. AamacaI

84

Aa%makqaa

svat: hjaarao $pyaaMcyaa rkmaocaa vyaapar krIt ihyaamaao%yaaMcaI parK

krIt vyaaparatlaI kaoDI saaoDvaIt pNa ha %yaaMcaa mau#ya ivaYaya navhta. %yaaMcaa
ivaYaya%yaaMcaa pu$Yaaqa- Aa%maAaoLKhirdSa-na haca haota. %yaaMcyaa poZIvar [tr kaoNa%yaa
vastU AsatIla ikMvaa nasatIlahI pNa eKado Qaaima-k pustk AaiNa raojainaSaI hI
AsaayacaIca. vyaaparacaI baaolaNaI purI JaalaI kI Qama-ga`Mqa ]GaDIt ikMvaa raojainaSaI
Aqavaa iTpNavahI ]GaDIt . %yaaMcyaa laoKaMcaa jaao saMga`h p`isaw Jaalaa Aaho %yaatIla
bahutok Baaga yaa iTpNavahIva$naca Gaotlaolaa Aaho. jaao manauYya laaKao $pyaaMcyaa saaOVaMcyaa
gaaoYTI baaolaUna Jaalyaavar lagaoca Aa%ma&anacyaa gaUZ gaaoYTI ilahayalaa basatao tao jaatIcaa
vyaaparI navho tr Sauw &anaI haoya. %yaaMcyaa baabatIt ASaa thocaa AnauBava malaa ekca
vaoLa navho pNa Anaok vaoLa Aalaa. malaa %yaaMcaI vaR<aI ivacailat JaalaolaI kQaIhI
AaZLlaI naahI. maaJyaa%yaaMcyaa saMbaMQaat %yaaMcyaa fayaVacaI kahI baaba navhtI. maI
%yaaMcyaa AtI inakT saMbaMQaat raihlaao. %yaavaoLI maI BaukokMgaala ba^irsTr haotao. maI kQaI
%yaaMcyaa dukanaavar gaolaao tr maaJyaapaSaI Qaaima-k gaaoYTIKorIja to [tr kaoNatIca gaaoYT
baaolat nasat. %yaavaoLI jarI maaJyaa AayauYyaatIla Qyaoya na@kI Jaalao navhto ikMvaa
saamaanyapNao Qaaima-k cacao-ba_la malaa AavaD vaaTt haotI AsaohI mhNata yaoNaar naahI trI
pNa rayacaMdBaa[-Mcyaa Qaaima-k cacao-ba_la malaa far AavaD vaaTo. %yaanaMtr Anaok Qamaa-caayaaMSaI maaJaI gaaz pDlaI Aaho. p`%yaok Qamaa-cyaa Aacaayaa-Mnaa BaoTNyaacaa maI p`ya%na kolaolaa
Aaho prMtu maaJyaavar rayacaMdBaa[-naI jaI Cap paDlaolaI Aaho tI dusayaa kaoNaIhI
paDlaolaI naahI. %yaaMcaI ik%yaok vacanao maaJyaa )dyaalaa jaa}na iBaDt. %yaaMcyaa
bauwIba_la malaa Aadr vaaTo %yaaMcyaa p`amaaiNakpNaaba_lahI ittkaca vaaTo. AaiNa
%yaava$na malaa Ka~I haotI kI to malaa [radapUva-k AaDvaaTonao naoNaar naahIt va manaat
Asaola toca baaolatIla. %yaamauLo maaJyaa AaQyaai%mak ADcaNaIcyaa p`saMgaI maI %yaaMcaa AaEaya
Gaot Asao.
rayacaMdBaa[-Mba_la malaa [tka Aadr vaaTt AsatanaahI %yaaMnaa maaJao Qama-gau$
yaa naa%yaanao Aaplyaa )dyaat maI sqaana do} Saklaao naahI. gau$caa maaJaa SaaoQa AjaUnahI
caalaUca Aaho.
ihMdU Qamaa-nao gau$pdalaa jao mah<va idlao Aaho to malaa sava-svaI maanya Aaho.
gau$iSavaaya &ana ASa@ya Aaho ho vaa@ya bahutaMSaI Kro Aaho. AxarAaoLK k$na
doNaara iSaxak AQa-kccaa Asalaa trI kama caalaU Sakola prMtu Aa%madSa-na

saMsaarp`vaoSa

85

k$na dotao mhNaNaara ApUNa- AsaUna caalaNaar naahI. gau$caI pdvaI saMpUNa- &anyaalaaca dota
yao[-la. gau$cyaa SaaoQaamaQyaoca %yaacao fLhI raihlaolao Aaho. karNa kI iSaYyaalaa
svat:cyaa laayakInau$p gau$ BaoTtao. tSaI yaaogyata p`aPt krNyaasaazIca sava- Sa@tIinaSaI
JaTNyaacaa p`%yaok saaQakalaa AiQakar Aaho saaQak yaacaa Aqa-ca tao. %yaa p`ya%naacao
fL [-SvaraQaIna Aaho.
mhNaUna jarI maI rayacaMdBaa[-Mnaa Aaplyaa )dyaacao svaamaI banavaU Saklaao naahI
trIhI %yaaMcaa AaEaya malaa vaoLaovaoLI ksaa imaLt gaolaa to Aaplyaalaa yaapuZo idsaolaca.
yaoqao evaZo saaMgaNao puro Aaho kI maaJyaa jaIvanaavar gaaZ pirNaama krNaaro AaQauinak pu$Ya
tIna Aahot. rayacaMdBaa[-MnaI Aaplyaa p`%yaxa samaagamaanao Ta^lsTa^yanao 'vaOkuMz tuJyaa )dyaat
Aaho' (The Kingdom of God Is Within You) naavaacyaa pustkanao
AaiNa risknanao 'savaao-dya' (Unto This Last) naavaacyaa pustkanao malaa maugQa kolao
Aaho. prMtu *yaa p`saMgaacao vaNa-na %yaa %yaa sqaLI yao[-la.

2. saMsaarp`vaoSa
vaDIla baMQaUMnaI tr maaJyaa BarvaSaavar iktI trI manaaorajyao rcalaI haotI.
%yaaMnaa pOSaacaa kItI-caa AaiNa huVacaa laaoBa iktI trI haota. %yaaMcao )dya baadSaahI
haoto. %yaaMcyaa ]darpNaacao ]QaLp+ImaQyao pya-vasaana haot Asao. %yaamauLo tsaoca %yaaMcyaa
BaaoLopNaamauLo %yaaMnaa maO~I jamaivaNyaasa vaoL laagat nasao. yaa ima~vagaa-maaf-t to maaJyaasaazI
davao imaLvaUna AaNaNaar haoto. maI KUp pOsao kmaivaNaar Asao %yaaMnaI zrvaUnaca Taklao haoto
AaiNa %yaacyaa AaQaaravar Garcyaa Kcaa-cao p`maaNa vaaZvaUna zovalao haoto. maaJyaasaazI
vaiklaIcao xao~ tyaar krNyaacyaa kamaIhI %yaaMnaI AaplyaakDUna baakI zoivalaI navhtI.
&atIcaa JagaDa tyaarca haota. daona pxa pDlao haoto. eka pxaanao malaa
lagaoca jaatIt Gaotlao dusara pxa na GaoNyaaba_la Ba@kma raihlaa. malaa jaatIt GaoNaayaa
pxaacao samaaQaana krNyaasaazI vaDIla baMQaU rajakaoTlaa jaaNyaapUvaI- malaa naaiSaklaa Gao}na
gaolao. toqao gaMgaasnaana krivalao AaiNa rajakaoTlaa paocataca &aitBaaojana Gaatlao.
malaa ho kahIca AavaDlao naahI. vaDIla baMQaUMnaa maaJyaaba_la KUp p`oma vaaTt
Asao. maaJaI %yaaMcyaaba_lacaI AadrbauwIhI ittkIca ]%kT haotI ASaI maaJaI

86

Aa%makqaa

Ka~I Aaho mhNaUna %yaaMcaI [cCa Aa&a$p samajaUna maI yaM~ap`maaNao DaoLo imaTUna %yaaMcyaa
[cCop`maaNao krIt gaolaao,. evaZyaanao jaatIcao samaaQaana Jaalao.
Jyaa pxaanao malaa vaaLIt Taklao haoto %yaat p`vaoSa imaLivaNyaacaa maI kQaI
p`ya%nahI kolaa naahI. %yaacap`maaNao jaatIcyaa kaoNaahI SaozjaIivaYayaI maaJyaa manaat lavamaa~
aoQahI Aalaa naahI. maaJyaakDo itrskaryau@t dRYTInao pahNaaro %yaaMmaQyao kahIjaNa haoto.
%yaaMcyaaSaIhI maI nama`Baavaanao vaagat Asao. &atIcyaa baihYkaracyaa zravaalaa saMpUNa-pNao maana
dot Asao. maaJyaa saasaUsaasayaakDo ikMvaa baihNaIkDo paNaIhI pIt nasao. tI malaa gauPt
rItInao Kayalaa Pyaayalaa Vayalaa tyaar Asat pNa jaI gaaoYT ]GaDpNao krta yaot naahI
tI lapUna CpUna krNao maaJyaa manaalaaca maanya hao[-naa.
maaJyaa yaa vat-naacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI &atIkDUna kQaI ksalaahI
]psaga- Jaalyaacao malaa smart naahI. evaZoca navho pNa &atIcyaa eka BaagaakDUna
AjaUnahI maI kayadoSaIr dRYTyaa baihYkRtca Aaho trI %yaaMcyaakDUnahI malaa Aadr va
]darta AnauBavavayaasa imaLalaI Aahot. %yaaMnaI malaa maaJyaa kayaa-maQyao madthI kolaI
Aaho AaiNa &atIcyaa dRYTInao kahI kravao ASaI maaJyaapasaUna %yaaMnaI ApoxaahI zovalaolaI
naahI. maaJaI samajaUt Aaho kI ha maQaur pirNaama Ap`itkaramauLoca GaDUna Aalaa. &atIt
saamaIla haoNyaacaa maI p`ya%na kolaa Asata AaNaKI tDa paaDNyaacaa p`ya%na kolaa Asata
&aitbaMQaUMnaa ~asa idlaa Asata tr to Ka~Inao maaJyaaiva$w ]zlao Asato AaiNa maI
ivalaayatohUna yaotaca tTsqa va AilaPt rahNyaaeovajaI laTpTI krNyaat caUr hao}na
Asa%yaacaa purskta- banalaao Asatao.
p%naIbaraobarcaa maaJaa saMbaMQa AjaUnahI maaJaI [cCa haotI tsaa banalaa naahI.
maaJaa ma%sarI svaBaava maI ivalaayatothI zovaUna yao} Saklaao naahI. hrek baabatIt maaJaI
QausafUsa AaiNa saMSayaI vaR<aI caalaU AsaayacaI %yaamauLo maaJyaa manaacyaa [cCa malaa par
paDta Aalyaa naahIt. p%naIlaa Axar&ana Asalaoca paihjao AaiNa maIca to do[-na Asaa
ivacaar kolaa haota. prMtu maaJyaa ivaYayaasa@tIpuZo to kama baajaUlaaca pDlao AaiNa maI
maaJyaa kmakuvatpNaacaa raga maI p%naIvar kaZlaa. ek p`saMga tr Asaa Aalaa kI maI
itlaa maahorI laavaUna idlaI AaiNa KUpSaI pIDa idlyaanaMtr puna: ek~ rahU doNyaacao kbaUla
kolao. yaat maaJaIca kovaL naadanaigarI haotI ho maagaUna maaJyaa laxaat Aalao.

saMsaarp`vaoSa

87

maulaaMnaa laavaayacyaa vaLNaasaMbaMQaIhI malaa sauQaarNaa kravayaacyaa hao%yaa. vaDIla

baMQaUMnaa maulagao haoto AaiNa maIhI ek lahanagaa maulagaa zovaUna gaolaao tao Aata caar vaYaa-caa
vhayalaa Aalaa haota. yaa maulaaMkDUna vyaayaama krvaayacaa %yaaMnaa majabaUt banavaayacaI AaiNa
Aaplyaa sahvaasaat zovaayacaI Asaa ivacaar haota. baMQaUMcaIhI yaa kamaI sahanaUBaUtI haotI.
kahI AMSaI maI yaa baabatIt saflata imaLvaU Saklaao. maulaaMcaa sahvaasa malaa far AavaDo
AaiNa %yaaMcyaabaraobar ivanaaod krNyaacaI savaya AVappya-Mt kayama Aaho. tovhapasaUnaca
malaa vaaTt Aalao Aaho kI lahana maulaaMcaa yaaogya iSaxak haoNyaajaaogao maI kama k$
Sakona.
KaNyaaipNyaacyaa baabatIt sauQaarNaa krNao tr AavaSyakca haoto. Garat
cahaka^fInao jaagaa pTkavalaI haotI. baMQaUMnaa vaaTlao kI Baa} ivalaayatohUna yaoNaar
%yaapUvaI- ivalaayatcao qaaoDo trI vaatavarNa GarI tyaar k$na zovalao paihjao. %yaamauLo icanaI
maatIcaI BaaMDI caha vagaOro jyaa vastU Aamacyaa GarI pUvaI- Asalyaaca trI AaOYaQaasaazI
ikMvaa kaoNaI tsaaca pahuNaa Aalaa tr %yaacyaasaazI vaaprlyaa jaat Asat %yaa Aata
sara-sa savaa-MsaazI p`caarat Aalyaa. yaa Agaaodrcyaaca vaatavarNaat AaNaKI maI Aaplyaa
'sauQaarNaa' Gao}na Aalaao. AaoTcyaa kNakocaI laapSaI daKla JaalaI cahaka^fIeovajaI
kaokao pNa. 'eovajaI' ho naavaapurtoca. cahaka^fIcyaa jaaoDIlaa AaNaKI kaokao Aalaa.
baUTpayamaaojyaaMnaI vasaaht kolaIca haotI. maI kaoTpaTlaaoNaIna Gar punaIt kolao
ASaa p`karo Kca- vaaZt caalalaa. navao navao p`kar sau$ Jaalao. GarI paMZra
h<aI baaMQalaa pNa Kca- kaozUna AaNaayacaa rajakaoTlaa lagaoca QaMda sau$ kolaa tr hsao
maa~ vhayacao. rajakaoTat pasa Jaalaolyaa vaiklaaMiva$w ]Bao rahNyaapurto maaJyaajavaL
&ana naahI AaiNa fI maa~ %yaaMcyaa dsapT paihjao malaa vakIla naomaayalaa Asaa kaoNata
vaoDa ASaIla tyaar haoNaar ikMvaa eKada Asaa vaoDpa inaGaalaa mhNaUna maIhI kaya maaJyaa
A&anaat AaNaKI p`aOZIcaI va fsavaoigarIcaI Bar GaalaUna maaJyaa maaqyaavarIla jagaacyaa
kjaa-caa baaojaa vaaZvaavaa
ima~maMDLIMcaa Asaa sallaa pDlaa kI maI qaaoDo idvasa mauMba[-laa jaa}na
hayakaoTa-caa AnauBava Gyaavaa va ihMdusqaanacyaa kayaVacaa AByaasa kravaa.
vaiklaIcao kama kaya imaLola to imaLivaNyaacyaa KTpTIt rahayacaoca.
maI mauMba[-laa jaayalaa inaGaalaao. ibahaD qaaTlao. AacaarI zovalaa. maaJaI
vaiklaIt gatI caalat haotI ittptca %yaa AacaayaacaI svayaMpakat caalat
haotI. ba`amhNa haota. maI %yaalaa naaokracyaa naa%yaanao zovalaaca navhta. ha

88

Aa%makqaa

ba`amhNa snaana krayacaa pNa pMcaa Qauvaayacaa naahI. pMcaa maLkT jaanavao maLlaolao
Saas~aByaasaacao naavahI naahI. jaast caaMgalaa AacaarI AaNaayacaa kaozUna
"ksao kaya rivaSaMkr%yaacao naava rivaSaMkr haoto. svayaMpak krta yaot
naahI tr naahI saMQyaa vagaOro trI"
"kaya Baa[-saaba saMQyaatp-Na Kaoro kudLI KTkrma\YaTkma- AamhI
Asalaoca BaomaNa ba`amhNa . tumacyaasaar#yaaMnaI AaEaya idlaa tr Aamacao caalaayacao.
naahI tr AKorIlaa SaotI tr kuz gaolaI naahI."
maI samajalaao. malaaca rivaSaMkrlaa iSakvaUna tyaar kolaa paihjao. vaoL puYkL
Asaoca. AQaa- svayaMpak rivaSaMkr krI AaiNa AQaa- maI. ivalaayatotIla Annaaharacao
p`yaaoga [kDohI caalaivalao. ek sTaovh ivakt AaNalaa. maI svat: pMi@tBaod paLIt
navhtaoca. rivaSaMkrlaahI pM@tIcaa Aaga`h navhta. %yaamauLo AamacaI jaaoDI zIk jamalaI.
maa~ ek ADcaNa haotI. tI hI kI rivaSaMkranao gailacCpNaacaI saaobat na saaoDNyaacaI
AaiNa svayaMpak svacC na zovaNyaacaI jaNaU Sapqa GaotlaI haotI.
pNa malaa caarpaca maihnyaaMhUna AiQak kaLpya-Mt mauMba[-t rahta yaoNyaasaarKo
navhtoca karNa Kca- vaaZlaa AaiNa kmaa[- kahIca naahI.
ASaa thonao maI saMsaarat p`vaoSa kolaa,. ba^irsTrI malaa nakaoSaI vaaTU laagalaI.
AvaDMbar maaozo &ana Alp. jabaabadarIcyaa jaaiNavaonao maaJaI CatI dDpUna gaolaI.

3. pihlaa mau k dmaa

mauMba[-t eka baajaUnao kayaVacaa AByaasa sau$ kolaa. dusarIkDUna Aaharacao
p`yaaoga AaiNa %yaat maaJyaabaraobar vaIrcaMd gaaMQaI saamaIla Jaalao. itsarI gaaoYT mhNajao
baMQaUMcao maaJyaasaazI kamao imaLivaNyaacao p`ya%na sau$ Jaalao.
kayaVacaa AByaasa maMd gatInao caalalaa haota. isaivhla p`aosaIjar
kaoD kahI kolyaa Dao@yaat ]tronaa. puravyaacaa kayada bara vaaTlaa. vaIrcaMd
gaaMQaI saa^ilaisaTr haoNyaacaI tyaarI krIt haoto. saahijakca to vaiklaaMsaMbaMQaI
puYkL gaaoYTI saaMgat. ifraojaSaaMcyaa huYaarIcao karNa kayaVacao %yaaMcao AgaaQa
&ana. 'eivhDnsa A^@T' tr %yaaMnaa taoMDpazca Aaho. bai<asaavyaa klamaavarIla ekna\
ek maukdmao %yaaMnaa maahIt Aahot. bad$_InacaI bauiwma<aa tr evaZI Aaho kI

pihlaa maukdmaa

89

jajjasauwa %yaaMcyaapuZo idpUna jaatat. AaplaI baajaU maaMDNyaacaI %yaaMcaI Sa@tI Ad\Baut
Aaho.
ASaa thocyaa maharqyaaMcyaa gaaoYTI eoko tsatsao maaJao Avasaana AiQakca
Kcao.
"ba^irsTr kaoTa-t pacasaat vaYaa-Mpya-Mt jaaMBayaaca dot basalaa tr %yaat
AaScaya- vaaTNyaasaarKo kahIca naahI. mhNaUna tr maI saa^ilaisaTr haoNyaacao yaaojalao. tIna
ek vaYaa-AKor tumhI Aaplyaa Kcaa-purto kmaavaU laagalaa trI puYkL mhNata yao[-la."
dr maihnyaagaiNak Kca- vaaZt jaa[-. baahor ba^irsTrcaI paTI laavaayacaI AaiNa
Aat ba^irsTrI krNyaasaazI tyaarI krIt basaayacao maaJao mana yaa daonhI gaaoYTIMcaa maoL
kahI kolyaa basavaU Sakonaa. %yaamauLo maaJao vaacanahI vyaga` ica<aanao caalalao haoto.
puravyaacyaa kayaVamaQyao mana kahIsao rmalyaacao maI pUvaI- saaMigatlaoca Aaho. maonacaa 'ihMdU laa^'
KUp AavaDInao vaacalaa. pNa maukdmaa caalaivaNyaacaI ihMmat AalaI naahI. maaJao du:K
kaoNaalaa saaMgaavao saasarI gaolaolyaa navavaQaUp`maaNao maaJaI isqatI JaalaI
[t@yaat mamaIbaa[-caa davaa maaJyaa naiSabaI Aalaa. smaa^laka^Ja kaoTa-t jaayacao
haoto.
"dlaalaalaa kimaSana Vavao laagaola."
maI saaf naakarlao.
"pNa faOjadarI kaoTa-t maurlaolao EaI.maihnyaalaa tInacaar hjaar
paDNaaro tohI kimaSana dotat."
"pNa malaa kuzo %yaaMcyaa taoDIcaa vhayacao Aaho malaa drmaha 300 $pyao
imaLalao trI bassa haotIla. vaiDlaaMnaa kuzo jaast imaLt haoto"
"pNa to idvasa gaolao. mauMba[-caa Kca- maaoza. vyavaharakDohI paihlao paihjao."
maI maaJyaa inaQaa-rapasaUna ANaumaa~ ZLlaao naahI. kimaSana naahIca idlao trIhI
mamaIbaa[-cao kama imaLalaoca. kama saaopo haoto. malaa davaa tyaar krNyaaba_la $. 30
imaLalao. davaa ek idvasaahUna AiQak vaoL caalaNyaasaarKa navhta.
smaa^laka^Ja kaoTa-t AapNa pihlyaanaoca pa}la Taklao. maI p`itvaadItfohaotao %yaamauLo malaa ]laTtpasaNaI krayacaI haotI. maI ]Baa raihlaao Kra pNa paya
kapU laagalao Daoko if$ laagalao , malaa vaaTo kaoT-ca ifrto Aaho. p`Sna ivacaar

90
Aa%makqaa
Nyaacao saucaoca naa. nyaayaaQaISa hsalao AsatIla. vaiklaaMnaa tr gaMmat vaaTlaIca AsaNaar.
pNa maaJyaa dRYTIlaa kuzo kaya idsato Aaho
maI basalaao. dlaalaalaa saaMigatlao "ho kama maaJyaanao naahI caalavaNaar
pTlaaMnaa naomaa. malaa idlaolaI fI prt Gyaa." pTolaaMnaa %yaaca idvasaacao ekavanna $pyao
do}na naomalao. %yaaMnaa tao davaa KoLasaarKa haota.
maI pL kaZlaa. AiSalaacaa jaya Jaalaa kI prajaya tao malaa smart naahI.
malaa Sarma vaaTlaI. purI ihMmat vaaTU laagaopya-Mt davaa na GaoNyaacaa maI inaScaya kolaa AaiNa
dixaNa Aaikot jaa[-pya-Mt kaoTa-t gaolaaoca naahI. ha inaScaya paLNyaasaazI
saMklpbaLacaI mauLIca ja$r navhtI. svat:caa davaa bauDivaNyaasaazI tao maaJyaa svaaQaIna
krayalaa kaoNa basalao Aaho Aqaa-t inaScaya kolaa nasata trIhI kaoNaI malaa kaoTa-t
jaaNyaacaI tsadI idlaI nasatI
pNa AaNaKI ek kama mauMba[-t imaLayacao haoto Kro. ho kama Aja- tyaar
krNyaacao haoto. eka garIba mausalamaanaacaI jamaIna paorbaMdrat jaPt JaalaI haotI. maaJyaa
vaiDlaaMcao naava maahIt AsalyaamauLo %yaaMcyaa ba^irsTr icarMijavaakDo tao Aalaa. malaa %yaacaa
pxa laMgaDa idsalaa pNa maI %yaacaa Aja- tyaar krNyaacao haoto. eka garIba mausalamaanaacaI
jamaIna paorbaMdrat jaPt JaalaI haotI. maaJyaa vaiDlaaMcao naava maahIt AsalyaamauLo %yaaMcyaa
ba^irsTr icarMijavaakDo tao Aalaa. malaa %yaacaa pxa laMgaDa idsalaa pNa maI %yaacaa Ajatyaar k$na doNyaacao kbaUla kolao. Cpa[-caa Kca- tovaZa AiSalaanao Vayacaa haota. maI
Aja- tyaar kolaa. ima~maMDLIMnaa vaacaUna daKivalaa. %yaaMnaa psaMt pDlaa. %yaamauLo malaa
kahIsaa Aa%maivaSvaasa Aalaa kI maI Aja- tyaar krNyaapurta trI laayak hao[-na haotao
pNa Kra.
pNa maaJaa ]Vaoga vaaZt caalalaa. fukTcao Aja- ilahUna doNyaacaa QaMda kolaa
Asata tr kama BarpUr imaLalao Asato Kro pNa tovaZyaanao duparcaI saaoya qaaoDIca
haoNaar
maI Asao yaaojalao kI malaa iSaxakacao kama jauLola Kro. [Mga`jaIcaa AByaasa maI
caaMgalaa kolaa haota. %yaamauLo eKaVa SaaLot ma^iT/@yaulaoSana @laasalaa [Mga`jaI iSakivaNyaacao
kama imaLalao tr iSakvaavao. kaya imaLoala tovaZoca
maI vat-maanap~at jaaihrat vaacalaI. "paihjao [Mga`jaI iSaxak. raoja ek
tasa. pgaar $. 75." hI eka p`#yaat hayaskUlacaI jaaihrat haotI. maI Ajakolaa. malaa samaxa BaoTNyaacaI Aa&a JaalaI. maI maaozyaa ]%kMzonao gaolaao pNa ip`insapa^laaMnaa
jaovha maI baI. e. naahI Asao samajalao tovha %yaaMnaI idlaigarI p`diSa-t k$na malaa rjaa
idlaI.

pihlaa maukdmaa

91

'pNa maI laMDnacaI ma^iT/@yaulaoSana psaar kolaI Aaho. maaJaI dusarI BaaYaa la^iTna
haotI."
"to Kro pNa AamhaMlaa ga`^jyaueTca paihjao."
maaJaa ina$paya Jaalaa. maaJao hatpaya gaLalao. vaDIla baMQaUhI kaLjaIt
pDlao. AamhI ]BayataMnaI ivacaar kolaa kI mauMba[-t AiQak vaoL GaalaivaNao inarqa-k Aaho
maI rajakaoTmaQyaoca isqar vhavao. baMQaU svat: Kalacyaa payarIvarcao vakIla haoto malaa
qaaoDobahut trI Aja- ilaihNyaacao kama do} Saklaoca Asato.rajakaoTcaa GarKca- caalaUca
haota %yaamauLo mauMba[-cao ibahaD ]zivalyaanao puYkLsaa Kca- vaacaNaar haota. malaa ha
ivacaar AavaDlaa. saha ek maihnao raihlyaanaMtr mauMba[-cao ibahaD ]zvalao.
mauMba[-maQyao rahat haotao %yaa maudtIt maI raoja hayakaoTa-t jaat Asao. pNa toqao
kahI iSaklaao Asao saaMgavat naahI. iSakNyaa[tkI samajathI navhtI. ik%yaok vaoLa tr
davaa samajat nasao ikMvaa %yaacyaakDo laxa laagat nasao tovha Dula@yaahI Kat Asao.
[trhI Dula@yaa KaNaaro jaaoDIdar BaoTt %yaamauLo maaJaI laaja hlakI hao[-. SaovaTI tr
hayakaoTa-t basaUna Dula@yaa KaNao hI ek f^Sanaca Aaho Asao samajaNyaasa hrkt naahI
Asao vaaTU laagalao. maga tr laajaocao p`yaaojana ]rlao naahI.
hllaIcyaa kaLIhI maaJyaasaarKo baokar ba^irsTr jar kaoNaI mauMba[-t Asalao tr
%yaaMcyaasaazI ek lahanasaa AnauBava yaoqao namaud k$na zovatao.
igargaaMvaat ibahaD haoto trI pNa maI @vaicatca kQaI gaaDIBaaDyaacaa KcakrIt Asao. T/^mamaQyaohI @vaicatca basao. igargaaMvaahUna bahuQaa naohmaI caalatca jaat Asao
%yaalaa caaMgalaI pMcaocaaLIsa imainaTo laagat. AaiNa prt GarIhI ibanacaUk payaIca yaot
Asao. idvasaacao }na laagao to sahna krNyaacaI Sa@tI kmaavalaI haotI. ASaa thonao maI
puYkL pOsao vaacaivalao. AaiNa mauMba[-t maaJao puYkL snaohI AajaarI pDt pNa maI ekhI
idvasa AajaarI pDlyaacao malaa smarNa naahI. pOsao kmavaU laagalaao tovhahI ASaa thonao
Aa^ifsaat payaI jaaNyaacaI savaya maI SaovaTpya-Mt kayama zoivalaI. %yaacaa laaBa malaa
AajaimatIpya-Mt imaLt Aaho.

4. pihlaa ApGaat
mauMba[-hUna inaraSa hao}na rajakaoTlaa gaolaao. inaraLI kcaorI ]GaDlaI. gaaDo
qaaoDobahut roTlao. Aja- ilaihNyaacao kama imaLU laagalao AaiNa drmaha sarasarI tInaSao
$pyaaMcaI p`aPtI hao} laagalaI. ho Aja- ilaihNyaacao kama imaLU laagalao %yaacao karNa maaJaI
huSaarI navho tr vaiSalaa hoca haoya. vaDIla baMQaUMcyaa BaagaIdaracaa vaiklaIt caaMgalaa jama
basalaolaa haota. %yaacyaakDo maaozyaa mah%vaacao Aja- ilaihNyaasaazI yaot ikMvaa jao %yaaMnaa
mah<vaacao vaaTt to maaozyaa ba^irsTraMkDoca jaat. %yaaMcao garIba ASaIla Asat %yaaMcao Ajatyaar krNyaacao kama malaa imaLo.
mauMba[-maQyao kimaSana na doNyaacaa maaJaa inaQaa-r haota tao yaoqao maaoDlaa Asao
mhNata yao[-la. daona izkaNacyaa pirisqatItIla Baod malaa samajaavaUna saaMgaNyaat Aalaa.
tao Asaa : mauMba[-t dlaalaalaa pOsao doNyaacaa p`Sna haota yaoqao vaiklaalaa Vayacao haoto.
mauMba[-p`maaNao yaoqaohI sava- ba^irsTr ekhI Apvaad na saaoDta ASaa thonao Amauk T@ko
dotat Asao malaa saaMgaNyaat Aalao. maaJyaa baMQaUMcyaa yaui@tvaadalaa maaJyaajavaL jabaaba
Vayalaa navhta. "Asao pha kI maI dusayaa vaiklaacaa BaagaIdar Aaho. AamacyaakDo
yaoNaayaa kamaapOkI tulaa doNyaasaarKo maukdmao AsatIla to doNyaakDo maaJaI p`vaR<aI
AsaNaarca pNa jar tU tuJyaa fIcaa ihssaa maaJyaa BaagaIdaralaa idlaa naahIsa tr maaJaI
isqatI iktI cama%kairk hao[-la baro AapNa ek~ rahtao %yaaAqaI- tulaa imaLNaayaa
fIcaa ihssaa malaa imaLNaarca. prMtu maaJyaa BaagaIdaralaa kaya baro %yaanao taoca maukdmaa
dusarIkDo idlaa tr maa~ %yaalaa ihssaa imaLNaarca." yaa yaui@tvaadanao maI fsalaao. malaa
vaaTlao kI jar malaa ba^irsTrI krayacaI Asaola tr Asalyaa kamaamaQyao kimaSana na
doNyaacaa Aaga`h maI caalavata kamaa nayao. maI narma Aalaao. maI maaJyaa manaacaI samajaUt
kolaI ikMvaa spYT Sabdat saaMgaayacao tr manaalaa fsavalao. prMtu yaaKorIja [tr
kaoNa%yaahI kamaabaabat maI kimaSana idlyaacao malaa smart naahI.
maaJao Aaiqa-k gaaDo ksaobasao caalalao Kro pNa AayuaYyaatIla pihlaa tDaKa
yaaca saumaarasa imaLalaa. iba`iTSa AMmaladar mhNajao kaya ho maI kanaaMnaI eokt Asao
saaxaat AnauBavaNyaalaa malaa Aata imaLalao.
92

pihlaa ApGaat

93

paorbaMdrcyaa maajaI raNaasaahobaaMnaa gaadI imaLalaI %yaapUvaI- maaJao baMQaU %yaaMcao maM~I
va sallaagaar haoto. %yaa maudtIt raNaasaahobaManaa gaOrsallaa idlyaacaa Aaraop %yaaMcyaavar
haota. tI ifyaa-d %yaavaoLcyaa paoilaiTkla ejaMTpuZo AalaI haotI AaiNa %yaaMcaa maaJyaa
baMQaUMiva$Qd ga`h hao}na raihlaa haota. ho Amaladar malaa ivalaayatot BaoTlao haoto. toqao
%yaaMnaI maaJyaaSaI caaMgalaI maO~I kolaI haotI Asao mhNaavayaasa hrkt naahI. baMQaUMcaa ivacaar
pDlaa kI yaa AaoLKIcaa fayada Gao}na maI paoilaiTkla ejaMTlaa daona Sabd saaMgaavao
AaiNa %yaaMcaI krNyaat AalaolaI BalatIca samajaUt dUr krNyaacaa p`ya%na kravaa. malaa hI
gaaoYT ibalakUla psaMt pDlaI naahI. ivalaayatcyaa ta%pur%yaa AaoLKIcaa maI fayada Gaota
kamaa nayao. maaJyaa baMQaMUnaI kahI gaOrkR%ya KraoKrca kolao Asalyaasa maaJaI iSafarsa kaya
kamaacaI kolao nasaola tr rItsar Aja- kravaa ikMvaa svat:cyaa inadao-YaIpNaavar ivaSvaasa
zovaUna inaQaa-st rahavao. ho mhNaNao baMQaUMnaa pTonaa. "tulaa kazovaaDcaI AaoLK naahI.
jagaacaI pNa tulaa maaihtI vhayacaI Aaho. [kDo sagaLI vaSaIlyaacaI kamao. tuJyaasaarKa
Baa} Asatanaa tuJyaa AaoLKIcyaa AmaladarapaSaI qaaoDI iSafarsa krNyaacaa p`saMga
pDlaa Asata jar tU caukvaacaukva kolaIsa tr to yaaogya mhNataM yaoNaar naahI."
baMQaUMcao mhNaNao naakbaUla krvaonaa. ijavaavar yaot AsatahI gaolaao. malaa
AmaladarakDo jaaNyaacaa kahI AiQakar navhta. jaaNyaakDo svaaiBamaanaacaa BaMga haot
Aaho ho malaa samajat haoto. maI BaoTNyaasaazI vaoL maaigatlaa %yaap`maaNao imaLalaa. maI
gaolaao. jaunaI AaoLK kaZlaI. pNa maaJyaa lagaoca laxaat Aalao kI ivalaayat va kazovaaD
yaaMmaQyao AMtr Aaho. AiQakaracyaa KucaI-var basalaolaa Amaladar AaiNa rjaovar gaolaolaa
Amaladar yaaMmaQyaohI frk haota. Amaladaranao AaoLK tr idlaI pNa %yaabaraobarca %yaanao
AiQak AaZyata svaIkarlaI. "AaoLKIcaa fayada Gyaayalaa tr tU Aalaolaa naahIsa
naa" ho malaa %yaacyaa AaZyatova$na %yaacyaa dRYTIva$na idsaUna Aalao. ho idsat AsatahI
maI maaJao puraNa sau$ kolao. saahoba AQaIro Jaalao. "tuJao baMQaU laTpTI krNaaro Aahot. maI
tuJyaakDUna AiQak kahI eokU [icCt naahI. malaa vaoL naahI. tuJyaa Baavaalaa jar kahI
saaMgaayacao Asaola tr %yaanao rItsar Aja- kravaa." ho ]<ar puro haoto yaaogya haoto. pNa
garjavaMtalaa A@kla kaozUna saucaNaar maI maaJao puraNa caalaUca zovalao. saahoba ]zlao
"Aata tulaa gaolaoca paihjao,"
maI mhTlao"pNa maaJao mhNaNao tr AKorpya-t eokUna Gyaa."

94

Aa%makqaa

saahoba #aUp icaDlao. "p+avaalaa [sakao drvaajaa bataAao."

"hujaUr" mhNat p+ovaalaa Qaavat Aalaa. maI AjaUnahI kahI baDbaDtca
haotao. p+ovaalyaanao malaa hat laavalaa AaiNa malaa #aaolaIbaahor naolao.
saahoba gaolao. p+ovaalaa gaolaa. maIhI inaGaalaao. gaaoMQaLUna gaolaao icaDlaao. maI
tr icazI KrDlaI " tumhI maaJaa Apmaana kolaa Aaho. p+ovaalyaamaaf-t maaJyaavar
AamaNa kolao Aaho. tumhI maafI maaigatlaI naahI tr tumacyaavar rItsar ifyaa-d
krIna." hI icazI maI pazivalaI. qaaoDyaaca vaoLat saahobaacaa svaar jabaaba do}na gaolaa.
"tumhI maaJyaaSaI AsaBya vat-na kolao. tumhalaa jaayalaa saaMigatlao Asata gaolaa
naahI %yaava$na maI ja$r maaJyaa p+ovaalyaalaa tumhalaa drvaajaa daKvaayalaa saaMigatlao.
p+ovaalyaanao saaMigatlao trIhI tumhI kcaorI saaoDUna gaolaa naahI. mhNaUna %yaanao tumhalaa
kcaorItUna baahor kaZNyaapurto baL vaaprlao. tumhalaa vaaTola to krayalaa tumhI maaokLo
Aaha." ASaa Aqaa-caa tao jabaaba haota.
ha jabaaba iKSaat GaalaUna maana KalaI GaalaUna GarI Aalaao. baMQaUMnaa hkIkt
saaMigatlaI. %yaaMnaa vaa[-T vaaTlao pNa to maaJao saaM%vana kaya krNaar vakIla ima~aMnaa
hakIkt saaMigatlaI. malaa svat:laa davaa qaaoDaca tyaar krta yaot haota yaa vaoLI
ifraojaSaa maohta svat:cyaa kaoNa%yaa trI davyaasaazI rajakaoTmaQyao Aalaolao haoto %yaaMnaa
maaJyaasaarKa navaKa ba^irsTr kaozUna BaoTU SakNaar pNa %yaaMnaa AaNaivaNaayaa
vakIlaamaaf-t %yaaMcyaakDo kagad pazvaUna %yaaMcao mat maagaivalao. "gaaMQaIlaa saaMgaa Asalao
p`saMga sava-ca vaikla ba^irsTraMcyaa AnauBavaalaa Aalao AsatIla. tU navaIna Aahosa. tulaa
AjaUna ivalaayatocaI KumaKumaI Aaho. tulaa iba`iTSa AmaladaraMcaI AaoLK naahI. tulaa
sauKanao idvasa kaZayacao AsatIla AaiNa daona pOsao kmavayaacao AsatIla tr tulaa AalaolaI
icazI faDUna Tak AaiNa Jaalaolaa Apmaana igaLUna jaa. ifyaa-d krNyaapasaUna tulaa ek
kvaDI imaLNaar naahI AaiNa tU maa~ jamaInadaost haoSaIla. AayauYyaacaa AnauBava tulaa
AjaUna imaLayacaa Aaho."
malaa ha ]pdoSa kDU ivaYaap`maaNao vaaTlaa. pNa tao kDU GaaoT GaSaaKalaI
]trivaNyaaiSavaaya ga%yaMtrca navhto. maI Apmaana ivasa$ Saklaao naahI. pNa %yaacaa
sadupyaaoga kolaa : "ASaa isqatIt puna: kQaI saapDNaar naahI ASaa thonao kaoNaacaI
rdbadlaI krayalaa jaaNaar naahI." yaa inayamaacaa maI kQaI BaMga kolaolaa naahI,. yaa
tDa@yaanao maaJyaa jaIivatacao saukaNaU ifrivalao.

5. dixaNa Aaiko c aI tyaarI

%yaa AmaladarakDo jaaNyaamaQyao maaJaI caUk haotI pNa %yaacaa AQaIropNaa
aoQa ]wTpNaa yaaMpuZo maaJaa daoYa farca Alp banaUna gaolaa. Qa@ka maarNao hI maaJyaa
daoYaalaayak iSaxaa navhtI. maI %yaacyaajavaL paca imainaTohI basalaao nasaona. maaJao baaolaNaoca
%yaalaa Asa*ya vaaTlao. tao malaa saByapNao jaa mhNaUna saaMgaU Saklaa Asata pNa %yaacaa
AiQakaracaa kOf Amayaa-d haota, maagaahUna malaa samajalao kI yaa Amaladaracaa saaoiSakpNaa
mhNajao kaya to maahItca navhto. %yaacyaakDo jaaNaayaaMcaa Apmaana krNao ha %yaacaa
ina%yaacaa pirpazca haota. svat:laa na AavaDNaarI gaaoYT inaGaalaI kI lagaoca saahobaacao
ip<a KvaLo.
maaJao puYkLsao kama %yaacyaaca kaoTa-t Asao. KuSaamat maaJyaakDUna
haoNyaasaarKI navhtI. yaa Amaladaralaa Bala%yaa maagaa-MnaI KUYa krNyaacaI maaJaI [cCaca
navhtI. %yaalaa ifyaa-dIcaI laoKI QamakI do}na puna: ifyaa-d na krNao ikMvaa %yaalaa
kahIhI na ilaihNao hohI malaa pTlao naahI.
maQyaMtrI kazovaaDcyaa laTpTIMcaahI malaa qaaoDabahut AnauBava imaLalaa.
kazovaaD mhNajao Anaok lahana lahana rajyaaMcaa p`doSa. yaoqao mau%sa_yaaMcao pIk BarpUrca
AsaNaar. saMsqaanaasaMsqaanaamaQyao baarIksaarIk JaTapTI hu_a imaLivaNyaasaazI laTpTI
hla@yaa kanaacao saMsqaainak saMsqaainakaMcaI prvaSata saahobaaMcyaa p+ovaalyaaMcaI KuSaamat
iSarstodar mhNajao savaa[- saahoba karNa iSarstodar mhNajao saahobaaMcao DaoLo kana AaiNa
%yaaMcaa duBaaYyaa. iSarstodar manaat AaNaIla tao kayada. iSarstodaracaI p`aPtI saahobaacyaa
p`aPtIpoxaahI AiQak Asato Asao laaok baaolat. yaat AitSayaao@tI AsaNyaacaa saMBava
Aaho. pNa iSarstodaracyaa Alp pgaaracyaa maanaanao %yaacaa Kca- ina:saMSaya AiQak caalao.
ho vaatavarNa malaa ivaYaasamaana vaaTlao. maI maaJaa svatM~ baaNaa ksaa iTkvaU
Sakona yaacaa malaa naohmaI ivacaar pDo.
maI ]dasaIna Jaalaao. maaJaI ]dasaInata baMQaUMcyaa laxaat AalaI. kaozo trI
naaokrI Qa$na basalaao tr maI yaa laTpTImaQaUna mau@t hao}na jaa[-na AsaohI vaaTo pNa
laTpTIMKorIja idvaaNaacaI ikMvaa nyaayaaQaISaacaI jaagaa trI kaozUna imaLNaar
vaiklaI kravaI tr saahobaabaraobar Jaalaolaa JagaDa AaD yaoNaar.
paorbaMdrmaQyao A^DimainasT/oSana haoto. toqao raNaasaahobaaMnaa qaaoDo trI AiQakar
imaLavao ASaasaazI p`ya%na krayacaa haota. ' maor' laaokaMkDUna 'ivaGaaoTI' kr
95

96

Aa%makqaa

p`maaNaabaahor Gaotlaa jaat Asao. %yaasaazI malaa toqalyaa A^DimainasT/oTrlaa BaoTavao laagalao.
A^DimainasT/oTr doSaIca haoto pNa %yaaMcaa $baaba pahtao tao saahobaaMcyaahI plaIkDo. huSaar
haoto pNa %yaaMcyaa huSaarIcaa fayada ryatolaa ivaSaoYa imaLalyaacao malaa idsalao naahI.
raNaasaahobaaMnaa qaaoDo AiQakar imaLalao ' maor' laaokaMnaa kahIca imaLalao naahI Asao mhNata
yao[-la. %yaaMcyaa gaahaNyaaMcaa pura tpasa JaalyaacaohI malaa idsalao naahI.
ASaa thonao yaoqaohI maI kahI AMSaI inaraSa Jaalaao. malaa vaaTlao kI nyaaya
imaLalaolaa naahI. nyaaya imaLvaayalaa maaJyaapaSaI saaQana navhto. far Jaalao tr vairYz
saahobaaMkDo ApIla krta yao[-la. %yaaMcaa Saora yaoNaar 'AamhI yaa kamaI ZvaLaZvaL k$
Sakt naahI.' Asalyaa inakalaamaagao kahI kayadokanaUna Asalao tr AaSaolaa jaagaa. yaoqao
saahobaaMcaI majaI- haca kayada.
malaa kaya k$ Asao Jaalao.
[t@yaat baMQaUMkDo paorbaMdrcyaa eka maomaNa poZIkDUna maaJyaasaazI kama caalaUna
Aalao. "dixaNa Aaikot Aamacaa vyaapar Aaho. AamacaI maaozI poZI Aaho. Aamacaa
ek maaoza davaa caalaU Aaho. davaa caaLIsa hjaar paOMDaMcaa Aaho. puYkL idvasaaMpasaUna
caalaU Aaho. AamacyaajavaL ]<a,maaMt ]<ama vakIla ba^irsTr Aahot. tumacyaa Baavaalaa
pazvalaat tr %yaacaI Aamhalaa madt hao[-la AaiNa %yaalaahI kahI madt imaLola. tao
AamacaI baajaU Aamacyaa vaiklaalaa caaMgalyaa thonao samajaavaUna do} Sakola. %yaalaa navaa
maulaUK pahayalaa imaLola. navaIna AaoLKIdoKIla haotIla to inaraLoca."
baMQaUMnaI malaa hkIkt saaMigatlaI. yaa sagaLyaaMcaa Aqa- maaJyaa laxaat Aalaa
naahI. malaa f@t vaiklaalaa samajaavaUna doNyaacaoca kama kravao laagaola kI kaoTa-thI
jaavao laagaola to spYT Jaalao naahI pNa ekMdrIt baro vaaTlao.
dada Abadullaacao BaagaIdar marhUma Saoz Abadula krIma JavaorIcaI va maaJaI BaoT
maaJyaa baMQaMUnaI krvaUna idlaI. SaozjaIMnaI saaMigatlao "tumhaMlaa ivaSaoYa maohnat pDNaar
naahI. AamacaI maaozmaaozyaa gaaoyaa laaokaMSaI daostI Aaho. %yaaMcaI tumacaI AaoLK hao[-la.
Aamacyaa dukanaathI tumacaI madt hao[-la. Aamhalaa [Mga`jaI p~vyavahar puYkL kravaa
laagatao. %yaathI tumhI madt k$ Sakala. tumacaI rahayacaI saaoya Aamacyaa baMgalyaatca
hao[-la . mhNajao tumhalaa ksalaaca Kca- pDNaar naahI."

naataLlaa jaa}na paocalaao

97

maI ivacaarlao '' maaJaI naaokrI tumhalaa iktI maudtIpya-Mt paihjao Aaho malaa
tumhI kaya pgaar Vala"
"tumacaI ja$r ek vaYaa-hUna AiQak kaL pDNaar naahI. tumhalaa
yaoNyaajaaNyaacao fsT- @laasacao BaaDo AaiNa rahNyaajaovaNyaacyaa Kcaa-KorIja 105 paOMD
do}."
hI kahI vaiklaI mhNata yaayacaI naahI. hI naaokrI JaalaI. pNa malaa
kaozUnahI ihMdusqaana saaoDUna jaayacao haoto. navaa maulaUK pahayalaa imaLola AaiNa AnauBava
imaLola tao inaraLa. 105 paOMD baMQaUMkDo pazvaIna mhNajao GarKcaa-maQyao kahI madt hao[-la
Asao mhNaUna pgaaraba_la GaasaaGaIsa na Gaalata maI Saoz Abadula krImacao mhNaNao kbaUla kolao
AaiNa dixaNa Aaikolaa jaayalaa isaw Jaalaao.

6. naataLlaa jaa}na pao c alaao

ivalaayatolaa jaatanaa vaaTlao haoto tsao dixaNa Aaikolaa jaatanaa ivayaaogadu:K
vaaTlao naahI. maatuEaI tr inava-tlaolaIca haotI. maI jagaacaa AaiNa p`vaasaacaa AnauBava
Gaotlaa haota. rajakaoTmauMba[- drmyaana Kopa caalaUca hao%yaa. %yaamauLo yaa vaoLI malaa
ivayaaoga ivaSaoYa jaaNavalaa tao f@t p%naIcaa. ivalaayatohUna AalyaanaMtr AaNaKI ek
maulagaa Jaalaa haota. Aamacyaa ]BayataMtIla p`oma AjaUnahI ivaYayadUiYat tr haotoca. trI
pNa %yaacyaamaQyao inama-Lta yao} laagalaI haotI. maI ivalaayatohUna AalyaanaMtr AamhI ek~
Asao qaaoDoca raihlaao haotao. AaiNa baravaa[-T pNa maI svat: itcaa iSaxak banalaao haotao
%yaamauLo tsaoca p%naIkDUna ik%yaok sauQaarNaa krivalyaa hao%yaa %yaa iTkivaNyaasaazIhI
ek~ rahNao jarIcao Aaho Asao Aamha ]BayataMnaa vaaTt haoto. pNa AaikocaohI
AakYa-Na haoto naa %yaanao ivayaaoga sa*ya k$na Taklaa. "vaYaa-cyaa AKorIsa tr AapNa
ek~ yaoNaarca naa Asao mhNaUna saaM%vana k$na maI rajakaoT saaoDlao AaiNa mauMba[-sa Aalaao.
dada AbadullaaMcyaa mauMba[-cyaa ejaMTamaaf-t malaa itkIT kaZayacao
haoto pNa baaoTIt kobaIna irkamaI imaLonaa. hI vaoL cauklaI tr ek maihnaaBar
malaa mauMba[-caI hvaa Kat basaavao laagaNaar haoto. ejaMTanao saaMigatlao "AamhI KUp
Aa.7

98

Aa%makqaa

p`ya%na kolaa pNa Aamhalaa itkIT imaLU Sakt naahI. Dokva$na jaat Asaala tr paha
KaNyaacaI vyavasqaa salaUnamaQyao hao} Sakola." ho idvasa maaJao pihlyaa vagaa-tUna p`vaasa
krNyaacao haoto. ba^irsTr kaya Dokcaa p^saMojar hao}na jaaNaar Dokva$na jaaNyaacao maI
naakarlao. malaa ejaMTaba_la SaMka AalaI. pihlyaa vagaa-cao itkIT imaLtca naahI ho malaa
Kro vaaTonaa. ejaMTacaI prvaanagaI Gao}na maIca itkIT imaLivaNyaacaa p`ya%na kolaa.
baaoTIvar gaolaao. vairYT maailamaalaa BaoTlaao. %yaalaa ivacaarta %yaanao malaa Ka~IpUva-k
jabaaba idlaa "AamacyaakDo [tkI gadI- @vaicatca Asato. pNa maaoJaaMibakcao
gavhna-rjanarla yaa baaoTItUna jaat Asalyaanao sagaLI jaagaa Ba$na gaolaI Aaho."
"maga tr kaya tumhI ksaohI k$na maaJyaasaazI jaagaa naahIca kaZU
Sakt"
maailamaanao maaJyaakDo paihlao. tao hsaUna mhNaalaa "ek ]paya Aaho. maaJyaa
kobaInamaQyao ek JaaopaLa irkamaa Aaho. %yaavar AamhI ]ta$ Gaot naahI pNa tumhalaa tI
jaagaa Vayalaa maI tyaar Aaho." malaa AanaMd Jaalaa. Saozlaa hkIkt saaMigatlaI AaiNa
itkIT kaZvalao. 1893 saalacyaa eip`la maihnyaat maI haOsaonao dixaNa Aaikot maaJyaa
naiSabaacaI prIxaa pahNyaasaazI inaGaalaao.
pihlao baMdr laagaU haoto. toqao paocaayalaa saumaaro tora idvasa laagalao. rs%yaat
kPtanaabaraobar caaMgalaI daostI jamalaI. kPtanaalaa bauiwbaLo KoLNyaacaa Yaaok haota.
prMtu tao AjaUna navaiSa@yaa haota. %yaalaa AaplyaahUnahI kccaa KoLNaara caalaNyaasaarKa
haota. mhNaUna %yaanao malaa baaolaavalao. maI bauiwbaLaMcaa KoL kQaIhI paihlaahI navhta
%yaacyaaivaYayaI puYkL eoklao maa~ haoto. yaa vaoLat bauwIcaa BarpUr ]pyaaoga kravaa
laagatao Asao KoLNaaro saaMgat. AapNa tumhalaa iSakvatao Asao kPtanaanao malaa saaMigatlao.
maI %yaalaa yaaogya iSaYya imaLalaao. karNa maaJaa saaoiSakpNaa KMbaIr haota. maaJaa naohmaI
praBava hao[- tsatsaa kPtanaalaa iSakvaNyaacaa jaaor caZo. malaa bauiwbaLaMcaa KoL
AavaDlaa pNa tao kQaI %yaa baaoTIva$na KalaI maa~ ]trlaa naahI. rajaaraNaI vagaOro kSaI
caalatat to samajaNyaaplaIkDo gatIhI JaalaI naahI.
laamaU baMdr Aalao. toqao baaoT tInacaar tasa qaaMbaayacaI haotI. maI baMdr
pahNyaasaazI KalaI ]trlaao. kPtana pNa gaolaa haota. %yaanao malaa mhTlao "ho baMdr
baoBarvaSaI Aaho. tumhI lavakrca prt vaLa."

naataLlaa jaa}na paocalaao

99

gaava AgadI lahanaca haoto. itqalyaa paoYT Aa^ifsaat gaolaao tao toqao ihMdI
naaokr idsalao. %yaaMnaa pahUna AanaMd vaaTlaa. %yaaMcyaabaraobar baaolat raihlaao. hbaSaI
laaokaMnaa BaoTlaao. %yaaMcyaa rahNaIba_la ija&asaa ]%pnna JaalaI. itkDo kahI vaoL gaolaa.
dusaro kahI Dokcao ]ta$ haoto. %yaaMcaI maI AaoLK kolaI haotI. svayaMpak k$na
svasqapNao jaovaNyaasaazI to KalaI ]trlao haoto. maI %yaaMcyaa haoDIt basalaao. baMdrat
jaaoracaI BartI haotI. Aamacyaa haoDIt BarpUr vajana haoto. paNyaacaa jaaor evaZa haota
kI haoDIcao daorKMD baaoTIcyaa iSaDIlaa kahI kolyaa baaMQataca yao[-naa. haoDI baaoTIcyaa
iSaDIlaa kahI kolyaa baaMQataca yao[-naa. haoDI baaoTIcyaa iSaDISaI jaato tao inasaTUna jaa[-.
baaoT sau$ haoNyaacaI pihlaI iSaTI JaalaI. maI Gaabarlaao. kPtana va$na paht haota.
%yaanao paca imainaTo baaoT qaaMbavaUna QarNyaasa saaMigatlao. baaoTIcyaa javaLcaa ek macavaa
haota. tao dha $pyao do}na maaJyaasaazI eka ima~anao BaaDyaanao Gaotlaa. %yaa macavyaanao
malaa %yaa haoDItUna ]calaUna Gaotlao. baaoTIcaI iSaDI var ]calaUna GaoNyaat AalaI haotI.
daoraMnaI malaa var ]calaNyaat Aalao AaiNa baaoT caalaU JaalaI baakIcao ]ta$ rahUna gaolao.
kPtanaanao idlaolyaa saUcanaocaa Aqa- Aata laxaat Aalaa.
laamaUhUna maaoMbaasaalaa va toqaUna JaaMjaIbaarlaa paocalaao. JaajaIbaarlaa puYkLca vaoL
qaaMbaayacao haoto Aazdha idvasa. yaoqao dusayaa baaoTIt basaayacao haoto.
kPtanaacaa majavar Amayaa-d laaoBa haota. yaa p`omaanao maaJyaa baabatIt ]laTo
sva$p QaarNa kolao. %yaanao malaa Aaplyaabaraobar sahla krayalaa baaolaaivalao. eka [Mga`ja
ima~alaahI baaolaaivalao. AamhI itGaohI kPtanaacyaa macavyaatUna ]trlaao. yaa sahlaIcao mamamalaa mauLIca samajalao navhto. kPtanaalaa kaya maahIt kI maI Asalyaa baabatIt pUNaA&anaI Asaona pahtao tr AamhI hbaSaI is~yaaMcyaa vaaDIt jaa}na paocalaao. ek dlaala
Aamhalaa itkDo Gao}na gaolaa. dr ek jaNa ekaeka KaolaIt kaoMDlao gaolaao. pNa maaJaI
tr Sarmaonao gazDI vaLlaI AaiNa maI KaolaIt jaSaacaa tsaaca raihlaao. %yaa ibacaayaa
baa[-cyaa manaat kaya ivacaar Aalao AsatIla [-Svar jaaNao. kPtanaanao hak maarlaI. maI
jasaa Aat gaolaao tsaaca baahor pDlaao. maaJaa BaaoLopNaa kPtanaacyaa laxaat Aalaa. p`qama
tr malaa SarmalyaasaarKo Jaalao prMtu AsalaI gaaoYT malaa kovhahI pTNyaasaarKI
navhtIca. %yaamauLo AaoSaaLpNaa xaNaBarca iTklaa. AaiNa %yaa baa[-laa pahUna maaJyaa
manaat itLmaa~ ivakar jaagaRt Jaalaa naahI yaaba_la maI [-Svaracao AaBaar maanalao. KaolaIt
iSarNyaacaaca [nkar krNyaacaI malaa ihMmat JaalaI naahI yaa maaJyaa duba-latocaa malaa
itrskar vaaTU laagalaa.

100

Aa%makqaa

maaJyaa AayauYyaatIla hI ASaa p`karcaI itsarI ksaaoTI haotI. iktI trI

t$Na inaYpap AsaUnahI Bala%yaaca laajaomauLo papat pDt AsatIla. maI bacaavalaao %yaat
maaJaa kahI pu$Yaaqa- navhta. maI KaolaIt paya TakNyaacaoca saaf naakarlao Asato tr
tao maaJaa pu$Yaaqa- Jaalaa Asata. maaJyaa bacaavaaba_la malaa f@t [-Svaracaaca paD
maanalaa paihjao pNa yaa bacaavaamauLo maaJaI [-SvaravarIla Eawa duNaavalaI AaiNa maI KaoTI
laaja saaoDUna doNyaacaI ihMmathI kahI AMSaI saMpadlaI.
JaaMjaIbaarmaQyao ek AazvaDa Gaalavaayacaa haota mhNaUna maI ek Gar BaaDyaanao
Gao}na Sahrat raihlaao. KUp ihMDUna ihMDUna Sahr paihlao. JaaMjaIbaarcyaa ihrvaLIcaI
klpnaa malabaaratca yao} Sakola. toqaIla ivaSaala vaRxa maaozmaaozI fLo vagaOro pahUna maI
caikt hao}na gaolaao.
JaaMjaIbaarhUna maaoJaMibaklaa AaiNa toqaUna mao maihnyaacyaa javaLjavaL AKorIlaa
naataLlaa paocalaao.

7. kahI maasalaovaa[-k AnauBava

Drbana ho naataLcao baMdr mhNata yao[la %yaalaa naataL baMdr AsaohI
mhNatat. malaa nyaayalaa Abadullaa Saoz Aalao haoto. baaoT Qa@@yaaSaI AalaI AaiNa
naataLcao laaok Aapaplyaa ima~aMnaa AaNaayalaa baaoTIvar Aalao. tovaZyaatca maaJyaa
Qyaanaat Aalao kI [kDo ihMdI laaokaMnaa farsaa maana naahI. Abadullaa Saozlaa
AaoL#aNaaro %yaaMcyaaMSaI jyaa thonao vaagat haoto %yaat ek p`karcaI tucCta idsaUna yaot
haotI tI malaa baaocalyaaiSavaaya raihlaI naahI. hI tucCta Abadullaa Saozcyaa AMgavaLNaI
pDlaI haotI. maaJyaakDo jyaaMcaI najar jaa[- to maaJyaakDo kaOtukanao paht. maaJyaa
paoSaaKamauLo maI [tr ihMdI laaokaMhUna inaraLasaa idsat haotao. maI %yaa vaoLI a^k kaoT
vagaOro paoSaaK kolaa haota AaiNa Dao@yaalaa baMgaalaI GaaTacaI pgaDI GaatlaI haotI.
Abadullaa Saoz malaa GarI Gao}na gaolao. svat:cyaa KaolaISaojaarIca ek
KaolaI haotI tI Abadullaa SaoznaI malaa idlaI. to maaJao mana samajaU Sakt naa maI %yaaMcao
samajaU Saklaao naahI. %yaaMcyaa baMQaUnaI maaJyaabaraobar idlaolaI p~o %yaaMnaI vaacalaI
%yaaMva$na to AiQakca ifikrIt pDlao. %yaaMnaa vaaTlao kI Aaplyaa Baavaanao ha safot

kahI maasalaovaa[-k AnauBava

101

h%tIca Garat AaNalaa. maaJaI saahobaI rahNaI %yaaMnaa Kcaa-caI vaaTU laagalaI. malaa
doNyaasaarKo ivaSaoYasao kama %yaavaoLI navhto. %yaaMcaI ifyaa-d T/a^nsavaalamaQyao caalaU haotI.
lagaoca malaa itkDo pazvaUna kaya krayacao iSavaaya maaJyaa kt-bagaarIba_la ikMvaa
p`amaaiNakpNaaba_la iktISaI Ka~I baaLgaavaI ip`TaoiryaamaQyao to maaJyaabaraobar nasaNaar.
p`itvaadI ip`Taoiryaacaoca haoto. %yaaMnaI maaJyaaSaI Balatoca saMQaana baaMQalao tr yaa ifyaa-dIcao
kama malaa na idlao tr [tr kama %yaaMcaa karkUna maaJyaapoxaa iktI trI caaMgalao k$
Sakola. karkunaanao caUk kolaI tr %yaalaa zpka trI dota yao[-la maI caUk kolaI tr
tohI naahI. ifyaa-dIcaoo ikMvaa karkunaIcao yaaiSavaaya itsaro kama navhto. Aqaa-t
ifyaa-dIcao kama Vayacao nasaola tr malaa Garbasalyaa Ka} Gaatlao paihjao.
Abadullaa Saozcao pustkI &ana far qaaoDo haoto pNa AnauBava&ana KUp haoto.
%yaaMcaI bauwI tIva` haotI AaiNa yaacaI %yaaMnaahI jaaNaIva haotI. [Mga`jaIcao &ana
baaolaNyaacaalaNyaapurto %yaaMnaI savayaInao imaLivalao haoto. pNa [tpt [Mga`jaInaohI to svat:cao
sava- kama caalavaU Sakt. ba^MkaMcyaa ma^naojaraMbaraobar saMBaaYaNa krIt yauraoipyana
vyaapayaaMSaI saaOdo zrvaUna yaot vaiklaaMnaa svat:cao davao samajaavaUna dot. ihMdI laaokaMmaQyao
%yaaMcyaaba_la BarpUr Aadr haota. %yaaMcaI poZI %yaavaoLI sava- ihMdI poZyaaMt maaozI haotI
inadana maaozyaa poZyaaMpOkI ek haotI. %yaaMcaa svaBaava saMSayaI haota.
%yaaMnaa [slaamaba_la AiBamaana haota. %yaaMnaa t%va&anacyaa cacao-caI AavaD Asao.
ArbaI yaot navhto trI pNa kurana SarIfcaI AaiNa saamaanyapNao [slaamaI Qama-saaih%yaacaI
maaihtI caaMgalyaapOkI haotI. %yaaMcyaajavaL dRYTaMt naohmaI hjar Asaayacao. %yaaMcyaa
sahvaasaamauLo malaa [slaamacao vyaavahairk &ana BarpUr imaLalao. Aamhalaa ekmaokaMcao
)d\gat samajaU laagalao. %yaanaMtr tr to maaJyaaSaI puYkL Qama-cacaa- krIt.
dusayaa ka itsayaa idvaSaI malaa Drbanacao kaoT- pahayalaa Gao}na gaolao. toqao
kahI AaoLKI k$na idlyaa. kaoTa-t svat:cyaa vaiklaapaSaI malaa basaivalao. ma^ijasT/oT
maaJyaakDo eksaarKo pahI. %yaanao malaa maaJaI pgaDI kaZUna TakNyaasa saaMigatlao. maI
kaZNyaacao naakarlao AaiNa kaoT- saaoDUna inaGaUna gaolaao.
yaoqaohI maaJyaa naiSabaI JagaDoca haoto
pgaDI kaZNyaacyaa baabatItIla rhsya Abadullaa SaoznaI malaa
samajaavaUna idlao. jyaanao mausalamaanaI paoSaaK kolaa Asaola %yaanao mausalamaanaI pgaDI vaaprlaI

102

Aa%makqaa

trI caalaola. baakIcyaa ihMdI laaokaMnaI kaoTa-t daKla haotaca svat:caI pgaDI kaZlaI
paihjao.
*yaa saUxma Baodacaa Kulaasaa krNyaasaazI malaa qaaoDa AagaaipCa saaMigatlaa
paihjao.
yaa daonatIna idvasaaMtca maaJyaa lxaat Aalao haoto kI ihMdI laaokaMnaI
Aapapsaatca tT paDUna Taklao haoto. ek Baaga mausalamaana vyaapayaaMcaa to svat:laa
'Arba' mhNavaUna Gaot. dusara Baaga ihMdU ikMvaa parSaI karkunaaMcaa. ihMdu karkunaaMcaI
i~SaMkUsaarKI isqatI haotI. kaoNa ArbaaMt imasaLUna jaat. parSaI Aaplyaalaa piSa-yana
mhNavaIt. yaa itGaaMcaa vyaaparavyaitir@thI AapapsaaMt qaaoDabahut saMbaMQa Asao. pNa
caaOqaa va savaa-t maaoza vaga- mhNajao tamaIL tolagaU va ihMdusqaanaI igarimaTyaaMcaa va
igarmaITyau@t ihMdI laaokaMcaa. igarimaT mhNajao jaao krar k$na paca vaYaa-Mpya-Mt majaurI
krNyaasaazI garIba ihMdI %yaavaoLI naataLlaa jaat Asat tao. krar mhNajao "A^ga`ImaoMT".
A^ga`ImaoMTcaa ApBa`MSa igarmaIT Jaalaa AaiNa igarmaITva$na igarimaTyaa Jaalao. yaa vagaabaraobar [tr tIna vagaa-caa saMbaMQa maa~ kamaapurtaca rahI. yaa igarimaTyaaMnaa [Mga`ja 'kUlaI'
yaa naavaanao saMbaaoQaIt AaiMNa %yaaMcaIca saM#yaa maaozI %yaaAqaI- [tr ihMdI laaokaMnaahI kUlaIca
mhNat. kUlaIcyaaeovajaI 'saamaI' hI mhNat. saamaI puYkLSaa tamaIL naavaaMcyaa AKorIlaa
yaoNaara p`%yaya haota. 'saamaI' mhNajao svaamaI. yaacaa Aqa- QanaI haotao. %yaamauLo eKaVa
ihMdI maaNasaalaa saamaI SabdacaI caID yao[- AaiNa %yaacyaat kahI ihMmat AsalaI tr tao
%yaa [Mga`jaalaa mhNao "tumhI malaa saamaI mhNata Kro pNa tumhalaa maahIt Aaho ka kI
saamaI mhNajao QanaI maI kahI tumacaa QanaI naahI." ho eokUna eKaVa [Mga`jaalaa Sarma vaaTo
tr eKada saMtapo AaiMNa AiQakca iSavyaa do} laagao ikMvaa saaQalyaasa zaok pNa do[-.
karNa kI %yaacyaa samajautInao 'saamaI' Sabd inaMdavyaMjak haota. %yaacaa Aqa- QanaI krNao
mhNajao Aaplaa Apmaana Jaalaasao %yaalaa vaaTo.
Aqaa-t malaa "kUlaI ba^irsTr" ASaI saM&a imaLalaI. vyaapayaaMnaa "kUlaI
vyaaparI" mhNat. kUlaIcaa maUL Aqa- majaUr ivasarlaa gaolaa. vyaapayaaMnaa yaa Sabdacaa
raga yao[-. va to mhNat "maI kUlaI naahI maI Arba Aaho." ikMvaa "vyaaparI Aaho."
garIbasaa [Mga`ja Asalaa tr Asao eokUna maafIhI maagao.
ASaa isqatIt pgaDI vaaprNyaacaa p`Sna BaanagaDIcaa hao}na basalaa.
pgaDI ]travaI tr maanaBaMga sahna krNyaap`maaNao haoto. maI Asaa ivacaar kolaa kI

kahI maasalaovaa[-k AnauBava

103

ihMdusqaanaI pgaDIlaa rjaa VavaI AaiNa mauLI [Mga`jaIca TaopI vaapravaI. karNa tI
kaZNyaat kahI maanaBaMga naahI AaiNa JagaDahI krIt basaayalaa nakao.
Abadullaa Saozlaa ha ivacaar psaMt pDlaa naahI. to mhNaalao "tumhI Aataca
ASaa thocaa forfar kolaa tr %yaapasaUna Anaqa- hao[-la. [traMnaa doSaI pgaDIca
vaapravayaacaI Asaola tr %yaaMcyaa maagaa-t ivaGna yao[-la. iSavaaya AaplaI doSaI pgaDIca
tumhalaa SaaoBaola. tumhI [MgajaI TaopI GaatlaIt tr tumacaI ' vaoTraMt' gaNanaa haoNaar.
yaa vaa@yaamaQyao vyaavahairk caatuya- haoto doSaaiBamaana haota AaiNa kahISaI
saMkuicat vaR<aIhI haotI. vyaavahairk caatuya- spYTca Aaho. doSaaiBamaanaaiSavaaya
pgaDIba_lacaa Aaga`h saMBavatca naahI. ' vaoTr' saMbaMQaIcaI TIka saMkuicatpNaaiSavaaya Sa@ya
naahI. igarimaTyaa ihMdI laaokaMmaQyao ihMdU mausalamaana AaiNa iK`stI Asao tIna vaga- haoto.
iK`stI mhNajao jao igarimaTyao baaTUna iK`stI haot %yaaMcaI p`jaa. %yaaMcaI saM#yaa 1893
maQyaohI maaozI haotI. to sava- [Mga`jaI paoSaaKca vaaprIt. %yaaMcyaapOkI puYkLsao ha^Tolaat
naaokrI k$na paoT BarIt. yaa laaokaMnaa ]_oSaUna Abadullaa SaozcaI [Mga`jaI TaopIcaI TIka
haotI. ha^Tolaat ' vaoTr' mhNaUna kama krNyaat kmaIpNaa Aaho hI samajaUt %yaa TIkocyaa
mauLaSaI haotI. AajahI puYkLaMnaa to kama kmaIpNaacao vaaTtoca.
ekMdrIt Abadullaa Saozcao mhNaNao malaa pTlao. maI pgaDIcyaa cakmakIsaMbaMQaI
svat:cao va pgaDIcao samaqa-na krNaaro p~ vat-maanap~akDo pazivalao. vat-maanap~at maaJyaa
pgaDIcaI KUp cacaa- JaalaI. 'Ana\vaolkma\ ivhjaITr AagaMtuk pahuNaa' ASaa
maqaLyaaKalaI malaa p`isawI imaLalaI AaiNa tInacaar idvasaaMcyaa Aatca Anaayasao dixaNa
AaikaBar maaJaI jaaihrat JaalaI. kaoNaI maaJaa pxa Gaotlaa kaoNaI maaJyaa ]wTpNaacaI
KUp inaMda kolaI.
maaJaI pgaDI tr javaLjavaL AKorpya-Mt iTkUna raihlaI. kovha gaolaI to
AapNaalaa AKorcyaa Baagaat samajaola.

8. ip` T ao i ryaalaa jaatanaa

DrbanamaQyao rahNaayaa iK`stI ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoKhI maI AlpavaQaIt
kolaI. toqaIla kaoTa-tIla duBaaYyao ima. pa^la raomana k^qaaoilak haoto. %yaMacaI AaoLK
kolaI AaiNa p`aoTosTMT imaSanapOkI ek iSaxak marhUna ima.sauBaana ga`a^D`o yaaMcaIhI AaoLK
kna GaotlaI. %yaaMcaoca icarMjaIva jaomsa ga`a^Do gaolyaa vaYaI- [kDo dixaNa Aaikocyaa ihMdI
p`itinaQaImaMDLamaQaUna Aalao haoto. yaaca idvasaamaqyoa marhUma parSaI $stmajaIcaI AaoLK
JaalaI. AaiNa marhUma AadmajaI imayaaKana yaaMcaIhI yaaca vaoLI. ho sava- gaRhsqa
kamaap`saMgaaiSavaaya ekmaokaMnaa kQaI BaoTt nasat. to yaapuZo BaoTU laagaayacao Aahot.
ASaa thonao maI AaoLK krIt haotao. [t@yaat poZIcyaa vaiklaakDUna p~
Aalao kI ifyaa-dIcaI tyaarI kolaI paihjao. Abadullaa SaozjaInaI svat: trI ip`Taoiryaalaa
Aalao paihjao ikMvaa dusayaa kaoNaalaa pazivalao paihjao.
ho p~ Abadullaa SaoznaI malaa daKivalao AaiNa ivacaarlao "tumhI ip`Taoiryaalaa
jaata " maI mhTlao "malaa davaa samajaavauna idlaat tr maI saaMgaU Sakona. itkDo kaya
kaya kravao laagaola yaacaI saQyaa malaa kahIca klpnaa naahI." %yaaMnaI Aaplyaa
karkunaaMnaa davyaacaI maaihtI doNyaacyaa kamaI naomalao.
maI paihlao kI malaa ekIekpasauna sau$vaat kravaI laagaNaar. JaaMjaIbaarlaa
maI ]trlaao tovha toqaIla kaoTa-cao kama phayalaa gaolaao haotao. ek parSaI vakIla eka
saaxaIdaracaI jabaanaI Gaot haoto AaiNa jamaaKcaa-cao p`Sna ivacaarIt haoto. malaa jamaaKcaacaI kahI klpnaaca navhtI. SaaLothI jamaaKca- iSaklaao navhtao ikMvaa ivalaayatothI
iSaklaao navhtao.
maI paihlao kI yaa davyaacaa sava- AaQaar ihSaobaacyaa va*yaaMvar
Aahoo. jamaaKcaa-caI maaihtI Asaola taoca davaa samajaU ikMvaa samajaavaU SakNaar. maoqaajaI
jamaaKcaa-cyaa gaaoYTI krIt %yaa eokUnaca maaJaI gaaLNa ]Do. pI naaoT mhNajao kaya
to samajaonaa,. kaoSaat ha Sabd saapDonaa. maI maaJao A&ana maoqaajaIpuZo ]pDo
kolao. tovha %yaaMcyaakDUna samajalao kI pI naaoT mhNajao p`a^imasarI naaoT.
jamaaKcaa-cao pustk Gaotlao AaiNa to vaacaUna Taklao. qaaoDasaa Aa%maivaSvaasa
Aalaa. davyaacaI samajaUt pDlaI. maI paaihlao kI Abadullaa Saoznaa
jamaaKca- ilaihta yaot naa prMtu vyaavahairk &ana [tko imaLvalaolao haoto kI jamaa
104

ip`Taoiryaalaa jaatanaa

105

Kcaa-caI kaoDI JaTpT to saaoDvaIt. maI %yaaMnaa saaMigatlao "maaJaI ip`Taoiryaalaa jaaNyaacaI
tyaarI Aaho."
"tumhI ]trala kuzo" SaozjaIMnaI ivacaarlao.
"tumhI saaMgaala toqao."maI ]<ar idlao.
"tr maga maI maaJyaa vaiklaaMnaa ilaihtao. to tumacaI vyavasqaa krtIla.
ip`Taoiryaat maaJao maomaNa snaohI Aahot. %yaaMnaa ilahayalaa hrkt naahI. pNa tumhI
%yaaMcaokDo ]trNao baro naahI. %yaaMcaa p`itvaadISaI baraca snaohsaMbaMQa Aaho. tumhalaa maI
KajagaI p~o ilahIna tI %yaaMcyaapOkI kaoNaI vaacalaI tr davyaacao maaozo nauksaana hao[-la
%yaaMcyaaSaI saMbaMQa baotacaa rahIla tovaZa caaMgalaa."
maI mhTlao "tumacaa vakIla saaMgaona toqao maI rahIna ikMvaa maI eKado svatM~ Gar
SaaoQaUna kaZIna. tumhI inaQaa-st Asaa. tumacaI ekhI gauPt gaaoYT baahor fuTNaar naahI.
pNa maI BaoTonasavarona maa~ savaa-Mnaa. malaa p`itvaadIbaraobarhI maO~I jauLvaayacaI Aaho.
maaJyaakDUna Jaalao tr ha vaad Garcyaa GarI imaTavaa Asao maI krIna. iktI Jaalao trI
tOyyaba Saoz tumacao saaoyaroca naa
p`itspQaI- marhUma tOyyaba hajaI KanamahMmad ho Abadullaa Saozcao inakTcao saaoyaro
haoto.
Abadullaa Saoz kahIsao camaklao Asao maI paihlao. pNa ha saMvaad Jaalaa tovha
malaa Drbanalaa paocalyaalaa saha idvasa hao}na gaolao haoto. AamhI ekmaokaMnaa AaoLKU
laagalaao haotao samajaU laagalaao haotao. maI Aata 'safot h%tI' raihlaao navhtao. to mhNaalao
"Aao hao hao. AapsaaMt samajaUt JaalaI tr %yaasaarKI AanaMdacaI gaaoYTca
naahI. pNa AamhI saaoyaro pDlaao %yaamauLo ekamaokaMnaa pUNa- AaoLKUna Aahao. tOyyaba Saoz
caTkna eokNaaro naahIt. AapNa BaaoLopNaa caalavalaa tr Aamacyaa paoTatIla gaaoYT
kaZUna GaotIla AaiNa maagaUna Aamhalaa taoMDGaSaI paDtIla.mhNauna jao kaya krayacao to
saavaQapNao kra."
maI mhTlao "tumhI mauLIsauwa ifkIr k$ naka. malaa tOyyaba SaozSaI kaya
ikMvaa [traMSaI kaya davyaasaMbaMQaI kahI baaolaNyaacao karNaca naahI. maI evaZoca mhNaNaar
kI tumhI daoGaaMnaI Garcyaa GarI samajaUt k$na GaotlaIt tr vaiklaaMcaI Garo BaravaI laagaNaar
naahIt."
saatvyaa kI Aazvyaa idvaSaI maI DrbanahUna rvaanaa Jaalaao. maaJyaasaazI
pihlyaa vagaa-cao itkIT kaZivalao. toqao JaaopNyaacaa ibaCanaa paihjao Asaola tr

106

Aa%makqaa

paca iSailaMgaaMcao svatM~ itkIT kaZavao laagao. Abadullaa SaoznaI to kaZNyaaba_la Aaga`h
kolaa pNa maI h+anao taoyaanao AaiNa paca iSalaIMga vaacaivaNyaasaazI ibaCanyaacao itkIT
kaZNyaacao naakarlao.
Abadullaa SaoznaI malaa bajaavalao "pha hao ha maulaUK inaraLa Aaho.
ihMdusqaana navho. KudacaI maohrbaanaI Aaho tumhI pOSaacaa kMjaUYapNaa k$ naka. ja$r tI
saaoya k$na Gyaa."
maI AaBaar maanalao AaiNa %yaaMnaa kaLjaI k$ naka mhNaUna saaMigatlao.
naataLcaI rajaQaanaI ma^ir%sabaga- yaoqao gaaDI na} ek vaajata paocalaI. yaoqao
ibaCanao purivaNyaat yaot haoto. eka rolvao naaokranao yao}na ivacaarlao "tumhalaa ibaCanaa
paihjao"
maI mhTlao "maaJyaapaSaI maaJaa ibaCanaa Aaho."
tao inaGaUna gaolaao. [t@yaat ek ]ta$ Aalaa. %yaanao maaJyaakDo paihlao.maI
gaaorotr Aaho Asao pahUna %yaacao ibanasalao. tao baahor pDlaa. ekdaona AmaladaraMnaa Gao}na
Aalaa. kaoNaI kahI baaolalaa naahI. SaovaTI ek Amaladar Aalaa. tao mhNaalaa "Asao
[kDo yaa tumhalaa SaovaTlyaa Dbyaat jaayacao Aaho."
maI mhTlao "maaJyaajavaL pihlyaa vagaa-cao itkIT Aaho."
tao mhNaalaa "%yaacaI icaMta naahI. maI saaMgatao kI tumhI SaovaTcyaa Dbyaat
jaavao."
"maIhI saaMgatao kI malaa yaa Dbyaat DrbanahUna basaivaNyaat Aalaolao Aaho
AaiNa %yaatUnaca p`vaasa krNyaacaa maaJaa [rada Aaho."
Amaladar mhNaalaa "to kahI caalaayacao naahI. tumhalaa ]travaoca laagaola
AaiNa ]trlaa naahI tr iSapa[- KalaI kaZIla."
maI mhTlao "tr maga iSapayaalaa KuSaala KalaI kaZU Va. maI AapNa hao}na
naahI ]trNaar."
iSapa[- Aalaa. %yaanao hat pkDlaa AaiNa malaa Qa@ka maa$na KalaI
kaZlao. maaJao saamaana ]t$na Gaotlao. maI dusayaa Dbyaat jaaNyaacao naakarlao. T/ona inaGaUna
gaolaI. maI vaoiTMga$mamaQyao iSarlaao. maaJyaa hatatlao pakIT tovaZo baraobar zovalao.
baakIcyaa saamaanaalaa maI hat laavalaa naahI. rolvaocyaa naaokraMnaI to saamaana kaozo trI
zovalao.
ihvaaLyaacao idvasa haoto. dixaNa Aaikocaa ihvaaLa ]McaavarIla
BaagaamaQyao kDa@yaacaa Asatao. ma^ir%sabaga- ]Mca BaagaamaQyao Aaho. %yaamauLo qaMDI KUp

ip`Taoiryaalaa jaatanaa

107

laagalaI. maaJaa AaovhrkaoT saamaanaat haota. saamaana maagaNyaacaI ihMmat hao[-naa if$na
Apmaana Jaalaa tr qaMDInao kuDkuDlaao. KaolaIt idvaa navhta. maQyara~Icyaa saumaaralaa
ek ]ta$ Aalaa. %yaacaI kahI baaolaNyaacaI [cCa idsalaI. pNa %yaacyaabaraobar maaJaI
baaolaNyaasaarKI manaisqait navhtI.
maaJao kt-vya kaya yaacaa maI ivacaar kolaa. ek tr maI maaJyaa h@kasaazI
JagaDlao paihjao naahI tr ihMdusqaanacaI vaaT QarlaI paihjao. naahI tr haotIla to Apmaana
sahna k$na ip`Toiryaalaa jaavao AaiNa davyaacao kama puro k$na svadoSaI jaavao. davaa AQaaTakUna jaaNao mhNajao naamad-pNaa haoya. malaa du:K saaosaavao laagalao ho varvarcao du:K Aaho.
Aat Kaolaat Asalaolyaa eka maharaogaacao to baa*ya laxaNa Aaho. ha maharaoga mhNajao
vaNa-WoYa. ha dRZmaUla raoga naostnaabaUt krNyaacaI Sa@tI Asaola tr itcaa ]pyaaoga kolaa
paihjao. tao krtanaa svat:var pDtIla tI du:Ko sahna kolaI paihjaot. vaNa-WoYa kaZUna
laavaNyaasaazI ja$r pDola tovaZyaapurtoca svat:cyaa du:Kacao pirmaaja-na krNyaacaa p`ya%na
kravaa.
Asaa inaNa-ya k$na dusayaa gaaDInao ksaohI k$na puZo jaayacaoca Asaa inaScaya
kolaa.
sakaLcyaa p`hrI maI janarla ma^naojarlaa tarIcaI laaMbalacak tar kolaI. dada
AbadullaaMnaa pNa kLivalao. Abadullaa Saoz lagaoca janarla ma^naojarlaa BaoTlao. janarla
ma^naojarnao svat:cyaa naaokraMcyaa vat-naacaI trfdarI kolaI pNa saaMigatlao kI malaa
ibanahrkt ip`Toairyaalaa paocaivaNyaaba_la AapNa sToSanamaastrlaa iSafarsa kolaI Aaho.
Abadullaa SaoznaI ma^ir%sabaga-cyaa ihMdI vyaapayaaMnaa tar k$na malaa BaoTNyaaba_la va maaJaI
baDdast zovaNyaaba_la kLivalao. AaiNa [tr sToSanaaMvarhI tSaaca tara kolyaa.
%yaava$na vyaaparI malaa sToSanavar BaoTNyaasa Aalao. %yaaMnaI svat:var pDNaayaa du:KaMcao
maaJyaapaSaI vaNa-na kolao AaiNa malaa mhTlao kI tumacyaavar Aalaolaa p`saMga ha kahI navaa
navho. pihlyaadusayaa vagaa-tUna p`vaasa krNaayaa ihMdI ]ta$Mnaa rolvaocyaa
AiQakayaaMkDUna va [tr ]ta$MkDUna ]psaga- paocaayacaaca. ASaa thocyaa gaaoYTI
eokNyaatca idvasa gaolaa. ra~ pDlaI. gaaDI AalaI. maaJyaasaazI jaagaa zovalaolaIca
haotI. ibaCanyaacao itkIT GaoNyaacao maI DrbanamaQyao naakarlao haoto to ma^ir%sabaga-maQyao
Gaotlao. gaaDI malaa caala-sa\Ta}nakDo Gao}na caalalaI.

9. AaNaKI halaApo Y Ta
caala-sa\Ta}nalaa gaaDI sakaLI paocalaI. caala-sa\Ta}nahUna jaaohainasabaga-laa
jaayalaa %yaa idvasaaMt AagagaaDI navhtI tr GaaoDyaacaa iSaga`ama Asao AaiNa maQyao
sT^MDrTnalaa ek ra~ rahavao laagao. maaJyaapaSaI iSaga`amacao itkIT haoto. maI ek idvasa
]iSara paocalaao mhNaUna kahI to itkIT r_ haot navhto. iSavaaya Abadullaa SaoznaI
caala-sa\Ta}nacyaa iSaga`amavaalyaalaa tarhI kolaI haotI. pNa %yaalaa kahI trI sababaca
kaZayacaI haotI %yaasaazI maI navaKa Aaho Asao pahUna tao mhNaU laagalaa "tumacao itkIT
r_ Jaalao." maI yaaogya tao jabaaba idlaa. itkIT r_ Jaalao mhNaUna malaa saaMgaayacao Kro
karNa inaraLoca haoto. sava- ]ta$ iSaga`amaacyaa Aatca basat. prMtu maaJaI tr kUlaIMt
gaNanaa AaiNa maI navaKa idsat haotao. %yaaAqaI- malaa gaaoyaa ]ta$MpaSaI basavaavao laagalao
naahI tr baro Asaa %yaa iSaga`amavaalyaacaa matlaba. iSaga`amaacyaa baahorcyaa baajaUlaa mhNajao
hakNaayaalaa laagaUna ]javyaa AaiNa Davyaa baajaUlaa ASaa daona baOzka hao%yaa %yaaMpOkI eka
baOzkIvar iSaga`ama-kMpnaIcaa ek gaaora 'naayak' basat Asao.tao Aat basalaa AaiNa malaa
hakNaayaaSaojaarI %yaanao basaivalao. maI tovhaca samajalaao kI ha kovaL Anyaaya Aaho
Apmaana Aaho. ha Apmaana igaLUna TakNaoca malaa yaaogya vaaTlao. malaa jaaorjaulamaanao AaMt
basata yaoNyaasaarKo navhtoca. maI tar krIt basalaao tr iSaga`ama inaGaUna jaayacaa AaiNa
maaJaI maa~ AaNaKI ek idvasa KaoTI vhayacaI. dusayaa idvaSaI kaya hao[-la to trI
kaoNaI saaMgaavao mhNaUna maI SahaNapNaa kolaa AaiNa baahor basalaao. manaatUna KUp
carfDlaao.
tIna ek vaajata iSaga`ama parDIkaoplaa paocalaa. Aata %yaa gaaoyaa
naayakacaI maI basalaao haotao toqao basaNyaacaI lahr laagalaI. %yaalaa ivaDI PyaayacaI
haotI. qaaoDI hvaa pNa KavayaacaI Asaola mhNaUna %yaanao ek maLkosao gaaoNapaT pDlao
haoto to %yaa hakNaayaapasaUna Gaotlao AaiNa to paya zovaNyaacyaa fLIvar psa$na
malaa mhTlao "saamaI tU [qao baOsa. malaa haMkNaayaapaSaI basaayacao Aaho." ha
Apmaana sahna krNao maaJyaa Sa@tIbaahor haoto. mhNaUna maI BaIt BaIt %yaalaa
saaMigatlao "tumhI malaa yaoqao basavalaat tao ek Apmaana maI sahna kolaa maaJaI
jaagaa tr Aat basaNyaacaI pNa tumhI Aat basaUna malaa yaoqao basavalaat,. Aata
108

AaNaKI halaApoYTa

109

tumhalaa baahor basaNyaacaI [cCa JaalaI Aaho AaiNa ivaDI AaoZayacaI Aaho. mhNaUna tumhI
malaa Aaplyaa payaapaSaI basavaU pahta. maI Aat jaayalaa tyaar Aaho pNa tumacyaa
payaajavaL basaayalaa kbaUla naahI."
[tko maI baaolatao %yaapUvaI-ca maaJyaavar tDa@yaaMcaa vaYaa-va Jaalaa AaiNa tao
manauYya maaJaa dMD Qa$na malaa KalaI AaoZU laagalaa. baOzkIpaSaI iptLocaa daMDa haota tao
maI Ga+ pkDUna Qarlaa AaiNa managaT tuTlao trI daMDa saaoDayacaa naahI Asaa inaQaa-r
kolaa. maaJyaavar gaudrlaolaa p`saMga to ]ta$ pahtca haoto. tao malaa iSavyaa dota haota
AaoZIt haota AaiNa maarIthI haota.maI maa~ gaPp haotao. tao QaiTMgaNa AaiNa maI
balahIna. ]ta$MpOkI kahIMnaa dyaa AalaI va to mhNaalao "Aro e %yaa ibacaayaalaa toqao
basaU do naa %yaalaa ivanaakarNa maa$ nakaosa. %yaacao mhNaNao rast Aaho. toqao naahI tr
%yaalaa Aat AamacyaajavaL basaU do." tao ]saLUna mhNaalaa "to kala~yaI haoNaar naahI."
pNa ikMicat narma pDlaa Kra. malaa maarayacao %yaanao baMd kolao. maaJaa dMD saaoDlaa.
caardaona iSavyaa AaNaKI hasaDlyaa pNa ek ha^TMoTaT naaokr plaIkDcyaa baajaUlaa
haota %yaalaa svat:cyaa payaaMjavaL basavalaa AaiNa AapNa baahor basalaa. ]ta$ Aat
basalao. iSaTI vaajalaI. iSaga`ama sau$ Jaalaa. maaJaI CatI QaDQaDt haotI. maI ijavaMt
mau@kamaalaa paocaona kI naahI yaaba_la malaa SaMka haotI. tao maaJyaakDo DaoLo vaTa$na
pahtca haota. baaoT daKvaUna puTpuTo "yaad raK sT^DrTna tr yao} do maga tulaa
saaMgatao kaya to" maI gaPp basalaao AaiNa svat:cyaa rxaNaasaazI p`BaUcaa Qaavaa krIt
raihlaao.
ra~ pDlaI. sT^MDrTnalaa paocalaao. ik%yaok ihMdI caohro idsalao. kahIsao baro
vaaTlao. KalaI ]trtaca ihMdI laaokaMnaI saaMigatlao "AamhI tumhalaa [-saa Saozcyaa
dukanaavar Gao}na jaaNyaasaazIca ]Bao Aahao Aamhalaa Abadullaa SaozcaI tar AalaI
Aaho." malaa far AanaMd Jaalaa. %yaaMcyaabaraobarca Saoz [-saa hajaI saumaaracyaa dukanaI
gaolaao. Saoz va %yaaMcao karkUna yaaMnaI malaa vaoZa idlaa. maaJyaavar baotlaolyaa p`saMgaacaI
%yaaMnaa hkIkt saaMigatlaI. %yaaMnaa far vaa[-T vaaTlao AaiNa svat:cao kDvao AnauBava
saaMgaUna %yaaMnaI malaa QaIr idlaa. maaJyaa manaatUna iSaga`ama kMpnaIcyaa ejaMTalaa hI savaKbar VayacaI haotI. maI ejaMTalaa hI sava- Kbar VayacaI haotI. maI ejaMTalaa
icazI ilaihlaI naayakanao QamakI idlaI haotI tohI ilaihlao. AaiNa sakaLI
puZo p`vaasa krayacaa Aaho tovha malaa Aat [tr ]ta$Mbaraobar jaagaa imaLNyaacaI
Ka~I paihjao ASaI maagaNaI kolaI. ejaMTanao malaa inaraop pazivalaa "sT^MdrTnahUna puZo

110

Aa%makqaa

maaoza iSaga`ama Asatao AaiNa hakNaaro vagaOro badlatat. jyaacyaaiva$w tumacaI tar
Aaho tao manauYya ]Va nasaNaar. tumhalaa [tr ]ta$Mcyaa SaojaarIca jaagaa imaLola." yaa
inaraopamauLo malaa kahIsao AaSvaasana imaLalao. %yaa malaa maarNaayaa [samaaiva$w kahI
krNyaacaa maaJaa ivacaarca navhta Aqaa-t yaa maaracao p`krNa yaoqaoca saMplao.sakaLI malaa
[-saa Saozcao laaok iSaga`amaavar Gao}na gaolao. malaa yaaogya jaagaa imaLalaI. kaoNa%yaahI
thocyaa ~asaaKorIja %yaa ra~I jaaohainasabaga-laa paocalaao.
sT^MDrTna lahana KoDo haoto. jaaohainasabaga- ivaSaala Sahr. toqaohI Abadullaa
SaoznaI tar tr kolaIca haotI. malaa mahMmad kasama kma$_Inaacyaa dukanaacaa
zavaizkaNaahI idlaa haota. %yaaMcaa manauYya iSaga`ama ]Baa rahNyaacyaa izkaNaI Aalaa
haota prMtu maI %yaalaa paihlaa naahI ikMvaa %yaanaohI malaa AaoLKlao naahI. maI ha^Tolaat
jaaNyaacaa ivacaar kolaa. daonacaar ha^TolaaMcaI naavaohI ivacaa$na GaotlaI haotI. gaaDI
kolaI. ga`^MD na^Sanala ha^TolamaQyao Gao}na jaaNyaasa %yaalaa saaMigatlao. toqao paocataca
ma^naojarpaSaI gaolaao. jaagaa maaigatlaI. ma^naojarnao xaNaBar maaJyaakDo nyaahaLUna paihlao.
gaaoD Sabdat mhNaalaa "malaa idlaigarI vaaTto sava- Kaolyaa Ba$na gaolyaa Aahot." Asao
mhNaUna malaa caalato kolao tovha maga maI gaaDIvaanaalaa mahMmad kasama kma$_Inacyaa dukanaI
malaa Gao}na jaaNyaasa saaMigatlao. toqao tr Abadula ganaI Saoz maaJaI vaaTca pahat basalao
haoto. %yaaMnaI maaJao p`omapUva-k svaagat kolao. ha^TolamaQyao jaagaa na imaLalyaacaI hkIkt
%yaaMnaa saaMigatlaI. to KdaKda hsalao. "ha^Tolaat Aamhalaa ]t$ doNaar Aahot ka"
maI ivacaarlao "ka naahI"
"tumhI qaaoDo idvasa [kDo raihlaa mhNajao ka to samajaola. yaa doSaat
Aamacyaanaoca rahvato karNa Aamhalaa pOsao kmavaayacao Asatat. %yaasaazI iktI trI
Apmaana sahna krIt Asatao AaiNa hIna isqatIt idvasa kaZtao." Asao mhNaUna %yaaMnaI
T/ansavaalamaQyao Baaogaavyaa laagaNaayaa Aap<aIcaa [ithasa saaMigatlaa.
yaa Abadula ganaI Saozcaa pircaya Aaplyaalaa puZo AiQak kravaa laagaNaar
Aaho. %yaaMnaI saaMigatlao "ha maulaUK tumacyaasaar#yaaMsaazI naahI. paha naa tumhalaa ]Va
ip`Taoiryaalaa jaayacao Aaho. toqao tumhalaa itsayaa vagaa-tca jaagaa imaLola. T/a^nsavaalamaQyao
naataLpoxaahI AiQak du:K. yaoqao Aamacyaa laaokaMnaa pihlyaa ikMvaa dusayaa vagaa-cao
itkITca dot naahIt."

AaNaKI halaApoYTa

111

maI mhTlao "tumhI %yaasaazI pura p`ya%na kolaa nasaola."

Abadula ganaI Saoz mhNaalao "AamhI p~vyavahar tr caalavalaa Aaho pNa
Aamacao laaok ivaSaoYa k$na pihlyaadusayaa vagaa-t basaU [icCtat trI kuzo"
maI rolvaocao kayado maagavalao paihlao. %yaat ek pLvaaT haotI. T/a^nsavaalacao
maULcao kayado baarka[-nao tyaar kolaolao nasat. rolvaocyaa kayaVaMcao tr ivacaarayalaaca
nakao.
maI Saozlaa saaMigatlao "maI fsT- @laasamaQaUnaca jaaNaar. tsao naahI jauLlao tr
ip`Taoiryaa yaoqaUna sadtIsa maOlaca Aaho toqapya-Mt maI GaaoDagaaDI k$na jaa[-na."
Abadula ganaI SaoznaI tsao krNyaamaQyao laagaNaara vaoL va d`vyaacaa Kca- maaJyaa
najarosa AaNaUna idlaa. pNa maaJaa ivacaar %yaaMnaI kbaUla kolaa. AaiNa sToSanamaastrlaa maI
icazI pazivalaI. icazImaQyao maI ba^irsTr Aaho. naohmaI pihlyaa vagaa-tUnaca p`vaasa krtao
vagaOro ilaihlao haoto. ip`Taoiryaalaa jaladInao paocaNyaacaI ja$r Asalyaaba_la kLivalao
haoto. AaiNa AsaohI ilaihlao kI tumacyaa jabaabaacaI vaaT pahNyaapurta malaa vaoLca
]rNaar naahI mhNaUna icazIcaa jabaaba GaoNyaasa maI svat:ca sToSanavar yao[-na %yaavaoLI malaa
pihlyaa vagaa-cao itkIT imaLola ASaI AaSaa Aaho. Asao ilaihNyaat maaJaa ek Dava
haota. maI Asaa ivacaar kolaa kI sToSanamaastr laoKI jabaaba nakara%makca pazivaNaar.
%yaatUna 'kUlaI ba^irsTr' caI JaalaI trI rahNaI kSaI kaya Asaola yaacaI %yaalaa kaya
klpnaa yaoNaar mhNaUna maI ibanacaUk [Mga`jaI paoSaaKat %yaacyaapuZo jaa}na ]Baa raihlaao
AaiNa %yaacyaabaraobar baaolalaaocaalalaao mhNajao %yaacaI samajaUt pDola AaiNa tao kdaicat
malaa itkIT do[-la. Asaa ivacaar k$na maI a^kkaoT naokTaya vagaOro caZvaUna sToSanaavar
gaolaao. maastrapuZo ek iganaI zovalaI AaiNa pihlyaa vagaa-cao itkIT maaigatlao.
%yaanao mhTlao "tumhIca malaa icazI ilaihlaI Aaho ka"
maI mhTlao "taoca maI. tumhI malaa itkIT idlyaasa maI AaBaarI hao[-na. malaa
Aajaca ip`Taoiryaalaa paocalao paihjao."
sToSanamaastr hsalao. %yaaMnaa dyaa AalaI. to mhNaalao "maI T/a^nsavaalar
naahI ha^laMDr Aaho. tumacyaa Baavanaa maI samajaU Saktao. tumacyaaba_la malaa

112

Aa%makqaa

sahanauBaUtI Aaho. tumhalaa itkIT doNyaacaI maaJaI [cCa Aaho. pNa eka SatI-var
rs%yaat gaaDa-nao jar tumhalaa KalaI kaZlao AaiNa itsayaa vagaa-t basavalao tr tumhI malaa
gaao%yaat AaNaU nayao mhNajao rolvaovar davaa k$ nayao. tumacaa p`vaasa inaiva-GnapNao par pDavaa
ASaI maaJaI [cCa Aaho. AapNa sad\gaRhsqa Aaha ho malaa idsatoca Aaho." Asao mhNaUna
%yaanao itkIT idlao. maI %yaacao AaBaar maanalao AaiNa %yaalaa inaiScMat rahaNyaaba_la
saaMigatlao. Abadula ganaI Saoz paocavaayalaa Aalao haoto. ho kaOtuk pahUna %yaaMnaa AanaMd
Jaalaa va AaScaya- vaaTlao pNa %yaaMnaI malaa saavaQaigarIcaa [Saara idlaa. "ip`Taoiryaalaa
sahIsalaamat paocalaot mhNajao Jaalao. malaa QaastI vaaTto kI gaaD- tumhalaa sauKanao pihlyaa
vagaa-t basaU doNaar naahI. AaiNa gaaDa-nao basaU idlao tr ]ta$ basaU doNaar naahIt."
maI pihlyaa vagaa-cyaa Dbyaat basalaao tr Kra. gaaDI caalaU JaalaI. jaima-sTna
sToSana Aalao. toqao gaaD- itikTo tpasaayalaa inaGaalaa. malaa pahtaca saMtaplaa. baaoTanao
AiBanaya k$na mhNaalaa "itsayaa vagaa-t cala." maI maaJao pihlyaa vagaa-cao itkIT
daKivalao. tao mhNaalaa "%yaacao kahI naahI itsayaa vagaa-t jaa."
%yaa Dbyaat ekca [Mga`ja ]ta$ haota. %yaanao %yaa gaaDa-laa tMbaI idlaI "yaa
gaRhsqaaMnaa inaYkarNa ka baro satavatao Aahosa %yaaMcyaajavaL pihlyaa vagaa-cao itkIT
Aaho to idsat naahI malaa tao raihlyaapasaUna mauLIsauwa ADcaNa naahI" Asao mhNaUna
%yaanao maaJyaakDo paihlao AaiNa mhTlao "tumhI KuSaala basaUna raha."
gaaD- puTpuTlaa "tumhalaa kUlaIbaraobarca basaayacao Asalao tr maaJao kaya
jaato"
ra~I Aaz ek vaajata T/ona ip`Taoiryaalaa paocalaI.

10. ip` T ao i ryaatIla pihlaa idvasa

ip`Taoiryaalaa sToSanavar dada AbadullaaMcyaa vaiklaatfo-caa kaoNaI trI manauYya
malaa BaoTola ASaI maI Apoxaa kolaI haotI. kaoNaI ihMdI malaa nyaayalaa yaoNaar naahI ho maI
samajaUna haotao. AaiNa kaoNaahI ihMdI maaNasaakDo rahayalaa jaayacao naahI ASaaba_la maI
vacanabaw haotao. vaiklaanao kaoNaalaahI sToSanavar pazvalao navhto. maagaUna malaa samajalao
kI tao rivavaar AsalyaamauLo qaaoDIbahut ADcaNa saaosalyaaKorIja %yaalaa kaoNaalaa pazivata
yaoNyaasaarKo navhto. maI ifikrIt pDlaao. kaozo jaavao yaacaa ivacaar k$ laagalaao.
kaoNatohI ha^Tola malaa jaagaa doNaar naahI ASaI malaa QaastI vaaTt haotI. 1893 cao
ip`Taoiryaa sToSana 1914 cyaa sToSanahUna AgadIca iBanna haoto. maMdmaMd idvao jaLt haoto.
]ta$ pNa ivaSaoYasao navhto. maI sava- ]ta$Mnaa jaa} idlao AaiNa ivacaar kolaa kI
itkITklao@Tr jara maaokLa Jaalaa mhNajao %yaalaa itkIT do[-na AaiNa tao malaa lahanasao
eKado ha^Tola ikMvaa dusaro eKado Gar daKvaIla itkDo jaa[-na ikMvaa ra~Bar sToSanavar
pDUna rahIna. evaZo ivacaarayalaahI mana Gaot navhto karNa Apmaanaacao Baya vaaTtca
haoto.
sToSana irkamao Jaalao. maI itkITklaokTrlaa itkIT idlao AaiNa p`Sna
ivacaarNyaasa sau$vaat kolaI. %yaanao ivanayapUva-k jabaaba idlao. pNa malaa idsalao kI
%yaacaI ivaSaoYa madt haoNyaasaarKI naahI. %yaacyaa SaojaarI ek Amaoirkna hbaSaI gaRhsqa
]Baa haota %yaanao maaJyaaSaI baaolaayalaa sau$vaat kolaI.
"tumhI AgadI navaKo idsata AaiNa tumhalaa kaoNaI ima~ nasaavaa.
maaJyaabaraobar yaala tr maI tumhalaa ek lahanasao ha^Tola Aaho %yaat Gao}na jaa[-na. %yaacaa
maalak Amaoirkna AsaUna maaJyaa caaMgalyaa pircayaacaa Aaho. malaa vaaTto tao tumhalaa jaagaa
do[-la."
malaa ikMicat SaMka vaaTtca haotI pNa maI %yaa gaRhsqaacao AaBaar maanalao AaiNa
%yaacyaabaraobar jaaNyaacao kbaUla kolao. tao malaa ja^ansTnacyaa f^imalaI ha^Tolaat Gao}na
gaolaa. ima jaa^nsTnalaa eka baajaUlaa nao}na kahI saaMigatlao. ima. jaa^nsTnanaI malaa ra~Bar
rahU doNyaacao kbaUla kolao tohI yaa SatI-var kI maaJao jaovaNa malaa maaJyaa KaolaIt
paocavaayacao.
Aa.8

113

114

Aa%makqaa

"maI tumhalaa Ka~I dotao kI malaa kaLyaagaaoyaacaa ibalakula BaodBaava naahI.

pNa maaJaI igaha[kI f@t gaaoyaa laaokaMcaIca Aaho AaiNa jar maI tumhalaa jaovaNaacyaa
KaolaIt jaovaU idlao tr maaJyaa AaEayada%yaaMnaa raga yao[-la to kdaicat ha^Tola saaoDUnahI
jaayacao" ima. jaa^nsTna mhNaalao.
maI mhTlao "tumhI malaa ra~Bar rahU dota haca maI tumacaa ]pkar samajatao.
*yaa maulauKatIla pirisqatI malaa qaaoDIbahut samajaU laagalaI Aaho. tumacaI ADcaNa malaa
samajato. tumhI KuSaala malaa maaJyaa KaolaIt vaaZa. ]Va maI dusarI kahI trI vyavasqaa
k$ Sakona ASaI malaa ]maod vaaTto.''
malaa KaolaI idlaI. maI Aat gaolaao. ekaMtat jaovaNaacaI vaaT pahat ivacaar
krIt basalaao. yaa ha^Tolaat farsao ]ta$ raht navhto. qaaoDyaa vaoLanao vaoTr jaovaNa
Gao}na yaoNyaaeovajaI ima. jaa^nsTnaca yaotanaa idsalao. to mhNaalao "maI tumhalaa KaolaIt
jaovaNa pazvaIna mhTlao %yaacaI malaa laaja vaaTlaI. mhNaUna maI maaJyaa igaha[-kaMnaa
tumacyaaba_la saaMgaUna %yaaMcao mat Gaotlao. tumhI jaovaNaacyaa KaolaIt jaovalaa trI %yaaMcaI kahI
hrkt naahI. trI Aata tumacaI [cCa Asalyaasa BaaojanagaRhat calaa AaiNa tumacyaa
majaI-laa yao[-la taopya-Mt yaoqao raha."
maI puna: AaBaar maanalao AaiNa jaovaNaacyaa KaolaIt gaolaao. inaiScaMtpNao
jaovalaao.
dusayaa idvaSaI vaiklaakDo gaolaao. %yaaMcao naava e. DblyaU. baokr. %yaManaa
BaoTlaao. Abadullaa SaoznaI maaJyaapaSaI %yaaMcao qaaoDosao vaNa-na kolao haoto. %yaamauLo pihlyaa
BaoTIt malaa kahI AaScaya- vaaTlao naahI. %yaaMnaI maaJaI p`omapUva-k BaoT GaotlaI. AaiNa
maaJaI qaaoDI hkIkt ivacaa$na GaotlaI. maI tI saaMigatlaI. to mhNaalao "ba^irsTr yaa
naa%yaanao tumacaa yaoqao kahIca ]pyaaoga haoNyaasaarKa naahI. AamhI ]<amaaMt ]<ama
ba^irsTraMnaa yaa davyaasaazI naomalao Aaho. davaa laaMbalacak AaiNa gauMtagauMtIcaa Aaho
%yaamauLo tumacyaapasaUna f@t ja$r tovaZI maaihtI imaLivaNyaacaoca kama malaa Gaota yao[-la.
malaa maaJyaa AiSalaabaraobar p~vyavahar krNaohI Aata saaopo pDola. AaiNa %yaaMcyaakDUna
paihjao tI maaihtI maI tumacyaa maaf-t maagavaU Sakona evaZI saaoya Aaho KrI. tumacyaasaazI
maI Gar AjaUna SaaoQalaolao naahI. tumhalaa paihlyaanaMtrca SaaoQaavao Asaa ivacaar kolaa
haota. yaoqao rMgaBaod far Aaho %yaamauLo Gar SaaoQaNao saaopo naahI. pNa ek baa[- maaJyaa

ip`TaoiryaatIla pihlaa idvasa

115

maaihtIcaI Aaho. garIba Aaho. raoTIvaalyaacaI baayakao Aaho. tI tumacaI ]trNyaacaI saaoya
krIla Asao vaaTto. itlaahI qaaoDI madt hao[-la. calaa AapNa itcyaakDoca jaa} yaa."
Asao mhNaUna malaa itkDo Gao}na gaolao. baa[-baraobar ima. baokrnaI eka baajaUlaa
jaa}na qaaoDyaa gaaoYTI kolyaa AaiNa itnao malaa zovaUna GaoNyaacao maanya kolao. AazvaDyaacao
35 iSalaIMga zrvaUna malaa toqao zovalao.
ima.baokr vakIla haoto tsaoca Qama-inaYz pad`I haoto. AjaUna to hyaat Aahot
AaiNa Aata f@t pad`yaacaoca kama krtat. vaiklaIcaa QaMda %yaaMnaI saaoDUna idlaa Aaho.
Ka}naip}na sauKI Aahot. %yaaMnaI AjaUna maaJyaaSaI p~vyavahar kayama zovalaa Aaho.
p~aMtIla ivaYaya zraivak ekca. inarinaraLyaa rItInao iK`stI Qamaa-cyaa EaoYztoba_la
Aaplyaa p~aMt maaJyaabaraobar cacaa- krtat AaiNa yaoSaUlaa [-Svaracaa ekulata ek pu~
AaiNa jagatacaa ]warkta- mhNaUna maanalyaaKorIja prma SaaMtI imaLNao ASa@ya Aaho yaa
gaaoYTIcao p`itpadna krIt Asatat.
Aamacyaa pihlyaaca BaoTIt ima baokrnaI maaJaI Qamaa-saMbaMQaIcaI manaaodSaa ivacaa$na
GaotlaI. maI %yaaMnaa saaMigatlao "maI janmaanao ihMdU Aaho. %yaa Qamaa-caohI malaa farsao &ana
naahI. [tr Qamaa-Mcao %yaahUna kmaI. maI kaoNa%yaa isqatIt Aaho maaJaI Qam-amato kaya tI
kaya AsalaI paihjaot ho kahI malaa kLt naahI. maaJyaa svat:cyaa Qamaa-cao saKaola
AQyayana krNyaacaI [cCa Aaho. [tr Qamaa-McaahI yaqaaSai@t AByaasa krNyaacaa [rada
Aaho."
ho sava- eokUna ima. baokrnaa baro vaaTlao AaiNa to mhNaalao "maI svat: saa]qa
Aaika janarla imaSanacaa ek iDro@Tr Aaho. svat:cyaa Kcaa-nao maI ek do}L baaMQalao
Aaho. %yaat maI vaoLaovaoLI Qama-p`vacanao krtao. maI rMgaBaod maanaIt naahI. maaJyaabaraobar
kama krNaaro ik%yaok jaaoDIdarhI Aahot. AamhI raoja ek vaajata qaaoDI imainaTo ek~
jamatao AaiNa Aa%myaacaI SaaMtI va p`kaSa &anaacaa ]dya yaaMsaazI p`aqa-naa krtao. %yaat
tumhI AalaaMt tr Aamhalaa AanaMd hao[-la. toqao maaJyaa jaaoDIdaraMcaI AaoLK k$na do[na. %yaa savaa-Mnaa tumhalaa pahUna AanaMd hao[-la AaiNa tumhalaahI %yaaMcaa sahvaasa AavaDola
ASaI maaJaI Ka~I Aaho. maI kahI Qama-pustkohI tumhalaa vaacaayalaa do[-na. pNa Kro
pustk baayabala hoca. to tumhI vaacaavao ASaI maaJaI Kasa iSafarsa Aaho."

116

Aa%makqaa

maI ima. baokrcao AaBaar maanalao AaiNa ek vaajata %yaaMcyaa maMDLat

p`aqa-naosaazI Sa@ya taopya-Mt yaot jaaNyaacao kbaUla kolao.
"tr maga ]Va ek vaajata yaoqaoca yaa. maga AapNa baraobar p`aqa-naamaMidrat
jaa}."
AamhI ekmaokaMcaI rjaa GaotlaI. ivaSaoYa ivacaar krayalaa malaa AjaUna
fursatca navhtI. ima. jaa^nsTnakDo gaolaao.ibala caukvalao. navyaa GarI gaolaao toqao
jaovalaao. GarvaalaI baa[- BalaI haotI. itnao maaJyaasaazI Annaahar tyaar kolaa haota. yaa
kuTuMbaat lagaoca imasaLUna jaayalaa malaa vaoL laagalaa naahI. jaovaNaKaNa ]rklyaanaMtr dada
AbadullaaMnaI Aaplyaa eka ima~alaa malaa p~ idlao haoto. %yaaMnaa BaoTayalaa gaolaao. %yaaMcaI
AaoLK k$na GaotlaI. %yaaMcyaakDUna ihMdI laaokaMcyaa @laoSaMacaI ivaSaoYa maaihtI samajalaI.
%yaaMnaI svat:kDo rahaNyaaba_la malaa Aaga`h kolaa maI AaBaar maanalao AaiNa maaJaI vyavasqaa
JaalaI haotI %yaaba_la maaihtI saaMigatlaI. kahI laagalao savarlao tr maagaUna Gyaayalaa %yaaMnaI
Aaga`hpUva-k saaMigatlao.
saMQyaakaL JaalaI. saMQyaakaLcao jaovaNa AaTpUna Aaplyaa KaolaIt jaa}na
ivacaarmagna Jaalaao. malaa svat:laa saQyaa trI kahI kama Asalyaacao idsalao naahI.
Abadullaa Saozlaa p~ ilaihlao. ima. baokrcyaa maO~Icaa kaya Aqa- krayacaa %yaacyaa QamabaMQaUMpasaUna maI kaya imaLivaNaar maI iK`stI Qamaa-cyaa AByaasaat kaozpya-Mt pDavao ihMdU
Qamaa-cao saaih%ya kaozUna imaLvaavao ihMdU Qamaa-cao sva$p samajalyaaKorIja iK`stI Qamaa-cao
sva$p trI maI ksao samajaU SakNaar ekca inaNa-ya k$ Saklaao. malaa imaLola tao
AByaasa ina:pxapatpNao kravaa AaiNa ima. baokrcyaa maMDLIlaa [-Svar %yaa %yaa vaoLI bauwI
do[-la %yaap`maaNao jabaaba Vavao. maaJyaa Qamaa-caI malaa purI maaihtI JaalaI naahI taopya-Mt [tr
Qama- svaIkarNyaacaa maI ivacaar k$ nayao Asaa ivacaar krIt Asata maI inad`avaSa Jaalaao.

11. iK`stI saMbaMQa

dusayaa idvaSaI ek vaajata maI baokrcyaa p`aqa-naasamaajaamaQyao gaolaao. toqao imasa\
h^irsa\ imasa\ gaoba ima. kaoT\sa [%yaadIMcaI AaoLK JaalaI. savaa-MnaI gauDGao TokUna p`aqa-naa
kolaI. maIhI %yaaMcao AnaukrNa kolao. p`aqa-naomaQyao jyaacyaa jao [cColaa yao[-la to tao
[-SvarapaSaI maagao. idvasa SaaMitpUva-k jaavaao [-Svar Aamacyaa )dyaaMcaI Waro Kaolaao vagaOro
ho Asaayacaoca. maaJyaasaazIhI p`aqa-naa JaalaI ''AamacyaamaQyao jaao navaIna baMQaU Aalaa Aaho
%yaalaa tU maaga- daKva.jaI SaaMtI tU Aamhalaa idlaI Aahosa tI %yaalaahI do. jyaa yaoSaUnao
Aamhalaa mau@t kolao Aaho tao %yaalaahI krao. ho sava- AamhI yaoSaUcyaa naavaanao maagat
Aahao." yaa p`aqa-naot Bajana kIt-na vagaOro kahI naahI f@t kahI trI ivaiSaYT maagaNaI
[-SvarajavaL krayacaI AaiNa Aapaplyaa sqaLI jaayacao. savaa-caa ha duparcyaa jaovaNaacaa
vaoL Asao Aqaa-t p`aqa-naa k$na drokjaNa jaovaayalaa jaa[-.p`aqa-naolaa paca imainaTaMhUna
AiQak vaoL laagat nasao.
imasa\ h^irsa\ va imasa\ gaoba yaa daoGaI p`aOZ kumaairka hao%yaa. ima. kaoT\sa @baokr
pMqaacao haoto. yaa daona baayaa ek~ raht. %yaaMnaI malaa dr rivavaarI AaplyaakDo caar
vaajata caha GaoNyaasa baaolaavalao. ima.kaoT\sa BaoTlao mhNajao dr rivavaarI maI %yaaMnaa
AazvaDyaacaI Qaaima-k raojainaSaI saaMgaayacaI Asao.kaoNakaoNatI pustko vaacalaI maaJyaa
manaavar %yaaMcaa kaya pirNaama Jaalaa yaacaI cacaa- krIt AsaU. %yaa baayaa svat:cao
AanaMddayak AnauBava vaNa-vaIt AaiNa svat:laa vaaTNaayaa prma SaaMtIivaYayaI saaMgat.
ima. kaoT\sa ho ek inaYkpT manaacao Qama-inaYz t$Na @vaokr haoto. %yaaMcyaaSaI
maaJaa gaaZ saMbaMQa Aalaa. AamhI puYkLda ifrayalaahI jaat AsaU. to malaa [tr iK`stI
maMDLIMkDo Gao}na jaat.
kaoT\sanaI malaa pustkaMnaI laadUna kaZlao. jasajasaa Aamacaa pircaya vaaZt
caalalaa tsatsao %yaaMnaa yaaogya vaaTt tI tI pustko to malaa vaacaayalaa dot. maIhI kovaL
Eawonao tI pustko vaacaNyaacao kbaUla kolao. %yaa pustkaMsaMbaMQaI AamhI cacaa-hI krIt
AsaU.
117

118

Aa%makqaa

ASaa thocaI pustko sana 1893 maQyao maI puYkL vaacalaI. %yaaMcaI savaa-McaI
naavao malaa smarthI naahIt. pNa %yaaMt isaTI Tplacyaa Da^. pak-rcaI TIka ipyasa-nacao
'maonaI [nafa^ilabala\ p`UFsa\' baTlarcaI 'A^naa^laa^jaI', vagaOro haotI. %yaaMtlao kahI samajat nasao
kahI AavaDo kahIcaa kMTaLa yao[-. maI ho sava- kaoT\sanaa saaMgat Asao. 'maonaI
[nafa^ilabala p`UFsa\ mhNajao Anaok sabaL puravao Aqaa-t baayabalaamaQyao ga`Mqak%yaa-cyaa
samajautInao jaao Qama- p`itpaidlaolaa Aaho %yaacao samaqa-na krNaaro puravao. yaa pustkacaa
maaJyaavar kahI ek pirNaama Jaalaa naahI. pak-rcaI TIka naIitvaQa-k mhNata yao[-la
prMtu jyaalaa iK`stI Qamaa-tIla p`cailat samajautIba_la SaMka Asaola ASaalaa madt k$
SakNyaasaarKI navhtI. baTlarcaI A^naa^laa^jaI ho far gahna va kzINa pustk vaaTlao. to
pacasaatda vaacalao paihjao. to naaistkacaa Aaistk banaivaNyaasaazI ilaihlaolao Asaavao
Asao idsalao. %yaatIla [-Svaracao Aist%va isaw krNyaasaazI kolaolyaa yaui@tvaadacaa malaa
]pyaaoga navhta. karNa ha kaL maaJaa naaistkpNaacaa navhta. pNa yaoSaU haca kaya tao
Avatar Aaho AaiNa tao [-Svar AaiNa manauYya yaaMcaI jaaoD k$na doNaara Aaho ASaaba_la
jaao yaui@tvaad haota %yaacaa maaJyaavar kahIhI pirNaama Jaalaa naahI.
pNa kaoT\sa kahI Asao hatpaya gaaLNaaro navhto. %yaaMcao p`oma Amayaa-d haoto.
%yaaMnaI maaJyaa gaLyaat vaOYNavaacaI kMzI paihlaI. %yaaMnaa ho KUL vaaTlao AaiNa tI pahUna
vaa[-T vaaTlao. "Asalao KUL tumacyaasaar#yaalaa SaaoBat naahI AaNaa [kDo taoDUna
Taktao."
"hI kMzI tuTta kamaa nayao maatuEaIcaI BaoT Aaho."
"pNa tumacaa itcyaavar ivaSvaasa Aaho"
"itcaa gaUZaqa- malaa samajat naahI. tI vaaprlaI naahI tr maaJao kahI AinaYT
hao[-la Asao malaa vaaTt naahI. prMtu jaI maaL maatuEaInao p`omapUva-k maaJyaa gaLyaat baaMQalaI
ijacyaapasaUna maaJao klyaaNa hao[-la ASaI itcaI samajaUt itcaa maI ivanaakarNa %yaaga
krNaar naahI. kalaaMtranao tI jaunaI hao}na tuTUna gaolaI tr dusarI AaNaUna baaMQaNyaacaa
laaoBa malaa vaaTNaar naahI. pNa hI kMzI tuTayacaI naahI."
kaoT\sanaa maaJyaa yaa yaui@tvaadacaI ikMmat vaaTlaI naahI. karNa %yaaMnaa maaJyaa
Qamaa-ba_la Anaasqaa vaaTt haotI. %yaaMcaI tr malaa A&anakUpatUna var
kaZNyaacaI ]maod haotI. Anya Qamaa-t qaaoDosao sa%ya Asalao tr Asaola pNa
sa%ya$p iK`stI Qama- svaIkarlyaiSavaaya malaa maaoxa imaLayacaaca naahI yaoSaUcyaa maQyasqaI

iK`stI saMbaMQa

119

iSavaaya papp`xaalana vhayacaoca naahI itcyaaivanaa sava- puNyakmao- inarqa-k Aahot ho malaa
daKvaUna Vayacao %yaaMcyaa manaat haoto. kaoT\sanaI jyaap`maaNao pustkaMcaa pircaya malaa k$na
idlaa %yaacap`maaNao jyaaMnaa to Qama-inaYz iK`stI samajat Asat ASaa laaokaMcyaahI %yaaMnaI
malaa AaoLKI k$na idlyaa.
yaa AaoLKIMmaQyao ek 'PlaImaqa b`adrna' cao kuTuMba haoto. 'PlaImaqa b`adrna'
naavaacaa ek iK`stI saMp`daya Aaho. kaoT\sanaI pircaya k$na idlaolaI puYkL maMDLI
caaMgalaI vaaTlaI. to laaok [-Svaralaa iBa}na vaagaNaaro idsalao. yaa kuTuMbaakDUna maa~
maaJyaaSaI puZIlap`maaNao yaui@tvaad krNyaat Aalaa : "Aamacyaa Qamaa-caI KubaIca tumhalaa
samajalaolaI naahI. tumacyaa baaolaNyaava$na malaa idsato kI tumhalaa p`itxaNaI Aaplyaa
caukaMcaa ivacaar kravaa laagatao p`itxaNaI %yaa sauQaa$na Gyaavaa laagatat na sauQaarlyaa tr
tumhalaa pScaatap kolaa paihjao p`ayaiSca<a kolao paihjao. yaa iyaakaMDatUna tumhI
sauTNaar kQaI tumhalaa SaaMtI imaLNao ASa@ya. AapNa papI Aahao ho tr tumhI kbaUlaca
krta. Aata Aamacyaa Qama-matacaI pirpUNa-ta pha. maanavaI p`ya%na fukT Aaho. trI
pNa mau@tI hI paihjaoca. papacaa baaojaa ksaa ]zavaa AapNa tao yaoSaUvar saaopvaavaa. tao
tr [-Svaracaa ekulata ek inaYpap pu~ Aaho. %yaanao vardana idlaolao Aaho kI jao
%yaacyaavar ivaSvaasa zovatat %yaaMcaI papo tao Qau}na Taktao. [-Svaracao ho AgaaQa
AaOdaya- Aaho. yaoSaUcyaa *yaa mau@tIcyaa yaaojanaocaa AamhI svaIkar kolaolaa Aaho %yaamauLo
AamacaI papo Aamhalaa icakTt naahIt. pap ho GaDNaarca. yaa jagaat papaiSavaaya
pa}la trI Takta yao[-la ka mhNaUnaca yaoSaUnao sava- jagaacyaa papacao ekaca vaoLI
p`ayaiSca<a k$na Taklao. jyaaMnaa %yaacyaa mahabailadanaacaa svaIkar krayacaa Asaola
%yaaMnaI tsao k$na SaaMtI imaLivaNao %yaaMcyaa hatcao Aaho. tumacaI Asvasqata kaoNaIkDo
AaiNa AamacaI SaaMtI kaoNaIkDo
malaa ha yaui@tvaad mauLIca pTlaa naahI. maI nama`tapUva-k ]<ar idlao
"sava-maanya iK`stI Qama- haca Asaola tr tao malaa pTNyaasaarKa naahI. malaa papacyaa
pirNaamaatUna maaokLIk nakao Aaho malaa mau@tI paihjao tI papvaR<aIpasaUna papI kmaapasaUna. tI imaLalaI naahI taopya-Mt Asvasqataca malaa ip`ya Aaho."
PlaImaqa ba`drna\ yaavar mhNaalao "maI tumhalaa inaxaUna saaMgatao kI ha tumacaa
p`ya%na fukT Aaho. maaJyaa mhNaNyaacaa puna: ivacaar k$na pha."
AaiNa yaa [samaanao baaolaUna daKivalao tsao p`%yaxa Aaca$nahI daKivalao :
[radapUva-k AnaItI Aacarlyaacaa p`%yaya AaNaUna idlaa.

120

Aa%makqaa

pNa sava-ca iK`ScanaaMcaI AsalaI samajaUt nasato ho yaa pircayaapuvaI-ca malaa maahIt
haoto. Ku_ kaoT\sa papBaI$ haoto %yaaMcao )dya inama-L haoto.)dyaSauQdIcaI Sa@yata %yaaMnaa
maanya haotI. var inado-Sa kolaolyaa BaiganaIhI tSaaca hao%yaa.maaJyaa hatat Aalaolyaa
pustkaMpOkI puYkL pustko Bai@tpUNa- haotI. %yaamauLo yaa eka pircayaava$na kaoT\sanaa
vaaTU laagalaolyaa BaItIcao maI inarakrNa kolao AaiNa %yaaMnaa AaSvaasana idlao kI ekTyaa
PlaImaqa ba`drnacyaa Anauicat samajuatIva$na maI sagaLyaa iK`stI Qamaa-iva$w ga`h k$na
GaoNaar naahI. malaa ADcaNa vaaTo tI baayabalaivaYayaI va %yaacyaa $Z Aqaa-ivaYayaI.

12. ihM d I laao k aM c aI AaoLKdoK

iK`stI AaoLKIivaYayaI AiQak ilaihNyaapUvaI- %yaaca vaoLcyaa [tr AnauBavaaMcaa
inado-Sa krNao AavaSyak Aaho.
naataLmaQyao dada AbadullaaMnaa jao sqaana haoto toca ip`TaoiryaamaQyao Saoz tOyyaba
hajaI Kana mahMmad yaaMnaa haoto.%yaacyaaiSavaaya ekhI saava-jainak kama caalat nasao.
%yaaMcaI AaoLK maI pihlyaaca AazvaDyaat k$na GaotlaI. ip`TaoiryaatIla hrek ihMdI
maaNasaacaI maaihtI k$na GaoNyaacaa maaJaa ivacaar Asalyaacao maI %yaaMnaa saaMigatlao. ihMdI
laaokaMcyaa isqatIcaa AByaasa krNyaacaI maaJaI [cCa Aaho va %yaa kamaI AaplaI madt
imaLavaI ASaI Apoxaa Aaho AsaohI saaMigatlao. %yaaMnaI AanaMdanao madt krNyaacao kbaUla
kolao.
maaJao pihlao kama mhNajao sava- ihMdI laaokaMcaI ek saBaa BarvaUna %yaaMcyaapuZo
%yaaMcyaa isqatIcao ica~ maaMDNao ho haoto. Saoz hajaI mahMmad hajaI jaUsaba yaaMcyaa naavao malaa
iSafarsap~ imaLalao haoto %yaaMcyaa GarI hI saBaa BarlaI. itlaa mau#ya%vaok$na maomaNa
vyaaparI hjar haoto qaaoDo ihMdU pNa haoto. ip`TaoiryaamaQyao ihMdUMcaI vastI far qaaoDI haotI.
ho maaJao maaJyaa AayauYyaatIla pihlaoca BaaYaNa mhNaayacao. maI tyaarI
BarpUr kolaI haotI. malaa sa%yaasaMbaMQaI baaolaayacao haoto. vyaaparat sa%ya caalaayacao
naahI Asao maI vyaapayaaMcyaa taoMDUna eokt Aalaao haotao. hI gaaoYT malaa %yaa
vaoLIhI KrI vaaTt navhtI AajahI vaaTt naahI.vyaapar AaiNa sa%ya
yaaMcao prspr pTayacao naahI Asao p`itpadNaaro ima~ AajalaahI Aahotca. to vyaaparalaa

ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoK

121

vyavahar mhNatat AaiNa sa%yaalaa Qama- AaiNa puZo yaui@tvaad Asaa laZvatat kI
vyavahar tao vyavahar AaiNa Qama- tao Qama-. vyavaharat Sauw sa%ya caalaayacaoca naahI %yaat
yaqaaSa@tIca sa%ya baaolata caalata yaoNaar ASaI %yaaMcaI samajaUt. yaa BaUimakocaa maI Aaplyaa
BaaYaNaat caaMgalaa samaacaar Gaotlaa AaiNa vyaapayaaMnaa %yaaMcyaa duhorI kt-vyaacaI jaaNaIva
k$na idlaI. prdoSaat AalyaamauLo %yaaMcaI jabaabadarI svadoSaamaQyao AsatI %yaapoxaa vaaZlaI
Aaho. karNa maUzBar ihMdI laaokaMcyaa caalacalaNaUkIva$na ihMdusqaanacyaa kraoDao laaokaMcao
maap zrt haoto.
[Mga`jaaMcyaa rahNaIcyaa maanaanao Aamacyaa rahNaImaQyao Asalaolaa gailacCpNaa
maaJyaa dRYTao%p<aIsa Aalaa haota.%yaacaahI Eaao%yaaMpuZo ]llaoK kolaa.
ihMdU mausalamaana parSaI iK`stI vagaOro Aqavaa mad`asaI pMjaabaI isaMQaI kcCI
saurtI vagaOro Baod ivasarlao paihjaot yaa gaaoYTIvar ivaSaoYa jaaor idlaa.
AaiNa SaovaTI ek maMDL sqaapUna %yaacyaamaaf-t AmaladaraMcyaa BaoTI GaoNao AjakrNao [%yaaid maagaa-MnaI ihMdI laaokaMnaa saaosaavyaa laagaNaayaa @laoSaaMvar [laaja krNyaat yaavao
Asao saucaivalao va %yaa kamaI malaa imaLola tovaZa vaoL inarpoxa doNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho
AsaohI saaMigatlao.
saBaovar BaaYaNaacaa zIk pirNaama Jaalaolaa idsalaa.
cacaa- JaalaI. ik%yaokaMnaa maaJyaajavaL hkIktI saaMgaU mhNaUna saaMigatlao. malaa
ihMmat caZlaI. malaa idsalao kI %yaa saBaot [Mga`jaI jaaNaNaaro farca qaaoDo haoto. Asalyaa
prkI maulauKat [Mga`jaIcao &ana Asalaolao caaMgalao Asao malaa vaaTlao. mhNaUna jyaalaa fursat
Asaola %yaanao [Mga`jaI iSakavao ASaI maI iSafarsa kolaI. maaozo vaya JaalyaanaMtrhI AByaasa
krta yaotao Asao saaMgaUna tSaa thonao AByaasa kolaolyaa laaokaMcaI ]dahrNao idlaI. vagainaGaalyaasa %yaalaa ikMvaa sauTosauToca kaoNaI [cCIt AsatIla trI %yaaMnaa iSakivaNyaacao maI
svat:cyaa iSaravar Gaotlao. vaga- tr naahI inaGaalaa pNa tInajaNa Aapaplyaa savaDIcyaa
vaoLI AaiNa %yaaMcyaa GarI iSakvaayalaa gaolaao tr iSakayalaa tyaar Jaalao. %yaaMpOkI daona
mausalamaana haoto ek nhavaI va dusara karkUna haota. ek ihMdU lahanasaa dukanadar
haota. savaa-Mcyaa saaoyaI maI saaMBaaLlyaa. maaJyaa iSakivaNyaacyaa Sa@tIivaYayaI malaa
yai%kMicathI AivaSvaasa navhta. maaJao iSaYya dmalao mhTlao trI caalaola
pNa maI dmalaao naahI. kQaI kQaI %yaaMcyaakDo jaavao tr %yaaMnaa fursat
nasaayacaI. pNa maI QaIr saaoDlaa naahI. %yaaMpOkI kaoNaalaa [Mga`jaIcaa gaaZa AByaasa
krayacaaca navhta. pNa daoGaaMnaI Aaz maihnyaaMt caaMgalaI p`gatI kolaI mhNaayalaa hrkt

122

Aa%makqaa

naahI. daoGaaMnaahI jamaaKca- ilaihNyaacao AaiNa saamaanya p~o ilaihNyaacao &ana imaLalao.
nhavyaalaa Aaplyaa igaha[-kaMbaraobar baaolaNyaapurtoca iSakayacao haoto. %yaa daoGaaMjaNaaMnaI
Aaplyaa iSaxaNaacyaa yaaogaanao caaMgalao pOsao kmaivaNyaacaI Sa@%aIhI imaLivalaI.
saBaocyaa pirNaamaava$na maaJao samaaQaana Jaalao. ASaa thocaI saBaa dr
maihnyaalaa ikMvaa dr AazvaDyaalaa BarNyaacao zrlao. kmaIjaast inayaimatpNao hI saBaa
Bart Asao AaiNa ivacaarivainamaya haot Asao. %yaamauLo iPa`Taoiryaat eKadaca kaoNaI ihMdI
rahUna gaolaa Asalaa tr na kLo kI jyaacaI maaJaI AaoL#a naahI ikMvaa jyaacaI malaa
maaihtI naahI. ihMdI laaokaMcyaa isqatIcao ASaa thonao &ana Jaalyaava$na malaa iPa`TaoiryaamaQao
rahNyaayaa ib`aiTSa ejaMTacaI AaoL#a k$na GaoNyaacaI [cCa JaalaI. maI ima.jaokaobsa\
iDvaoTnaa BaoTlaao. ihMdI laaokaMba_la %yaaMnaa kLkL vaaTt haotI. %yaaMcao vajana farsao
navhto prMtu hao[-la tI madt krNyaacao va vaaTola tovha BaoTNyaacao %yaaMnaI kbaUla kolao.
rolvaocyaa AiQakayaaMbaraobar p~vyavahar caalaivalaa AaiNa %yaaMcyaa kayaVap`maaNaoca ihMdI
laaokaMnaa majjaava haota kamaa nayao Asao saucaivalao. %yaatUna evaZo inaYpnna Jaalao kI caaMgalaa
paoSaaK kolaa Asaola ASaa ihMdI laaokaMnaa varcyaa vagaa-caI itkITo imaLtIla Asao p~
Aalao. evaZyaanao purI saaoya JaalaIca naahI karNa caaMgalaa paoSaaK kaoNaacaa Aaho ho
zrivaNaara sToSanamaastrca
iba`iTSa ejaMTanao malaa AaplyaaSaI Jaalaolyaa p~vyavaharasaMbaMQaI kahI
kagadp~ vaacaayalaa idlao tOyyaba SaozjaIMnaI idlao haoto. %yaava$na Aa^roMja I sToTmaQaUna
ihMdI laaokaMcao paya iktI inad-yapNao kaZUna laavaNyaat Aalao to malaa idsaUna Aalao.
qaaoD@yaat mhNajao T/a^nsavaala AaiNa I sToTmaQaIla ihMdI laaokaMcyaa Aaiqa-k saamaaijak
AaiNa rajakIya pirisqatIcaa saKaola AByaasa maI ip`TaoiryaamaQyao k$ Saklaao. yaa
AByaasaacaa puZo malaa BarpUr ]pyaaoga vhayacaa Aaho yaacaI malaa %yaavaoLI klpnaahI
navhtI. malaa eka vaYaa-AKor ikMvaa davaa AaQaI AaTplaa tr %yaapUvaI-hI svadoSaI
inaGaUna jaayacao haoto.
pNa [-SvarI saMkot vaogaLaca haota.

13. kU l aIpNaacaa Anau B ava

T/a^nsavaala AaiNa Aa^roMja I sToT yaaMmaQaIla ihMdI laaokaMcyaa pirisqatIcao
saivastr vaNa-na krNyaacao ho sqaL navho. itcaI pUNa- klpnaa imaLvaU [icCNaayaanao 'dixaNa
Aaikocyaa sa%yaaga`hacaa [ithasa' vaacalaa paihjao. pNa itcaI $proYaa doNao AavaSyak
Aaho.
Aa^roMja I sToTmaQyao ek kayada k$na 1888 maQyao ikMvaa %yaapUvaI-ca ihMdI
laaokaMcao sava- h@k ihravaUna GaoNyaat Aalao. toqao f@t ha^Tolaat vaoTr mhNaUna ikMvaa
ASaaca thocaI majaurI k$na rahNyaapurtI ihMdI laaokaMnaa saUT imaLalaI. ihMdI vyaaparI
haoto %yaaMnaa naamamaa~ Barpa[- do}na kaZUna laavaNyaat Aalao. ihMdI vyaapayaaMnaI Aja- vagaOro
kolao pNa %yaaMcyaa iTmakIcaa Aavaaja kaoNaalaa eokU yaoNaar
T/a^nsavaalamaQyao 1885 saalaI kDk kayada Jaalaa. 1886 saalaI %yaat kahI
sauQaarNaa JaalaI. %yaa Anvayao p`%yaok ihMdI maaNasaanao p`vaoSa fI mhNaUna tIna paOMD Vavao Asao
zrlao. %yaaMcyaasaazI vaaDo naomalaolao haoto %yaatca f@t %yaaMnaa jaimanaIcaI maalakI Baaogata
yao[-. itlaasauwa maalakI mhNata yaayacao naahI. %yaaMcyaa mataiQakaracaa tr p`Snaca naahI.
ho Jaalao Kasa eiSayaavaaisayaaMsaazI kolaolao kayado. iSavaaya SyaamavaNaI- laaokaMnaa laagaU
kolaolao jao kayado tohI eiSayaavaaisayaaMnaa laagaU haotoca. %yaa kayaVaMAnvayao ihMdI laaokaMnaa
payavaaTova$na fUTpaqava$na caalaNyaacaa h@k navhta ra~I na} vaajalyaanaMtr
prvaanyaaKorIja baahor pDta yaot navhto. yaa SaovaTlyaa kayaVacaa AMmala ihMdI
laaokaMiva$w kmaIjaast p`maaNaat haot Asao. jyaaMcaI Arbaat gaNanaa haot Asao %yaaMnaa
maohrbaanaIdaKla yaa inaba-MQaatUna maaokLo kolao haoto. mhNajao ASaa thocaI saUT paoilasaaMcyaa
majaI-var raht Asao.
yaa daonhI inayamaaMcaa pirNaama malaa svat:cyaa baabatIthI AnauBavaavaa
laagalaa. ima. kaoT\sabaraobar maI puYkL vaoLa ra~Icaa ifrayalaa jaat Asao.
GarI yaayalaa dhahI vaajat. maga malaa paoilasaanao pkDlao tr
hI QaastI malaa vaaTo %yaahUnahI kaoT\sanaa AiQak vaaTo. karNa kI svat:cyaa
hbaSaI naaokraMnaa to svat:ca prvaanaa dot pNa malaa ksaa prvaanaa doNaar maalakalaa
123

124

Aa%makqaa

f@t svat:cyaa naaokraMnaa prvaanaa doNyaacaa AiQakar Asao. maI Gyaayacaa mhTlao AaiNa
kaoT\sacyaa manaatUna Vayacaa Asalaa trI dota yaoNyaajaaogaa navhta karNa kI tI labaaDI
JaalaI AsatI.
mhNaUna kaoT\sa ikMvaa %yaaMcao kaoNaI ima~ malaa yaoqaIla sarkarI vakIla Da^.
a]Jao yaaMcyaakDo Gao}na gaolao. AamhI daoGaohI ekaca '[na' cao ba^irsTr inaGaalaao. ra~I
na} vaajalyaanaMtr baahor pDNyaasaazI malaa prvaanaa Gaotlaa paihjao hI gaaoYT %yaaMnaa
Asa*ya vaaTlaI. %yaaMnaI maaJyaaba_la sahanauBaUtI dSa-ivalaI. malaa prvaanaa doNyaaeovajaI
Aaplyaatfo- ek p~ idlao. %yaacaa AaSaya Asaa haota kI vaaTola tovha vaaTola toqao
KuSaala jaavao %yaat paoilasaanao malaa ADqaLa k$ nayao. ha kagad sava-kaL
AaplyaajavaL zovaUna maI ifrt Asao. %yaacaa kQaI ]pyaaoga kravaa laagalaa naahI pNa ha
yaaogaayaaogaca mhTlaa paihjao.
Da^. a]JaonaI malaa Aaplyaa GarI baaolaavalao. AamacyaamaQyao maO~I jamalaI
mhNaayalaa hrkt naahI. maQaUnamaQaUna maI %yaaMcyaakDo jaa} laagalaao. %yaaMcyaamaaf-t
%yaaMcyaahUnahI AiQak iva#yaat ASaa %yaaMcyaa baMQaUMcaI AaoLK JaalaI. jaaohainasabaga-maQyao
piblak\ p`a^isa@yaUTr mhNaUna %yaaMcaI naomaNaUk JaalaI haotI. baaoAr laZa[-cyaa vaoLI %yaaMcyaavar
eka [Mga`ja AiQakayaacaa KUna krNyaacaa kT kolyaacyaa Aaraopava$na KTlaa Jaalaa
AaiNa saat vaYao- tu$MgavaasaacaI iSaxaa JaalaI haotI. %yaaMcaI sanadhI baoMcaraMnaI prt GaotlaI
haotI. laZa[- AaTaoplyaanaMtr toca Da^. a}Jao tu$MgaatUna sauTlao sanmaanapUva-k
T/a^nsavaalacyaa kaoTa-t puna: daKla Jaalao AaiNa svat:caa QaMda puna: k$ laagalao. yaa
AaoLKIcaa malaa puZo saava-jainak kamaI ]pyaaoga Jaalaa AaiNa yaaMcyaacamauLo maaJao puYkLsao
saava-jainak kama sarL Jaalao.
payavaaTova$na caalaNyaacyaa baabaIcaa maa~ maaJyaa baabatIt jaast
gaMBaIr pirNaama GaDUna Aalaa. maI naohmaI p`oisaDoMT sT/ITmaQaUna maaokLyaa
maOdanaat ifrayalaa jaat Asao. yaa pozomaQyao p`oisaDoMT ugarcao Gar haoto.
yaa Garalaa DamaDaOla mauLIca navhta %yaacyaa saBaaovaar kMpa}MDhI navhto.
SaojaarcaI [tr Garo AaiNa ho yaaMcyaamaQyao kahI frk idsat nasao. ip`TaoiryaamaQyao
puYkL EaImaMt laaokaMcaI Garo yaa GarahUna KUp maaozI va SaaoiBavaMt AaiNa kMpaa}MD
AsalaolaI ASaI haotI. p`oisaDoMTcaa saaQaopNaa p`#yaat haota. ho Gar kaoNaa Amaladaracao
Aaho ho %yaacyaa samaaor ek iSapa[- ifrt Asao tovaZyaava$naca laxaat yao[-. maI naohmaI
yaa iSapayaacyaa AgadI javaLUna jaat Asao pNa iSapaa[- malaa kahI krIt nasao.
iSapa[- varcyaavar badlao. ekda eka iSapayaanao saUcanaa idlyaaiSavaaya vaaTova$na ]t$na

kUlaIpNaacaa AnauBava

125

jaaNyaasa na saaMgata malaa Qa@ka idlaa laaqa maarlaI AaiNa KalaI kaZlao. maI p`qama
qa@kca Jaalaao. %yaalaa jaaba ivacaarNaar %yaapUvaI-ca kaoT\sa GaaoDyaavar basaUna javaLUna jaat
haoto %yaaMnaI malaa hak maa$na mhTlao
"gaaMQaI maI sava- paihlao Aaho. tulaa KTlaa krayacaa Asaola tr maI saaxa
do[-na. tuJyaavar ASaa thonao hllaa vhavaa yaaba_la malaa vaa[-T vaaTto."
%yaaMt vaa[-T vaaTUna GaoNyaacao karNa naahI. iSapayaalaa ibacaayaalaa kaya
kLNaar %yaacyaa samajautInao kaLo tovaZo kaLoca. hbaSaI laaokaMnaa tao payavaaTova$na
Asaaca ]trvaIt Asaola mhNaUna %yaanao malaahI Qa@ka idlaa. maI inayamaca kolaa Aaho kI
malaa vyai@tSa: sahna kravyaa laagaNaayaa @laoSaaMsaazI kaoTa-t jaayacao naahI Aqaa-t malaa
ifyaa-d krayacaI naahI."
"ho tU Aaplyaa svaBaavaanaupca baaolalaasa pNa tU puna ivacaar kna paha
Asalyaa maaNasaalaa kahI QaDa imaLalaaca paihjao.'' Asao mhNaUna to %yaa iSapayaakDo
vaLlao va %yaaMnaI %yaalaa zpka idlaa . malaa %yaaMcyaa baaolaNyaacaa sava- Aqa- samajalaa
naahI. iSapa[- Dca haota %yaacyaabaraobarcao saMBaaYaNahI DcamaQyaoca Jaalao. pNa iSapayaanao
maaJaI maafI maaigatlaI. maI tI maagaNyaapUvaI-ca do}na TaklaI haotI.
pNa maI tovhapasaUna tao rsta saaoDUna idlaa. dusayaa iSapayaalaa hI hkIkt
kaozUna samajaNaar AapNa hao}na puna: ka laaqa maa$na GyaavaI mhNaUna maI ifrayalaa
jaaNyaasaazI dusara rsta psaMt kolaa.
yaa p`saMgaamauLo ihMdI laaokaMba_lacaa maaJaa kLvaLa AiQak tIva` Jaalaa. yaa
kayaVasaMbaMQaI iba`iTSa ejaMTabaraobarca cacaa- k$na p`saMga pDlyaasa ek TosT kosa
namaunyaasaazI davaa krNyaasaMbaMQaI ihMdI laaokaMbaraobar cacaa- kolaI.
ASaa thonao maI ihMdI laaokaMcyaa halaApoYTaMcaa vaacaUna eokUna AaiNa p`%yaxa
AnauBavaUna AByaasa kolaa. zrvalao kI svaaiBamaana iTkvaU [icCNaayaa ihMdI maaNasaasaazI
dixaNa Aaika ha yaaogya maulaUK navho. hI isqatI kSaI badlata yao[-la yaacyaa ivacaarat
maaJao mana AiQakaiQak gauMtU laagalao. pNa AVap maaJao mau#ya kt-vya dada AbadullaaMcaa
dava saaMBaaLNao hoca haoto.

14. davyaacaI tyaarI

ip`TaoiryaamaQyao malaa jao ek vaYa- imaLalao to maaJyaa AayauYyaat AmaUlya haoto.
saava-jainak kama krNyaacyaa maaJyaa Sa@tIcaa kahIsaa AMdaja malaa yaoqao imaLalaa. kama
iSakayalaahI imaLalao Qaaima-k vaR<aI AapaoAapca tIva` hao} laagalaI AaiNa KrI vaiklaI
pNa yaoqaoca iSaklaao Asao mhNata yao[-la. navaa ba^irsTr jaunyaa ba^irsTrcyaa Aa^ifsaat rahUna
jao iSaktao to malaa yaoqao iSakayalaa imaLalao. vakIla yaa naa%yaanao maI AgadIca naalaayak
rahNaar naahI ASaa thocaa Aa%maivaSvaasa malaa yaoqao Aalaa. vakIla haoNyaacaI caavaIhI
yaoqaoca maaJyaa hatI laagalaI.
dada AbadullaaMcaa davaa lahanasahana navhta. caaLIsa hjaar paOMDaMcaa mhNajao
saha laaK $pyaaMcaa haota. tao vyaaparacyaa baabatItlaa AsalyaamauLo %yaacyaamaQyao
jamaaKcaa-cyaa gauMtagauMtI puYkL hao%yaa. davyaacaa AaQaar kahI AMSaI p`a^imasarI naaoTaMvar
AaiNa kahI AMSaI p`a^imasarI naaoTa ilahUna doNyaacyaa vacanaaMvar haota. p`itvaadIcao mhNaNao
haoto kI p`a^imasarI naaoTa fsavaoigarInao GaoNyaat Aalyaa AaiNa naaoTaMcaa pura eovaja imaLalaa
navhta. yaat vastuisqatI AaiNa kayada yaaMcyaa dRYTInao pLvaaTa puYkL hao%yaa.
jamaaKcaa-caI gauMtagauMthI puYkL haotI.
daonhI baajaUMnaI ]<amaaMt ]<ama saa^ilaisaTr va ba^irsTr naomaNyaat Aalao haoto.
%yaamauLo malaa %yaa daoGaaMcyaahI kamaacaa AnauBava imaLNyaacaI sauMdr saMQaI imaLalaI. vaadIcaI
baajaU saa^ilaisaTrsaazI tyaar krNyaacaa va itcyaa puYTIsaazI hkIkt QauMDaLUna kaZNyaacaa
Baar sava-svaI maaJyaavar haota. %yaatUna saa^ilaisaTr iktI zovaUna Gaotao AaiNa saa^ilaisaTrnao
tyaar kolaolyaapOkI ba^irsTr kovaZyaacaa ]pyaaoga krtao to malaa pahayalaa imaLo. maaJaI
Ka~I JaalaI kI ha davaa tyaar krNyaacyaa kamaI maaJyaa ga`hNaSa@tIcao AaiNa mau_o
vyavaisqat thonao jauLivaNyaacyaa Sa@tIcao maap maaJao malaa caaMgalao imaLola.
maI davyaamaQyao pUNa- laxa Gaatlao. maI %yaat tnmayaca hao}na gaolaao.
maagacaopuZcao sava- kagadp~ vaacalao. AiSalaacaa maaJyaavar pirpUNaivaSvaasa haota AaiNa %yaacaI bauiwma<aahI Apar haotI %yaamauLo maaJao kama
puYkL saaopo Jaalao. maI jamaaKcaa-caa baarka[-nao AByaasa kolaa. puYkL gaujaraqaI p~o
126

davyaacaI tyaarI

127

haotI %yaaMcaI BaaYaaMtro malaaca kravaI laagat %yaamauLo BaaYaaMtr krNyaacaI

Sa@tI vaaZlaI.
maI BarpUr maohnat Gaot Asao. var ilaihlyaap`maaNao Qaaima-k cacaa- vagaOroMcaI va
saava-jainak kamaacaI AavaD AsalaI AaiNa itkDo vaoL jaat Asalaa trI %yaa gaaoYTI
maaJyaa dRYTInao gaaONa hao%yaa. davyaacyaa tyaarIlaa maI p`Qaanapd dot Asao. %yaasaazI
kayaVacao ikMvaa [tr kahI ja$r pDola to vaacana maI Agaaodr k$na Gaot Asao. %yaamauLo
davyaacyaa hkIktIvar malaa [tka tabaa imaLalaa kI maaJyaa[tkI maaihtI kdaicat
vaadIp`itvaadIMnaahI nasaola. karNa maaJyaapaSaI daoGaaMcaIhI kagadp~o haotI.
malaa marhUma ima. ipnkTcyaa SabdaMcao smarNa Jaalao. %yaaMcao AaNaKI samaqa-na
maagaUna dixaNa AaikotIla saup`isaw ba^irsTr marhUma ima. laonaD- yaaMnaI eka p`saMgaI kolao.
"vastuisqatI mhNajao tInacatuqaa-Sa kayada" ho ima. ipnkTcao vacana haoto. eka
davyaacyaa vaoLI malaa maahIt haoto kI nyaaya sava-svaI AiSalaacyaa baajaUlaa Aaho pNa
kayada iva$w jaatanaa idsat haota. maI inaraSa hao}na ima. laonaD-caI madt Gyaayalaa
gaolaao. %yaaMnaahI hkIktIva$na davaa Ba@kma Asalyaacao idsalao. to ]d\gaarlao "gaaMQaI maI
ek gaaoYT iSaklaao Aaho tI hI kI hkIkt jar Aaplyaa laxaat AalaI Asaola tr
kayada AapaoAapca Aaplyaalaa saapDtao. yaa davyaacaI hkIkt AapNa pahU yaa."
Asao mhNaUna %yaaMnaI malaa puna ekda hkIktIcao caaMgalao vaacana k$na maga puna:
AaplyaakDo yaoNyaasa saaMigatlao. maI tIca hkIkt puna: tpasalaI itcao manana kolao tovha
malaa itcyaasaMbaMQaI inaraLI dRYTI saucalaI AaiNa yaa namaunyaacaa dixaNa Aaikot Jaalaolaa
ek jaunaa davaahI saapDlaa. maI hYa-Baranao ima. laonaD-paSaI gaolaao. to KUYa Jaalao AaiNa
mhNaalao "cala AapNa ha davaa ijaMklaaca paihjao. nyaayaasanaavar kaoNata jajja Aaho to
maa~ jara laxaat zovalao paihjao."
dada AbadullaaMcyaa davyaacaI tyaarI krIt Asatanaa hkIktIlaa [tko
mah<va Aaho hI gaaoYT maaJyaa Qyaanaat AalaI navhtI. hkIkt mhNajao KrI gaaoYT.
Kyaalaa icakTUna raihlyaasa kayado AapNa hao}naca Aaplyaalaa AnaukUla ASaI
jauLvaajauLva k$na Gaotat.
AiSalaacyaa davyaacaa pura AByaasa kolyaavar maaJyaa laxaat Aalao kI %yaaMcaI
baajaU Ba@kma Aaho kayada %yaaMcyaa madtIlaa Aalaaca paihjao.

128

Aa%makqaa

pNa davaa kaoTa-t laZt basalao tr daoGaohI saaoyaro ekaca Sahrcao rihvaasaI
QauLIlaa imaLNaar ho ]GaD idsat haoto. kaoTa-tca raihlaa tr davaa manaalaa yao[-la ittko
idvasa tao laaMbaivata yao[-la. tao laaMbaivaNyaapasaUna daoGaaMpOkI ekacaahI fayada naahI.
mhNaUna davyaacaa inakala laagaola tr daoGaaMnaahI paihjao haota.
tOyyaba Saoznaa maI ivanavalao. Garcyaa GarI taoD kaZNyaacaa sallaa idlaa.
%yaaMcyaa vaiklaalaa BaoTtao mhNaalao. daoGaaMcaahI ivaSvaasa Asaola Asao pMca %yaaMnaI naomalao tr
davaa caTkna\ AaTaopola. vaiklaaMcaa Kca- [tka vaaZt caalalaa haota kI maaozo
vyaaparIhI %yaacyaaKalaI icarDUna jaayacao. daoGaohI [tko kahI icaMtapUva-k davaa laZt
haoto kI %yaaMnaa svasqa manaanao dusaro kaoNatohI kama krta yao[-naa. *yaa vaoLat
prspraMmaQaIla vaOmanasyahI vaaZt caalalao haoto. malaa vaiklaIba_la itrskar vaaTU
laagalaa. vakIla yaa naa%yaanao daoGaaMcyaahI vaiklaaMcao kama mhNajao dusayaavar maat
krNyaasaazI kayaVat saaMpDtIla tovaZyaa fTI SaaoQaUna kaZNyaacao. ijaMkNaaralaa savaKca- kQaIca imaLNao Sa@ya naahI. ho p`qama yaa davyaat malaa samajalao. pxakarapasaUna
inayamaanao Gyaavayaacyaa fIcaa AakDa inaraLa AaiNa %yaa ]praMt vakIlaASaIla yaaMcaa
AapapsaaMtIla inaraLa. ho sava- malaa Asa*ya vaaTlao. malaa tr vaaTlao kI maaJao kt-vya
daoGaaMcaI maO~I jauLvaUna doNao ]Bayata saaoyayaaMcaa imalaaf krNao ho haoya. tDjaaoDIsaazI maI
jaIvaapaD maohnat kolaI. tOyyaba Saoz vaLlao. AKorIlaa pMca naomalao gaolao. %yaaMcyaapuZo
davaa caalalaa. dada AbadullaaMcaa jaya Jaalaa.
prMtu evaZyaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI. pMcaacyaa zravaaMcaI AmalabajaavaNaI
JaalaI tr tOyyaba hajaI KanamahMmad [tko pOsao ekdmaca do} SakNaar navhto. dixaNa
AaikomaQyao rahNaayaa paorbaMdrcyaa maomaNaaMmaQyao ek GargautI AilaiKt kayada haota kI
marNa p%krtIla pNa idvaaLo kaZNaar naahIt. tOyyaba Saoz 37000 paOMD AaiNa KcaekaekI do} SakNaarca navhto. %yaaMnaa ek dmaDIsauwa kmaI VayacaI navhtI idvaaLohI
kaZayacao navhto. yaalaa ekca maaga- haota. tao ha kI dada AbadullaaMnaI %yaaMnaa puroSaI
maudt idlaI paihjao. dada AbadullaaMnaI ]darta daKivalaI AaiNa BarpUr vaoL idlaa.
pMca naomaUna GaoNyaacyaa kamaI pDlaI %yaapoxaa ho laaMba maudtIcao hPto zrivaNyaacyaa kamaI malaa
AiQak maohnat kravaI laagalaI. daonhI pxa KUYa Jaalao daoGaaMcaI p`itYza vaaZlaI.
maaJyaa saMtaoYaalaa saImaa raihlaI naahI. maI KrI vaiklaI iSaklaao.

Qaaima-k maMqana

129

manauYyaacaI caaMgalaI baajaU SaaoQaUna kaZayalaa iSaklaao. manauYyaacyaa )dyaat p`vaoSa krNyaacaI
klaa saaQalaI. maI zrivalao kI vaiklaaMcao kt-vya pxakaraMmaQyao pDlaolaI fUT Ba$na
kaZNyaacao Aaho. ha paz maaJyaa manaat [tka dRZmaUla Jaalaa kI maaJyaa vaIsa vaYaa-tIla
vaiklaIcaa baracasaa vaoL svat:cyaa Aa^ifsaat basaUna SaokDao davyaaMcyaa tDjaaoDI
krivaNyaatca gaolaa. %yaapasaUna maaJao kahI nauksaana Jaalao naahI. d`vyaacao nauksaana Jaalao
Asao mhNata yaoNaar naahI Aa%myaacao nauksaana tr naahIca Jaalao.

15. Qaaima-k maMqana

Aata puna: iK`stI ima~aMbaraobarcao saMbaMQa tpasaNyaacaI vaoL AalaI Aaho.
maaJao puZo ksao hao[-la yaaba_la ima. baokrcaI icaMta vaaZt jaat haotI. to malaa
vaoilaMgTna knvhonSanalaa Gao}na gaolao. p`aoTosTMT iK`ScanaaMmaQyao qaaoDyaaqaaoDyaa vaYaa-naMtr
Qama-jaagaRit ikMvaa Aa%maSauiw yaaMcyaasaazI ivaSaoYa p`ya%na krNyaacaa irvaaja Aaho. yaalaa
AapNa Qamaa-caI puna:p`itYza ikMvaa Qamaa-cao puna:saMskrNa Asao mhNaU SakU. tSaa thocao
saMmaolana vaoilMgaTnamaQyao Jaalao. %yaacao AQyaxa toqaIla p`#yaat Qama-inaYz pad`I rovh. A^MDy/ aU
maro ho haoto. ima. baokrnaa ASaI AaSaa haotI kI %yaa saMmaolanaapasaUna haoNaarI jaagaRtI
toqao yaoNaayaa laaokaMcaI Qaaima-k ]%kTta %yaaMcaI ekinaYzta yaaMcaI maaJyaa )dyaavar
[tkI Cap pDola kI maaJyaanao iK`stI JaalyaaiSavaaya rahvaNaarca naahI.
pNa ima. baokrcaa AMitma AaQaar p`aqa-naocyaa Sa@tIvar haota. %yaaMcaI
p`aqa-naovar KUp Eawa haotI. AMt:krNapUva-k kolaolaI p`aqa-naa [-Svar eoktaoca Asaa %yaaMcaa
ivaSvaasa haota. maular ek p`#yaat Baaivak iK`stI saarKo laaok p`aqa-naocyaa baLavar
Aaplao vyavahar caalavaIt. %yaaMcaI ]dahrNao to malaa dot. p`aqa-naocyaa maihmyaaivaYayaI maI
sava- tTsqapNao eokUna Gaotlao. iK`stI haoNyaaba_la malaa AMt:p`orNaa imaLola tr tsao
krtanaa maI kSaacaIhI ADcaNa maanaNaar naahI Asao maI %yaaMnaa saaMigatlao. yaapUvaI-ca
ik%yaok vaYaa-MpasaUna maI AMt:p`orNaonau$p vaagaayalaa iSaklaao haotao. itcyaap`maaNao
vaagaNyaapasaUna malaa AanaMd vaaTt Asao. itcyaaiva$w jaaNao malaa kzINa va du:Kdayak
vaaTo.
Aa.9.

130

Aa%makqaa

AamhI vaoilaMgTnalaa gaolaao. malaa "kaLyaa AadmaI" laa naoNao ima.

baokrnaa BaarI pDlao. Anaok p`saMgaI %yaaMnaa maaJyaamauLo ADcaNa saaosaavaI laagao. p`vaasaat
Aamhalaa ek idvasa mau@kama kravaa laagalaa. karNa kI ima. baokrcaa saMGa rivavaarI
p`vaasa krIt nasao AaiNa maQyao rivavaar pDt haota. rs%yaavarIla %yaacap`maaNao sToSanavarIla
ha^TolaaMt maalak Agaaodr malaa Aat yao} do[-naat AaiNa bayaacaSaa kTkTInaMtr yao}
idlao trI BaaojanagaRhat jao} do[-naat, pNa ima. baokr Asao namato GaoNaaro navhto. ho
ha^Tolaat ]trNaayaacyaa h@kaMivaYayaI dRZ raht. pNa %yaaMnaa pDNaayaa ADcaNaI maaJyaa
laxaat Aalyaa. vaoilaMgTnamaQyao %yaaMcyaabaraobarca ]trlaao haotao. toqaosauwa baarIksaarIk
ADcaNaI dDvaUna zovaNyaacaa %yaaMcaa saaOjanyapUNa- p`ya%na Asao. trI %yaa maaJyaa laxaat
AalyaaiSavaaya raht nasao..
saMmaolanaat Baaivak iK`ScanaaMcaI BaoT JaalaI. %yaaMcaI Eawa pahUna malaa AanaMd
vaaTlaa, ima. marocaI BaooT GaotlaI. maaJyaasaazI puYkL jaNa p`aqa-naa krtanaa idsalao %yaaMcaI
ik%yaok Bajanao malaa far gaaoD vaaTlaI.
saMmaolana tIna idvasa caalalao.saMmaolanaat yaoNaayaaMcaI Qama-inaYza maI samajaU
Saklaao. itcyaaba_la malaa Aadr vaaTlaa. prMtu malaa maaJyaa samajautImaQyao maaJyaa QamaamaQyao forfar krNyaalaa kahIek karNa imaLalao naahI. maI svat:laa iK`Scana
mhNaivalao trca maI svagaa-laa jaa[-na ikMvaa maaoxa imaLvaIna Asao malaa vaaTlao naahI. hI
gaaoYT jaovha maI Balyaa iK`Scana ima~aMnaa saaMigatlaI tovha %yaaMcyaa manaalaa Qa@ka basalaa
pNa %yaalaa maaJaa naa[laaja haota.
maaJaI ADcaNa maUlaBaUt haotI. 'yaoSaU iK`st haca ek kaya tao [-Svaracaa pu~
%yaacyaavar ivaSvaasa zovatIla tovaZoca trNaar' hI gaaoYT maaJyaa manaalaa pTonaa. [-Svaralaa
jar pu~ AsaU Sakt AsatIla tr AamhI sava- %yaacao pu~ca Aahao. yaoSaU jar [-Svarasamaana
Asaola [-Svarca Asaola tr manauYyamaa~ [-Svarasamaana Aaho [-Svar hao} Sakola. yaoSaUcyaa
maR%yaunao AaiNa %yaacyaa r@tanao jagaatIla pap Qau}na gaolao hI gaaoYT AxarSa: Aqaa-nao KrI
maanaNyaasa bauwI tyaar hao[-naa. $pk yaa naa%yaanao itcyaamaQyao sa%ya Asaola. iSavaaya
iK`Scana samajautIp`maaNao manauYyaalaaca maa~ Aa%maa Aaho [tr jaIvaaMnaa naahI dohacyaa
naaSaabaraobarca %yaaMcaa saMpUNa- naaSa haotao. pNa maaJaI samajaUt %yaacyaa ]laT haotI. yaoSaUlaa
ek %yaagaI maha%maa dOvaI pu$Ya mhNaUna svaIkarNyaacaI maaJaI tyaarI haotI pNa %yaalaa

Qaaima-k maMqana

131

AiWtIya pu$Ya mhNaUna maI svaIka$ Sakt navhtao. yaoSaUcyaa maR%yaUpasaUna jagaalaa ek qaaor
]dahrNa imaLalao. pNa %yaacyaa %yaa maR%yaUmaQyao kahI gaUZ At@ya- Sa@tI haotI ho maaJao
)dya kbaUla k$ Sakt navhto.iK`Scana laaokaMcyaa piva~ jaIvanaamaQyao malaa Asao kahIhI
AaZLlao naahI kI jao AnyaQaima-yaaMcyaa jaIvanaamaQyaohI AaZLt naahI. %yaaMcyaamaQyao
Jaalaolyaa pirvat-naasaarKIca pirvat-nao [traMcyaa AayauYyaat JaalaolaIhI maI paihlaI haotI.
isawaMtaMcyaa dRYTInao phayacao tr iK`stI isawaMtaMmaQyao malaa AlaaOikkta idsalaI naahI.
%yaagaacaa ivacaar krayacaa tr ihMdU Qaima-yaaMcaa %yaaga malaa AiQak vaaTlaa. ekMdrIt
iK`stI Qamaa-caa maI saMpUNa- Qama- ikMvaa sava-EaoYz Qama- mhNaUna svaIkar k$ Saklaao naahI.
ho )dyamaMqana p`saMga Aalao tovha iK`stI ima~aMpuZo maaMDlao. maaJao samaaQaana
krNyaasaarKa %yaacaa jabaaba to do} Saklao naahIt.
pNa jyaap`maaNao maI iK`stI Qamaa-caa svaIkar k$ Saklaao naahI %yaacap`maaNao
ihMdU Qamaa-cyaa saMpUNa-pNaaba_la ikMvaa sava-EaoYzpNaaba_lahI maaJaI %yaa vaoLI Ka~I navhtI.
ihMdU Qamaa-tIla vaOgauNyao malaa DaoLyaaMsamaaor idsat haotI. AspRSyata ho jar ihMdU Qamaa-cao AMga
Asaola tr to saDlaolao AaiNa ina$pyaaogaI AMga Asaavao Asao vaaTo. Anaok saMp`daya Anaok
jaatI va paoTjaatI yaaMcaa malaa Aqa- samajaonaa va vaod maa~ [-Svarp`NaIt mhNajao kaya
vaod jar [-Svarp`NaIt tr baayabala AaiNa kuraNa ka naahIt
jyaap`maaNao iK`stI ima~aMnaI maaJyaavar pirNaama GaDvaUna AaNaNyaasaazI p`ya%na
caalavalao haoto. %yaap`maaNao mausalamaana ima~aMcaohI p`ya%na caalaU haoto. Abadullaa Saoz malaa
[slaamacaa AByaasa krNyaaba_la Aaga`h krIt haoto %yaatIla KubyaaMcaI cacaa- krItca
Asat.
maI maaJyaa SaMka rayacaMdBaa[-MpuZo maaMDlyaa. ihMdusqaanaatIla [tr QamaSaasHyaaMbaraobarhI p~vyavahar caalaivalaa. %yaaMcao jabaaba Aalao. rayacaMdBaa[-Mcyaa p~anao
maaJao kahIsao samaaQaana Jaalao. %yaaMnaI malaa QaIr QarNyaaba_la AaiNa ihMdU Qamaa-caa Kaola
AByaasa krNyaaba_la iSafarsa kolaI. %yaaMcyaa eka vaa@yaacaa Baavaaqa- Asaa haota: ihMdU
Qamaa-maQyao jao gaUZ AaiNa saUxma ivacaar Aahot Aa%myaacao inarIxaNa Aaho dyaa Aaho tovaZo
dusayaa Qamaa-t naahI ASaI maaJaI ina:pxapatIpNao kolaolyaa ivacaaraMtI Ka~I JaalaI Aaho.

132

Aa%makqaa

maI saolacao kuraNa Gao}na to vaacaNyaasa sau$vaat kolaI. [tr [slaamaI pustkohI
imaLivalaI. ivalaayatotIla iK`Scana ima~aMbaraobar p~vyavahar caalavalaa. %yaaMcyaapOkI
ekanao eDvaD- maoTlaMDcaI AaoLK k$na idlaI. %yaaMcyaabaraobar p~vyavahar sau$ Jaalaa.
%yaaMnaI A^naa ikMgsafD-cyaa baraobar 'prfo@T vao' ]<ama maaga- naaMvaacao pustk ilaihlao
haoto to malaa vaacaayalaa pazivalao. %yaamaQyao p`cailat iK`stI Qamaa-cao KMDna haoto.
'baayabalacaa navaa Aqa-' naavaacao pustkhI %yaaMnaI malaa pazivalao. hI pustko malaa
AavaDlaI. %yaaMcyaatUna ihMdU matalaa puYTI imaLalaI. Ta^lsTa^yacyaa 'vaOkuMz tumacyaa )dyaat
Aaho' naavaacyaa pustkanao malaa pCaDlao. %yaacaI maaJyaavar far Kaola Cap pDlaI. yaa
pustkacaI svatM~ ivacaarSaOlaI %yaatIla p`aOZ naItI %yaatIla sa%ya yaaMcyaapuZo kaoT\sanaI
idlaolaI sava- pustko SauYk vaaTlaI.
ASaa thonao maaJaa AByaasa iK`stI ima~aMcaI [cCa haotI %yaahUna Bala%yaaca
idSaonao malaa Gao}na caalalaa. eDvaD- maoTlaMDbaraobarcaa maaJaa p~vyavahar baraca laaMbalaa.
kvaI rayacaMdBaa[- baraobar tr SaovaTpya-Mt caalalaa. %yaaMnaI ik%yaok pustko pazivalaI
tIhI maI vaacalaI. %yaaMt 'pMcaIkrNa' 'maiNar%namaalaa' yaaogavaaisaYzaMcao 'maumauxaup`krNa'
hirBad`saUrIcao 'YaD\dSa-nasamauccaya' [%yaaid haotI.
ASaa thonao jarI maI iK`stI ima~aMnaI yaaojalaolyaahUna inaraLyaaca maagaa-nao caalalaao
haotao trI %yaaMcyaa samaagamaamauLo maaJyaamaQyao jaI Qama-ija&asaa jaagaRt JaalaI itcyaaba_la maI
%yaaMcaa sadOva ?NaI banalaao. ha maaJaa saMbaMQa maaJyaa ina%ya smarNaat rahIla. ASaa thocao
maQaur va piva~ saMbaMQa yaapuZIla AayauYyaamaQyao vaaZtca gaolao kmaI Jaalao naahIt.

16. kao jaanao klakI

Kbar nahIM [sa jaugamaoM plakI
samaja mana kao jaanao kla kI
davaa saMplaa %yaa AqaI- malaa ip`Taoiryaat rahaNyaacao p`yaaojanaca raihlao naahI.
maI Drbanalaa gaolaao. toqao jaa}na ihMdusqaanaat prt jaaNyaacaI tyaarI kolaI. Abadullaa
Saoz malaa maanapanaaKorIja jaa} doNyaasaarKo navhto. %yaaMnaI isaDnah^mamaQyao maaJyaasaazI
maMDLI jamavaUna maojavaanaI kolaI. toqao saMbaMQa idvasa Gaalavaayacaa haota.
maaJyaapaSaI kahI vat-maanap~o pDlaI haotI. tI maI caaLIt haotao. %yaaMcyaa
eka kaopyaat maI ek lahanasaa pircCod paihlaa. maqaLa '[MiDyana ^Mcaa[Ja' Asaa
haota. %yaacaa Aqa- 'ihMdI mataiQakar'. pircCodacaa maittaqa- Asaa haota kI ihMdI
laaokaMnaa naataLcyaa ivaiQamaMDLamaQyao saBaasadaMcaI inavaDNaUk krNyaacaa h@k haota tao
kaZUna Gyaavaa. yaasaMbaMQaIcyaa kayaVacaI ivaiQamaMDLamaQyao cacaa- caalaU haotI. malaa yaa
kayaVacaI maaihtI navhtI. baOzkItIla kaoNaalaahI ihMdI laaokaMcao h@k kaZUna GaoNaayaa
yaa KDyaa-ba_la kahI gaMQa navhta.
maI Abadullaa Saoznaa ivacaarlao. to mhNaalao "Asalyaa baabatIt Aamhalaa
kaya kLo vyaaparavar kahI AirYT Aalao tr tovaZo Aamhalaa samajaNaar. paha naa
Aa^roMja I sToTmaQaUna Aamacaa vyaapar paLaMmauLaMsah KNaUna kaZNyaat Aalaa. %yaa
baabatIt AamhI maohnat kolaI. pNa AamhI pDlaao ApMga. vat-maanap~o vaacalaI trI
baajaarBaava tovaZo Aamhalaa samajaNaar. kayaVacyaa gaaoYTI kaozUna samajaNaar Aamacao
gaaoro vakIla hoca Aamacao kana AaiNa DaoLo."
"prMtu yaoqao janmalaolao AaiNa [Mga`jaI iSaklaolao [tko t$Na ihMdI AaplyaapaSaI
Aahot to kaya krtat" maI ivacaarlao.
"Aao hao" Abadullaa SaoznaI kpaLalaa hat laavaUna mhTlao "%yaaMcyaa pasaUna
kaya imaLNaar %yaa ibacaayaaMnaa yaatlao kaya samajaNaar to Aamacyaa javaLpasahI
ifrkt naahIt AaiNa Kro ivacaarala tr AamhIhI %yaaMnaa AaoLKIt naahI. to iK`stI
pDlao %yaamauLo pad`yaaMcyaa jaaLyaat AaiNa pad`I gaaoro to sarkarcyaa gaaoTatlao."
133

134

Aa%makqaa

maaJao DaoLo ]GaDlao. yaa vagaa-laa Aaplaasaa kolaa paihjao. "iK`stI Qamaa-caa
haca Aqa- ka iK`stI Jaalao mhNaUna %yaaMnaI doSahI saaoDlaa kI kaya to kaya prdoSaI
Jaalao.
prMtu malaa prt svadoSaI jaayacao haoto mhNaUna maI ho ivacaar baaolaUna daKivalao
naahIt. Abadullaa Saoznaa ivacaarlao
"pNa ha kayada jar Aaho Asaaca pasa Jaalaa tr tumhaalaa jaD jaa[-la. ho
tr ihMdI laaokaMcaa naayanaaT krNyaacyaa maagaa-varIla pihlao pa}la Aaho. yaamaQyao maanahanaI
Aaho."
"Asaola. pNa maI tumhalaa yaa oMcaa[-Jacaa [Mga`jaI BaaYaotIla puYkL Sabd
ASaa thonao ]ccaarat frk hao}na doSaI laaokaMmaQyao $Z hao}na raihlao haoto.
'mataiQakar' mhTlao tr kaoNaalaa samajaayacao naahI. [ithasa saaMgatao. Aamhalaa %yaatlao
kahIca maahIt navhto. pNa Aamacaa maaoza vakIla ima. eskMba Aaho ho tumhalaa maahItca
Aaho. tao jabara laZvayyaa Aaho. tao va yaoqaIla Qa@@yaacaa [MiMjainayar yaaMcyaamaQyao KUp
caursa caalato. ima.eskMbalaa ivaiQamaMDLavar inavaDUna yaoNyaacyaa baabatIt yaa ivatuYTamauLo
Qaaoka ]d\Bavalaa mhNaUna %yaanao Aamhalaa Aamacyaa mataiQakaracaI maaihtI idlaI. %yaacyaa
saaMgaNyaava$na AamhI AamacaI naavao mataiQakar p~amaQyao naaoMdivalaI AaiNa tI sava- mato
ima. eskMbalaa idlaI. yaava$na tumhalaa samajaola kI tumhalaa vaaTto ittkI Aamhalaa
yaa gaaoYTIcaI ikMmat vaaTlaolaI naahI. pNa tumhI mhNata to Aata Aamhalaa samajato. baro
tr tumacaa sallaa kaya"
ha saMvaad [tr pahuNao laxapUva-k eokt haoto. %yaaMcyaapOkI ek jaNa mhNaalaa
"maI tumhalaa Kroca saaMgaU jar tumhI yaa baaoTInao na jaata maihnaaBar qaaMbalaa tr tumhI
saaMgaala %yaap`maaNao AamhI laZU."
dusarohI AavaoSaanao mhNaalao "baraobar baaolalaot. Abdullaa Saoz tumhI
gaaMQaIBaa[-Mnaa zovaUna Gyaa.
Abadullaa Saoz vastad haoto. to mhNaalao "yaa puZo %yaaMnaa zovaUna GaoNyaacaa malaa
AiQakar naahI, ikMvaa malaa Aaho tovaZaca tumhalaahI Aaho. pNa tumhI mhNata to baraobar
Aaho. AapNa sagaLo imaLUna %yaaMnaa zovaUna Gao} yaa. pNa to tr ba^irsTr Aahot. %yaaMcyaa
fIcao kaya"
fIcaa ]llaoK eokUna malaa du:K Jaalao. maI maQyao pDUna mhTlao
"Abadullaa Saoz yaa kamaI maaJyaa fIcaa p`Snaca yaot naahI saava-jainak kamaigarI

raihlaao

135

ba_la fI ksalaI maI raihlaao tr ek saovak mhNaUna rahNaar. hI sava- maMDLI maaJyaa
pUNa- pircayaacaI naahIt pNa tumhalaa jar vaaTt Asaola kI sagaLo maohnat krtIla tr maI
ek maihnaa rahNyaasa tyaar Aaho. evaZo maa~ Kro kI jarI tumhalaa malaa kahI Vayalaa
nakao trI pNa AsalaI kamao AgadIca pOSaaKorIja caalaayacaI naahIt. Aaplyaalaa tara
kravyaa laagatIla. kahI Capavao laagaola. inarinaraLyaa izkaNaI gaolao paihjao %yaalaa
gaaDIBaaDo laagaNaar. kdaicat Aaplyaalaa sqaainak vaiklaaMcaahI sallaa Gyaavaa laagaola.
malaa [kDcyaa kayaVacaI maaihtI nasaNaar. kayaVacaI pustko tpasaavaI laagatIla.
iSavaaya AsalaI kamao ekTyaanao haot nasatat AnaokaMnaI %yaat saamaIla Jaalao paihjao."
puYkLsao Aavaaja ekdma eokU Aalao "KudacaI kRpa Aaho pOsao tr
jamatIlaca. maaNasaohI Aahaotca. tumhI rahNyaacao kbaUla kra mhNajao Jaalao."
majalaIsa AaTaoplaI AaiNa itcao kaya-vaahk saimatImaQyao $paMtr Jaalao.
KaNaoipNao lavakr AaTaopUna GarI jaavao Asao maI saucaivalao. caLvaLIcaI $proYaa maI manaat
jauLivalaI. mataiQakar iktIjaNaaMnaa Aaho to ivacaa$na Gaotlao,. maI ek maihnaa rahNyaacaa
inaScaya kolaa.
ASaa thonao dixaNa AaikotIla maaJyaa dIGa- vaastvyaacaa payaa [-Svaranao
rcalaa AaiNa svaaiBamaanaacyaa laZyaacao baIjaaraopNa Jaalao.

17. raihlaao
sana 1893 saalaI naataLatIla ihMdI samaajaacao Aga`gaNya puZarI Saoz hajaI
mahMmad hajaI dada ho gaNalao jaat. saaMpi<ak isqatInao Saoz Abadullaa hajaI Aadma mau#ya
haoto prMtu to svat: va [tr laaok saava-jainak kamaamaQyao Saoz hajaI mahMmadnaaca Aga`sqaana
dot mhNaUna %yaaMcyaa AQyaxa%vaaKalaI Abadullaa Saozcyaa GarI ek saBaa BarlaI.
itcyaamaQyao ^Mcaa[Ja ibalaalaa ivaraoQa krNyaacao zrlao. svayaMsaovakaMcaI naavao naaoMdNyaat
AalaI. yaa saBaomaQyao naataLat janmalaolyaa ekMdr ihMdI laaokaMnaa Aqaa-t iK`stI
t$NaaMnaahI ek~ kolao haoto. ima. pa^la Drbanacyaa kaoTa-tIla duBaaYyao haoto ima. sauBaana
gaa^Do imaSana skUlacao hoDmaastr haoto tohI saBaolaa hjar raihlao haoto AaiNa %yaaMcyaa

136

Aa%makqaa

vajanaamauLo %yaa samaajaatIla t$NahI bayaaca maaozyaa saM#yaoinaSaI hjar haoto. ho savasvayaMsaovakaMmaQyao saamaIla Jaalao. vyaaparI tr puYkLca haoto. %yaaMcyaapOkI jaaNaNyaasaarKI
naavao Saoz da}d mahMmad mahMmad kasama kma$i_na Saoz AadmajaI imayaaKana e.
kaolaMdavaollaU iplao saI. laCIrama rMgasaamaI piDyaacaI Aamad jaIvaa vagaOro haotI. parSaI
$stmajaI Asaayacaoca. karkUnavagaa-pOkI parSaI maaNaokjaI jaaoSaI narsaIrama vagaOro dada
Abadullaa [%yaadIMcyaa maaozyaa poZyaaMvarIla naaokr haoto. yaa savaa-Mnaa saava-jainak kamaat
saamaIla haoNyaacao kaOtukca vaaTlao saava-jainak kama krNyaacaI maagaNaI ikMvaa p`saMga ha
%yaaMcyaavar pihlyaanaoca Aalaa haota. yao}na pDlaolyaa Aap<aIpuZo ]ccanaIca
lahanamaaozo SaoznaaokrihMdumausalamaana parSaI [-saa[- gaujaraqaI mad`asaI isaMQaI vagaOro
sava- Baod ivasa$na gaolao haoto. sava-jaNa ihMdusqaanacaI laokro va saovak haoto.
ibalaacao dusaro vaacana Jaalao haoto kI vhayacao haoto. %yaavaoLI ivaiQamaMDLat
Jaalaolyaa BaaYaNaaMmaQyao ASaI TIka AalaI haotI kI kayada [tka kDk AsatahI ihMdI
laaokaMkDUna yai%kMicat ivaraoQa Jaalaolaa naahI haca ihMdI samaajaacyaa baodrkarIcaa AaiNa
mataiQakar BaaogaNyaacyaa naalaayakIcaa puravaa Aaho.
maI saBaolaa vastuisqatI samajaavaUna saaMigatlaI. pihlao kama ho Jaalao kI
ivaiQamaMDLacyaa AqyaxaaMnaa tar krNyaat AalaI kI %yaaMnaI ibalaacaa AiQak ivacaar
thkUba zovaavaa. ASaaca Aqaa-caI tar mau#ya p`Qaana sar jaa^na ra^ibansana yaaMnaa krNyaat
AalaI AaiNa AaNaKI ek tar dada AbadullaaMcao ima~ mhNaUna ima. eskMbaaMnaa kolaI.
yaa taraMcaa jabaaba Aalaa kI ibalaacaI cacaa- daona idvasapya-Mt thkUba rahIla. savaa-Mnaa
AanaMd vaaTlaa.
Aja- tyaar kolaa. %yaacyaa tIna naklaa pazvaayacyaa hao%yaa.
vat-maanap~aMsaazIhI ek na@kla tyaar kravayaacaI haotI. Ajaa-var Sa@ya tovaZyaa
sa*yaa GaoNyaacaa ivacaar haota. ho sava- kama eka ra~It AaTpayacao haoto.
to sauiSaixat svayaMsaovak va %yaaMcyaabaraobar [tr javaLjavaL ra~Bar jaagalao.
ima. Aaqa-r naavaacyaa %yaaMcyaatIla eka vaRw [samaacao hstaxar caaMgalao haoto.
%yaaMnaI sauMdr Axarat Ajaa-caI na@kla kolaI. [traMnaI %yaacyaa AaNaKI naklaa kolyaa.
ek saaMgao AaiNa pacajaNa ilahIt. ASaa thonao ekdma paca naklaa Jaalyaa. vyaaparI

raihlaao

137

svayaMsaovak Aapaplyaa gaaDyaaMtUna ikMvaa svat:cyaa Kcaa-nao gaaDyaa BaaDyaanao Gao}na sahyaa
imaLvaayalaa baahor pDlao.
Aja- gaolaa. vat-maanap~at p`isaw Jaalaa. %yaacyaasaMbaMQaI AnaukUla AiBap`aya
p`isaw Jaalao. ivaiQamaMDLavarhI %yaacaa caaMgalaa pirNaama Jaalaa. %yaacaI cacaa-hI KUp
JaalaI. Ajaa-tIla yaui@tvaad KaoDUna kaZNyaacao p`ya%na JaalaopNa to jyaacao %yaalaaca lauLo
vaaTlao trI pNa ibala pasa Jaalaoca.
ibala pasa haoNaar ho sava- jaaNaUna haoto. pNa samaajaamaQyao navaIna sfurNa
caZlao. AapNa ek samaaja Aahao kovaL vyaaparI h@kaMsaazIca navho tr raYT/Iya
h@kaMsaazIhI JagaDNao ` p`%yaokacao kt-vya Aaho ho savaa-Mcyaa laxaat Aalao.
yaa vaoLI laa^D- irpna vasaahtIcao p`Qaana haoto. %yaaMnaa ek jaMgaI AjapazivaNyaacaa zrava kolaa. %yaa Ajaa-var Sa@ya tovaZyaaMcyaa sa*yaa Gyaavayaacyaa hao%yaa. ho
kama eka idvasaat haoNaaro navhto. svayaMsaovakaMcaI naomaNaUk JaalaI AaiNa savaa-MnaI kama
]calaNyaacaI tyaarI kolaI.
Aja- ilaihNyaacyaa kamaI maI KUp maohnat GaotlaI. maaJyaa hatI laagalao tovaZo
saaih%ya vaacaUna kaZlao. ihMdusqaanaat Aamhalaa ek p`karcaa mataiQakar Aaho AaiNa
naataLat ihMdI laaokaMcaI vastI AgadIca Alp Aaho ho daona mau_o p`amau#yaanao maaMDlao haoto.
Ajaa-var dha hjaar sa*yaa Jaalyaa. eka pMQarvaDyaat Aja- pazivaNyaajaaogyaa
sa*yaa jamalyaa. evaZyaa maudtIt naataLat dha hjaar sa*yaa imaLivaNao hI vaacakaMnaI
lahanasahana gaaoYT samajaU nayao.sa*yaa sabaMQa naataLatUna Gyaayacyaa hao%yaa. laaokaMnaa
Asalyaa kamaacaI maaihtI navhtI. AapNa kSaavar sahI krtao yaacaI naIT samajaUt
paDlyaaiSavaaya sahI GyaayacaI naahI Asaa inaScaya haota. %yaamauLo mau_ama svayaMsaovak samaxa
pazvaUnaca sa*yaa Gyaavyaa laagat,. KoDI dUrdUr haotI. Aqaa-t puYkLSaa maMDLIMnaI ksaUna
maohnat kolaI trca AsalaI kamao purI haotat. tsaoca Jaalao. savaa-MnaI ]%saahpUva-k kama
kolao. %yaaMpOkI Saoz da}d mahMmad parSaI $stmajaI AadmajaI imayaaKana AaiNa Aadma
jaIvaa yaaMcyaa maUtI- AjaUnahI maaJyaa dRYTIsamaaor ]Byaa Aahot. %yaaMnaI puYkL sa*yaa
AaNalyaa. da}d Saoz sabaMQa idvasa AaplaI gaaDI Gao}na ifrt Asat. kaoNaI ikrkaoL
Kcaa-caIsauwa maagaNaI kolaI naahI.
dada AbadullaaMcao Gar Qama-SaaLa ikMvaa saava-jainak kayaa-laya banaUna gaolao.
sauiSaixat maMDLI maaJyaa hataSaI Asat. %yaaMcyaa va [tr kamagaaraMcyaa jaovaNyaa

138

Aa%makqaa

KaNyaacaI saaoya dada AbadullaaMkDo hao[-. ASaa thonao sava-jaNa KUp Kcaa-t Aalao.
Aja- rvaanaa Jaalaa. %yaacyaa ek hjaar naklaa Caplyaa hao%yaa. %yaa
Ajaa-va$na ihMdusqaanacyaa sava-saamaanya laaokaMnaa naataLcaI p`qama maihtI JaalaI. jyaa jyaa
vat-maanap~aMcaI AaiNa puZayaaMcaI naavao malaa maahIt haotI tovaZyaa savaa-MkDo %yaa Ajaa-cyaa
naklaa pazivalyaa.
'Ta[-msa Aa^f [MiDyaa' nao %yaa p`Snaavar Aga`laoK ilaihlaa AaiNa ihMdI
laaokaMcyaa maagaNaIlaa caaMgalaa paizMbaa idlaa. ivalaayatothI sava- pxaaMcyaa puZayaaMkDo
naklaa pazivaNyaat Aalyaa hao%yaa. itkDUna laMDnacyaa 'Ta[msa' caa paizMbaa imaLalaa.
%yaava$na ibalaalaa maMjaurI imaLNaar naahI ASaI AaSaa vaaTU laagalaI.
Aata maI naataL saaoDUna jaaNyaasaarKI isqatI raihlaI naahI,. laaokaMnaI malaa
caaohIkDUna Gaorlao AaiNa naataLatca kayama rahNyaacaa AitSaya Aaga`h kolaa. maI maaJyaa
ADcaNaI daKvaUna idlyaa. manaaSaI maI inaScaya kolaa haota kI maI saava-jainak pOSaavar
rahU nayao. inaraLo ibahaD krNyaacaIhI malaa AavaSyakta Baasat haotI. GarhI caaMgalao
AaiNa caaMgalyaa vastIt Asalao paihjao ASaI maaJaI %yaavaoLI samajaUt haotI.
[tr ba^irsTr rahtat %yaap`maaNao maIhI raihlyaanao ihMdI samaajaacaa djaa- vaaZola
Asaa maI ivacaar kolaa. ASaa thocao Gar caalavaayacao tr vaYaa-cao 300 paOMDaMhUna kmaI
purayacaoca naahIt Asao malaa vaaTlao. tovaZyaa pOSaacyaa vaiklaIcaI hmaI imaLalaI trca malaa
rahta yaoNaar Asao maI zrivalao AaiNa %yaap`maaNao maMDLIMnaa saaMigatlao.
"pNa evaZo pOsa tumhI samaajaacyaa kamaasaazI Gaot gaolaot trI Aamhalaa
prvaDNyaasaarKo Aaho AaiNa tovaZo jamaa krNao Aamhalaa saaopo Aaho. vaiklaI k$na
imaLola to tumacao" Asao sahkarI maMDLIcao mhNaNao pDlao.
"malaa ASaa thonao pOsao Gaota yaoNaar naahIt. maaJyaa saava-jainak kamaacaI maI
evaZI ikMmat samajaU Sakt naahI. malaa kahI %yaa kamaamaQyao vaiklaI &ana vaaprayacao
naahI malaa f@t laaokaMkDUnaca kama Gyaayacao Aaho. %yaaba_la pOsao ksao Gyaavao iSavaaya
malaa tumacyaapasaUna saava-jainak kamaasaazI pOsao kaZavao laagaNaar. maI svat:saazI pOsao Gao}
laagalaao tr tumacyaakDUna maaozmaaozyaa rkmaa kaZayalaa malaa saMkaoca vaaTola AaiNa SaovaTI
Aaplao gaaDo ADkUna pDola. samaajaakDUna tr maI dr vaYaI- 300 paOMDaMpoxaa jaast KcakrvaNaarca" maI ]<ar idlao.

kaLyaalaa majjaava

139

"pNa Aata AamhI tumhalaa puro AaoLKtao. tumhalaa svat:saazI pOsao qaaoDoca
maagaayacao Aahot tumacaa rahNyaacaa Kca- Aamhalaa Vayalaa nakao ka"
"p`omaamauLo va ta%kailak ]%saahamauLo tumhI Asao baaolata. haca ]%saah AaiNa
hoca p`oma hI sava-kaL iTktIla ASaI kaoNaI Ka~I VavaI tumhalaa maaJyaakDUna
kQaIkaLI kDU baaolahI eokNyaacaa p`saMga yao[-la. tovhahI tumacaa maaJyaavarIla laaoBa maI
iTkvaU Sakona kI naahI to ek [-Svar jaaNao. pNa mau#ya mau_a tr ha Aaho kI
saava-jainak kamaasaazI malaa pOsao Gyaayacao naahIt. tumhI sava-jaNa Aaplao vakIlakama
doNyaacaI hmaI idlaIt kI tovaZo malaa puro Aaho. hohI tumhalaa jara jaDca jaa[-la. maI
kahI gaaora ba^irsTr navho. kaoT- malaa dad do[-la kI naahI to trI maI kaya saaMgaU malaa
vaiklaI iktpt saaQaola tohI malaa maahIt naahI mhNaUna malaa AaQaIpasaUna vakIlafI
doNyaamaQyaosauwa tumhalaa QaaDsa ho kravao laagaNaarca Aaho. [t@yaavar tumhI malaa
vakIlafI idlaIt tr maI maaJyaa saava-jainak kamaigarIba_laca mhTlaI paihjao naahI
ka"
ASaa thonao cacaa- krta krta AKorIlaa vaIsa ek vyaapayaaMnaI malaa eka
vaYaa-cao vaYaa-sana baaMQaUna idlao. %yaaKorIja dada Abdullaa malaa inaraop dotovaoLI BaoT doNaar
haoto %yaaeovajaI %yaaMnaI malaa ja$r to fina-car Gao}na idlao AaiNa maI naataLat raihlaao.

18. kaLyaalaa majjaava

nyaayaalayaacao icanh tajavaa Aaho. tao ek ina:pxapatI AaMQaLyaa prMtu catur
baa[-cyaa hatat idlaolaa Asatao. ivaQaa%yaanao itlaa AaMQaLI kolaI ASaasaazI kI itnao
taoMDakDo pahUna iTLa laavaU nayao tr jaao gauNaaMnaI laayak Asaola %yaalaaca iTLa laavaavaa.
yaacyaa ]laT naataLcyaa nyaayaalayaakDUna taoMDakDo pahUna iTLa laavaivaNyaacaa toqaIla
vaiklasaBaonao ]Vaoga AarMiBalaa. nyaayaalaya yaa p`saMgaI Aaplyaa icanhalaa jaagalao.
malaa vaiklaIcaI sanad GyaayacaI haotI. maaJyaapaSaI mauMba[-cyaa hayakaoTa-cao
p`maaNap~ haoto. ivalaayatcao p`maaNap~ mauMba[- hayakaoTa-cyaa dPtrI raihlao. daKla
haoNyaacyaa Ajaa-baraobar caaMgalyaa vat-NaukIba_lacaI daona p`maaNap~o paihjao Asat.

140

Aa%makqaa

malaa vaaTlao kI hI p`maaNap~o gaaoyaa [samaaMcaI AsalaolaI ivaSaoYa barI mhNaUna Abadullaa
Saozmaaf-t jyaaMcyaaSaI maaJaI AaoLK JaalaI haotI ASaa daona p`isaw gaaoyaa vyaapayaaMcaI
p`maaNap~o GaotlaI haotI. Aja- kaoNaatrI vaiklaamaaf-t pazivalaa paihjao haota AaiNa
saamaanya irvaaja Asaa haota kI ASaa thocaa Aja- A^TnaI- janarlanao fI na Gaota
krayacaa. ima. eskMba A^TnaI- janarla haoto to Abadullaa Saozcao vakIla haoto. %yaaMnaI
AanaMdanao maaJaa Aja- pazivaNyaacao maanya kolao.
[t@yaat Avaicatca vakIlasaBaokDUna malaa naaoTIsa imaLalaI. naaoiTsaImaQyao
malaa sanad imaLNyaalaa hrkt GaotlaI haotI. %yaacao ek karNa Asao daKivalao haoto kI
maI sanadosaazI kolaolyaa Ajaa-saaobat Assala p`maaNap~ jaaoDlaolao naahI. pNa hrktItIla
mau#ya mau_a ha haota kI kaoTa-t vaiklaaMnaa daKla krNyaasaMbaMQaIcao inayama krNyaat Aalao
%yaavaoLI kaoNaIhI kaLa ikMvaa ipvaLa AadmaI Aja- krIla Asaa saMBavahI vaaTlaa
nasaavaa. naataLcaI vaaZ gaaoyaa laaokaMcyaa saahsaamauLo JaalaolaI Aaho %yaamauLo %yaamaQyao
gaaoyaaMnaaca mau#ya sqaana imaLalao paihjao. kaLo vakIla daKla Jaalao tr hLUhLU gaaoyaa
laaokaMcao p`aQaanya naahIsao hao[-la AaiNa %yaaMcyaa rxaNaacao kuMpNa maaoDUna pDola.
yaa ivaraoQaacao samaqa-na krNyaasaazI vakIlasaBaonao ek p`#yaat vakIla naomalaa
haota. yaa vaiklaaMcaahI dada AbadullaaMSaI saMbaMQa haota. %yaaMcyaamaaf-t %yaaMnaI malaa
baaolaavaUna Gaotlao. %yaaMnaI maaJyaaSaI inaBaI-DpNao saMBaaYaNa kolao maaJaI pUva-pIizka ivacaa$na
GaotlaI. maI tI saaMigatlaI tovha to mhNaalao
"malaa tumacyaaiva$w kahI baaolaayacao naahI. malaa Baya vaaTt haoto kI tumhI
yaoqaoca janmalaolao kaoNaI lafMgao tr naahI iSavaaya tumacyaajavaL Assala p`maaNap~hI naahI.
%yaamauLo maaJyaa SaMkolaa jaaor Aalaa. dusayaacyaa p`maaNap~aMcaa ]pyaaoga krNaarohI laaok
Asatatca naa tumhI gaaoyaa laaokaMcaI p`maaNap~o AaNalaI Aahot %yaaMcaa maaJyaavar kahIca
pirNaama Jaalaolaa naahI. %yaaMnaa tumacaI kaya maaihtI tumacaI %yaaMcaI AaoLK tI
iktISaI"
"pNa yaoqao malaa sava-ca navao. Abadullaa SaozcaI AaoLKhI yaoqaoca JaalaI" maI
maQyaoca baaolalaao.
"Asaola pNa tumhIca tr mhNata kI to tumacyaa gaavacao Aahot.
AaiNa tumacao vaDIla toqao idvaaNa haoto %yaa AqaI- %yaaMnaa tumacyaa GaraNyaacaI trI

kaLyaalaa majjaava

141

maaihtI AsaNaarca naa %yaaMcaI Sapqapi~ka tumhI hjar kolaIt tr maga malaa kahI
mhNaayacao naahI. maI vakIlasaBaolaa ilahUna kLvaIna kI maaJyaakDUna tumacaa ivaraoQa hao}
Sakt naahI."
malaa raga Aalaa pNa maI tao dabalaa. malaa vaaTlao jar maI Abadullaa Saozcao
p`maaNap~ AaNalao Asato tr %yaacaI AvagaNanaa JaalaI AsatI AaiNa gaaoyaaMcaI AaoLK
maaigatlaI AsatI. iSavaaya maaJyaa kuLacaa AaiNa vaiklaIcyaa laayakIcaa saMbaMQa kaya maI
duYT ikMvaa kMgaala Aa[-baapaMcaa maulagaa Asalaao mhNaUna maaJaI laayakI zrivatanaa %yaacaI
baaQaa ka mhNaUna yaavaI pNa ho sava- ivacaar manaatlyaa manaat zovaUna maI jabaaba idlaa
"jarI ASaa thocaI hkIkt maagaNyaacaa vakIlasaBaolaa AiQakar Asalyaacao
malaa kbaUla naahI trIhI maI tumacyaa [cConau$p Sapqap~ imaLvaUna Vayalaa tyaar Aaho."
Abadullaa Saozcao Sapqap~ tyaar kolao AaiNa %yaa vaiklaalaa idlao. %yaanao
samaaQaana vya@t kolao. pNa vakIlasaBaocao samaaQaana Jaalao naahI. itnao kaoTa-puZo maaJyaa
daKla haoNyaalaa hrkt GaotlaI. kaoTa-nao ima. eskMbacaa jabaaba eokNyaasahI na qaaMbata
saBaocaI hrkt r_ kolaI. mau#ya nyaayaaQaISa mhNaalao
"Aja-daranao Assala p`maaNap~ hjar kolaolao naahI yaa tarIt rama naahI.
%yaanao Sapqaovar KaoTo saaMigatlao Asaola tr %yaacyaavar KaoTyaa Sapqaoba_la faOjadarI caalaU
Sakola AaiNa %yaacao naava vaiklaaMtUna kaZUna TakNyaat yao[-la. kaoTa-cyaa inayamaat
kaLyaagaaoyaaMcaa Baod naahI. Aamhalaa ima.gaaMQaIMnaa vaiklaIcaI baMdI krNyaacaa AiQakar
naahI. Aja- maMjaUr krNyaat yaot Aaho. ima.gaaMQaI tumhI Sapqa Gao} Sakta."
maI ]zlaao. rijasT/arpuZo Sapqa GaotlaI. Sapqa Gaotaca mau#ya jajja mhNaalao
"Aata tumhI AaplaI pgaDI ]trvalaI paihjao. vakIla yaa naa%yaanao vaiklaacyaa
paoSaaKasaMbaMQaIcaa kaoTa-caa inayama tumhalaahI paLavaa laagaNaar"
maI maaJaI mayaa-da samajalaao. Drbanacyaa ma^ijasT/oTcyaa kcaorIt jaI pgaDI na
kaZNyaacaa maI Aaga`h raKlaa haota tI maI yaoqao ]trvalaI. yaaiva$whI baaolata
yaoNyaasaarKo haoto. prMtu malaa maaozo laZo laZayacao haoto. pgaDI GaalaNyaacyaa h+atca malaa
maaJaI yauwklaa saMpvaUna TakayacaI navhtI. %yaa h+amauLo qaaorlyaa laZyaaMnaa kmaIpNaahI
yaoNyaacaa saMBava haota.

142

Aa%makqaa

Abadullaa Saoz va [tr ima~ yaaMnaa maaJaa maRdUpNaa kI dubaLopNaa AavaDlaa

naahI. %yaaMcyaa mato vakIla yaa naa%yaanaohI maI pgaDI GaalaUna zovaNyaacaa Aaga`h caalavaayalaa
paihjao haota. maI %yaacaI samajaUt GaalaNyaacaa p`ya%na kolaa. 'doSa tsaa vaoYa' yaa mhNaItIla
rhsya samajaavaUna saaMigatlao. ihMdusqaanaat gaaora Amaladar ikMvaa jajja pgaDI kaZNyaacaI
sa@tI k$na pahIla tr %yaalaa ivaraoQa kolaa paihjao. pNa naataLsaar#yaa doSaat AaiNa
tohI kaoTa-tIla ek hu_odar yaa naa%yaanao maI kaoTa-cyaa irvaajaaMcaa ivaraoQa krNao SaaoBaNaar
naahI.
yaa va ASaa thocyaa yaui@tvaadaMnaI maI ima~maMDLIlaa kahIsao SaaMt tr kolao
prMtu ekaca vastUkDo inarinaraLyaa thonao pahNyaacaI yau@tta samaaQaanakark thonao maI
%yaavaoLI %yaaMnaa pTvaUna do} Saklaao Asao malaa vaaTt naahI. pNa maaJyaa jaIvanaamaQyao
Aaga`h AaiNa Anaaga`h naohmaIca ek~ caalat Aalao Aahot. sa%yaaga`hamaQyao ho AinavaayaAaho Asaa malaa maagaUna Anaok vaoLa AnauBava Aalaa Aaho. yaa samaaQaanavaR<aIba_la malaa
ijavaavarIla Qaaoko AaiNa ima~aMcaa AsaMtaoYa Anaok vaoLa sahna kravao laagalao Aahot. pNa
sa%ya vaja`asaarKo kzINa AaiNa kmaLasaarKo maRdU Aaho.
vakIlasaBaocyaa ivaraoQaamauLo dixaNa Aaikot maaJaI p`isawI krNyaasaazI Anya
]payaaMcaI ja$rI raihlaI naahI bahutok vat-maanap~aMnaI malaa Jaalaolaa ivaraoQa Ayaaogya
zrivalaa AaiNa vakIlamaMDLavar ma%saracaa Aaraop kolaa, yaa p`isawImauLo maaJao kaya- kahI
AMSaI saaopo Jaalao.

19. naataL [MiDyana ka^Mga`osa

vaiklaIcaa QaMda krNao hI maaJyaa baabatIt gaaONa baaba haotI va AKorpya-Mt tI
gaaONaca raihlaI. maaJyaa naataLatIla vaastvyaacao saaqa-k krayacao tr malaa saava-jainak
kamaamaQyao tnmaya hao}na jaaNao ja$r haoto. ihMdI mataiQakarp`itbaMQak kayaVaiva$w
inavvaL Aja- k$na BaagaNyaasaarKo navhto. %yaaba_lacaI caLvaL caalaU raihlaI trca
vasaahtmaMHyaavar kahI pirNaama haoNaar haota. %yaasaazI eKaVa saMsqaocaI sqaapnaa krNao
AavaSyak vaaTlao. mhNaUna Abadullaa Saozbaraobar %yaasaMbaMQaI cacaa- kolaI. [tr
sahkayaaMnaa BaoTlaao AaiNa ek saava-jainak saMsqaa sqaapNyaacaa AamhI inaScaya kolaa.

naataL [MiDyana ka^Mga`osa

143

itcao naava zrivatanaa kahIsao Qama-saMkT pDlao. yaa saMsqaolaa kaoNa%yaahI

ivaiSaYT vagaa-ba_la pxapat krayacaa navhta. ihMdusqaanaatIla ka^Mga`osacao naava ka^Javho-iTva
pxaalaa Aip`ya vaaTt Asao ho malaa maahIt haoto. pNa ka^Mga`osa mhNajao ihMdusqaanacaa p`aNa
haota. itcaI Sa@tI vaRiwMgat JaalaI paihjao. to naava lapvaUna zovaNao ikMvaa QaarNa
krtanaa saMkaoca krNao ho naamad-pNaacao vaaTlao. mhNaUna maI maaJaI karNao saaMgaUna saMsqaolaa
'ka^Mga`osa' hoca naaMva doNyaaivaYayaI saucaivalao. ASaa thonao 22 mao 1894 raojaI 'naataL
[MiDyana ka^Mga`osa' caa janma Jaalaa.
dada AbdullaaMcaI maaDI Ba$na gaolaI haotI. laaokaMnaI yaa saMsqaocaa ]%saahpUva-k
svaIkar kolaa. GaTnaa saaQaI zovalaolaI haotI. vaga-NaI BaarI haotI. drmaha kmaIt kmaI
paMca iSalaIMga do[-la taoca saBaasad hao} Sakt haota. Qainak vyaapayaaMpasaUna %yaaMcao mana
vaLvaUna AiQakat AiQak kaZta yao[-la tovaZo kaZayalaa maaokLIkca haotI. Abadullaa
SaozkDUna maaisak daona paOMDacaa AakDa Gaalaivalaa. dusayaa daona gaRhsqaaMkDUnahI ittkoca
ilahivalao. maI svat:SaI ivacaar kolaa kI maIhI AMgacaaorpNaa k$na ]pyaaogaI naahI
mhNaUna maI drmaha eka paOMDacaa AakDa Gaatlaa. maaJyaa maanaanao hI r@kma BaarIca
haotI. pNa maI ivacaar kolaa kI kaoNaIkDUnahI maaJaa Kca- caalaayacaa Asaola tr malaa
drmaha ek paOMD BarNaohI jaD naahI. [-Svaranao maaJao gaaDo Zklalao. ek paOMDvaalao
puYkL imaLalao. dha iSalaIMgavaalao %yaahUnahI AiQak. %yaaKorIja saBaasad na haotahI
kaoNaIhI Aaplyaa [cConau$p doNagaI mhNaUna kahI idlao tr to Gyaayacao haotoca.
AnauBavaaMtI Asao AaZLlao kI maagaayalaa gaolyaaiSavaaya kaoNaI vaga-NaI BarInaa.
Drbanabaahorcyaa laaokaMkDo vaoLaovaoLI jaaNao ASa@ya haoto. 'AarMBaSaUr%vaa' caa daoYa
qaaoD@yaaca kaLat idsaUna Aalaa. DrbanamaQyaosauwa puYkL holapaTo Gaalaavao tovha pOsao
imaLavayaacao. maI kaya-vaah haotao. vaga-NaI vasaUla krNyaacoa kama maaJyaa iSaravar haoto.
malaa maaJyaa karkunaalaa bahutok saara idvasa vasaulaIcyaa kamaatca gauMtvaavao laagao ASaI
isqatI JaalaI. karkUnahI ~asalaa.malaa vaaTU laagalao kI maaisak naahI pNa vaaiYa-k
vaga-NaI AsaavaI AaiNa tI savaa-MnaI Aagaa} idlaI paihjao. saBaa baaolaaivalaI. savaa-naI
saUcanaa maanya kolaI AaiNa kmaIt kmaI vaaiYa-k tIna paOMD vaga-NaI GaoNyaacao zrlao va vasaulaIcao
kama saaopo Jaalao.

144

Aa%makqaa

sau$vaatIpasauna maI ek QaDa Gaotlaa haota kI saava-jainak kama kQaI kjakaZUna k$ nayao. [tr gaaoYTIt laaokaMcyaa vacanaavar ivaSvaasa zovata yao[-la prMtU
pOOSaacyaa vaayaVaMvar kQaI ivaSvaasa zovaU nayao. AakDa Gaatlyaap`maaNao r@kma doNyaacaa
Qama- laaok kaozoca inayaimat rItInao paLIt naahIt Asao maI paihlao haoto. naataLcao ihMdI
laaok yaalaa Apvaad navhto. mhNaUna naataL [MiDyana ka^Mga`osanao kQaI kja- kaZUna kama
kolao naahI.
saBaasad krNyaacyaa kamaI sahkayaaMnaI Amayaa-d ]%saah daKivalaa. %yaaMnaa to
kama AavaDo. %yaapasaUna AmaUlya AnauBava imaLt haota. puYkL laaok AanaMdanao naavao
naaoMdivat AaiNa pOsaohI lagaoca do}na TakIt. dUrdUrcyaa gaavaI jara pMcaa[-t pDo.
saava-jainak kaya- mhNajao kaya yaacaI laaokaMnaa klpnaahI nasao. puYkL izkaNaaMhUna tr
laaok Aaplyaa itkDo yaoNyaaba_la inamaM~NahI pazvaIt Aga`gaNya vyaapayaaMkDo
]trNyaacaI vyavasqaa krIt. pNa yaa daOyaamaQyao eko izkaNaI Aamhalaa sau$vaatIlaa
ADcaNa AalaI. %yaa Ga$na saha paOMD imaLayalaa paaihjao haoto pNa tao vyaaparI tInacyaa
var jaa[-ca naa. tovaZoca Gyaavao tr [traMpasaUnahI jaast imaLalao nasato. ]trlaao haotao
%yaacyaakDoca. Aamha savaa-Mnaa BaUk laagalaI haotI. pNa vaga-NaI kaZlyaaiSavaaya jaovaayacao
ksao %yaa gaRhsqaacaI KUp ivanavaNaI kolaI prMtu %yaacao toca Kro. gaavaatIla [tr
vyaapayaaMnaIhI %yaaMnaa saaMgaUna paihlao. sagaLI ra~ GaasaaGaIsa GaalaNyaat gaolaI. baraobarcyaa
maMDLIMpOkI puYkL ragaavalaohI pNa kaoNaIhI ivanaya saaoDlaa naahI. AgadI ]jaaDta
]jaaDta %yaa gaRhsqaacyaa )dyaalaa paJar fuTlaa AaiNa %yaanao saha paOMD idlao. Aamhalaa
jaovaU Gaatlao. ha p`saMga TaoMgaaT yaoqao GaDUna Aalaa. %yaacaa pirNaama ]<ar iknaayaavar qaoT
sT^Mgarpya-Mt AaiNa Aat qaoT caala\-s\aTa}napya-Mt paocalaa. Aamacao vasaulaIcao kama saaopo
Jaalao.
pNa pOsao gaaoLa krNao ha mau#ya hotU navhtaca. ja$rIpoxaa jaast pOSaacaa saMga`h
kravayaacaa naahI ho t<vahI maaJyaa laxaat Aalao haoto.
saBaa
ja$rIp`maaNao dr AazvaDyaalaa ikMvaa dr maihnyaalaa haot
Asao. saBaot Agaaodrcyaa saBaocaa Ahvaala vaacaNyaat yao[- va Anaok p`karcaI
cacaa- hao[-. cacaa- krNyaacaI ikMvaa qaaoD@yaat mau_osaUd baaolaNyaacaI savaya laaokaMnaa
mauLIca navhtI. %yaaMnaa ]Bao rahUna baaolaNyaacaa saMkaoca vaaTo. maI %yaaMnaa saBaocao
inayama samajaavaUna saaMigatlao %yaanaMtr to %yaa inayamaaMcao palana krIt. %yaapasaUna

naataL [MiDyana ka^Mga`osa

145

%yaaMnaa haoNaara fayada idsaUna Aalaa. jyaaMnaa kQaI saBaot basaNyaacaI savaya navhtI Asao
laaok saava-jainak kayaa-ba_la baaolaayalaa va ivacaar krayalaa iSaklao.
saava-jainak kamaasaMbaMQaanao baarIksaarIk Kca-ca puYkLsao pOsao Gao}na jaatat
hohI malaa maahIt haoto. sau$vaatIlaa pavatIpustkohI na CapNyaacaa maI inaScaya kolaa
haota. maaJyaa Aa^ifsaat saaya@laaosTa[la zovalaa haota. %yaavar pava%yaa CapUna
kaZlyaa. AhvaalahI %yaaca pwtInao CapvaIt Asao. itjaaorIt jaovha pOsaa BarpUr
jamalaa saBaasad vaaZlao kama vaaZlao tovhaca pava%yaa vagaOro CapivaNyaacaI pwt sau$
kolaI. ASaa thocaI kaTksar p`%yaok saMsqaot AavaSyak Aaho trIhI itcaa Amala haot
naahI ho malaa maahIt Aaho. mhNaUnaca yaa lahanaSaa vaaZ%yaa saMsqaocyaa baalapNacyaa
baarIksaarIk gaaoYTIhI yaoqao namaUd krNao malaa yaaogya vaaTlao. laaok pavatIcaI ifkIr
krIt nasat trIhI %yaaMnaa Aaga`hpUva-k pavatI dot AsaU. %yaamauLo sau$vaatIpasaUna pOna\pOcaa
ihSaoba caaoK raihlaa. AaiNa malaa vaaTto AajahI naataL ka^Mga`osacyaa dPtramaQyao 1894
cyaa saMpUNa- tpSaIlavaar jamaaKcaa-cyaa vahyaa saaMpDlyaa paihjaot. pOna\pOcaa caaoK ihSaoba ho
kaoNa%yaahI saMsqaocao naak Aaho. %yaacyaa ABaavaI saMsqaa AKorIlaa kujaUna p`itYzaSaUnya
banaUna jaato. caaoK ihSaobaaKorIja Sauw sa%ya iTkvaNao ASa@ya Aaho.
ka^Mga`osacao dusaro ek kama vasaahtIt janmalaolyaa sauiSaixat ihMdI laaokaMcaI saovaa
krNao ho haoto. %yaasaazI "kaolaaoinayalabaa^na- [MiDyana ejyaukoSanala A^saaoisaeSana"
vasaahtIt janmalaolyaa ihMdI laaokaMcyaa iSaxaNasaMsqao caI sqaapnaa kolaI. itcao saBaasad
mau#ya%vaok$na sauiSaixat t$Naca haoto. %yaaMnaI VavayaacaI vaga-NaI Alp haotI. yaa
saMsqaomaaf-t %yaaMcyaa garjaa va ADcaNaI vya@t hao} Sakt %yaaMcaI ivacaarSa@tI vaaZo
%yaaMcaa vyaapayaaMSaI saMbaMQa yao[- AaiNa %yaaMnaa svat:laa kaya- krNyaalaa saMQaI imaLo. hI
saMsqaa cacaa-maMDLasaarKI haotI. itcyaa inayaimat saBaa haot. %yaaMt to inarinaraLyaa
ivaYayaaMvar BaaYaNao krIt ikMvaa inabaMQa vaacaIt. itlaa jaaoDUna eka CaoTyaaSaa
pustkalayaacaI sqaapnaa JaalaI.
ka^Mga`osacao itsaro kama baahorcaI caLvaL mhNajao dixaNa AaikotIla
[Mga`ja laaokaMmaQyao %yaacap`maaNao baahor [MglaMD va ihMdusqaanaamaQyao Kyaa
maaihtIcaa p`saar krNao. %yaasaazI maI daona puistka ilaihlyaa. pihlaI puistka
"dixaNa Aaikot rahNaayaa p`%yaok [Mga`jaasa ivanaMtI" yaa naavaacaI haotI.
%yaamaQyao naataLatIla ihMdI laaokaMcyaa saamaanya isqatIcao idgdSa-na saaQaar kolaolao haoto.
dusarI "ihMdI mataiQakar ek ivanaMtI" naavaacaI haotI. tIt ihMdI mataiQakaracaa
Aa.10

146

Aa%makqaa

[ithasa AakDyaaMinaSaI va puravyaainaSaI idlaolaa haota. *yaa daonhI caaopDyaa KUp maohnat
AaiNa AByaasa k$na ilaihlaolaI haotI. %yaaMcaa ]pyaaogahI tsaaca Jaalaa. %yaaMcaa maaozyaa
p`maaNaavar p`saar krNyaat Aalaa. yaa p`ya%naaMmauLo dixaNa AaikomaQyao ihMdI laaokaMcao ima~
inamaa-Na Jaalao [MglaMDatIla va ihMdusqaanaatIla sava- pxaaMkDUna madt imaLalaI AaiNa kama
krNyaacaI idSaa saapDlaI va na@kI JaalaI.

20. baalaasauMdrma\
jaSaI jyaacaI Baavanaa tsao %yaalaa fL imaLto ha inayama maaJyaa baabatIt
Anaok vaoLa laagaU pDlaolaa maaJyaa AnauBavaasa Aalaa Aaho. laaokaMcaI mhNajao garIbaaMcaI
saovaa krNyaacyaa maaJyaa tIva` [cConao garIbaaMbaraobar naohmaI maaJaI Anaayasaoca gaaz GaalaUna
idlaI Aaho.
naataL [MiDyana ka^Mga`osamaQyao naataLat janmalaolyaa ihMdI laaokaMnaI Baaga Gaotlaa
haota. maohtavaga- %yaamaQyao daKla Jaalaa haota trI pNa AgadI Kalacaa vaga- majaUr
igarimaTyao yaaMnaI tIt p`vaoSa kolaa navhta. ka^Mga`osa %yaaMcaI banalaI navhtI. %yaaMnaahI itcaI
vaga-NaI Ba$na itcyaat daKla hao}na itlaa AaplaISaI krNyaacaI maaokLIk haotI. prMtu
ka^Mga`osa %yaaMcaI saovaa krIla tovhaca %yaaMnaa ka^Mga`osaba_la AapulakI vaaTU laagaNaar. Asaa
p`saMga AapNa hao}na caalaUna Aalaa AaiNa taohI ASaa vaoLI kI jaovha maaJaI ikMvaa
ka^Mga`osacaI %yaa p`saMgaasaazI tyaarIhI JaalaolaI navhtI. karNa kI yaa vaoLI malaa vaiklaI
sau$ k$na caardaona maihnao Jaalao AsatIla nasatIla. ka^Mga`osacaohI baalavaya haoto. ASaa
vaoLI eko idvaSaI ek faTko kpDo Gaatlaolaa AMgaalaa kMp sauTlaolaa Aaho taoMDatUna
r@t gaLto Aaho puZcao daona dat pDlao Aahot Asaa ek mad`asaI ihMdI foTa hatat
Qa$na rDt maaJyaasamaaor yao}na ]Baa raihlaa. %yaalaa %yaacyaa maalakanao sa@t maar idlaa
haota. maaJyaa karkunaalaa tamaIL kLt haoto. %yaacyaamaaf-t maI %yaacaI maaihtI
imaLivalaI. baalaasaundrma\ eka p`itiYzt gaaoyaa [samaakDo majaurI krIt Asao. maalakalaa
kahI karNaanao raga Aalaa Asaavaa. %yaalaa Baana raihlao naahI AaiNa %yaanao baalaasauMdrma\laa
KUp maar idlaa. %yaaMt baalaasauMdrma\cao daona dat maaoDUna pDlao.
maI %yaalaa Da^@TraMkDo pazivalao. %yaavaoLI gaaoro Da^@Trca
]plabQa haoto. Jaalaolyaa [jaoba_lacao Da^@Trcao p`maaNap~ malaa paihjao haoto. to Gao}na

baalaasauMdrma\

147

maI baalaasauMdrma\laa ma^ijasT/oTkDo Gao}na gaolaao. toqao baalaasauMdrma\caI Sapqaovar jabaanaI namaUd
kolaI. tI vaacaUna ma^ijasT/oT maalakavar saMtaplao %yaacyaavar samansa kaZNyaacaa hukUma
idlaa.
maaJaa hotU maalakalaa iSaxaa krivaNyaacaa navhta. maaJyaa manaatUna f@t
baalaasaUMdrma\laa %yaacyaapasaUna saaoDvaayacaa haota. igarimaTyaasaMbaMQaIcaa kayada maI vaacaUna
paihlaa. saamaanya naaokranao naaokrI saaoDlaI tr maalak %yaacyaavar idvaaNaI davaa k$
Saktao faOjadarI k$ Sakt naahI. igarmaIT AaiNa saamaanya naaokrI yaaMmaQyao puYkL
frk haota. pNa mau#ya mau_a ha haota kI igarimaTyaa maalakalaa saaoDUna gaolaa tr tao
faOjadarI gaunha hao[- AaiNa %yaaba_la %yaalaa kOdocaI iSaxaa BaaogaavaI laagao. mhNaUnaca sar
ivalsana hMTrnao yaa isqatIlaa gaulaamaigarIcaI ]pmaa idlaI. gaulaamaap`maaNao igarimaTyaa ha
maalakacaI maalama<aa samajalaa jaa[-. baalaasauMdrma\laa saaoDivaNyaacao daonaca maaga- haoto : ek
tr igarimaTyaaMsaazI naomalaolyaa Amaladaranao yaalaa kayaVat %yaaMcaa 'rxak' Asao naava
idlaolao haoto igarmaIT r_ kravao ikMvaa dusayaacyaa naavaavar caZvaUna Vavao ikMvaa maalak
svat: %yaalaa saaoDayalaa tyaar Jaalaa tr. maI maalakalaa BaoTlaao. %yaalaa mhTlao "maaJyaa
manaat tumhalaa iSaxaa kravayaacaI naahI. yaa maaNasaalaa sa@t maar basalaa Aaho ho tumhalaa
idsatoca Aaho. tumhI %yaacao igarmaIT dusayaacyaa naavaavar caZvaayalaa kbaulaI idlaIt trI
malaa puro Aaho. maalakalaa trI toca paihjao haoto. maga maI 'rxakalaa' BaoTlaao. %yaaMnaIhI
prvaanagaI doNyaacao maanya kolao. maa~ eka SatI-var kI maI baalaasauMdrma\saazI dusara Saoz
SaaoQaUna kaZlaa paihjao.
navaIna maalak SaaoQaayalaa tao [Mga`jaca paihjao haota. ihMdI laaokaMnaa igarimaTyao
zovaayalaa prvaanagaI navhtI. AjaUna maaJaI qaaoDyaaca [Mga`jaaMSaI AaoLK JaalaI haotI.
%yaaMpOkI ekalaa BaoTlaao. %yaanao maaJyaavar maohorbaanaI mhNaUna baalaasauMdrma\laa zovaUna GaoNyaacao
kbaUla kolao. maI %yaacyaa maohorbaanaIcaa svaIkar kolaa. ma^ijasT/oTnao maalakalaa gaunhogaar
zrvaUna %yaanao baalaasauMdrma\cao igarmaIT dusayaacyaa naavaavar caZvaUna doNyaacao kbaUla kolyaacaI
naaoMd kolaI.
baalaasauMdrma\cyaa kosacaI hkIkt igarimaTyaaMmaQyao caaohIkDo psarlaI AaiNa maI
%yaaMcaa baMQaU zrlaao. malaa ho naato AavaDlao. maaJyaa kcaorIpuZo igarimaTyaMacaI maailaka sau$
JaalaI AaiNa %yaaMcaI sauKduKo jaaNaNyaacaI malaa ]<ama saMQaI p`aPt JaalaI.

148

Aa%makqaa

baalaasauMdrma\cyaa kosacao p`itQvanaI qaoT mad`asa [laa#yaapya-Mt eokU gaolao. %yaa

[laa#yaacyaa jyaa p`doSaaMtUna laaok naataLcyaa igarimaTat jaat %yaa %yaa p`doSaaMtIla
laaokaMnaa igarimaTyaaMnaIca hI hkIkt kLivalaI. yaa kosacao Ku_ ivaSaoYa mah<va navhto
pNa AaplyaasaazI saava-jainakrI%yaa kama krNaara kaoNaI trI inaGaalaa Aaho yaacaoca
laaokaMnaa maaozo kaOtuk vaaTlao. %yaamauLo %yaaMnaa ek thocaa QaIr imaLalaa.
maI var ilaihlao Aaho kI baalaasauMdrma\ Aaplaa foTa kaZUna hatat Qa$na Aat
Aalaa haota. yaa gaaoYTImaQyao far k$Na rsa Barlaolaa Aaho. itcyaava$na AaplaI hIna
isqatI idsaUna yaoto. maaJaa pgaDI ]trNyaacaa p`saMga Aaplyaalaa pUvaI- kLlaaca Aaho.
igarimaTyaa ikMvaa [tr navaKo ihMdI kaoNaahI gaaoyaa [samaakDo gaolao Asata %yaacyaa
sanmaanaaqa- Dao@yaacao kaZIt. maga tI TaopI Asaao baaMQalaolaI pgaDI ikMvaa gauMDaLlaolaa foTa
Asaao. daona hataMnaI salaama krNyaanao Baagat nasao. baalaasauMdrma\laa vaaTlao kI maaJyaapuZohI
%yaaca thonao Aalao paihjao. baalaasauMdrma\cao ASaa thocao dRSya maaJyaa AnauBavaat pihlaoca
haoto. malaa Sarma vaaTlaI. baalaasauMdrma\laa foTa baaMQaayalaa saaMigatlao. tao baaMQatanaa %yaanao
far saMkaoca kolaa pNa %yaamauLo %yaalaa Jaalaolaa AanaMd maI pahU Saklaao. dusayaalaa
]NaopNaa AaNaNyaat laaokaMnaa Aaplaa maana Jaalaasao ksao vaaTto ho kaoDo maI AVap
]lagaDU Saklaao naahI.

21. tIna paOMDaMcaa kr

baalaasauMdrma\ GaTnaomauLo maaJaa ihMdI igarimaTyaaMSaI saMbaMQa Aalaa. pNa %yaaMcyaavar
kr laadNyaacaI jaI caLvaL caalalaI itcyaamauLo malaa %yaaMcyaa isqatIcaa #aaola AByaasa
kravaa laagalaa.
yaa 1894 saalaI ihMdI igarimaTyaaMvar dr vaYaI- pMcavaIsa paODaMcaa mhNajao 375
$pyaaMcaa kr laadNyaaivaYayaIcyaa kayaVacaa masauda naataL sarkarnao tyaar kolaa. tao
masauda vaacaUna maI tr id=maUZca hao}na gaolaao. sqaainak ka^Mga`osapuZo maI tao ivacaarasaazI
maaMDlaa. ka^ga`osanao %yaa baabatIt yaaogya tI caLvaL krNyaacaa zrava kolaa.
yaa kraracaI qaaoDI hkIkt samajaUna GaotlaI paihjao.
saumaaro 1860 saalaI jaovha naataLat ]saacao pIk ]<ama hao}
Sakola Asao vasaahtvaalyaa gaaoyaa laaokaMnaa idsalao tovha to majauraMcaa tpasa k$

tIna paOMDaMcaa kr

149

laagalao. majaUr imaLalao naahI tr ]sa ipkNaar naahI saa#ar paDta yaoNaar naahI.
naataLatIla hbaSaI laaokaMkDUna hI majaurI haoNyaasaar#aI navhtI. %yaasaazI naataLatIla
gaaoyaa laaokaMnaI ihMdusqaana sarkarbaraobar Klabat k$na ihMdI majauraMnaa naataLat Gao}na
jaaNyaacaI prvaanagaI imaLivalaI. %yaaMnaa paca vaYaa-pya-Mt majaurI krayalaa baaMQaUna Gaotlao.
paca vaYaa-AKor naataLat svatM~pNao basaNyaacaI %yaaMnaa maaokLIk haotI. jaimanaIcaI
maalakI QaarNa krNyaacaa puNa- h@khI zovalaolaa haota. ASaa thocaI laalaUca %yaaMnaa
zovaNyaat AalaI haotI. %yaavaoLI gaaoyaa laaokaMnaahI paihjaoca haoto kI ihMdI majauraMnaI
AaplaI paca vaYao- BarlyaanaMtr jamaIna ksaavaI AaiNa Aaplyaa ]Vaogaacaa laaBa naataLlaa
Vavaa.
ha laaBa ihMdI majauraMnaI %yaaMcyaa ApoxaoplaIkDo idlaa. BaajaIpalaa KUp
kolaa. ihMdusqaanaatIla ik%yaok cavadar Baajyaa nao}na laavalyaa. pUvaI-pasaUna haot
Asalaolyaa Baajyaa svast kolyaa.ihMdusqaanaatUna nao}na AaMbyaacaI laagavaD kolaI. pNa
%yaabaraobar %yaaMnaI vyaaparhI krayalaa sau$vaat kolaI. Garo baaMQaNyaasaazI jaimanaI KrodI
kolyaa AaiNa ik%yaokjaNa majauraMcao maaozo GarMdaja jamaInadar banalao. majauraMmaQaUna tyaar
Jaalaolyaa Asalyaa GarMdaja laaokaMcyaa pazaopaz svatM~ vyaaparIhI Aalao. %yaaMpOkI marhUma
Saoz AbaUbakr Aamad ho p`qama daKla Jaalao. %yaaMnaI svat:cyaa QaMVacaa caaMgalaa jama
basaivalaa.
gaaoro vyaaparI capaplao.ihMdI majaUr Aalyaaba_la p`qama %yaaMnaa saMtaoYa vaaTlaa.
pNa tovha %yaaMnaa %yaaMcyaa AMgacyaa vyaaparI kaOSalyaacaI klpnaa JaalaI navhtI. to svatM~
hao}na SaotkrI banaUna raihlao trI %yaavaoLI %yaaMnaa hrkt vaaTt navhtI. pNa vyaaparat
%yaaMcaI spQaa- %yaaMnaa sahna hao[-naaSaI JaalaI.
ho ihMdI laaokaMnaa haoNaayaa ivaraoQaacao maUL.
%yaat [tr gaaoYTIMcaI Bar pDlaI. AamacaI inaraLyaa thocaI rahaNaI Aamacaa
saaQaopNaa Aamhalaa qaaoD@yaa naFyaat haoNaara saMtaoYa Aaraogyaacyaa inayamaaMba_lacaI AamacaI
baoifikrI Gar AMgaNa vagaOro saaf zovaNyaacyaa baabatItIla AaLsa %yaaMcyaa
baaMQaNaIdu$stItIla kMjaUYapNaa Aamacao inaraLo Qama- *yaa savaa-MmauLo ivaraoQaalaa AaNaKI
baL caZlao.
tao ivaraoQa mataiQakar kaZUna GaoNaayaa AaiNa igarimaTyaaMvar kr laadNaayaa
kayaVaMcyaa $panao p`kT Jaalaa. kayaVaMKorIjahI hrthocaI TaocaNaI sau$ JaalaIca haotI.

150

Aa%makqaa

pihlaa ivacaar tr Asaa haota kI igarmaIT puro vhayalaa Aalao kI ihMdI

laaokaMnaa jabardstInao prt pazvaavao jaoNaok$na %yaaMcaa krar ihMdusqaanaat pura vhavaa. hI
saUcanaa ihMdusqaana sarkarkDUna kbaUla haoNyaacaa saMBava navhta mhNaUna ASaI saUcanaa AalaI
kI :
1. majaurIcaa krar pura haotaca igarimaTyaanao prt ihMdusqaanaat jaavao
ikMvaa
2. daonadaona vaYaa-cao igarmaIT puna:puna: kravao AaiNa ASaa p`%yaok p`saMgaI
%yaaMnaa qaaoDI pgaarvaaZ doNyaat yaavaI.
3. prthI gaolaa naahI ikMvaa puna: majaurIcaa krarnaamaahI kolaa naahI tr
%yaanao vaYaa-laa 25 paOMD kr mhNaUna Baravao.
hI saUcanaa kbaUla k$na GaoNyaakrta sar honrI baInsa va ima. maosana\ yaaMcao
DoPyauToSana ihMdusqaanaat pazivaNyaat Aalao. laa^D- eiljana vha[sara^ya haoto. %yaaMnaI
pMcavaIsa paOMDacaa kr tr naamaMjaUr kolaa pNa tSaa thocyaa p`%yaok ihMdI maaNasaapasaUna
tIna paOMDacaa kr GaoNyaat yaavaa yaalaa saMmatI idlaI. malaa %yaavaoLI vaaTlao AaiNa
AjaUnahI vaaTto kI vha[sarayaaMcaI hI GaaoDcaUk JaalaI. %yaaMnaI saMmatI dotanaa
ihMdusqaanacyaa ihtacaa mauLIca ivacaar kolaa naahI. naataLatIla gaaoyaa laaokaMcaI ASaa
thocaI saaoya k$na doNao %yaaMnaa mauLIca SaaoBaNaaro navhto. tInacaar vaYaa-MnaI haca kr
igarmaITmau@t ihMdI laaokaMcyaa baayakaMpasaUna saaoLa ikMvaa AiQak vayaacyaa p`%yaok
maulaapasaUna AaiNa tora ikMvaa AiQak vayaacyaa p`%yaok maulaIpasaUnahI GaoNyaacao zrlao. ASaa
thonao pitp%naI AaiNa daona maulao jyaaMpOkI ptIlaa far far tr maaisak caaOda iSalaIMga
imaLt AsatIla evaZyaa kuTuMbaapasaUna baara paOMD mhNajao 180 $pyao kr GaoNao ha
fajaIla jaulaUma mhTlaa paihjao. ASaa thocaa kr duinayaot kaozohI ASaa isqatItlyaa
garIba maaNasaaMpasaUna Gaotlaa jaat navhta.
yaa kraiva$w tIva` JagaDa sau$ Jaalaa. naataL [MiDyana ka^Mga`osakDUna mauLIca
AaorD JaalaI nasatI tr vha[sara^yaaMnaI kdaicat 25 paOMDhI kbaUla kolao Asato.
pMcaivasaacao tIna paOMD Jaalao hahI ka^Mga`osacyaa caLvaLIcaaca pirNaama AsaNyaacaa pUNa- saMBava
Aaho. pNa hI maaJaI caukIcaI klpnaahI AsaU Sakola. AsaohI Asaola kI vha[sara^yaaMnaI
p`qamapasaUnaca 25 paOMDaMcaa [nkar kolaa AaiNa ka^Mga`osanao ivaraoQa kolaa nasata trI %yaaMnaI
tIna paOMDaMcaa krca maanya kolaa Asata. tsao Asaloa trI tao ihMdusqaanacyaa ihtacaa BaMga
tr haotaca. ihMdusqaanacaa ihtrxak yaa naa%yaanao vha[sara^yaaMnaI Asalaa AmaanauYa kr
kQaIca kbaUla krayalaa nakao haota.

Qama-inarIxaNa

151

pMcaivasaaMcao tIna paOMD 375 $pyaaMcao 45 $pyao Jaalao yaaMt ka^Mga`osa

fuSaarkI ksalaI saaMgaNaar ka^ga`osa igarimaTyaaMcao ihtrxaNa pUNa-pNao k$ SaklaI naahI
hIca gaaoYT itlaa salat haotI. AaiNa tIna paOMDaMcaa kr Aaja]Va r_ Jaalaaca paihjao
ha inaScaya ka^Mga`osanao kQaIhI DaoLyaaMAaD kolaa naahI. tao inaScaya par paDNyaat vaIsa
vaYao- laaoTlaI. %yaacyaasaazI naataLcyaaca navho tr sava- dixaNa Aaikocyaa ihMdI laaokaMnaa
kYT Gyaavao laagalao. %yaacyaasaazI gaaoKlyaaMnaa inaima<amaa~ vhavao laagalao. %yaamaQyao
igarimaTyaa ihMdI laaokaMnaa pirpUNa- Baaga Gyaavaa laagalaa. %yaacyaapayaI ik%yaokaMnaa
gaaoLIbaaramaQyao maravao laagalao. dha hjaaraMvar ihMdI laaokaMnaa tu$Mgavaasa Baaogaavaa laagalaa.
pNa AMtI sa%yaacaa ivajaya Jaalaa. sa%ya ihMdI laaokaMcyaa tpScayao-cyaa baLanao
p`kT Jaalao. yaa ivajayaasaazI AZL Eawa QaOya- AaiNa satt p`ya%na yaaMcaI AavaSyakta
haotI. ihMdI samaaja jar htaSa hao}na basalaa Asata ka^Mga`osalaa jar laZyaacaa ivasar
pDlaa Asata ikMvaa kr Ainavaaya- Aaho Asao samajUana tI gaPp basalaI AsatI tr ha
kr Aajatagaayat ihMdI igarimaTyaaMpasaUna vasaUla krNyaat Aalaa Asata AaiNa %yaacao
laaMcCna itkDIla ihMdI laaokaMbaraobar samast ihMdusqaanaalaahI laagalao Asato.

22. Qama-inarIxaNa
ASaa thonao maI jaao samaajaacyaa saovaomaQyao tnmaya hao}na gaolaao %yaacao karNa
Aa%madSa-naacaI AiBalaaYaa hoca haoto. [-SvaracaI AaoLK saovaonaoca hao[-la Asao samajaUna maI
saovaaQamaa-caa svaIkar kolaa. ihMdI laaokaMcaIca saovaa krNyaacao karNa tI saovaa
malaa sahjap`aPt haotI. tI kSaI krayacaI to malaa samajat haoto. malaa
itcaa maaga- SaaoQaayalaa jaavao laagalao navhto. maI maaJyaa samajautInao p`vaasa
krNyaasaazI kazovaaDcyaa laTpTIMtUna sauTNyaasaazI AaiNa inavaa-hacao saaQana
imaLivaNyaasaazI dixaNa Aaikolaa gaolaao pNa toqao saapDlaao [-Svaracyaa
SaaoQaatAa%madSa-naacyaa p`ya%naat. iK`Scana ima~aMnaI maaJaI Qama-ija&asaa far tIva` k$na
saaoDlaI tI kahI kolyaa SaaMt haoNyaasaarKI navhtI. maI SaaMt basaayacao mhTlao Asato
trI iK`stI ima~ malaa qaaoDoca basaU doNaar haoto karNa kI DrbanamaQyao ima. sponsar
vaa^lTna ho dixaNa Aaikocyaa imaSanacao p`mauK haoto. %yaaMnaI malaa huDkUna kaZlao. %yaaMcyaa

152

Aa%makqaa

GarI maI kuTuMbaatlyaasaarKa banaUna gaolaao. yaa pircayaacao maUL ip`ToairyaamaQyao Jaalaolyaa
BaoTImaQyao haoto. ima. vaa^lTnacaI tha kahI AaOr haotI.%yaManaI malaa iKstI haoNyaacaa
kQaI Aaga`h kolyaacao smart naahI.prMtu %yaaMnaI Aaplao jaIvana maaJyaapuZo Qarlao AaiNa
AaplaI sava- kayao- malaa pahU idlaI. %yaaMcaI Qama-p%naI AtI nama` prMtu tojasvaI baa[- haotI.
malaa yaa jaaoDPyaacaI pwtI psaMt pDlaI. AamacyaamaQyao mauLatca Asalaolao
matBaod Aamha daoGaaMnaahI kLt haoto. ho Baod cacaa- k$na kaZUna Takta yaoNyaasaarKo
navhto. jaoqao ]darta saihYNauta AaiNa sa%ya hI vaasa krIt Asatat toqao matBaodhI
laaBadayak zrtat. malaa yaa jaaoDPyaacaI nama`ta ]VaogaSaIlata AaiNa kaya-prayaNata ho
gauNa far AavaDlao. %yaamauLo AamhI varcaovar BaoTt AsaU.
%yaaMcyaaSaI Jaalaolyaa daT pircayaamauLo maI jaagaRt raihlaao. Qaaima-k vaacanaasaazI
malaa jaSaI ip`TaoiryaamaQyao fursat imaLt Asao tSaI Aata imaLNao ASa@ya haoto. pNa jaao
kahI vaoL imaLo %yaacaa ]pyaaoga maI tsalyaa vaacanaacyaa kamaI krIt Asao. maaJaa Qaaima-k
p~vyavahar caalaU haotaca. rayacaMdBaa[- malaa maaga-dSa-na krIt Asat. eka ima~anao malaa
nama-daSaMkraMcao 'Qama-ivacaar' pustk pazvalao. %yaacaI p`stavanaa maaJyaa ]pyaaogaI pDlaI.
nama-daSaMkraMcyaa ivalaasaI jaIvanaasaMbaMQaIcyaa gaaoYTI maI eoklyaa hao%yaa. %yaaMcyaa jaIvanaamaQyao
Jaalaolyaa forfaracoa vaNa-na p`stavanaot Aalao haoto to malaa far ica<aakYa-k vaaTlao va
%yaamauLo %yaa pustkaba_la malaa Aadr vaaTU laagalaa. maI to laxapUva-k vaacalao. ma^@sa
maUlarcao 'ihMdusqaana kaya iSakvatao' ho pustk maI maaozyaa AavaDInao vaacalao.
iqaAa^saa^ifkla saaosaayaTInao p`isaw kolaolao ]pinaYadaMcao BaaYaaMtr vaacalao. maaJaa ihMduQamaaba_lacaa Aadr vaaZt caalalaa. %yaaMtIla Kubyaa malaa samajaU laagalyaa. pNa mhNaUna malaa
[tr Qamaa-Mba_la itrskar maa~ vaaTlaa naahI. vaa^iSaMgTna Aayaiva-MgakRt mahMmadcair~ AaiNa
kalaa-[-lacaI mahMmadp`SastI vaacalaI. pOgaMbaraba_la maaJaI AadrbauwI duNaavalaI, 'jartuYT/caI
vacanao' naavaacao pustkhI vaacalao.
ASaa thonao maI inarinaraLyaa saMp`dayaaMcao kmaIjaast &ana imaLivalao.
Aa%mainarIxaNa vaaZlao. vaacaUna jao psaMt pDola to Amalaat AaNaNyaacaI savaya dRZ JaalaI.
%yaamauLo ihMduQama-ga`MqaaMmaQyao saucaivalaolyaa p`aNaayaamaasaMbaMQaIcyaa ik%yaok iyaa pustkava$na
samajalyaa tSaa krNyaasa maI sau$vaat kolaI. pNa malaa jamaonaa.ihMdusqaanaat prt jaa[-na
tovha kaoNa%yaa trI iSaxakacyaa doKroKIKalaI %yaaMcaa AByaasa kravaa Asaa baot kolaa.
tao kQaI par pDU Saklaa naahI.

Qama-inarIxaNa

153

Ta^lasTa^yacyaa pustkaMcao vaacana vaaZvalao. %yaacyaa 'gaa^spola [na\ ba`If' navyaa

kraracaa saaraMSa 'vha^T Tu DU' tr maga kaya kravao baro vagaOro pustkaMcaa manaavar
far dRZ pirNaama Jaalaa. maaNasaalaa ivaSvap`oma kaozvar Gao}na jaa} Sakola ho maaJyaa
AiQakaiQak laxaat yao} laagalao.
yaaca vaoLI dusayaa eka iK`stI kuTuMbaaSaI maaJaa saMbaMQa jamalaa. %yaaMcyaa
[cCova$na maI dr rivavaarI vaoislayana dovaLat jaat Asao. bahutok dr rivavaarI
saMQyaakaLI jaovaayalaahI maI %yaaMcyaakDo Asaayacaa. vaoislayana dovaLacaI maaJyaa manaavar
barIcaSaI Cap pDlaI naahI. toqao haoNaarI p`vacanao malaa naIrsa vaaTt. p`oxakaMmaQyao malaa
Bai@tBaava idsaUna Aalaa naahI. ho Akra vaajatacao maMDL malaa Ba@tjanaaMcaosao idsalao
naahI tr kahI AMSaI krmaNaukIsaazI AaiNa kahI AMSaI irvaaja Aaho mhNaUna Aalaolyaa
saMsaarI jaIvaaMcaoca idsalao. kQaI kQaI yaa saBaomaQyao [cCa nasatahI malaa Dula@yaa yaot.
malaa laaja vaaTo pNa maaJyaa Aasapasacyaa eKaVa [samaalaahI Dula@yaa Gaotanaa paihlao
mhNajao maaJaI laaja hlakI hao[-. maaJaI hI isqatI malaa AavaDlaI naahI. SaovaTI maI %yaa
dovaLat jaaNyaacao saaoDUna idlao.
jyaa kuTuMbaakDo maI dr rivavaarI jaat Asao %yaacyaakDUna malaa rjaaca imaLalaI
mhTlao trI caalaola. GarQanaINa BalaI BaaoLI pNa saMkuicat manaacaI haotI. itcyaabaraobar
dr vaoLI ksalaI trI Qama-cacaa- caalaoca. %yaavaoLI maI GarI 'laa[T Aa^f eiSayaa' vaacaIt
haotao. AamhI yaoSaU AaiNa bauw yaaMcyaa jaIvanaacaI tulanaa k$ laagalaao.
"gaaOtmaacaI dyaabauwI paha naa tI manauYyajaatIplaIkDo jaa}na [tr
p`aNyaaMpya-Mt paocalaI haotI. %yaacyaa KaMVavar KoLNaayaa kaokracao ica~ DaoLyaaMsamaaor ]Bao
raihlao mhNajao tumacao )dya p`omaanao Ba$na yaot naahI p`aiNamaa~aba_lacao ho p`oma malaa yaoSaUcyaa
cair~at kaozo AaZLt naahI."
baa[-laa vaa[-T vaaTlao. maaJyaa to laxaat yaotaca maI tao ivaYaya puZo caalaivalaa
naahI. AamhI jaovaNaacyaa KaolaIt gaolaao. %yaaMcaa paca ek vaYaa-caa hsatmauK maulagaahI
Aamacyaabaraobar haota. malaa maulao BaoTlaI mhNajao AaNaKI kaya paihjao %yaacyaabaraobar
maaJaI daostI jamalaolaI haotIca. maI %yaacyaa taTat Asalaolyaa maaMsaacyaa tukDyaacaI qa+a
kolaI AaiNa maaJyaa baSaIt SaaoBaUna raihlaolyaa safrcaMdacaI stutI kolaI. inaYkpT maUla to
%yaacao mana vaLlao taohI safrcaMdacyaa stutIt saamaIla Jaalaa.

154

Aa%makqaa

pNa Aa[-cao kaya maaJao baaolaNao ibacaarIcyaa manaalaa laagalao

maI saavaQaigarI kolaI. gaPp basalaao. BaaYaNaacaa ivaYaya badlalaa.
puZcyaa AazvaDyaalaa maI saavaQapNaoca %yaaMcyaakDo gaolaao Kra prMtu malaa
QaastI vaaTtca haotI. AapNa hao}na %yaaMcyaakDo jaaNao baMd kravao ho malaa saucalao naahI.
zIkhI vaaTlao naahI. Balyaa baa[-naoca maaJaI ADcaNa dUr kolaI. tI mhNaalaI ima. gaaMQaI
tumhI vaa[-T vaaTUna Gao} naka. pNa malaa tumhalaa saaMigatlao paihjao kI tumacyaa saMgatIcaa
maaJyaa maulaavar vaa[-T pirNaama hao} laagalaa Aaho. Aata tao raoja maaMsa Kayalaa AaZovaoZo
Gaotao AaiNa %yaa idvasaacyaa tumacyaa cacao-caI AazvaNa do}na fLo maagaU laagatao. malaa ho
prvaDayacao naahI.maaJyaa maulaanao maaMsa saaoDlao tr tao AajaarI naahI pDlaa trI ASa@t
Kasa banaola. to maI ksao sahna kravao tumacaI cacaa- Aamha maaozyaa maaNasaaMSaI kolaolaI
SaaoBaola. maulaavar itcaa AinaYT pirNaamaca haoNaar.
"imasaosa malaa vaa[-T vaaTto. Aa[-cyaa naa%yaanao tumhalaa vaaTNaarI icaMta maI
samajaU Saktao. malaahI maulao Aahotca. yaa Aap<aItUna taoD kaZNao saaopo Aaho. maaJyaa
baaolaNyaacaa hao[-la %yaapoxaa maI kaya Katao na Katao to pahUna maulaavar farca AiQak
pirNaama haoNaar mhNaUna ]<ama maaga- mhNajao maI yaapuZo rivavaarI tumacyaakDo yao} nayao.
%yaamauLo Aaplyaa snaohat frk pDNyaacao kahIca karNa naahI."
baa[- AanaMidt hao}na mhNaalaI "tumacao AaBaar maanato."

23. gaRhvyavasqaa
mauMba[-t AaiNa ivalaayatot maI ibahaD qaaTlao haoto %yaat AaiNa naataLatIla
Garcyaa vyavasqaot frk haota. naataLat puYkLsaa Kca- inavvaL p`itYzosaazI caalaivalaa
haota. naataLat ihMdI ba^irsTr va ihMdI laaokaMcaa p`itinaQaI yaa naa%yaanao malaa caaMgalyaa
qaaTat raihlao paihjao ASaI maaJaI samajaUt haotI. mhNaUna EaImaMt vastImaQyao caaMgalaosao Gar
Gaotlao haoto. Garat saamaanasaumaanaacaI maaMDNaIhI sauroK kolaI haotI. Anna saaQaoca Asao pNa
[Mga`ja ima~aMnaa jaovaayalaa baaolavaayacao Asao %yaacap`maaNao ihMdI ima~aMnaahI baaolavaIt Asao
%yaamauLo itkDUnahI Kca- baraca yao[-.
naaokracaI ADcaNa sagaLIkDoca Asato. kaoNaalaa naaokr mhNaUna zovaNyaacao
malaa kQaIca jauLlaolaoca naahI.

gaRhvyavasqaa

155

maaJyaabaraobar ek saaobatI rahat Asao. ek AacaarI zovalaa haota tao

kuTuMbaatlaaca banalaa. Aa^ifsaat jao karkUna zovalao haoto %yaaMpOkI Sa@ya tovaZyaaMnaa
GarIca zovaIt Asao.
ha p`yaaoga yaSasvaI Jaalaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho pNa %yaatUna malaa jagaacao
kDU AnauBavahI imaLalao.
maaJaa tao saaobatI far huSaar AaiNa maaJyaa samajautInao BarvaSaalaa jaagaNaara
haota. pNa malaa %yaacaI parK JaalaI naahI. Aa^ifsaatIla eka karkunaalaa maI GarI
zovalao haoto. yaa saaoba%yaalaa %yaacaa hovaa vaaTlaa. %yaanao Asao jaaLo rcalao kI %yaamauLo %yaa
karkunaaivaYayaI maI saMSaya Gyaavaa. karkUna far svatM~ baaNyaacao gaRhsqa haoto. %yaaMnaI Gar
AaiNa Aa^ifsa daohaovarhI laaqa maarlaI. malaa vaa[-T vaaTlao. %yaaMcyaavar Anyaaya Jaalaa
Asalaa tr ha ivacaar malaa jaacat raihlaa.
[t@yaat maI jaao AacaarI zovalaa haota %yaalaa kahI karNaanao dusarIkDo jaavao
laagalao. maI %yaalaa ima~acyaa SauEauYaosaazI zovalao haoto. %yaamauLo %yaacyaaeovajaI dusara
AacaarI AaNaavaa laagalaa. ha manauYya p@ka pataLyaM~I haota Asao malaa maagaUna kLlao.
jaNaU kaya malaa tsalyaaca maaNasaacaI ja$r AsaavaI %yaap`maaNao %yaacaa malaa ]pyaaoga Jaalaa.
yaa Aacaayaalaa zovaUna daonatIna idvasa Jaalao AsatIla nasatIla tovaZyaat
%yaalaa maaJyaa Garat maaJyaa nakLt caalalaolyaa kRYNakR%yaaMcaa saugaavaa laagalaa AaiNa %yaanao
malaa saUcanaa doNyaacaa inaScaya kolaa. maI BaavaaqaI- AaiNa saaQaarNa maanaanao caaMgalaa manauYya
Aaho ASaI maaJyaaba_lacaI samajaUt laaokaMmaQyao psarlaI haotI. %yaamauLo yaa Aacaayaalaa
maaJyaaca Garat caalalaolaI tI GaaNa Bayaanak vaaTlaI.
maI Aa^ifsaatUna duparcyaa jaovaNaasaazI ek vaajata GarI jaat Asao. baara
vaajaNyaacaa saumaar haota [t@yaat AacaarI Qaapa TakIt Aalaa AaiNa malaa mhNaalaa
"tumhalaa kahI pahayacao Asaola tr Asaocyaa Asao GarI calaa."
maI mhTlao "yaacaa Aqa- kaya kaya kama Aaho to saaMgaSaIla kI naahI
yaavaoLI maI GarI yao}na pahayacao kaya AsaNaar"
"naahI Aalaa tr pScaatap pavaala. tumhalaa yaahUna jaast saaMgat naahI"
AacaarI mhNaalaa.
%yaacyaa dRZtocaa maaJyaavar pirNaama Jaalaa. karkunaalaa baraobar Gao}na maI GarI
gaolaao. AacaarI puZo caalalaa.

156

Aa%makqaa

GarI paocataca tao malaa maaDIvar Gao}na gaolaa. jyaa KaolaIt tao saaobatI rahat
Asao itcyaakDo baaoT daKvaUna mhNaalaa "hI KaolaI ]GaDUna paha."
Aata maaJyaa Dao@yaat p`kaSa pDlaa. maI KaolaIcaa drvaajaa zaoklaa.
jabaaba ksalaa imaLNaar maI puna: KUp jaaoranao drvaajaa zaoklaa. iBaMtsauwa hadrlaI
tovha kaozo drvaajaa ]GaDlaa. Aat pahtao tr ek badfOlaI baa[- maI itlaa mhTlao
"baa[- tU yaoqaUna inaGaUna jaa. puna: kQaI yaa Garat pa}la TakU nakaosa." saaoba%yaalaa
mhTlao "AajapasaUna tuJaa maaJaa saMbaMQa tuTlaa. maI sapSaola fsalaao AaiNa maUK-pNaa
kolaa. maaJyaa ivaSvaasaacaI hI yaaogya foD navho."
saaoba%yaacao ibanasalao. maaJao sava- cavaazyaavar AaNaNyaacaI malaa QamakI do}
laagalaa.
"maaJyaapaSaI gauPt vyavahar kahI ek naahI. maI jao kahI kolao Asaola to
tumhI KuSaala jaahIr kra. pNa tumacaa maaJaa saMbaMQa maa~ tuTlaa."
saaobatI AiQakca saMtaplaa. maI KalaI ]Byaa Asalaolyaa karkunaalaa mhTlao
"tumhI jaa paolaIsa saupirToMDMTlaa maaJaa salaama saaMgaa AaiNa kLvaa maaJyaa eka
jaaoDIdaranao malaa dgaa idlaa Aaho. %yaalaa maI Aaplyaa Garat zovaU [cCIt naahI trI tao
inaGaUna jaat naahI. maohorbaanaI k$na malaa madt pazvaa."
gaunhogaaramaQyao Qamak kaozUna AsaNaar maI evaZo mhNataca tao saaobatI narma
Aalaa. %yaanao maafI maaigatlaI. saupirMToMDMTkDo manauYya na pazivaNyaaba_la gayaavayaa k$
laagalaa AaiNa lagaoca Gar saaoDUna jaaNyaacao kbaUla kolao. gaolaahI.
yaa GaTnaomauLo maaJyaa AayauYyaacaI caaMgalaI JaDtI JaalaI. %yaa [samaacaI saaobat
iktI AinaYT haotI AaiNa %yaanao malaa ksao Baarlao haoto to maaJyaa Aataca spYTpNao
laxaat Aalao. yaa saaoba%yaalaa zovaNyaamaQyao maI caaMgalao krNyaasaazI vaa[-T saaQana caalaU
idlao haoto kairMMTacyaa vaolaalaa kakDyaa QartIla ASaI maI AaSaa kolaI haotI.
saaoba%yaacaI caalacalaNaUk caaMgalaI navhtI trI pNa tao maaJyaaSaI [maanaanao vaagaola ASaI
maaJaI samajaUt haotI. %yaalaa sauQaarayalaa pahat Asata maIca javaLjavaL maaKlaa gaolaao.
maaJyaa ihticaMtkaMcaa sallaa maI manaavar Gaotlaa naahI. maaohamauLo maI AaMQaLa Jaalaao.
yaa Anapoixat banaavaanao jar maaJao DaoLo ]GaDlao nasato malaa Kra
p`kar samajalaa nasata tr saMBava Aaho kI jao svaap-Na maI k$ Saklaao to
kQaIhI k$ Saklaao nasatao. maaJaI saovaa SaovaTpya-Mt ApUNa- raihlaI AsatI. karNa
kI %yaa saaoba%yaanao maaJyaa p`gatIlaa AaDkazI AaNalaI AsatI. malaa maaJaa baracasaa

svadoSaI prt Aalaao

157

vaoL %yaacyaakDo Vavaa laagalaa Asata. malaa AMQaarat zovaUna maaJyaa manaat BalaBalatoca
BarvaUna doNyaacao ksaba %yaacyaa AMgaI haoto.
pNa dova tarI %yaalaa kaoNa maarI maaJaI inaYza Sauw haotI. %yaamauLo maaJyaa
cauka haot AsatahI maI inaBaavaUna gaolaao AaiNa pihlyaaca AnauBavaanao malaa saavaQa kolao.
%yaa Aacaayaalaa jasao kahI dovaanaoca pazivalao %yaalaa svayaMpak krta yaot
nasao. tao maaJyaakDo caalaNyaasaarKa navhta. pNa tao yaota naa tr dusayaa kaoNaI malaa
jaagao kolao nasato. tI baa[- p`qamaca maaJyaa Garat AalaI haotI Asao naahI pNa yaa
Aacaayaa[tkI dusayaa kaoNaalaa ihMmat hao[-la tr naa saaoba%yaavar maaJaa piropUNa- ivaSvaasa
Asalyaacao savaa-Mnaa maahIt haoto.
evaZa ]pkar k$na Aacaayaanao %yaaca idvaSaI navho %yaaca xaNaI inaraop
maaigatlaa.
"malaa tumacyaa GarI rahUna caalaayacao naahI. tumhI pDlaot BaaoLo. maaJao yaoqao
kama naahI."
maI Aaga`h kolaa naahI.
%yaa karkunaavar saMSaya ]pisqat krNaara ha saaobatIca haota ho malaa yaa
vaoLIca samajalao. %yaalaa Jaalaolyaa Anyaayaacao inarakrNa krNyaacaa maI KUp p`ya%na kolaa.
prMtu SaovaTpya-Mt maI %yaacao pUNa- samaaQaana k$ Saklaao naahI hI gaaoYT malaa naohmaIca du:K
dot raihlaI. fuTlaolao BaaMDo iktIhI majabaUt saaMQalao trI to saMaQalaolaoca AKMD kahI
kolyaa vhayacao naahI.

24. svadoSaI prt Aalaao

Aata malaa dixaNa Aaikot yao}na tIna vaYao- hao}na gaolaI haotI. maI
laaokaMnaa AaoLKU laagalaao haotao laaok malaa AaoLKU laagalao haoto. 1896 saalaI saha
maihnao GarI jaaNyaacaI maI prvaanagaI maaigatlaI. malaa dixaNa Aaikot baraca
kaLpya-Mt rahavao laagaNaar ho malaa idsat haoto. maaJaI vaiklaI caaMgalaI caalalaI
haotI Asao mhNaayalaa hrkt naahI. saava-jainak kayaa-saazI laaokaMnaa maaJaI
ja$r vaaTt haotI malaahI vaaTt haotI. mhNaUna maI dixaNa AaikomaQyao
sahkuTuMba rahNyaacaa ivacaar kolaa AaiNa %yaasaazI svadoSaI jaa}na yaoNao
malaa yaaogya vaaTlao. iSavaaya ihMdusqaanaat gaolaao tr toqao kahI saava-jainak kamahI krta

158

Aa%makqaa

yao[-la Asao vaaTlao. ihMdusqaanaat laaokmat jaagaRt k$na yaa p`SnaakDo AiQak laxa vaoQaUna
Gaota yao[-la ASaI samajaUt haotI. tIna paOMDacaa kr mhNajao vaahtI jaKma haotI. tao r_
hao[-pya-Mt gaPp basaNao Sa@ya navhto.
pNa maI svadoSaI gaolaao tr ka^Mga`osacao AaiNa iSaxaNasaMsqaocao kama kaoNa
saMBaaLNaar daona sahkayaaMvar dRYTI gaolaI. AadmajaI imayaaKana AaiNa parSaI
$stmajaI. vyaaparI vagaa-tUna puYkL kaya-kto- inaGaalao haoto pNa kaya-vaahacao kama k$
SaktIla Asao inayaimat kama krNaaro AaiNa dixaNa Aaikot janmalaolyaa ihMdI laaokaMcaI
manaohI AakYa-U SaktIla Asao ho daoGaoca pihlyaa EaoNaIt GaalaNyaasaarKo haoto. kaya-vaahalaa
saamaanya [Mga`jaI &anaacaI ja$r haotIca. yaa daoGaaMpOkI marhUma AadmajaI imayaaKana yaaMsa
kaya-vaahacao kama doNyaacaI maI ka^Mga`osalaa iSafarsa kolaI AaiNa tI maanya JaalaI.
AnauBavaanao hI inavaD far ]<ama zrlaI. kLkL ]darta gaaoD svaBaava va ivavaok
yaaMmauLo Saoz AadmajaI imayaaKananaI savaa-Mnaa saMtaoYa idlaa va savaa-Mnaa ivaSvaasa Aalaa kI
kaya-vaahacao kama krNyaasaazI vakIlaba^irsTrcaI ikMvaa puYkLsao [Mga`jaI iSaklaolyaa
pdvaIQaracaI ja$r Aaho Asao naahI.
1896 saalacyaa maQyaacyaa saumaaralaa maI svadoSaI yaoNyaasaazI paoMgaaolaa
AagabaaoTInao inaGaalaao. hI baaoT klak<yaalaa jaaNaar haotI.
baaoTIvar ]ta$ KUp haoto. daona [Mga`ja Amaladar haoto %yaaMcaI maaJaI saaobat
jamalaI. %yaapOkI ekabaraobar maI raoja tasaBar bauiwbaLo KoLt Asao. baaoTIvarIla
Da^@Tranao malaa ek tamaIL iSaxak naavaacao pustk idlao. %yaacaa maI AByaasa sau$ kolaa.
naataLat maaJyaa laxaat Aalao haoto kI mausalamaanaaMSaI jaast inakT saMbaMQa
jaaoDNyaasaazI malaa }d-U iSaklao paihjao AaiNa mad`asaI laaokaMbaraobar tsaaca saMbaMQa
jaaoDNyaasaazI tamaIL iSaklao paihjao.
}dU-saazI [Mga`ja ima~acyaa maagaNaIva$na maI Dokcyaa ]ta$MmaQaUna ek caaMgalaa
maunaSaI SaaoQaUna kaZlaa AaiNa Aamacaa AByaasa jaaorat sau$ Jaalaa. [Mga`ja AmaladaracaI
smarNaSa@tI maaJyaapoxaa varcyaa djaa-caI haotI. }dU- Axaro AaoLKtanaa malaa pMcaa[-t
pDo pNa %yaanao ekda Sabd paihlaa kI puna: ivasarayacaa naahI. maI jaast maohnat Gao}na
paihlaI trI malaa %yaacyaa jaaoDIlaa yaota yao[-naa.
tamaILcaa AByaasahI zIk caalalaa. %yaat kaoNaacaI madt imaLNyaasaarKI
navhtI. pustkhI ASaa thonao ilaihlaolao haoto kI madtIcaI ivaSaoYa ja$r pDU nayao.

svadoSaI prt Aalaao

159

malaa ]maod vaaTt haotI kI ha AarMBalaolaa AByaasa doSaI paocalyaanaMtrhI maI

caalaU zovaU Sakona. pNa to jamalao naahI. 1893 naMtrcao maaJao vaacana va maaJaa AByaasa hI
mau#ya%vaok$na tu$Mgaatca JaalaI. yaa daonhI BaaYaaMcao AQyayana maI puZo caalaivalao #aro, pNa to
sava- tu$Mgaataca. tamaILcao dixaNa AaikotIla tu$Mgaat AaiNa }d-Ucao yaorvaDyaalaa. pNa
tamaIL baaolata kQaIca Aalao naahI. vaacaayalaa naIT yao} laagalao haoto %yaavar savaya
nasalyaamauLo gaMja caZt Aaho. nyaUna malaa AVap salat Aaho. dixaNa AaikotIla mad`asaI
laaokaMkDUna maI p`omarsaacaa yaoqaocC Aasvaad Gaotlaa Aaho. %yaaMcao smarNa malaa p`itxaNaI
haoto. %yaaMcaI EaQda %yaaMcaa ]Vaoga %yaaMcyaapOkI AnaokaMcaa ina:svaaqa- %yaaga ho sava- kaoNaI
tamaIL tolagaU maaJyaa dRYTIlaa pDlaa kI AazvalyaaiSavaaya rahat naahI. AaiNa to savajavaLjavaL inarxar haoto. jasao pu$Ya tSaa is~yaahI hao%yaa. dixaNa AaikotIla laZa
inarxar laaokaMcaaca haota %yaaMtIla laZvayyaohI inarxarca haoto. tao laZa garIbaaMcaa haota
AaiNa garIbaca %yaamaQyao JagaDlao.
yaa Balyaa BaaoLyaa ihMdI laaokaMcao ica<a hrNa krNyaacyaa kamaI malaa BaaYaocaa
ADqaLa kQaIca Aalaa naahI. %yaaMnaa maaoDkItaoDkI ihMdusqaanaI samajao jaomatoma [Mga`jaI
samajao tovaZyaava$na Aamacao gaaDo caalat Asao. pNa maI yaa p`omaacaa maaobadlaa mhNaUna
tamaIL tolagaU iSakU [cCIt haotoa. tamaIL qaaoDobahUt iSaklaao. tolagau iSakNyaacaa
p`ya%na ihMdusqaanaat Asatanaa kolaa pNa mauLaxaro pahNyaaplaIkDo majala gaolaIca naahI.
maI tamaIL tolagaU hstgat kolao naahI. yaapuZo krNao durapastca. mhNaUna ho
d`vaIDBaaYaI laaok ihMdusqaanaI iSaktIla ASaI maI AaSaa krIt Aaho. dixaNa AaikotIla
d`vaID 'mad`asaI' tr qaaoDoqaaoDo ihMdI baaolatatca. ADcaNa yaoto tI [Mga`jaI iSaklaolyaaMSaIca.
jaNaU kaya [Mga`jaIcao &ana ha Aamacyaa doSaI BaaYaa iSakNyaacyaa maagaa-tIla ek ADqaLaca
Aaho.
pNa ho ivaYayaaMtr Jaalao. Aaplyaalaa p`vaasa pura kravayaacaa Aaho.
AjaUna paoMgaaolaa baaoTIcyaa kPtanaacaI AaoLK k$na VayacaI raihlaI Aaho.
AamacaI maO~I jamalaI. ha Balaa kPtana PlaImaqa ba`drnacyaa saMp`dayaapOkI haota.
%yaamauLo naaOkanayanaivaVopoxaa AQyaa%maivaVocyaaca gaaoYTI AamacyaamaQyao AiQak haot.
%yaanao naItI AaiNa Qama-Eawa yaaMcyaamaQyao Baod kolaa. %yaacyaa mato baayabalacaa
AByaasa mhNajao paorKoL haota. baayabala saaopo Aaho hIca tr %yaacaI KubaI.
s~Ipu$YaaMnaI maulaaMnaI kaoNaIhI yaoSaUvar AaiMNa %yaacyaa bailadanaavar ivaSvaasa zovalaa

160

Aa%makqaa

kI %yaaMcaI papo Qau}na jaatat. yaa PlaImaqa ba`drnalaa pahUna malaa ip`TaoiryaatIla
ba`drnacyaa pircayaacaI AazvaNa JaalaI. jyaat naItIlaa japavao laagato tao Qama- %yaalaa
kucakamaacaa vaaTo. hI maO~I va hI AaQyaai%mak cacaa- maUL maaJyaa Annaaharava$na sau$
JaalaI. maI maaMsa ka Ka} nayao gaaomaaMsa KaNyaat daoYa kaoNata pSaupxyaaMnaahI [-Svaranao
JaaDpalyaap`maaNao manauYyaacyaa sauKsaaoyaIsaazI va AaharasaazIca inamaa-Na kolao naahI ka
Asalyaa %yaacyaa p`SnaaMva$na AaQyaai%mak cacaa- ]pisqat JaalyaaiSavaaya rahIca naa.
AamhI ekmaokaMcaI samajaUt paDU Saklaao naahI. maaJaa svat:caa ivacaar
AiQakca dRZ Jaalaa kI Qama- AaiNa naItI hI ekaca vastUcaI daona naavao Aahot.
kPtanaalaahI svat:cyaa matacyaa sa%yatoba_la ibalakula SaMka navhtI.
caaovaIsa idvasaaMcyaa SaovaTI ha sauKacaa p`vaasa pura Jaalaa AaiNa hugaLIcao
saaOMdya- paht paht maI klak<yaalaa ]trlaao. maI %yaaca idvaSaI mauMba[-cao itkIT kaZlao.

25. ihMdusqaanaat
klak<yaahUna mauMba[-laa jaatanaa vaaTot p`yaaga laagalao. toqao gaaDI 45 imainaTo
qaaMbat haotI. tovaZyaa vaoLat maI Sahrat forI maa$na yaoNyaacaa ivacaar kolaa. malaa
koimasTakDUna AaOYaQahI Gyaayacao haoto. koimasT DaoLo caaoLItca baahor Aalaa. AaOYaQa do[pya-Mt %yaanao KUp vaoL Gaotlaa. maI sToSanaavar paocatao taoca gaaDI caalaU JaalaolaI idsalaI.
Balyaa sToSanamaastranao gaaDI imainaTBar qaaMbavaUna QarlaI pNa maI yaot naahIsao pahUna maaJao
saamaana ]t$na GaoNyaacaI %yaanao KbardarI GaotlaI.
maI kolanarcyaa ha^Tolaat ]trlaao AaiNa toqaUnaca maaJyaa kamaalaa sau$vaat
krNyaacao zrivalao. yaoqaIla 'payaaoinayar' p~acaI kItI- maI eoiklaI haotI.
to raYT/Iya AakaMxaaMnaa ivaraoQa krIt AsalyaacaohI malaa maahIt haoto. %yaavaoLI
QaakTo ima. caoJanaI saMpadk Asalyaacao malaa smart Aaho. malaa sava- pxaaMcyaa
gaazI Gao}na p`%yaokacaI madt imaLvaayacaI haotI. mhNaUna maI ima. caoJanaIMnaa
BaoTIsaazI icazI ilaihlaI gaaDI cauklyaacao ilaihlao AaiNa dusayaaca idvaSaI
malaa p`yaaga saaoDUna jaayacao Aaho Asao kLivalao. ]<arI %yaaMnaI malaa lagaoca
BaoTNyaasa saaMigatlao. malaa baro vaaTlao. %yaaMnaI maaJao mhNaNao laxapUva-k eokUna Gaotlao. maI

ihMdusqaanaat

161

kahI laoK vagaOro ilaihlao tr AapNa %yaaMcao lagaoca samaalaaocana k$ Asao saaMigatlao va
AaNaKI mhNaalao "pNa tumacyaa sagaLyaaca maagaNyaa malaa maanya haotIla Asao saaMgavat
naahI. vasaahtIcaa dRYTIibaMdUhI Aamhalaa samajaUna Gaotlaa paihjao va ihSaobaat Gaotlaa
paihjao."
maI ]<ar idlao "tumhI yaa p`Snaacaa AByaasa kravaa va %yaacaI cacaa- kravaI
evaZo malaa puro Aaho. Sauw nyaayaaplaIkDo maI kahIhI maagat naahI ikMvaa [cCIt
naahI." baakIcaa idvasa p`yaagacyaa Bavya i~vaoNaI saMgamaacyaa dSa-naamaQyao AaiNa puZIla
kamaacaa ivacaar krNyaamaQyao Gaalaivalaa.
yaa Anapoixat maulaaKtInao maaJyaavar naataLat Jaalaolyaa hllyaacao baIja porlao
gaolao.
mauMba[-laa na qaaMbata maI rajakaoTlaa gaolaao AaiNa ek puistka ilaihNyaacaI
tyaarI kolaI. puistka ilahUna CapUna kaZNyaat saumaaro ek maihnaa gaolaa. puistkolaa
ihrvao vaoYTNa Gaatlaolao haoto. %yaava$na puZo itcaI 'ihrvaI puistka' yaa naavaanao p`isaw
JaalaI. %yaat maI dixaNa AaikotIla ihMdI laaokaMcyaa isqatIcao ica~ [radapUva-k saaOmya
roKaTlao haoto. naataLatIla daona caaopDyaaMmaQyao jyaaMcaa maI pUvaI- ]llaoK kolaolaaca Aaho
maI jaI BaaYaa vaaprlaI haotI %yaahUna yaamaQyao naomast BaaYaa vaaprlaI. karNa kI malaa
maahIt haoto kI lahana du:KhI du$na paihlao AsataM BayaMkr vaaTto.
ihrvyaa puistkocyaa dha hjaar p`tI Capivalyaa va %yaa sabaMQa ihMdusqaanaBar
vat-maanap~aMnaa AaiNa sava- pxaaMcyaa p`isaw laaokaMnaa pazivalyaa. payaaoinayarmaQyao
%yaacyaavar savaa-t AaQaI laoK p`isaw Jaalaa. %yaacaa saaraMSa ivalaayatolaa gaolaa AaiNa %yaa
saaraMSaacaa saaraMSa puna: ra^yaTrmaaf-t naataLlaa gaolaa. hI tar AvaGaI tIna AaoLIMcaI
haotI. tIt naataLat ihMdI laaokaMnaa kSaa thonao vaagaivaNyaat yaoto yaacao jao ica~ maI
roKaTlao haoto %yaacaI lahana AavaR<aI haotI. tI maaJyaa SabdaMt navhtI. itcaa pirNaama
kaya Jaalaa to puZo pahU. hLUhLU sava- p`mauK vat-maanap~aMmaQyao yaa p`SnaacaI saivastr cacaaJaalaI.
hI puistka Tpalaat TakNyaasaazI kagad vagaOro gauMDaLUna tyaar krNyaacao
kama ~asaacao haoto to pOsao do}na k$na Gyaavao tr far Kca- Aalaa Asata.
maI ek saaopI yau@tI SaaoQaUna kaZlaI. AaLItIla sava- maulaaMnaa ek~ kolao
AaiNa %yaaMcyaapOkI jaovaZyaaMnaa Aaplyaa sakaLcyaa vaoLopOkI daonatIna tasa dota
yaoNyaasaarKo AsatIla %yaaMnaI to Vavao ASaI %yaaMcyaapaSaI maagaNaI kolaI. maulaaMnaI KuYaInao
Aa11

162

Aa%makqaa

evaZo kama krNyaacao maanya kolao. maaJyaakDUna maI %yaaMnaa maaJyaakDo jamaNaarI vaaprlaolaI
paoYTacaI itikTo AaiNa AaSaIvaa-d doNyaacao kbaUla kolao. maulaaMnaI hsatKoLt maaJao kama
puro k$na idlao. lahana maulaaMnaahI ASaa thonao svayaMsaovak banaivaNyaacaa ha maaJaa pihlaa
p`yaaoga haota. yaa maulaaMpOkI daoGaojaNa AajahI maaJyaabaraobar kama krIt Aahot.
yaaca saumaaralaa mauMba[-t pihlyaa p`qama Plaoga sau$ Jaalaa. caaohIkDo laaok Gaabaro
Jaalao. rajakaoTmaQyaohI Plaoga fOlaavaNyaacaI BaItI haotI. malaa vaaTlao kI AapNa
AaraogyaKa%yaamaQyao kama k$ SakU. maI maaJaI saovaa saMsqaanaalaa do} kolaI. saMsqaanaanao
kimaTI naomalaI va itcyaamaQyao malaahI naomalao. SaaOcakupaMcyaa svacCtovar maI ivaSaoYa jaaor
idlaa va kimaTInao gallaaogallaI jaa}na SaaOcakUp tpasaNyaacaa inaScaya kolaa. garIba
rihvaaSyaaMnaI Aapaplao SaaOcakUp tpasaU doNyaalaa mauLIca AaZovaoZo Gaotlao naahIt evaZoca
navho tr %yaaMnaa saucaivalyaap`maaNao %yaaMnaI sauQaarNaahI kolyaa. pNa jaovha AamhI p`itiYzt
vagaa-caI Garo tpasaayalaa inaGaalaao tovha ik%yaok izkaNaI tr Aamhalaa SaaOcakUp
pahNyaacaIhI prvaanagaI imaLonaa maga sauQaarNyaacaI gaaoYT tr dUrca raihlaI. Aamhalaa savasaamaanya AnauBava Asaa Aalaa kI Qainak vagaa-cao SaaOcakUp AiQak GaaNaorDo Asat. %yaat
AMQaar duga-MQaI AaiNa Amayaa-d GaaNa AsaayacaI. paya zovaNyaacyaa jaagaI ikDo vaLvaLt
Asaayacao. ijavaMtpNaI raoja narkvaasa BaaogaNyaap`maaNao ho haoto. AamhI saucavalaolyaa
sauQaarNaa saaQyaa hao%yaa. maL jaimanaIvar pDU doNyaaeovajaI kuMDIt pDolasao kravao paNaIhI
jaimanaIt ija$ doNyaaeovajaI kuMDIt jaa[-lasao kravao baOzk AaiNa BaMgaI yaoNyaacaI jaagaa
yaaMcyaamaQyao jaI iBaMt zovaNyaat yaot Asao tI kaZUna TakavaI mhNajao BaMgaI sava- Baaga
baraobar svacC k$ Sakola AaiNa SaaOcakupaMcaa AakarhI kahIsaa maaoza hao}na %yaat hvaa
AaiNa ]jaoD KoLU Sakola. baDyaa laaokaMnaI yaa sauQaarNaa krNyaacyaa baabatIt puYkL
ADqaLo AaNalao AaiNa SaovaTI pura Amala kolaa naahIca.
kimaTIcaa maharvaaDyaathI jaayacao haotoca. kimaTIcyaa saBaasadaMpOkI f@t
ekca [sama maaJyaabaraobar itkDo yaayalaa tyaar Jaalaa. toqao jaayacao AaiNa tohI
SaaOcakUp tpasaayalaa pNa malaa maharvaaDa pahUna saanaMdaScaya- vaaTlao. maharvaaDyaat maI
*yaa janmaaMt p`qamaca gaolaao haotao. mahar baMQauBaiganaInaahI Aamhalaa pahUna AaScaya- vaaTlao.
"tumacao SaaOcakUp tpasaayacao Aahot" mhNaUna maI saaMigatlao. to mhNaalao

ihMdusqaanaat

163

"AamacyaakDo SaaOcakUp kaozUna Aalao Aahot Aamacao SaaOcakUp jaMgalaat.

SaaOcakUp tumha baDyaa laaokaMsaazI."
"tr maga Aamhalaa tumacaI Garo pahU Vala"
"yaa naa Baa[-saahoba tumacyaa majaI-laa yao[-la toqao calaa. AamacaI Garo
AsalaIca."
maI Aat gaolaao AaiNa GaracaI %yaacap`maaNao AMgaNaacaI safa[- pahUna KUYa hao}na
gaolaao. Garat sava- Baaga naIT saarvalaolao idsalao. AMgaNa JaaDlaolao AaiNa jaI qaaoDISaI
BaaMDI haotI tI saaf AaiNa cakcakIt haotI. %yaaMcyaakDo Aajaaracao Baya navhto.
eka SaaOcakUpacaa ivaSaoYa ]llaoK kolyaaiSavaaya rahavat naahI. p`%yaok Garalaa
maaorI AsaayacaIca. %yaat paNaI saaMDIt AaiNa laGauSaMkahI haot Asao. %yaamauLo duga-MQaI naahI
ASaI KaolaI saapDNao ivarLa. pNa eka Garat tr inajaayacyaa KaolaIt maaorI AaiNa
payaKanaa daonhI AaZLlaI AaiNa tI sava- GaaNa naLItUna KalaI pDt Asao. yaa KaolaIt
]Bao rahavat navhto. %yaaMt GarQanaI ksao Jaaopt yaacaa vaacakaMnaI ivacaar kravaa.
kimaTInao hvaolaIMnaahI BaoT idlaI. hvaolaIMcyaa vyavasqaapkacaa gaaMQaIkuTuMbaaSaI
snaohsaMbaMQa haota. %yaanao hvaolaI pahU doNyaacao AaiNa Sa@ya %yaa sauQaarNaa krNyaacao kbaUla
kolao. %yaanao svat: tao Baaga kQaIca paihlaa navhta. hvaolaItlao KrkTo AaiNa p~avaLI
maagacyaa baajaUlaa iBaMtIva$na fokUna doNyaat yaot AaiNa tao Baaga kavaLo AaiNa GaarI yaaMcao
inavaasasqaana hao}na raihlaa haota. payaKanao tr gailacC haotoca. vyavasqaapkanao
iktISaI sauQaarNaa kolaI to malaa pahayalaa imaLalao naahI. hvaolaItIla GaaNa pahUna vaa[-T
tr vaaTlaoca. jyaa hvaolaIlaa AapNa piva~ sqaana maanatao itcyaat trI Aaraogyaacyaa
inayamaaMcao ksaUna palana vhavao ASaI AaSaa baaLgaNao Ayaaogya haoNaar naahI. smaRitkaraMnaI
AMtbaa-*ya Sauicatovar KUp jaaor idlaolaa Aaho hI gaaoYT %yaa vaoLIhI maaJyaa maaihtIt
haotI.

26. rajainaYza AaiNa Sau E aU Y aa

Sauw rajainaYza malaa svat:cyaa zayaI ijatkI AaZLlaI ittkI [traMcao
izkaNaI @vaicatca idsaUna AalaI Aaho.yaa rajainaYzocyaa mauLaSaI sa%yaaba_lacao maaJao
svaaBaaivak p`oma haoto ASaI maaJaI samajaUt Aaho. rajainaYzocao ikMvaa dusayaa kaoNa%yaahI
gaaoYTIcao p`dSa-na maaJyaakDUna kQaIca GaDlaolao naahI. naataLat maI kaoNa%yaahI saBaolaa gaolaao
trI toqao 'gaa^D saovh d ikMga' [-Svar rajaacao rxaNa krao ho pd gaaiyalao jaayacaoca.malaa
vaaTlao maIhI to mhTlao paihjao. ib`aTISa rajavaTImaQyao malaa %yaa vaoLIhI daoYa idsat haoto
trI pNa ekMdrIt tI rajavaT malaa caaMgalaI vaaTo. iba`iTSa Amala va iba`iTSa Amaladar
yaaMcao QaaorNa ekMdrIt p`jaolaa ihtkark Aaho Asao malaa %yaavaoLI vaaTt Asao.
dixaNa AaikomaQyao yaacyaa ]laT QaaorNa idsat haoto vaNa-WoYa idsat haota.
yaa gaaoYTI ta%pur%yaa va sqaainak Aahot Asao malaa vaaTo. %yaamauLo rajainaYzocyaa baabatIt
maI [Mga`jaaMnaahI maagao TakU pahat Asao. [Mga`jaaMcao raYT/gaIt 'gaa^D saovh d ikMga' caI caala
maI AasqaapUva-k iSakUna GaotlaI. to saBaaMmaQyao gaat %yaa vaoLI %yaamaQyao maI Aaplaa saUr
imaLvaIt Asao AaiNa puZo puZo kolyaaiSavaaya rajainaYza vya@t krNyaacao jao jao p`saMga
yaot %yaaMmaQyao maI Baaga Gaot Asao.
]Byaa janmaat maI yaa rajainaYzocaa kQaI vyaapar kolaa naahI. svat:caa
KajagaI svaaqa- saaQaNyaacaa ivacaarhI kQaI maaJyaa manaalaa iSavalaa naahI. rajainaYza ho
ek ?Na Aaho Asao samajaUna maI to naohmaI foDIt Aalaao Aaho.
maI ihMdusqaanaat Aalaao tovha raNaIcyaa DayamaMD jyauibalaIcaI tyaarI sau$ JaalaI
haotI. rajakaoTmaQyaohI ek saimatI naomaNyaat AalaI. malaa itcaa saBaasad haoNyaaba_la
inamaM~Na Aalao. maI to maanya kolao. malaa %yaamaQyao dMBaacaa vaasa Aalaa. f@t
doKavyaasaazIca puYkL caalalaolao idsalao. ho pahUna malaa vaa[-T vaaTlao. saimatImaQyao
rahavao kI naahI yaacaahI malaa p`Sna pDlaa. SaovaTI maaJyaa vaaTyaacao kama k$na saMtaoYa
maanaNyaacaa maI inaScaya kolaa.
vaRxaaraopNa krNao ha kaya-maatIla ek Baaga haota. ha tr malaa
dMBa vaaTlaa. vaRxaaraopNa krNyaamaQyao saahoba laaokaMnaa KUYa krNyaaplaIkDo hotU
navhta. maI laaokaMcyaa manaaMvar zsaivaNyaacaa p`ya%na kolaa kI vaRxaaraopNa kolaoca paihjao
164

rajainaYza AaiNa SauEaUYaa

165

ASaI kahI sa@tI naahI tI ek saUcanaa mhNaUna Aaho. JaaDo laavaayacaI tr manaapasaUna
laavaavaI naahI tr mauLIca laavaU nayaot. malaa saaQaarNa Aazvato kI maI Asao mhNataca
maaJao baaolaNao hsaNyaavaarI naot. maI maaJyaa vaaTyaacao JaaD kaLjaIpUva-k laavalao KtpaNaI
GaalaUna %yaacaI jaaopasanaahI kolaI evaZo malaa Aazvato.
'gaa^D saovh d ikMga' maI GaratIla maulaaMnaahI iSakvaIt Asao. maI to T/oinaMga
ka^laojacyaa ivaVaqyaa-MnaahI iSakivalyaacao malaa smarto. pNa to yaaca p`saMgaI kI saatvyaa
eDvaD- baadSahaacyaa rajyaaraohNap`saMgaI to baraobar Aazvat naahI. puZo ho pd gaaNyaat
malaa hrkt vaaTU laagalaI. AihMsaosaMbaMQaIcao maaJao ivacaar jasajasao baLavat gaolao tsatsaa maI
svat:cao ivacaar va vaaNaI yaaMba_la AiQakaiQak japU laagalaao. yaa pdacyaa daona AaoLI
AsaahI Aahot :
'%yaacyaa Sa~UMcaa naaSa kr.
%yaaMcaI karsqaanao laTkI paD.'
*yaa AaoLI gaaNao Ayaaogya vaaTlao. maaJao ima~ Da^. baUqa yaaMcyaapaSaI yaaba_la
baaolalaao. %yaaMnaIhI kbaUla kolao kI ho gaaNao AihMsak maaNasaalaa SaaoBaNaar naahI. jyaaMnaa
Sa~U mhTlao to GaatkIca AsatIla Asao ksao mhNaavao Aaplyaalaa jao Sa~U vaaTtat
%yaaMcaa pxa caukIcaaca Asalaa paihjao ASaI Ka~I kaoNaI VavaI [-SvarapaSaI AapNa
f@t nyaayaacaI maagaNaI kravaI. Da^. baUqanaa ho mhNaNao pTlao. %yaaMnaI svat:cyaa maMDLat
gaaNyaasaazI inaraLo pd rcalao. Da^. baUqacaa ivaSaoYa pircaya puZo hao[-la.
jyaap`maaNao rajainaYzocaa gauNa maaJyaamaQyao svaaBaaivak haota %yaacap`maaNao
SauEauYaocaa. AajaarI maaNasaaMcaI maga tI saaoyarI Asaaot ikMvaa prkI Asaaot SauEaUYaa
krNyaacaa malaa Yaaok haota Asao mhTlao trI caalaola. rajakaoTmaQyao maaJao dixaNa
Aaikocao kama caalaU Asata maQyaMtrI maI maUMba[-laa jaa}na Aalaao. maaozmaaozyaa SahrI saBaa
BarvaUna laaokmatalaa ivaSaoYa caalanaa doNyaacaa maaJaa ivacaar haota. %yaasaazIca maI gaolaao
haotao. p`qama nyaayamaUtI- ranaDyaaMnaa BaoTlaao. %yaaMnaI maaJao mhNaNao laxapUva-k eoklao AaiNa
malaa ifraojaSahaMnaa BaoTNyaacaa sallaa idlaa. naMtrca maI jaisTsa bad`u_Ina tOyyabajaIMnaa
BaoTlaao. %yaaMnaIhI maaJao mhNaNao eokUna taoca sallaa idlaa. "jaisTsa ranaDo ikMvaa maI tumacao
ivaSaoYa maaga-dSa-k hao} Sakt naahI. AamacaI isqatI tumhalaa kLtoca. AamhI
saava-jainak kamaat Baaga Gao} Sakt naahI. AamacaI sahanauBaUtI maa~ tumacyaa kayaa-laa
pUNa-pNao Aaho. Kro puZarI tr ifraojaSahaca Aahot."

166

Aa%makqaa

sar ifraojaSahaMnaa BaoTayacao maI zrivalaoca haoto prMtu yaa daona vaDIla maMDLIMnaI
%yaaMcyaa sallyaap`maaNao vaagaNyaaba_la saaMigatlyaava$na sar ifraojaSahaMcyaa laaokaMvarIla
vajanaacaI malaa ivaSaoYa klpnaa AalaI.
sar ifraojaSahaMnaa BaoTlaao %yaaMcyaakDUna idpUna jaaNyaacaI maaJaI tyaarIca
haotI. %yaaMnaa doNyaat yaoNaayaa pdvyaa eoklyaaca hao%yaa. 'mauMba[-cyaa isaMhalaa' 'mauMba[-cyaa
AnaiBaiYa@t baadSahalaa' BaoTayalaa malaa jaayacao haoto. prMtu baadSahanao malaa Gaabarvalao
naahI. baap jyaa p`omaacao Aaplyaa t$Na maulaalaa BaoTtao %yaaca p`omaanao to malaa BaoTlao. malaa
%yaaMnaa %yaaMcyaa caoMbarmaQyao BaoTayacao haoto. %yaaMcyaa saBaaoMvaar %yaaMcyaa AnauyaayaaMcao maMDL
jamalaolao Asaayacaoca. vaacCa haoto kamaa haoto. %yaaMcaI maaJaI AaoLK k$na idlaI.
vaacCaMcao naaMva maI eoklaoca haoto. %yaaMnaa ifraojaSahaMcao ]javao hat samajat. vaIrcaMd
gaaMQaIMnaI %yaaMcaI AaMkDoSaas~I mhNaUna maaihtI saaMigatlaI. to mhNaalao "gaaMQaI AapNa
puna: ekda BaoTU."
evaZo hao[-pya-Mt far tr daona imainaTo gaolaI AsatIla. %yaanaMtr sar
ifraojaSahaMnaI maaJao mhNaNao eokUna Gaotlao. nyaayamaUtI- ranaDo va tOyyabajaI yaaMnaa BaoTlaao
haotao tohI %yaaMnaa saaMigatlao. "gaaMQaI tuJyaasaazI malaa jaahIr saBaa kravaI laagaola. tulaa
madt kolaIca paihjao." maunaSaIMkDo vaLlao AaiNa %yaaMnaa saBaocaa idvasa na@kI krayalaa
saaMigatlaa. idvasa na@kI k$na malaa rjaa idlaI. saBaocyaa Agaaodrcyaa idvaSaI
Aaplyaalaa BaoTNyaacaI Aa&a kolaI. maaJaI BaItI inavaarlaI AaiNa maI hYa-yau@t
AMt:krNaanao GarI gaolaao.
mauMba[-tIla mau@kamaamaQyao mauMba[-t rahNaayaa maaJyaa maovhNyaaMnaa maI BaoTayalaa
gaolaao. to AajaarI haoto. %yaaMcaI isqatI gairbaIcaI haotI. baihNaIcyaanao ekTInao SauEaUYaa
haoNyaasaarKI navhtI. duKNao BaarI haoto. maI %yaaMnaa maaJyaabaraobar rajakaoTlaa calaa
mhTlao. %yaaMnaa AanaMd Jaalaa. baihNaIlaa va maovhNyaaMnaa baraobar Gao}na maI rajakaoTlaa
gaolaao. duKNao vaaTlao haoto %yaahUna AiQak ivakaopalaa gaolao. maI %yaaMnaa Aaplyaaca KaolaIt
zovalao. sabaMQa idvasa maI %yaaMcyaajavaL basat Asao. ra~IcaohI jaagaavao laagao. %yaaMcaI
SauEaUYaa krIt Asatanaa maI dixaNa Aaikocao kamahI krIt Asao. maovhNyaaMnaa dovaa&a
JaalaI. pNa AKorcyaa idvasaat malaa %yaaMcaI saovaacaakrI krayalaa imaLalaI yaaba_la malaa
far samaaQaana vaaTlao.
SauEaUYaoba_lacyaa yaa maaJyaa Yaaokanao puZo puZo ivaSaala sva$p QaarNa
kolao yaoqapya-Mt kI %yaasaazI maI Aaplaa QaMda baajaUlaa zovaIt Asao maaJyaa

mauMba[-caI saBaa

167

Qama-p%naIlaa %yaaca kamaaMt gauMtvaIt Asao Garcyaa saayaa maMDLIMnaahI gauMtvaIt Asao. yaa
vaR<aIlaa maI Yaaok Asaoca naaMva idlao Aaho. karNa kI maaJaI ASaI Ka~I JaalaI Aaho kI
*yaa sa%kmaa-pasaUna svat:laa AanaMd haot Asalaa trca %yaacao caIja haoto AaoZUna taNaUna
doKavyaapurtI ikMvaa janalajjaostva SauEaUYaa kolaI tr yaa gaaoYTIKalaI manauYya dDpUna
jaatao AaiNa %yaacao jaIvana KurTlyaasaarKo haoto. jyaa saovaomaQyao AanaMd vaaTt naahI
itcyaapasaUna saovakalaa laaBa haot naahI AaiNa saovyaalaahI sauK vaaTt naahI. jyaa
saovaomaQyao AanaMd vaaTtao %yaa saovaopuZo eoYaAarama ikMvaa d`vyaaja-na [%yaaid gaaoYTI tucC
vaaTtat.

27. mau M b a[- c aI saBaa

maovhNyaaMcyaa maR%yaucyaa dusayaaca idvaSaI malaa mauMba[-cyaa saBaosaazI jaayacao haoto.
jaahIr saBaosaazI BaaYaNa yaaojaUna zovaNyaapurtI fursat malaa imaLalaI navhtI. jaagarNaacaa
qakvaa jaaNavat haota. Gasaa basaUna gaolaa haota. [-Svar ksaa trI malaa inaBaavaUna nao[-la
Asaa ivacaar krIt maI mauMba[-laa gaolaao. BaaYaNa ilahUna kaZlao paihjao hI gaaoYT maaJyaa
svaPnaIhI navhtI.
saBaocyaa tarKocyaa Aadlyaa idvaSaI saMQyaakaLI paMca vaajata Aa&onau$p maI
ifraojaSahaMcyaa Aa^ifsaat hjar Jaalaao.
"gaaMQaI tumacao BaaYaNa tyaar Aaho ka"
"jaI naahI. BaaYaNa taoMDIca krNyaacaa maaJaa ivacaar Aaho" maI BaIt BaIt
]<ar idlao.
"ho mauMba[-t caalaNyaasaarKo naahI. [qao irpaoTI-Mga Kraba Aaho. %yaamauLo yaa
saBaopasaUna jar Aaplyaalaa kahI flainaYpi<a paihjao Asaola tr BaaYaNa ilaihlaolaoca
paihjao AaiNa to rataorat CapUna kaZlao paihjao. BaaYaNa rataorat ilahUna kaZU Sakala
naa"
maI Gaabarlaao pNa maI ilaihNyaacaa p`ya%na krNyaacao kbaUla kolao.
"tr maga maunaSaIMnaI BaaYaNa Gyaayalaa tumacyaakDo kovha yaavao" mauMba[-cao isaMh
mhNaalao.
"Akra vaajata" maI ]<ar idlao.
sar ifraojaSahaMnaI %yaa tasaalaa maaJyaakDUna BaaYaNa Gao}na rataorat CapvaUna
GaoNyaacaI Aa&a kolaI AaiNa malaa inaraop idlaa.

168

Aa%makqaa

dusayaa idvaSaI saBaot gaolaao. BaaYaNa ilahUna kaZayalaa saaMgaNyaat iktI

caturpNaa haota to maaJyaa laxaat Aalao. sar kavasajaI jahaMgaIr [insTTyaUTcyaa ha^lamaQyao
saBaa haotI. maI eoklao haoto kI sar ifraojaSaha baaolaayacao Asalao kI %yaa saBaot ]Bao
rahayalaahI jaagaa imaLt naahI. %yaat ivaSaoYak$na ivaVaqaI-vagaa-laa AavaD vaaTo.
Asalyaa saBaocaa ha maaJaa pihlaaca AnauBava haota. maaJaa svar kaoNaalaahI
eokUM jaaNao Sa@ya naahI ASaI maaJaI Ka~I JaalaI. maI kaMpt kaMpt BaaYaNa vaacaNyaasa
sau$vaat kolaI. sar ifraojaSaa malaa ]<aojana dot 'AjaUna jara ]Mca svarat' Asaa [Yaara
dot tsatsaa malaa vaaTto maaJaa Aavaaja AaNaKI AaNaKI KalaIca pDt caalalaa haota.
jaunao ima~ koSavarava doSapaMDo maaJyaa saahayyaalaa QaavaUna Aalao. maI %yaaMcyaa
hatat BaaYaNa idlao. %yaaMcaa Aavaaja zIkca haota. pNa EaaotRvaga- kaozcaa eokayalaa
'vaacCa vaacCa' nao ha^la gajabajaUna gaolaa. vaacCa ]zlao. %yaaMnaI doSapaMDyaaMkDUna kagad
Gaotlaa. maaJao kama Jaalao. saBaa lagaoca SaaMt JaalaI AaiNa AqapasaUna [tIpya-Mt saBaonao
BaaYaNa eokUna Gaotlao. iSars%yaap`maaNao yaaogya %yaa izkaNaI 'Saoma Saoma' yaaogya toqao TaLyaa
yaa Asaayacyaaca. malaa baro vaaTlao.
sar ifraojaSahaMnaa BaaYaNa AavaDlao. malaa gaMgaot GaaoDo nhalyaasaarKo Jaalao.
yaa saBaomauLo doSapaMDo AaiNa ek parSaI gaRhsqa yaa daoGaaMcaI manao d`valaI.
parSaI gaRhsqa Aaja maaozyaa hu_avar Aahot. mhNaUna %yaaMcao naaMva p`isaw krNyaacaI BaItI
vaaTto. %yaaMcaa inaScaya nyaa.#aurSaodjaI yaaMnaI DLmaLvalaa AaiNa tao DLmaLNyaacyaa
mauLaSaI ek parSaI BaiganaIhI haotI. " ivavaah kravaa kI dixaNa Aaikolaa jaavao "
%yaaMnaI ivavaah krNyaacaoca pMsat kolao. pNa yaa ima~acyaa vatInao parSaI $stmajaIMnaI
p`ayaiScat Gaotlao AaiNa parSaI BaiganaIcyaa vatIcao p`ayaiScat [tr parSaI BaiganaI
saoivakaMcao kama k$na AaiNa KadIp`I%yaqa- sava-svaavar paNaI saaoDUna krIt Aahot AaiNa
mhNaUna maI yaa dMptIMnaa xamaa krtao. doSapaMDyaaMnaa lagnaacao AakYa-Na navhto pNa to yao}
Saklao naahIt. %yaacao p`ayaiSca<a to svat:ca krIt Aahot. Aaikolaa prt jaatanaa
JaaMijabaarlaa ek tOyyabajaI BaoTlao. %yaaMnaIhI yaoNyaacao AaSvaasana idlao pNa to AaiNa
dixaNa Aaikolaa yaoNaar yaa na yaoNyaacyaa gaunhyaacaI Barpa[- Abbaasa tOyyabajaI Aata
krIt Aahot. pNa %yaa vaoLI ba^irsTr ima~aMcao dixaNa Aaikolaa yaoNyaaba_la mana
vaLivaNyaacao maaJao p`ya%na vyaqa- gaolao.

mauMba[-caI saBaa

169

yaoqao malaa postnajaI patSahaMcaI AazvaNa haoto. %yaaMcaa maaJaa ivalaayatot haotao
tovhapasaUnacaa snaoh haota. postnajaIMcaI maaJaI AaoLK laMDnamaQaIla AnnaaharI
BaaojanagaRhamaQyao JaalaI. %yaaMcao baMQaU barjaaorjaI yaaMcaI vaoDo mhNaUna maI kItI- eokt haotao.
BaoT JaalaI navhtI pNa ima~maMDLI to 'cama' Asalyaacao saaMgat. GaaoDyaacaI dyaa yao}na
T/^mamaQyao basat naa SatavaQaanyaasaarKI smarNaSa@tI AsaUnahI iDga`I Gaot naa svatM~ baaNaa
mhNajao ASaa thocaa kI kaoNaacaI tabaodarI p%krayacaI naahI AaiNa parSaI AsaUna
AnnaaharI postnajaI kahI AgadIca %yaaMcyaaca taoDIcao samajalao jaat nasat. pNa %yaaMcaI
bauiwma<aahI saup`isaw haotI. ivalaayatothI %yaaMcaI #yaatI haotI.pNa Aamacaa saMbaMQa Aalaa
tao %yaaMcyaa AnnaaharamauLo. %yaaMcyaa bauiwma<aocaI baraobarI krNao maaJyaa Aavaa@yaabaahorcao
haoto.
maI postnajaIMcaa mauMba[-t SaaoQa laavalaa.to hayakaoTa-t p`aoqaaonaaoTrI mau#ya
karkUna haoto. maI BaoTlaao %yaa vaoLI baRhd\ gaujaraqaI kaoSaacyaa kamaat gauMtlaolao haoto.
dixaNa Aaikocyaa kamaI madt maagaNaacyaa baabatIt maI ekahI ima~alaa saaoDlao navhto.
postnajaI patSahaMnaI tr malaaca dixaNa Aaikolaa na jaaNyaacaa sallaa idlaa "maI
tumhalaa madt tI kaya krNaar pNa tumhI dixaNa Aaikolaa prt jaavao hoca malaa trI
psaMt naahI,. [kDo Aaplyaa doSaat kama kmaI ka Aaho pha naa Aaplyaa BaaYaocaI
saovaa kaya qaaoDI krayacaI Aaho malaa iva&anaSaas~acyaa pairBaaiYak SabdaMcao AqakaZayacao Aahot. ho ek xao~ Jaalao. doSaacyaa gairbaIcaa ivacaar kra. dixaNa
AaikomaQyao Aamacyaa laaokaMcaI du:isqatI Aaho pNa %yaaMcyaasaazI tumacyaasaarKa manauYya
KcaI- pDavaa ho malaa sahna haoNyaasaarKo naahI. AapNa yaoqaoca jar rajasa<aa Aaplyaa
hatI AaNalaI tr AapaoAapca itkDo madt paocaola. tumacao mana maI vaLvaU SakNaar naahI
pNa tumacyaasaar#yaa [tr kaya-k%yaa-Mnaa tumacyaabaraobar jaa} doNyaacyaa kamaI maaJyaakDUna
madt vhayacaIca naahI." ho mhNaNao malaa pTlao naahI pNa postnajaI patSahaMba_lacaa
maaJaa Aadr iWgauiNat Jaalaa. %yaaMcao doSap`oma BaaYaap`oma pahUna maaJaa %yaaMcyaaba_la far
AnaukUla ga`h Jaalaa. AamacyaamaQaIla p`omagaaMz yaa p`saMgaamauLo AiQak dRZ JaalaI. %yaaMcaa
dRYTIibaMdU maI pUNa-pNao samajaU Saklaao. pNa %yaaMcyaa dRYTInao pahtahI maI dixaNa
AaikotIla kama saaoDUna doNyaaeovajaI toca jaast icakaTInao caalaivalao paihjao Asao malaa
vaaTlao. doSaBa@tanao doSasaovaocyaa ekahI maagaa-caI ]poxaa k$na caalaNaar naahI AaiNa
maaJyaa madtIlaa gaItocaa Slaaok tyaarca haota :

170

Aa%makqaa

Eaoyaana\ svaQamaao- ivagauNa: prQamaa-%svanauiYztat\

svaQamao- inaQanaM Eaoya: prQamaao- Bayaavah:
varcyaa djaa-cyaa prQamaa-poxaa kmaI djaa-caa svaQama- AiQak bara. svaQamaa-maQyao
marNahI p%krlao prQama- Bayaavah Aaho.

28. puNao SahrI

sar ifraojaSahaMnaI maaJaa maaga- sarL k$na idlaa. mauMba[-hUna maI puNyaalaa
gaolaao. puNyaat daona pxa Asalyaacao malaa maahIt haoto. malaa savaa-McaI madt paihjao haotI,.
laaokmaanyaaMnaa BaoTlaao. to mhNaalao
"sava- pxaaMcaI madt imaLivaNyaacaa tumacaa ivacaar AgadI baraobar Aaho. tumacyaa
p`Snaaba_la matBaod saMBavatca naahI. pNa tumhalaa pxaatIt AQyaxa paihjao. tumhI p`ao.
BaaMDarkraMnaa BaoTa. to Aajakala kaoNa%yaahI caLvaLIt Baaga Gaot naahIt prMtu
kdaicat to yaa kamaasaazI baahor pDtIla. %yaaMnaa BaoTUna to kaya mhNatat to malaa
saaMgaa. maaJaI tumhalaa Sa@ya tI madt krNyaacaI [cCa Aaho. tumhI p`ao. gaaoKlyaaMnaa
BaoTalaca. maaJyaakDo yaayacao Asaola tovha saMkaoca na maanata yaot calaa."
laaokmaanyaaMcao ho pihlyaanaoca dSa-na Jaalao. %yaaMcyaa laaokip`yatocao karNa maaJyaa
tovhaca laxaat Aalao.
toqaUna maI gaaoKlyaaMkDo gaolaao. to fgyaU-sana ka^laojamaQyao haoto. to malaa KUp
p`omaanao BaoTlao AaiNa %yaaMnaI malaa Aaplaasaa k$na Gaotlaa. %yaaMcaahI ha p`qamaca pircaya
haota. pNa ka kaoNa jaaNao AamacaI pUvaI-caIhI AaoLK AsaavaI Asaa Baasa Jaalaa. sar
ifraojaSaha tr malaa ihmaalayaasaarKo vaaTlao laaokmaanya samaud`asaarKo vaaTlao gaaoKlao
gaMgaosaarKo vaaTlao. itcyaaMt malaa snaana krta yaoNyaasaarKo haoto. ihmaalaya caZUna jaaNao
ASa@ya samaud`at bauDNyaacaI QaastI Asato pNa gaMgaocyaa maaMDIvar KuSaala IDa kravaI
itcyaavar haoDI KoLvaavaI. gaaoKlyaaMnaI maaJaI baarIk caaOkSaI kolaI eKada ivaVaqaISaaLot navaIna daKla haoNyaasaazI Aalaa mhNajao %yaacaI prIxaa GyaavaI
%yaap`maaNao kaoNaakaoNaalaa BaoTavao ksao BaoTavao to saaMigatlao. maaJao BaaYaNa pahayalaa maaiga

AQyaaya 3 Slaaok 35.

puNao SahrI

171

tlao. malaa ka^laojacaI vyavasqaa daKivalaI. vaaTola tovha puna: Aaplyaalaa BaoTNyaasa
saaMigatlao Da^ BaaMDarkraMcaa jabaaba kLivaNyaasa saaMigatlao AaiNa malaa inaraop idlaa.
rajakIya xao~amaQyao jao sqaana gaaoKlyaaMnaI ijavaMtpNaI maaJyaa )dyaat vyaaplao va dohavasaana
Jaalao trI AjaUnahI vyaapUna raihlao Aahot to sqaana dusayaa kaoNaIhI pTkavalaolao naahI.
baap jyaap`maaNao maulaalaa BaoTtao %yaap`maaNao ramakRYNa BaaMDarkr malaa BaoTlao.
%yaaMcyaakDo gaolaao %yaa vaoLI dupar JaalaI haotI. ASaa vaoLIhI maI Aaplao kama caalaivalao
haoto hI gaaoYTca dIGaao-VaogaI Saas~&aMnaa ip`ya vaaTlaI AaiNa pxaatIt AQyaxaaba_lacaa
maaJaa Aaga`h eokUna 'd^T\sa [T\' 'd^T\sa [T' 'baraobar Aaho' 'baraobar Aaho' Asao ]d\gaar
sahjaI %yaaMcyaa taoMDavaaTo baahor pDlao.
saMBaaYaNaacyaa AKorIlaa to mhNaalao kI "kaoNaalaahI ivacaarlaot trI to
tumhalaa saaMgatIla kI maI hllaI kaoNa%yaahI rajakIya caLvaLIt Baaga Gaot nasatao. pNa
tumhalaa maI ivanmauK pazvaU Sakt naahI. tumacaI baajaU [tkI KMbaIr Aaho AaiNa tumhI
Gaot AsalaolaI maohnat [tkI vaaKaNaNyaasaarKI Aaho kI maI tumacyaa saBaolaa yaoNyaacao
naaka$ Sakt naahI. ra. iTLk va ra. gaaoKlao yaaMnaa tumhI BaoTlaa ho zIk kolao.
%yaaMnaa saaMgaa kI daonhI pxa baaolaavatIla %yaa saBaolaa maI AanaMdanao yao[-na AaiNa AQyaxapd
svaIkarIna. vaoLocaa p`Sna malaa ivacaarNyaacaI ja$rI naahI. jaao vaoL ]BayapxaaMnaa saaoyaIcaa
vaaTola tao maI svat:laa jauLvaUna Gao[-na." Asao mhNaUna malaa SaabaasakI AaiNa AaSaIvaa-d
yaaMsahIt inaraop idlaa.
yai%kMicat gaajaavaajaa ikMvaa DamaDaOla na krta puNyaacyaa yaa ivaWana va %yaagaI
maMDLIMnaI eka saaQyaa GaramaQyao saBaa BarivalaI AaiNa malaa pirpUNa- p`ao%saahna do}na inaraop
idlaa.
toqaUna maI mad`asalaa gaolaao. mad`asa tr hYa-vaoDo hao}na gaolao. baalaasauMdrma\cyaa
gaaoYTIcaa saBaovar KUp pirNaama Jaalaa. maaJao BaaYaNa maaJyaa naohmaIcyaa maanaanao
laaMbalacak Jaalao. sava- Caplaolao haoto. trIhI saBaonao Sabdna\ Sabd laxapUva-k
eoklaa. saBaocyaa AKorIlaa %yaa ihrvyaa puistkovar savaa-Mcyaa ]Dyaa pDlyaa.
mad`asamaQyao qaaoDyaa forfaraMsah %yaa puistkocaI dha hjaar p`tIMcaI dusarI
AavaR<aI CapivalaI. %yaaMpOkI bayaacaSaa p`tI ]DUna gaolyaa pNa dha
hjaaraMcaI ja$r navhtI evaZo malaa idsaUna Aalao. ]%saahacyaa Barat maaJaI ATkL

172

Aa%makqaa

mayaa-doplaIkDo gaolaI. maaJyaa BaaYaNaacaa pirNaama [Mga`jaI baaolaNaayaa vagaa-varca Jaalaa

haota. %yaa vagaa-maQaUna ekTyaa mad`asa SahraMtUna dha hjaar naklaaMcaI maagaNaI yaoNyaasaarKI
navhtI.
yaoqao malaa maaozyaaMt maaozI madt kO. jaI. prmaoSvarna\ ipllao yaaMcaI JaalaI. to
'mad`asa sT^MDD-' cao saMpadk haoto. %yaaMnaI yaa p`Snaacaa caaMgalaa AByaasa kolaa haota.
Aaplyaa Aa^ifsaat malaa varcaovar baaolaavaIt AaiNa sallaamasalat dot. 'ihMdU' cao saMpadk
jaI. saub`amhNyama\naahI BaoTlaao haotao. %yaaMnaI AaiNa Da^. sauba`mhNyama\naI pUNa- sahanauBaUtI
dSa-ivalaI. pNa jaI. prmaoSvarna\ ipllao yaaMnaI tr malaa yaa kamaasaazI Aaplyaa
vat-maanap~acaa vaaTola tovaZa ]pyaaoga krNyaacaI mauBaa idlaI AaiNa maI itcaa BarpUr
fayadahI Gaotlaa. saBaa pacyaaPpa ha^lamaQyao JaalaI AaiNa Da^. sauba`mhNyama\ AQyaxa haoto
Asao malaa smarNa Aaho.
mad`asamaQyao malaa AnaokaMkDUna p`oma va ]%saah hI [tkI AnauBavaavayaasa
imaLalaI kI jarI toqao savaa-Mbaraobar mau#yat: [Mga`jaItca baaolaavao laagao trIhI malaa
GarcyaasaarKo vaaTlao. p`oma ksalyaahI baMQanaaMnaa jaumaanaIt naahI.

29. 'lagao c a prt ifra'

mad`asahUna klak<yaalaa gaolaao. klak<yaamaQyao maaJyaa ADcaNaIMnaa paravar
raihlaa naahI. toqao ga`oT [-sTna- ha^Tolaat ]trlaao. kaoNaacaI AaoLK naahI doK naahI.
ha^Tolaat 'DolaI Toilaga`af' cao p`itinaQaI ima. elarqaa^p- yaaMcaI AaoLK JaalaI. to baMgaala
@labamaQyao rahat Asat. toqao yaoNyaaba_la %yaaMnaI malaa inamaM~Na idlao. %yaa vaoLI %yaaMnaa
maaihtI navhtI kI ha^Tolaacyaa idvaaNaKanyaat kaoNaahI ihMdI [samaalaa Gao}na jaata yaot
nasao. maagaUna %yaaMnaa yaa p`itbaMQaacaI maaihtI imaLalaI. mhNaUna to malaa Aaplyaa KaolaIt
Gao}na gaolao. ihMdI laaokaMba_la sqaainak [Mga`ja laaokaMnaa vaaTNaayaa yaa itrskaraba_la
%yaaMnaa vaa[-T vaaTlao. malaa idvaaNaKaNyaaMt Gao}na na gaolyaaba_la %yaaMnaI maafI maaigatlaI.
'baMgaalacao dova' saurond`naaqa baanajaI-Mnaa tr BaoTayacao haotoca. %yaaMnaa
jaa}na BaoTlaao. maI gaolaao %yaa vaoLI %yaaMcyaapaSaI [trhI maMDLI BaoTNyaasaazI
AalaolaI haotI. to mhNaalao "tumacyaa kamaakDo laaokaMcao laxa vaoQaNaar naahI
ASaI malaa QaastI vaaTto. tumhI pahataca naa kI yaoqaohI kahI kmaI ivaTMbanaa naahIt.

'lagaoca prt ifra'

173

trIhI tumhI hao[-la tovaZo kravaoca. yaa kamaI tumhaMlaa maharajaMacaI madt paihjao. ib`aiTSa
[MiDyana A^saaoisaeSanacyaa p`itinaQaIMnaa BaoTa. rajaa sar PyaarImaaohna maukjaI- va maharajaa
TagaaoraMnaa BaoTa. to ]darvaR<aIcao Aahot AaiNa saava-jainak kayaa-t BarpUr Baaga
Gaotat." maI yaa gaRhsqaaMnaa BaoTlaao pNa %yaaMcyaakDo maaJao saMQaana jauLlao naahI, daoGaaMnaIhI
saaMigatlao "klak<yaamaQyao jaahIr saBaa BarivaNao saaopo kama naahI. pNa krayacaIca
Asaola tr puYkLsaa AaQaar sauroMd`naaqa baanajaI-Mvar Aaho."
maaJyaa ADcaNaI yaoqaoca qaaMbalyaa naahIt. 'AmaRtbaJaar pi~ko' cyaa Aa^ifsaat
gaolaao. toqaohI malaa jao gaRhsqa BaoTlao %yaaMcaI klpnaa maI kaoNaI trI ]pTsauMByaa Aaho ASaI
Jaalyaacao idsalao. 'vaMgavaasaI' nao tr h_ kolaI. malaa ek tasaBar basavaUna zovalao.
saMpadkmahaSaya [tr laaokaMbaraobar baaolat to laaok AapaplaI kamao AaTpUna jaat. pNa
saMpadkmahaSaya maaJyaakDo ZuMkUnahI pahat naa. ek tasaBar vaaT pahUna maI maaJaa ivaYaya
kaZlaa tovha to mhNaalao "AamacyaapuZo iktI kamao pDlaI Aahot tumhalaa idsat naahI
tumacyaasaarKo iktI trI laaok AamacyaakDo yaot Asatat. tumhI rsta Qaravaa hoca baro.
Aamhalaa tumacaI kma-kqaa eokayacaI naahI." malaa kahI vaoL du:K tr vaaTlao pNa
saMpadkacaI dRYTIhI maI samajaU Saklaao. 'vaMgavaasaI' caI #yaatI eoklaIca haotI.
saMpadkaMkDo laaok ekamaagaUna ek yaot jaat haoto to malaa idsat haoto. to sava- %yaaMcyaa
AaoLKIcao. %yaaMcao vat-maanap~ naohmaI Bargacca Barlaolao rahat Asao. dixaNa Aaikocao
naaMva pNa %yaa vaoLI @vaicat eokU yaot Asao. raoja navao laaok Aapaplao du:K puZo maaMDayalaa
yaot rahaNaarca. drokalaa svat:cao du:K tovaZo maaozo vaaTt Asato. pNa saMpadkajavaL
Asalyaa du:iKtaMcaa naohmaI qavaaca Asaayacaa. tao ibacaara iktIkaMcao mhNaUna eokUna Gao[la iSavaaya du:KI maaNasaalaa saMpadkacao saamaqya- mhNajao kovaZo AfaT Asaola Asao vaaTt
Asato. saMpadk svat: puro jaaNaUna Asatao kI AaplaI sa<aa Aaplyaa kcaorIcyaa
]MbayaaplaIkDo paocat nasaola.
maI htaSa Jaalaao naahI [tr saMpadkaMnaa BaoTNyaacao caalaU zovalao. maaJyaa
irvaajaanau$p [Mga`jaaMnaahI BaoTlaao. 'sToT\sa\mana\' AaiNa '[MiglaSamana\' yaa daoGaaMnaahI
dixaNa Aaikocyaa p`Snaacao mah<va samajat haoto. %yaaMnaI laaMbalacak maulaaKtI
Caplyaa. '[MiglaSamana\'cyaa ima. saaM^MDsa-naI malaa Aaplaasaa kolaa. %yaaMcyaa
Aa^ifsaacaa va vat-maanap~acaa ]pyaaoga krNyaacaI malaa mauBaa imaLalaI.
svat:cyaa Aga`laoKat du$s%yaa krNyaacaIhI %yaaMnaI malaa maaokLIk idlaI. AamacyaamaQyao

174

Aa%makqaa

snaoh jamalaa mhTlao trI AitSayaao@tI haoNaar naahI. %yaaMnaI hao[-la tI madt malaa
krNyaacao vacana idlao. maI prt dixaNa Aaikolaa gaolyaanaMtrhI svat:laa p~o
pazivaNyaasa malaa saaMigatlao AaiNa AaplyaakDUna hao[-la tovaZo k$ Asao AaSvaasana
idlao. malaa puZo idsaUna Aalao kI %yaaMnaI ho vacana AxarSa: paLlao AaiNa %yaaMcaI p`kRtI
ibaGaDlaI %yaa vaoLopya-Mt %yaaMnaI maaJyaaSaI p~vyavahar caalaU zoivalaa. maaJyaa AayauYyaaMt
ASaa thocao Anapoixat snaohsaMbaMQa Anaokda jamaUna Aalao Aahot. ima. saa^MDsa-naa maaJyaa
baabatIt jao AavaDlao to AitSayaao@tIcaa ABaava AaiNa sa%yaprayaNata. %yaaMnaI maaJaI
ksaUna ]laTtpasaNaI kolaI haotI. %yaava$na %yaaMnaa idsalao kI dixaNa AaikotIla gaaoyaa
laaokaMcaI baajaU ina:pxapatpNao maaMDNyaacyaa kamaI AaiNa daonhI baajaUMcaI tulanaa krNyaacyaa
kamaI maI nyaUna zovalao navhto.
svat:cyaa AnauBavaava$na maI saaMgaU Saktao kI iva$w pxaalaa nyaaya idlyaanao
Aaplyaalaa nyaaya lavakr imaLtao.
ASaa thonao malaa Anapoixat madt imaLalyaamauLo klak<yaamaQyaohI jaahIr saBaa
BarivaNyaacaI AaSaa vaaTU laagalaI haotI. [t@yaat DrbanahUna tar AalaI "pala-maoMT
jaanaovaarIt BarNaar lagaoca prt ifra."
mhNaUna maI vat-maanap~at ek p~ p`isaw k$na %yaat tabaDtaoba inaGaUna
jaaNyaacyaa karNaacaa Kulaasaa kolaa AaiNa klak<aa saaoDlao. AaiNa pihlyaaca baaoTInao
maaJyaa jaaNyaacaI vyavasqaa krNyaaba_la dada AbadullaaMcyaa mauMba[-tIla ejaMTalaa tar
kolaI. dada AbadullaaMnaI svat: 'kUrlaMD' naaMvaacaI AagabaaoT ivakt GaotlaI haotI.
tIva$na malaa va maaJyaa kuTuMbaalaa maaoft Gao}na jaaNyaacaa %yaaMnaI Aaga`h Qarlaa. maI
%yaacaa saaBaar svaIkar kolaa AaiNa iDsaoMbarcyaa sau$vaatIlaa 'kUrlaMD' maQaUna maaJaI
Qama-p%naI daona maulagao AaiNa maaJyaa svaga-sqa maovhNyaaMcaa ekulata ek maulagaa yaaMnaa Gao}na
dixaNa Aaikolaa dusayaaMda jaaNyaasaazI inaGaalaao. yaa baaoTIbaraobar dusarI ek baaoT
'naadorI' sauwa Drbanalaa jaaNyaasaazIca sauTlaI. itcao ejaMT dada Abadullaa haoto. daonhI
baaoTIt imaLUna AazSaocyaa Aasapasa p^saoMjar Asaavaot. %yaapOkI AQao-AiQak T/ansavaalalaa
jaaNaaro haoto.

KMD 3 ra

1. tu f anaacaI pU v a- i canho
kuTuMbaasahIt samaud`p`vaasa maI ha p`qamaca krIt haotao. maI Anaok vaoLa ilaihlao
Aaho kI ihMdU laaokaMmaQyao ivavaah baalavayaaMt haot AsalyaamauLo AaiNa maQyama vagaa-cyaa
kuTuMbaamaQyao bahuQaa navara iSaklaolaa AaiNa baayakao inarxar ASaI isqatI AsalyaamauLo
pitp%naIcyaa jaIvanaamaQyao tfavat pDto va ptIlaa p%naIcaa iSaxak banaavao laagato. malaa
maaJyaa Qama-p%naIcyaa va maulaaMcyaa paoYaaKacaI tsaoca KaNyaaipNyaacyaa va baaolaNyaacaalaNyaacyaa
pwtIcaI kaLjaI GyaavaI laagat haotI. %yaaMnaa rItBaat iSakavaavayaalaa paihjao haotI.
ik%yaok gaaoYTI Aazvalyaa mhNajao malaa AjaUnahI hsaU yaoto. ihMdU p%naIcyaa dRYTInao
pitprayaNata haca sava-EaoYz Qama- ihMdU ptI svat:laa p%naIcaa [-Svar samajatao. Aqaa-t\
ptI naacavaIla tsao p%naInao naacalao paihjao.
jyaa kaLasaMbaMQaI maI ilahIt Aaho %yaa kaLI maaJaI ASaI samajaUt haotI kI
sauQaarlaolyaa laaokaMt AaplaI gaNanaa vhayalaa paihjao Asaola tr Aaplaa baa(acaar Sa@ya
taopya-Mt yauraoipyana laaokaMSaI jauLta Asalaa paihjao. Asao kolyaanaoca AaplaI Cap
pDNaar AaiNa Cap pDlyaaiSavaaya doSasaovaa saaQaayacaI naahI.
yaasaazI p%naIcaa AaiNa maulaaMcaa paoSaaK maIca psaMt kolaa. maulao
kazovaaDI bainayao mhNaUna najarot BaravaI ho ksao baro vaaTola parSaI ho ihMdI
laaokat AiQakat AiQak sauQaarlaolao. mhNaUna jaoqao yauraoipyana paoYaaKacao
AnaukrNa krNao Ayaaogya vaaTlao toqao parSaI paoYaaKacao kolao. p%naIsaazI saaDyaa
parSaI baayaa vaaprtat tsalyaa Gaotlyaa maulaaMsaazI parSaI kaoTpaTlaaoNaI
Gaotlyaa. savaa-Mnaa payamaaojao baUT tr paihjaotca. p%naIlaa %yaap`maaNoaca maulaaMnaa
daonhI vastU ik%yaok maihnao AavaDt naa. baUT laagat payamaaojyaaMnaa GaaNa
sauTo paya saujat. yaa ADcaNaIMvar maaJyaajavaL p`%yau<aro tyaar Asat.
]<aracyaa samap-kpNaapoxaaMhI hukmaaMcao baL jaast haotoca naa Aqaa-t p%naInao va maulaaMnaI
175

176

Aa%makqaa

naa[laajaastva paoYaaKatIla forfaraMcaa svaIkar kolaa. itt@yaaca naa[laajaanao va AiQak

kMTaLyaainaSaI jaovatanaa saurIkaTyaaMcaa ]pyaaoga sau$ kolaa. maaJaa maaoh jaovha dUr Jaalaa
tovha prt %yaaMnaI maaojao baUT va saurIkaTa yaaMcaa %yaaga kolaa. forfar jyaap`maaNao
du:Kkark Jaalaa %yaap`maaNao ekda saMvaya pDlyaanaMtr %yaacaa %yaagahI du:Kkark Jaalaa.
pNa Aata malaa idsat Aaho kI sauQaarNaocaI kat TakUna idlyaamauLo Aamhalaa savaa-Mnaaca
hlako vaaTU laagalao Aaho.
yaaca AagabaaoTImaQyao [tr AaPt va AaoLKIcaI maMDLIhI haotI. %yaaMcyaa
%yaacap`maaNao DokvarIla [tr ]ta$Mcyaa inakT sahvaasaat maI yaot Asao. AiSalaacaI
AaiNa %yaahUnahI ima~acaI AagabaaoT %yaamauLo GarcyaasaarKo vaaTo AaiNa malaa sagaLIkDo
maaokLopNao ihMDayalaa imaLo.
AagabaaoT maQyao baMdro kolyaaKorIja naataLlaa jaayacaI haotI %yaamauLo f@t
Azra idvasaaMcaa p`vaasa haota. paocalyaabaraobar Aamacyaavar kaosaLNaayaa tufanaacaI
pUva-saUcanaa doNyaasaazIca jasao kaya Aamhalaa paocaayalaa tInacaar idvasa iSallak haoto
[t@yaat samaud`amaQyao jaaoracao vaadL Jaalao. yaa dixaNaokDIla p`doSaamaQyao iDsaoMbarcyaa
idvasaaMt ]nhaLa va pa}sa Asatao. %yaamauLo dixaNa samaud`amaQyao yaa idvasaaMt lahana maaozI
tufanao haoNaarca. yaa vaoLcao vaadL [tko jaaoracao haoto AaiNa [tka vaoLpya-Mt caalalao
kI ]ta$McaI pacaavar QaarNa basalaI.
%yaa vaoLcao dRSya gaMBaIr haoto. saMkTapuZo sava- ek hao}na gaolao. Baod ivasa$na
gaolao. [-Svaracaa mana:pUva-k QaaMvaa k$ laagalao. ihMdumausalamaana sava- ek~ hao}na
[-Svaracao smarNa k$ laagalao. kaoNaI navasa baaolalao. kPtanahI savaa-Mbaraobar imasaLlao
AaiNa savaa-Mnaa QaIr do}na mhNaalao kI tufana tIva` mhNaNyaajaaogao Aaho Kro. trI pNa
yaahUnahI BayaMkr tufanaaMcaa Aaplyaalaa AnauBava Aalaolaa Aaho. AagabaaoT majabaUt Asaola
tr sahsaa bauDt naahI. ]ta$Mnaa %yaaMnaI ASaa thonao puYkL saaMigatlao. pNa tovaZyaanao
]ta$Mcao ica<a qaayaavar yao[- naa. AagabaaoTItUna Aavaaja tr Asao inaGat kI jaSaI kaya
[t@yaatca kuzo trI maaoDNaar [t@yaatca Baaok pDNaar. holakavao tr Asao Ka[- kI
jaNaU kaya [t@yaaca ]laqaUna pDNaar Asao vaaTo. Dokvar kaoNaI rahaNaar trI ksacao
'[-Svar zovaIla tsao raihlao paihjao' yaaKorIja dusaro ]d\gaar eokU yaot navhto.
malaa Asao Aazvato kI ASaa thocyaa icaMtomaQyao caaovaIsa tasa laaoTlao
Asaavaot. AKorIlaa vaadL Samalao. saUya-naarayaNaanao dSa-na idlao. kPtana mhNaalaa
"tufana AaTaoplao."

tufana

177

laaokaMcyaa caohyaavarIla icaMta dUr JaalaI va %yaabaraobarca [-SvarhI lauPt Jaalaa.

maR%yaucao Baya dUr haotaca KaNaoipNao gaaNaobajaavaNao sau$ Jaalao. maayaocao AavarNa prt vyaapUna
raihlao. namaaja Bajana vagaOro baMd pDlaI navhtI. pNa tufanaacyaa vaoLI %yaamaQyao jao
gaaMBaIya- haoto to Aata raihlao naahI
pNa yaa tufanaanao ]ta$MSaI malaa ekjaIva k$na saaoDlao. malaa tufanaacao Baya
vaaTlao naahI ikMvaa kmaIt kmaI vaaTlao Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. javaL javaL
[tpt tufanaacaa malaa pUvaI-hI AnauBava haota. malaa AagabaaoT laagat naahI BaaovaL yaot
naahI %yaamauLo maI inaQaa-stpNao ]ta$MmaQyao if$ Sakt Asao %yaaMnaa QaIr do} Sakt Asao
AaiNa kPtanaacao inaraop kLvaIt Asao. ho snaohbaMQana puZo malaa far ]pyaaogaI pDlao.
AamhI 18 ikMvaa 19 iDsaoMbar raojaI Drbana baMdrI naaMgar Taklaa. 'naadorI'
%yaaca idvaSaI paocalaI.
Kyaa tufanaacaa AnauBava AjaUna puZoca yaavayaacaa haota.

2. tu f ana
iDsaoMbarcyaa 18 tarKocyaa saumaarasa daonhI baaoTIMnaI naaMgar Taklao. dixaNa
Aaikocyaa baMdramaQyao ]ta$Mcyaa AaraogyaacaI ksaUna tpasaNaI haoto. vaaTot kaoNaalaa
saaMsaiga-k raoga laagalaa Asaola tr %yaalaa ivaTaLat @vaarMTa[namaQyao basaivatat.
AamhI mauMba[-hUna inaGaalaao tovha toqao Plaoga caalaUca haota. %yaamauLo Aamhalaa ivaTaLat
pDNyaacaI qaaoDIbahUt BaItI haotIca. baMdrat naaMgar Taklyaavar p`qama baaoTIlaa ipvaLa
baavaTa ]Baaravaa laagatao. Da^@TrcaI tpasaNaI AaTaoplyaanaMtr Da^@Tr maaokLIk do[-la
tovha ipvaLa baavaTa ]trivatat. magaca ]ta$Mcyaa AaPtoYTaMnaa vagaOro AagabaaoTIvar
yaoNyaacaI prvaanagaI imaLto.
iSars%yaap`maaNao Aamacyaa baaoTIvarhI ipvaLa baavaTa fDklaa. Da^@Tr Aalao.
tpasaNaI k$na paca idvasaaMcaa ivaTaL paDNyaat Aalaa karNa kI Plaogacao jaMtU tovaIsa
idvasaaMpya-Mt pirNaama k$ Saktat ASaI %yaaMcaI samajaUt haotI AaiNa mhNaUna %yaaMnaI
mauMba[- saaoDlyaapasaUna tovaIsa idvasaaMpya-Mt AagabaaoTIMnaa ivaTaLat basaivaNyaacao zrivalao.
Aa.12

178

Aa%makqaa

pNa yaa ivaTaLacyaa hukumaaMtIla hotU Aaraogya evaZaca navhta. Aamhalaa

maaGaaro GaalaivaNyaacaI caLvaL DrbanamaQaIla gaaoyaa naagairkaMnaI caalaivalaI haotI. hohI yaa
hukUmaacao ek karNa haoto.
dada AbadullaaMkDUna Sahrat caalalaolyaa yaa caLvaLIcaI maaihtI Aamhasa
imaLt haotI. gaaoro laaok ekahUna ek jaMgaI saBaa krIt haoto. dada AbdullaaMnaa Qama@yaa
dot. %yaaMnaa AamaIYahI daKivalao. dada AbadullaaMnaa Qama@yaa dot. %yaaMnaa AamaIYahI
daKivalao. dada AbadullaaMnaI daonhI baaoTI prt vaLivalyaa tr %yaaMnaa nauksaana Ba$na
doNyaasa gaaoro laaok tyaar haoto. dada Abadullaa kaoNaacyaa Qama@yaaMnaa dad doNaaro navhto.
yaa poZIvar Abdula krIma hajaI Aadma ho haoto. %yaaMnaI p`it&a kolaI kI vaaTola to
nauksaana saaosaavao laagalao trI baaoTI baMdrat AaNaayacyaa AaiNa ]ta$Mnaa ]t$na Gyaayacao.
malaa %yaaMcaI saivastr p~o yaot. saudOvaanao yaaca vaoLI marhUma manasauKlaala ihralaala naaJar
malaa BaoTNyaasaazI Drbanalaa yao}na daKla Jaalao haoto. to huSaar AaiNa baha_r haoto.
%yaaMnaI laaokaMnaa rast sallaa idlaa. vakIla ima. laa^Tna\ haoto. tohI tsaoca baha_r haoto.
%yaaMnaI gaaoyaa laaokaMcao vat-na gaOr zrivalao AaiNa Aamacyaa laaokaMnaa yaa vaoLI jaao sallaa
idlaa tao vakIla yaa naa%yaanao fI Gao}na navho tr ek saccao ima~ mhNaUna idlaa.
ASaa thonao DrbanamaQyao WMW yauw jauMpUna raihlao. eka baajaUlaa maUzBar garIba
baapDo ihMdI laaok AaiNa %yaaMcao hatacyaa baaoTaMvar maaojaNyaa[tko [Mga`ja ima~ dusayaa
baajaUlaa d`vyabaL baahubaL ivaVabaL AaiNa saM#yaabaL yaaMnaI pirpUNa- Asao gaaoro. %yaa
balavaana p`itpxaalaa sa<aabaLhI imaLalao karNa kI naataLcyaa sarkarnao %yaaMnaa ]GaDpNao
madt kolaI. ima. h^rI eskMba p`QaanamaMDLat haoto AaiNa toqaIla kto-Qat-o haoto. %yaaMnaI
yaa maMDLIMcyaa saBaomaQyao ]GaDpNao Baaga Gaotlaa.
Aqaa-t Aamacyaa ivaTaLalaa f@t Aaraogyaacao inayamaca karNaIBaUt Jaalaolao
navhto. ksaohI k$na ejaMTalaa ikMvaa ]ta$Mnaa QaakdpTSaa daKvaUna Aamhalaa vaaTolaa
laavaayacao haoto. ejaMTalaa QamakI imaLalaIca haotI. Aata Aamhalaa Qama@yaa yao}
laagalyaa. "tumhI maaGaaro gaolaa naahI tr tumhalaa dyaa-t bauDvaUna TakNyaat yao[-la.
maaGaaro gaolaa tr tumhalaa prt jaaNyaacao BaaDohI imaLNyaacaa saMBava Aaho." maI ]ta$MmaQyao
KUp ifrlaao. %yaaMnaa QaIr idlaa. 'naadorI' varIla ]ta$MnaahI QaOya- QarNyaaba_la inaraop
pazivalao. ]ta$ SaaMt raihlao va %yaaMnaI ihMmat daKivalaI.

tUfana

179

]ta$Mcyaa manaaorMjanaasaazI AagabaaoTIvar krmaNaukIcao kaya-ma yaaojaNyaat yaot

Asat. naataLcao idvasa Aalao. kPtanaanao %yaa p`saMgaI pihlyaa vagaa-cyaa ]ta$Mnaa
maojavaanaI idlaI. ]ta$MmaQyao mau#yat: maI AaiNa maaJao kuTuMba hIca haotao. Baaojanaa<ar
BaaYaNao vhayacaIca. maI paScaa%ya sauQaarNaosaMbaMQaI BaaYaNa kolao. ha p`saMga gaMBaIr BaaYaNaacaa
navho ho malaa kLt haoto. pNa dusayaa ivaYayaavar baaolaNyaasaarKI maaJaI isqatI navhtI.
qa+amaskrImaQyao maI Baaga Gaot haotao prMtu maaJao mana DrbanamaQyao caalalaolyaa laZyaamaQyaoca
gauMtUna raihlao haoto.
karNa kI yaa hullaDIcaa mau#ya raoK maaJyaavarca haota. maaJyaavar daona
Aaraop haoto :
1. maI ihMdusqaanaat naataLvaasaI gaaoyaa laaokaMcaI inaraQaar naalastI kolaI.
2. naataL p`aMt ihMdI laaokaMnaI Ba$na TakNyaacaa maaJaa [rada haota AaiNa
%yaasaazI mau_ama naataLmaQyao vasaivaNyaasaazI maI 'kUrlaMD' va 'naadorI'
baaoTItUna ihMdI laaokaMnaa Ba$na AaNalao haoto.
malaa maaJyaa jabaabadarIcaI jaaNaIva haotI. maaJyaamauLo dada Abadullaa maaozyaa
nauksaanaIt Aalao haoto. ]ta$Mcao jaIva Qaao@yaat haoto AaiNa baraobar svat:cyaa kuTuMbaalaa
AaNaUna %yaanaahI maI saMkTat laaoTlao haoto.
tqaaip maI pUNa- inarpraQaI haotao. naataLat yaoNyaacaI maI kaoNaalaaca Bar idlaI
navhtI. 'naadorI' varIla ]ta$Mnaa maI AaoLKt navhtao. 'kUrlaMD' varIla maaJyaa daonatIna
naatlagaaMplaIkDo SaokDao ]ta$McaI naavaogaavaohI malaa maahIt navhtI. maI ihMdusqaanaat
naataLcyaa gaaoyaaMivaYayaI ek AxarhI Asao baaolalaao naahI kI jao maI Agaaodrca naataLmaQyao
baaolalaao navhtao AaiNa maI baaolalaao %yaacyaa samaqa-naaqa- maaJyaapaSaI BarpUr puravaa haota.
mhNaUna naataLcao gaaoro jyaa saMsk%aImaQyao vaaZlao haoto jyaa saMskRtIcao
to p`itinaQaI AaiNa purskto- haoto %yaa saMskRtIba_la malaa ikLsa vaaTU laagalaI.
to ivacaar maaJyaa manaat GaaoLt haoto %yaamauLo %yaasaMbaMQaIcaoca ivacaar maI
%yaa lahanaSaa saBaopuZo maaMDlao AaiNa EaaotRvagaa-nao to sahna kolao. maI jyaa
Baavanaonao maaMDlao %yaaca Baavanaonao kPtanaaidkaMnaI %yaaMcao ga`hNa kolao. %yaa
ivacaaraMva$na %yaaMcyaa jaIvanaamaQyao kahI forfar pDlaa kI naahI to malaa maahIt
naahI. pNa yaa BaaYaNaanaMtr maaJao kPtana va [tr Amaladar yaaMbaraobar saMskRtIsaMbaMQaI

180

Aa%makqaa

baaolaNao Jaalao %yaaMt paScaa%ya saMskRtIcaa maI mau#yat: ihMsak mhNaUna inado-Sa kolaa AaiNa
pUvao-kDIla saMskRtIcaa AihMsak mhNaUna. p`SnakaraMnaI maaJao isawaMt malaaca laagaU kolao.
bahuQaa kPtanaanaoca ivacaarlao :
"QamakI dot Aahot %yaap`maaNaoca jar %yaaMnaI tumhaMlaa duKapt kolaI tr
tumacyaa AihMsaocyaa isawaMtacaI tumhI kSaI kaya AMmalabajaavaNaI krala"
maI jabaaba idlaa "malaa ]maod Aaho kI %yaaMnaa xamaa krNyaacaI AaiNa
%yaaMcyaavar kama na caalaivaNyaacaI ihMmat va bauwI [-Svar malaa do[-la. AajahI maaJaa
%yaaMcyaavar raoYa naahI. %yaaMcyaa A&anaaba_la %yaaMcyaa saMkuicat dRYTIba_la malaa Kod
vaaTtao. to jao mhNat Aahot va krIt Aahot to rast Aaho Asao %yaaMnaa KraoKrIca
vaaTt Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho. Aqaa-t malaa raoYa vaaTNyaacao karNaca naahI."
p`Snakar hsalaa. maaJao mhNaNao %yaalaa Kroca vaaTlao nasaavao.
ASaa thonao Aamacao idvasa caalalao haoto va ekapuZo ek laaMbat haoto. ivaTaL
saMpNyaacaI maudt AKorpya-t na@kI JaalaI naahI. %yaa Ka%yaacyaa Amaladaralaa ivacaaravao
tr tao mhNao "hI gaaoYT maaJyaa AiQakaracyaa baahorcaI Aaho. sarkar malaa hukUma krIla
tovha maI ]t$ doNaar."
SaovaTI ]ta$Mvar va maaJyaavar inavaa-NaIcaa Kilata Aalaa. daoGaaMnaahI
p`aNaaMvarIla Qaao@yaacaI QamakI doNyaat AalaI haotI. daoGaaMnaahI naataLcyaa baMdrat
]trNyaacyaa svat:cyaa h@kaba_la ilaihlao AaiNa vaaTola to saMkT Aalao trI %yaa
h@kalaa icakTUna rahNyaacaa Aaplaa inaScaya jaahIr kolaa.
AKorIsa tovaIsa idvasaaMnaI mhNajao 13 jaanaovarI 1897 raojaI AagabaaoTIlaa
maaokLIk imaLalaI AaiNa ]ta$Mnaa ]trNyaacaa hukUma baahor pDlaa.

3. ksaao T I
AagabaaoT Qa@@yaalaa laagalaI. ]ta$ ]trlao. pNa maaJyaa baabatIt ima.
eskMbanaI kPtanalaa kLivalao haoto kI "gaaMQaIMnaa va %yaaMcyaa kuTuMbaalaa saayaMkaLI
]trvaa. %yaaMcyaaiva$w gaaoro laaok far icaDlao Aahot va %yaaMcaa jaIva Qaao@yaat Aaho.
Qa@@yaavarIla saupirMToMDMT T^Tma %yaaMnaa saMQyaakaLI Gao}na jaatIla."
kPtanaanao %yaa inaraopacaI malaa Kbar idlaI. maI %yaap`maaNao kbaUla kolao. pNa
ha inaraop imaLalyaalaa AQaa- tasahI Jaalaa nasaola [t@yaat ima. laa^Tna Aalao AaiNa
kPtanaakDo jaa}na mhNaalao "jar ima. gaaMQaI maaJyaabaraobar yaayalaa tyaar AsatIla tr
maI %yaaMnaa svat:cyaa jabaabadarIvar Gao}na jaa} [icCtao. baaoTIcyaa ejaMTacaa vakIla yaa
naa%yaanao maI tumhalaa saaMgatao kI ima. gaaMQaIMsaMbaMQaI jaao inaraop tumhalaa imaLalaa Aaho
%yaatUna tumhI mau@t Aaha." kPtanaalaa yaap`maaNao saaMgaUna ima. laa^Tna maaJyaakDo Aalao
AaiNa maaJaopaSaI puZIla Aqaa-nao baaolalao : "jar tumhalaa ijavaacaI BaItI vaaTt nasaola tr
maaJaI [cCa Aaho kI imasaosa\ gaaMQaI va maulao yaaMnaI gaaDItUna $stumajaI SaozkDo jaavao AaiNa
tumhI va maI rajars%yaanao caalat jaavao. tumhI AMQaar pDlyaanaMtr gaupcaUp Sahrat iSaravao
ho malaa ibalakula AavaDt naahI. malaa vaaTto kI tumacyaa kosaalaahI Qa@ka laagaNaar
naahI. Aata sava-~ SaaMtta Aaho. gaaoro laaok sava- Aapaplyaa izkaNaI inaGaUna gaolao
Aahot. pNa kahI Asalao trI tumhI lapUna p`vaoSa k$ca nayao Asaa maaJaa AiBap`aya
Aaho."
maI kbaUla Jaalaao. maaJaI Qama-p%naI va maulao gaaDItUna $stumajaI SaozkDo gaolaI
AaiNa sauK$p paocalaI. maI kPtanaacaa inaraop Gao}na ima. laa^Tnabaraobar ]trlaao.
$stumajaI Saozcao Gar saumaaro daona maOla AMtravar Asaavao.
AamhI AagabaaoTItUna ]trlaao taoca ik%yaok paoraMnaI malaa AaoLKUna
kaZlao AaiNa "gaaMQaI gaaMQaI" Asaa pukara kolaa. lagaoca daonacaar [sama
jamalao AaiNa AaorDa maaozyaanao sau$ Jaalaa. jamaava maaoza haoNaar Asao
idsataca ima. laa^Tna\naI irxaa maagaivalaI. malaa itcyaat basaNao kQaIhI AavaDt nasao.

piriSaYT 1 paha.
181

182

Aa%makqaa

ha maaJaa pihlaaca AnauBava haoNaar haota. pNa paoro ksalaI basaU dotat %yaaMnaI
irxaavaalyaalaa QamakI idlaI tovha tao caalata Jaalaa.
AamhI puZo caalalaao. jamaava vaaZt caalalaa. caaMgalaI gadI- JaalaI. pihlyaa
p`qama %yaa jamaavaanao malaa ima. laa^Tna\pasaUna vaogaLa paDlaa. maga maaJyaavar QaaoMDyaaMcaa va
kuja@yaa AMDyaaMcaa vaYaa-va sau$ Jaalaa. ekanao maaJaI pgaDI ]DvaUna idlaI. laaqaa sau$
Jaalyaa.
malaa GaorI AalaI. maI javaLcyaa GaracaI jaaLI Qa$na dma Kallaa. itqao ]Bao
rahta yaoNyaajaaogao navhtoca. tDako basaU laagalao.
[t@yaat toqaIla paolaIsa saupirMToMDMTcaI baayakao malaa AaoLKIt Asao tI %yaa
rs%yaanaoca caalalaI haotI. malaa pahtaca tI maaJyaa baajaUlaa yao}na ]BaI raihlaI. }na
navhto trIhI itnao AaplaI C~I ]GaDUna QarlaI. %yaamauLo jamaava kahIsaa narma Aalaa.
Aata maar Vayacaa tr imasaosa\ Alao@JaaMDrlaa caukvaUna Vavaa laagaNaar.
yaapUvaI-ca kaoNaI ihMdI t$Na malaa maar basatanaa pahUna paolaIsa zaNyaavar QaavaUna
gaolaa haota. saupirMToMDMT Alao@JaaMDrnaI ek tukDI maaJyaa saBaaovaar rahUna maaJaa bacaava
krNyaasaazI pazivalaI. tI vaoLovar yao}na paocalaI. maaJaa rsta paolaIsa zaNyaava$naca
jaat haota. saupirMToMDMTnaI malaa zaNyaamaQyaoca AaEaya GaoNyaaba_la saucaivalao. maI to
naakarlao AaiNa mhTlao "AaplaI caUk laxaat AalaI kI laaok SaaMt haotIla. maaJaa
%yaaMcyaa nyaayabauwIvar ivaSvaasa Aaho."
%yaa tukDIbaraobar caalaUna maI parSaI $stumajaIMcyaa GarI sauK$p paocalaao. malaa
pazIvar gau_o basalao haoto. r@t Asao ekaca izkaNaI Aalao haoto. baaoTIvarIla Da^@Tr
dadI barjaaor toqaoca haoto. %yaaMnaI malaa ]pcaar caaMgalyaa thonao kolao.
ASaa thonao Aat sava- SaaMt haoto pNa baahorcyaa gaaoyaa laaokaMnaI Garalaa vaoZa
idlaa haota. saUyaa-st hao}na gaolaa. AMQaar pDlaa. hjaarao laaok baahor AaorD krIt
haoto. AaiNa "gaaMQaIlaa Aamacyaa svaaQaIna kra" ASaa thocyaa AaraoLyaa ]zt hao%yaa.
ekMdr pirisqatI laxaat Gao}na saupirMToMDMT Alao@JaaMDr toqao yao}na paocalao AaiNa
jamaavaalaa Qama@yaaMnaI navho pNa ivanaaod k$na Aava$na Qa$ laagalao.
trI pNa %yaaMnaa AatUna kaLjaI vaaTtca haotI. %yaaMnaI malaa
puZIla AaSayaacaa inaraop pazivalaa : "jar tumhalaa tumacyaa ima~acao Gar va maalama<aa

ksaaoTI

183

AaiNa tumacao kuTuMba yaaMcaa bacaava vhayalaa Asaola tr maI saaMgaona %yaa rItInao tumhI gauPtpNao
yaa GaratUna pLUna gaolao paihjao."
ekaca idvaSaI malaa prspriva$w ASaI daona kamao krNyaacaa p`saMga Aalaa.
p`aNaavarIla saMkT jaovha kalpinaksao vaaTt haoto tovha ima. laa^Tna\naI malaa ]GaDpNao
baahor pDNyaacaa sallaa idlaa AaiNa maI tao maanya kolaa. jaovha saMkT p`%yaxa maaJyaa
DaoLyaaMsamaaor ]Bao raihlao tovhaM dusayaa ima~anao %yaacyaa ]laT sallaa idlaa AaiNa taohI maI
maanya kolaa maI svat:cyaa p`aNaavarIla saMkTalaa Byaalaao kI ima~acyaa p`aNaaMvarIla va
maalama<aovarIla saMkTalaa kI itGaaMnaahI to kaoNa saaMgaU Sakola maaJao baaoTIva$na
ihMmatpUva-k KalaI ]trNao AaiNa maagaUna saMkT p`%yaxa ]Bao Jaalao Asata gauPtpNao pLUna
jaaNao yaaogya haoto Asao trI kaoNa inaScayapUva-k saaMgaU Sakola pNa hao}na gaolaolyaa
gaaoYTIba_la ASaa thocaI cacaa-ca inarqa-k Aaho. JaalaI gaaoYT samajaUna GyaavaI itcyaapasaUna
Gaota yao[-la tao QaDa Gyaavaa evaZyaacaaca ]pyaaoga Aaho. Amauk p`saMgaI Amauk manauYya
kaya krIla ho inaScayapUva-k saaMgataca yaot naahI. %yaacap`maaNao manauYyaacyaa baa(acaarava$na
%yaacyaa gauNaaMcaI AapNa jaI prIxaa krtao tI ApurI va AMdajaIca Asato hI gaaoYT
Aaplyaa laxaat yaoNyaasaarKI Aaho.
ksaohI Asaao pLNyaacyaa tyaarIpuZo Jaalaolyaa jaKmaa maI ivasa$na gaolaao. maI
ihMdI iSapayaacaa paoYaaK caZvalaa. Dao@yaavar kdaicat maar basaola tr %yaapasaUna bacaava
krNyaasaazI iptLocao tbak zovalao AaiNa %yaacyaava$na mad`asaI pwtIcaa maaoza foTa
lapoTlaa. baraobar daona iDToi@Tvh haoto. %yaaMpOkI ekanao ihMdI vyaapayaacaa paoYaak
kolaa svat:cao taoMD ihMdI maaNasaacyaa taoMDap`maaNao rMgavalao. dusayaa [samaanao ksalaa paoYaak
kolaa to Aata malaa smart naahI. AamhI baajaUcyaa gallaItUna javaLcyaa eka dukanaat
iSarlaao AaiNa gaaodamaat rcalaolyaa gaaoNaIMcyaa raSaIva$na AMQaaratlyaa AMQaarat caZUna
jaa}na dukanaacyaa drvaajaanao baahorcyaa GaaoL@yaaMtUna psaar Jaalaao. rs%yaacyaa naa@yaavar
gaaDI ]BaI haotI tIt malaa basavaUna pUvaI-cyaaca jyaacaa AaEaya GaoNyaaba_la saupirMToMDMT
Alao@JaaMDrnaI saucaivalao haoto %yaa zaNyaavar to Gao}na gaolao. maI saupirMToMDMT
Alao@JaaMDrcao %yaacap`maaNao gauPt paoilasaaMcyaa AmaladaraMcao ]pkar maanalao.
ASaa thonao ekIkDUna malaa pLvaUna naot Asata dusarIkDo saupirMToMDMT
Alao@JaaMDr %yaa GaaoL@yaalaa gaaNao saaMgat haoto. %yaa gaaNyaacao BaaYaaMtr Asao :

184

Aa%makqaa

'calaa faMSaI Vayalaa

icaMcaocyaa JaaDavar gaaMQaIlaa.'
jaovha maI sauK$p zaNyaavar paocalyaacaI baatmaI saupirMToMDMTlaa Alao@JaaMDrlaa
imaLalaI tovha to %yaa jamaavaalaa mhNaalao "tumacaI iSakar tr yaa dukanaatUna ijavaainaSaI
pLUna gaolaI." TaoLIMpOkI ik%yaok saMtaplao ik%yaok hsaU laagalao puYkLaMnaa to Kroca
vaaTonaa.
"tr maga tumacyaaMtUna jyaaMnaa naomaala %yaaMnaa maI Aat Gao}na jaatao. %yaaMnaI
tpasaUna pahavao. jar tumhalaa gaaMQaI saaMpDlaa tr %yaalaa tumacyaa svaaQaIna krIna naahI
saaMpDlaa tr tumhI GarI jaavao. tumhI parSaI $stumajaIMcyaa Garalaa Aaga laavaNaar naahI
ikMvaa gaaMQaIMcyaa baayakapaoraMnaa duKapt krNaar naahI yaaba_la malaa Ka~I Aaho"
saupirMToMDMT Alao@JaaMDr mhNaalao.
TaoLInao p`itinaQaI naomalao. p`itinaQaIMnaI TaoLIlaa inaraSaajanak Ahvaala idlaa.
sava-jaNa saupirMToMDMT Alao@JaaMDrcaI samayasaUcakta va caatuya- vaaKaNaIt tr ik%yaokjaNa
daMtAaoz Kat Aapaplyaa GaraoGar gaolao.
marhUma ima. caoMbarlaonanaI maaJyaavar hllaa krNaaraMvar KTlaa caalaivaNyaaba_la
va malaa nyaaya imaLolasao krNyaaba_la tar pazivalaI. ima. eskMbanaI malaa AaplyaakDo
baaolavaUna naolao. malaa Jaalaolyaa duKaptIba_la idlaigarI vya@t kolaI AaiNa mhTlao
"tumacyaa kosaalaa Qa@ka laagalaolaa malaa psaMt pDNaar naahI ho tumhI Kro maanaalaca.
ima. laa^Tnacaa sallaa svaIka$na tumhI lagaoca ]t$na jaaNyaacao QaaDsa kolao tsao
krNyaacaa tumhalaa h@k haotaca pNa maaJyaa inaraopalaa maana idlaa Asatat tr ha
du:Kd p`saMga banalaa nasata Aata jar tumhI hllaa krNaayaaMnaa AaoLKU Sakala tr
%yaaMnaa pkDUna %yaaMcyaavar kama caalaivaNyaasa maI tyaar Aaho. ima. caoMbarlaonacaIhI tSaI
maagaNaI Aaho."
maI jabaaba idlaa "kaoNaavarhI kama caalavaayacao naahI. hllaa
krNaayaaMpOkI ekadaoGaaMnaa kdaicat maI AaoLKU Sakona pNa %yaaMnaa iSaxaa
krvaUna malaa kaya imaLNaar iSavaaya hllaa krNaaraMcaa maI daoYahI kaZIt naahI.
%yaaMnaa Asao BaasaivaNyaat Aalao kI maI ihMdusqaanaat AitSayaao@tI
k$na
naataLcyaa gaaoyaa laaokaMcaI naalastI kolaI. hI gaaoYT %yaaMnaa KrI vaaTlaI
AaiNa to saMtaplao tr %yaat navala kaya Kra daoYa varcyaa laaokaMcaa AaiNa
malaa mhNaU Vala tr tumacaa mhTlaa paihjao. tumhI laaokaMnaa yaaogya maagaa-nao nao}
Sakt haota. pNa tumhI sauwa ra^yaTrcaI tar KrI maanalaI AaiNa maI AitSayaao@tI

SaaMtI

185

kolaI ASaI samajaUt k$na GaotlaI. malaa kaoNaavarca kama caalavaayacao naahI. KrI gaaoYT
baahor AalaI AaiNa laaokaMnaa samajalaI mhNajao %yaaMcaa %yaaMnaaca pScaa<aap hao[-la."
"tr maga tumhI malaa hI gaaoYT ilahUna Vala malaa %yaap`maaNao ima. caoMbarlaonanaa
tar kravaI laagaola. tumhI Gaa[-Gaa[-nao kahI ilahUna Vavao Asao maI mhNat naahI. tumhI
ima. laa^Tnanaa va [tr ima~aMnaa ivacaa$na jao yaaogya vaaTola to kravao ASaI maaJaI [cCa
Aaho. evaZo maa~ maI kbaUla krtao kI jar tumhI hllaa krNaayaaMvar kama caalaivalao
naahI tr sava- isqarsqaavar krNao malaa far saaopo jaa[-la AaiNa tumacaI p`itYza tr
Ka~Inao vaaZolaca."
maI jabaaba idlaa "yaa baabatItIla maaJao ivacaar z$na gaolaolao Aahot. malaa
kaoNaavarca kama caalavaavayaacao naahI ha inaScaya Aaho %yaaAqaI- maI yaoqaoca tumhalaa ilahUna
Vayalaa tyaar Aaho."
Asao mhNaUna maI yaaogya majakuracao p~ ilahUna idlao.

4. SaaMtI
hllyaanaMtr daona ek idvasaaMnaI jaovha maI ima. eskMbanaa BaoTayalaa gaolaao %yaa
vaoLIsauwa paolaIsa zaNyaavarca haotao. maaJyaabaraobar saMrxaNaasaazI ek daona iSapa[- Asat
pNa vaastivak jaovha malaa ima. eskMbakDo naoNyaat Aalao tovha saMrxaNaacaI ja$rI
raihlaI navhtI.
maI ]trlaao %yaaca idvaSaI mhNajao ipvaLa baavaTa ]trtaMxaNaIca 'naataL
A^DvhTa-[Jar' caa p`itinaQaI maaJaI maulaaKt Gao}na gaolaa haota. %yaanao malaa KUp p`Sna
ivacaarlao AaiNa %yaaMcaI ]<aro dotanaa maI ekna\ek AaraopaMcao saMpUNa-pNao inarakrNa k$
Saklaao haotao. sar ifraojaSahaMcyaa saUcanaonao ihMdusqaanaat %yaa vaoLI maI ekhI BaaYaNa
ilaihlyaaKorIja idlao navhto. yaa sava- maaJyaa BaaYaNaaMcaa AaiNa laoKaMcaa saMga`h maaJyaapaSaI
haotaca. maI tI %yaalaa idlaI AaiNa SaabaIt k$na idlao kI ihMdusqaanaat maI ASaI ekhI
gaaoYT saaMigatlaI naahI kI jaI AiQak jaaordar SabdaMt dixaNa AaikomaQyao saaMigatlaI
nasaola. maI AsaohI daKvaUna idlao kI 'kUrlaMD' va 'naadorI' varIla ]ta$Mnaa
AaNaNyaaMt maaJao mauLIca AMga navhto. %yaaMcyaapOkI puYkLjaNa jaunaoca haoto AaiNa

186

Aa%makqaa

puYkLsao naataLat rahaNaar navhto tr T/a^nsavaalalaa jaaNaar haoto. %yaa vaoLI naataLat
maMdI haotI. T/a^nsavaalamaQyao puYkL jaast kmaa[- haot Asao. %yaamauLo puYkL ihMdI itkDo
jaaNao psaMt krIt.
yaa KulaaSaacaa %yaacap`maaNao hllaa krNaayaaMvar ifyaa-d krNyaacao maI naakarlao
%yaacaa [tka kahI pirNaama Jaalaa kI gaaoyaa laaokaMnaa Sarma vaaTlaI. vat-maanap~aMnaI
malaa inadao-YaI zrvalaa AaiNa hllaa krNaayaaMnaa daoYa idlaa. ASaa thonao malaa AKorIlaa
laaBaca Jaalaa AaiNa maaJaa laaBa tao kayaa-caa laaBa haota. ihMdI samaajaacaI p`itYza
vaaZlaI AaiNa maaJaa maaga- AiQak sarL Jaalaa.
tInacaar idvasaaMt maI Aaplyaa GarI gaolaao AaiNa qaaoD@yaaca idvasaat maaJaI
naohmaIcaI idnacayaa- sau$ JaalaI. varIla p`saMgaamauLo maaJaI vaiklaIhI AiQak caaMgalaI caalaU
laagalaI.
pNa ASaa thonao ihMdI laaokaMcaI p`itYza vaaZlaI tr %yaabaraobarca
%yaaMcyaaba_lacaa WoYahI vaaZlaa. %yaaMcyaamaQyao dRZtapUva-k JagaDNyaacaI Sa@tI Aaho ASaI
gaaoyaa laaokaMcaI Ka~I JaalaI va %yaabaraobarca %yaaMcyaaba_lacao BayahI vaaZlao. naataLcyaa
kaOinsalamaQyao daona kayado daKla Jaalao. %yaamauLo ihMdI laaokaMcaI du:isqatI AiQak tIva`
JaalaI. ekamauLo ihMdI vyaapayaaMcyaa QaMValaa Qa@ka paocalaa dusayaamauLo ihMdI laaokaMcyaa
yaoNyaajaaNyaavar sa@t mayaa-da GaalaNyaat Aalyaa. saudOvaanao mataiQakaracyaa JagaDyaacyaa
vaoLI zrlao haoto kI ihMdI laaokaMiva$w ihMdI mhNaUna kayada krta yaoNaar naahI mhNajao
kayaVamaQyao rMgaBaod ikMvaa jaaitBaod Asata kamaa nayao. %yaamauLo varIla daonhI kayaVaMcyaa
BaaYaova$na to savaa-Mnaa laagaU pDNaarosao idsat haoto pNa %yaaMcaa hotu f@t ihMdI laaokaMvar
AiQak baMQanao GaalaNyaacaa haota.
yaa kayaVMamauLo maaJao kama far vaaZlao va ihMdI laaokaMmaQaIla jaagaRtIhI
vaaZlaI. %yaa kayaVaMtIla baarIk saarIk mau_yaaMivaYayaIhI kaoNaI ihMdI [sama gaOrmaaihtgaar
rahU nayao ASaa thonao to laaokaMnaa samajaavaUna doNyaat Aalao AaiNa AamhI %yaaMcaI BaaYaaMtro
p`isaw kolaI. tar AKorIlaa ivalaayatopya-Mt gaolaI. pNa kayado naamaMjaUr Jaalao naahIt.
maaJaa bahutok vaoL saava-jainak kamaaMtca jaa} laagalaa. manasauKlaala
naaJar naataLmaQyao Asalyaacao maI var ilaihlaoca Aaho. t,o maaJyaabaraobar raihlao.

SaaMtI

187

%yaaMnaI saava-jainak kamaaMt AiQak Baaga GaoNyaasa sau$vaat kolaI. %yaamauLo maaJao kama
kahIsao hlako Jaalao.
maaJyaa gaOrhjaorIt Saoz AadmajaI imayaaKana yaaMnaI Aaplao kaya-vaahacao kama
far ]<ama bajaavalao. saBaasad vaaZivalao AaiNa sqaainak ka^Mga`osacyaa Kijanyaat
javaLjavaL ek hjaar paOMDacaI Bar GaatlaI. ]ta$MvarIla hllyaamauLo %yaacap`maaNao varIla
daona kayaVaMmauLo jaI jaagaRtI JaalaI itcaa fayada Gao}na maI yaa BarIthI Bar GaalaNyaacaa
p`ya%na kolaa. AaiNa Kijanyaat javaLjavaL paMca hjaar paOMD Jaalao. malaa Asaa laaoBa
vaaTt haota kI ka^Mga`osacaa kayama fMD Asalaa %yaanao jamaIna KrodI kolaI AaiNa itcao
BaaDo yaot gaolao tr ka^Mga`osa inaiScaMt banaola. saava-jainak saMsqaocaa ha maaJaa pihlaaca
AnauBava haota. maI maaJaa ivacaar sahkayaaMpuZo maaMDlaa. %yaaMnaI tao psaMt kolaa. Garo
ivakt GaoNyaat AalaI AaiNa BaaDyaalaa laaivalaI gaolaI. %yaaMcyaa BaaDyaaMtUna ka^Mga`osacaa
maaisak Kca- sahjaI caalaU laagalaa. imaLktIcaa Ba@kma T/sT kolaa. ASaa thonao hI
imaLkt AajahI iSallak Aaho pNa tI AapapsaaMtIla tMTyaalaa karNaBaUt JaalaI Aaho
AaiNa imaLktIcao BaaDo Aaja kaoTa-t jamaa haot Aaho.
hI du:Kd GaTnaa maI dixaNa Aaika saaoDUna AalyaanaMtr GaDlaI. pNa saavajainak saMsqaasaazI kayama fMD ]BaarNyaabaabatItlao maaJao ivacaar dixaNa Aaikotca
badlalao. Anaok saava-jainak saMsqaa sau$ k$na %yaaMcaI vyavasqaa caalaivaNyaacyaa
jabaabadarIcaa AnauBava GaotlyaanaMtrca maI ASaa dRZ inaNa-yaavar Aalaao kI kaoNa%yaahI
jaahIr saMsqaonao kayama fMDavar gaujaara krNyaacaa p`ya%na k$ nayao. tsao krNyaamaQyao
itcyaa naOitk AQaaogatIcao baIja saaMzivalaolao Aaho.
saava-jainak saMsqaa mhNajao laaokaMcaI maanyata AaiNa laaokaMcao pOsao yaaMvar
caalaNaarI saMsqaa. ASaa saMsqaolaa laaokaMcaI madt imaLonaaSaI hao[-la tovha itlaa
Aist%vaat rahNyaacaa h@kca raht naahI. kayama fMDavar caalaNaayaa
saMsqaa laaokmataivaYayaI baopvaa- haotanaa AaZLtat ik%yaok vaoLa tr QaDQaDIt
laaokmataiva$w AacarNa krtanaa dRYTIsa pDtat. ASaa thocao AnauBava
ihMdusqaanaat Aaplyaalaa pavalaaopavalaI yaotat. Qaaima-k mhTlyaa jaaNaayaa
ik%yaok saMsqaaMcyaa ihSaobaizSaobaaMcaa zavaizkaNaa naahI. %yaaMcao vyavasqaapk
%yaaMcao
maalak hao}na basalao Aahot AaiNa %yaaMcyaavar kaoNaacaa tabaa caalat naahI.
saRYTI jyaap`maaNao raojacao Anna tyaar k$na raoja Kato %yaap`maaNao saava-jainak saMsqaaMcao
Asalao paihjao yaaba_la malaa itLmaa~ SaMka naahI. jyaa saMsqaolaa laaok madt krNyaasa

188

Aa%makqaa

tyaar naahIt %yaa saMsqaolaa saava-jainak saMsqaa mhNaUna jagaNyaacaa AiQakarca naahI.
p`itvaYaI- imaLNaara fMD hI %yaa %yaa saMsqaocyaa laaokip`yatocaI va itcyaa caalakaMcyaa
p`amaaiNakpNaacaI ksaaoTI Aaho AaiNa p`%yaok saMsqaonao yaa ksaaoTIlaa ]trlaoca paihjao
Asaa maaJaa AiBap`aya Aaho.
yaa maaJyaa ilaihNyaaivaYayaI gaOrsamaja hao} nayao. jyaa saMsqaaMnaa [malyaacaI vagaOro
ja$r laagato ASaa saMsqaaMnaa varIla TIka laagaU pDt naahI. saava-jainak saMsqaaMcyaa caalaU
Kcaa-caa AaQaar laaokaMpasaUna imaLNaayaa fMDavar Asalaa paihjao.
ho ivacaar dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacyaa vaoLI dRZ Jaalao. *yaa saha
vaYaa-cyaa mahana JagaDyaasaazI laaKao $pyaaMcaI ja$r pDlaI pNa tao kayamainaQaIiSavaaya
caalalaa. ASaIhI vaoL malaa Aazvato kI jaovha ]Vacaa Kca- kaozUna imaLola yaacaI malaa
klpnaahI navhtI. pNa puZo yaavayaacyaa p`saMgaacaa ]llaoK maI yaoqao krIt naahI. varIla
AiBap`ayaacao samaqa-na vaacakalaa yaa kqaomaQyao %yaa %yaa p`saMgaI vaacaavayaasa imaLola.

5. baalaiSaxaNa
sana 1897 cyaa jaanaovaarImaQyao maI Drbanalaa ]trlaao tovha maaJyaabaraobar tIna
maulagao haoto. maaJaa Baacaa saumaaro dha vaYaa-Mcaa maaJaa maaoza maulagaa na} vaYaa-caa AaiNa dusara
maulagaa paca vaYaa-caa. yaa savaa-Mnaa iSakvaayacao kaozo
gaaoyaa laaokaMsaazI jyaa SaaLa hao%yaa %yaat maI Aaplyaa maulaaMnaa pazvaU Sakt
haotao pNa to kovaL maohorbaanaI va Apvaad mhNaUna. [tr sava- ihMdI maulao toqao iSakU
SaktIla ASaI isqatI navhtI. ihMdI maulaaMcyaa iSaxaNaasaazI iK`stI imaSanacyaa SaaLa
hao%yaa. %yaaMt Aaplyaa maulaaMnaa pazivaNyaacaI maaJaI tyaarI navhtI. toqao imaLNaaro iSaxaNa
malaa psaMt navhto. toqao gaujaraqaItUna iSaxaNa kaozUna imaLNaar [Mga`jaImaaf-tca imaLayacao
AaiNa farca p`yaasa kolaa tr ASauw tamaIL ikMvaa ihMdImaaf-t. hI va [tr nyaUnao malaa
KpNyaasaarKI navhtI.
maI svat: maulaaMnaa iSakivaNyaacaa qaaoDasaa p`ya%na krIt Asao pNa tao AitSaya
Ainayaimat haota. maaJyaa psaMtIlaa yao[-la Asaa gaujaraqaI iSaxak malaa imaLalaa naahI.

baalaiSaxaNa

189

maI ivacaarat pDlaao. maaJyaa psaMtIcao iSaxaNa maulaaMnaa do[-la ASaa [Mga`jaI
iSaxakasaazI maI jaaihrat idlaI. yaa thonao jaao iSaxak imaLola %yaacyaamaaf-t qaaoDo
inayaimat iSaxaNa Vavao AaiNa baakIcao maI svat: jamaola tsao caalavaavao Asaa ivacaar kolaa.
eka [Mga`ja baa[-laa saat paOMDacyaa pgaaravar zovalaI AaiNa gaaDo ksao trI roTlao.
maI maulaaMSaI gaujaraqaItca baaolat caalat Asao. %yaamaaf-t %yaaMnaa qaaoDosao
gaujaraqaI imaLt Asao. %yaaMnaa ihMdusqaanaat pazvaUna doNyaasa maI tyaar navhtao. malaa %yaa
vaoLIhI vaaTt Asao kI lahana maulaaMnaI Aa[-baapaMpasaUna dUr raihlaolao baro naahI.
sauvyavaisqat GaramaQyao jao iSaxaNa maulaaMnaa sahjaI imaLto to Ca~alayaat imaLNao Sa@ya naahI.
%yaamauLo maulao bahutaMSaI maaJyaajavaL raihlaI. Baacaa va qaaorlaa maulagaa yaa daoGaaMnaahI qaaoDo
maihnao maI svadoSaI inarinaraLyaa Ca~alayaaMmaQyao zovalao Kro pNa itkDUna %yaaMnaa lavakrca
prt baaolaavaUna Gaotlao. puZo maaJaa maaoza maulagaa baraca maaoza JaalyaanaMtr svat:cyaa [cConao
Ahmadabaadcyaa hayaskulaaMt iSaxaNa GaoNyaasaazI dixaNa Aaika saaoDUna Aalaa. maaJyaa
Baacyaalaa maI jao kahI dot haotao tovaZyaavar %yaalaa saMtaoYa haota ASaI maaJaI samajaUt
Aaho. tao Bar ta$NyaamaQyao qaaoD@yaaca idvasaaMcyaa AajaaranaMtr prlaaokvaasaI Jaalaa.
[tr tIna maulagao kQaI kaoNa%yaahI SaaLot gaolaolaoca naahIt. dixaNa AaikotIla
sa%yaaga`hacyaa AnauYaMgaanao maI sqaaiplaolyaa SaaLomaQyao %yaaMcaa qaaoDasaa inayaimat AByaasa
Jaalaa.
maaJao ho p`yaaoga ApUNa- haoto. maaJaI [cCa haotI tovaZa vaoL maI maulaaMkDo do}
Sakt nasao. %yaamauLo AaiNa [tr Ainavaaya- yaaogaayaaogaaMmauLo maaJyaa manaajaaogato pustkI
iSaxaNa maI %yaaMnaa do} Saklaao naahI. maaJyaa sava- maulaaMcaI yaa baabatIt maaJyaaiva$w
tar Aaho. karNa jaovha %yaaMcaI baI.e. ema\.e. ikMbahunaa ma^iT/@yaulaoTSaIhI gaaz
pDto tovha svat: SaaLot na iSaklyaacao vaOgauNya %yaaMnaa jaaNavato.
Asao AsaUnahI maaJaa svat:caa Asaa AiBap`aya Aaho kI %yaaMnaa jao
AnauBava&ana p`aPt Jaalao Aaho Aa[-baapaMcaa jaao sahvaasa %yaaMnaa imaLU Saklaa
svatM~tocaa jaao pdaqa-paz %yaaMnaa iSakNyaasa imaLalaa tao jar maI %yaaMnaa
kaozUnahI SaaLot pazivaNyaacaa Aaga`h Qarlaa Asata tr imaLalaa nasata
%yaaMcyaaba_la jaao inaiScaMtpNaa malaa Aaja Aaho tao nasata AaiNa to jaao
saaQaopNaa AaiNa saovaaBaava iSaklao Aahot tao maaJyaapasaUna dUr rahUna ivalaayatot

190

Aa%makqaa

ikMvaa dixaNa Aaikot kRi~ma iSaxaNa Gaotlyaanao %yaaMcaomaQyao Aalaa nasata. ]laT %yaaMcaI
kRi~ma rahNaI maaJyaa doSakayaa-maQyao malaa ivaGna$p JaalaI AsatI.
%yaamauLo jarI maI %yaaMnaa maaJaI [cCa haotI tovaZo pustkI iSaxaNa do} Saklaao
naahI trIhI maaJyaa puZcyaa vaYaa-caa ivacaar krta %yaaMcyaasaMbaMQaIcao maaJao kt-vya maI
yaqaaSa@tI bajaavalao naahI ASaI maaJaI samajaUt haot naahI ikMvaa malaa pScaataphI haot
naahI. yaacyaa ]laT maaJyaa vaDIla maulaacyaa baabatIt malaa jaao Kodjanak pirNaama
idsatao tao maaJyaa AQa-kccyaa pUva-kaLacaa p`itQvanaI Aaho Asao malaa naohmaI vaaTt Aalao
Aaho. jyaalaa maI maaJaa maaohkala vaOBavakala Asao samajatao %yaacao pUNa- smarNa rahIla
evaZo %yaavaoLI %yaacao vaya haoto. pNa tao maaJaa maaohkalaca haota Asao %yaalaa ka vaaTavao
%yaanao Asao ka samajaU nayao kI tao kaL maaJaa &anakala haota AaiNa %yaanaMtr JaalaolaI
pirvat-nao Ayaaogya AaiNa maaohjanya haotI %yaalaa Asao ka vaaTU nayao kI %yaa vaoLI maI
jagaacyaa maLlaolyaa rs%yaanao caalalaao haotao va %yaamauLo saurixat haotao AaiNa %yaanaMtr kolaolao
forfar hoca maaJyaa saUxma AiBamaanaacao AaiNa A&anaacao Vaotk Aahot maaJyaa maulaaMnaa
ba^irsTr saar#yaa pdvyaa imaLalyaa Asa%yaa tr kaya ibaGaDlao Asato malaa %yaaMcao pMK
kapUna TakNyaacaa kaya AiQakar haota maI %yaaMnaa pdvyaa vagaOro Gao} do}na svat:cyaa
AavaDInau$p AayauYyaacaa maaga- zrivaNyaacyaa isqatIlaa ka AaNaUna paocaivalao naahI ASaa
thocaa yaui@tvaad maaJyaa ik%yaok ima~aMnaIhI maaJyaapaSaI kolaa Aaho.
malaa yaa mhNaNyaat kahI Aqa- vaaTlaolaa naahI. maaJaa Anaok ivaVaqyaa-MSaI
saMbaMQa Aalaa Aaho. [tr maulaaMvar maI Anya thocao p`yaaogahI kolao Aahot ikMvaa krNyaacoa
kamaI madt kolaI Aaho. %yaaMcao pirNaamahI maI paihlao Aahot. ho t$Na va maaJao maulagao
Aaja saar#yaaca vayaacao Aahot. maaNausakIcyaa baabatIt to maaJyaa maulaaMnaa maagao TaktIla
ikMvaa maaJyaa maulaaMnaI %yaaMcyaapasaUna ivaSaoYasao iSakNyaasaarKo Asaola Asao malaa vaaTt
naahI.
trI pNa maaJyaa p`yaaogaaMcaa na@kI pirNaama puZoca kLNaar. yaa ivaYayaacaI yaoqao
cacaa- krNyaaMtIla ta%pya- evaZoca kI manauYyajaatIcyaa ]%aMtIcaa AByaasa krNaayaalaa
gaRhiSaxaNa va SaaLotIla iSaxaNa yaaMmaQyao ksaa frk pDtao AaiNa Aa[-baapaMnaI svat:cyaa
jaIvanaamaQyao kolaolyaa forfaraMcaa %yaaMcyaa baalakaMvar kaya pirNaama haotoa yaacaa qaaoDabahUt
AMdaja krta yaavaa.

saovaavaR<aI

191

iSavaaya AaNaKI yaa p`yaaogaaMva$na sa%yaacyaa pujaayaalaa sa%yaacaI AaraQanaa

Aaplyaalaa kaozvar Gao}na jaa} Sakto to pahta yao[-la AaiNa svatM~tadovaIcyaa
]pasakalaa tI dovaI kSaa thocyaa AahutI maagat Asato tohI samajaU Sakola hohI yaa
p`krNaacao ek ta%pya- Aaho. maulaaMnaa AaplyaajavaL zovaUnahI jar maI svaaiBamaanaavar paNaI
saaoDlao Asato [tr ihMdI baalakaMnaa imaLt naahI to maaJyaa maulaaMsaazIhI maI [icCta kamaa
nayao ha ivacaar jar maI kayama kolaa nasata tr maI maaJyaa maulaaMnaa pustkI iSaxaNa do}
Saklaao Asatao #aro pNa maI to jaao svatM~tocaa AaiNa svaaiBamaanaacaa pdaqa-paz iSaklao tao
iSakU Saklao nasato. AaiNa jaoqao svatM~ta AaiNa Axar&ana yaaMcyaamaQyaoca psaMtI krayacaI
Asato toqao svatM~ta Axar&anaapoxaa hjaarpTIMnaI barI Asao kaoNa mhNaNaar naahI
jyaa navayauvakaMnaa maI 1920 saalaI svaatMHyaivaGaatk SaaLaka^laojao saaoDUna
baahor pDNyaacao inamaM~Na idlao AaiNa jyaaMnaa inarxar rahUna ]GaDyaa rs%yaavar #aDI faoDNao
ho gaulaamaImaQyao rahUna Axar&ana imaLivaNyaapoxaa caaMgalao Aaho Asao saaMigatlao to Aata
maaJyaa mhNaNyaacao maUL kdaicat samajaU SaktIla.

6. saovaavaR<aI
maaJaa QaMda zIk caalalaa haota pNa tovaZyaanao saMtaoYa vaaTt navhta. jaIvana
AiQak saaQao Jaalao paihjao kahI trI SaarIirk saovaakaya- hatUna GaDlao paihjao ASaa
thocaI KLbaL manaat caalaUca haotI.
[t@yaat eko idvaSaI ek ApMga r@tiptInao pIDlaolaa manauYya daraSaI
Aalaa. %yaalaa Kayalaa do}na kaZUna laavaNyaacaI ihMmat hao[-naa. %yaalaa eka KaolaIt
zovalao. %yaacyaa jaKmaa saaf kolyaa AaiNa %yaacaI SauEauYaa kolaI.
pNa far kaLpya-Mt Asao caalaNao Sa@ya navhto. %yaalaa GarI kayamacao
zovaNyaacaI maaJyaapaSaI saaoya navhtI maaJaI CatIhI navhtI. maI %yaalaa igarimaTyaaMsaazI
caalalaolyaa sarkarI [isptLat pazivalaa.
pNa tovaZyaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI. ASaa thocyaa SauEauYaocao kama
naohmaI krayalaa imaLola tr iktI caaMgalao hao[-la Da^. baUqa ho saoMT A^Dmsa\
imaSanacao vairYz haoto. to naohmaI yao[-la %yaalaa maaoft AaOYaQa dot. far sajjana

192

Aa%makqaa

AaiNa p`omaL haoto. parSaI $stumajaIMcyaa datR%vaamauLo Da^. baUqacyaa doKroKIKalaI ek

CaoTo [isptL ]GaDNyaat Aalao haoto. yaa [isptLat nasa- mhNaUna kama krNyaacaI malaa
p`baL [cCa JaalaI. toqao AaOYaQao doNyaacao kama ekdaona tasaMacao Asao. AaOYaQa tyaar
k$na doNaayaa kaoNaatrI pgaardar maaNasaacaI ikMvaa svayaMsaovakacaI ja$r haotI. ho kama
AMgaavar Gao}na tovaZa vaoL kaZNyaacaa maI inaScaya kolaa. maaJao vaiklaIcao puYkLsao kama
Aa^ifsaat basalyaa basalyaa sallaa doNao dsteovaja ilaihNao ikMvaa kbjao imaTivaNao ASaaca
sva$pacao Asao. qaaoDosao davao ma^ijasT/oTcyaa kaoTa-t Asat. %yaaMpOkI puYkLsao ibanatar
Asat ima. Kana ho maaJyaa maagaUna Aalao haoto AaiNa %yaa vaoLI maaJyaabaraobarca rahat
Asat. ASaa thocao kaoTa-t davao AsatIla tovha to caalaivaNyaacao ima. Kana yaaMnaI
AMgaavar Gaotlao AaiNa maI yaa CaoTyaa [isptLat kama k$ laagalaao.
raoja sakaLI toqao jaayacao Asao. yaayalaa jaayalaa AaiNa [isptLat kama
krayalaa imaLUna saumaaro daona tasa laagat. yaa kamaamauLo malaa kahIsao samaaQaana vaaTlao.
maaJao kama raogyaacao duKNao samajaUna Gao}na to Da^@Trlaa samajaavaUna saaMgaNyaacao AaiNa
Da^@Tr saaMgatIla to AaOYaQa tyaar k$na raogyaalaa doNyaacao haoto. yaa kamaamauLo maaJaa
du:KI ihMdI laaokaMSaI gaaZ saMbaMQa Aalaa. %yaaMcyaapOkI barocasao tamaIL ikMvaa tolagaU Aqavaa
]<ar ihMdusqaanaI igarimaTyao haoto.
ha AnauBava malaa puZo far ]pyaaogaI pDlaa. baaoAr yauwacyaa vaoLI jaKmaI
laaokaMcaI AaiNa [tr raogyaaMcaI SauEauYaa krNyaacyaa kamaI yaacaa malaa KUp ]pyaaoga Jaalaa.
baalakaMcyaa saMgaaopnaacaa p`Sna maaJyaapuZo haotaca. dixaNa AaikomaQyao malaa
AaNaKI daona pu~ Jaalao. %yaaMcao saMgaaopna k$na lahanaacao maaozo ksao kravao ha p`Sna
saaoDivaNyaacyaa kamaI malaa yaa AnauBavaacaI far madt JaalaI. maaJaa svatM~ svaBaava malaa
far baojaar krIt Asao AaiNa AjaUnahI krtao. baaLMtpNa vagaOro Saas~Iya pwtInao kravao
Asaa AamhI ]BayataMnaI inaScaya kolaa haota. %yaamauLo jarI Da^@TrcaI %yaacap`maaNao
sau[NaIcaI saaoya AsalaI trI Aaya%yaavaoLI Da^@Tr imaLalaa naahI ikMvaa da[- inaGaUna gaolaI
tr maaJaI kaya gat haoNaar da[- ihMdIca zovaayacaI haotI. iSaklaolaI da[- ihMdusqaanaat
imaLtanaa pMcaa[-t pDto maga dixaNa AaikocaI gaaoYT baaolaayalaaca nakao. yaasaazI
maIca baalasaMgaaopnaacaa AByaasa k$na Gaotlaa. Da^ i~Bauvanadasacao 'Aa[-laa iSakvaNa'
ho pustk vaacalao. %yaat qaaoDo forfar k$na SaovaTlyaa daona maulaaMcaI jaaopasanaa

saovaavaR<aI

193

maI svat: kolaI Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. da[-caI madt dr vaoLI qaaoDyaa
maudtIpya-Mtca daona maihnyaaMpoxaa jaast naahI GaotlaI GaotlaI tIhI mau#yat: p%naIcyaa
SauEaUYaosaazI. maulaaMnaa nha} GaalaNyaacao vagaOro kama sau$vaatIlaa maaJyaa hatUnaca haot Asao.
SaovaTlyaa maulaacyaa janmap`saMgaI maaJaI puropUr ksaaoTI JaalaI. p`saUitvaodnaa
ekaekI sau$ JaalaI. Da^@Tr GarI navhta. da[-laa baaolaavaNao pazvaayacao haoto. tI
javaL AsatI trI itcyaakDUna p`saUtI krivaNyaacao kama Jaalao nasato. p`saUtIcyaa vaoLcao
sava- kama malaa Aaplyaa hatanaoca kravao laagalao. saudOvaanao maI ha ivaYaya 'Aa[-caI
iSakvaNaI' tUna laxapUva-k vaacaUna zoivalaa haota %yaamauLo maI gaaoMQaLlaao naahI.
maI Asao paihlao kI svat:cyaa maulaaMcaI yaaogya thonao jaaopasanaa krayacaI
Asaola tr Aa[-baapaMnaI t%saMbaMQaIcao saamaanya &ana imaLvaUna zoivalao paihjao. maI yaa
baabatIt jaI dxata GaotlaI haotI itcaa fayada malaa pavalaaopavalaI AaZLUna Aalaa
Aaho. maaJao maulagao Aaja jao saamaanya Aaraogya ]pBaaogaIt Aahot to jar maI
AaraogyaasaMbaMQaIcao saamaanya &ana saMpadUna %yaacaa Amala kolaa nasata tr to ]pBaaogaU Saklao
nasato. AaplyaamaQyao Asaa ek caukIcaa samaja Aaho kI pihlyaa paMca vaYaa-maQyao maulaaMnaa
iSaxaNaacaI vagaOro ja$rI nasato. vastuisqatI ASaI Aaho kI pihlyaa paMca vaYaa-t maUla
jaovaZo imaLvato tovaZo maagaUna saMbaMQa AayauYyaat imaLvaU Sakt naahI. maulaacao iSaxaNa Aa[cyaa ]draMtUnaca sau$ haoto Asao maI AnauBavaanao saaMgaU Saktao. gaBa-QaarNaocyaa vaoLocyaa Aa[baapaMcyaa SaarIirk va maanaisak isqatIcaa zsaa maulaavar ]maTt Asatao. gaBa-kaLcaI
maatocaI p`kRtI maatacyaa AaharivaharacaI barIvaa[-T fLo yaaMcaa vaarsaa Gao}naca baalak
janmaasa yaoto. janmalyaanaMtr to Aa[-baapaMcao AnaukrNa k$M laagato AaiNa ik%yaok
vaYaa-Mpya-Mt %yaacyaa ivakasaacaa AaQaar sava-svaI Aa[-baapaMvar rahtao.
ho ivacaar jaI samajaUtdar daMp%yao krtIla tI kQaIhI dMptIsaMgaalaa
ivaYayavaasanaocyaa tRPtIcao saaQana banaivaNaar naahIt tr jaovha %yaaMnaa saMttIcaI
[cCa hao[-la tovhaca saMga krtIla. ritsauK hI ek svatM~ vastU Aaho Asao
maanaNyaamaQyao Gaaor A&ana Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho. jananaiyaovar
jagatacao Aist%va AvalaMbaUna Aaho. ivaSva ho [-Svaracyaa laIlaocao sqaana Aaho.
%yaacyaa maihmyaacao p`itibaMba Aaho. %yaacyaa sauvyavaisqat vaRwIsaazIca jananaiyaa
inaima-laolaI Aaho, ho jyaacyaa laxaat Aalao tao AaTaokaT p`ya%na k$na ivaYayavaasanaocao inayaM
Aa.13

194

Aa%makqaa

~Na krIla AaiNa ritBaaogaacyaa pirNaamaI jaI saMttI hao[-la itcao SaarIirk maanaisak va
AaQyaai%mak saMgaaopna krNyaasaazI ja$r laagaNaaro &ana saMpadna krIla va %yaa &anaacaa
fayada Aaplyaa saMttIlaa do[-la.

7. ba` m hcaya- 1
Aata ba`mhcayaa-saMbaMQaI ivacaar krNyaacaI vaoL AalaI Aaho. ivavaah Jaalaa
tovhapasaUnaca ekp%naIva`talaa maaJyaa )dyaamaQyao sqaana haoto. p%naIba_lacaI ekinaYza ho
maaJyaa sa%yav`atacaoca ek AMga haoto. pNa svas~ISaI sauwa ba`mhcayaa-cao palana kravao ho
malaa dixaNa Aaikotca ]majalao. kaoNa%yaa p`saMgaava$na ikMvaa kaoNa%yaa pustkacyaa
p`BaavaamauLo ha ivacaar ]d\Bavalaa to Aaja malaa spYT Aazvat naahI. evaZo smarto kI
%yaa baabatIt rayacaMdBaa[-MnaI GaDvaUna AaNalaolaa pirNaama ivaSaoYa mah<vaacaa haota.
%yaaMcyaabaraobar Jaalaolaa ek saMvaad malaa Aazvatao. eko vaoLI maI imasaosa\
gla^DsTnacyaa gla^DsTnavarIla p`omaacaI stutI krIt haotao. ka^mansacyaa saBaomaQyao imasaosa
gla^DsTna gla^DsTnalaa caha banavaUna dot. hI gaaoYT yaa inayamabaw daMp%yaacyaa AayauYyaatIla
ek inayamaca banaUna raihlaI Asalyaacao maI kaozotrI vaacalao to maI kvaIMnaa saaMigatlao.
AaiNa %yaa inaima<aanao maI dMptIp`omaacaI stutI kolaI. rayacaMdBaa[- mhNaalao "yaaMt tumhaMlaa
ivaSaoYa kaya vaaTto imasaosa\ gla^DsTnacaa p%naIpNaa kI saovaaBaava tI baa[- gla^DsTnacaI
bahINa AsatI tr ikMvaa %yaaMcaI svaaimainaYz naaokr AsaUna tovaZyaaca p`omaanao caha dotI
tr ASaa baihNaIcao ASaa naaokracao dRYTaMt Aaplyaalaa AajahI pahavayaalaa imaLt
naahIt ka AaiNa s~IjaatIcao eovajaI pu$Yavagaa-maQyao tumhaMlaa Asalao p`oma AaZLlao tr
saanaMdaScaya- vaaTNaar naahI ka maI mhNatao %yaasaMbaMQaI ivacaar k$na pha."
rayacaMdBaa[- svat: ivavaaiht haoto. %yaa vaoLI %yaaMcao mhNaNao malaa
inaYzUrpNaacao vaaTlao. Asao malaa smarto. pNa %yaa vacanaanao malaa laaohcaUMbakap`maaNao
vaoQaUna Gaotlaa. pu$Ya naaokracyaa izkaNaI ASaa thocaI svaaimainaYza Asaola
tr itcaI ikMmat
p%naIcyaa pitinaYzopoxaa sahs~pT samajalaI paihjao.
pitp%naIMmaQyao eo@ya Asato %yaamauLo %yaaMcyaamaQyao p`oma Asalao tr AaScaya- naahI. naaokr

ba`mhcaya- 1

195

va QanaI yaaMcyaamaQyao tSaa thocao p`oma AByaasaanao saMpadna kravao laagaola. idvasaoMidvasa
kvaIMcyaa mhNaNyaacaI sa%yata maaJyaa manaalaa AiQakaiQak pTUM laagalaI.
maI p%naISaI kaoNa%yaa sva$pacaa saMbaMQa zovaavaa p%naIlaa ivaYayaBaaogaacao vaahna
banaivaNao yaaMt p%naIba_lacaI inaYza kaozo AalaI maI jaaopya-Mt ivaYayavaasanaocyaa AaQaIna
Aaho taopya-Mt maaJyaa ekinaYzocaI ikMmat svaaBaaivak vaasanaoplaIkDo krta yaot naahI.
yaoqao malaa kbaUla kolao paihjao kI AamacyaaMmaQaIla saMbaMQaamaQyao p%naIkDUna AamaNa kQaIca
Jaalaolao naahI. %yaa dRYTInao maI manaat AaNaIna tovhaM ba`mhcayaa-cao palana krNao malaa Sa@ya
haoto. maaJaI svat:caI duba-lata ikMvaa Aasa@tIca maaJyaa AaD yaot haotI.
maI jaagaRt JaalyaanaMtrhI daona vaoLa hrlaao. p`ya%na krI pNa fsao.
p`ya%naaMtIla mau#ya hotU farsaa ]cca navhta. p`jaao%p<aI qaaMbaivaNyaacaa haota. %yaacyaa
baa*yaaopcaarasaMbaMQaI maI ivalaayatot qaaoDobahUt vaacalao haoto. Da^ A^ilansana\ yaa ]payaaMcaa
p`caar krIt yaa gaaoYTIcaa ]llaoK maI AnnaaharasaMbaMQaIcyaa p`krNaamaQyao kolaaca Aaho.
%yaacaa ikMicat pirNaama xaNamaa~ maaJyaavar Jaalaa. pNa ima. ihlsanaI kolaolyaa %yaaMcyaa
ivaraoQaacaa va AaMtrsaaQanaacyaa saMyamaacyaa samaqa-naacaa zsaa AiQak jaaordar zrlaa va
AnauBavaaMtI icarsqaayaI Jaalaa. %yaamauLo p`jaao%p<aIcaI AnaavaSyakta laxaaMt yaotaca maI
saMyamapalanaacaa p`ya%na sau$ kolaa.
saMyamapalana klpnaoplaIkDo ibakT AaZLlao. svatM~ KaTa zovalyaa. ra~I
qakUna gaolyaanaMtrca JaaopNyaacaa p`ya%na kolaa. yaa sava- p`ya%naaMcaa laagaaolaaga malaa ivaSaoYa
]pyaaoga jaaNavalaa naahI. pNa Aaja BaUtlaava$na dRYTI ifrivata malaa idsato kI yaa savap`ya%naaMnaIca malaa SaovaTcao baL idlao.
AMitma inaScaya qaoT 1906 saalaIca k$M Saklaao. %yaa vaoLI sa%yaaga`hacaI
sau$vaat JaalaI navhtI. sa%yaaga`h maaJyaa svaPnaIhI navhta. baaoAr yauwanaMtr
naataLat JaulaU laaokaMcao 'baMD' Jaalao. %yaa vaoLI maI jaaohainasabaga-maQyao vaiklaI
krIt haotao. pNa malaa vaaTlao kI %yaa baMDacao p`saMgaIhI maI AaplaI saovaa
naataL sarkarlaa idlaI paihjao. maI tI do} kolaI. itcaa svaIkar Jaalaa.
%yaasaMbaMQaIcao vaNa-na puZo yao[-la. pNa yaa kamaigarIcyaa p`saMgaanao maaJyaa manaaMt
tIva` ivacaar ]%pnna Jaalao. maaJyaa svaBaavaanausaar maI maaJyaa jaaoDIdaraMbaraobar
%yaasaMbaMQaI cacaa- kolaI. malaa vaaTto kI p`jaao%p<aI AaiNa baalasaMgaaopna hI
samaajasaovaoSaI ivasaMgat Aahot. yaa baMDaMt kama p%krlyaamauLo malaa maaJao jaaohainasabaga-

196

Aa%makqaa

maQaIla Gar maaoDavao laagalao. TapiTpInao qaaTlaolyaa Garacaa AaiNa saamaanasaumaanaacaa

qaaTlyaapasaUna ek maihnyaacyaa Aatca maI %yaaga kolaa. p%naIlaa va maulaaMnaa ifina@samaQyao
zovalao AaiNa maI BaaoyaaMcaI tukDI Gao}na baahor pDlaao. kzINa majalaa maarIt Asatanaa
malaa kLUna Aalao kI jar malaa laaoksaovaomaQyao tnmaya vhayacao Asaola tr saMtitlaaoBa va
QanalaaoBa yaaMcaa %yaaga kolaa paihjao va vaanap`sqaQamaa-cao palana kolao paihjao.
'baMDa' maQyao malaa dID maihnyaaplaIkDo rahavao laagalao naahI pNa ho saha
AazvaDo mhNajao maaJyaa AayauYyatIla AitSaya maaOlyavaana kaL haota. va`tacao mah<va yaa
vaoLI malaa AiQakaMt AiQak pTlao. va`t mhNajao baMQana navho tr svatM~tocao War Aaho ho
maaJyaa laxaat Aalao. *yaa vaoLopya-Mt maaJyaa p`ya%naaMt malaa puroSaI saflata imaLalaI naahI
yaacao karNa maI inaScaya kolaa navhta. malaa svat:cyaa Sa@tIba_la AivaSvaasa vaaTt
haota [-SvarI kRpoba_la malaa AivaSvaasa haota AaiNa %yaamauLo maaJao mana Anaok trMga va
Anaok ivacaar yaaMcyaa tDa@yaat saaMpDt haoto. maI paihlao kI va`tanao svat:laa baaMQaUna na
GaoNyaamaQyao manauYya maaohalaa baLI pDtao. va`tanao svat:laa baaMQaUna GaoNao mhNajao vyaiBacaaraMtUna
inaGaUna ekTyaa p%naISaI saMbaMQa raKNyaap`maaNao Aaho. 'p`ya%na krNao malaa maanya Aaho
va`tanao baaMQalaa jaaNyaasa maI tyaar naahI' ho Sabd inaba-lata dSa-ivatat AaiNa %yaamaQyao
saUxma $panao Baaogalaalasaa Aaho. jaI vastU %yaajya Aaho itcaa sava-qaOva %yaaga krNyaamaQyao
hanaI ksalaI jaao saap malaa caavaNaar %yaacaa maI inaScayapUva-k %yaaga krtao %yaaga
krNyaacaa f@t p`ya%na k$na qaaMbat naahI. maaJaI Ka~I Aaho kI f@t p`ya%naaMvar
qaaMbaNyaamaQyao marNa Aaho. f@t p`ya%naaMvar ivasaMbaUna rahNao mhNajao sapa-cyaa
ivaaLpNaacyaa spYT &anaacaa ABaava Asaa Aqa- haotao. %yaacap`maaNao jyaa vastUcaa %yaaga
krNyaacaa AapNa f@t p`ya%na krIt rahtao %yaa vastUcyaa %yaagaacaI [YTta Aaplyaalaa
pUNa-pNao pTlaolaI naahI Asaoca isaw haoto. 'maaJao ivacaar maagaUna badlalao tr' ASaI SaMka
Gao}na puYkLda AapNa va`t Gyaayalaa kcartao. %yaa ivacaaramaQyao pUNa- p`caItIcaa ABaava
Aaho mhNaUnaca inaYkulaanaMdanao mhTlao Aaho
%yaaga na Tko ro vaOraga ivanaa
eKaVa vastUba_la saMpUNa- vaOragya baaNalao mhNajao maga itcyaa baabatIt va`t GaoNao
hI Ainavaaya- gaaoYT Aaho.

8. ba` m hcaya- 2
BarpUr cacaa- kolyaanaMtr AaiNa pUNa- ivacaar kolyaanaMtr maI sana 1906 saalaI
va`t Gaotlao. va`t GaoNyaacyaa vaoLopya-Mt maI p%naIcaa ivacaar Gaotlaa navhta tao va`tacao vaoLI
Gaotlaa. itcyaakDUna malaa yai%kMicathI ivaraoQa Jaalaa naahI.
ho va`t GaoNao malaa far ibakT gaolao. maaJaI Sa@tI Alp haotI. ivakaraMnaa
dabaat zovaNyaacao ksao jauLola svap%naISaI ivakarI saMbaMQaacaa %yaaga hI gaaoYT
cama%kairkSaI vaaTt haotI. trI pNa maaJao kt-vya hoca Aaho evaZo malaa spYT idsat
haoto. maaJaI danat Sauw haotI. [-Svar Sa@tI do[-la Asao mhNaUna maI ]DI GaotlaI.
Aaja vaIsa vaYaa-MnaMtr %yaa va`tacao smarNa Jaalao mhNajao malaa saanaMdaScayavaaTto. saMyama paLNyaacaI vaR<aI 1901 pasaUnaca baLavat haotI va maI saMyama paLItca
haotao pNa jaI svatM~ta va jaao AanaMd maI Aata ]pBaaogaU laagalaao tao 1906 saalaapUvaI]pBaaoigalyaacao malaa smart naahI. karNa %yaa vaoLI maI vaasanaabaw haotao vaaTola tovha
itcyaa tavaDIt saaMpDt Asao. Aata vaasanaa maaJyaavar svaar haoNyaasa Asamaqa- JaalaI.
iSavaaya Aata ba`mhcayaa-caa maihmaa AiQakaiQak samajaU laagalaa. va`t maI
ifina@samaQyao Gaotlao. GaayaaL laaokaMnaa madt krNyaacyaa kamaatUna maaokLa haotaca maI
ifina@salaa gaolaao haotao. toqaUna malaa lagaoca jaaohainasabaga-laa jaayacao haoto. maI itkDo gaolaao
AaiNa eka maihnyaacyaa Aatca sa%yaaga`hacyaa laZyaacaa payaa Gaatlaa gaolaa. jasao kahI ho
ba`mhcaya-va`t maaJaI %yaacyaasaazI tyaarI krayalaaca Aalao. sa%yaaga`hacaI klpnaa maI yaaojaUna
zovalaI navhtI. ]%p<aI Anaayaasaanao [cCa nasatanaa JaalaI. pNa malaa idsaUna Aalao
kI %yaa pUvaI-caI maaJaI sava- kR%yao ifina@salaa jaaNao jaaohainasabaga-caa maaoza GarKcaAaTaopta GaoNao AaiNa AKorIlaa ba`mhcaya-va`t GaoNao hI jaNaU kaya %yaacaI pUva-tyaarIca haotI.
ba`mhcayaa-cao saMpUNa- palana mhNajao ba`mhdSa-na ho &ana malaa ga`MqaatUna
imaLalao naahI. ha Aqa- maaJyaapuZo maamaanao AnauBavaisaw haot gaolaa.
%yaasaMbaMQaIcaI Saas~vaa@yao maI maagaUna vaacalaI. ba`mhcayaa-maQyao SarIrrxaNa bauiwrxaNa
AaiNa Aa%myaacao rxaNa Aaho yaacaa malaa va`tsvaIkaranaMtr idvasaidvasa AiQakaiQak
197

198

Aa%makqaa

p`%yaya yao} laagalaa. karNa kI Aata ba`mhcayaa-laa Gaaor tpScayaa- mhNaUna rahU doNyaaeovajaI
%yaalaa rsamaya banavaayacao haoto %yaacyaaca AaQaaravar caalaayacao haoto. %yaamauLo %yaatIla
mamaa-caa ina%ya navaa saaxaa%kar hao} laagalaa.
pNa maI ASaa thonao ba`mhcayaa-tUna rsa lauTIt haotao mhNaUna %yaacaa kzINapNaahI
maaJyaa AnauBavaalaa yaot navhta Asao kaoNaI samajaU nayao. Aaja malaa CPpna vaYao- purI JaalaI
Aahot trIsauwa %yaacyaa ibakTpNaacaa AnauBava yaotca Aaho. to AisaQaarava`t Aaho ho
malaa AiQakaiQak samajaUna yaot Aaho. AKMD jaaga$ktocaI AavaSyakta idsaUna yaot
Aaho.
ba`mhcayaa-cao palana kravayaacao tr svaadoMid`yaavar tabaa imaLivalaaca paihjao.
svaad ijaMklaa tr ba`mhcaya- AitSaya saulaBa Aaho yaacaa maI svat: AnauBava Gaotlaa Aaho.
%yaamauLo yaapuZIla maaJao Aaharacao p`yaaoga kovaL Annaaharacyaa dRYTInao navho tr
ba`mhcayaa-cyaa dRYTInao hao} laagalao. Aahar qaaoDa saaQaa masaalyaaiSavaaya AaiNa naOsaiga-k
sva$patIla Kallaa paihjao yaacaa maI p`yaaoga k$na AnauBava Gaotlaa. maI svat:cyaa saha
vaYaa-cyaa p`yaaogaaMtI zrivalao kI ba`mhcaayaacaa Aahar varpIk fL haca haoya. maI sau@yaa
ikMvaa varpIk fLaMvar rahat haotao %yaavaoLI jaI inaiva-karta AnauBavaIt Asao tI
Aaharat forfar kolyaanaMtr AnauBavaavayaasa imaLalaolaI naahI. flaaharacyaa AvaQaIt
ba`mhcaya- sahja haoto dugQaaharamauLo to kYTsaaQya banalao Aaho. flaaharava$na
dugQaaharavar ka jaavao laagalao yaacaa ivacaar yaaogya sqaLI hao[-la. yaoqao evaZo saaigatlao
mhNajao puro Aaho kI ba`mhcayaa-laa duQaacaa Aahar ivaGnakta- Aaho yaaba_la malaa SaMka
vaaTt naahI. yaava$na kaoNaI Asaa Aqa- kaZU nayao kI hrek ba`mhcaayaanao duQaacaa %yaaga
kolaaca paihjao. Aaharacaa ba`mhcayaa-var iktI ksaa pirNaama haotao yaa baabatIt puYkL
p`yaaogaaMcaI AavaSyakta Aaho. duQaa[tkaca snaayaU puYT krNaara AaiNa pcaayalaa hlaka
Asaa flaahar malaa AVap AaZLlaolaa naahI ikMvaa kaoNaI vaOV hkIma ikMvaa Da^@Tr
tSaa thocaI fLo ikMvaa Qaanya malaa daKvaUna do} Saklaolaa naahI. %yaamauLo dUQa hI
ivakar ]%pnna krNaarI vastU Aaho yaacaI jaaNaIva AsatahI maI %yaacaa %yaaga krNyaacaI
iSafarsa saQyaa kaoNaalaahI k$ Sakt naahI.
baa*ya ]pcaaraMmaQyao jyaap`maaNoa Annaacao p`kar va p`maaNa yaaMcaI mayaa-da
saMBaaLNao AavaSyak Aaho %yaap`maaNao ]pasaacao samajaavao. [Mid`yao [tkI balavaana
Aahot kI %yaaMnaa caaohIkDUna va$na AaiNa KalaUna dahI idSaaMnaI Gao$na Takavao

ba`mhcaya- 2

199

tovhaca tI tabyaat rahtat. AnnaaKorIja tI kama k$ Sakt naahIt ho p`%yaokalaa

maahItca Aaho. %yaamauLo [Mid`yadmanaacyaa hotUnao svaocCapUva-k kolaolyaa ]pasaacMaI
[Mid`yadmanaalaa far madt imaLto yaaba_la malaa SaMka vaaTt naahI. ik%yaok laaok
]paoYaNa krtat pNa to vyaqa- jaato. yaacao karNa Asao Aaho kI ]pasaanaoca sava- kahI
hao[-la ASaa samajautInao to f@t sqaUla ]pvaasa krtat va manaanao thothocaI p@vaannao
caaKIt Asatat. ]pvaasa caalaU Asatanaa ]pvaasa AaTaoplyaavar kaya kaya Kavao
%yaacaa vaOcaairk svaad Gaot Asatat AaiNa maga tar krtat kI ]pasaanao svaadoMid`yaacao
saMyamana Jaalao naahI AaiNa jananaoMid`yaacaohI Jaalao naahI manauYyaacao manahI dohdmanaalaa dujaaora
dot Asaola toqaoca ]pvaasaacaa ]pyaaoga haoNaar. mhNajao manaalaa ivaYayaaopBaaogaaba_la ivar@tI
]%pnna JaalaI AsalaI paihjao. ivaYayaacaI paLomauLo manaat psarlaolaI Asatat.
]pvaasaaidk saaQanaaMcaI madt puYkL haot AsalaI trI %yaa maanaanao kmaIca Asao mhNaNyaasa
hrkt naahI ikMbahunaa ]pvaasa caalaU AsatahI manauYya ivaYayaasa@t rahU Saktao. pNa
]pvaasaaiSavaaya ivaYayaasa@tIcaa paLaMmauLaMcaasauwa naayanaaT krNao Sa@ya naahI. mhNaUna
ba`mhcaya-palanaacao ]pvaasa ho ek Ainavaaya- AMga Aaho.
puYkLaMcaa ba`mhcaya-palanaacaa p`ya%na inaYfL haotao. karNa kI KaNaoipNao
dRYTI [%yaaid baabatIt to Aba`mhcaayaap`maaNaoca vaagaU pahtat AaiNa trIsauwa ba`mhcayaa-cao
palana vhavao ASaI [cCa Qartat. Asalaa p`ya%na mhNajao ga`IYma ?tumaQyao SaItkalaacaa
AnauBava imaLvaU pahNyaap`maaNao Aaho. saMyamaI va svacCMdI BaaogaI va %yaagaI yaaMcyaa ekMdr
rahaNaImaQyao Baod Asalaaca paihjao. saamya Asalao trI to f@t varvar idsaNaaro.
daoohaotIla frk ha spYTpNao idsaUna Aalaaca paihjao. DaoLyaaMcaa ]pyaaoga daoGaohI
krNaar pNa ba`mhcaarI dovadSa-na krIla BaaogaI naaTktmaaSaaMt dMga rahIla. daoGaohI
kanaaMcaa ]pyaaoga krNaar pNa ek [-SvarBajana eokola tr dusayaalaa SaRMgaairk pdo
eokNyaat maaOja vaaTola. daoGaohI jaagarNa krtIla pNa ekjaNa jaagaopNaI )dyamaMidramaQyao
ivarajamaana AsaNaayaa ramaalaa AaLvaIla tr dusayaalaa naacatmaaSaacyaa dMgalaIt Jaaopocaa
ivasar pDola. daoGaohI jaovatIla pNa ekjaNa SarIr$pI tIqa-xao~acyaa rxaNaapurto dohalaa
BaaDo do[-la tr dusara ijaBaocao kaoD purivaNyaasaazI SarIrat Anaok pdaqa- kaoMbaUna %yaalaa
GaaNaorDo k$na saaoDIla. ASaa thonao daoGaaMcyaahI AacaarivacaaraMmaQyao hrek baabatIt
frk pDNaar va tao frk idvasaoMidvasa vaaZt jaaNaar kmaI haoNaar naahI.

200

Aa%makqaa

ba`mhcaya- mhNajao kayaavaacaamanaok$na sava- [Mid`yaaMcaa saMyama. yaa saMyamaasaazI var

dSa-ivalyaap`maaNao %yaagaacaI AavaSyakta Aaho ho malaa idvasaoidvasa spYT idsaU laagalao.
AajahI idsat Aaho. %yaagaacyaa xao~alaa saImaa naahI jaSaI ba`mhcayaa-cyaa maihmyaalaa
naahI. ASaa thocao ba`mhcaya- Alp p`ya%naanao saaQya haoNyaasaarKo naahI. kaoTyavaQaI
laaokaMcyaa baabatIt ho f@t dUrcaa AadSa- mhNaUnaca rahNaar. karNa kI p`ya%naSaIla
ba`mhcaarI svat:maQaIla nyaUna naohmaI DaoLyaaMpuZo raKIla. svat:maQyao kaonaakaopyaat
raihlaolao ivakar huDkIla AaiNa to kaZUna TakNyaacaa satt p`ya%na krIla. jaaopya-Mt
ivacaaraMvar evaZa tabaa Aalaa naahI kI [cCoiSavaaya ekhI ivacaar yaoNaar naahI taopya-Mt
ba`mhcaya- pUNa- Jaalao naahI. p`%yaok ivacaar ha ivakarca Aaho. %yaalaa tabyaat AaNaNao
mhNajao manaalaa tabyaat AaNaNao. AaiNa manaalaa vaSa krNao ho vaayaUlaa pkDNyaapoxaaMhI
kzINa Aaho. trI pNa jar Aa%myaalaa Aist%va Asaola tr hI gaaoYT saaQya AsalaIca
paihjao. Aaplyaalaa ADcaNaI yaotat evaZyaava$na tI AsaaQya Aaho Asao kaoNaIhI
maanaNyaacao karNa naahI. tao prma Aqa- Aaho AaiNa prma Aqaa-saazI prma p`ya%naaMcaI
ja$r pDavaI yaat AaScaya- to kaoNato
pNa ihMdusqaanaat AalyaanaMtr malaa kLUna Aalao kI ASaa thocao ba`mhcayakovaL p`ya%nasaaQya naahI. taopya-Mt maI QaMudIt haotao Asao mhNaavayaasa hrkt naahI.
flaaharanao ivakar samaUL naYT vhavao ASaI maaJaI samajaUt haotI AaiNa maI AiBamaanapUva-k
maanaIt haotao kI Aata malaa yaa baabatIt kahI krayacao ]rlaolao naahI.
pNa yaa ivacaarasaMbaMQaIcao p`krNa yaayalaa AvakaSa Aaho. tUt- evaZo saaMgaUna
zovaNao AavaSyak Aaho kI jao kaoNaI [-Svarsaaxaa%karasaazI maI var idlaolyaa vyaa#yaonau$p
ba`mhcaya-palana k$ [cCIt AsatIla %yaaMcaI jar svat:cyaa p`ya%naabaraobarca [-SvaravarhI
Eawa Asaola tr %yaaMnaa inaraSa haoNyaacao mauLIca karNa naahI.
ivaYayaa ivainavat-nto inaraharsya doihna:
rsavaja- rsaao|Pyasya prM dRYT\vaa inavat-to
mhNaUna ramanaama va ramakRpa hoca Aa%myaaqaI- jaIvaacao AKorcao saaQana Aaho. yaa
gaaoYTIcaI p`caItI malaa ihMdusqaanaatca AalaI.

inaraharI maaNasaacyaa ivaYayaaMcaa laaop haotao pNa vaasanaocaa laaop haot naahI.
[-SvardSa-naanao vaasanaahI KUMTto.
gaIta A. 2 Slaaok 59

9. saaQaI rahNaI
Baaoga BaaogaNyaasa sau$vaat tr kolaI pNa to far idvasa iTklao naahI.
saamaanasaumaana qaaTtanaahI malaa %yaacyaaba_la maaoh Asaa vaaTlaaca navhta. %yaamauLo Gar
qaaTlyaanaMtr lagaoca maI Kca- kmaI krNyaasa sau$vaat kolaI. Qaaobyaacaa Kca-hI fajaIla
vaaTlaa. AaiNa iSavaaya QaaobaI kpDo vaoLovar AaNaUna dot nasao %yaamauLo daonatIna DJana
SaT- AaiNa itt@yaaca ka^larI evaZyaanaohI maaJao Baagaonaa. ka^larI raoja badlaayacyaa SaTraoja naahI tr ek idvasaaAaD badlaayacao. yaap`maaNao daohIkDUna Kca- hao[-. ho malaa
AnaavaSyak vaaTlao. mhNaUna QauNyaacao saamaana AaNaUna zovalao. QauNyaacyaa klaocao pustk
vaacaUna Qauvaayalaa iSaklaao p%naIlaahI iSakivalao. kamaacaa baaojaa kahIsaa vaaZlaa pNa
kama navaIna %yaamauLo majaa vaaTo.
maaJaI svat: QautlaolaI pihlaI ka^lar ivasarNao Sa@ya naahI. itlaa KL jaast
laagalaI AaiNa [s~I puroSaI garma navhtI. %yaaMtca AaNaKI ka^larlaa AaMca laagaola yaa
BaItInao [s~I baraobar dabalaI naahI %yaamauLo ka^lar kDk tr banalaI pNa itcyaava$na
KL gaLUna pDt haotI.
ASaa qaaTat maI kaoTa-t gaolaao AaiNa ba^irsTraMcyaa qa+ocaa ivaYaya hao}na
basalaao. pNa maaJyaamaQyao ASaa thocaI qa+a sahna krNyaacaI Sa@tI %yaa vaoLIhI BarpUr
haotI.
"ka^lar hatanao QauNyaacaa ha pihlaaca p`yaaoga Aaho %yaamauLo itcyaava$na KL
gaLUna pDto Aaho. malaa %yaapasaUna kahIca ADcaNa pDNaar naahI AaiNa iSavaaya tumha
savaa-McaI [tkI krmaNaUk haot Aaho ha var fayada." maI Kulaasaa kolaa.
"pNa QaaobaI tr imaLtnaasao Jaalao naahIt" eka ima~anao ivacaarlao.
"yaoqaIla Qaulaa[-Kca- malaa trI Asa*ya vaaTtao. ka^larcyaa ikMmatI[tkIca
Qaulaa[- haoto AaiNa evaZo k$nahI Qaaobyaacyaa hataMt mausa@yaa. %yaapoxaa svat: QauNao malaa
baro vaaTto."
yaa svaavalaMbanaatIla mama- maI ima~aMnaa daKvaUna do} Saklaao naahI.
malaa saaMigatlao paihjao kI SaovaTI maI Qaaobyaacyaa QaMVamaQyao Aaplyaa
kamaapurtI kuSalata imaLivalaI. Qaaobyaacyaa Qaulaa[-poxaa GarcaI Qaulaa[- yai%kMicat
201

202

Aa%makqaa

hI kmaI djaa-caI nasao. ka^larIcaa kDkpNaa AaiNa cakcakItpNaa Qaaobyaanao Qautlaolyaa

ka^larIpoxaa kmaI nasao. gaaoKlyaaMpaSaI kO. mahadova gaaoivaMd ranaDyaaMcao p`saad$p ek
]prNao haoto. ho ]prNao gaaoKlao far kaLjaIpUva-k zovaIt Asat va ivaSaoYa p`saMgaIca
vaaprIt. jaaohainasabaga-maQyao %yaaMcyaa sanmaanaaqa- jaI maojavaanaI doNyaat AalaI %yaa vaoLocyaa
saMmaolanaacaa p`saMga mah<vaacaa haota. dixaNa AaikotIla %yaaMcao %yaa vaoLcao BaaYaNa savaa-t
maaozo haoNaar haoto. mhNaUna %yaa p`saMgaI %yaaMnaa to ]prNao vaaprayacao haoto. to caurgaLlao haoto
va %yaalaa [s~I krNyaacaI ja$rI haotI. Qaaobyaalaa gaazUna %yaacyaakDUna lagaoca [s~I k$na
GaoNao ASa@ya haoto. malaa maaJyaa kaOSalyaacaa ]pyaaoga k$ doNyaacaI maI maagaNaI kolaI.
"tuJyaa vaiklaIvar maI ivaSvaasa zovaIna pNa yaa ]prNyaavar tuJaI QaaobaIklaa
caalavaU doNaar naahI. ]prNyaalaa tU Daga paDlaosa tr %yaacaI ikMmat tulaa maahIt
Aaho" Asao mhNaUna p`saadasaMbaMQaI hkIkt %yaaMnaI malaa Ait]%saahapUva-k saaMigatlaI.
maI Daga pDU na doNyaacaI ivanayapUva-k jabaabadarI GaotlaI. malaa [s~I
krNyaacaI prvaanagaI imaLalaI. maaJyaa kuSalatoba_la malaa p`maaNap~ imaLUna cauklao
yaa]pr malaa jagaanao p`maaNap~ idlao naahI mhNaUna kaya ibaGaDlao
Qaaobyaacyaa gaulaamaigarItUna sauTlaao %yaap`maaNaoca hjaamaacyaa gaulaamaigarItUna
sauTNyaacaa p`saMga Aalaa. ivalaayatolaa jaaNaaro sava-ca laaok svat:caI daZI krayalaa
iSaktat pNa kosa kapayalaasauwa kaoNaI iSakt AsatIlaSaI maaJaI klpnaa naahI.
ip`TaoiryaamaQyao ekda maI eka [Mga`ja hjaamaacyaa dukanaI gaolaao. %yaanao maaJaI hjaamat
krNyaacoa saaf naakarlao AaiNa naakartaMnaa jaao itrskar vya@t kolaa tao inaraLaca.
malaa vaa[-T vaaTlao. lagaoca baajaarat jaa}na kosa kapNyaacaa saMca ivakt AaNalaa AaiNa
AarSaasamaaor ]Bao rahUna kosa kaplao. samaaorcao kosa ksaobasao kaplao tr gaolao pNa maagacao
kaptanaa far pMcaa[-t pDlaI sarL tr kapta Aalaoca naahIt. kaoTa-t hMSaa
ipklaa.
"tuJyaa Dao@yaavar ]MdraMnaI p`yaaoga kolaolaa idsatao"
maI mhTlao "naahI. maaJyaa kaLyaa Dao@yaalaa gaaora hjaama spSa- ksaa
krNaar mhNaUna vaa[-Tbaro pNa svat: kaplaolao kosa malaa AiQak ip`ya vaaTtat."
yaa ]<aracao ima~aMnaa AaScaya- vaaTlao naahI. Kro pahta %yaa hjaamaacaa
kahI daoYa navhta. tao SyaamavaNa- laaokaMcao kosa kapU laagalaa tr %yaacaa QaMda

baaoAr yauw

203

basaNaar. AamhI trI ]ccavaNaI-ya ihMdUMcyaa hjaamaaMnaa Aamacyaa AspRSyaaMcao kosa kaozo
kapUna dotao yaacao p`ayaiSca<a malaa dixaNa Aaikot ekda navho pNa Anaok vaoLa
imaLalao Aaho. AaiNa Aamacyaa svat:cyaa kmaa-cao ho fL Aaho ASaI maaJaI samajaUt
AsalyaamauLo malaa yaa gaaoYTIba_la kQaI raga Aalaolaa naahI.
svaavalaMbana va saaQaopNaa yaaba_lacyaa maaJyaa AavaDIlaa puZo jao tIva` sva$p
p`aPt Jaalao %yaacao vaNa-na puZo yaaogya sqaLI yao[-la. %yaa vastUcao maUL pihlyaapasaUnaca haoto.
%yaalaa palavaI fuTNyaasaazI f@t isaMcanaacaI AavaSyakta haotI. to isaMcana Anaayaasaanaoca
p`aPt Jaalao.

10. baao A r yau w

sana 1897 to 99 pya-Mtcao [tr Anaok AnauBava saaoDUna do}na Aata baaoAr
yauwavar yaotao. ho yauw jaovha Jaalao tovha maaJaI svat:caI sahanauBaUtI baaoAraMcyaa baajaUlaa
haotI. pNa Asalyaa gaaoYTIt svat:cyaa vaOyai@tk ivacaaraMp`maaNao kama krNyaacaa
AiQakar malaa AjaUna Aalaolaa naahI Asao maI samajat haotao. yaa baabatIMtIla ivacaaraMcyaa
AaoZataNaIcao saUxma inarIxaNa maI 'dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' yaa pustkat
kolao Aaho mhNaUna to yaoqao krIt naahI. ija&asaU vaacakaMnaI tao [ithasa vaacaavaa ASaI
maaJaI saUcanaa Aaho. yaoqao evaZo saaMigatlao mhNajao puro kI iba`iTSa rajyaaba_lacyaa maaJyaa
rajainaYzonao malaa balaa%karanao yaa yauwat Baaga Gyaayalaa laavalao. malaa Asao vaaTlao kI
jar maI iba`iTSa p`jaajana yaa naa%yaanao h@k maagat Aaho tr %yaaca naa%yaanao iba`TISa
rajyaacyaa rxaNaamaQyao Baaga GaoNao ho maaJao kt-vya Aaho. ihMdusqaanacaI saMpUNa- ]nnatI iba`iTSa
saama`ajyaat haoNao Sa@ya Aaho ASaI %yaa vaoLI maaJaI samajaUt haotI.
mhNaUna imaLtIla tovaZo jaaoDIdar imaLvaUna AaiNa Anaok ADcaNaI sahna
k$na AamhI GaayaaL saOinakaMcaI SauEauYaa krNaarI ek tukDI ]BaI kolaI.
AjaUnapya-Mt [kDcyaa [Mga`ja laaokaMmaQyao saamaanyat: ASaIca samajaUt haotI kI
ihMdI laaok QaaDsaacaI kamao krNaar naahIt ikMvaa svaaqaa-plaIkDo %yaaMnaa
kahI saucat naahI. %yaamauLo Anaok [Mga`ja ima~aMnaI malaa inaraSaajanak ]<aro idlaI

SaovaTI piriSaYT 2 paha.

204

Aa%makqaa

f@t Da^. baUqanaI KUp ]<aojana idlao. %yaaMnaI Aamhalaa GaayaaL saOinakaMcaI SauEauYaa
krNyaacao iSaxaNa idlao. Aamacyaa laayakIba_la Da^@TraMcaI p`maaNap~o imaLvaUna idlaI.
ima. laa^Tna\ va marhUma ima. eskMba yaaMnaIhI ho kama psaMt kolao. SaovaTI laZa[-maQyao
Aamhalaa kama k$ doNyaaba_la AamhI sarkarkDo Aja- kolaa ]<arI sarkarnao AaBaar
maanalao pNa yaa vaoLI tumacyaa madtIcaI AavaSyakta naahI Asao Aamhalaa kLivaNyaat
Aalao.
pNa malaa evaZyaa nakaravar saMtaoYa maanaUna gaPp basaavayaacao navhto. Da^.
baUqacaI madt Gao}na %yaaMcyaabaraobar maI naataLcyaa ibaSapnaa jaa}na BaoTlaao Aamacyaa
tukDImaQyao puYkL iK`stI haoto. ibaSapnaa maaJaI maagaNaI far AavaDlaI. %yaaMnaI madt
krNyaacao kbaUla kolao.
maQyaMtrI ivaiQaGaTnaa Aaplao kama krItca hao%yaa. baaoAr laaokaMcaI tyaarI
dRZta SaaOya- [%yaaid ApoxaoplaIkDo tojasvaI zrlaI. sarkarlaa puYkL rMga$TaMcaI ja$r
pDlaI AaiNa AKorIlaa Aamacyaa maagaNaIcaa svaIkar Jaalaa.
yaa tukDImaQyao saumaaro 1100 laaok haoto. %yaat saumaaro 40 naa[-k haoto.
AaNaKI saumaaro tIna svatM~ ihMdI BartImaQyao daKla Jaalao haoto. baakIcao igarimaTyao
haoto. Da^. baUqahI Aamacyaabaraobar haoto. tukDIlaa gaaoLIcyaa TPPyaabaahor kama krayacao
haoto. AaiNa itlaa roDa^sacao rxaNahI haoto trI pNa itnao ]<ama kama kolao.
ADcaNaIcyaa p`saMgaI gaaoLIcyaa h_IthI kama krNyaacaI saMQaI Aamhalaa imaLalaI.
sarkarnao svaocConaoca ASaa thocyaa Qaao@yaat na pDNyaacaa krar AamacyaaSaI kolaa haota
pNa ispyaaMkaopcyaa prajayaanaMtr isqatI palaTlaI. yaamauLo janarla vaularnaI inaraop
QaaDlaa kI jarI tumhI Qaao@yaat pDayalaa baaMQalaolao naahI trIhI tumhI tSaa thocaa Qaaoka
p%k$na GaayaaL saOinakaMnaa va AmaladaraMnaa rNaxao~aMtUna ]calaUna DaolyaaMtUna Gao}na jaaNyaasa
tyaar vhala tr sarkar tumacao ]pkar maanaIla. AamhI Qaaoka sahna krNyaasa t%prca
haotao. %yaamauLo ispyaaMkaopcyaa yauwanaMtr AamhI gaaoLIbaaracyaa h_ImaQyao kama k$
laagalaao.

mhNajao laala svaistk. yauwamaQyao yaa icanhacao p+o SauEauYaocao kama

krNaaracyaa Davyaa hatalaa baaMQaIt Asatat. Sa~UnaohI %yaaMnaa [jaa krayacaI naahI Asaa
inayama Asatao. jaast maaihtIsaazI dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa KMD 1
p`krNa 9 pha.

baaoAr yauw

205

yaa idvasaaMmaQyao savaa-Mnaa puYkLda raojaI vaIsapMcavaIsa maOlaaMcaI majala maaravaI

laagao AaiNa ekda tr GaayaaL saOinakaMnaa DaolyaaMtUna ]calaUna tovaZo maOla caalaavao laagalao.
ASaa thonao jyaa GaayaaL yaaowyaaMnaa ]calaUna Aamhalaa nyaavao laagalao %yaaMmaQyao janarla
vaUDgaoT vagaOrohI haoto.
saha AazvaDyaaMnaI Aamacyaa tukDIlaa rjaa doNyaat AalaI. ispyaaMkaop va
vaalaanJacyaa prajayaanaMtr laoDIismaqa vagaOro sqaLo baaoAr laaokaMcyaa vaoZyaaMtUna jaladI
saaoDvaUna GaoNyaacaa ivacaar iba`iTSa saonaaptIMnaI saaoDUna idlaa AaiNa [MglaMD va ihMdusqaana
yaoqaUna yaavayaacyaa saOnyaacaI vaaT pahNyaacaa va Aasto kama krNyaacaa baot kolaa.
Aamacyaa Alp kamaigarIcaI %yaa vaoLI trI far vaahvaa JaalaI. %yaamauLo ihMdI
laaokaMcaI p`itYza vaaZlaI. 'kahI Jaalao trI ihMdI laaok saama`ajyaacao vaarsa tr Kroca.
'ASaa Aqaa-caI gaIto gaaiyalaI gaolaI. janarla baularnaI Aaplyaa Kila%yaamaQyao Aamacyaa
tukDIcyaa kayaa-caI tarIf kolaI naa[kaMnaa laZa[-cao iballaohI imaLalao.
ihMdI samaaja AiQak saMGaiTt Jaalaa. maI igarimaTyaa ihMdI laaokaMcyaa saMbaMQaat
farca AiQak yao} Saklaao. %yaaMcyaamaQyao AiQak jaagaRtI JaalaI AaiNa ihMdu mausalamaana
iK`stI mad`asaI gaujaraqaI ho sava- AapNa ihMdI Aahao hI Baavanaa AiQak dRZ JaalaI.
savaa-Mnaa vaaTU laagalao kI Aata ihMdI laaokacaI du:Ko dUr JaalaIca paihjaot. gaaoyaa
laaokaMcyaa vaagaNaukImaQyaohI %yaa vaoLopurta spYT frk idsaUna Aalaa.
laZa[-maQyao gaaoyaa laaokaMSaI jao saMbaMQa Aalao to gaaoDIgaulaabaIcao haoto. hjaarao
'Ta^maI' SaI Aamacaa sahvaasa GaDlaa. to AamacyaaSaI p`omaanao vaagat va AamhI %yaaMcyaa
saovaosaazI Asalyaacao samajataca ]pkar maanaIt.
manauYyasvaBaava du:Kacyaa p`saMgaI ksaa narma yaotao yaacao ek maQaur smarNa
yaoqao idlyaaiSavaaya rahvat naahI. AamhI icavalaI CavaNaIkDo jaat haotao. laa^Dra^baT-sa\caa maulagaa laoFTnaMT ra^baT-sa\ yaalaa yaaca rNaxao~avar p`aNaaMikt jaKma
JaalaI haotI. laoFTnaMT ra^baT-sa\cao Sava Gao}na jaaNyaacaa maana Aamacyaa tukDIlaaca
imaLalaa haota. prt vaLlaao %yaa idvaSaI }na kDk haoto. AamhI kUca
caalaivalaI haotI. savaa-Mnaa thana laagalaI haotI. rs%yaamaQyao ek lahanasaa
Jara paNaI ipNyaajaaogaa haota. p`qama paNaI kaoNaI Pyaavao 'Ta^maI' cao ip}na
JaalyaanaMtr AapNa Pyaavao Asaa AamhI ivacaar kolaa haota. prMtu 'Ta^maI' naI Aamhalaa

206

Aa%makqaa

pahataca Aamhalaa Agaaodr paNaI ipNyaaba_la Aaga`h sau$ kolaa va ASaa thonao baraca
vaoLpya-Mt AamacyaamaQyao "AaQaI tumhI maga AamhI" ASaa thocaI maQaur spQaa- caalalaI.

11. nagarsauQaarNaa va duYkaLinaQaI

samaajaacyaa ekahI AMgaacaI hyagaya JaalaI trI to malaa naohmaIca baaocat
rahato. laaokaMcyaa daoYaaMvar JaaMkNa GaalaUna %yaaMcaI trfdarI krNao ikMvaa daoYa dUr
kolyaaiSavaayaca h@k imaLivaNao ho malaa naohmaIca naapsaMt Asato. %yaamauLo dixaNa
Aaikot rahNaayaa ihMdI laaokaMvarIla eka Aaraopacao kI jyaamaQyao kahIsaa tqyaaMSa
haota inavaarNa krNyaacao kama maaJyaa toqaIla vaastvyaacyaa sau$vaatIlaaca maI yaaoijalao
haoto. ihMdI laaok svat:caI Garodaro saaf zovaIt naahIt AaiNa far AsvacC rahtat
ASaa thocaa Aaraop vaoLaovaoLI krNyaat yao[-. yaa Aaraopacao inarakrNa krNyaasaazI
sau$vaatIlaa samaajaatIla mau#ya mau#ya samajalyaa jaaNaayaa gaRhsqaaMcyaa GaraMmaQyao sauQaarNaaMcaI
sau$vaat hao}na cauklaI haotI. prMtu DrbanamaQyao jaovha Plaogacyaa p`adu-BaavaacaI BaItI vaaTU
laagalaI tovha GaraoGar ifrNyaalaa sau$vaat JaalaI. yaamaQyao myauinaisapailaTIcyaa
AmaladaraMcaIhI sahkairta va saMmatI haotI. AamacaI madt imaLalyaamauLo %yaaMcao kama saaopo
Jaalao AaiNa ihMdI laaokaMnaahI kmaI ~asa sahna kravaa laagalaa.karNa kI saamaanyapNao
Plaoga vagOarocaa ]pd,va sau$ Jaalaa mhNajao AmaladaraMcaI QaaMdla ]Dto va to p`maaNaabaahor
tIva, [laaja yaaojaU laagatat AaiNa %yaaMcyaa dRYTInao jao AinaYTsao idsatat %yaaMcyaavar
%yaaMcaI dDpSaahI [tkI yao}na pDto kI tI Asa*ya haoto. ihMdI samaajaanao AapNa
hao}naca sa@t ]paya yaaojalyaamauLo tao Asalyaa jaulamaapasaUna bacaavalaa.
malaa kahI kTU AnauBavahI Aalao. malaa idsaUna Aalao kI sqaainak
sarkarapaSaI h@kaMcaI maagaNaI krNyaacyaa kamaI laaokaMcaI madt imaLivaNao ijatko
saaopo jaat Asao ittko laaokaMpasaUna %yaaMcyaa svat:cyaa kt-vyaacao palana krvaUna
GaoNyaacyaa kamaI madt imaLivaNao saaopo navhto. ik%yaok izkaNaI Apmaana hao[- tr
ik%yaok izkaNaI ivanayapUva-k pNa baopvaa-[- daKivaNyaat yao[-. GaaNa saaf
krNyaacaI tsadI GaoNyaacao laaokaMnaa vaOYamya vaaTo. pOsao Kca- krNyaacao tr naavaca
kaZayalaa nakao. laaokaMkDUna ksalaohI kama Gyaavayaacao Asaola tr saaoiSakpNaa

nagarsauQaarNaa va duYkaLinaQaI

207

QaarNa kolaa paihjao ho maI AiQak caaMgalyaa thonao iSaklaao. sauQaarNaocaI garja Asato
sauQaarkalaa svat:laa. jyaa laaokaMpasaUna tao sauQaarNaocaI Apoxaa krtao %yaaMcyaakDUna %yaanao
ivaraoQaacaI itrskaracaI ikMbahunaa ijavaavarIla saMkTacaIhI Apoxaa zovalaI paihjao.
sauQaark ijalaa sauQaarNaa mhNatao tI kuQaarNaaca Aaho Asao samaajaanao ka maanaU nayao ikMvaa
kdaicat kuQaarNaa maanalaI naahI trI %yaa baabatIt ]dasaIna trI ka rahU nayao
yaa caLvaLIcaa evaZa pirNaama Jaalaa kI Garodaro svacC raKNyaacaI
AavaSyakta ihMdI samaajaalaa kmaIjaast p`maaNaat pTlaI. Amaladarvagaa-paSaI maaJaI pt
vaaZlaI. tarI krNao ikMvaa h@kaMcaI maagaNaI krNao evaZaca maaJaa QaMda naahI tr
tarI ikMvaa h@kaMcaI maagaNaI krNyaat maI ijatkI t%prta baaLgaIt Asao ittkIca
t%prta va ]%saah AaMtirk sauQaarNaoba_lahI malaa vaaTt Asat hI gaaoYT %yaaMcyaa laxaat
AalaI.
trI AjaUna samaajaacyaa vaR<aIcaa dusayaa eka idSaonao ivakasa krNyaacao rahUna
jaat haoto. yaa prdoSaI rahNaayaa laaokaMnaI p`saMga pDlyaasa BaartvaYaa-ba_lacao Aaplao
kt-vya maanaNao va bajaavaNao ja$rIcao haoto. BaartvaYa- dird`I Aaho. laaok d`vyaaja-naasaazI
prdoSa p%krtat. %yaaMcyaa kmaa[-caa kahI AMSa BaartvaYaa-laa ADcaNaIcyaa p`saMgaI
imaLalaa paihjao. sana 1897 saalaI duYkaL pDlaa haota AaiNa 1899 saalaI puna: tIva`
duYkaL pDlaa. yaa daonhI duYkaLaMcyaa p`saMgaI dixaNa AaikotUna caaMgalaI madt gaolaI.
pihlyaa duYkaLacyaa vaoLI jamaU SaklaI %yaapoxaa dusayaa duYkaLacyaa vaoLI puYkLca jaast
r@kma jamaa JaalaI. yaa p+ImaQyao [Mga`jaaMpasaUna AamhI hatBaar maaigatlaa AaiNa
%yaaMcyaakDUna p`%yau<arhI caaMgalao imaLalao. igarimaTyaa ihMdI laaokaMnaIhI AaplyaaprI
hatBaar laavalaa.
ASaa thonao yaa daona duYkaLaMcyaa vaoLI pDlaolaa irvaaja AjaUnahI kayama
Aaho. AapNa pahtaoca kI BaartvaYaa-var yaoNaayaa sava-jainak saMkTacyaa p`saMgaI dixaNa
AaikohUna toqaIla ihMdI laaok maaozyaa rkmaa pazivat Asatat.
ASaa thonao dixaNa AaikotIla ihMdI laaokaMcaI saovaa krIt
Asatanaa maI svat: ekamaagaUna ek bayaaca gaaoYTI iSakUna Gaot haotao. sa%ya
ha ek ivaSaala vaRxa Aaho. %yaacaa AaEaya kravaa tsatSaI Anaok fLo
%yaacyaapasaUna inaGatanaa idsaUna yaotat. %yaaMnaa AMtca nasatao sa%yaamaQyao jasajasao
KaolaKaola ]travao tsatSaI %yaatUna r%nao hatI yaotat saovaocao p`saMga caalaUna yaotat.

12. do S agamana
laZa[-cyaa kamaatUna maaokLa JaalyaanaMtr malaa vaaTU laagalao kI yaapuZo maaJao
kama dixaNa Aaikot nasaUna svadoSaI Aaho. dixaNa Aaikot basalyaa basalyaa qaaoDISaI
saovaa maI k$ Sakonaca pNa toqao maaJaa mau#ya QaMda pOsao kmaavaNao evaZaca hao}na rahIla
Asao malaa vaaTlao.
svadoSaahUna ima~maMDLIMcaahI svadoSaI yaoNyaaba_la Aaga`h caalaU haota. malaahI
vaaTt haoto kI svadoSaI gaolyaanao maaJaa ]pyaaoga AiQak hao} Sakola. naataLmaQyao
ima. Kana AaiNa manasauKlala naaJar haotoca.
maI sahkarI maMDLIMjavaL malaa maaokLa krNyaaba_la maagaNaI kolaI. maaozyaa
mauYkIlaInao tI maagaNaI eka ATIvar maanya JaalaI. AT ASaI haotI kI eka vaYaa-cyaa
Aat jar ihMdI samaajaalaa maaJaI ja$r pDlaI tr maI prt dixaNa Aaikolaa yaavao.
malaa hI AT kzINa vaaTlaI pNa maI p`omapaSaaMnaI jaKDlaolaa haotao.
kacao ro taMtNao manao hrjaIe baaMQaI
jaoma taNao toma tomanaI ro
manao laagaI kTarI p`omanaI
hI maIrabaa[-caI ]pmaa qaaoDyaabahUt AMSaI malaa laagaU pDt haotI. pacaaMmauKI
prmaoSvar Aahoca naa ima~aMcao mhNaNao naakarNao malaa Sa@ya navhto. maI vacana idlao va
prvaanagaI imaLivalaI.
yaa vaoLI maaJaa inakT saMbaMQa naataLSaIca haota Asao mhNata yao[-la.
naataLatIla ihMdI laaokaMnaI malaa p`omaamaRtanao nha} Gaatlao. izkizkaNaI maanap~o
doNyaasaazI saBaa Jaalyaa AaiNa hrek izkaNaahUna maaOlyavaana BaoTI Aalyaa.
1896 saalaI maI svadoSaI Aalaao tovhahI BaoTI imaLalyaa hao%yaa pNa yaa
vaoLcyaa BaoTI AaiNa saBaaMmaQaIla doKavao hI malaa Asa*ya JaalaI. BaoTImaQyao saaonyaacaaMdIcyaa
vastU hao%yaaca pNa iSavaaya ihromaaiNakaMcyaa vastUhI hao%yaa.

kccyaa tMtUna malaa hrInao baaMiQalaI

taNaIt jaSaI %yaacaI [cCa ga
malaa kTyaar p`omaacaI laagalaI
208

doSagamana

209

yaa sava- vastUMcaa svaIkar krNyaacaa malaa kaya AiQakar %yaaMcaa svaIkar
kolaa tr maga samaajaacaI saovaa maI pOsao na Gaota krIt haotao ASaI svat:cyaa manaacaI samajaUt
kSaI GaalaavaI yaa BaoTIMpOkI AiSalaaMkDUna imaLalaolyaa kahI BaoTI vajaa krta baakIcyaa
saayaa saava-jainak kamaaba_laca imaLalaolyaa hao%yaa. iSavaaya maaJyaa dRYTIpuZo tr ASaIla
va [tr sahkarI yaaMcyaamaQyao Baod navhta. sava-ca mau#ya mau#ya AiSala saava-jainak kamaIhI
madt krNaaro haoto.
iSavaaya yaa najaraNyaaMmaQyao ks%aUrbaa[-saazI pnnaasa iganaIMcaa ek harhI imaLalaa
haota. prMtu itlaa imaLalaolyaa vastUhI maaJyaa saovaoba_laca hao%yaa. %yaamauLo %yaa inaraLyaa
kaZNyaacao karNa naahI.
yaaMpOkI mau#ya najaraNao jyaa idvaSaI saMQyaakaLI imaLalao %yaa idvasaacaI ra~ maI
baavarlaolyaa isqatIt jaagaUna kaZlaI. KaolaIt yaorJaara GaalaIt raihlaao. pNa kaoDo
sauTonaa. SaokDao $pyaaMcao najaraNao saaoDUna doNao kzINa vaaTo pNa to zovaUna GaoNao %yaahUna
kzINa vaaTt haoto.
maI ek Asalao najaraNao pcavaU Sakona. pNa maaJyaa maulaaMcao kaya p%naIcao
kaya %yaaMnaa maI saovaocao iSaxaNa dot Asao saovaoba_la maaobadlaa GaoNao yaaogya naahI Asao saaMgat
Asao. GaramaQyao maI maaOlyavaana daiganao vagaOro zovaIt nasao. rahaNaI AiQakaiQak saaQaI haot
haotI. ASaa isqatIt saaonyaacaI GaDyaaLo vaaprNaar kaoNa saaonyaacao CoDo AaiNa ihrojaiDt
AaMgazyaa kaoNaI vaapravyaa %yaa kaLI sauwa maI [traMnaa daiganyaaMcaI haOsa saaoDUna doNyaasa
saaMgat Asao. maga malaa yaa daiganyaaMcaa AaiNa javaaihraMcaa ]pyaaoga kaya
maI yaa vastU zovaUna Gaota kamaa nayao ASaa inaNa-yaavar maI Aalaao. parSaI
$stumajaI [%yaaidkaMnaa %yaa daiganyaaMcao T/sTI naomaUna %yaaMcyaa naavao ilahUna doNyaacaa krar
ilahUna kaZlaa AaiNa sakaLI s~Ipu~aidkaMcaa ivacaar Gao}na svat:caa Baar hlaka
krNyaacaa inaScaya kolaa.
p%naIcaI samajaUt GaalaNao kzINa jaaNaar ho maI samajaUna haotao. maulaaMcaI samajaUt
GaalaNyaat ibalakUla ADcaNa yaoNaar naahI yaaba_la malaa Ka~Ica haotI. %yaaMnaaca maaJao
vakIla krNyaacaa baot kolaa.
maulaaMcaI lagaoca samajaUt pTlaI. "Aamhalaa yaa daiganyaaMcaI ja$r naahI.
AapNa to sava- prt kravao. AaiNa %yaatUna Aamhalaa Asalyaa vastU hvyaa vaaTlyaa tr
Aamacao AamhIca naahI ka Gao} Sakt" Asao to mhNaalao.
Aa.14

210

Aa%makqaa
malaa AanaMd vaaTlaa. "tr maga Aa[-caI tumhI samajaUt Gaalaala naa" maI

ivacaarlao.
"ja$r ja$r. to Aamacao kama. itlaa trI ho daiganao qaaoDoca AMgaavar
Gaalaayacao Aahot tI zovaNaar AamacyaasaazI mhNaUnaca. Aamhalaa tr %yaaMcaI ja$r naahI
maga tI kSaalaa h+ krto"
pNa vaaTlao haoto %yaahUna to kama kzINa zrlao.
"tumhalaa ek nasaola ja$r tumacyaa maulaaMnaahI nasaola. maulaaMcao kaya jaSaI
caZvaavaI tSaI caZtat. malaa naahI GaalaU idlaot trI hrkt naahI pNa maaJyaa saunaaMcao
kaya %yaaMcyaa trI ]pyaaogaI pDtIla AaiNa ]Vacao idvasa ksao yaotIla ho trI kaoNaI
paihlao Aaho [t@yaa p`omaanao idlaolyaa vastU prt krNao baro naahI " ASaa thonao
vaagQaara sau$ JaalaI AaiNa %yaatca AEauQaara yao}na imasaLlaI. maulao Ba@kma raihlaI malaa
DgamagaNyaacao karNaca navhto.
maI hLUca mhTlao "maulagao lagna krtIla tovhacaI gaaoYT. Aaplyaalaa kuzo
baalavayaat lagnao k$na VayacaI Aahot maaozo Jaalyaavar svat:laa vaaTola %yaap`maaNao
kronaat AaiNa Aaplyaalaa trI daiganyaaMcaI haOsa vaaTNaayaa saunaa qaaoDyaaca SaaoQaayacyaa
Aahot [t@yaa]pr kahI daiganao hvaoca vaaTlao tr maI kuzo gaolaao naahI naa"
"tumacao prama kLlao maaJao daiganaohI kaZUna Gaotlao toca tumhI kI naahI
malaa QaD GaalaU idlao naahIt to tumhI saunaaMsaazI kaya GaoNaar maulaaMnaa tr AajapasaUna
baOragaI banavata Aaha malaa ho to maahIt naahI. ho daiganao prt naahI krayacao. %yaatUna
maaJyaa haravar tumacaa kaya h@k"
"pNa tao har trI tuJyaa kamaigarIba_la imaLalaa Aaho kI maaJyaa
kamaigarIba_la" maI ivacaarlao.
"%yaacao kaya maaozo tumacaI kamaigarI tI maaJaI pNa KrIca. malaa ra~Midvasa
rabaivalaIt hI kaya kamaigarI navho malaa rDvaUnahI vaaTola %yaalaa Garat zovalaat AaiNa
maaJyaakDUna %yaacaI caakrI krivalaIt to kuzo gaolao"
ho sava- baaNa tIxNa haoto. %yaatIla ik%yaok malaa BaodUnahI jaat haoto.
pNa daiganao tr malaa prt kravayaacaoca haoto. puYkLSaa gaaoYTIba_la maI
jaomatoma kbaulaI imaLivalaI. 1896 saalaI imaLalaolyaa AaiNa 1901 saalaI imaLalaolyaa
BaoTI prt idlyaa. %yaaMcyaa T/sT kolaa AaiNa %yaaMcyaa saava-jainak
kayaa-saazI maaJyaa ikMvaa T/sTIMMcyaa [cConau$p ]pyaaoga vhavaa ASaI AT zrvaUna %yaa

svadoSaI

211

ba^Mkot zoivalyaa. ho daiganao ivakUna TakNyaacyaa inaima<aanao maI puYkLda pOsao jamavaU Saklaao
Aaho. AajaimatIlaahI tao Aapai<ainaQaI mhNaUna iSallak Aaho va %yaat BarhI pDt gaolaI
Aaho.
%yaa kR%yaaba_la malaa kQaIca pScaatap vaaTlaolaa naahI. kalaaMtranao
kstUrbaa[-laahI %yaaMtIla rastpNaa samajaUna Aalaa. AamhI puYkL maaohaMpasaUna bacaavaUna
inaGaalaao.
samaajasaovakalaa KajagaI najaraNao Gaotaca yaot naahIt Asaa maaJaa AiBap`aya
banalaa Aaho.

13. svado S aI
ASaa thonao svadoSaI ihMdusqaanaat jaaNyaasa inaGaalaao. rs%yaat maa^irSasa baoT
laagalao. toqao AagabaaoT far vaoL qaaMbalaI haotI. mhNaUna maa^irSasamaQyao ]trlaao AaiNa
toqaIla isqatIcaa BarpUr AnauBava Gaotlaa. ek ra~ toqaIla gavhna-r sar caala-sa ba`usa
yaaMjakDohI mau@kamaalaa haotao.
ihMdusqaanalaa paocalyaanaMtr qaaoDa kaL ifrNyaat dvaDlaa. ho saala 1901
haoya. yaa vaYaI-caI mahasaBaa ka^Mga`osa klak<yaalaa haotI. idnaSaa edlajaI vaacCa
AQyaxa haoto. malaa mahasaBaolaa jaayacaoca haoto. mahasaBaocaa ha maaJaa pihlaaca AnauBava
haota.
mauMba[-hUna jyaa gaaDInao sar ifraojaSaha inaGaalao %yaaca gaaDInao maIhI gaolaao.
%yaaMcyaaSaI malaa dixaNa AaikosaMbaMQaI baaolaayacao haoto. malaa %yaaMcyaa DbyaatUna ek
sToSanapya-Mt jaaNyaacaI Aa&a JaalaI. %yaaMnaI tr spoSala salaUna kolao haoto. %yaaMcyaa
baadSaahI Kcaa-caI AaiNa idmaaKacaI malaa maaihtI haotI. jyaa sToSanavar %yaaMcyaa Dbyaat
jaaNyaaba_la malaa Aa&a JaalaI haotI %yaa sToSanavar maI %yaaMcyaakDo gaolaao. %yaaMcyaa Dbyaat
%yaa vaoLI idnaSaa vaacCa AaiNa icamaNalaala saoTlavaaD basalao haoto. %yaaMcyaaSaI rajaikya
ivaYayaaMvar cacaa- caalalaI haotI. malaa pahUna sar ifraojaSaha mhNaalao" gaaMQaI tumacao kama
haoNyaasaarKo naahI. tumhI saaMgaala tao zrava AamhI pasa k$ pNa svat:cyaa doSaatca
Aamhalaa iktIsao h@k Aahot malaa tr vaaTto kI jaaopya-Mt Aaplyaa doSaatca
Aaplyaalaa sa<aa naahI taopya-Mt vasaahtIMtIla tumacaI isqatI sauQaarNao Sa@ya naahI."

212

Aa%makqaa

maI id=\maUZca hao}na gaolaao. sar icamaNalaalanaI varIla mhNaNyaalaa dujaaora

idlaa. sar idnaSaaMnaI maaJyaakDo dyaad`- dRYTInao paihlao.
maI maaJao mhNaNao samajaavaUna saaMgaNyaacaa kahIsaa p`ya%na kolaa. pNa mauMba[-cyaa
AnaiBaiYa@t baadSahacaI maaJyaasaarKa manauYya kaya samajaUt GaalaNaar malaa mahasaBaot
zrava maaMDU dotIla evaZyaavarca maI saMtaoYa maanaUna raihlaao.
"zrava tyaar k$na malaa daKvaa hao gaaMQaI" sar idnaSaa malaa ]<aojana
doNyaacyaa ]_oSaanao mhNaalao.
maI AaBaar maanalao. puZcyaa sToSanavar gaaDI ]BaI rahtaca maI pL kaZlaa
AaiNa Aaplyaa Dbyaat jaa}na basalaao.
klak<yaalaa paocalaao. naagairk laaok AQyaxa va [tr puZarI yaaMnaa maaozyaa
qaaTainaSaI Gao}na gaolao. maI svayaMsaovakalaa ivacaarlao "maI kaozo jaavao"
tao malaa irpna ka^laojaat Gao}na gaolaa. toqao puYkLSaa p`itinaQaIMcaI saaoya
kolaolaI haotI. maaJyaa saudOvaanao jyaa ivaBaagaamaQyao maI haotao %yaaca ivaBaagaamaQyao
laaokmaanyaaMcaa tL haota. to ek idvasa maagaUna Aalao Asao smarto. laaokmaanya AsatIla
toqao ek lahanasaa drbaar jamaayacaaca. maI ica~kar Asatao tr to eka KaTovar basat
%yaacao ica~ maI kaZU Saklaao Asatao [tko spYT smarNa malaa %yaa jaagaocao AaiNa %yaaMcyaa
baOzkIcao AjaUnahI Aaho. %yaaMnaa BaoTayalaa yaoNaayaa AsaM#ya maaNasaaMpOkI ekacaoca naava
malaa Aazvat Aaho 'AmaRtbaJaar pi~ko'cao maaotIbaabaU. %yaa daoGaaMcao KdaKda hsaNao
AaiNa rajyak%yaa-Mcyaa AnyaayaasaMbaMQaIcyaa %yaaMcyaa gaaoYTI ivasarNao Sa@ya naahI.
pNa AapNa AMmaL toqaIla vyavasqaokDo vaLU yaa.
svayaMsaovak ekmaokaMcyaa AaD yaot. jao kama jyaacyaavar saaopvaavao %yaacao to
kama navho tao lagaoca dusayaalaa baaolaavaI dusara itsayaalaa. p`itinaQaI ibacaara naahI QaD
[kDo naahI itkDo.
maI ik%yaok svayaMsaovakaMSaI ga+I kolaI. %yaaMnaa dixaNa AaikosaMbaMQaI
kahI gaaoYTI saaMigatlyaa. %yaamauLo to kahIsao AaoSaaLlao. maI %yaaMnaa saovaocao mamasamajaavaUna doNyaacaa p`ya%na kolaa. %yaaMcaI qaaoDISaI samajaUt pTlaI pNa saovaocaI
hataoTI kahI BaUC~ap`maaNao eka GaTkot ]gavaUna Gaota yaot naahI. %yaasaazI [cCa
paihjao AaiNa %yaanaMtr savaya paihjao. %yaa BalyaaBaaoLyaa svayaMsaovakaMnaa [cCa
tr KUp haotI pNa iSaxaNa AaiNa savaya kaozUna imaLNaar mahasaBaa vaYaa-tUna

svadoSaI

213

tIna idvasa caalaUna JaaopI jaat Asao. p`itvaYaI- tIna idvasa iSaxaNa Gao}na iktISaI tyaarI
haoNaar
jasao svayaMsaovak tsao p`itinaQaI. %yaaMnaahI itt@yaaca idvasaaMcao iSaxaNa. svat:
jaatInao kahIca krayacao naahI. jyaa %yaa baabatIt hukUma sauTayacao. 'svayaMsaovak ho Gao}na
yaa' AaiNa 'to Gao}na yaa' eksaarKo caalaayacao.
A#aa Bagatacyaa 'laulyaa Avayavaa'caahI BarpUr AnauBava Aalaa. puYkLSaa
laaokaMnaa spSaa-spSaa-caI ADcaNa yaot Asao. d`ivaDI pakSaaLa AgadIca svatM~. %yaa
p`itinaQaIMnaa najarocaahI ivaTaL baaQat Asao %yaaMcyaasaazI ka^laojacyaa kMpaOMDat hatyaaMcao
svayaMpakGar baaMQalaolao haoto. maaNaUsa Gausam,aTUna jaa[-la evaZa %yaat QaUr. jaovaNaKaNa sagaLo
%yaatca. BaaojanagaRh mhNajao itjaaorI kuzcyaahI baajaUnao ]GaDo AsaUna caalaayacao naahI
malaa ha vaNa-Qama- cama%kairk vaaTlaa. mahasaBaomaQyao yaoNaayaa p`itinaQaIMnaa jar
[tkI iSavaaSaIva haoto tr %yaaMnaa pazivaNaayaaMnaa iktI haot Asaola yaa ~OraiSakacao
]<ar kaZU laagalaao tovha malaa dIGa- ina:Svaasa saaoDavaa laagalaa.
GaaNa tr Amayaa-d. ijakDo itkDo paNaIca paNaI hao}na gaolao haoto. payaKanao
qaaoDoca haoto. %yaaMcyaa duga-MQaacaI AazvaNa JaalaI mhNajao AjaUna AMgaavar Saharo ]Bao
rahatat. maI tI GaaNa svayaMsaovakalaa daKivalaI. %yaanao saaf saaMigatlao kI "ho tr
BaMgyaacao kama." maI korsauNaI maaigatlaI. svayaMsaovak maaJyaakDo DaoLo vaTa$na pahatca
raihlaa. maI korsauNaI pOda kolaI. payaKanaa saaf kolaa. pNa ho Jaalao trI maaJyaa
svat:cyaa saaoyaIpurto. gadI- [tkI haotI AaiNa SaaOcakUp [tko qaaoDo haoto kI p`%yaok
vaoLI ]pyaaoga kolyaanaMtr to lagaoca saaf krNao ja$r haoto. tsao krNao maaJyaa
Sa@tIbaahorcao haoto. %yaamauLo maI svat:purtI saaoya k$na Gao}na svasqa basalaao. malaa Asao
idsalao kI [traMnaa tI GaaNa jaacat navhtI.
pNa evaZyaanao BaagaNyaasaarKo navhto. ra~Icyaa vaoLI kaoNaI kaoNaI
KaolaIlagatcyaa pDvaIcaaca ]pyaaoga krIt Asat. sakaLI maI svayaMsaovakalaa daKivalao.
GaaNa kaZUna Takayalaa kaoNaIca tyaar hao[-naa.tI saaf krNyaacaa maanahI malaaca
imaLalaa.
Aaja yaa baabatIt puYkL sauQaarNaa JaalaI Aaho. trI AivacaarI p`itinaQaI
AjaUnahI vaaTola toqao malaivasaja-na k$na mahasaBaocaI CavaNaI Kraba k$na Taktat AaiNa
tI GaaNa kaZUna TakNyaacaI sava- svayaMsaovakaMcaI tyaarI Asato Asao naahI.

214

Aa%makqaa

malaa Asao idsaUna Aalao kI Asalyaa GaaNaImaQyao mahasaBaocaI baOzk jar jaast
vaoL caalaU raihlaI tr raogara[- #aa~Inao vhayacaI.

14. karkU n a va ' bao r a '

mahasaBaa BarNyaalaa ekdaona idvasaaMcaa AvaQaI haota. maI zrivalao haoto kI
mahasaBaocyaa kcaorIMt jar malaa kama krayalaa imaLalao tr krayacao AaiNa AnauBava
imaLvaayacaa.
jyaa idvaSaI AamhI yao}na paocalaao %yaaca idvaSaI snaana vagaOro ]rkUna
mahasaBaocyaa kcaorImaQyao gaolaao. EaI.BaUpoMd,naaqa basaU va EaI.GaaoYaL ho icaTNaIsa haoto.
BaUpoMd,baabaUpaSaI gaolaao AaiNa kamaacaI maagaNaI kolaI. %yaaMnaI maaJyaakDo pahUna mhTlao
" maaJyaapaSaI kahI kama naahI. prMtu ima. GaaoYaL kdaicat tumhalaa kama
dotIla. %yaaMcyaakDo calaa. "
maI GaaoYaLbaabaUMpaSaI gaolaao %yaaMnaI malaa nyaahaLUna paihlao. ikMicat hsalao
AaiNa ivacaarlao
" maaJyaapaSaI karkunaacao kama Aaho to krala "
maI ]<ar idlao " AvaSya krIna maaJyaa Aavaa@yaabaahor nasaola Asao kaoNatohI
kama krNyaasaazI maI AaplyaakDo Aalaao Aaho."
" ho t$Naa hIca yaaogya Baavanaa Aaho."
SaojaarI svayaMsaovak ]Bao haoto %yaaMcyaakDo pahUna mhNatat
" hyaa t$Naanao kaya saaMigatlao to eoklao ka "
maga maaJyaakDo vaLUna mhNaalao
" tr maga ha pha p~aMcaa ZIga AaiNa hI maaJyaasamaaorcaI #aucaI-. itcyaavar
basaa. maaJyaapaSaI SaokDao laaok yaot jaat Asatat ho tumhI pahtaca.%yaaMcyaaSaI baaolaU
kI ho irkamaTokDo laaok p~ #arDIt basatat %yaaMnaa javaaba ilahIt basaU maaJyaapaSaI
ASaa thocao karkUna naahIt kI jyaaMcyaapasaUna Asalao kama Gaota yao[-la. yaa savap~aMmaQyao kahIca tqya nasaNaar. pNa tumhI sava- vaacaUna kaZa. jyaaMnaa f@t p~
paohcalyaaba_la ilahayacao
-------------------------------- [Mga,jaI baoArr Sabdacaa ApBa,MSa. saovaacaakrI krNaara i#ajamatgaar .
klak<yaamaQyao GaraMtIla ksalyaahI naaokralaa " ba^ra " Sabdanao saMbaaoQatat.

karkUna va ' ba^ra '

215

Asaola %yaaMnaa tsao ilaiht calaa AaiNa jyaaMcyaa jabaabaaivaYayaI malaa ivacaaravao laagaola
%yaaMcyaaba_la malaa ivacaara." maaJyaavar evaZa ivaSvaasa Taklyaaba_la malaa AanaMdacyaa
gaudgaulyaa hao} laagalyaa.
EaI. GaaoYaaL malaa AaoLKIt navhto. naava gaava samajaUna GaoNyaacao kama %yaaMnaI
maagaahUna kolao. p~aMcaa ZIga Klaasa krNyaacao kama malaa saaopo vaaTlao. pDlaolaa ZIga maI
%vairt Klaasa kolaa. GaaoYaaLbaabaU KUYa Jaalao. %yaaMcaa svaBaava gaPpaLU haota. gaPpaMmaQyao
puYkLsaa vaoL GaalavaIt Asao malaa AaZLUna Aalao. maaJaa pUva-[ithasa samajalyaanaMtr
malaa karkunaacao kama idlyaaba_la %yaaMnaa ikMicat Sarma vaaTlaI. maI %yaaMnaa inaiScat
kolao.
"maaJaI gaaoYT kuzo AaiNa tumacaI kuzo tumhI mahasaBaocao jaunao saovak. malaa
tumhI vaiDlaaMsamaana AahaM. maI pDlaao AnanauBavaI t$Na. ho kama doNyaamaQyao tumhI
maaJyaavar ]pkarca kolao Aahot. karNa kI malaa mahasaBaomaQyao kama krayacao Aaho.
itcaa karBaar jaaNaUna GaoNyaacaI AlaBya saMQaI tumhI malaa idlaI."
"Kro ivacaarala tr hIca KrI vaRi<a Aaho. pNa Aajakalacao t$Na Asao
samajat naahIt. baakI malaa mahasaBaocaI sau$vaatIpasaUna maaihtI Aaho. itlaa janma
doNyaamaQyao ima. *yaUmabaraobar maaJaahI ihssaa haota" GaaoYaaLbaabaU mhNaalao.
Aamacaa caaMgalaa snaohsaMbaMQa jauLlaa. duparcyaa jaovaNaalaa malaa
Aaplyaabaraobarca zovaUna Gaot. GaaoYaaLbaabaUMcaI baTNaohI 'ba^ra' ca laavaIt Asao to pahUna
'ba^ra' cao kama maIca ]calalao. malaa to AavaDo. vaDIla maMDLIba_la malaa far Aadr
vaaTo. maaJaI hI vaRi<a jaovha %yaaMcyaa laxaat AalaI tovha maga malaa to svat:caI savap`karcaI saovaacaakrI k$ do} laagalao. baTNao laavaU dotanaa hsaUna mhNat "pha naa
mahasaBaocyaa kaya-k%yaa-Mnaa baTNao laavaayalaahI fursat imaLt naahI. karNa kI %yaa
vaoLathI kamao krayacaI pDlaolaI Asatat" malaa yaa BaaoLopNaaba_la hMsaU yao[-. prMtu
ASaa thocyaa saovaoba_la manaat yai%kMicathI kMTaLa vaaTlaa naahI. malaa jaao laaBa Jaalaa
%yaacaI tr ikMmatca krta yaayacaI naahI.
qaaoD@yaaca idvasaat mahasaBaocyaa kaya-pwtIcaI malaa maaihtI JaalaI.
Anaok puZayaaMcaI BaoT JaalaI. gaaoKlao sauroMd`naaqa vagaOro yaaowo yaot jaat.
%yaaMcao rItIirvaaja maI pahU Saklaao. kalaacaa jaao Apvyaya caalalaa haota
%yaacaohI malaa pUNa- &ana Jaalao. [Mga`jaI BaaYaocao p`abalyahI laxaat Aalao. %yaaba_la
malaa %yaa vaoLIhI Kod vaaTlaa. ekahUna haoNyaajaaogyaa kamaavar AnaokjaNa zovalao

216

Aa%makqaa

jaat to maaJyaa laxaat Aalao AaiNa ik%yaok AavaSyak kama krayalaa kaoNaIca imaLonaa
hohI idsaUna Aalao.
maaJao mana yaa sava- gaaoYTIMcaI TIka krIt haoto pNa ica<a ]dar AsalyaamauLo
caalalao Aaho %yaat sauQaarNaa krNao ASa@ya Asaavao ASaI samajaUt k$na to Gaot haoto.
%yaamauLo kaoNaaivaYayaIhI Anaadr vaaTt nasao.

15. mahasaBao m aQyao

mahasaBaa sau$ JaalaI. maMDpacaa Bavya doKavaa svayaMsaovakaMcaI raMga
vyaasapIzavar basalaolaI vaDIla maMDLI vagaOro pahUna maI Gaabarlaao. Asalyaa saBaot maaJaI
kaya dad laagaNaar yaa ivacaaranao maI gaaoMQaLUna gaolaao.
AQyaxaaMcao BaaYaNa mhNajao ek pustkca haoto. to sagaLo vaacata yao[-la ASaI
isqatI navhtI. %yaapOkI kahI kahI Baagaca vaacaNyaat Aalao.
naMtr ivaYayainayaamak maMDLacyaa saBaasadaMcaI inavaDNaUk JaalaI. gaaoKlao malaa
%yaa maMDLacyaa baOzkIlaa Gao}na gaolao.
sar ifraojaSahaMnaI maaJa zrava GaoNyaacao tr kbaUla kolaoca haoto pNa tao zrava
ivaYayainayaamak maMDLapuZo kaoNa maaMDIla kovha maaMDIla Asaa ivacaar krIt maI baOzkImaQyao
basalaao haotao. ekoka zravaavar laaMbalacak BaaYaNao sagaLI [Mga`jaIt. p`%yaok zravaacao
purskto- qaaor qaaor laaok. yaa nagaayaaMpuZo maaJyaa iTmakIcaa Aavaaja kaoNa eokNaar ra~
AiQak haot caalalaI tsatsao maaJao kaLIja QaDQaDU laagalao. AKor AKorcao zrava
AlaIkDcyaa ivamaanaaMcyaa gatInao caalalao haoto Asao malaa Aazvato. sava-jaNa inaGaUna
jaaNyaacyaa tyaarIt Aahot. ra~Icao Akra vaajalao Aahot. maaJaI baaolaNyaacaI ihMmat haot
naahI. maI gaaoKlyaaMnaa BaoTUna Gaotlao haoto. %yaaMnaI maaJaa zrava paihlaolaa haota.
%yaaMcyaa KucaI-paSaI jaa}na maI hLUca mhTlao :
"maaJao kahI trI kra."
to mhNaalao "tumacaa zrava smarNaatUna gaolaolaa naahI. yaoqaIla Gaa[- tumhalaa
idsatoca Aaho. trI pNa yaa zravaacao maI ivasmarNa hao} doNaar naahI.
"ksao kaya Aata AaTplao naa sar ifraojaSaha mhNaalao.
"dixaNa Aaikocaa zrava raihlaa Aaho naa ima. gaaMQaI kovhacao vaaT pahat
raihlao Aahot" gaaoKlao caTkna mhNaalao.

mahasaBao m aQyao

217

"tumhI tao zrava paihlaa Aaho ka " sar ifraojaSahaMnaI ivacaarlao.

"Alabat."
"tumhalaa tao bara vaaTlaa "
"yaaogya Aaho
"tr maga gaaMQaI vaacaa"
maI kapt kapt daKivalaa.
gaaoKlyaaMnaI Anaumaaodna idlao.
"ekmatanao pasa" sava-jaNa ekdma baaolalao.
"gaaMQaI tumhI paca imainaTo GyaavaI" vaacCa mhNaalao.
ho dRSya pahUna malaa baro vaaTlao naahI. ekanahI zrava samajaUna GaoNyaacaI tsadI
GaotlaI naahI. savaa-Mnaa Gaa[- JaalaolaI haotI. gaaoKlyaaMnaI paihlaa haota tovaZyaava$na
[traMnaa pahaNyaacaI ikMvaa eokUna GaoNyaacaI ja$r raihlaI naahI. sakaL JaalaI.
malaa maaJyaa BaaYaNaacaa Gaaor laagaUna raihlaa haota. paca imainaTaMt kaya
baaolaayacao maI tyaarI tr BarpUr kolaI pNa paihjao to Sabd saucat naa. BaaYaNa
vaacaayacao naahI Asaa inaScaya kolaa haota. pNa dixaNa Aaikot BaaYaNa krNyaacaI
JaalaolaI savaya yaa izkaNaI baujaUna gaolyaasaarKI idsalaI.
maaJyaa zravaacaI paLI AalaI tovha vaacCanaI maaJao naava pukarlao. maI
]zlaao. Daoko garga$ laagalao. ksaabasaa zrava vaacalaa. kaoNaa eka kvaInao Aaplao
kavya CapUna kaZUna p`itinaMQaInaa vaaTlao haoto. %yaamaQyao prdoSagamanaacaI AaiNa
samaud,pya-TnaacaI stutI kolaI haotI. maI to vaacaUna da#aivalao AaiNa dixaNa Aaifk,otIla
du:#aaMsaMbaMQaI qaaoDasaa ]llao#a kolaa. [t@yaat sar idnaSaaMcaI GaMTa vaajalaI. malaa #aa~I
haotI kI maI AVap paca imanaITo GaotlaolaI naahIt. malaa saUcanaa doNyaasaazI tI GaMTa daona
imanaITo baakI Asatanaaca vaajaivalaI haotI ho malaa maahIt navhto. maI puYkLjaNaaMnaa
AQaa- pa}Na pa}Na tasa BaaYaNa krtanaa eoklao haoto trI pNa GaMTa vaajalaI navhtI.
malaa vaa[-T tr vaaTlaoca. GaMTa vaajataca #aalaI basalaao. pNa tovaZyaa kavyaamaQyaoca sar
ifraojaSahaMnaa javaaba imaLUna cauklaa Asao maaJyaa lahanagyaa bauQdIlaa %yaa vaoLI vaaTlao.
zrava pasa haoNyaaba_la ivacaarayalaaca nakao. %yaa vaoLI p`oxak va p`itinaQaI
Asaa Baod ivaSaoYasaa navhtaca. zravaaMnaa ivaraoQa vagaOro krNyaacaa p`Snaca navhta.
sava-jaNa hat var krayacaoca. yaoqaUna toqaUna sava- zrava ekmatanao pasa haot. maaJyaa

218

Aa%makqaa

zravaacaohI tsaoca Jaalao. %yaamauLo malaa zravaacao maaozosao kahI vaaTlao naahI. trI pNa
mahasaBaot zrava pasa Jaalaa evaZIca gaaoYT malaa AanaMd vaaTNyaasa puroSaI haotI.
mahasaBaocaa iSa@ka jyaavar pDlaa %yaavar sava- BaartvaYaa-caa iSa@ka pDlaa hyaa
ivacaaranao kaoNaacao samaaQaana haoNaar naahI

16. laa^D- kJa-nacaa drvaar

mahasaBaa AaTaoplaI pNa malaa dixaNa Aaif,kocyaa kamaainaima<aanao
klak<yaamaQyaoca caoMbar Aa^f ka^masa- [%yaaid saMsqaacyaa maMDLInaa BaoTayacao haoto. %yaasaazI
maI klak<yaat maihnaaBar raihlaao. yaa vaoLI maI ha^Tolaat ]trNyaaeovajaI AaoL#a
imaLvaUna '[MiDyaa @labaa' maQyao ]trNyaacaI vyavasqaa kolaI. yaa @labaamaQyao ihMdI puZayaaMcaa
mau@kama Asao %yaamauLo %yaaMcyaaSaI pircaya k$na Gao}na to Aaikocyaa baabatIt laxa
GaalatIlasao krNyaacaI AaSaa vaaTt haotI. yaa @labaamaQyao gaaoKlao naohmaI naahI trI
puYkLda ibailayaD- KoLayalaa yaot Asat. malaa klak<yaat rahayacao Aaho ho %yaaMnaa
samajataca %yaaMnaI malaa Aaplyaabaraobar rhaNyaacao inamaM~Na idlao.maI %yaacaa AaBaarpUva-k
svaIkar kolaa. pNa maI AapNa hao}na itkDo jaavao ho malaa baro vaaTonaa. ekdaona idvasa
vaaT paaihlaI tovaZyaat gaaoKlao svat:baraobarca malaa itkDo Gao}na gaolao. maaJaa
iBaDstpNaa pahUna to mhNaalao "gaaMQaI tumhalaa svadoSaI rahayacao Aaho tr maga Asalaa
iBaDstpNaa kamaacaa naahI. jaovaZyaa laaokaMcyaa saMbaMQaat tumhalaa yaota yao[-la tovaZyaaMcyaa
saMbaMQaat Aalao paihjao. malaa tumacyaapasaUna mahasaBaocao kaya Gyaayacao Aaho."
gaaoKlyaaMcyaa ibahaDI jaaNyaapUvaI- [MiDyaa @labaamaQyao imaLalaolyaa eka
AnauBavaacaa ]llaoK krtao.
yaaca saumaaralaa laa^D- kJa-nacaa drbaar haota. %yaa drbaaralaa jaaNaara kaoNaI
ek rajaomaharajao yaa @labaamaQyao haoto. @labaamaQyao tr %yaaMnaa maI naohmaI Canadar baMgaalaI
Qaaotr sad`a va ]prNao yaa paoYaaKat phat Asao. Aaja phatao tao %yaaMnaI paTlaaoNa
payaGaaoL AMgarKa caaopdaracyaa QatI-caI pgaDI AaiNa cakcakIt baUT Gaatlao haoto. malaa
vaa[-T vaaTlao AaiNa yaa forfaracao maI %yaaMnaa karNa ivacaarlao.

laa^D- kJa-nacaa drbaar

219

AamacaI dSaa Aamhalaa maahIt. svat:caoca Qana AaiNa svat:cao iktaba

saMBaaLNyaasaazI Aamhalaa jao Apmaana sahna kravao laagatat to tumhalaa kaya kLNaar"
jabaaba imaLalaa.
"trI pNa caaopdaracyaa QatI-caI hI pgaDI AaiNa baUT yaaMcaa Aqa- kaya"
"Aamacyaat AaiNa caaopdarat tumhalaa frk tao kaya idsalaa to Aamacao
tr AamhI laa^D- kJa-nacao caaopdar. maI laovhIlaa gaOrhjar raihlaao trIsauwa to malaa
Baaovaola. maI Aaplyaa naohmaIcyaa paoYaaKat gaolaao tr tao gaunha samajalaa jaa[-la. AaiNa
toqapya-Mt jaa}na trI malaa laa^D- kJa-nabaraobar baaolaayalaa ka imaLNaar Aaho mauLIca
naahI."
malaa yaa spYTva@%yaa gaRhsqaacaI dyaa AalaI.
ASaaca sva$pacyaa AaNaKI eka drbaaracaI malaa AazvaNa haoto. kaSaI
ihMdUivaVapIzacaa payaa laa^D- haiD-Mgacyaa hsto GaalaNyaat Aalaa %yaa vaoLI %yaaMcaa drbaar
Barlaa haota. %yaalaa rajaomaharajao Asaayacaoca. BaartBaUYaNa maalavaIyajaIMnaI malaahI %yaa
p`saMgaI hjar rahaNyaaba_la mau_ama Aaga`h kolaa haota. maI %yaap`maaNao gaolaao haotao. kovaL
is~yaaMnaaca SaaoBatIla ASaa thocao rajaomaharajaaMcao paoYaaK pahUna malaa Kod vaaTlaa.
roSamaI ivajaarI roSamaI AMgarKo AaiNa gaLyaat ihyaamaao%yaaMcao kMzo hatat baajaUbaMd AaiNa
pgaDyaaMvar ihyaamaao%yaaMcao gaaoMDo yaa sagaLyaaMcyaa baraobarca kmarolaa saaonyaacyaa mauzIcaI
trvaarhI laTkavalaolaI AsaayacaI. hI %yaaMcyaa rajyaaiQakaracaI navho pNa %yaaMcyaa
gaulaamaIcaI icanho Aahot Asao kaoNaI trI mhNaalaa. malaa vaaTlao haoto kI AsalaI
naamad-pNaacaI BaUYaNao to svaocConaoca vaaprIt AsatIla. malaa maagaUna samajalao kI ASaa
thocyaa saBaaMmaQyao rajaaMnaI AaplyaakDIla sava- maaOlyavaana AlaMkar caZivalaoca paihjaot
ASaI sa@tI Asato. malaa samajalao kI %yaaMpOkI puYkLaMnaa Asalao daiganao vaaprNyaaivaYayaI
itTkara vaaTt haota AaiNa Asalyaa drbaarcyaa p`saMgaaKorIja [tr kaoNa%yaahI p`saMgaI to
Asalao AlaMkar GaalaIt nasat. hI hkIkt iktI AMSaanao KrI haotI to malaa maahIt
naahI. [tr p`saMgaI vaapraot ikMvaa na vaapraot vhaa[sara^yaaMcyaa drbaarlaa kaya ikMvaa
dusayaa kaozo kaya baayakaMnaaca SaaoBatIla Asalao daiganao GaalaUna jaaNao %yaaMnaa Baaga pDavao
hI kmaI KodacaI gaaoYT navho. Qana sa<aa AaiNa maana hI manauYyaakDUna kaya kaya pap
AaiNa Anaqa- GaDvaIt Aahot baro

17. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 1

AgadI pihlyaaca idvasaapasaUna maI pahuNaa Aaho Asao gaaoKlyaaMnaI malaa BaasaU
idlao naahI. maI %yaaMcaa sa#Ka QaakTa Baa} Asaavaa ASaa thonao %yaaMnaI malaa vaagaivalao.
malaa kaya kaya paihjao Asato to samajaUna Gaotlao AaiNa tsatSaI saaoya krNyaacaI tjavaIja
kolaI. saudOvaanao malaa qaaoD@yaaca vastUMcaI ja$rI haotI. sava- kamao jaatInao krNyaacaI
savaya maI paDlaI haotI. %yaamauLo malaa dusayaacaI saovaa @vaicatca GyaavaI laagao. maaJyaa yaa
svaavalaMbanaacyaa savayaIcaI maaJyaa %yaa vaoLocyaa paoYaaK vagaOrocyaa baabatItIla TapiTpIcaI
maaJyaa ]VmaSaIlatocaI AaiNa inayaimatpNaacaI %yaaMcyaa manaavar gaaZ Cap pDlaI AaiNa
malaa nakaosao haoNyaa[tkI to %yaaMcaI stutI k$ laagalao.
maaJyaapasaUna %yaaMnaa kahI gauPt gaaoYTI raKayacyaa AsatIla Asao malaa Baasalao
naahI. jao kaoNaI maaozo laaok %yaaMnaa BaoTNyaasa yaot %yaaMcyaaSaI AaoLK k$na dot. ASaa
thonao AaoLK Jaalaolyaa maMDLIpOkI yaa GaTkolaa savaa-MhUna ivaSaoYa zLkpNao maaJyaa
dRYTIsamaaor ]Bao rahatat to Da^. p`fullacaMd` raya. to gaaoKlyaaMcyaa GaraSaojaarIca rahat
AaiNa bahutok raoja %yaaMcaI Kop hao[- Asao mhNaNyaasa hrkt naahI.
ho p`aofosar raya. yaaMnaa maihnaa AazSao $pyao imaLtat. pNa svat:cyaa KcaasaazI caaLIsa $pyao zovaUna Gao}na baakIcao sava- to saava-jainak kayaa-laa do}na Taktat.
lagna kolao naahI krNyaacaa ivacaar naahI." ASaa SabdaMnaI gaao#alyaaMnaI malaa %yaaMcaI
AaoL#a k$na idlaI.
Aajacao Da^.raya AaiNa %yaa vaoLocao p`ao.raya yaaMmaQyao malaa qaaoDaca frk
idsatao. jyaa thocaa paoYaa#a %yaa vaoLI to krIt javaLjavaL %yaaca thocaa AajahI
Aaho. evaZo Kro kI Aaja KadI Aaho %yaa vaoLI KadI mauLI navhtIca. svadoSaI
igarNaIt banalaolao kpDo AsatIla. gaaoKlao AaiNa Da^. raya yaaMcao saMvaad eoktanaa malaa
tRPtI kSaI tI vaaToca naa karNa kI %yaaMcao saMvaad doSaihtasaMbaMQaIca Asaayacao ikMvaa
ksalaI trI &anacacaa- AsaayacaI. ik%yaok gaaoYTI KodkarkhI Asat karNa %yaamaQyao
puZayaaMvar TIka caalao. jyaaMnaa maI mahana\ yaaowo mhNaUna samajat haotao to lahana idsaU
laagalao.
gaaoKlyaaMcaI kama krNyaacaI pwt pahUna malaa ijatka AanaMd Jaalaa
ittkaca baaoQahI imaLalaa. to Aaplaa ek xaNahI fukT jaa} dot nasat. %yaaMcao
220

gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 1

221

sava- sabaMQa doSakayaa-laa AnaulaxaUnaca haoto Asao malaa AaZLUna Aalao. %yaaMcao
baaolaNaocaalaNaohI doSakayaa-saazI Asao. %yaaMcyaa vaaNaImaQyao malaa kaozohI malaInata dMBa
ikMvaa Asa%ya AaZLlao naahI. ihMdusqaanacao daird`ya AaiNa partMHya %yaaMnaa p`itxaNaI
jaacat Asao. Anaok p`karcao laaok Anaok p`karcyaa gaaoYTIMkDo %yaaMcao laxa vaoQaNyaasaazI
yaot. %yaaMnaa to ekca jabaaba dot "ho kama tumhI kra malaa maaJao k$ Va. malaa
doSaacao svaatMHya imaLvaayacao Aaho. to imaLivalyaanaMtr malaa [tr gaaoYTI saucatIla. saQyaa
trI malaa yaa kamaapuZo eka xaNaacaIhI fursat rahat naahI."
ranaDyaaMba_lacaI %yaaMcaI pUjyabauwI %yaaMcyaa baaolaNyaat vaarMvaar idsaUna yao[-.
'ranaDo Asao mhNat' ho tr %yaaMcyaa baaolaNyaamaQyao javaL javaL "saUt ]vaaca" saarKo yaot
Asao. maI haotao %yaa AvaQaIt ranaDyaaMcaI jayaMtI kI puNyaitqaI to malaa Aata Aazvat
naahI yaot haotI. gaaoKlao tI naohmaI paLIt Asaavao Asao idsalao. %yaa p`saMgaI
maaJyaaKorIja %yaaMcao ima~ p`ao. kaqavaTo va dusaro ek sabajajja Asalaolao gaRhsqa haoto.
%yaaMnaa %yaaMnaI jayaMtI saajarI krNyaasaazI baaolaaivalao. AaiNa %yaa p`asaMgaI %yaaMnaI
AamacyaapuZo ranaDyaaMsaMbaMQaI Anaok AazvaNaI saaMigatlyaa. ranaDo tolaMga AaiNa maMDlaIk
yaaMcaI tulanaa kolaI. tolaMgaaMcyaa BaaYaocaI stutI kolaI Asao malaa smarto. maMDilakaMcaI
sauQaark mhNaUna stutI kolaI. svat:cyaa AiSalaaMba_la %yaaMnaa vaaTNaayaa Aasqaocao ]dahrNa
mhNaUna raojacaI AagagaaDI cauklaI tovha spoSala T/ona k$na gaolao %yaa p`saMgaacao vaNa-na kolao
AaiNa ranaDyaaMcyaa sava-gaamaI Sa@tIcao vaNa-na k$na %yaa vaoLcyaa puZayaaMmaQyao to sava-EaoYz
ksao haoto %yaacao ivavarNa kolao. ranaDo f@t nyaayamaUtI-ca navhto to [ithasakar haoto
Aqa-Saas~I haoto sauQaark haoto. svat: sarkarI nyaayaaQaISa AsatahI mahasaBaolaa p`oxak
mhNaUna inaBa-yapNao hjar rahat. tsaoca %yaaMcyaa caatuyaa-ba_la savaa-Mnaa [tka ivaSvaasa vaaTt
haota kIsava-jaNa %yaaMcao inaNa-ya maanya krIt ho vaNa-na krtanaa gaaoKlyaaMcyaa hYaa-laa par
rahat nasao.
gaaoKlao GaaoDagaaDI zovaIt Asat. maI %yaaba_la tar ]zivalaI. malaa %yaaMcyaa
ADcaNaI samajat navh%yaa. "tumhI vaaTola toqao T/^mamaQaUna jaa} Sakt naahI kI kaya
%yaamauLo puZarIvagaa-caI p`itYza kmaI hao[-la kI kaya"
ikMicat idlagaIr hao}na %yaaMnaI jabaaba idlaa "tumhIsauwa malaa AaoLKU
Saklaa naahI ka malaa vairYz ivaiQamaMDLaMtUna jao imaLto %yaacaa maI
svat:saazI ]pyaaoga krIt naahI. tumacyaa T/^macyaa p`vaasaaba_la malaa hovaa
vaaTtao. pNa maaJyaakDUna tsao haoNyaasaarKo naahI. tumhalaa jaovha maaJyaa[tkoca laaok

222

Aa%makqaa

AaoLKU SaktIla tovha tumhalaahI T/^mamaQaUna jaaNao ASa@ya naahI trI kzINa hao}na
jaa[-la. puZarI jao kahI krtat to eoYaAaramaasaazIca krtat Asao maanaNyaacao karNa
naahI. tumacaa saaQaopNaa malaa psaMt Aaho. maI Sa@ya itt@yaa saaQaopNaanao rahataoca. pNa
tumhI Ka~I baaLgaa kI ik%yaok Kca- maaJyaasaar#yaalaa Apirhaya- Asatat."
ASaa thonao maaJaI ek tar tr karNaaMinaSaI r_ JaalaI. pNa malaa
AaNaKI ek tar krayacaI haotI. itcaa to saMtaoYakark jabaaba do} Saklao naahIt.
"pNa tumhI QaD ifrayalaahI jaat naahI maga tumhI AajaarI rahta yaat navala
kaya doSakayaa-maQaUna vyaayaamaasaazIhI fursat imaLNaar naahI kI kaya" maI mhTlao.
"tumhI malaa kQaI irkamaa pahta kI %yaa vaoLI maI ifrayalaa jaavao" jabaaba
imaLalaa.
maaJyaa manaaMt gaaoKlyaaMba_la [tka Aadr haota kI maI %yaaMnaa p`%yau<ar dot
nasao. varIla jabaabaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI trI pNa maI gaPp basalaao. malaa vaaTlao
AaiNa AjaUnahI vaaTto kI iktIhI kamao pDlaI AsalaI trIsauwa jyaap`maaNao AapNa
jaovaNaasaazI vaoL kaZtao %yaap`maaNaoca vyaayaamaasaazI kaZlaa paihjao. %yaamauLo doSaacaI saovaa
AiQakca hao[-la kmaI naahI Asaa maaJaa nama` AiBap`aya Aaho.

18. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 2

gaaoKlyaaMcyaa C~aKalaI rahUna maI saara vaoL GarI basaUnaca Gaalaivalaa naahI.
maI dixaNa AaikotIla maaJyaa iK`stI ima~aMnaa saaMgaUna Aalaao
haotao kI maI ihMdusqaanaatIla iK`stI laaokaMnaa BaoTona va %yaaMcaI isqatI
samajaUna Gao[-na. kalaIcarNa baanajaI-Mcao naava maI eoklao haoto. to mahasaBaomaQyao puZarI yaa
naa%yaanao Baaga Gaot. %yaamauLo %yaaMcyaaba_la AadrhI vaaTt haota. sava-saaQaarNa
iK`stI laaok mahasaBaopasaUna va ihMdumausalamaanaaMpasaUna Alaga rahat. %yaamauLo
%yaaMcyaasaMbaMQaI AivaSvaasa vaaTo tsaa kalaIcarNa baanajaI-MivaYayaI vaaTt navhta.
maI %yaaMnaa BaoTavayaasa jaaNyaasaMbaMQaI gaaoKlyaMapaSaI baaolalaao. to mhNaalao
"%yaaMcyaakDo jaa}na tumhI kaya imaLivaNaar to far sajjana gaRhsqa Aahot.

gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 2

223

pNa malaa vaaTto kI to tumacao samaaQaana k$ SakNaar naahIt. maI %yaaMnaa caaMgalao
AaoLKtao. trI pNa tumhalaa jaayacao tr KuSaala jaa."
maI vaoL maaigatlaa. %yaaMnaI malaa tabaDtaoba vaoL idlaa va maI gaolaao. %yaaMcyaa
GarI %yaaMcyaa Qama-p%naI maR%yauSayyaovar pDlaolyaa hao%yaa. %yaaMcao Gar saaQao haoto. mahasaBaomaQyao
%yaaMnaa kaoT paTlaaoNa Gaatlaolao paihlao haoto GarI to baMgaalaI Qaaotr AaiNa sadra yaa
paaoYaaKat AaZLlao. ha saaQaopNaa malaa AavaDlaa. %yaa vaoLI maI svat: jarI parSaI
kaoT paTlaaoNa GaalaIt Asao trI pNa tao paoYaaK va saaQaopNaa malaa AavaDlaa. maI %yaaMcaa
vaoL na Gaota maaJyaa SaMka maaMDlyaa.
%yaaMnaI malaa ivacaarlao "tumhalaa vaaTto ka kI AapNa pap Gao}naca janmaalaa
yaotao"
maI mhTlao "haoya vaaTto."
"tr yaa maUlaBaUt papacao inavaarNa ihMdU Qamaa-t naahI va iK`stI Qamaa-t Aaho
Asao mhNaUna to puZo mhNaalao "papacaa maaobadlaa maR%yaU Aaho. %yaa maR%yaUpasaUna bacaavaUna
jaaNyaacaa ]paya yaoSaUlaa SarNa jaaNao ha Aaho Asao baayabala saaMgato."
maI Bagavad\gaItotIla Bai@tmaaga- saucaivalaa. prMtu maaJao baaolaNao inarqa-k haoto.
maI %yaa Balyaa manauYyaacao %yaacyaa caaMgaulapNaaba_la AaBaar maanalao. maaJao samaaQaana Jaalao
naahI trI pNa yaa BaoTIpasaUna malaa laaBaca Jaalaa.
yaaca maihnyaat maI klak<yaacaI gallaIna\ gallaI ihMDlaao mhTlao trI caalaola.
bahutok kama payaI if$naca krIt Asao. yaa vaoLIca nyaayamaUtI- ima~ yaaMnaa BaoTlaao. sar
gau$dasa baanajaI-Mnaa BaoTlaao. %yaaMcaI madt dixaNa Aaikocyaa kamaI paihjao haotI. rajaa
PyaarImaaohna maukjaI-Mcao dSa-nahI yaaca AvaQaIt Gaotlao.
kalaIcarNa baanajaI-naI malaa kalaIcyaa maMidraba_la saaMigatlaoca haoto. to maMidr
pahaNyaacaI malaa tIva` [cCa vaaTt haotI. %yaacao vaNa-na maI pustkaMt vaacalao haoto. mhNaUna
eko idvaSaI itkDo maaocaa- vaLivalaa. nyaayamaUtI- ima~ yaaMcao Gar %yaaca BaagaamaQyao haoto.
mhNaUna %yaaMnaa jyaa idvaSaI BaoTlaao %yaaca idvaSaI kalaImaMidrathI gaolaao. rs%yaanao
bailadanaacyaa bakyaaMcaI raMgaca raMga caalalaI haotI. maMidracyaa gallaIt pa}la Taktao
taoca iBakayaaMcaI raMgaca raMga laagaUna raihlaolaI idsalaI. baavaa tr Asaayacaoca. maaJaI %yaa
vaoLIhI QaYTpuYT iBakayaalaa kahIhI na doNyaacaI pwt haotI. kahI iBakarI maaJyaa
pazIsa laagalao.

224

Aa%makqaa

ek baavaajaI AaoTyaavar basalao haoto. %yaaMnaI malaa baaolaavalao "ksao kaya

baoTa kaoNaIkDo" maI %yaaMcyaa manaajaaogaa jabaaba idlaa. %yaaMnaI malaa va maaJyaa saaoba%yalaa
basaayalaa saaMigatlao. AamhI basalaao.
maI ivacaarlao "bakyaaMnaa baLI doNao ha Qama- Aaho Asao tumhaMlaa vaaTto ka"
to mhNaalao "p`aNyaaMnaa zar maarNao ha Qama- kaoNa mhNaola"
"tr maga tumhI yaoqao basaUna laaokaMnaa baaoQa ka krIt naahI"
"to Aamacao kama navho. AamhI f@t basalao rahUna Bagavad\Ba@tI krayacaI"
"pNa tumhalaa dusarI jaagaa na saapDta hIca barI saapDlaI"
"AamhI kaozohI basalaao trI saarKoca. laaok ho bakyaaMcyaa kLpaMp`maaNao
Aahot qaaor laaok naotIla %yaa vaaTonao jaaNaar. Aamha saaQaUMnaa %yaacao kaya" baavaajaI
mhNaalao.
maI saMBaaYaNa puZo caalaivalao naahI. AamhI dovaLat jaa}na paocalaao. samaaor
r@tacaI nadI vaaht haotI. dSa-na GaoNyaasaazI ]Bao rahNyaacaI malaa [cCa raihlaI naahI.
maI far i#anna Jaalaao kaya kravasao malaa hao}na gaolao. tao do#aavaa maI AVap ivasa$
Saklaolaao naahI. baMgaalaI laaokaMcyaa eka saMmaolanaalaa malaa %yaaca saumaaralaa inamaM~Na imaLalao
haoto. toqao maI eka gaRhsqaapaSaI yaa GaatkI pUjaosaMbaQaI gaaoYT kaZlaI.to mhNaalao " toqao
nagaaro vaajat Asatat %yaaMcyaa naadamaQyao bakyaacaa kSaahI thonao vaQa kolaa trI %yaalaa
vaodnaa haot naahIt ASaI AamacaI samajaUt Aaho."
malaa ho mat pTlao naahI." bakyaalaa vaacaa AalaI tr tao inaraLoca saaMgaola"
Asao maI %yaa gaRhsqaalaa saaMigatlao. ha GaatkI irvaaja baMd Jaalaa paihjao Asao vaaTlao.
bauQddovaaMcaI gaaoYT AazvalaI. pNa ho kama Aaplyaa Sa@tIplaIkDcao Aaho ho malaa
samajat haoto.
malaa %yaa vaoLI vaaTlao toca AajahI vaaTt Aaho. maaJyaa mato bakyaacyaa
jaIvaacaI ikMmat manauYyaacyaa jaIvaapoxaa kmaI naahI. manauYyadohacyaa rxaNaasaazI maI
bakyaacaa doh ihravaUna GaoNyaasa tyaar haoNaar naahI. p`aNaI ijatka AiQak
duba-la ittka %yaalaa maanavaI UrpNaapasaUna bacaavaUna jaaNyaasaazI manauYyaacaa
AaEaya GaoNyaacaa AiQak AiQakar Aaho Asao malaa vaaTto. ittkI
laayakI nasaola tr manauYya tsaa AaEayahI pNa do} SakNaar naahI. bakyaalaa yaa

gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 3

225

papI bailadanaapasaUna vaacaivaNyaasaazI maaJyaa AMgaI Aaho %yaahUna iktI trI AiQak
Aa%maSauwIcaI va %yaagaacaI AavaSyakta Aaho. yaa SauwIcaI AaiNa %yaagaacaI tUtmaaga-p`tIxaa krItca malaa prlaaok gaazavaa laagaNaar Asao idsato. Asaa kaoNaI trI
tojasvaI pu$Ya ikMvaa tojasvaI satI ]%pnna haovaao kI jaao manauYyajaatIcaa yaa Gaaor patkatUna
]war krIla inarpraQaI p`aNyaaMcao rxaNa krIla AaiNa dovaalayaaMcaI SauwI krIla ASaI
p`aqa-naa tr maI sadOva krIt Asatao. &anaI bauiwSaalaI %yaagavaR<aInao pUNa- va Baavanaap`Qaana
baMgaala hI h%yaa kSaI sahna krtao baro

19. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 3

kalaImaatocyaa naavaanao haoNaara ivaaL ya& pahUna baMgaalaI jaIvana samajaUna
GaoNyaaivaYayaI maaJaI ija&asaa baLavalaI. ba`mhsamaajaasaMbaMQaI baroca vaacalao haoto va eoklaohI
haoto. p`tapcaMd` maujaumadaraMcao jaIvanacair~ qaaoDobahUt maaiht haoto. %yaaMcaI vyaa#yaanao
eokNyaasa maI gaolaao haotao. %yaaMnaI ilaihlaolao koSavacaMd` saonacao cair~ imaLivalao va to A%yaMt
AavaDInao vaacaUna kaZlao. saaQaarNa ba`mhsamaaja AaiNa Aaidba`mhsamaaja yaaMmaQaIla frk
samajaUna Gaotlaa. pMiDt iSavanaaqaSaas~I yaaMcao dSa-na Gaotlao. mahYaI- dovaond`naaqa zakUr yaaMsa
BaoTNyaasaazI p`ao. kaqavaTo va maI Asao gaolaao : prMtu to %yaa vaoLI kaoNaalaa BaoTt nasat
%yaamauLo %yaaMcao dSa-na GaDlao naahI. prMtu %yaaMcyaakDo ba`mhsamaajaacaa ]%sava haota %yaacao
Aamhalaa inamaM~Na haoto %yaava$na AamhI gaolaao. toqao ]cca p`karcao baMgaalaI saMgaIt
eokNyaasa imaLalao. tovhapasaUnaca baMgaalaI saMgaItaba_la malaa AavaD vaaTU laagalaI.
ba`mhsamaajaacao Sa@ya tovaZo inarIxaNa kolyaavar svaamaI ivavaokanaMdaMcao
dSa-na Gyaayacao naahI Asao ksao hao[-la A%yaMt ]%saahpUva-k maI baolaUr mazapya-Mt
bahutaMSaI payaIca gaolaao. sava- rsta caalaUna gaolaao kI AQaa- to Aata smart naahI.
mazacao ekaMt sqaana malaa AavaDlao. svaamaIjaI AajaarI Aahot %yaaMnaa BaoTta
yaoNyaasaarKo naahI va to klak<yaalaa svat:cyaa GarI Aahot Asao eokUna
inaraSaa JaalaI. BaiganaI inavaoidtaMcyaa ibahaDacaa p<aa imaLivalaa. caaOrMGaIvarIla
eka baMgalyaamaQyao %yaaMcaI BaoT JaalaI. %yaaMcaa idmaaK pahUna maI idpavaUna
gaolaao. saMBaaYaNaamaQyao %yaaMcao maaJao ivaSaoYasao jamalao naahI. maI hI gaaoYT gaaoKlyaaMpaSaI
Aa.15

226

Aa%makqaa

baaolalaao. to mhNaalao "tI baa[- maaozI kDk Aaho Aqaa-t tumacao jamaNao Sa@ya naahI ho maI
samajaU Saktao."
puna: ekda %yaaMcaI BaoT malaa postnajaI padSahaMcyaa GarI JaalaI. postnajaIMcyaa
vaRw maataoEaIMnaa %yaa ]pdoSa dot hao%yaa [t@yaat maI %yaaMcyaakDo jaa}na paocalaao.
%yaamauLo maI %yaa ]BayataMmaQaIla duBaaYaI Jaalaao. BaiganaIMcao ihMdU Qamaa-ba_lacao p`oma ]McabaLUna
yaot haoto evaZo maa~ Aamacao ekmaokaMSaI pTlao naahI trIhI maI pahU Saklaao. %yaaMcyaa
pustkaMcaa pircaya maagaahUna k$na Gaotlaa.
idvasaacao daona Baaga paDlao haoto. ek Baaga dixaNa Aaikocyaa kamaacyaa
baabatIt klak<yaamaQyao rahNaayaa puZayaaMnaa BaoTNyaat GaalavaIt Asao AaiNa ek Baaga
klak<yaacyaa Qaaima-k saMsqaa va [tr saava-jainak saMsqaa pahNyaat. eko idvaSaI maI
baaoAr yauwamaQyao ihMdI SauEauYaapqakanao kolaolyaa kamaigarIsaMbaMQaI Da^. mailak yaaMcyaa
AQyaxatoKalaI vyaa#yaana idlao. '[MiglaSamana' baraobarcaa maaJaa pircaya yaa vaoLIhI far
]pyaaogaI pDlaa. ima. saa^MDsa- yaa vaoLI AajaarI Asat trIhI %yaaMcaI madt 1896 saalaI
imaLalaI haotI ittkIca imaLalaI. ho BaaYaNa gaaoKlyaaMnaa AavaDlao AaiNa Da^. rayanaa
maaJyaa BaaYaNaacaI vaaKaNaNaI krtanaa eokUna %yaaMnaa far AanaMd Jaalaa.
ASaa thonao gaaoKlyaaMcyaa CayaoKalaI raihlyaamauLo baMgaalamaQaIla maaJao kama
far saaopo Jaalao. baMgaalyaatIla Aga`gaNya kuTuMbaaMcaI maaihtI malaa Anaayaasaanao JaalaI va
baMgaalaSaI maaJaa inakT saMbaMQa jaaoDlaa gaolaa. yaa icarsmarNaIya maihnyaatIla puYkL
AazvaNaI malaa saaoDUna Vavyaa laagatIla. %yaa maihnyaatca maI ba`mhdoSaacaIhI Kop k$na
Aalaao. toqaIla fuMgaI maMDLIcyaa BaoTI Gaotlyaa. %yaaMcaa AaLsa pahUna vaa[-T vaaTlao.
saaonaorI pgaaoDo paihlao. maMidraMt AsaM#ya baar@yaa baar@yaa maoNaba<yaa jaLt hao%yaa to malaa
AavaDlao naahI. dovaalayaacyaa gaaBaayaat ]MdIr ifrt haoto to pahUna svaamaI dyaanaMdaMcaa
AnauBava Aazvalaa. ba`mhdoSaacyaa is~yaaMcaI svatM~ta %yaaMcaa ]%saah va toqaIla pu$YaaMcaa
baavaLTpNaa pahUna is~yaaMvar KUYa Jaalaao va pu$YaaMba_la Kod vaaTlaa. maaJyaa %yaaca vaoLI
laxaat Aalao kI jyaap`maaNao mauMba[- mhNajao ihMdusqaana navho %yaacap`maaNao rMgaUna mhNajao
b`amhdoSa navho. AaiNa ihMdusqaanaat jyaap`maaNoa AamhI [Mga`jaI vyaapayaaMcao kimaSana ejaMT
banalaao Aahao %yaacap`maaNao ba`mhdoSaamaQyao AamhI [Mga`jaaMcyaa jaaoDIlaa jaa}na ba`mhI laaokaMnaa
kimaSana ejaMT banaivalao Aaho.

gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa 3

227

b`amhdoSaahUna prt Aalyaavar maI gaaoKlyaaMcaI rjaa GaotlaI. %yaaMcaa ivayaaoga malaa
du:Kkr Jaalaa. prMtu maaJao baMgaalyaaMtIla ikMvaa Kro baaolaayacao mhNajao klak<yaaMtIla
kama AaTplao haoto.
QaMda sau$ krNyaapUvaI- ihMdUsqaanaacaa qaaoDasaa p`vaasa itsayaa vagaa-tUna k$na %yaa
vagaa-tIla ]ta$McaI maaihtI k$na GaoNyaacaa va %yaaMcaI du:Ko samajaUna GaoNyaacaa maaJaa ivacaar
haota. maI ha ivacaar gaaoKlyaaMpuZo maaMDlaa. p`qama tr tao %yaaMnaI hsaNyaavaarI naolaa. pNa
jaovha maI maaJyaa AaSaocao vaNa-na kolao tovha %yaaMnaI maaJyaa yaaojanaolaa AanaMdanao saMmatI
idlaI. malaa p`qama kaSaIlaa jaa}na toqao ivaduYaI A^naI baoJaMTcao dSa-na kravayaacao haoto.
%yaa vaoLI %yaa AajaarI hao%yaa.
yaa p`vaasaasaazI malaa navaIna saamaana tyaar kravao laagalao. ek iptLI Dbaa
gaaoKlyaaMnaIca idlaa AaiNa %yaamaQyao maaJyaasaazI baosanaacao laaDU AaiNa purI Gaalaayalaa
saaMigatlaI. baara AaNyaaMcao ek iknatanaacao pakIT Gaotlao. Cayaacyaa paorbaMdr
najaIkcao ek KoDo laaokrIcaa kaoT krivalaa haota. pakITaMt ha kaoT Tuvaala sadra
AaiNa Qaaotr evaZo saamaana haoto.paMGarNyaasaazI ek kaMbaLI GaotlaI. %yaa#aorIja ek
taMbyaa baraobar Gaotlaa. evaZyaa saamaanaainaSaI maI baahor pDlaao.
gaao#alao AaiNa Da^. raya malaa sToSanavar paocaivaNyaasa Aalao. daoGaaMnaahI maI na
yaoNyaaba_la ivanaMtI kolaI. pNa ]BayataMnaIhI yaoNyaaba_la Aaga,h Qarlaa. gaao#alao mhNaalao
" tumhI pihlyaa vagaa-tUna jaat Asata tr kdaicat maI nasataohI Aalaao. pNa Aata tr
malaa Aalaoca paihjao."
Pla^Tfa^ma-var jaatanaa gaaoKlyaaMnaa kaoNaI ADivalao naahI. %yaaMnaI Aaplaa roSamaI
foTa baaMQalaa haota AaiNa Qaaotr va kaoT Asaa paoYaaK kolaa haota. Da^. rayanaI baMgaalaI
paoYaaK kolaa haota %yaamauLo p`qama %yaaMnaa itkITmaastrnao ADivalao. pNa gaaoKlyaaMnaI
'maaJao ima~ Aahot' Asao saaMigatlao tovha Da^. rayanaahI p`vaoSa imaLalaa. ASaa thonao
daoGaaMnaI malaa inaraop idlaa.

20. kaSaIt
ha p`vaasa klak<aa to rajakaoTpya-Mt krayacaa haota. kaSaI Aaga`a jayapUr
palaNapUr va rajakaoT ASaa rs%yaanao jaavayaacao haoto. yaaplaIkDo AaNaKI sqaLo phayalaa
fursat navhtI. drok izkaNaI ek ek idvasa qaaMbalaao. palaNapUrKorIja [tr savaizkaNaI Qama-SaaLaMmaQyao ikMvaa yaa~ok$Mp`maaNao 'pMDyaa' cyaa GarI ]trlaao. malaa Aazvato
kI sabaMQa p`vaasaalaa gaaDIBaaDyaacaasauwa ektIsa $pyao Kca- Aalaa haota. itsayaa
vagaa-cyaa p`vaasaathI bahutaMSaI maolagaaDI saaoDUna dot Asao karNa kI tImaQyao AiQak gadIAsato ho malaa maahIt haoto. saamaanya gaaDIcyaa itsayaa vagaa-cyaa maanaanao itcao BaaDohI
AiQak Asao hIhI ek ADcaNa haotIca.
itsayaa vagaa-cyaa DbyaaMmaQyao %yaa kaLIhI Aajacyaap`maaNaoca AsvacCta AaiNa
payaKanyaacaI dud-Saa haotI. hllaIca kahI sauQaarNaa JaalaI Aaho Asao vaaTlyaasa
mhNaavao. prMtu pihlyaa va itsayaa vagaa-MmaQyao %yaaMcyaa BaaDyaaMtIla frkacyaa maanaanao
sauKsaaoyaIMtIla AMtr farca jaast AaZLUna Aalao. itsayaa vagaa-cao ]ta$ mhNajao maoMZro
AaiNa %yaaMcaI vyavasqaa mhNajao maoMZraMp`maaNao vyavasqaa. yauraopmaQyao tr maI itsayaa
vagaa-tUnaca p`vaasa kolaa haota. AnauBava GaoNyaapurta pihlyaa vagaa-tUna ekdaca kolaa
haota. itkDo malaa [kDcyaa[tko pihlyaa va itsayaa vagaa-maQyao AMtr idsalao naahI.
dixaNa AaikomaQyao itsayaa vagaa-cao ]ta$ mhNajao bahutok hbaSaI laaokca. trIhI toqaIla
itsayaa vagaa-maQyao AiQak saaoyaI Asatat. itkDo kahI BaagaaMmaQyao tr itsayaa vagaa-cyaa
DbyaamaQyao JaaopNyaacaIhI saaoya Asato AaiNa baOzka gaaVaMnaI maZivalaolyaa Asatat.
p`%yaok DbyaamaQyao iktI ]ta$ basavaayacao yaa baabatItIla saM#yaocao inayama paLNyaat
yaotat. [kDo tr itsayaa vagaa-cyaa baabatIt saM#yaocaa inayama paLNyaat yaotat. [kDo
tr itsayaa vagaa-cyaa baabatIt saM#yaocaa inayama paLlaolaa malaa kaozoca AaZLlaa naahI.
rolvaoKa%yaatIla yaa gaOrsaaoyaIKorIja Ku_ ]ta$McyaahI vaa[-T saMvayaImauLo
caaMgalyaa ]ta$Mnaa itsayaa vagaa-caa p`vaasa mhNajao iSaxaaca haoto. vaaTola toqao qauMkNao
vaaTola toqao kcara TakNao vaaTola tovha AaiNa vaaTola tSaa ivaDyaa AaoZNao panatMbaakU
KaNao AaiNa basalyaa jaagaIca %yaacyaa ipcakayaa maarNao KrkTo jaimanaIvar saaMDNao
maaozmaaozyaanao baaolaNao SaojaarI basalaolyaa ]ta$ba_la baopvaa- rahNao AaiNa BaaYaocaa
gailacCpNaa ha tr sava-~ca AnauBavaalaa yaotao.
228

kaSaIt

229

itsayaa vagaa-cyaa p`vaasaacyaa maaJyaa 1902 cyaa AnauBavaamaQyao AaiNa 1915 to

1919 pya-t punha satt imaLalaolyaa AnauBavaamaQyao malaa ivaSaoYasaa frk idsaUna Aalaolaa
naahI. yaa mahavyaaQaIvar malaa ekca ]paya maahIt Aaho. tao mhNajao iSaixat vagaa-nao
itsayaa vagaa-tUnaca p`vaasa krNao va laaokaMcyaa savayaI sauQaarNyaacaa p`ya%na krNao.
%yaa#aorIja rolvaoAiQakayaaMnaa tarI k$na BaoDsaavaUna saaoDNao svat:purtI saaoya k$na
GaoNyaasaazI ikMvaa JaalaolaI saaoya iTkvaUna QarNyaasaazI laaMcalaucapt na doNao va
kayaVaiva$Qd caalaNaayaa xaullak baabatIMcaahI pazpuravaa krNao.
Asao kolyaanao puYkL sauQaarNaa hao} Sakto Asaa maaJaa AnauBava Aaho. xaINa
p`kRtImauLo malaa 1920 saalaapasaUna itsayaa vagaa-caa p`vaasa bahutaMSaI baMd kravaa laagalaa
Aaho yaa gaaoYTIba_la malaa naohmaI du:K va Sarma vaaTt Asato. AaiNa itsayaa vagaa-caa
p`vaasa baMd kravaa laagalaa taohI ASaa vaoLI kI jaovha %yaatIla ADcaNaI dUr krNyaacyaa
kamaacaa kahIsaa izkaNaa laagat haota. rolvaomaQyao %yaacap`maaNao AagabaaoTImaQyao garIba
laaokaMnaa haoNaara ~asa %yaaMcyaa svat:cyaaca vaa[-T saMvayaImauLo %yaat pDNaarI Bar
vyaaparacyaa dRYTInao prkIya vyaapayaaMnaa sarkarkDUna imaLNaayaa Ayaaogya savalatI vagaOro
p`Sna ho Aajacyaa Aamacyaa saava-jainak jaIvanaacao ek svatM~ mah%vaacao AMga banalao Aaho va
to saaoDivaNyaasaazI ekdaona huYaar va kLkLIcyaa gaRhsqaaMnaI Aaplaa sava- vaoL Kca- kolaa
trI vaavagao naahI.
pNa ha itsayaa vagaa-cyaa p`vaasaacaa ivaYaya evaZyaavarca saaoDUna do}na Aata
kaSaItIla AnauBavaakDo vaLtao. kaSaIt ]jaaDtanaa ]trlaao. malaa kaoNaatrI
pMDyaakDoca ]trayacao haoto. puYkLSaa ba`amhNaaMnaI malaa Gao$na Taklao. malaa jaao
%yaaMtlyaa %yaaMt naITnaoTka va barasaa vaaTlaa %yaacao Gar psaMt kolao. maaJaI inavaD yaaogya
zrlaI. ba`amhNaacyaa AMgaNaat gaaya baaMQalaolaI haotI. var maaDI haotI. toqao malaa
]trNyaasa jaagaa idlaI. malaa ivaiQapUva-k gaMgaasnaana kravayaacao haoto. taopya-Mt ]pasa
krayacaa haota. pMDyaanao sava- isawta kolaI. maI %yaalaa saaMgaUna Taklao haoto kI
Aaplyaalaa savvaa $pyaaopoxaa jaast dixaNaa dota yaoNaar naahI Aqaa-t %yaa maanaanao tyaarI
kravaI. pMDyaanao maaJaI ivanaMtI ibanatar maanya kolaI.
"EaImaMt garIba savaa-Mnaa AamhI pUjaa saarKIca saaMgatao. yajamaanaacaI
jaSaI [cCa AaiNa Sa@tI tSaI dixaNaa" pMDyaajaInao pujaaivaQaImaQyao kahI

230

Aa%makqaa

dDpadDpIt naolyaacao Baasalao naahI. baaraek vaajata snaanaaidk AaTpUna maI

kaSaIivaSvanaaqaacyaa dSa-naalaa gaolaao. toqaIla isqatI pahUna vaa[-T vaaTlao.
mauMba[-t 1891 saalaI maI vaiklaI krIt haotao tovha ekda p`aqa-naasamaajaacyaa
maMidramaQyao 'kaSaIcaI yaa~a' yaa ivaYayaavar vyaa#yaana eoklao haoto. %yaamauLo inaraSaosaazI
qaaoDISaI tyaarI JaalaolaIca haotI. pNa inaraSaa JaalaI tI ApoxaoplaIkDo.
A$Md GasarDyaa gallyaaMtUna jaayacao SaaMttocao naava naahI. maaSyaaMcaa
baujabaujaaT vaaTsa$Mcaa va dukanadaraMcaa gaaoMgaaT ho sava- Asa*ya Jaalao.
jyaa izkaNaI manauYuya Qyaana va BagavaiccaMtna yaaMcaI Apoxaa zovatao toqao %yaaMMpOkI
kahIca imaLt naahI Qyaana paihjao Asaola tr to AMtrIcyaa BaavanaotUna imaLivalao
paihjao. ASaa Baaivak is~yaahI malaa idsalyaa kI jyaaMnaa saBaaovaar kaya caalalao Aaho
yaacaI gaMQavaata- navhtI va jyaa kovaL svat:cyaa QyaanaamaQyao magna hao%yaa. pNa ho kahI
vyavasqaapkacyaa p`BaavaamauLo navho. kaSaIivaSvanaaqaacyaa saBaaovaar SaaMt inama-L saugaMiQat
va svacC vaatavarNa baa*ya %yaap`maaNaoca AaMtirk inamaa-Na krNao va iTkvaNao ho
vyavasqaapkacao kt-vya Aaho. %yaaeovajaI jyaamaQyao lauccaoigarIcaI prmaavaQaI JaalaolaI Aaho
ASaa thocaI imaza[-caI va KoLNyaaMcaI dukanao malaa idsalaI.
maMidraSaI jaatao tao drvaajaasamaaor kujalaolyaa fulaaMcaI GaaNa sauTlaolaI. Aat
sauMdr saMgamaravarI dgaDacaI frsabaMdI haotI tI kaoNaa AMQaEawaLU [samaanao $pyao jaDvaUna
ivaicCnna k$na TaklaI haotI AaiNa %yaa $pyaaMmaQyao maL saaMcaUna raihlaa haota.
&anavaapIpaSaI gaolaao. toqao maI [-Svaralaa huDkUna kaZNyaacaa p`ya%na kolaa
prMtu tao AaZLoca naa. %yaamauLo manaat #aLbaL caalalaI haotI. &anavaapIpaSaIhI GaaNa
AaZLlaI. dixaNaa zovaNyaalaa mana Gaotca navhto. mhNaUna maI #arI#aurIca ek pO zovalaI.
to pahUna pMDyaajaI taplao. %yaaMnaI pO fokUna idlaI caardaona iSavyaa hasaDlyaa AaiNa
mhNaalao " tU ASaa thocao Apmaana krSaIla tr narkat pDSaIla.
malaa kahIca vaaTlao naahI. maI mhTlao " maharaja maaJao vhavayaacao
Asaola to hao[-la baapDo. pNa tumacyaa taoMDI ApSabd SaaoBat naahIt. hI
pO GyaayacaI Asaola tr Gyaa naahItr tIhI jaa[-la. " jaa torI pa[- mauJao na
caaihe " Asao mhNaUna AaNa#aI #arDp+I kaZlaI. maI pO Gao}na caalaU laagalaao. manaat

kaSaIt

231

mhTlao " maharaja pO GaalavaUna basalao AaiNa maaJaI tovaZIca vaacalaI " pNa maharaja pO
hatcaI qaaoDIca jaa} doNaar %yaaMnaI malaa maaGaara baaolaavalaa " AcCa [Qar do. maOM toro
jaOsaa nahI haonaa caahta. maMO na laUM tao tora baUra haogaa."
maI maukaTyaanao pO idlaI AaiNa ina:Svaasa TakUna caalata Jaalaao. naMtr daonada
kaiSaivaSvanaaqaalaa gaolaao Aaho pNa tao ' maha%maa ' JaalyaanaMtr. Aqaa-t maga 1902 cao
AnauBava kaozUna imaLNaar maaJaoca 'dSa-na' krNaaro malaa kuzUna dSa-na Gao} Vayalaa
'maha%myaa' caI du:#ao maaJyaasaar#yaa ' maha%myaalaa' ca za}k. baakI duga-MQaI AaiNa gaaoMgaaT
maI qaoT tSaIca AnauBavalaI.
BagavaMtacyaa dyaoba_la kaoNaalaa SaMka vaaTt Asaola tr %yaanao AsalaI tIqa-xao~o
phavaI. taoo mahayaaogaI Aaplyaa naavaavar caalalaolaI iktI ZaoMgao AQama- AaiNa pa#aMD
[%yaaid sahna krtao baro %yaanao saaMgaUna Taklaoca Aaho
yao yaqaa maaM p`pVnto taMs%aqaOva Bajaamyahma\
Aqaa-t 'kravao tsao Baravao '. kmaa-laa naahIsao krNyaacaI kaoNaacaI Sa@tI Aaho maga
BagavaMtalaa maQyao pDNyaacao p`yaaojanaca kazo ]rlao tao saRYTIcao Aaplao kayado GaalaUna
do}na svat: AilaPt raihlaa Aaho.
ho AnauBava Gao}na maI imasaosa\ baoJaMTnaa BaoTNyaasa gaolaao. %yaa nauk%yaaca
duKNyaatUna ]zlyaa hao%yaa ho malaa maahIt haoto. maI maaJao naava Aat QaaDlao. %yaa lagaoca
baahor Aalyaa. malaa f@t dSa-naca Gyaavayaacao haoto mhNaUna maI mhTlao "AaplaI tbyaot
naajaUk Asalyaacao malaa maahIt Aaho. malaa f@t Aaplao dSa-na Gyaayacao haoto. tbyaot
naajaUk AsatahI AapNa malaa BaoTU idlao evaZyaanaoca maaJao samaaQaana haot Aaho. maI
Aaplaa AiQak vaoL Gaot naahI."
Asao mhNaUna maI rjaa GaotlaI.

21. mau M b a[- t isqar Jaalaao

gaaoKlyaaMcaI far [cCa haotI kI maI mauMba[-maQyao kayama rahavao toqao
ba^irsTrIcaa QaMda kravaa AaiNa Aaplyaabaraobarca saava-jainak kamaamaQyao Baaga Gyaavaa. %yaa
vaoLI saava-jainak kaya- mhNajao mahasaBaocao kaya- haoto. %yaaMnaI sau$ kolaolyaa saMsqaocao mau#ya
kama mahasaBaocao kaya- caalaivaNao hoca haoto.
maaJaI [cCahI tSaIca haotI. pNa QaMVacaa jama basaNyaasaMbaQaI malaa
Aa%maivaSvaasa vaaTt navhta. pUvaI-cyaa AnauBavaacao smarNa baujaUna gaolao navhto. KuSaamat
krNao malaa ivaYaasamaana vaaTt haoto.
%yaamauLo p`qama tr maI rajakaoTlaaca raihlaao. toqao maaJao jaunao ihticaMtk va
malaa ivalaayatlaa pazivaNaaro kovaLrama maavajaI dvao haoto. %yaaMnaI maaJyaa hatI tIna KTlao
idlao. kazovaaDcyaa jyauDIiSayala AisasTMTpuZo daona ApIlao haotI AaiNa ek maULcaa
KTlaa jaamanagarmaQyao haota. tao KTlaa mah<vaacaa haota. maI hyaa KTlyaacaI jabaabadarI
GaoNyaaba_la kakU krIt haotao. to pahUna kovaLrama AavaoSaanao mhNaalao "hrlaao tr
AamhIca h$ kI naahI tumacyaakDUna hao[-la tovaZo tumhI kra. maIhI tumacyaabaraobar
AsaNaarca naa"
yaa KTlyaamaQyao maaJao p`itpxaI kO. samaqa- haoto. maI tyaarI zIk kolaI
haotI. [kDcyaa kayaVacaI malaa farSaI maaihtI navhtI. pNa kovaLrama dvyaaMnaI malaa
yaa baabatIt tyaar kolaa haota. dixaNa Aaikolaa gaolaao %yaapUvaI- puravyaacaa kayada
ifraojaSahaMcyaa ijavhaga`I Aaho AaiNa hIca %yaaMcyaa yaSaacaI gau$ikllaI Aaho' Asao snaohI
maMDLI mhNat Asat. to maI laxaat zovalao haoto va dixaNa Aaikolaa jaatanaa maI [kDcaa
puravyaacaa kayada TIkosahIt vaacaUna kaZlaa haota. %yaaKorIja dixaNa Aaikot AnauBaca
imaLalaaca haota.
KTlaa ijaMklaa. %yaamauLo malaa kahIsaa Aa%maivaSvaasa ]%pnna Jaalaa. %yaa
AiplaasaMbaMQaI malaa mauLapasaUna QaastI vaaTt navhtI. %yaamauLo mauMba[-sa gaolaao trIhI hrkt
pDNaar naahI Asao vaaTU laagalao.
yaa ivaYayaakDo vaLNyaapUvaI- [Mga`ja Amaladaracaa Aivacaar va A&ana
yaaMsaMbaMQaI Aalaolaa qaaoDasaa AnauBava saaMgaUna Taktao. jyauDIiSayala AisasTMT kahI
ekaca izkaNaI basat nasat.%yaaMcaI svaarI ifrtIvar Asao.to jaoqao jaatIla toqao vaiklaa
232

mauMba[-t isqar Jaalaao

233

AiSalaaMnaI gaolao paihjao. vaiklaaMcaI fI maUL izkaNaapoxaa baahor gaavaI jaast

AsaayacaIca. %yaamauLo AiSalaalaa sahja duPpT Kca- yao[-. yaacaa ivacaar nyaayaaiQaSaalaa
krNyaacao p`yaaojanaca navhto.
yaa AiplaacaI saunaavaNaI vaoravaLmaQyao haotI. vaoravaLmaQyao %yaa vaoLI jaaoracaa
Plaoga sau$ haota. raoja pnnaasa maaNasaaMcaI laagaNa Asao Asao malaa smarto. toqaIla
laaokvastI saaDopaca hjaar haotI. gaava bahutok irkamaa Jaalaa haota. maI itqalyaa inaja-na
Qama-SaaLomaQyao ]trlaao haotao. tI gaavaapasaUna kahISaa AMtravar haotI. pNa AiSalaaMcaI
vaaT kaya to garIba Asalao tr %yaaMcaa Baar [-Svaravar.
vakIla ima~aMnaI malaa tar kolaI kI PlaogasaazI CavaNaI dusarIkDo naoNyaaba_la
maI saahobaaMnaa ivanaMtI kravaI. saahobaaMnaa ivanaMtI krta to mhNaalao "tumhalaa kahI Baya
vaaTto kI kaya"
maI mhTlao "maaJyaa Bayaacaa ha p`Sna naahI. malaa svat:caI kaLjaI Gaota yaoto
ASaI maaJaI samajaUt Aaho. pNa AiSalaaMcao kaya"
saahoba mhNaalao "Plaoganao tr ihMdusqaanaat Gar kolao Aaho. %yaalaa Byaayacao
ksalao vaoravaLcaI hvaa iktI f@kD Aahosaahoba gaavaapasaUna dUr dyaa-iknaayaavar
mahalavajaa tMbaUmaQyao rahat haoto. laaokaMnaI ASaa thonao baahor rahayalaa iSaklao
paihjao."
yaa t<va&anapuZo maaJao kaya caalaNaar saahobaaMnaI iSarstodaralaa saaMigatlao
"ima. gaaMQaI saaMgatat to laxaat zovaa AaiNa jar vaiklaaMnaa ikMvaa AiSalaaMnaa ivaSaoYa
ADcaNa pDt Asaola tr malaa saaMgaa."
yaat saahobaanao sarL Aaplyaa samajautIp`maaNao yaaogya toca kolao pNa kMgaala
ihMdusqaanacyaa ADcaNaIMcaI klpnaa %yaalaa kaozUna yaoNaar yaa gaRhsqaalaa ihMdusqaanacyaa
garjaa bayaavaa[-T savayaI rItIBaatI kaya samajaNaar pMQara $pyaaMcyaa maaohaoraMcaa ihSaoba
krNaaralaa pOcao maap idlao tr tao ihSaoba caTkna ksaa k$ SakNaar [cCa ]<amaat
]<ama AsaUnahI h<aI jyaap`maaNao mauMgaIsaazI ivacaar krNyaalaa Asamaqa- Asatao %yaacap`maaNoa
h<aIevaZyaa paoTacaa [Mga`ja mauMgaIevaZyaa paoTacyaa ihMdI maaNasaasaazI ivacaar krNyaasa
ikMvaa inayama zrivaNyaasa Asamaqa-ca AsaNaar.
Aata maUL ivaYayaakDo vaLtao.
var ilaihlyaap`maaNao f<ao JaalaI trIhI maI kahI kaLpya-Mt rajakaoTlaaca
rahaNyaacyaa ivacaarat haotao. [t@yaat eko idvaSaI kovaLrama maaJyaakDo Aalao

234

Aa%makqaa

AaiNa mhNaalao "gaaMQaI AamhI tumhalaa yaoqao rahU doNaar naahI. tumhalaa mauMba[-saca gaolao
paihjao."
"prMtu toqao malaa kaLa ku~asauwa ivacaarNaar naahI. maaJaa Kca- tumhI
caalavaala ka" maI mhTlao.
"hao hao maI tumacaa Kca- caalavaIna. tumhalaa baDo ba^irsTr mhNaUna kQaI [kDo
AaNavaU AaiNa ilaihNyaasavarNyaacao kama tumacyaakDo pazvaUna dot jaa}. ba^irsTraMnaa
lahanaqaaor banaivaNao Aamha vaiklaaMcaoca kama Aaho naa tumacyaa Sa@tIcaI klpnaa tumhI
jaamanagar va vaoravaL yaoqao idlaolaIca Aaho. %yaamauLo malaa ifkIr vaaTt naahI.
raYT/kayaa-saazI [-Svaranao tumhalaa janmaasa Gaatlao Aaho %yaat tumhalaa AamhI kazovaaDat
gaaDlao jaa} doNaar naahI. baaolaa kQaI jaata"
"naataLhUna maaJao qaaoDo pOsao yaayacao baakI Aahot to yaotaca jaatao."
pOsao pMQaraek idvasaat Aalao AaiNa maI mauMba[-laa gaolaao. 'pona igalbaT- AaiNa
sayaanaI' cyaa Aa^ifsamaQyao 'caoMbasa-' BaaDyaanao Gaotlyaa AaiNa kayama basalaaosao vaaTlao.

22. Qama- s aM k T
maI Aa^ifsa Gaotlao %yaacap`maaNao igargaavaat ibahaD Gaotlao. pNa [-Svaranao malaa
isqar hao} idlao naahI. ibahaD k$na farsao idvasa Jaalao naahIt taoca maaJyaa dusayaa
maulaalaa jaaoracao duKNao Aalao. %yaalaa ivaYamajvar Jaalaa. tap ]tronaa. %yaabaraobar Ba`ma
Jaalaa AaiNa ra~I sainnapatacaI icanhohI idsaU laagalaI.
Da^@Trcaa sallaa Gaotlaa. Da^@Trnao saaMigatlao "%yaalaa AaOYaQaanao qaaoDIca madt
haoNaar. %yaalaa AMDI AaiNa kaoMbaDIcaa kaZa Vavaa laagaola.
"maiNalaalacao vaya dha vaYaa-cao haoto. %yaalaa maI kaya ivacaarNaar maI %yaacaa
palak pDlaao. Aqaa-t malaaca inaNa-ya kolaa paihjao. Da^@Tr ek farca sajjana parSaI
gaRhsqa haoto. "Da^@Tr AamhI tr sava-jaNa SaakaharI Aahaot. yaa daohaopOkI ekhI
vastU maulaalaa doNyaalaa maaJao mana Gaot naahI. dusaro kahI naahI ka saaMgata yaoNaar
Da^@Tr mhNaalao "tumacyaa maulaaMcaa jaIva Qaao@yaat Aaho. dUQa AaiNa
paNaI imaEaNa k$na dota yao[-la pNa tovaZyaanao %yaalaa purosao paoYaNa imaLNaar

Qama-saMkT

235

naahI. tumhalaa maahItca Aaho kI maI puYkL ihMdU kuTuMbaaMkDo jaat Asatao. pNa AaOYaQa
mhNaUna AamhI kaoNatIhI vastU idlaI trI tI to Gaotat. malaa vaaTto kI tumhI Aaplyaa
maulaavar ASaa thocaI sa@tI na krala tr baro."
"tumhI mhNata to Kroca. tumhI Asaoca saaMigatlao paihjao. maaJaI jabaabadarI
far maaozI Aaho. maulagaa maaoza Jaalaolaa Asata tr maI AvaSya %yaacaI majaI- jaaNaUna
GaoNyaacaa p`ya%na kolaa Asata AaiNa %yaacyaa [cCop`maaNao k$ idlao Asato. yaa p`saMgaI
maIca yaa maulaasaazI ivacaar kolaa paihjao. malaa vaaTto kI manauYyaacyaa Qamaa-caI ksaaoTI
ASaaca vaoLI haot Asato. Kra Asaao KaoTa Asaao pNa maI haca Qama- maanalaa Aaho kI
manauYyaanao maaMsaaidk Ka} nayao. jagaNyaacyaa saaQanaaMnaahI kahI mayaa-da paihjaoca. kahI
gaaoYTI AapNa jaIva jagaNyaasaazI mhNaUnahI krta kamaa nayaot. maaJyaa Qamaa-nao GaalaUna
idlaolyaa mayaa-daMmauLo maaJyaa svat:saazI va maaJyaa maulaaMmaaNasaaMsaazI ASaa p`saMgaI maaMsa
[%yaaidcaa ]pyaaoga krNyaasaazI manaa[- Aaho. Aqaa-t malaa tumhI mhNata tao Qaaoka
p%krlaaca paihjao. pNa tumacyaapaSaI ek maagaNaI krtao. tumacao ]paya maI krNaar
naahI. pNa malaa maulaacaI CatI naaDI [%yaaid tpasaayacao kLNaar naahI. malaa paNyaacyaa
]pcaaraMcaI qaaoDI maaihtI Aaho. to ]pcaar krNyaacaa ivacaar Aaho. pNa tumhI maQaUna
maQaUna yao}na maiNalaalacaI tbyaot pahat rahala AaiNa SarIrat haoNaayaa forfaraMcaI malaa
maaihtI dot jaala tr maI tumacao AaBaar maanaIna."
Balao Da^@Tr maaJaI ADcaNa samajalao AaiNa maaJyaa ivanaMtIlaa Anausa$na
maiNalaalalaa pahayalaa yaoNyaacao %yaaMnaI kbaUla kolao.
maiNalaala svat:caI inavaD k$ Sakola ASaI isqatI navhtI trI pNa
Da^@TraMSaI Jaalaolao baaolaNao maI %yaalaa saaMigatlao AaiNa %yaacao svat:cao mat ivacaarlao.
"tumhI paNyaacao ]paya KuSaala kra. malaa kaoMbaDyaaMcaa kaZa Pyaayacaa
naahI ikMvaa AMDIhI KayacaI naahIt."
jar ka maI %yaalaa yaa daona vastU Ka} Gaatlyaa Asa%yaa tr %yaanao KallyaahI
Asa%yaa ho malaa samajat haoto trIhI %yaacao ho mhNaNao eokUna malaa AanaMd vaaTlaa.
malaa @yaUnaIcao ]pcaar maahIt haoto. %yaasaMbaMQaI p`yaaogahI kolao
haoto. AajaaramaQyao ]pasaalaa far mah<va Aaho hohI maahIt haoto. maI maiNalaalalaa

236

Aa%makqaa

@yaUnaIcyaa pwtInao kiTsnaana GaalaNyaasa sau$vaat kolaI. %yaalaa tIna imainaTaMpoxaa jaast
vaoL ipMpat basavaIt nasao. tIna idvasaaMpya-Mt naairMgaacyaa rsaat paNaI GaalaUna %yaavarca
%yaalaa zovalao.
tap hTonaa. ra~I kahIcyaa baahI barLo. tap 104 AMSaaMpya-Mt caZo. maI
Gaabarlaao. maulagaa jar hatI laagalaaM naahI tr jaga malaa kaya mhNaola vaDIla baMQaU kaya
mhNatIla dusayaa Da^@Trlaa ka baaolaavaU nayao vaOVaMnaa ka baaolaavaU nayao svat:caI
&anahIna A@kla caalaivaNyaacaa Aa[-baapaMnaa kaya AiQakar
ASaa thocao ivacaar manaat yaot. ]laT AsaohI vaaTo :
'ho gaRhsqaa tU svat:cyaa baabatIt krNaar toca maulaacyaa baabatIt kolaosa tr
prmaoSvar saMtaoYa maanaIla. tuJaI paNyaacyaa ]pcaaraMvar Eawa Aaho AaOYaQaavar naahI.
Da^@Tr jaIvadana do} Sakt naahIt tohI p`yaaogaca krtat. p`aNasaU~ eka [-Svaracyaa
hatI Aaho. [-Svaracao naaMva Gao}na %yaacyaavar Eawa zova AaiNa Aaplaa maaga- saaoDU
nakaosa."
ASaI kalavaakalava manaat caalalaI haotI. ra~ pDlaI. maI maiNalaalalaa
kuSaIt Gao}na Jaaoplaao haotao. maI iBajavaUna ipLlaolyaa caadrIt %yaalaa lapoTNyaacaa inaScaya
kolaa. ]zlaao caadr GaotlaI qaMD paNyaanao iBajaivalaI ipLUna kaZlaI. tIt %yaalaa
payaapasaUna Dao@yaapya-Mt lapoTUna zovalaa. var daona QaabaLyaa paMGarayalaa Gaatlyaa.
Dao@yaavar Aaolaa Tuvaala zovalaa. garma tvaa Asaavaa tsaa tap fNafNat haota. SarIr
AgadI sauko haoto. Gaamaacao naava navhto.
maI KUp dmalaao haotao maiNalaalalaa %yaacyaa Aa[-kDo saaopvaUna maI AQyaatasaapurta hvaa Ka}na tajaatvaanaa haoNyaasaazI va manaalaahI SaaMtI AaNaNyaasaazI
caaOpaTIvar gaolaao. ra~Icyaa dhacaa saumaar haota. maaNasaaMcaI yao jaa kmaI JaalaI haotI.
maaJao itkDo laxa qaaoDoca haoto. maI ivacaarsaagarat bauDalaao haotao. ho [-Svara yaa QamasaMkTat maaJaI laaja raK. 'rama rama' caa jap taoMDanao caalaUca haota. qaaoDasaa
forfTka k$na QaDQaD%yaa CatIinaSaI prt Aalaao. Garat pa}la Taktao tao
maiNalaalanao hak maarlaI "baabaa tumhI Aalaat"
"hao baaL"
"malaa Aata yaatUna kaZa naa AMgaacaa BaDka caalalaa Aaho."
"ka Gaama sauTtao Aaho kI kaya"
"maI tr Gaamaanao AaolaaicaMba Jaalaao Aaho Aata malaa maaokLa kra naa baabaa"

prt dixaNa Aaikolaa

237

maI maiNalaalacyaa kpaLalaa hat laavaUna paihlaa. mastkavar Gaamaacao ibaMdU

jamalao haoto. tap ]trt caalalaa haota. maI [-Svaracao ]pkar maanalao.
"maiNalaala Aata tuJaa tap jaaNaar. AjaUna qaaoDa Gaama naahI yao} dot"
"naahI baabaa Aata malaa saaoDvaa. puna: paihjao tr Asalao kra."
malaa Aata QaIr Aalaa haota. mhNaUna maI gaPpagaaoYTI baaolaUna AaNaKI qaaoDa
vaoL kaZlaa. kpaLava$na Gaamaacao AaohaoL caalalao. maI caadr kaZlaI AMga pusaUna
kaZlao AaiNa baaplaok ek~ Jaaoplaao. daoGaaMnaIhI KUp Jaaop kaZlaI.
sakaLcyaa saumaarasa maiNalaalacaa tap kmaI Jaalaolaa idsalaa. jalaimaiEat dUQa
AaiNa fLo yaaMvar tao caaLIsa idvasa raihlaa. maI inaiScaMt Jaalaao haotao. tap inaGaonaa
pNa AaTao@yaat Aalaa haota. Aaja maaJyaa sava- maulaaMmaQyao maiNalaala AMgaanao saudRZ Aaho.
ha ramaacaa p`Baava kI paNyaacyaa ]pcaaracaa hla@yaa Aaharacaa kI
SauEauYaocaa %yaacaa inaNa-ya kaoNa k$ SakNaar p`%yaokalaa Aapaplyaa Eawonau$p zrvaU
Va. maI trI Asao samajalaao kI [-Svaranao maaJaI laaja raKlaI va AajahI maaJaI tSaIca
samajaUt Aaho.

23. prt dixaNa Aaiko l aa

maiNalaala bara Jaalaa Kra pNa maI zrivalao kI igargaavaatIla Gar
rahaNyaalaayak naahI. %yaaMt Aaola yao[-. p`kaSa purosaa naahI. rovaaSaMkrBaa[-cyaa sallyaanao
AamhI ]BayataMnaI mauMba[-cyaa kaoNa%yaa trI ]pnagaramaQyao ]GaDyaa jaagaot baMgalaa GaoNyaacaa
inaScaya kolaa. maI saaMtauJa vagaOro Baagaat BaTklaao. vaaMd`yaamaQyao k<alaKanaa haota
%yaamauLo vaaMd`yaamaQyao rahNyaacaI AamacyaapOkI kaoNaalaaca [cCa JaalaI naahI. GaaTkaopr
vagaOro samaud`apasaUna dUr vaaTlaI. saaMtauJamaQyao ek sauMdr baMgalaa AaZLlaa %yaamaQyao
rahaNyaasa gaolaao AaiNa Aaraogyaacyaa dRYTInao Aamhalaa kaLjaI krayalaa nakao Asao
vaaTlao. maI caca-gaoTcaa pihlyaa vagaa-caa pasa kaZlaa. pihlyaa vagaa-t puYkLda maI
ekTaca Asao %yaaba_la kahIsaa AiBamaanahI vaaTo Asao Aazvato. puYkLda vaaMd`yaahUna
caca-gaoTlaa jaaNaarI jalad gaaDI pkDNyaasaazI maI saaMtauJahUna vaaMd`yaapya-Mt caalat jaat
Asao.

238

Aa%makqaa

maaJaa QaMda d`vyaacyaa dRYTInao vaaTlao haoto %yaahUna caaMgalaa caalataosao idsalao.
dixaNa AaikotIla ASaIla malaa kahInaa kahI kama dotca Asat %yaaMtUna maaJaa #acasahjaI Baagaola Asao malaa vaaTlao.
hayakaoTa-cao kama malaa AjaUna kahI imaLt navhto. prMtu %yaa vaoLI 'maUT'
cacaa- caalao itlaa maI jaat Asao. tIt Baaga GaoNyaacaI ihMmat caalaonaa. malaa smarto kI
itcyaamaQyao jaimayatrama naanaaBaa[- BarpUr Baaga Gaot. [tr navyaa ba^irsTraMp`maaNao maIhI
hayakaoTa-t KTlao eokNyaasa jaat Asao. toqao iSakNyaasaarKo imaLo %yaapoxaa samaud`acaa
vaara JauLJauL yao[- %yaa vaayaavar Dula@yaa GaoNyaacaI gaMmatca BarpUr imaLt Asao. [tr
Dula@yaa GaoNaaro jaaoDIdarhI maI pahat Asao. %yaamauLo malaa laaja vaaTt nasao. malaa idsaUna
Aalao kI Dula@yaa KaNao hI ek f^Sanaca gaNalaI jaat Asao.
hayakaoTa-cyaa pustkalayaacaa ]pyaaoga krNyaasa sau$vaat kolaI. toqao kahI
AaoLKIhI k$ laagalaao. malaa vaaTU laagalao kI qaaoD@yaaca AvaQaIt maIhI hayakaoTa-t
kama k$ laagaona.
ASaa thonao eka baajaUnao maaJyaa QaMVaba_la kahISaI inaiScaMtta yao}
laagalaI.
dusayaa baajaUnao gaaoKlyaaMcaI dRYTI tr maaJyaavar iKLUna raihlaolaIca haotI.
AazvaDyaatUna daonatIna vaoLa maaJyaa caoMbarmaQyao yao}na maaJaI Kbar kaZUna jaat AaiNa
Aaplyaa inakTcyaa ima~aMnaahI kQaI kQaI Gao}na yaot. kaya- krNyaacyaa svat:cyaa
pwtIcaI malaa maaihtI k$na dot.
prMtu [-Svaranao maaJao BaivaYyakalaasaMbaMQaIcao kaoNatoca baot caalaU idlaolao naahIt
Asao mhTlao trI caalaola.
maI svasqa haoNyaacaa inaScaya krtao AaiNa svasqatocaa AnauBava Gao} laagatao tao
ekaekI dixaNa AaikohUna tar AalaI : "caoMbarlaona [kDo yaot Aahot. tumhalaa lagaoca
Aalao paihjao." maaJao vacana malaa smartca haoto. maI tar idlaI "malaa Kcaa-laa pazvaa
maI yaayalaa tyaar Aaho." %yaaMnaI lagaoca pOsao pazivalao AaiMNa Aa^ifsa imaTvaUna maI caalaU
laagalaao.
malaa vaaTlao kI malaa ek vaYa- sahja puro hao[-la. baMgalaa caalaU zovalaa AaiNa
baayakamaulaaMnaI yaoqaoca rahavao ho [YT vaaTlao.
malaa %yaa vaoLolaa vaaTt haoto kI jyaa t$NaaMnaa svadoSaI
d`vyaaja-naacao saaQana nasaola va jao QaaDSaI AsatIla ASaaMnaI prdoSaI jaavao ho caaMgalao.

prt dixaNa Aaikolaa

239

mhNaUna maI Aaplyaabaraobar caarpaca jaNaaMnaa Gao}na gaolaao. %yaaMmaQyao maganalaala gaaMQaIhI
haoto.
gaaMQaIkuTuMba maaozo haoto AajahI Aaho. maaJao QaaorNa Asao haoto kI %yaaMpOkI
jyaaMcaI svatM~ haoNyaacaI [cCa Asaola %yaaMnaI svatM~ vhavao. maaJao vaDIla puYkLaMcaI saaoya
laavaIt pNa tI rajavaaDyaacyaa naaokrImaQyao. yaa naaokrImaQaUna baahor pDta yao[-la tr
caaMgalao Asao malaa vaaTlao. maaJyaakDUna %yaaMnaa naaokrI imaLvaUna doNyaacyaa kamaI madt
haoNyaasaarKI navhtI. to va %yaap`maaNaoca [trhI svaaEayaI banatIla tr caaMgalao ASaI
samajaUt haotI.
pNa SaovaTI tr jasajaSaI maaJyaa AadSaa-maQyao ]%aMtI JaalaI Asao malaa
vaaTto tsatsaa yaa t$NaaMcyaa AadSaa-MnaahI vaLNa laavaNyaacaa maI p`ya%na kolaa. %yaaMpOkI
maganalaala gaaMQaIMnaa vaLivaNyaamaQyao malaa far saflata imaLalaI. pNa ha ivaYaya puZo hatI
Gyaavaa laagaNaar Aaho.
baayakamaulaaMcaa ivayaaoga baaMQalaolao GarTo maaoDNao inaiScat isqatImaQaUna AinaiScat
isqatImaQyao p`vaoSa yaa savaa-Mcao xaNamaa~ du:K vaaTlao. pNa malaa AinaiScat jaIvanaacaI
savaya pDlaI haotI. yaa jagaamaQyao jaoqao [-Svar mhNaa ikMvaa sa%ya mhNaa yaaKorIja dusaro
kahIca inaiScat naahI toqao inaiScatpNaacaI Apoxaa krNao hoca Ayaaogya idsato. ho jao savaAaplyaa saBaaovatI idsato va GaDt Asato to AinaiScat Aaho xaiNak Aaho %yaamaQyao jao
ek prma t<va inaiScat$panao lapUna raihlaolao Aaho %yaacaa ANaumaa~ saaxaa%kar Jaalaa
%yaacyaavar Eawa basalaI trca jagaUna saaqa-k. %yaacaa SaaoQa haca prma pu$Yaaqa- Aaho.
maI Drbanalaa ja$r %yaapoxaa ek idvasahI Agaaodr paocalaao Asao mhNata Aalao
nasato. maaJyaasaazI kama tyaarca haoto. ima. caoMbarlaonapaSaI DoPyauToSana naoNyaacaI tarIK
na@kI hao}na gaolaI haotI. malaa %yaaMcyaapuZo vaacaavayaacaa Aja- tyaar kravayaacaa haota
AaiNa DoPyauToSanabaraobar jaayacao haoto.

KMD 4 qaa

1. AajavarcaI mao h nat fu k T gao l aI

ima. caoMbarlaona dixaNa Aaikot Aalao to AaikotUna saaDotIna kaoT paOMD
Gao}na jaayalaa [Mga`jaaMcao AaiNa Sa@ya tr baaoAr laaokaMcao mana hrNa krayalaa. %yaamauLo
ihMdI p`itinaQaIMnaa vaaTaNyaacyaaca Axata imaLalyaa
"tumhalaa maahItca Aaho kI svaaya<a vasaahtIvar saama`ajyasarkarcaI sa<aa
naavaacaIca Asato. tumacaI gaahaNaI tr nyaayya idsatat. maaJyaakDUna hao[-la to maI
krInaca. pNa tumhI hao[-la tovaZo k$na sqaainak gaaoyaa laaokaMnaaca rajaI raKUna raihlao
paihjao."
ho ]<ar eokUna p`itinaQaI qaMDgaar pDlao maI pNa hat caaoLIt basalaao.
inajaUna ]zlyaapasaUnaca navaa idvasa sau$ Jaalaa Asao mhNaUna 'punaSca hir: !' pasaUna
sau$vaat krayacaI zrivalaI. jaaoDIdaraMcaI samajaUt GaatlaI.
ima. caoMbarlaonacao p`%yau<ar trI caukIcao ksao mhNaavao mauLmauLIt jabaaba
doNyaaeovajaI %yaaMnaI sarL saaMgaUna Taklao. 'maarIla %yaacaI tlavaar' haca nyaaya %yaaMnaI
kahISaa gaaoD SabdaMt saaMigatlaa.
prMtu AamacyaapaSaI tlavaar dUrca raihlaI pNa tlavaarIcao Gaava
JaolaNyaasaarKI SarIrohI navhtI.
ima. caoMbarlaona kahI AazvaDoca rahavayaacao haoto. dixaNa Aaika mhNajao
kahI CaoTasaa p`aMt navho. tao ek doSa Aaho KMD Aaho. sabaMQa Aaika ho ek KMD
Asalao trI %yaacyaa paoTaMt Anaok ]pKMDaMcaa samaavaoSa Jaalaolaa Aaho. knyaakumaarIpasaUna
EaInagar 1900 maOla Aaho tr DrbanahUna kopTa}nasauwa 1100 maOlaat kmaI naahI. yaa
KMDBar ima. caoMbarlaonanaa vaayauvaogaanao ihMDayacao haoto. to T/ansavaalalaa jaayalaa inaGaalao.
toqaIla ihMdI laaokaMcaI baajaU tyaar k$na maaMDNyaacao kamahI maaJaoca haoto. pNa ip`Taoiryaa
gaazayacaI kSaI toqao maI vaoLovar paocaayacao tr %yaasaazI prvaanaa paihjao tao
imaLivaNyaacao kama Aamacyaa laaokaMkDUna haoNyaasaarKo navhto.
240

AajavarcaI maohnat fukT gaolaI

241

laZa[-naMtr T/ansavaalacaa maulaUK ]jaaD hao}na gaolaa haota. KayalaaPyaayalaa

Anna navhto. AMqarapaMGarayalaa kpDo navhto. irkamyaa hao}na baMd pDlaolyaa dukanaaMt
maala Ba$na tI ]GaDayacaI haotI. ho kama AastoAastoca haoNaar. maala Bart jaa[-la
tsatsao Gardar TakUna pLUna gaolaolyaa laaokaMnaa prt yao} dota yaoNaar. %yaasaazI
T/ansavaalacyaa p`%yaok rihvaaSyaalaa pasa kaZavaa laagao. gaaoyaa laaokaMnaa pasa maagataxaNaI
imaLo ihMdI laaokaMnaa maa~ ADcaNa pDo.
laZa[-cyaa maudtIt ihMdusqaanaatUna va laMko isalaaonahUna Anaok Amaladar va
iSapa[- dixaNa AaikomaQyao jaa}na daKla Jaalao haoto. %yaapOkI jyaaMcaI toqaoca vasaNyaacaI
[cCa Asaola %yaaMcaI saaoya k$na doNao ho iba`iTSa AiQakayaaMcao kt-vya samajalao jaat
haoto. %yaaMnaa trI navaIna AiQakarI naomaavao laagaNaarca haoto. %yaa kamaI yaa AnauBavaI
AmaladaraMcaa sahjaIca ]pyaaoga Jaalaa. AmaladaraMcyaa tIxNa bauwItUna eka navaInaca
Ka%yaacaI @laRPtI inaGaalaI. to Kato caalaivaNyaacaI laayakIsauwa %yaaMcyaamaQyao ivaSaoYa haotI
ho kbaUla kolaoca paihjao hbaSaI laaokaMcao mhNaUna ek inaraLo Kato haotoca. maga
eiSayaavaasaI laaokaMcaohI ka nasaavao ha yaui@tvaad maanya Jaalaa. maI paocalaao %yaapUvaI-ca ho
Kato ]GaDlao haoto. to hLUhLU Aaplao jaaLo psarIt haoto. pLUna gaolaolyaa laaokaMnaa
prvaanao doNaayaa AiQakayaanao savaa-Mnaaca prvaanao idlao trI hrkt navhtI. prMtu
eiSayaavaasaIyaaMcaI %yaalaa maaihtI kaozUna AsaNaar mhNaUna yaa navyaa Ka%yaacyaa
iSafarSaInaoca jar %yaaMnaa prvaanao idlao tr %yaa AiQakayaaMcaI jabaabadarIhI kmaI hao[-la va
%yaacyaavarIla kamaacaa baaojaa kahIsaa hlaka hao[-la Asao saaMgaNyaat Aalao. AMdrkI baat
ASaI haotI kI yaa navyaa Ka%yaalaa kahI trI kama paihjao haoto AaiNa damahI paihjao
haota. kama nasaola tr Ka%yaacaI AavaSyakta isaw haoNaar naahI va to baMd krNyaat yao[la. %yaasaazI ho kama %yaalaa saaoyaIcao saapDlao.
ihMdI maaNasaanao yaa Ka%yaakDo Aja- krayacaa. %yaanaMtr puYkLSaa idvasaaMnaI
jabaaba yaoNaar. T/ansavaalacyaa pasaasaazI Aja-dar puYkL %yaamauLo %yaaMcaI dad laavaNaaro
dlaala ]%pnna Jaalao. yaa dlaalaaMnaI AaiNa AmaladaraMnaI imaLUna garIba ihMdI laaokaMcao
hjaarao $pyao igaLMkRt kolao. malaa ASaI maaihtI imaLalaI kI vaiSalyaaiSavaaya prvaanaa
imaLtca naahI AaiNa vaiSalaa AsaUnasauwa kQaI kQaI ekoka maaNasaamaagao SaMBar SaMBar
paOMDaM[tka Kca- yaotao. ASaa isqatIt maaJaI dad kSaI laagaavaI
Aa.16

242

Aa%makqaa

maI maaJao jaunao ima~ Drbanacao paolaIsa saupirMToMDMT yaaMjakDo gaolaao. AaiNa %yaaMnaa
saaMigatlao "tumhI prvaanyaacyaa AiQakayaalaa maaJaI AaoLK do}na malaa prvaanaa imaLvaUna
Va. maI T/ansavaalaat raihlaolaao Aaho ho tumhalaa maahItca Aaho." to lagaoca TaopI
caZvaUna maaJyaabaraobar Aalao AaiNa %yaaMnaI malaa prvaanaa imaLvaUna idlaa. AagagaaDIlaa
eka tasaacaa AvakaSa Asaola nasaola, maI samaana baaMQaUna tyaar zovalaolaoca haot. saupirMToMDoMT
Alao@JaaMDrcao AaBaar maanalao AaiNa ip`Taoiryaacaa rsta Qarlaa.
maagaa-tIla ADcaNaIMcaI klpnaa malaa puropUr yao}na cauklaI haotI. ip`Taoiryaalaa
paocalaao. Aja- ilahUna kaZlaa. DrbanamaQyaoM ihMdI p`itinaQaIMpOkI kaoNaacaIhI naavao Agaaodr
ivacaarlyaacao malaa smart naahI. pNa yaoqao navao Kato caalaU Jaalao haoto. %yaamauLo
p`itinaQaIMcaI naavao Agaaodr ivacaarNyaat AalaI. %yaaMtIla hotU malaa dUr zovaNao haca haota
ASaI ip`TaoiryaaMtIla ihMdI laaokaMnaa maaihtI imaLalaI haotI. yaa du:Kdayak prMtu majaodar
p`saMgaacao vaNa-na puZo k$.

2. eiSayaaiTk Ka%yaacaI sau l atanaigarI

maI T/ansavaalaat daKla Jaalaao trI ksaa yaacaa navyaa Ka%yaacyaa AmaladaraMnaa
]lagaDaca hao[-naa. %yaaMnaI %yaaMcyaakDo yaoNaayaa jaaNaayaa ihMdI laaokaMpaSaI caaOkSaI kolaI
pNa %yaa ibacaayaaMnaa maaihtI kaozUna AmaladaraMnaI Anaumaana kolao kI pUvaI-cyaa
AaoLKIcyaa jaaoravar maI prvaanyaaiSavaaya daKla Jaalaao Asaona AaiNa tsao Asalyaasa malaa
kOd krta yao[-la.
maaozmaaozyaa laZayaaMnaMtr kahI kaLpya-Mt sarkarI AiQakayaaMnaa jaada
AiQakar doNyaat yaot Asatat. tIca isqatI dixaNa AikothI haotI. yaoqao SaaMtta
raKNyaasaMbaMQaIcaa kayada krNyaat Aalaa haota. %yaaMtIla ek klama Asao haoto kI jaao
kaoNaI prvaanyaaKorIja T/ansavaalaat iSarola %yaalaa pkDUna kOdocaI iSaxaa doNyaat yaavaI.
yaa klamaacyaa AaQaaro malaa pkDlao paihjao ASaaba_la Klabato haotI. pNa maaJyaapaSaI
prvaanaa maagaayalaa kaoNaacaI ihMmat hao[-naa.
AmaladaraMnaI Drbanalaa tar tr kolaIca haotI AaiNa jaovha
%yaaMnaa samajalao kI maI prvaanaa kaZUnaca daKla Jaalaao Aaho tovha %yaaMcaI
inaraSaa JaalaI. prMtu evaZyaa inaraSaonao har jaaNaaro ho Kato navhto. maI Aalaao Asalaao

eiSayaaiTk Ka%yaacaI saulatanaigarI

243

trI ima. caoMbarlaonapaSaI malaa jaa} Vayacao naahI evaZI gaaoYT %yaaMnaa sahja krta
yaoNyaasaarKI haotI.
p`itinaQaIMcaI naaMvao ivacaarNyaat AalaI mhNaUna maagao ilaihlao. tI evaZyaasaazIca
ivacaarNyaat AalaI haotI. dixaNa AaikomaQyao vaNa-WoYa pavalaaopavalaI p`%yayaasa yaotca
haota. pNa yaoqao tr ihMdusqaanaatlyaa saarKaca kujaTpNaa AaiNa C@kopMjao yaaMcaI duga-MQaI
yaot haotI. dixaNa AaikomaQyao sarkarcyaa saamaanya Ka%yaaMcaa vyavahar p`jaocyaa ihtaqa-ca
caalaivalaa jaat Asao. %yaamauLo AiQakayaaMmaQyao ek p`karcaa sarLpNaa va nama`pNaa idsaUna
yaot Asao. %yaacaa fayada saahijakca kaLyaaipvaLyaa caamaDIcyaa laaokaMnaahI kahI AMSaI
imaLt Asao. Aata jaovha navao eiSayaaiTk vaatavarNa daKla Jaalao tovha toqalyaap`maaNao
AroravaI laTpT vagaOro duga-MQaIhI daKla JaalaI. dixaNa Aaikot ek p`karo p`jaasa<aa
haotI tr eiSayaamaQaUna Avvala saulatanaSaahI AalaI. karNa toqao p`jaocaI sa<aa caalat
navhtI tr p`jaovar sa<aa caalat haotI. dixaNa AaikomaQyao gaaoro laaok Garo k$na raihlao
haoto. %yaamauLo %yaaMcaI gaNanaa toqaIla p`jaapxaamaQyao haot Asao. %yaamauLo %yaaMcaa
AmaladaraMvar daba Asao. %yaaMt eiSayaatUna Aalaolyaa inarMkuSa AmaladaraMnaI iSana ihMdI
laokaMcaI isqatI AaDik<yaaMtIla sauparIsaarKI k$na TaklaI.
malaahI yaa sa<aocaa caaMgalaaca AnauBava imaLalaa. p`qama malaa %yaa Ka%yaacyaa
vairYzapaSaI baaolaaivaNyaat Aalao. ho vairYz AiQakarI laMkohUna Aalao haoto.
'baaolaaivaNyaat Aalao' ha Sabdp`yaaoga qaaoDasaa vastuisqatIlaa saaoDUnaca Aaho mhNaUna ikMicat
AiQak spYT Kulaasaa krtao. malaa yaoNyaaba_la p~ vagaOro kahIek Aalaolao navhto.
prMtu p`mauK ihMdI maaNasaaMnaa %yaaMcaokDo varcaovar jaavao laagat Asao. ASaa p`mauK
maMDLIMpOkI marhUma Saoz tOyyaba hajaI KanamahMmad hohI ek haoto. %yaaMnaa saahobaanao
ivacaarlao "gaaMQaI ha kaoNa kSaasaazI Aalaa Aaho"
tOyyaba SaozjaIMnaI jabaaba idlaa to Aamacao sallaagaar Aahot. %yaaMnaa AamhI
baaolaaivalao Aaho."
"tr maga AamhI sagaLo yaoqao Aahao to kSaasaazI AamacaI naomaNaUk tumacyaa
rxaNaasaazIca kolaolaI naahI ka gaaMQaIla yaoqalao kaya kLNaar" saahoba mhNaalao.
tOyyaba SaozjaIMnaI ksaabasaa ha Taolaa prtvalaa. "tumhI tr AahaMca pNa ho
AamacyaaMtlaoca naa %yaaMnaa AamacaI BaaYaa samajato. to Aamhalaa pUNa-pNao AaoLKtat.
tumhI iktI Jaalaa trI Amaladarca naa"

244

Aa%makqaa

saahobaaMnaI fmaa-ivalao "gaaMQaIlaa maaJyaakDo Gao}na yaa."

tOyyaba Saoz [%yaaidbaraobar maI gaolaao. KucaI- malaa kuzUna imaLNaar AamhI savajaNa ]Bao raihlaao.
"ka tumhI [qao kaya samajaUna Aalaa Aaha" saahobaaMnaI maaJyaakDo pahUna
ivacaarlao.
"maaJyaa ima~maMDLIMcyaa inamaM~Naava$na %yaaMnaa sallaa doNyaasaazI Aalaao Aaho maI
jabaaba idlaa.
"pNa tumhalaa maahIt naahI ka kI tumhalaa yaoqao yaoNyaacaa h@kca naahI
tumhalaa prvaanaa imaLalaa Aaho tao najarcaukInao idlaa gaolaa Aaho. tumhalaa yaoqaIla
rihvaasaI mhNataca yaot naahI. tumhalaa prt jaavao laagaNaar. ima. caoMbarlaonakDo tr
tumhalaa jaayalaa imaLNaarca naahI. yaoqaIla ihMdI laaokaMcao rxaNa krNyaasaazIca tr Aamacao
Kato mau_ama naomalaolao Aaho. baro jaa Aata."
evaZo baaolaUna saahobaaMnaI malaa rjaa idlaI. malaa ]<ar Vayalaa vaoLca idlaa
naahI.
maaJyaa saaoba%yaaMnaa qaaMbavaUna Gaotlao. %yaaMnaa dma do}na ihtacaa sallaa mhNaUna
idlaa kI %yaaMnaI malaa T/ansavaalamaQaUna QaaDUna Vavaa.
saaobatI AaMbaT taoMD k$na Aalao. ASaa thonao ekaekI ek navaInaca kaoDo
AamacyaapuZo yao}na ]Bao raihlao.

3. kDU Gaao T Pyaalaao

yaa Apmaanaacao malaa far du:K Jaalao. pNa yaapUvaI-hI Asalao Apmaana maI sahna
kolaolao AsalyaamauLo maI inaZa-valaa jaat haotao. %yaamauLo ApmaanaakDo laxa na dota tTsqa
vaR<aInao malaa jao kt-vya saucaola to kravao Asaa maI inaScaya kolaa.
saahobamajakuraMcyaa sahIcao p~ Aalao. %yaaMt ilaihlao haoto kI ima.
caoMbarlaonanaI DrbanamaQyao ima. gaaMQaIMcaI BaoT GaotlaolaI Aaho sababa Aata %yaaMcao naava
p`itinaQaIMcyaa yaadItUna kaZUna TakNao AvaSya Aaho.
ima~maMDLIMnaa ho p~ Asa*ya vaaTlao. %yaaMnaI DoPyauToSana Gao}na
jaaNyaacaa baot r_ krNyaacaa ivacaar dSa-ivalaa. maI %yaaMnaa ihMdI samaajaacaI
Asahaya isqatI daKvaUna idlaI. "jar tumhI ima. caoMbarlaonakDo gaolaa naahI tr yaoqao

kDU GaaoT Pyaalaao

245

tumhalaa ksalaoca kYT pDt naahIt Asaa Aqa- kolaa jaa[-la. iktI Jaaloa trI jao kahI
saaMgaayacao to ilahUnaca nyaayacao Aaho. to tyaar Aaho. maI vaacalao kaya ikMvaa dusayaa
kaoNaI vaacalao kaya %yaacaI icaMta naahI. ima. caoMbarlaona cacaa- trI qaaoDIca krNaar
Aahot maaJaa Apmaana Jaalaa prMtu tao AapNa igaLUna Taklaa paihjao."
maI Asao baaolat Aaho taoca tOyyaba Saoz ]saLUna mhNaalao tumacaa Apmaana tao
sagaLyaa samaajaacaa Apmaana navho ka tumhI Aamacao p`itinaQaI Aaha hI gaaoYT ivasa$na
caalaNaar naahI."
maI mhTlao "ho Kro pNa Asalao Apmaana samaajaanaosauwa igaLUna Taklao
paihjaot. AaplyaapaSaI dusara kaoNata [laaja Aaho"
"kaya vhayacao Asaola to hao[-la pNa Aaplyaaca hatanao AaNaKI navaa Apmaana
ka mhNaUna AaoZUna Gyaavaa ivaTMbanaa hI naahI trI caalalaIca Aaho. jaaLayalaa AamhaMlaa
h@k trI ksalao Aahot" tOyyaba Saoz p`%yau<aradaKla baaolalao.
ha ]%saah malaa manaaMtUna AavaDlaa prMtu %yaacaa ]pyaaoga k$na caalaNaar naahI
hohI malaa idsat haoto. samaajaacaI Sa@tI iktI mayaa-idt Aaho yaacaa malaa AnauBava haota.
mhNaUna maI saaoba%yaaMnaa SaaMt kolao AaiNa maaJyaa eovajaI marhUma jaa^ja- gaa^Do ho ek ihMdI
ba^irsTr haoto yaaMsa Gao}na jaaNyaacaa sallaa idlaa.
ASaa thonao ima. gaa^Do ho DoPyauToSanacao p`mauK Jaalao. maaJyaaba_la ima.
caoMbarlaonanaI qaaoDI cacaa-hI kolaI. "ekaca maaNasaacao mhNaNao punha eokNyaapoxaa navyaa navyaa
maMDLIkDUna eokNao AiQak baro" vagaOro baaolaUna kolaolaI jaKma Ba$na kaZNyaacaa %yaaMnaI
p`ya%na kolaa.
pNa %yaamauLo samaajaacao va maaJao kama vaaZlao saMplao tr naahIca.
ekIekpasaUna sau$vaat krNyaacaa p`saMga Aalaa. "tumacyaa saaMgaNyaava$na ihMdI
samaajaanao laZa[-t Baaga Gaotlaa yaacaa haca pirNaama naa" Asao TaomaNao maarNaarohI
BaoTlao. yaa TaomaNyaaMcaa maaJyaavar kahIca pirNaama Jaalaa naahI. maI mhTlao
"idlaolyaa sallyaaba_la malaa pScaatap haot naahI. AapNa Baaga Gaotlaa to
yaaogyaca kolao Asao AjaUna malaa vaaTto. AapNa tsao k$na Aaplao kt-vya
bajaavalao %yaacao fL Aaplyaa dRYTIlaa pDlao naahI trI ifkIr naahI. pNa
SauBa kayaa-cao fL SauBaca yaoNaar Asaa malaa dRZ ivaSvaasa vaaTtao. hao}na gaolaolyaa

246

Aa%makqaa

gaaoYTIcaa kaqyaakUT krNyaapoxaa yaapuZo Aaplao kt-vya kaya yaacaa ivacaar krNao AiQak
Eaoyaskr. trI AapNa %yaacaaca ivacaar k$ yaa."
[traMnaIhI yaa mhNaNyaalaa dujaaora idlaa.
maI mhTlao Kro pahta jyaa kamaasaazI malaa baaolaaivalao haoto to Aata puro
Jaalao Asao mhNata yao[-la. malaa vaaTto kI tumhI malaa rjaa idlaIt trIsauwa haota hao[-la
tao maI T/ansavaala saaoDUna jaa} nayao. yaapuZo maaJao kama naataLmaQaUna na caalata yaoqaUnaca
caalalao paihjao. AaiNa malaa Aata yaoqaoca vaiklaIcaI sanad imaLivalaI paihjao. yaa navyaa
Ka%yaalaa pu$na ]rNyaacaI malaa ihMmat vaaTto. yaa Ka%yaacaa baMdaobast kolaa naahI tr
Aaplaa samaaja lauTlaa jaa[-la AaiNa kdaicat yaoqaUna Aaplyaalaa payahI kaZavaa laagaola.
samaajaacaI hInaavasqaa p`itidna vaaZtca jaaNaar. ima. caoMbarlaonanaa malaa BaoTU idlao naahI
tao Amaladar maaJyaaSaI tusaDopNaanao vaagalaa pNa sabaMQa samaajaacaa paNa]tara haoNyaapuZo
yaa gaaoYTIcao kahIca naahI. yaoqao AapNa kuHyaap`maaNao rahavao hI gaaoYT Asa*ya Aaho."
ASaa thocao maI baaolat Asao. ip`Taoiryaa va jaaohainasabaga-maQyao rahNaayaa p`mauK
ihMdI laaokaMcyaa sallyaanao AKorIsa jaaohainasabaga-maQyao Aa^ifsa zovaNyaacao na@kI Jaalao.
T/ansavaalamaQyao malaa vaiklaIcaI sanad imaLNyaasaMbaMQaIhI SaMka tr haotIca pNa
vakIlamaMDLakDUna maaJyaa Ajaa-laa hrkt GaoNyaat AalaI naahI va vairYz kaoTa-nao maaJaa
Aja- maMjaUr kolaa.
ihMdI maaNasaalaa yaaogya jaagaI Aa^ifsa imaLNaohI mauiYklaIcao haoto. ima. ircaSaI
maaJaa caaMgalaa pircaya Jaalaa haota. %yaa vaoLI to vyaaparIvagaa-maQyao haoto. %yaaMcyaa
AaoLKIcyaa ha}saejaMTamaaf-t maI caaMgalyaaSaa izkaNaI Aa^ifsasaazI Gar imaLivalao
AaiNa vaiklaI sau$ kolaI.

4. vaaZtI %yaagavaR < aI

T/ansavaalamaQyao raYT/Iya h@kaMsaazI ksaksao JagaDavao laagalao va eiSayaaiTk
#aa%yaacyaa laaokaMSaI ksao vaagaavao laagalao *yaacao vaNa-na puZo caalaivaNyaapUvaI- maaJyaa
jaIvanaacyaa [tr baajaUMvar najar TakNao AavaSyak Aaho.
AjaUnapya-Mt qaaoDobahUt d`vya saazivaNyaacaI [cCa Asao. prmaaqaa-baraobar
svaaqaa-cao imaEaNa haoto.
mauMba[-sa Aa^ifsa ]GaDlao %yaa vaoLI eka Amaoirkna ivamaakMpnaIcaa ejaMT Aalaa
haota. %yaacaa caohra maaohk haota baaolaNao maQaur haoto. AamhI jasao kahI jaunao daost
Asaavaot ASaa thonao %yaanao maaJyaaSaI maaJyaa BaavaI klyaaNaasaMbaMQaI gaaoYTI kaZlyaa.
"Amaoirkot tr tumacyaa isqatItIla sava- laaok Aaplyaa AayauYyaacaa ivamaa ]trivatat.
tumhIsauwa tsaoca k$na BaivaYyakaLaba_la inaiScaMt Jaalao paihjao. AayauYyaacaa BarMvasaa
naahI. Amaoirkot tr AamhI ivamaa ]trivaNao ha Qama- maanatao. maaJaI tr [cCa Aaho kI
tumhIsauwa ek lahanaSaI pa^ilasaI kaZavaI. yaa]pr tumacaI majaI-."
toqapya-Mt dixaNa Aaikot kaya ikMvaa ihMdusqaanaat kaya Anaok ejaMTaMnaa maI
dad idlaI navhtI. malaa vaaTo kI ivamaa ]trivaNyaamaQyao kahIsaa ByaaDpNaa AaiNa
[-Svaraba_la AivaSvaasa Aaho. prMtu yaa vaoLI maI maaohalaa baLI pDlaao. tao baaolat jaa[tsatSyaa maaJyaa DaoLyaaMpuZo baayakamaulaaMcyaa maUtI- ]Byaa rahat. "gaDyaa tU p%naIcao
daiganao tr bahutok sava- ivakUna Taklao Aahosa.tuJao kmaIjaast Jaalao tr tuJyaa
baayakamaulaaMcaa Baar ibacaayaa vaDIla Baavaavarca jyaanao Aajavar vaiDlaaMcaI jaagaa Gao}na tI
SaaoBaivalaI %yaacyaavarca pDNaar naa to yaaogya haoNaar naahI." ASaa thocaa yaui@tvaad
svat:cyaa manaaSaI k$na maI $. 10000 caI pa^ilasaI kaZlaI.
pNa dixaNa AaikomaQyao pirisqatI palaTlaI tsao maaJao ivacaarhI
palaTlao. dixaNa AaikotIla yaa navyaa saMkTacyaa p`saMgaI maI jao jao kahI
kolao to [-Svaralaa saaxaI zo}naca kolao. dixaNa Aaikot iktI kaL laaoTola
%yaacaI malaa kahIca klpnaa navhtI. prt ihMdusqaanalaa paya laagaNaar naahIt
Asaoca samajaUna maI caalat haotao. baayakamaulao maaJyaabaraobarca raihlaI paihjaot. yaapuZo
247

248

Aa%makqaa

tI va maI vaogaLo rahaNao baro naahI %yaaMcaa inavaa-hhI dixaNa AaikotUnaca caalalaa paihjao.
ha ivacaar yaotaca tI pa^ilasaI malaa du:Kdayak JaalaI. ivamaa ejaMTacyaa jaaLyaat fSaI
pDlyaacaI malaa Sarma vaaTU laagalaI. "vaDIla baMQaU jar ip%yaasamaana Aahot tr %yaaMnaa
QaakTyaa Baavaacyaa ivaQavaocaa Baar vaaTola Asao tulaa vaaTavaoca ka tUca Agaaodr marSaIla
Asao trI kSaava$na paalanakta- [-Svarca Aaho tUhI naahIsa ikMvaa Baa}hI naahI.
ivamaa ]trvaUna tU Aaplyaa baalabaccyaaMnaahI praQaInaca banaivalaosa. %yaaMnaI svaavalaMbaI ka
hao} nayao AsaM#ya gaaorgairbaaMcyaa maulaabaaLaMcao ksao caalato %yaaMcaI gat tIca tuJaI Asao
tU ka samajaU nayaosa"
ASaa thonao ivacaaraMcaa p`vaah sau$ Jaalaa. %yaaMcaa AmaMla laagaaolaaga Jaalaa
Asao naahI. ek hPta dixaNa AaikotUnahI pazivalyaacao smarto.
prMtu yaa ivacaarsarNaIlaa baahorcaohI ]<aojana imaLalao. dixaNa Aaikocyaa
pihlyaa Kopolaa maI iK`stI vaatavarNaat yao}na maaJyaamaQyao Qamaa-ivaYayaI jaagaRtI JaalaI. yaa
vaoLI iqaAa^saa^fIcyaa vaatavarNaat Aalaao. ima. irca iqaAa^saa^ifsT haoto. %yaaMnaI maaJaa
jaaohainasabaga-cyaa saaosaayaTISaI saMbaMQa jaaoDUna idlaa. maI itcaa saBaasad Jaalaao naahI maaJao
kahI matBaod haoto. trI pNa javaLjavaL p`%yaok iqaAa^saa^ifsTaSaI inakT pircaya
GaDlaa. %yaaMcyaabaraobar raoja Qama-cacaa- hao[-. maI %yaaMcaI pustko vaacaIt Asao. %yaaMcyaa
saBaomaQyao BaaYaNa krNyaacaahI p`saMga yao[-. baMQauBaavanaa ]%pnna krNao va vyaapk krNao hI
iqaAa^saa^fItIla mau#ya gaaoYT Aaho. yaasaMbaMQaI AamhI KUp cacaa- krIt AsaU AaiNa ha
isawaMt va saBaasadaMcao p`%yaxa AacarNa yaaMmaQyao malaa jaoqao frk idsao toqao maI TIkahI
krIt Asao. yaa TIkocaa pirNaama svat: maaJyaavar caaMgalaa Jaalaa. maI Aa%mainarIxaNa
krayalaa iSaklaao.

5. Aa%mainarIxaNaacaa pirNaama
1893 saalaI iK`stI ima~aMcaa inakT pircaya GaDlaa. yaa vaoLI maaJaI Avasqaa
inavvaL ija&asaUcaI haotI. baayabalacaa saMdoSa malaa eokivaNao samajaavaUna va pTvaUna doNao
ASaaba_la i#a`s%aI ima~aMcaa p`ya%na caalaU haota. maI nama`pNao tTsqa vaR<aInao %yaaMcaI iSakvaNa
eokUna Gao[- samajaUna Gao[-. %yaava$na maI ihMdU Qamaa-caa yaqaaSai@t AByaasa kolaa AaiNa [tr
Qama- samajaUna GaoNyaacaa p`ya%na kolaa. Aata 1903 maQyao isqatI kahISaI badlalaI haotI.
iqaAa^saa^ifsT ima~ malaa Aaplyaa maMDLat AaoZNyaacaa p`ya%na krItca Asat. prMtu tao
maI ihMdU tovha maaJyaakDUna kahI trI iSakavao yaaca hotUnao. iqaAa^saa^fIcyaa pustkaMmaQyao
ihMduQamaa-cao p`itibaMba va ihMdU Qamaa-caI Cap hI BarpUr Aahot. yaava$na yaa maMDLIMnaa vaaTlao
kI maI %yaaMnaa madt k$ Sakona. maI %yaaMnaa samajaavaUna saaMigatlao kI maaJaa saMskRtcaa
AByaasa naahIsaarKaca. p`acaIna Qama-ga`Mqa maI saMskRtatUna tr vaacalaolao naahIt.
BaaYaaMtramaaf-t vaacanahI maaJao baotacaoca. prMtu to pDlao punaja-nma AaiNa pUva-janmaIMcao
saMskar yaaMvar ivaSvaasa zovaNaaro. %yaamauLo maaJyaakDUna kahItrI madt hao[-laca Asao to
samajat haoto. 'vaasarat laMgaDI gaaya SahaNaI' tSaI maaJaI isqatI JaalaI. kaoNaabaraobar
ivavaokanaMdacaa tr kaoNaabaraobar maiNalaala naBauBaa[-caa 'rajayaaoga' vaacaU laagalaao. eka
ima~abaraobar 'patMjala yaaogadSa-na' vaacaavao laagalao. puYkLaMbaraobar gaItocaa AByaasa sau$
Jaalaa. ek CaoTosao 'ija&asaumaMDL' naaMvaacao maMDL sqaaiplao. AaiNa inayaimat AByaasa sau$
kolaa. gaItovar maaJao p`oma AaiNa Eawa tr haotIca Aata itcyaamaQyao Kaola ]trNyaacaI
AavaSyakta BaasaU laagalaI. maaJyaapaSaI ekdaona BaaYaaMtro haotI. %yaaMcyaa saahayyaanao maUL
saMskRt samajaUna GaoNyaacaa p`ya%na kolaa AaiNa naohmaI ekdaona Slaaok paz krNyaacao
zrivalao.
sakaLcyaa datNasnaanaacyaa vaoLocaa maI paz krNyaakDo ]pyaaoga
krIt Asao. datNaat pMQara imainaTo AaiNa snaanaat vaIsa imainaTo jaat. datNa
[Mga`jaI pwtInao ]Byaanao krIt Asao. samaaorcyaa iBaMtIvar gaItoca Slaaok ilahUna
kaZUna icakTvaIt Asao AaiNa ja$r pDola tsatsao pahUna GaaokIt Asao. ho
Gaaoklaolao Slaaok prt snaana AaTaopopya-Mt p@ko haot. tovaZyaa vaoLat maagacyaa SlaaokaMcaI
249

250

Aa%makqaa

ekda AavaR<aIhI krta yao[-. ASaa thonao tora AQyaayaapya-Mt paz kolyaacao malaa
smarto. %yaanaMtr kamao vaaZlaI. sa%yaaga`hacaa janma JaalyaanaMtr %yaa baalakacao saMgaaopna
krIt Asata ivacaarasaazI malaa imaLNaara vaoLhI %yaacyaaca saMgaaopnaat jaa[- AaiNa
AVaphI jaat Aaho Asao mhNata yao[-la.
yaa gaItavaacanaacaa pirNaama maaJyaa sahaQyaayaaMvar kaya Jaalaa Asaola tao %yaaMcaa
%yaaMnaaca maahIt. pNa maaJyaa baabatIt trI tao ga`Mqa AacarNaacaa ek EaoYz maaga-dSa-k
Jaalaa. tao maaJaa Qaaima-k kaoSa Jaalaa. Apiricat [Mga`jaI SabdaMcyaa vaNa-rcanao spoilaMga
saazI ikMvaa Aqaa-saazI jyaap`maaNao maI [Mga`jaI SabdkaoSa ]GaDIt Asao %yaacap`maaNao
AacarNaatIla ADcaNaI yaatIla BaanagaDIcaI kaoDI vagaOro gaItokDUna saaoDvaUna Gaot Asao.
Apirga`h samaBaava [%yaaid SabdaMnaI malaa pkDUna Qarlao. samaBaava ksaa AByaasaavaa
ksaa iTkvaavaa Apmaana krNaaro Amaladar laacaKa} Amaladar kalapya-t jaaoDInao
kama k$na Aata maa~ inaYkarNa ivaraoQa krNaaro vagaOro AaiNa jyaaMnaI A%yaMt ]pkar
kolao Aahot Asao sajjana yaaMcyamaQyao Baod kravayaacaa naahI mhNajao kaya Apirga`h ksaa
baro paLayacaa doh ha trI kaya kmaI pirga`h Aaho s~Ipu~aid mhNajao trI pirga`h
naahI tr kaya pustkaMcyaa r_IcaI kpaTo kaya jaaLUna TakayacaI Gar jaaLUna tIqakrayacao lagaoca jabaaba imaLalaa kI Gar jaaLlyaaKorIja tIqa- haoNaarca naahI. [Mga`jaI
kayaVacaa paizMbaa imaLalaa. snaolanao kolaolao kayaVacyaa isawaMtaMcao ivavaocana Aazvalao.
'T/sTIvaihvaaTdar' Sabdacaa Aqa- gaItocyaa AByaasaaAMtI ivaSaoYa samajalaa. kayaVacyaa
Saas~aba_lacaa Aadr vaaZlaa. kayaVacyaa mauLaSaIhI malaa Qama- idsaU laagalaa. T/sTIpaSaI
kaoTyavaQaI $pyao Asalao trI %yaaMtIla ek pOsauwa %yaacaI navho. %yaacap`maaNao maumauxaUnao
vaagalao paihjao ho malaa gaItova$na spYT idsaUna Aalao. Apirga`hI vhayacao samaBaavaI
vhayacao tr )dyapirvat-na AavaSyak Aaho ho malaa idvyaap`maaNoa spYT idsaUna Aalao.
rovaaSaMkrBaa[-Mnaa ilahUna kLivalao kI ivamyaacaI pa^ilasaI baMd kra kahI prt
imaLNyaasaarKo Asaola tr Gyaa nasaola tr Barlaolao pOsao bauDalao mhNaa. baayakamaulaaMcao rxaNa
%yaaMcaa Aamacaa janmadata krIla. ASaa Aqaa-cao p~ ilaihlao. iptRtulya vaDIla baMQaUMnaa
ilaihlao :
"Aajapya-Mt tr maaJaa Kca- BaagaUna ]ro to tumhalaa Ap-Na krIt gaolaao.
yaapuZo maaJaI AaSaa saaoDa. Aata iSallak rahIla tI yaoqaoca samaajaasaazI vaaprlaI
jaa[-la."

Aa%mainairxaNaacaa pirNaama

251

hI gaaoYT maI baMQaUMnaa caTkna pTvaUna do} Saklaao naahI. p`qama tr %yaaMnaI
kDk SabdaMmaQyao maaJao %yaaMcyaasaMbaMQaIcao kt-vya daKvaUna idlao. vaiDlaaMpoxaa maI svat:laa
AiQak SahaNaa samajaU nayao. vaiDlaaMnaI naahI ka kuTuMbaacao paoYaNa kolao tsaoca maIhI kolao
paihjao vagaOro. maI ]laT ivanayapUva-k saaMigatlao kI vaiDlaaMcaIca prMpra maI caalavaIt
Aaho. kuTuMbaacaa Aqa- jara ivastRt kolaa mhNajao maaJyaa kR%yaaMcaI saMgatI laagaola.
baMQaUMnaI AaSaa saaoDUna idlaI. javaLjavaL Abaaolaa Gaotlyaap`maaNao kolao.
%yaapasaUna malaahI du:K Jaalao. prMtu malaa jaao Qama- vaaTt haota tao saaoDNao AiQakca
Asa*ya vaaTt haoto. maI kmaI du:Kacaa maaga- p%krlaa. [tko AsaUnahI baMQaUMba_lacaI maaJaI
Ba@tI inama-L va tIva` haotI. baMQaUMcyaa du:Kacyaa mauLaSaI %yaaMcao p`omaca haoto. %yaaMnaa maaJyaa
pOSaapoxaa maaJyaa saWvat-naacaIca AiQak caaD haotI.
Aaplyaa AKorIcyaa idvasaaMmaQyao baMQaU ivarGaLlao. maR%yauSayyaovar AsataMnaa
%yaaMcyaa laxaat Aalao kI maaJaoca krNao yaaogya AaiNa Qamya- haoto. %yaaMcao A%yaMt
k$Naajanak p~ Aalao. baapanao maulaacaI maafI maagaNao Sa@ya Asaola tr %yaaMnaI maaJaI
maafI maaigatlaI mhNaa naa Aaplyaa maulaaMnaa maaJyaa pwtInao vaaZivaNyaaba_la malaa
iSafarsa kolaI. svat: malaa BaoTayalaa AQaIr Jaalao malaa tar kolaI. maI 'yaa' Asaa
taronaoca jabaaba pazivalaa. prMtu Aamacyaa BaoTIcaa yaaogaayaaoga navhta.
%yaaMcaI Aaplyaa maulaaMbaabatcaI [cCahI pUNa- JaalaI naahI. baMQaUMcao svadoSaatca
dohavasaana Jaalao. %yaaMcyaa maulaaMvar %yaaMcyaa Agaaodrcyaa jaIvanaacaI Cap haotI. %yaaMcao
pirvat-na Jaalao naahI. maI %yaaMnaa svat:kDo AakYaU- Saklaao naahI. %yaat %yaaMcaahI daoYa
naahI. svaBaava kaoNa badlaU SakNaar balavaana saMskar kaoNa pusaUna TakU SakNaar
AapNaalaa vaaTto kI Aaplao pirvat-na ikMvaa ivakasa hao[-la tsatsaa Aaplyaa
AaiEataMmaQyao ikMvaa saaoba%yaaMmaQyaohI forfar Jaalaa paihjao pNa to fukT Aaho.
Aa[-baap haoNaaraMcaI jabaabadarI iktI maaozI Aaho yaacaI yaa dRYTaMtava$na
kahISaa klpnaa haoNyaasaarKI Aaho.

6. Saakaharaqa- bailadana
rahaNaImaQyao %yaaga va saaQaopNaa ho vaaZlao AaiNa Qama-jaagaRtI vaaZlaI tsatSaI
SaakaharacaI AaiNa %yaacyaa p`caaracaI haOsahI vaaZt caalalaI. p`caaracaa ekca maagamaaJyaa maaihtIt Aaho : svat:cao AacarNa AaiNa %yaacabaraobar ija&asaUMbaraobar
ivacaarivainamaya.
jaaohainasabaga-maQyao ek SaakaharI BaaojanagaRh haoto. %yaacaa caalak ek jama-na
haota. %yaacaa @yaUnaIcyaa jalaicaik%saovarhI ivaSvaasa haota. maI %yaa BaaojanagaRhat jaa}
laagalaao AaiNa jyaa jyaa [Mga`ja ima~aMnaa %yaacyaakDo naota yao[-la itt@yaaMnaahI Gao}na jaat
Asao. pNa malaa idsaUna Aalao kI ho gaRh far kaL caalaNao Sa@ya naahI. %yaa vyavaharat
%yaalaa pOSaacaI TMcaa[- ina%ya jaaNavatca Asao. malaa yaaogya vaaTlaI tovaZI madt maI %yaalaa
kolaI. %yaat kahI pOsao bauDalaohI. AKorIlaa to baMd pDlao. iqaAa^saa^ifsT bahuQaa
SaakaharIca Asatat kaoNaI puro kaoNaI AQa-vaT. %yaa maMDLIMpOkI ek baa[- saahsaI
haotI. itnao maaozyaa payaavar ek SaakaharI BaaojanagaRh ]GaDlao. ha baa[-laa klaocaa Yaaok
haota. Kca- saZL hatanao krI pNa jamaaKcaa-cao ittkosao Baana navhto. itcao
ima~maMDLhI ivastRt haoto. sau$vaatIlaa itcao kama lahana p`maaNaavar caalaU Jaalao prMtu
itnao %yaat vaaZ krNyaacaa AaiNa maaozI jaagaa GaoNyaacaa ivacaar zrivalaa. %yaa kamaI maaJaI
madt maaigatlaI. %yaa vaoLI itcyaa ihSaobaacaI vagaOro malaa kahI ek klpnaa navhtI.
itcaa AMdaja baraobar Asaola Asao maI Qa$na caalalaao. malaa savaD krta yaoNyaasaarKI
haotI. puYkL AiSalaaMcao pOsao maaJyaapaSaI Asat. %yaaMcyaapOkI ekacaI AnaumatI Gao}na
saumaaro ek hjaar paOMD %yaacyaa pOSaaMtUna idlao. ha ASaIla qaaor manaacaa va EawaLU haota.
tao p`qama igarimaTat Aalaa haota. %yaanao saaMigatlao "Baa[- Aapka idla caaho tao pOsao do
dao. maOM kuC naa jaanaUM. maO tao Aap kao hI jaanata hUM." %yaacao naava bad`I. %yaanao
sa%yaaga`hamaQyao far maaoza Baaga Gaotlaa haota. tu$MgavaasahI Baaogalaa haota. evaZyaa
saMmatIva$na maI %yaacao pOsao kjaa-} idlao. daonatIna maihnyaaMtca kLUna cauklao kI ho pOsao
prt yaoNyaacaI AaSaa nakao. evaZyaa maaozyaa rkmaocao nauksaana saaosaNyaacaI maaJaI takd
navhtI. %yaaca pOSaat malaa [tr kamao krta yaoNyaasaarKI haotI. pOsao prt imaLalao
252

Saakaharaqa- bailadana

253

naahItca pNa maaJyaa ivaSvaasaavar rahaNaayaa bad`Icao pOsao bauDUna ksao caalaola tao f@t
malaaca AaoLKIt haota. %yaacao pOsao maI Barlao.
eka ASaIlaima~aSaI maI yaa rkmaocyaa vyavaharacaI gaaoYT baaolalaao. %yaanao malaa
gaaoD Sabdat daoYa do}na saavaQa kolao :
"Baa[- dixaNa Aaikot maI maha%maa banalaao navhtao 'baapU' hI Jaalaao navhtao.
ASaIlaima~ malaa 'Baa[-' yaa naavaanao saMbaaoQaIt. ho kama tumacyaa saar#yaacao navho baro
ka AamhI tumacyaa ivaSvaasaavar caalaNaar. ho pOsao prt tumacyaa hatI laagaayacao
naahItca. bad`Icao pOsao tumhI Ba$na Vala AaiNa svat:cao Gaalavaala. pNa sauQaarNaaMcyaa
kamaI sagaLyaa AiSalaaMcao pOsao gauMtvaU laagalaat tr ASaIlahI martIla AaiNa tumhIhI
iBakarI hao}na GarI basaala. %yaat tumacyaa saava-jainak kamaacaIhI hanaI hao[-la."
saudOvaanao ha ima~ AVap hyaat Aaho. dixaNa Aaikot kaya ikMvaa yaoqao
kaya %yaacyaahUna AiQak inama-L AMt:krNaacaa manauYya malaa AaZLlaolaa naahI. kaoNaahI
maaNasaaivaYayaI manaat SaMka ]d\BavalaI Asaola tr tI KaoTI Asalyaacao laxaat yaotaca
lagaoca %yaa maaNasaacaI maafI maagaUna svat:caa AMtra%maa saaf k$na TakIt Asao. malaa yaa
AiSalaacaI saUcanaa pTlaI. bad`Icao pOsao malaa Barta Aalao. pNa %yaaca vaoLI AaNaKI ek
hjaar paOMDacao nauksaana Jaalao Asato tr to BarNyaacaI maaJaI ibalakula takd navhtI.
malaa kjaa-t saapDavao laagalao Asato. tovaZo kama maI maaJyaa sabaMQa AayauYyaat kQaI kolao
naahI AaiNa %yaaba_la maaJyaa manaat naohmaIca naapsaMtI raihlaolaI Aaho. maaJyaa laxaat
Aalao kI sauQaarNaocyaa laaoBaanaohI svat:cyaa Sa@tIplaIkDo jaaNao baro naahI. hI gaaoYThI
maaJyaa laxaat AalaI kI ha vyavahar krNyaamaQyao maI gaItocyaa tTsqa inaYkama kmaa-cyaa
mau#ya iSakvaNaIcaa BaMga kolaa haota. hI caUk malaa Qaao@yaacyaa ba<aIp`maaNao ]pyaaogaI
pDlaI.
SaakaharasaazI Asalao bailadana krNyaacao maaJyaa klpnaomaQyao navhto. maaJyaa
hatUna ho AinacCyaa puNyacarNa GaDlao

7. maatIcao va paNyaacao p` y aao g a

maaJyaa rahaNaImaQyao saaQaopNaa vaaZt caalalaa tsatSaI AajaarasaazI AaOYaQao
GaoNyaaba_lacaI naaKuYaI jaI mauLapasaUnaca haotI tIhI vaaZt gaolaI. maI DrbanamaQyao vaiklaI
krIt Asatanaa Da^@Tr p`aNajaIvanadasa maohta malaa nyaayalaa Aalao haoto. %yaavaoLI malaa
ASa@tta vaaTt Asao AaiNa kQaI kQaI saUjahI yao[-. %yaavar %yaaMnaI ]pcaar kolao va
malaa gauNa vaaTlaa. %yaanaMtr ihMdusqaanaat prt yao[-pya-Mt malaa mhNaNyaasaarKo duKNao
Aalyaacao smart naahI.
pNa jaaohainasabaga-maQyao malaa bawkaoYz hao[- AaiNa vaoLaovaoLI Daoko duKU
laagao. SaaOcaacao kahItrI AaOYaQa Gao}na tbyaot jaomatoma saaMBaaLUna zovaIt Asao. KaNyaat
pqya naohmaI paLItca Asao prMtu tovaZyaanao maI pUNa- vyaaiQamau@t Jaalaao naahI. rocakacyaa
~asaatUna sauTka hao[-la tr baro Asao manaat vaarMvaar yao[-.
maM^McaosTrmaQyao "naao ba`okfasT AsaaoisaeSana" nyaaharIinaYaoQa saMsqaasqaapna
Jaalyaacao vaacalao. %yaaMcao mhNaNao Asao haoto kI [Mga`ja laaok far vaoLa AaiNa far
Katat. ra~I baara vaajaopya-Mt Kat rahatat AaiNa maga Da^@TraMcaI Garo QauMDaLIt
basatat. yaa ]paQaItUna sauTayacao Asaola tr sakaLcao KaNao 'ba`okfasT' saaoDUna Va. ha
yaui@tvaad malaa jarI pUNa-pNao laagaU pDt navhta trI AMSat: laagaU pDtao Asao malaa
idsalao. maI tInada paoTBar jaovaIt Asao. AaiNa iSavaaya duparcaa cahahI Gao[-. AlpaharI
Asaa maI kQaI navhtaoca. Saakahar AaiNa masaalyaaMcaa %yaaga hI saaQaUna jaovaNaat jaovaZa
imaYTpNaa AaNata yao[-la tovaZa AaNaIt Asao. sahasaat vaajaNyapUvaI- @vaicat ]zt
Asao. %yaava$na maaJyaa manaanao Gaotlao kI maIhI jar sakaLcao KaNao saaoDUna idlao tr
DaokoduKItUna AvaSya mau@t hao[-na. maI sakaLcao KaNao saaoDlao. kahI idvasa kzINa
vaaTlao prMtu Daoko duKNao kayamaca baMd Jaalao. %yaava$na maI Anaumaana kaZlao kI maaJaa
Aahar ja$rIpoxaa jaast Asao.
pNa bawkaoYzacaI tar yaa forfaranao dUr JaalaI naahI. @yaUnaIcao
kiTsnaanaacao ]pcaar kolao. %yaanao qaaoDa Aarama vaaTlaa pNa pura frk
pDlaa naahI. [t@yaat var ]llaoK kolaolyaa jama-na KanaavaLvaalyaanao kI dusayaa
kaoNaI trI maaJyaa hatat jausTkRt 'irTna- Tu naocar' prt inasagaa-kDo calaa naavaacao
254

maatIcao va paNyaacao p`yaaoga

255

pustk idlao. %yaat maI maatIcyaa ]pcaarasaMbaMQaI vaacalao. saukI va tajaI fLo haca
maaNasaacaa naOsaiga-k Aahar Aaho yaa gaaoYTIcaohI sadr laoKkanao jaaoranao samaqa-na kolao
Aaho. kovaL flaahar krNyaacaa p`yaaoga maI %yaa vaoLI sau$ kolaa naahI pNa maatIcao
]pcaar lagaoca sau$ kolao. %yaacaa maaJyaavar AaScaya-kark pirNaama Jaalaa. ]pcaaracaI
pwtI puZIlap`maaNao : SaotatIla svacC taMbaDI ikMvaa kaLI maatI GyaavaI itcyaat paNaI
Gaalaavao tI svacC patL Aaolyaa fD@yaat gauMDaLUna paoTavar zovaavaI va var p+I
baaMQaavaI. hI GaDI ra~I inajato vaoLI maI baaMQaIt Asao AaiNa sakaLI ikMvaa ra~I jaagaa
Jaalaao tr %yaa vaoLI kaZUna TakIt Asao. %yaamauLo maaJao bawkaoYz par naahIsao Jaalao. ho
maatIcao ]pcaar %yaanaMtr maI svat:var AaiNa maaJyaa Anaok saaoba%yaaMvar kolao AaiNa to
bahut k$na kaoNaacao baabatIt inaYfL zrlyaacao malaa smart naahI.
svadoSaI AalyaanaMtr maI Asalyaa ]pcaarasaMbaMQaIcaa Aa%maivaSvaasa gamaavaUna
basalaao Aaho. p`yaaoga krNyaasaazI eko izkaNaI isqar hao}na basaayalaa malaa savaDhI
imaLalaolaI naahI. trIhI maatIcyaa va paNyaacyaa ]pcaaraMvarIla maaJaI Eawa bahutaMSaI
AarMBaI haotI tSaIca AajaimatIlaa Aaho. Aajasauwa mayaa-da saaMBaaLUna maatIcao p`yaaoga
svat:var tr maI krtaoca AaiNa p`saMgaI saaoba%yaaMnaahI krNyaacaa sallaa dotao. maaJyaa
AayauYyaat maI daonada ijavaavarcao duKNao BaaogaUna par pDlaao Aaho. trIhI maaJaI samajaUt
Aaho kI maaNasaalaa AaOYaQao GaoNyaacaI ivaSaoYa ja$rI naahIca. pqya AaiNa paNaI va maatI
[%yaadIMcyaa GargautI ]payaaMnaI hjaaraMtlao na}Sao navyaaNNava raogaI baro hao} SaktIla.
]zlyaasauTlyaa vaOV hkIma AaiNa Da^@TraMkDo QaaMva maarlyaanao AaiNa
Sairrat naahI naahI to Ak- rsaayanao kaoMbalyaanao manauYya svat:cao AayauYya saMpuYTat
AaNatao. evaZoca navho tr svat:cyaa manaavarIla tabaa gamaavaUna basatao AaiNa puZo
manauYya%vaalaahI parKa hao}na Sairracaa svaamaI rahaNyaaeovajaI %yaacaa gaulaama banaUna jaatao.
duKNaa[-t ibaCanyaat pDlyaa pDlyaa maI ho ilahIt Aaho evaZyaava$na
kaoNaI maaJyaa yaa ivacaaraMcaI AvagaNanaa k$ nayao. maaJyaa AajaaracaI karNao
malaa maahIt Aahot. maaJyaaca daoYaaMmauLo maI AajaarI pDlaao yaacao malaa pUNa&ana va Baana Aaho AaiNa tI jaaNaIva AsalyaamauLoca maI QaIr saaoDIt
naahI. yaa AajaaraMnaa maI [-Svaracaa Anauga`h maanatao AaiNa hrthocaI AaOYaQao
krNyaacyaa maaohapasaUna dUr rahatao. maaJyaa h+amauLo Da^@Tr ima~aMnaa maI kMTaLa AaNatao

256

Aa%makqaa

hohI malaa samajato. pNa to ]dar manaanao maaJaa h+ sahna krtat va maaJaa %yaaga krIt
naahIt.
pNa maaJyaa saQyaacyaa isqatIcao vaNa-na laaMbaivaNao yaaogya naahI,. sababa AapNa
sana 19041905 kDo vaLU yaa.
prMtu t%saMbaMQaI AiQak ivacaar krNyaapUvaI- vaacakalaa qaaoDa [Saara doNao
AavaSyak Aaho. ho vaacaUna kaoNaI jausTcao pustk ivakt GaotIla tr %yaaMnaI %yaatlao savakahI vaodvaa@ya maanaUna caalaU nayao. sava- laoKaMmaQyao laoKkacaI ekaMgaI dRYTI bahuQaa
Asatoca. pNa p`%yaok vastUkDo kmaIt kmaI saat dRYTInao pahta yaoto AaiNa %yaa %yaa
dRYTInao tI tI vastU KrI Asato. pNa sava-ca iBanna dRYTI ekaca vaoLI AaiNa ekaca
p`saMgaI Kyaa AsaNao Sa@yaca naahI. iSavaaya puYkL pustkaMmaQyao igaha[-kI va
naavalaaOikk yaaMcyaa hvyaasaacaa daoYahI Asatao. mhNaUna jao kaoNaI sadrhU pustk vaacatIla
%yaaMnaI to ivavaokpUva-k vaacaavao AaiNa kahI p`yaaoga krNao Asalyaasa kaoNaa AnauBavaI
[samaacaa sallaa imaLvaavaa ikMvaa Gaa[- na krta Asalyaa gaaoYTIcaa qaaoDa AByaasa k$na
naMtr p`yaaoga hatI Gyaavao.

8. ek [Saara
p`vaahI kqaaBaaga AjaUna puZcyaa p`krNaasaazI thkUba zovaavaa laagat Aaho.
gaolyaa p`krNaat maatIcyaa p`yaaogaasaMbaMQaI maI jao ilaihlao %yaa QatI-caaca maaJaa
AaharacaahI p`yaaoga haota. mhNaUna %yaasaMbaMQaI yaa vaoLI qaaoDo ilahUna TakNao ]icat vaaTto.
AaNaKI kahI gaaoYTI p`saMgaaopa<a puZo yaotIla.
AaharasaMbaMQaIcao maaJao p`yaaoga AaiNa %yaasaMbaMQaIcao maaJao ivacaar yaaMcaa
ivastar yaa p`krNaamaQyao krta yaoNaar naahI. dixaNa Aaikot Asatanaa '[MiDyana
Aaoipinayana' saazI ilaihlaolyaa 'AaraogyaaivaYayaI saamaanya maaihtI' naavaacyaa pustkamaQyao
yaasaMbaMQaI ivastRt ivavaocana kolao Aaho. maaJyaa CaoTyaa pustkaMpOkI ho pustkca
paScaa%ya doSaaMt tsaoca yaoqaohI savaa-t AiQak p`isawI pavalao Aaho.
%yaacao karNa AVappya-Mt maaJyaa Qyaanaat yaot naahI. ho pustk
kovaL ' [MiDyana Aaoipinayana ' cyaa vaacakaMsaazI ilaihNyaat Aalao haoto pNa

maha%maa gaaMQaIMnaI sauQaarlaolyaa yaacyaa AavaR<aIcao marazI BaaYaaMtr navajaIvana

T/sTnao 'AaraogyaacaI ikllaI' yaa naavaanao p`isaw kolao Aaho.

ek [Saara

257

%yaacyaa AaQaaravar puYkL baMQaUBaiganaIMnaI Aaplyaa jaIvanaamaQyao forfar kolao Aahot

AaiNa maaJyaabaraobar p~vyavahar caalaivalaa Aaho. %yaamauLo %yaasaMbaMQaI yaoqao qaaoDo
ilaihNyaacaI AavaSyakta ]%pnna JaalaI Aaho. karNa kI jarI %yaat namaUd kolaolyaa
maaJyaa ivacaaraMmaQyao forfar krNyaacaI AavaSyakta malaa jaaNavalaolaI nasalaI trI maaJyaa
AacarNaamaQyao maI mah<vaacaa forfar kolaolaa Aaho yaacaI %yaa pustkacyaa vaacakaMnaa Kbar
nasato. %yaaMnaa hI gaaoYT maahIt haoNao Aga%yaacao Aaho.
ho pustk ilaihNyaatIla hotU [tr pustkaMcyaa p`maaNaoca sava-svaI Qaaima-k
haota AaiNa maaJyaa drok kR%yaamaQyao AajahI taoca hotU Asatao. %yaamauLo %yaatIla kahI
ivacaaraMcaa maI saQyaa Amala k$ Sakt naahI yaacaa malaa Kod vaaTtao Sarma vaaTto.
malaa Asaa dRZ ivaSvaasa vaaTtao kI manauYya baalapNaI Aa[-cao dUQa iptao
%yaavyaitir@t [tr duQaacaI %yaalaa AavaSyakta naahI. manauYyaacaa Aahar saukI va tajaI
p@va fLo haca haoya. badamaasaar#yaa baIjaMapasaUna AaiNa d`axaasaar#yaa fLaMmaQaUna %yaacyaa
Sairralaa va bauwIlaa BarpUr paoYaNa imaLU Sakto. ASaa thocyaa Aaharavar jaao kaoNaI
rahIla %yaalaa ba`mhcayaa-id Aa%masaMyamana farca saaopo jaato. 'Aahar tSaI Zokr' 'manauYya
Katao tsaa banatao' yaa mhNaImaQyao puYkL tqya Aaho Asaa maaJaa AaiNa maaJyaa saaoba%yaaMcaa
AnauBava Aaho.
yaaca ivacaaraMcao ivastRt samaqa-na AaraogyaasaMbaMQaIcyaa sadr pustkamaQyao kolaolao
Aaho.
prMtu ihMdusqaanaat maaJaa p`yaaoga saMpUNa-tolaa naoNyaacao maaJyaa naiSabaI navhto.
KoDa ijalhyaat saOinakBartIcao kama krIt Asata svat:cyaaca caukImauLo maI maR%yauSayyaovar
pDlaao. duQaavaacaUna jagaNyaacaI maI KUp QaDpD kolaI. AaoLKIcyaa sava- vaOV Da^@Tr
rsaayanaSaas~I yaaMcaI madt maaigatlaI. kaoNaI maugaacao paNaI kaoNaI maaohacao tola kaoNaI
badamaacao dUQa vagaOro saucaivalaI. yaa sava- vastUMcyaa p`yaaogaaMKalaI maI Sairracyaa kYTacaI
kahI baakI zoivalaI naahI trIsauwa Qarlaolao AMqa$Na sauTonaa.
vaOVaMnaI malaa cark [%yaaid ga`MqaatUna Slaaok kaZUna daKivalao kI
vyaaQaI dUr krNyaasaazI KaVaKaVaMcaa ivaiQainaYaoQa saaoDUna doNyaasa hrkt
naahI maaMsahI KuSaala Kavao. Asalao vaOV malaa duQaacaa %yaaga kayama iTkivaNyaacyaa
kamaI madt kaozUna k$ SakNaar jaoqao 'baIf TI' gaaomaaMsaacaa kaZa AaiNa
Aa.17

258

Aa%makqaa

ba`^MDIlaahI mauBaa Aaho %yaa izkaNaahUna dUQa vajya- krNyaacyaa kamaI madt kSaI imaLavaI
malaa gaa[-mhSaIcao dUQa tr vajya-ca haoto. maI tsao va`tca Gaotlao haoto. va`tacaa hotU savap`karcao dUQa vajya- krNyaacaa haota. pNa va`t GaotovaoLI maaJyaa dRYTIpuZo gaaomaata AaiNa
maihYaImaataca hao%yaa. mhNaUna AaiNa jagaNyaacaa laaoBa mhNaUna maI manaacaI kSaIbaSaI
samajaUt kolaI va`tacao Axar tovaZo paLlao AaiNa bakrIcao dUQa Pyaayalaa sau$vaat kolaI.
maaJyaa va`tacaa Aa%maa zar Jaalaa hI gaaoYT bakrImaatocao dUQa sau$ krto vaoLIhI maaJyaa
laxaat AalaI haotI.
prMtu malaa raOlaT A^@T iva$w JauMjaayacao haoto. tao maaoh malaa saaoDIt
navhta. %yaamauLo jagaNyaacaI [cCa haotI. ASaa thonao jyaalaa maI maaJyaa AayauYyaaMtIla
mahana\ p`yaaoga maanatao tao kaosaLUna pDlaa.
KaNyaaipNyaaSaI Aa%myaacaa saMbaMQa naahI. Aa%maa KathI naahI va pIthI
naahI. Aa%myaacaa hanaIlaaBa paoTaMt kaya gaolao na gaolao %yaapasaUna haot naahI tr jao
vaaNaItUna baahor pDto %yaapasaUna haotao [%yaaid yaui@tvaad malaa maahIt Aahot.
%yaaMcyaamaQyao tqyaaMSahI Aaho. pNa %yaa yaui@tvaadat na iSarta maI yaoqao manaacaa dRZ
inaScayaca namaUd krtao kI jaao manauYya [-Svaralaa iBa}na caalaU [icCtao jaao [-Svaracao
p`%yaxa dSa-na k$ [icCtao ASaa saaQakacyaa ikMvaa maumauxaucyaa baabatIt svat:cyaa
AaharacaI inavaDainavaD %yaaga va svaIkar ittkIca AavaSyak Aaho kI ijatkI
ivacaar va vaaNaIcaI inavaDainavaD AavaSyak Aaho.
pNa jyaa baabatIt maI svat:ca har KallaI Aaho %yaa baabatIt [traMnaa maaJyaa
AaQaaranao caalaNyaacaa sallaa maI doNaarca naahI ]laT %yaaMnaa pravaR<a krIna. mhNaUna
Aaraogyacyaa pustkacyaa AaQaaro p`yaaoga krNaayaa sava- baMQaUBaiganaIMnaa maI saavaQaana k$
[icCtao. duQaacaa %yaaga savaa-MSaI ihtkark vaaTlaa ikMvaa AnauBavaI vaOV Da^@TraMnaI %yaacaa
%yaaga krNyaacaa sallaa idlaa Asalaa tr zIkca Aaho naahIpoxaa maaJyaa pustkacyaa
AaQaaro kaoNaI dUQaduBato vajya- k$ nayao. maaJyaa yaoqaIla AnauBavaava$na AjaUnapya-Mt trI
malaa Asao idsat Aaho kI jyaacaI pcanaSa@tI maMd JaalaI Aaho ikMvaa jaao AMqa$Naalaa
iKLlaolaa Aaho %yaalaa duQaasaarKa hlaka va paOiYTk Aahar dusara naahI. mhNaUna
pustkamaQyao duQaacyaa gauNaasaMbaMQaI mayaa-da dSa-ivalaolaI Aaho tIca Gao}na na basaNyaaba_la
%yaa pustkacyaa vaacakaMnaa maaJaI ivanaMtI va iSafarsa Aaho.
ho p`krNa jyaaMcyaa vaacanaat yao[-la ASaa vaOV Da^@Tr hkIma
ikMvaa [tr AnauBavaI gaRhsqaaMnaI %yaaMnaa duQaacyaa jaagaI caalaU Sakola ASaI ittkIca

balavaanaaSaI daona hat

259

paoYak va trIsauwa pcaayalaa hlakI ASaI vanasptI ga`Mqavaacanaava$na navho tr svat:cyaa

AnauBavaacyaa AaQaaro maahIt Asaola tr malaa kLivalyaasa ]pkar haotIla.

9. balavaanaaSaI dao n a hat

Aata eiSayaaiTk AmaladaraMkDo najar vaLvaU yaa. eiSayaaiTk AmaladaraMcao
savaa-t maaozo zaNao jaaohainasabaga-maQyao haoto. yaa zaNyaamaQyao ihMdI icanaI vagaOrocao rxaNa navho
pNa BaxaNa caalalaolao malaa idsat haoto. maaJyaapaSaI raoja ifyaa-dI yaot. "h@kdaraMnaa
yaota yaot naahI AaiNa ibanah@kdar SaMBar SaMBar paOMD Ba$na ibanaQaaok yaot Asatat.
yaacaa [laaja tumhI naahI tr kaoNa krNaar" malaahI tsaoca vaaTt haoto. hI GaaNa
inaGaalaI naahI tr T/ansavaalaat maaJyaa rahNyaacaa ]pyaaoga kaya
maI puravaa jamavaU laagalaao. maaJyaapaSaI BarpUrsaa puravaa jamalaa tovha maI
paolaIsa kimaSanarpaSaI gaolaao. %yaacyaa AMgaI malaa dyaa va nyaaya idsaUna AalaI. maaJao
baaolaNao mauLatca na iJaDkarta %yaanao SaaMtpNao eokUna Gaotlao va puravaa $jaU krayalaa
saaMigatlaa. saaxaIdaraMcaI svat:ca tpasaNaI kolaI. %yaacaI Ka~I pTlaI. prMtu
maaJyaap`maaNao %yaalaahI maahIt haoto kI dixaNa AaikomaQyao gaaoyaa gaunhogaaralaa iSaxaa
dovaivaNao kzINa haoto. "trI pNa AapNa p`ya%na tr k$ yaa. Asalao gaunhogaar jyaUrIcyaa
hatUna sauTUna jaatIla yaa Bayaanao %yaaMnaa pkDavayaacaoca naahI hohI baraobar naahI. sababa maI
%yaaMnaa pkDNaar. maaJyaakDUna p`ya%naat maagao GaoNaar naahI evaZyaaba_la tumhalaa Ka~I
dotao" Asao tao mhNaalaa.
malaa Ka~I haotIca. [tr AmaladaraMnaa sauwa SaMka tr haotIca pNa
%yaaMcyaaiva$w malaa imaLalaolaa purava kccaa haota. daoGaaMba_la SaMkolaa mauLIca jaagaa
navhtI mhNaUna daoGaaMvar vaa^rMTo inaGaalaI.
maaJyaa halacaalaI gauPt rahaNyaasaar#yaa navh%yaa. maI bahuQaa raoja
paolaIsa kimaSanarkDo jaat Asao ho puYkLaMnaa idsat haoto. yaa daona
AmaladaraMcao lahanamaaozo horhI haotoca. to maaJyaa Aa^ifsavar paLt zovaUna maaJyaa
yaoNyaajaaNyaacaI baatmaI %yaa AmaladaraMnaa dot. yaoqao malaa hohI saaMigatlao paihjao kI

260

Aa%makqaa

sadrhU AmaladaraMcaa ~asa [tka baosaumaar haota kI %yaaMnaa horhI ivaSaoYa imaLNyaasaarKo
navhto. ihMdI laaokaMp`maaNaoca icanaI laaokaMcaI malaa madt nasatI tr ho Amaladar hatI
laagalaoca nasato.
%yaa daoGaa AmaladarMaMpOkI ekjaNa pLalaa. paolaIsa kimaSanarnao baahorcao vaa^rMT
kaZUna %yaalaa pkDUna AaNaivalaa. KTlaa caalalaa. puravaahI Ba@kma pDlaa. trIsauwa
AaiNa ekjaNa pLUna gaolaa Asalyaaba_la jyaUrIpaSaI puravaa AsaUnahI daoGaohI sauTlao
maaJaI far inaraSaa JaalaI. paolaIsa kimaSanarlaahI vaa[-T vaaTlao. vaiklaIcyaa
QaMVaba_la maaJyaa manaat itrskar ]%pnna Jaalaa. bauwIcaa ]pyaaoga gaunha CpivaNyaacyaa
kamaI haot Asalaolaa pahUna malaa bauwIca Aip`ya vaaTU laagalaI.
daoGaahI AmaladaraMcyaa gaunhyaacaa [tka baBa`a Jaalaa haota kI to sauTlao
trIsauwa sarkarlaa %yaaMnaa naaokrIt zovaNao ASa@ya Jaalao. daoGaohI baDtf- Jaalao AaiNa
eiSayaaiTk Kato kahIsao caaoK Jaalao. %yaapasaUna Aamacyaa samaajaalaa QaIr Aalaa AaiNa
ihMmathI vaaTU laagalaI.
maaJaI p`itYza vaaZlaI. QaMVacaI vaaZ JaalaI. jamaatIcao SaokDao paOMD
drmaihnyaalaa laacaomaQyaoca jaat %yaaMpOkI puYkLsao vaacalao. sava-ca vaacalao Asao mhNata
yaoNaar naahIca. Ap`amaaiNak haoto to AjaUnasauwa cartca haoto pNa p`amaaiNak laaok
svat:caa p`amaaiNakpNa iTkvaUna Qa$ Saklao evaZo trI mhNata yao[-la.
maI saaMgaU Saktao kI ho Amaladar jarI [tko AQama Asalao trI %yaaMcyaaSaI
maaJaa KasagaI WoYa itLmaa~ navhta. ha maaJaa svaBaava to jaaNat haoto. AaiNa %yaaMnaa
%yaaMcyaa ADcaNaIcyaa kaLI madt krNyaacaa p`saMga jaovha maaJyaavar Aalaa tovha maI tIhI
kolaI. maI hrkt GaotlaI naahI tr jaaohainasabaga- myauinaisapalaITImaQyao %yaaMnaa naaokrI
imaLNyaasaarKI haotI. %yaaMcaa ek ima~ malaa yao}na BaoTlaa AaiNa maI %yaaMnaa naaokrI
imaLvaUna doNyaacyaa kamaI madt krNyaacao kbaUla kolao. %yaap`maaNoa %yaaMnaa naaokrI
imaLalaIhI.
yaa kR%yaacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI jyaa gaaoyaa laaokaMSaI maaJaa saMbaMQa yao[to maaJyaaivaYayaI inaBa-ya banaU laagalao AaiNa jarI malaa %yaaMcyaa Ka%yaaiva$w puYkLda
JagaDavao laagalao kDk BaaYaa vaapravaI laagalaI trI to maaJyaaSaI ima~%vaacaa saMbaMQa zovaIt
Asat. ASaa thocaI vat-NaUk maaJyaa haDaMtca haotI yaacaI malaa %yaa vaoLI jaaNaIva
navhtI. Asalyaa vat-naamaQyaoca sa%yaaga`hacao baIja Aaho to AihMsaocao ek mah<vaacao AMga
Aaho ho malaa maagaahUna samajaU lagalao.

ek puNyasmarNa AaiNa p`ayaiSca<a

261

manauYya va %yaacaI kR%yao yaa daona svatM~ vastU Aahot. caaMgalyaa kR%yaaMba_la
Aadr AaiNa vaa[-TaMba_la itrskar AvaSya vaaTlaa paihjao. barIvaa[-T kR%yao krNaayaa
maaNasaaMba_la maa~ Anaumao Aadr ikMvaa dyaa vaaTlaI paihjao. hI gaaoYT samajaNyaasa saaopI
Aaho. Asao AsaUna itcaa AMmala kmaIt kmaI haot Asatao. %yaamauLoca yaa jagaat jahr
psart Asato.
ASaa thocaI AihMsaa ho sa%yaacyaa SaaoQaacao maULca Aaho. to hatI Aalao naahI
taopya-Mt sa%ya saapDNao ASa@ya Aaho. yaa gaaoYTIcaa malaa xaNaaoxaNaI AnauBava yaot Aaho.
kR%yaaMiva$Qd JagaDa kolaolaa SaaoBaola k%yaa-iva$Qd JagaDa krNao mhNajao svat:SaIca
JagaDNyaap`maaNao Aaho. karNa AapNa sava- ekaca kuMcalyaanao rMgaivalaolaI ica~o Aahaot.
ekaca ba`mhdovaacaI p`jaa Aahaot. k%yaa-cyaa izkaNaI AnaMt Sa@tI saazivalaolyaa Aahot.
k%yaa-caa Anaadr itrskar krayacaa mhNajao %yaa Sa@tIcaa Anaadr haotao AaiNa tsao
krNyaanao kta- va jaga daoGaaMnaahI nauksaana paocato.

10. ek pu N yasmarNa AaiNa p` a yaiScat

maaJyaa jaIvanayaa~omaQyao ASaa thocao p`saMga vaarMvaar GaDUna Aalao Aahot kI
jyaamauLo maI iBanna Qamaa-cyaa va jaatIcyaa laaokaMcyaa inakT sahvaasaamaQyao yao} Saklaao. yaa
savaa-Mcyaa AnauBavaava$na evaZo saaMgata yao[-la kI AaPt AaiNa prko doSaI AaiNa prdoSaI
gaaoro AaiNa kaLo ihMdU AaiNa mausalamaana ikMvaa iK`stI parSaI ikMvaa yahudI yaaMcyaamaQyao
Baod ksaa tao maaJyaa manaalaa kQaI iSavalaolaahI naahI. maaJao )dya Asalao Baod AaoLKU
Sakt naahI Asao maI saaMgaU Saktao. ha maI maaJaa sad\gauNahI samajat naahI. karNa kI
jyaap`maaNoa AihMsaa ba`mhcaya- Apirga`h [%yaaid yama AByaaisaNyaacaa p`ya%na kolyaacaI va tao
p`ya%na AjaUnahI caalaU AsalyaacaI malaa pUNa- jaaNaIva Aaho %yaap`maaNao yaa p`karcaa ABaod
iSakNyaacaa kQaI maI mau_ama mhNaUna p`ya%na kolaa Asaola Asao malaa smart naahI.
DrbanamaQyao maI vaiklaI krIt haotao %yaa vaoLI maaJao karkUna
puYkLda maaJyaabaraobarca rahat Asat. %yaaMt ihMdUhI Asat AaiNa iK`stIhI
Asat. AaiNa p`aMtvaar baaolaayacao tr gaujaraqaI AaiNa mad`asaI Asat.
%yaaMcyaaba_la maaJyaa manaat kQaI BaodBaava ]%pnna Jaalyaacao malaa smart naahI.
%yaaMnaa maI kuTuMbaatlaoca maanaIt Asao AaiNa p%naIkDUna %yaa baabatIt kahI ivaGna Aalyaasa

262

Aa%makqaa

itcyaabaraobar JagaDthI Asao. ek karkUna i#a`stI haota. %yaacao Aa[-baap pMcama jaatIcao
haoto. Aamacyaa GaracaI baaMQaNaI paScaa%ya pQdtIcaI haotI. %yaat #aaolyaaMmaQyao maaorI Asat
naahI AsaNao yaaogyahI naahI Asao malaa vaaTto %yaamauLo drok #aaolaIt maaorIeovajaI
laGavaIsaazI ek BaaMDo Asato. to ]calaNyaacao kama naaokracao navhto Aamacaoca
yajamaanayajamaainaNaIcao haoto. jao karkUna svat:laa Garcyaap`maaNao samajaU laagat to svat:
Aapaplao BaaMDo ]calaIthI. ho pMcama kuLat janmalaolao karkUna navao haoto. %yaaMcao BaaMDo
Aamhalaaca ]calaNao p`aPt haoto. [tr BaaMDI kstUrbaa[- ]calaIt Asao prMtu ha itcyaa
mato kDolaaoT Jaalaa. AamacyaamaQyao QausafUsa JaalaI. maI ]calaavao tr tohI itlaa kbaUla
naahI AaiNa svat: ]calaNaohI itlaa jaD vaaTlao. DaoLyaaMtUna AEauibaMdUMcaI maao%yao
ZaLNaayaa hatat BaaMDo Qarlaolyaa svat:cyaa taMbaDyaa laala DaoLyaaMnaI malaa zpka dot
Asalaolyaa ijanyaava$na ]trNaayaa kstUrbaa[-cao ica~ maI yaa GaTkolaahI roKaTU Saktao.
pNa maI jasaa p`omaL tsaaca inaYzUr ptI haotao. maI svat:laa itcaa iSaxakhI
samajat Asao AaiNa %yaava$na Aaplyaa AaMQaLyaa p`omaalaa vaSa hao}na itlaa nakaosaohI
krIt Asao.
ASaa thonao itnao f@t BaaMDo ]calalyaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI tI
hsatmauKanao nao[-la tovha maaJao samaaQaana haoNaar. mhNaUna maI daona Sabd KDyaa sauratca
saunaavalao. "AsalaI QausafUsa maaJyaa Garat naahI caalaNaar" maI baDbaDlaao.
Sabd tIrap`maaNao JaaoMbalao.
p%naIcaa aoQaaigna poTlaa. "tr maga tumacao Gar AaplyaapaSaIca zovaa hI maI
caalalao."
[-Svaracao smarNa malaa raihlao navhto dyaocaa ibaMdUhI raihlaa navhta. maI hat
Qarlaa. ijanyaacyaa samaaorca baahor jaaNyaacaa drvaajaa haota. maI %yaa Asahayya Abalaocaa
hat Qa$na itlaa drvaajaapya-Mt AaoZIt naolaI. drvaajaa AQaa- ]GaDlaa.
DaoLyaaMtUna gaMgaayamaunaa vaaht Aahot ASaI kstUrbaa[- baaolalaI "tumhalaa ek
laaja naahI malaa Aaho. kahI trI laaja Qara. maI baahor pDUna jaaNaar kuzo [qao Aa[baap trI qaaoDoca Aahot kI %yaaMcyaakDo trI jaa} maI baayakao pDlao tovha tumhI Vala
%yaa laaqaa malaa Kallyaa paihjaot. Aata laaja Qara AaiNa dar baMd kra. kaoNaI
paihlao tr daoGaaMpOkI ekacaIhI SaaoBaa rahaNaar naahI."

ek puNyasmarNa AaiNa p`ayaiSca<a

263

maI taoMD tr laalacyaa laala zovalao pNa Sarmalaao maa~ Kra. drvaajaa baMd
kolaa. p%naI jar malaa saaoDUna jaa} Sakt navhtI tr maI trI itlaa TakUna kuzo jaaNaar
haotao AamacyaamaQyao BaaMDNao puYkL JaalaI Aahoat pNa naohmaI pirNaama klyaaNap`dca
Jaalaa Aaho. p%naInao svat:cyaa Ad\BaUt sahnaSa@tIcyaa jaaoravar jaya imaLivalaa Aaho.
ho vaNa-na Aaja maI tTsqa vaR<aInao k$ Saktao karNa ha p`saMga Aamacyaa
jaunyaa yaugaacaa Aaho. Aaja maI maaohaMQa ptI naahI iSaxakhI naahI. manaat AaNalyaasa
kstUrbaa[-ca Aaja malaa QamakI do} Sakola. Aaja AamhI ksalaolao ima~ Aahao.
ekmaokaMivaYayaI inaiva-kar hao}na vaagat Aahao. kaoNa%yaahI thocyaa ]pkarfoDIcaI
Apoxaa na krta maaJyaa duKNyaamaQyao maaJaI SauEauYaa krNaarI tI saoivaka Aaho.
varIla GaTnaa 1898 saalaI JaalaI. %yaa vaoLI ba`mhcayaa-cyaa palanaasaMbaMQaI malaa
kahI kLt navhto. tao kaL Asaa haota kI jyaa vaoLI p%naI hI kovaL sahQaima-NaI
sahcaairNaI AaiNa sauKdu:KaMtIla saaobatINa Aaho ho malaa spYTpNao kLt navhto. malaa
Aazvato kI maI Asaoca samajaUna caalat Asao kI tI ivaYayaBaaogaacao saaQana Aaho ptInao
kolaolaI ksalaIhI Aa&a maanaNyaasaazIca tI janmaalaa AalaolaI Aaho.
sana 1900 saalaapasaUna maaJyaa ivacaarat gaMBaIr pirvat-na Jaalao. to 1906
saalaI pUNa- Jaalao. prMtu yaa pirvat-naacaI AapNa yaaogya sqaLI cacaa- k$.
yaoqao evaZo saaMigatlao mhNajao puro kI maI jasajasaa inaiva-kar haot gaolaao
tsatsaa maaJaa GarsaMsaar SaaMt inama-L AaiNa sauKacaa haot gaolaa AaiNa AVaphI haot
Aaho.
yaa puNyasmarNaava$na kaoNaI Asao maanaNyaacao maa~ karNa naahI kI
AamhI AadSa- dMptI Aahao ikMvaa maaJyaa Qama-p%naImaQyao ksalaaca daoYa naahI ikMvaa
Aamacao jaIvanaacao AadSa- Aata trI ekca Aahot. kstUrbaa[-cao kahI svatM~
AadSa- Aahot kI naahI yaacaI %yaa ibacaarIlaa svat:laahI Kbar nasaola. saMBava
Aaho kI AajahI maaJyaa AacarNaatIla puYkL gaaoYTI itlaa AavaDt nasatIla.
%yaasaMbaMQaI AamhI kQaI cacaa- krIt naahI krNyaat Aqa- naahI,. itlaa itcyaa
Aa[-baapaMnaI iSaxaNa idlao naahI ikMvaa vaoL haota tovha maIhI do} Saklaao naahI.
pNa itcyaamaQyao ek gauNa far maaozyaa p`maaNaat Aaho jaao [tr puYkL
ihMdU is~yaaMmaQyao kmaIjaast p`maaNaat Asataoca. $caao na $caao kLao na kLao

264

Aa%makqaa

maaJyaa maagaUna yaoNyaamaQyaoca itnao svat:cyaa jaIvanaacao saaqa-k maanalao Aaho AaiNa inama-L
jaIvana caalaivaNyaacyaa maaJyaa p`ya%naamaQyao itnao kQaI AaDkazI AaNalaolaI naahI. %yaamauLo
jarI Aamacyaa bauiwSa@tImaQyao puYkL AMtr Asalao trIhI Aamacao jaIvana samaaQaanaacao
sauKacao AaiNa }Qva-gaamaI Aaho Asao malaa vaaTto.

11. [M g a` j aaM c aa inakT pircaya

ho p`krNa ilahayalaa Gaotanaa Asaa p`saMga Aalaa Aaho kI sa%yaacyaa p`yaaogaaMcaI
hI kqaa kSaa thonao ilaihlaI jaat Aaho %yaacaI maI vaacakaMnaa maaihtI k$na idlaI
paihjao.
kqaa ilaihNyaasa AarMBa kolaa %yaa vaoLI maaJyaapaSaI ksalaIca yaaojanaa tyaar
navhtI. svat:paSaI ksalaI pustko raojanaISaI ikMvaa [tr kagadp~ Gao}na maI hI
p`krNao ilaiht nasatao. ilaihNyaacyaa idvaSaI AMtyaa-maI malaa vaLvatao tsaa ilahIt jaatao
Asao mhNata yao[-la. maaJyaamaQyao jaI iyaa caalato tI AMtyaa-maIcaIca mhNaavaI kI naahI
to maI inaScayapUva-k saaMgaU Sakt naahI. pNa gaolyaa ik%yaok vaYaa-pasaUna maaJaI jaI kR%yao
maaozyaat maaozI maanalaI gaolaI Aahot tI AaiNa xaullakat xaullak mhNata yaotIla tIhI maI
jyaa pwtInao krIt Aalaao Aaho hI pwtI tpasata tI kR%yao AMtyaa-maIcyaa p`orNaonaoca
JaalaI Aahot Asao mhNaNao malaa Anauicat vaaTt naahI.
AMtyaa-maIlaa maI paihlaolaa naahI AaoLKIthI naahI. jagaalaa [-SvaraivaYayaI
vaaTNaarI Eawa maI maaJaISaI kolaI Aaho. hI Eawa kaoNa%yaahI karNaanao pusaUna jaaNao Sa@ya
naahI. mhNaUna maI itlaa Eawocyaa $panao na AaoLKta AnauBavaanaoca AaoLKtao. trIhI
itlaa ASaa thonao AnauBavaacaI pdvaI doNao mhNajaohI ek p`karo sa%yaacaa BaMga haoya.
mhNaUna itcao yaqaaqa-pNao vaNa-na krNaara Sabd maaJaopaSaI naahI Asao mhNaNao hoca kdaicat
AiQak yaaogya zrola.
yaa AdRSya AMtyaa-maIcyaa Aa&onausaar maI hI kqaa ilahIt Aaho ASaI maaJaI
samajaUt Aaho.
gaolao p`krNa sau$ kolao tovha %yaacaa maqaLa '[Mga`jaaMcaa pircaya'
Asaa kolaa haota. pNa p`krNa ilaihta ilaihta maaJyaa laxaat Aalao
kI %yaa AaoLKIpya-Mt yaoNyaapUvaI- maI ilaihlao to puNyasmarNa ilaihNao AavaSyak haoto.

[Mga`jaaMcaa inakT pircaya

265

Aqaa-t p`krNa tSaa thonao ilaihlao gaolao AaiNa ilahUna JaalyaanaMtr maUL maqaLa badlaavaa
laagalaa.
Aata ho p`krNa ilahayalaa Gaotao tr punha navaInaca Qama-saMkT ]pisqat Jaalao
Aaho. [Mga`jaaMcyaa pircayaacao vaNa-na krtanaa kaya saaMgaavao AaiNa kaya saaMgaU nayao ha ek
mah<vaacaa p`Sna Jaalaa Aaho. mau_yaacaI gaaoYT rahUna gaolaI tr sa%yaalaa baaQa yaoNaar. prMtu
hI kqaa ilahayalaa GaoNao hoca kdaicat gaOrmau_yaacao AsaNyaacaa saMBava Aaho. %yaamauLo
kaoNatI baaba mau_yaacaI AaiNa kaoNatI gaOrmau_yaacaI yaacaa inakala caTkna krNaohI
mauiYklaIcao Jaalao Aaho.
ksalaIhI Aa%makqaa AsalaI trI itcyaatIla ADcaNaI AaiNa [ithasa yaa
naa%yaanao itcaI ApUNa-ta yaasaMbaMQaI maI puvaI- vaacalao haoto %yaacaa Aqa- Aata jaast spYTpNao
kLt Aaho. sa%yaacyaa p`yaaogaaMcyaa Aa%makqaomaQyao malaa AazvaNaayaa sava-ca gaaoYTI maI dot
nasatao ho ]GaDca Aaho. sa%ya ]GaD krNyaasaazI maI kaya kaya saaMigatlao paihjao
kaoNaalaa za}k ikMvaa nyaayamaMidramaQyao Apuyaa va ektfI- puravyaacaI ikMmat kaya
haoNaar kaoNaI irkamaa manauYya ilaihlaolyaa p`krNaaMvar maaJaI ]laTtpasaNaI k$ laagalaa
tr yaaca p`krNaaMvar AaNaKI iktI baro p`kaSa paDIla %yaatUnahI tao TIka krNyaacyaa
dRYTInao tpasaNaI k$ laagalaa tr iktI trI 'ZaoMgao' ]GaDkIlaa AaNaUna jagaacaI krmaNaUk
k$ Sakola AaiNa svat:hI fulaUna jaa[-la.
yaa dRYTInao ivacaar k$ laagalao mhNajao xaNaBar Asaoca vaaTU laagato kI hI
p`krNao ilahayacao baMd kravao hoca baro naahI ka prMtu AarMiBalaolao kama to AnaIitmaya
Aaho Asao spYT idsat naahI taopya-Mt saaoDU nayao. yaa inayamaasa Anausa$na AMtyaa-maI manaa[krIpya-Mt hI p`krNao ilahIt jaavao ASaa inaNa-yaavar maI Aalaao Aaho.
hI kqaa TIkakaracao samaaQaana krNyaasaazI ilaihlaolaI naahI. hahI sa%yaacyaa
p`yaaogaaMpOkI ek p`yaaogaca Aaho. iSavaaya saaoba%yaaMnaahI %yaapasaUna qaaoDobahUt AaSvaasana
imaLola hI dRYTIhI Aahoca. itcaa AarMBaca %yaaMcyaa samaaQaanaaKatr kolaolaa Aaho. svaamaI
AanaMd AaiNa jayaramadasa maaJyaa maagao laagalao nasato tr kdaicat ho kama hatIca Gaotlao
nasato. Aqaa-tca hI kqaa ilaihNyaat kahI daoYa Asalyaasa tohI %yaat BaagaIdar Aahot.
Aata maqaLyaalaa Anausa$na caalaU yaa. karkUna va [tr ihMdI
saaoba%yaaMnaa jyaap`maaNao maI GarIca rahavaUna Gaot Asao %yaacap`maaNoa [Mga`jaaMnahI zovaU laagalaao.

266

Aa%makqaa

ho maaJao krNao maaJyaabaraobar rahaNaayaa savaa-Mnaaca psaMt haoto Asao naahI pNa maI Aaga`hpUvak %yaaMnaa zovaUna Gaotlao. savaa-Mnaa zovaUna GaoNyaamaQyao naohmaI SahaNapNaaca haot haota Asao
mhNata yaot naahI. ik%yaok saMbaMQaaMpasaUna kTU AnauBavahI Aalao pNa tsalao doSaI prdoSaI
daoGaaMcyaahI baabatIt Aalaolao Aahot. kTU AnauBavaaMba_la malaa pScaatap Jaalaolaa naahI.
kDU AnauBava Aalao AsaUnahI AaiNa ima~aMcaI gaOrsaaoya haoto %yaaMnaa ADcaNaI pDtat ho
kLt AsatahI maI maaJaI savaya badlalaolaI naahI va ima~aMnaIhI tI ]dar manaanao sahna
kolaI Aaho. navyaa navyaa maaNasaaMSaI jaaoDlaolao saMbaMQa ima~aMnaa ~asadayak Jaalao tovha maI
%yaaMcaaca daoYa kaZayalaahI kmaI kolao naahI. maaJaI ASaI samajaUt Aaho kI jao manauYya
Aaistk Aaho jyaalaa svat:cyaa AMtyaa-maI saMcarNaayaa [-Svaracaa saaxaa%kar sava-~
krayacaa Aaho %yaanao savaa-Mbaraobar AilaPt vaR<aInao rahaNyaacaI klaa saaQalaIca paihjao .
AaiNa hI klaa na baaolaavatahI p`saMga yaotIla tovha tovha %yaapasaUna dUr na pLta navaIna
navaIna saMbaMQa p%krIt gaolyaanao AaiNa to p%k$nahI ragaWoYaaMpasaUna AilaPt raihlyaanaoca
saaQaU Sakola.
mhNaUna baaoAriba`iTSa yauw sau$ Jaalao %yaa vaoLI maaJao Gar Barlaolao AsatahI
maI jaaohainasabaga-hUna Aalaolyaa daona [Mga`jaaMnaa GarI zovaUna Gaotlao. daoGaohI iqaAa^saa^ifsT
haoto. %yaaMpOkI ekacao naava ikicana haoto. %yaaMcyaaSaI Aaplaa puZohI saMbaMQa yaayacaa
Aaho. yaa ima~aMcyaa sahvaasaapayaI p%naIlaa rDvaavaoca laagalao. itcyaa naiSabaI maaJyaapaSaI
rDNyaacao p`saMga Anaok Aalao Aahot. [Mga`jaaMnaa kahIek AaDpDda na zovata [t@yaa
inakT sahvaasaat zovaNyaacaa ha maaJaa pihlaaca AnauBava haota. [MglaMDat maI %yaaMcyaa
Garat raihlaao haotao Kra pNa %yaa vaoLI maI %yaaMcaI rahaNaI ]calalaolaI haotI. AaiNa to
rahaNao Jaalao trI bahutok KaNaavaLIt rahaNyaasaarKoca haoto. [qao %yaacyaa ]laT
isqatI. to ima~ kuTuMbaIjana banalao. to bahutaMSaI ihMdI irvaajaaMnaa Anausa$na rahat
Asat. Garat baahorcao saamaanasaumaana [Mga`jaI pwtIcao Asalao trI AatlaI rahaNaI va Anna
ihMdI pwtIcao haoto. %yaaMnaa GarI zovalyaamauLo kahI ADcaNaI ]pisqat Jaalaolyaa malaa
Aazvatat. trI pNa maI evaZo AvaSya saaMgaU Saktao kI daoGaohIjaNa Garcyaa [tr
maaNasaaMSaI imaLUna imasaLUna rahat Asat. jaaohainasabaga-maQyao ho saMbaMQa DrbanacyaahI puZo
gaolao.

12. [M g a` j aaM c aa sahvaasa

jaaohainasabaga-maQyao maaJyaapaSaI eka vaoLI caar ihMdI karkUna Jaalao haoto.
%yaaMnaa karkUna mhNaavao kI maulagao to maI saaMgaU Sakt naahI. tovaZyaavar maaJao kama
Baagaonaa. TayaipMgaiSavaaya tr caalaocanaa. TayaipMgacao &ana kahI Asalaoca tr to ekTyaa
malaaca. caar t$NaaMpOkI daoGaaMnaa TayaipMga iSakivalao pNa [Mga`jaIcao &ana kccao
AsalyaamauLo %yaaMcyaakDUna TayaipMga naIT hao} Sakonaa. iSavaaya ihSaobanaIsahI malaa
%yaaMcyaatUnaca tyaar kolao paihjao haoto. manaat AaNalao trI naataLhUna kaoNaalaa baaolaavaUna
GaoNao Sa@ya navhto. karNa kI prvaanyaaKorIja kaoNaahI ihMdI [samaalaa p`vaoSa imaLt nasao
AaiNa svat:cyaa saaoyaIsaazI AmaladaraMcaI maohorbaanaI maagaayalaa maI tyaar navhtao.
maI pocaat pDlaao. kama [tko vaaZlao kI iktI maohnat kolaI trI vaiklaIcaI
kamao va saava-jainak kamao maaJyaanao AaTaoponaat.
[Mga`ja karkUna ikMvaa karkunaINabaa[- imaLalyaasa maaJaI hrkt navhtI. pNa
kaLyaa AadmaIkDo gaaora naaokrI kSaI krIla yaacaI malaa QaastI vaaTt haotI. pNa maI
p`ya%na krNyaacao zrivalao. Ta[prayaiTMga ejaMT maaJyaa saaQaarNaSaa pircayaacaa haota.
%yaacyaakDo maI gaolaao AaiNa kaLyaa maaNasaacyaa hataKalaI naaokrI krNyaasa hrkt na
maanaNaarI baa[- ikMvaa Baa[- imaLalyaasa SaaoQa krayalaa saaMigatlao. %yaa ejaMTanao malaa tSaa
thocaa manauYya imaLvaUna doNyaacaI KTpT krNyaacao vacana idlao. %yaalaa imasa\ iDk
naavaacaI ek ska^ca kumaairka imaLalaI. tI baa[- nauktIca ska^TlaMDhUna AalaI haotI.
p`amaaiNak naaokrI imaLola toqao krNyaasa itcaI hrkt navhtI. itlaa lavakr kamaalaa
laagaayacao haoto. %yaa ejaMTanao %yaa baa[-laa maaJyaakDo pazivalao. p`qamadSa-naIca tI maaJyaa
DaoLyaat BarlaI.
maI itlaa ivacaarlao "tumhalaa ihMdI maaNasaacyaa hataKalaI kama krayalaa
hrkt vaaTt naahI"
itnao malaa dRZtapUva-k jabaaba idlaa "ibalakula naahI."
"tumhalaa pgaar kaya paihjao"
"saaDosatra paOMD tumhalaa AiQak vaaTtat" itnao ]<ar idlao.
267

268

Aa%makqaa

"tumacyaakDUna malaa AaSaa vaaTto to kama tumhI krala tr ha pgaar malaa

ibalakula jaast vaaTt naahI. tumhI kovha kamaalaa laagaala"
"tumacaI majaI- Asalyaasa AatahI."
maI KUYa Jaalaao AaiNa %yaa baa[-laa %yaaca vaoLI samaaor basavaUna p~acaa majakUr
saaMgaayalaa sau$vaat kolaI.
itnao maaJyaa karkunaacao navhoca pNa malaa vaaTto AaOrsa maulaIcao ikMvaa sa##yaa
baihNaIcao sqaana Alp kaLatca sahjaI pTkavalao. malaa itlaa kQaI kaoNatIhI gaaoYT
Aavaaja caZvaUna saaMgaavaI laagalaI naahI. itcyaa kamaat caUk @vaicatca kQaI inaGaalaI
Asaola. hjaarao paOMDaMcaI vyavasqaa eka kaLI itcyaa hatat haotI AaiNa jamaaKca-hI
tIca zovaIt Asao. itnao maaJaa ivaSvaasa pUNa-pNao saMpadna kolaa haota. prMtu itcyaa gaUZtma
Baavanaa jaaNaUna GaoNyaa[tka itcaa ivaSvaasa maI saMpadna k$ Saklaao yaacaoca malaa ivaSaoYa
vaaTto. svat:caa saaobatI psaMt krNyaacyaa kamaI itnao maaJaa sallaa Gaotlaa. knyaadana
krNyaacaohI sad\Baagya malaaca p`aPt Jaalao. imasa\ iDk jaovha imasaosa ma^@DaonaalD Jaalyaa
tovha %yaaMnaa malaa saaoDUna jaaNao Baagaca haoto. trIhI ivavaahanaMtrsauwa ivaSaoYa ADcaNaIcyaa
p`saMgaI maI %yaaMcyaakDUna vaaTola tovha kama Gaot Asao.
pNa Aa^ifsaat kayamacyaa eka laGaulaoKkacaI ja$r haotIca. tohI kama
Jaalao. %yaa baa[-cao naaMva imasa\ SlaoiSana\. itlaa maaJyaakDo Gao}na yaoNaaro ima. k^lanaba^k
haoto. yaaMcaI AaoLK vaacakaMnaa puZo haoNaar Aaho. hI baa[- saQyaa eka hayaskulaat
iSaixaka mhNaUna kama krIt Aaho. maaJyaapaSaI tI AalaI tovha itcao vaya satra vaYaa-cao
Asaavao. itcyaa kahI ivaica~ gaaoYTIpuZo malaa va ima. k^lanaba^klaa hat Tokavao laagat.
tI kahI naaokrI krayalaa AalaI navhtI. itlaa AnauBava imaLvaayacaa haota. rMgaWoYa
itcyaa haDatca mauLI navhta. tI kaoNaacaIhI pvaa- zovaIt nasao. vaaTola %yaacaa paNa]tara
krayalaa maagao Gaot nasao AaiNa manaaMt dusayaaba_la jaao ivacaar yao[-la tao spYT baaolaUna
TakNyaacaa itlaa saMkaocahI vaaTt nasao. yaa svaBaavaamauLo tI ik%yaokda malaa ADcaNaIt
AaNaIt Asao. pNa itcyaa sarL svaBaavaamauLo sava- ADcaNaI dUr haot. itcao [Mga`jaIcao &ana
malaa maaJyaahUna ]cca djaa-cao vaaTo mhNaUna AaiNa itcyaa ivaSvaasaUpNaaba_la pUNa- Ka~I
haotI mhNaUna itnao Ta[-p kolaolyaa puYkL kagadaMvar maI to punha na tpasataca sahI krIt
Asao.

[Mga`jaaMcaa sahvaasa

269

itcyaa %yaagavaR<aIlaa saImaaca navhtI. tI maaJyaakDUna baraca kaLpya-Mt drmaha f@t saha
paOMDca Gaot Asao AaiNa SaovaTpya-Mt dha paOMDapoxaa AiQak Gyaayalaa itcaI ca@k naakbaulaI
Asao. maI AiQak Gyaayalaa saaMigatlao tr ]laT maaJyaavarca ]saLUna mhNao "maI
pgaarasaazI qaaoDIca raihlao Aaho malaa tumacyaabaraobar ho kama krNao AavaDto AaiNa
tumacaI Qyaooyao malaa AavaDtat mhNaUna rahato Aaho."
maaJyaakDUna itnao svat:cyaa garjaosaazI 40 paOMD Gaotlao haoto prMtu to ]sanao
mhNaUna. gaolyaa vaYaI- to sava- pOsao itnao prt pazvaUna idlao.
itcaI %yaagavaR<aI jaSaI ]%kT haotI tSaIca itcaI ihMmathI haotI.
sfiTkmaNyaap`maaNao piva~ AaiNa xai~yaalaahI idpvatIla ASaa SaaOya-vaana\ is~yaa pahNyaacao
sad\Baagya malaa p`aPt Jaalaolao Aaho. ASaa is~yaaMpOkI yaa baalaolaa maI ek maanatao. Aaja
tr tI ek maaozI p`aOZ kumaairka Aaho. AajacaI itcaI mana:isqatI malaa pUNa-pNao maahIt
naahI. pNa maaJyaa AnauBavaaMpOkI yaa baalaocaa AnauBava maaJyaa baabatIt naohmaIca puNyasmarNa
mhNaUna rahIla. mhNaUna malaa itcyaasaMbaMQaI jaI maaihtI Aaho tI ilaihlaI naahI tr maI
sa%yaacaa d`aohI zrona.
kama krtanaa itnao ra~ kI idvasa paihlaolaa naahI. ra~I Apra~I tI ekTI
paihjao toqao jaayalaa inaGao AaiNa maI kaoNaalaa itcyaabaraobar Vayacao mhTlao tr
maaJyaavarca DaoLo vaTarI. hjaarao daZIvaalao ihMdIhI itcyaakDo Aadryau@t dRYTInao pahat
AaiNa itcyaa AQyaa- vacanaat rahat. AamhI sagaLo tu$Mgaat haotao jabaabadarI
GaoNyaajaaogaa pu$Ya ivaSaoYa kaoNaI maaokLa navhta ASaa vaoLI tI ekakI sagaLa laZa
saMBaaLIt haotI. laaKao $pyaaMcao ihSaoba itcyaa hatat sava- p~vyavahar itcyaa hatat
AaiNa '[MiDyana Aaoipinayana' hI itcyaa hatat ASaI isqatI haotI. pNa itlaa qakvaa
ksaa tao maahIt navhta.
imasa\ SlaoiSanaivaYayaI iktI ilaihlao trI maaJao samaaQaana vhayacao naahI. pNa
gaaoKlyaaMcao p`maaNap~ ]t$na do}na maI ho p`krNa puro krtao. gaaoKlyaaMnaI maaJyaa savasaaoba%yaaMcaI AaoLK k$na GaotlaI haotI. AaoLK JaalyaanaMtr puYkLaMba_la %yaaMnaa
samaaQaana vaaTlao haoto. %yaaMnaa p`%yaokacyaa caairHyaacaI AakarNaI krNyaacaa SaaOk Asao.
maaJyaa sava- ihMdI AaiNa yauraoipyana saaoba%yaaMmaQyao %yaaMnaI imasa\ SlaoiSanalaa p`mauKpd idlao.
"evaZa svaaqa-%yaaga [tkI piva~ta [tkI inaBa-yata AaiNa evaZo ktR-%va hI maI
qaaoDyaaMtca paihlaI. maaJyaa dRYTInao tr tumacyaa sahkayaaMmaQyao savaao-cca sqaana imasa\
SlaoiSanacao Aaho."

13. '[M i Dyana Aao i pinayana'

AjaUna AaNaKI [tr yauraoipyanaaMSaI Jaalaolyaa inakT pircayaacao vaNa-na Vayacao
raihlao Aaho. pNa %yaapUvaI- daonatIna mah<vaacyaa gaaoYTIMcaI naaoMd krNao Aga%yaacao Aaho.
ek pircaya maa~ yaoqaoca do}na Taktao. imasa`\ iDklaa zovaNyaanaoca maaJao savakama BaagaNyaasaarKo navhto. ima. ircaivaYayaI maI Agaaodr ilaihlaolaoca Aaho. %yaaMcaa
maaJaa caaMgalaa pircaya haota. to eka vyaaparI poZIcao maunaIma haoto. toqaUna inaGaUna maaJyaa
hataKalaI AaiT-kla GaoNyaacaI maI %yaaMsa saUcanaa kolaI. tI %yaaMnaa pTlaI AaiNa to maaJyaa
Aa^ifsaat $jaU Jaalao. %yaamauLo maaJyaa varIla kamaacaa baaojaa kahIsaa hlaka Jaalaa.
yaaca saumaaralaa EaI. madnajaItaMnaI '[MiDyana Aaoipinayana' naavaacao vat-maanap~
kaZNyaacaa baot kolaa. maaJaa sallaa va madt maaigatlaI. CapKanaa to caalavaItca haoto.
vat-maanap~ kaZNyaacyaa yaaojanaot maI saamaIla Jaalaao. yaa p~acaa p`arMBa 1904 saalaI
Jaalaa. manasauKlaala naaJar saMpadk haoto pNa saMpadk%vaacaa Kra baaojaa maaJyaavarca
pDlaa. maaJyaa naiSabaI bahutok naohmaI du$naca vat-maanap~acaI vyavasqaa caalaivaNyaacao
Aalaolao Aaho.
manasauKlaala naaJar saMpadk%va caalavaU Saklao nasato Asao kahI naahI.
ihMdusqaanamaQyao to puYkL vat-maanap~aMsaazI ilahIt Asat. pNa dixaNa AaikotIla
BaanagaDIcyaa p`SnaaMvar maI Asatanaa svatM~ laoK ilaihNyaacaI %yaaMnaI ihMmat kolaI naahI.
maaJyaa ivavaokSa@tIvar %yaaMcaa pirpUNa- ivaSvaasa haota. %yaamauLo jyaa jyaa ivaYayaaMvar
ilaihNao ja$rIcao Asaola %yaaMvar laoK ilahUna pazivaNyaacaI jabaabadarI to maaJyaavar
TakIt.
ho p~ saaPtaihk haoto. AajaimatIlaahI tsaoca Aaho. sau$vaatIlaa tr to
gaujaraqaI ihMdI tamaIla va [Mga`jaI [t@yaa BaaYaaMt inaGao. pNa maI paihlao kI tamaIla va
ihMdI Baaga kovaL naavaacaoca haoto. %yaaMnaI samaajaacaI saovaa ksalaIca haot navhtI. ho
ivaBaaga zovaNao malaa kahIsao ZaoMgaIpNaacao vaaTlao mhNaUna to ivaBaaga baMd kolao. %yaanao maaJyaa
manaacao samaaQaana Jaalao.
yaa vat-maanap~amaQyao malaa kahI pOsao gauMtvaavao laagatIla ASaI maaJaI
klpnaa navhtI. pNa qaaoD@yaaca maudtIt maI paihlao kI maI pOsao idlyaaKorIja p~
270

'[MiDyana Aaoipinayana'

271

caalaNao Sa@ya naahI. maI p~acaa saMpadk nasalaao trI %yaaMtIla laoKaMcaI jabaabadarI
maaJaIca haotI ho ihMdI laaokaMnaa va gaaoyaa laaokaMnaa daoGaaMnaahI maahIt Jaalao haoto. p~
kaZlaoca nasato trI zIk Jaalao Asato. pNa kaZlyaanaMtr baMd pDlyaasa tI samaajaacyaa
dRYTInao naamauYkIcaI gaaoYT Aaho va %yaapasaUna Aamacyaa samaajaalaa nauksaana paocaola Asao malaa
vaaTlao.
maI %yaat pOsaa AaotIt gaolaao. AaiNa SaovaTI SaovaTI maaJaI sava- iSallak %yaatca
jaa[- mhNaayalaa hrkt naahI. Asaa ek vaoL malaa Aazvatao kI tovha dr maihnyaalaa
75 paOMD pazvaavao laagat.
pNa [t@yaa vaYaa-naMtrhI malaa vaaTto kI yaa p~anao samaajaacaI saovaa BarpUr
bajaavalaI Aaho. %yaatUna pOsao krNyaacaa hotU kaoNaacaahI mauLapasaUnaca navhta.
to maaJyaa hatat Asaopya-Mt %yaat Jaalaolao forfar maaJyaa jaIvanaatIla
forfaracao Vaotk haoto. jyaap`maaNao saQyaa 'yaMga [MiDyaa' AaiNa 'navajaIvana' hI maaJyaa
jaIvanaacyaa Amauk Baagaacao kaZlaolao saar Aaho %yaacap`maaNao '[MiDyana Aaoipinayana' haoto.
%yaat maI dr AazvaDyaalaa svat:caa Aa%maa AaotIt Asao. jyaalaa maI sa%yaaga`h samajat
haotao %yaacao sva$p samajaavaUna doNyaacaa p`ya%na krIt Asao. tu$Mgavaasaacyaa maudtI saaoDUna
idlyaasa dha vaYaa-tIla mhNajao sana 1914 pya-Mtcyaa 'M[MiDyana Aaoipinayana'caa eKadaca
AMk Asaa Asaola kI jyaamaQyao maI kahI trI ilaihlaolao naahI. %yaat maI ekhI Sabd
ivacaar kolyaaiSavaaya taolalyaaiSavaaya ikMvaa kaoNaalaa inavvaL KUYa krNyaasaazI
ilaihlyaacao ikMvaa jaaNaUna baujaUna AitSayaao@tI kolyaacao malaa Aazvat naahI. malaa trI ho
p~ Aa%masaMyamanaacyaa AByaasaacao saaQana Jaalao haoto. TIkakaraMnaa %yaatUna TIkolaa saaQana
qaaoDoca imaLU Sako. malaa maahIt Aaho kI %yaaMtIla laoK Asao Asat kI TIkakaraMnaahI
AaplaI laoKNaI saMBaaLUna caalaivaNao Baaga pDo. yaa vat-maanap~aKorIja sa%yaaga`hacaa laZa
caalaU Saklaa nasata. vaacakaMnaa to p~ Aaplaosao vaaTo AaiNa %yaava$na %yaaMsa caLvaLIcaI
AaiNa dixaNa AaikotIla laaokaMcyaa isqatIcaI yaqaaqa- maaihtI imaLo.
yaa vat-maanap~acyaa Waro ivaivaQa manauYyasvaBaavaacao malaa KUp inarIxaNa
krayalaa imaLalao. saMpadk va ga`ahk yaaMmaQyao inama-L va ijavhaLyaacaa saMbaMQa
baaMQaNyaacaaca p`ya%na zoivalaa AsalyaamauLo maaJyaapaSaI )dya Kulao krNaayaa
p~aMcaa ZIga pDt Asao. %yaaMtUna itKT kDU maQaur ASaa sava- thocaI
ilaKaNao maaJyaapaSaI yaot. tI vaacaayacaI ivacaar krayacaa ivacaaraMcao spYT mau_o kaZUna

272

Aa%makqaa

jabaaba ilahayacao yaat malaa ]<ama thocao iSaxaNa imaLalao. td\Waro samaajaat caalaNaayaa
gaaoYTI va ivacaar maI p`%yaxa kanaaMnaI eokt Aaho Asao malaa vaaTo. saMpadkacaI jabaabadarI
malaa caaMglaI kLUna AalaI. AaiNa samaajaaMtIla laaokaMvar malaa jaao tabaa imaLalaa %yaamauLo
puZcaa laZa Sa@ya Jaalaa SaaoBalaa AaiNa %yaalaa jaaor Aalaa.
vat-maanap~o saovaaBaavaanaoca caalalaI paihjaot ho '[MiDyana Aaoipinayana'cyaa
pihlyaa maihnyaacyaa karkIdI-va$naca maaJyaa laxaat Aalao. vat-maanap~ hI mahana\ Sa@tI
Aaho pNa jyaap`maaNao paNyaacaa inarMkuSa laaoT gaavacao gaava bauDvaUna Taktao AaiNa ipkacaa
naaSa krtao %yaap`maaNaoca laoKNaIcaI inarMkuSa gatI hainakark haoto. ha AMkuSa baaho$na
laadNyaat Aalyaasa tao inarMkuSatopoxaahI AiQak Gaatk zrtao. AaMtirk AMkuSaca
laaBadayaI hao} SakNaar.
hI ivacaarsarNaI KrI Asaola tr duinayaotIla iktISaI vat-maanap~o %yaat iTkU
SaktIla pNa ina$pyaaogaI vat-maanap~o baMd krNyaacaI sa<aa kaoNaalaa kaoNaI kaoNaalaa
ina$pyaaogaI zrvaayacao ]pyaaogaI va kucakamaI ekaca vaoLI caalaNaar. jyaanao %yaanao
AapaplyaapurtI %yaaMtUna inavaD kravaI.

14. 'kUlaI laaokoSana' mhNajao QaoDvaaDa

ihMdusqaanaat AaplaI maaozyaat maaozI samaajasaovaa krNaaro QaoD BaMgaI [%yaadIMnaa
AapNa AspRSya samajaUna %yaaMnaa gaavaabaahor inaraLo zovatao. gaujaraqaIt %yaaMcyaa vastIlaa
QaoDvaaDa mhNatat AaiNa to naava ]ccarNyaacaIhI Aamhalaa ikLsa vaaTto. %yaacap`maaNao
yauraopaMtIla iK`Scana laaok eko kaLI yahudI laaokaMnaa AspRSya maanaIt. %yaaMcyaasaazI jaao
QaoDvaaDa vasalaolaa Asao %yaalaa 'GaoTao' mhNat. ho naaMva ASauBa samajalao jaat Asao.
%yaacap`maaNao dixaNa AaikomaQyao AamhI ihMdI laaok AspRSya banalaao Aahao. AM^MDy/ aUjacyaa
svaaqa-%yaagaamauLo AaiNa Saas~IjaIMcyaa yaixaNaIcyaa kaMDInao AamacaI SauwI hao}na %yaaWaro
AamhI QaoD naahIsao hao}na saBya maanalao jaa} ikMvaa naahI to pahayacao Aaho.
ihMdUMp`maaNao yahudIhI svat:laa [-Svaracao laaDko maanaIt AaiNa [traMnaa
hlako gaNaIt. %yaa gaunhyaacaI iSaxaa %yaaMnaa ivaica~ va AinaYT rItInao imaLalaI.
javaL javaL %yaacap`maaNao ihMdU svat:laa sausaMskRt ikMvaa Aaya- AaiNa svat:cyaaca
eka Avayavaalaa p`akRt Anaaya- ikMvaa QaoD maanaIt Aalao Aahot. %yaa papacao

'kUlaI laaokoSana' mhNajao QaoDvaaDa

273

fL to ivaica~ rItInao Anyaayya rItInao ka hao[-naa dixaNa Aaika [%yaaid

vasaahtIMmaQyao BaaogaIt Aahot AaiNa %yaaMcaoca SaojaarI mausalamaana parSaI vagaOro jao %yaaMcyaaca
rMgaacao AaiNa doSaacao Aahot tohI %yaaMt saapDlao Aahot Asaa %yaacaa maI Aqa- laavatao.
jaaohainasabaga-cyaa jyaa laaokoSanasaazI ho p`krNa ADvalao Aaho %yaacaI kahISaI
klpnaa Aata vaacakaMnaa yao[-la. AamhI dixaNa AaikomaQyao 'kUlaI' mhNaUna naavaajalaolao
Aahao. 'kUlaI' Sabdacaa Aqa- [kDo f@t 'majaUr' Asaa haotao pNa dixaNa AaikotIla
%yaa Sabdacaa Aqa- QaoD pMcama [%yaaid itrskarvyaMjak SabdaMnaIca dSa-ivata yao[-la. dixaNa
AaikomaQyao jao izkaNa kUlaIMnaa rahaNyaasaazI inaraLo kaZlaolao Asato %yaalaa 'kUlaI
laaokoSana' mhNatat. Asalao ek laaokoSana jaaohainasabaga-maQyao haoto. [tr sava- izkaNaI
jaI laaokoSanao zoivalaolaI haotI va AjaUna Aahot %yaat ihMdI laaokaMcaa ksalaahI maalakI
h@k zoivalaolaa nasatao. pNa jaaohainasabaga-maQaIla yaa laaokoSanamaQaIla jamaIna navyaaNNava
vaYaa-cyaa kraranao idlaolaI haotI.%yaat ihMdI laaokaMcaI vastI Bargacca haotI. vastI
vaaZlaI trI laaokoSana vaaZNyaasaarKo navhto. toqaIla payaKanao ksaobasao saaf haot evaZo
Kro. pNa %yaaplaIkDo myauinaisapailaTItfo- ksalaIca doKroK haot nasao. maga saDk ikMvaa
idvaaba<aIcao naavaca Gyaayalaa nakao. ASaa thonao laaokaMcyaa SaaOcaaid saMbaMQaIcyaa
rahaNaIba_lahI ijaqao pvaa- navhtI itqao saafsafa[- kaozUna AsaNaar jao ihMdI laaok toqao
rahat Asat to kahI SahrsauQaarNaa Aaraogya [%yaaidsaMbaMQaI maaihtI AsaNaaro sauiSaixat
AadSa- ihMdI laaok navhto kI %yaaMnaa myauinaisapailaTIcaI doKroK %yaaMcyaa rahaNaIvar
AsaNyaacaI ja$rca pDU nayao. jaMgalaat maMgala krNaaro maatItUna Qaanya kaZNaaro bauiwvaana
ihMdpu~ itkDo jaa}na basalao Asato tr %yaaMcaa ekMdr [ithasa inaraLa banalaa Asata.
ASaa thocao laaKao laaok jagaBar psarlaolao Aahot. %yaaMnaa kaozohI prdoSa Asaa
jaaNavatca naahI. saamaanyat: laaok prdoSa p%krtat tao Qana ikMvaa QaMda yaasaazIca.
ihMdusqaanaaMtUna gaolaolao laaok AgadI inarxar garIba dIna du:KI majaUr haoto. %yaaMnaa
pavalaaopavalaI rxaNaacaI ja$r haotI. %yaaMcyaamaagaUna vyaaparI va [tr svatM~ ihMdI laaok
gaolao Kro pNa to maUzBarca haoto.
ASaa thonao svacCtocaI doKroK krNaayaa Ka%yaacyaa Axamya
gaflatImauLo AaiNa ihMdI rihvaaSaaMcyaa A&anaamauLo laaokoSanacaI isqatI Aaraogyaacyaa
dRYTInao AgadI Kraba Asalyaasa navala naahI. tI sauQaarNyaacaa yaaogya p`ya%na
Aa.18

274

Aa%makqaa

myauinaisapailaTInao laoSamaa~ kolaa naahI. pNa svat:cyaaca hlagajaI-pNaamauLo ]%pnna Jaalaolyaa

GaaNaIcao inaima<a k$na sadr laaokoSanacaa naaSa krNyaacaa inaScaya %yaa Ka%yaanao kolaa AaiNa
%yaa jaimanaIcaa kbajaa GaoNyaacaI sa<aa toqaIla ivaiQamaMDLakDUna imaLivalaI. maI
jaaohainasabaga-maQyao rahayalaa gaolaao %yaa vaoLI ASaI isqatI haotI.
rihvaaSaI Aapaplyaa jaimanaIcao maalak haoto Aqaa-t %yaaMnaa kahI trI
nauksaanaBarpa[- idlaIca paihjao. nauksaanaIcaI r@kma zrivaNyaasaazI Kasa Adalat basalaI
haotI. myauinaisapailaTInao zrivalaolaI r@kma GarQanyaanao na svaIkarlyaasa sadr Adalat
zrvaIla tovaZIca imaLo. myauinaisapailaTInao zrivalaolyaa ikMmatIpoxaa AdalatInao tI AiQak
zrivalaI tr Qanyaacyaa vakIlaacaa Kca- myauinaisapailaTInao Baravaa Asaa kayada haota.
yaaMpOkI p`%yaok davyaaMtIla GaraMcyaa maalakaMnaI malaa vakIla naomalao haoto. malaa
%yaaMtUna pOsao kmavaayacao navhto. maI %yaaMnaa saaMgaUna Taklao haoto kI "tumacaa jaya Jaalaa tr
jaao kahI Kca- myauinaisapailaTIkDUna imaLola tovaZyaavarca maI saMtaoYa maanaIna. tumacaa jaya
haovaao ikMvaa prajaya haovaao tumhI malaa p`%yaok kraramaagao dha paOMD Va mhNajao Jaalao."
%yaaMtlaIhI AQaI- r@kma garIbaaMsaazI ha^spITla baaMQaNyaacyaa ikMvaa Asalyaaca ksalyaa trI
saava-jainak kamaI vaaprNyaacaI inaraLI kaZUna zovaNyaacaa maaJaa [rada maI %yaaMnaa baaolaUna
daKivalaa. saahijakpNaoca %yaamauLo sava- KUYa Jaalao.
saumaaro sa<ar KTlyaaMpOkI ekatca har AalaI. Aqaa-t maaJaI fIcaI r@kmahI
KUp JaalaI. pNa %yaaca vaoLI '[MiDyana Aaoipinayana'caI maagaNaI maaJyaapuZo d<aca haotI.
%yaamauLo saumaaro 1600 paOMDacaa caok %yaaMtca gaolaa Asao malaa smarto.
yaa davyaaMmaQyao maaJyaa samajautIp`maaNao maI BarpUr maohnat Gaot Asao. AiSalaaMcaI
maaJyaapaSaI gadI-ca Asao. yaaMpOkI bahutokjaNa ]<arokDcao ibahar vagaOro p`aMtatUna AaiNa
dixaNakDcao tamaIL tolagaU [%yaaid p`doSaaMtUna p`qama baaMQaIva maudtIsaazI Aalaolao AaiNa
naMtr maaokLo hao}na svatM~ QaMda krNaaro haoto.
yaa laaokaMnaI svat:caI ivaSaoYa du:Ko inavaarNyaasaazI svatM~ ihMdI vyaaparI
vagaa-cyaa maMDLahUna inaraLo Asao ek maMDL sqaaplao haoto. %yaat maaokLyaa manaacao
]dar Baavanaavaalao AaiNa caairHyasaMpnna ihMdpu~ca haoto. %yaaMcyaa
AQyaxaaMcao naava EaI. jaoramaisaMh haoto. AaiNa AQyaxa nasalaa trI javaL javaL AQyaxaa

Plaoga1

275

saar#yaaca ASaa dusayaa ekacao naava EaI. bad`I haoto. daoGaohI prlaaokvaasaI Jaalao
Aahot. daoGaaMcaIhI malaa far madt JaalaI haotI. EaI. bad`ISaI maaJaa ivaSaoYa inakT
pircaya Jaalaa haota AaiNa sa%yaaga`hamaQyao %yaanao AaGaaDIcaa Baaga Gaotlaa haota. yaa va
ASaa [tr sad\gaRhsqaaMcyaa maaf-t maaJaa ]<ardixaNacyaa Anaok ihMdI laaokaMSaI inakT
saMbaMQa jauLlaa AaiNa maI %yaaMcaa vakIlaca navho tr baMQaU banaUna gaolaao va %yaaMcyaa ivaivaQa
p`karcyaa du:KaMcaa BaagaIdar banalaao. Saoz AbadullaaMnaa malaa 'gaaMQaI' mhNaNao baro vaaTonaa.
malaa 'saahoba' maanaIla ikMvaa mhNaola trI kaoNa %yaanaI farca p`omaacao naava SaaoQaUna kaZlao.
malaa to 'Baa[-' yaa naavaanao saMbaaoQaU laagalao. to naava dixaNa Aaikot SaovaTpya-Mt caalaU
haoto. pNa ho igarimaTmau@t ihMdI laaok jaovha malaa 'Baa[-' mhNaUna saMbaaoQaIt tovha maa~
malaa %yaat AaOr gaaoDI vaaTo

15. Plaoga 1
yaa laaokoSanacaI maalakI myauinaisapailaTInao AaplyaakDo GaotlaI trI ihMdI
rihvaaSyaaMnaa toqaUna lagaoca GaalavaUna idlao navhto. %yaaMnaa dusarI saaoyaIcaI jaagaa doNyaacaa
p`Sna haotaca. tI jaagaa myauinaisapailaTInao inaiScat kolaI navhtI. %yaamauLo ihMdI laaok
%yaaca 'gailacC' laaokoSanamaQyao raihlao. forfar daona Jaalao : ihMdI laaok maalak haoto to
myauinaisapailaTIcao BaaDokrI banalao ha ek va duga-MQaI vaaZlaI ha dusara. Agaaodr ihMdI
maalak haoto tovha manalajjaostva naahI tr janalajjaostva trI to qaaoDISaI svacCta
zovaIt. Aata myauinaisapailaTIlaa ivacaarNaara kaoNaIca naahI. GaraMtUna BaaDokrI vaaZlao
AaiNa %yaabaraobar duga-MQaI va AvyavasqaahI vaaZlaI.
ASaa thonao sava- caalalao haoto. ihMdI laaokaMcyaa manaalaa svasqata navhtI.
[t@yaat ekaekI kaLa Plaoga sau$ Jaalaa. ha Plaoga p`aNaaMitk haota. tao fuPfusaaMcaa
Plaoga haota. gaaMzIcyaa Plaogapoxaa ha Plaoga AiQak BayaMkr samajat.
saudOvaanao Plaogacao karNa laaokoSana navhto. %yaacao karNa jaaohainasabaga-cyaa
Aasapasa Anaok saaonyaacyaa KaNaI Aahot %yaaMpOkI ek haotI. toqao mau#ya%vao
hbaSaI laaok kama krIt Asat. toqaIla svacCtocaI jabaabadarI %yaaMcyaa
gaaoyaa maalakaMcyaa iSaravarca haotI. yaa KaNaIcyaa saMbaMQaanao ik%yaok ihMdI
laaokhI kama krIt haoto. %yaaMcyaapOkI tovaIsa jaNaaMnaa ekaekI saMsaga- baaQalaa AaiNa to

276

Aa%makqaa

eko idvaSaI saMQyaakaLI BayaMkr Plaoganao pCaDlaolao laaokoSanamaQyao svat:cyaa rah%yaa GarI
Aalao.
%yaaca vaoLI Baa[- madnaijat '[MiDyana Aaoipinayana' laa ga`ahk imaLivaNyaasaazI
AaiNa vaga-NaI vasaUla krNyaasaazI toqao Aalao haoto. to laaokoSanamaQyao ifrt Asat.
%yaaMcyaamaQyao inaBa-yatocaa gauNa vaaKaNaNyaasaarKa haota. yaa duKNaa[taMnaa pahUna %yaaMcyaa
)dyaalaa carka basalaa. %yaaMnaI iSasapoinsalaInao ilahUna malaa ek icaTaoro pazivalao. %yaacaa
Baavaaqa- Asaa haota.
"yaoqao ekaekI kaLa Plaoga ]d\Bavalaa Aaho. tumhI lagaoca yao}na kahI trI
kolao paihjao naahI tr pirNaama BayaMkr hao[-la. Asaala tsao yaa."
madnaijataMnaI ek irkamao Gar pDlao haoto %yaacao kulaUp inaQaa-stpNao taoDUna
%yaacaa kbajaa Gaotlaa va %yaat yaa raogyaaMnaa zovalao. maI saayaklavar basaUna laaokoSanamaQyao
jaa}na paocalaao. toqaUna Ta}na @laak-laa hkIkt ilahUna pazivalaI AaiNa AamhI kSaa
pirisqatIt Garacaa kbajaa Gaotlaa to kLivalao.
Da^. ivalyama gaa^Do jaaohainasabaga-maQyao Da^@TrI krIt Asat. %yaaMnaa Kbar
imaLtaca to QaavaUna Aalao AaiNa raogyaaMcao Da^@Tr va nasa- daonhI Jaalao. pNa Aamha
itGaaMnaa tovaIsa raogaI saaMBaaLNao ASa@ya haoto.
danat Sauw AsalaI mhNajao saMkTinavaarNaasaazI saovak AaiNa saaQanao kaozUna
trI caalaUna yaotat Asaa maaJaa AnauBavaisaw ivaSvaasa Aaho. maaJyaa Aa^ifsaat
klyaaNadasa maaNaoklaala va AaNaKI daona ihMdI haoto. SaovaTlyaa daoGaaMcaI naavao Aata malaa
Aazvat naahIt. klyaaNadasaaMnaa %yaaMcyaa baapanaoca maaJyaa hvaalaI kolao haoto.
%yaaMcyaasaarKo praopkarI AaiNa hukUma Jaolaayacaa tovaZa maahIt Asao saovak malaa toqao
qaaoDoca BaoTlao AsatIla. saudOvaanao klyaaNadasa %yaa vaoLI Aivavaaiht haoto %yaamauLo %yaaMnaa
vaaTola to jaaoKmaIcaohI kama Vayalaa maI maagao puZo pahat nasao. dusaro maaNaoklaala. ho malaa
jaaohainasabaga-maQyaoca laaBalao haoto. tohI Aivavaaiht haoto ASaI maaJaI klpnaa Aaho. caarI
karkUna mhNaa saaobatI mhNaa ikMvaa pu~ mhNaa %yaaMnaa laaoTNyaacaa maI inaScaya kolaa.
klyaaNadasaaMnaa ivacaarayacao to kaya [traMnaa ivacaarNyaacaIca fursat to tyaar Jaalao.
"tumacaI gat tIca AamacaI Asaa qaaoD@yaatca pNa gaaoD jabaaba haota.
ima. ircacaa pirvaar maaoza haota. to svat: ]DI Gyaayalaa tyaar haoto pNa
maIca %yaaMnaa Aavarlao. maI %yaaMnaa *yaa jaaoKmaIt ADkvaayalaa mauLIca tyaar navhtao malaa
ihMmatca hao[-naa. pNa %yaaMnaI baahorcao sava- kama saaMBaaLlao.

Plaoga 2

277

SauEauYaocaI tI ra~ Bayaanak haotI. maI puYkL raogyaaMcaI SauEauYaa kolaI haotI
pNa Plaogacyaa raogyaaMcaI SauEaUYaa krNyaacaa p`saMga malaa kQaI Aalaa navhta. Da^. gaa^DocaI
ihMmat pahUna AamacaIhI BaItI pLalaI haotI. raogyaaMcaI ivaSaoYaSaI saovaa krta yaoNyaasaarKI
navhtI. %yaaMnaa AaOYaQa pajaNao QaIr doNao paNaI vagaOro doNao AaiNa %yaaMcaa maL kaZNao
yaa]pr ivaSaoYa kahI krNyaasaarKo navhto.
%yaa caar t$NaaMcaI inaBa-yata AaiNa %yaaMnaI SairracaI pvaa- na krta
caalaivalaolaI maohnat pahUna maaJaa hYa- gaganaat maavaonaa.
Da^. gaa^DocaI ihMmat samajata yaoNyaasaarKI haotI. tIca gaaoYT madnaijatcaI.
pNa yaa t$NaaMnaa kaya mhNaavao
ra~ kSaIbaSaI gaolaI. malaa smarto %yaap`maaNao %yaa ra~I trI kaoNaI raogaI
gamaavalaa naahI.
pNa ha p`saMga ijatka k$Naajanak Aaho ittkaca tao )V AaiNa maaJyaa
dRYTInao Qaaima-khI Aaho. mhNaUna %yaalaa AaNaKI daona p`krNao trI VavaI laagaNaar.

16. Plaoga 2
ASaa thonao Garacaa AaiNa raogyaaMcaa tabaa Gaotlyaaba_la myauinaisapailaTIcyaa
sao`oTrInao maaJao AaBaar maanalao AaiNa p`aMjaLpNao kbaUla kolao kI "ASaa thocyaa p`saMgaI
lagaocacyaa lagaoca AamacaI AamhI vyavasqaa krNyaacaI saaQanasaamaga`I AamacyaapaSaI naahI.
tumhalaa laagaola tI madt maagaa. Sa@ya Asaola tovaZI Ta}na kaOinsala do[-la." prMtu
yaaogya [laaja krNyaabaabat dxa Asalaolyaa %yaa myauinaisapailaTInao p`saMgaaoicat ]paya
yaaojaNyaacyaa kamaI ibalakula idrMgaa[- kolaI naahI.
%yaaMnaI dusayaaca idvaSaI ek irkamao pDlaolao gaaodama maaJyaa hvaalaI kolao
AaiNa raogyaaMnaa %yaacyaamaQyao Gao}na jaaNyaaba_la saucaivalao. to saaf krNyaacaI jabaabadarI
myauinaisapailaTInao ]calalaI naahI. Gar AaoMgaL AaiNa kcayaanao Barlaolao haoto. AamhI
svat:ca to saaf kolao. danaSaIla ihMdI laaokaMcyaa madtInao KaTa vagaOro jamaivalyaa AaiNa
lagaoca ek ta%purto [isptL sau$ kolao. myauinaisapailaTInao ek nasa- pazivalaI va
itcyaabaraobar ba`^MDIcaI baaTlaI AaiNa raogyaaMnaa ja$r pDNaayaa [tr vastU pazivalyaa.
Da^. gaa^DovarIla jabaabadarI kayama raihlaI.

278

Aa%makqaa

nasa-laa AamhI ivaSaoYaok$na raogyaaMnaa iSavaU dot nasaU. nasa- svat: iSavaayalaa
tyaar Asao. svaBaavaanao BalaI baa[- haotI. prMtu itcyaavar Balataca p`saMga yao} nayao
ASaaba_la AamhI japt AsaU.
raogyaaMnaa varcaovar ba`^MDI doNyaaba_la Aamhalaa saUcanaa imaLalaI haotI. nasaAamhalaahI saMsaga- baaQaU nayao ASaasaazI qaaoDqaaoDI ba`^MDI GaoNyaasa saucavaIt Asao AaiNa
svat:hI Gao[-. AamacyaapOkI trI kaoNaI ba`^MDI GaoNyaasa tyaar navhtoca. maaJaa tr
raogyaaMnaahI ba`^MDI doNyaavar ivaSvaasa navhta. itGao raogaI ba`^MDIiSavaaya caalaivaNyaasa AaiNa
malaa maatIcao p`yaaoga k$ doNyaasa tyaar haoto. Da^@Tr gaa^Docyaa prvaanagaInao maI %yaaMcyaa
Dao@yaavar va CatIvar jaoqao duKt haoto toqao maatIcaa laop doNyaacaa p`yaaoga kolaa. yaa itGaaM
raogyaaMpOkI daoGao bacaavalao baakIcao sava- raogaI gamaavalao. vaIsa raogaI tr %yaa gaaodamaatca
AMt pavalao.
[kDo myauinaisapailaTI Anya vyavasqaa krItca haotI. jaaohainasabaga-pasaUna saat
maOlaaMvar ek la^JaroTao mhNajao saaMsaiga-k raogaaMcao [isptL haoto. toqao tMbaU ]Baa$na %yaat
yaa itGaaM raogyaaMnaa Gao}na gaolao. Plaoganao AaNaKI kaoNaI laagalyaasa %yaaMnaahI toqaoca naoNyaacaI
vyavasqaa kolaI haotI. AamacaI %yaa kamaaMtUna maaokLIk JaalaI. qaaoDyaaca idvasaaMnaMtr
Aamhalaa Kbar imaLalaI kI %yaa Balyaa nasa-laa Plaoga Jaalaa va %yaatca itcaa dohaMt
Jaalaa.to daoGao raogaI vaacalao AaiNa Aamhalaa saMsaga- baaQalaa naahI yaacao karNa kaya to
kaoNa saaMgaU SakNaar prMtu maatIcyaa ]pcaaravarIla maaJaI Eawa AaiNa AaOYaQaacyaa
kamaIhI da$caa ]pyaaoga krNyaaba_lacaI maaJaI AEawa hI daonhI dRZ JaalaI. malaa maahIt
Aaho kI hI Eawa AaiNa AEawa daonhI inaraQaar AsatIla. prMtu maaJaa %yaa vaoLI
Jaalaolaa AaiNa AjaUnapya-Mt iTkUna raihlaolaa ga`h maI badlaU Sakt naahI AaiNa mhNaUnaca
yaa p`saMgaI %yaacaa ]llaoK krNao malaa AavaSyak vaaTto.
ha Plaoga ]d\BavalyaanaMtr lagaoca maI vat-maanap~aMmaQyao laaokoSana svat:cyaa
tabyaat AalyaanaMtr myauinaisapailaTInao ivaSaoYaca p`karo daKivalaolaI baodrkarI va Plaogacaa
p`aduBaa-va yaaMba_la myauinaisapailaTIlaa zpka doNaaro kDk p~ p`isaw kolao haoto. %yaa
p~amauLo malaa ima. honarI paolaak laaBalao. to p~ marhUma jaaosaof Daok yaaMcyaa
maulaaKtIlaahI kahI AMSaI karNaIBaUt Jaalao.
maagao gaolaolyaa p`krNaaMmaQyao maI ]llaoK kolaaca Aaho kI eka
inaraimaYa BaaojanagaRhamaQyao maI jaovaayalaa jaat Asao. toqao maaJaI ima. AalbaT- vaosTSaI
AaoLK JaalaI. raoja saMQyaakaLI AamacaI %yaa KaNaavaLIt gaaMz pDo va Baaojanaao<ar

Plaoga 2

279

AamhI baraobar ifrayalaa jaat AsaU. vaosT ho eka lahanaSaa CapKanyaat BaagaInao kama
krIt Asat. %yaaMnaI vat-maanap~at maaJao PlaogasaMbaMQaIcao p~ paihlao AaiNa jaovatovaoLI
KaNaavaLIt maa~ maI idsaonaa %yaava$na to Gaabarlao.
maI va maaJyaa jaaoDIcyaa saovakaMnaI Plaogacyaa idvasaaMt Aahar kmaI kolaa haota.
far idvasaaMpasaUna maI pwt zoivalaI haotI kI saaMqaIcao duKNao Asaola tovha paoTavar Baar
kmaI pDola tovaZa caaMgalaa. mhNaUna maI saMQyaakaLcao jaovaNa baMd kolao AaiNa duparI [tr
jaovaNaaraMnaa laoSamaa~ Qaaoka rahU nayao mhNaUna [tr kaoNaI nasatIla ASaa vaoLI jaa}na
jaovaUna yaot Asao. BaaojanagaRRhacyaa maalakaSaI maaJaa daT pircaya haota. %yaalaa maI saaMgaUna
zoivalao haoto kI maI Plaogacyaa raogyaaMcaI SauEaUYaa krIt AsalyaamauLo [traMSaI Sa@ya tovaZa
kmaI saMbaMQa zovaU [icCtao.
ASaa thonao maI KaNaavaLIt na idsalyaamauLo dusayaa ikMvaa itsayaaca idvaSaI
sakaLcyaa p`hrI maI baahor inaGaNyaacyaa tyaarIt gauMtlaao haotao [t@yaat vaosTnaI KaolaIcao
dar zaozavalao. dar ]GaDtaca vaosT mhNaalao :
"tumhI KaNaavaLIt idsalaa naahI %yaamauLo malaa QaastI vaaTU laagalaI kI na
jaaNaao tumhalaa tr kahI Jaalao nasaola mhNaUna yaa vaoLI trI tumhI na@kI BaoTNaar yaa
samajautInao Aalaao. maaJyaakDUna kaMhI madt haoNyaasaarKI Asaola tr saaMgaa maI
raogyaaMcyaa SauEaUYaolaahI tyaar Aaho. tumhalaa maahItca Aaho kI maaJyaavar svat:cao paoT
BarNyaaplaIkDo ksalaIca jabaabadarI naahI."
maI vaosTcao AaBaar maanalao. maI ivacaar krayalaa ek imanaIThI Gaotlyaacao malaa
smart naahI. maI mhTlao :
"tumhalaa maI nasa- mhNaUna tr GaoNaar naahIca. AaNaKI raogaI Aalao naahIt tr
Aamacao kama ekdaona idvasaaMtca Klaasa hao[-la. trI pNa ek kama Aaho Kro."
"to kaoNato"
"tumhI Drbanalaa jaa}na [MiDyana Aaoipinayanacyaa CapKanyaacaI vyavasqaa hatI
Gyaala ka madnaijat tr saQyaa yaoqao kamaat gauMtlao Aahot. itkDo kaoNaI trI jaayalaa
paihjaoca Aaho. tumhI gaolaa tr maaJaI %yaa baajaUcaI kaLjaI pUNa-pNao hlakI hao[-la."
vaosTnaI ]<ar idlao
"maaJyaa gaLyaat CapKanaa Aaho ho tumhalaa maahItca Aaho.
navyaaNNava T@ko maI jaayalaa tyaar hao[-na. AKorcaa jabaaba Aaja saMQyaakaLpya-Mt

280

Aa%makqaa

idlaa tr caalaola naa tumhalaa ifrayalaa yaayalaa savaD JaalaI tr %yaaca vaoLI baaolaU."
malaa AanaMd Jaalaa. %yaaca idvaSaI saMQyaakaLI qaaoDo baaolaNao Jaalao. vaosTlaa
drmaha dha paOMD pgaar AaiNa CapKanyaat kahI nafa raihlyaasa %yaacaa Amauk Baaga
doNyaacaa zrava Jaalaa. vaosT pgaarasaazI jaatca navhto %yaamauLo tao p`Sna %yaaMcyaapuZo
navhta. dusayaaca idvaSaI ra~Icyaa maolanao vaosT svat:caI vasaulaI maaJyaakDo saaopvaUna
Drbanalaa jaayalaa rvaanaa Jaalao. tovhapasaUna to maI dixaNa Aaika saaoDIpya-Mt to maaJyaa
sauKdu:KaMcao BaagaIdar raihlao. ivalaayatocyaa eka prgaNyaaMtIla laa]qa naamak gaavaatIla
eka SaotkrI kuTuMbaat janmalaolao vaaZlaolao SaaLotIla saamaanya iSaxaNa Gaotlaolao pNa
AnauBavaacyaa SaaLot AMgamaohnatInao iSakUna trbaoja Jaalaolao piva~ saMyamaI [-Svaralaa
iBa}na caalaNaaro praopkarI [Mga`ja gaRhsqa : maI vaosTnaa AaoLKIt Aalaao Aaho tao naohmaI
yaaca sva$pat. %yaaMcaa AaiNa %yaMacyaa kuTuMbaacaa pircaya Aaplyaalaa yaapuZIla
p`krNaamaQyao haoNaarca Aaho.

17. laao k o S anacaI hao L I

maI AaiNa maaJao jaaoDIdar jarI raogyaaMcyaa SauEauYaotUna maaokLo Jaalaao trIhI
PlaogamaQaUna ]pisqat JaalaolaI [tr kamao Aamacyaa iSaravar haotIca.
laaokoSanacyaa isqatIsaMbaMQaI myauinaisapailaTI KuSaala baodrkar rahU Sakt haotI
pNa gaaoyaa naagairkaMcyaa Aaraogyaalaa maa~ tI caaovaIsahI tasa DaoLyaat tola GaalaUna japt
Asao. %yaaMcyaa AaraogyarxaNaasaazI pDola tao Kca- krayalaa tI maagao puZo pahat nasao
AaiNa yaa p`saMgaI Plaogacao pa}la puZo pDU nayao yaasaazI tr itnao paNyaasaarKa pOsaa Kcakolaa. ihMdI laaokaMcyaa baabatIt myauinaisapailaTIcao Anaok daoYa malaa idsat haoto. trIhI
gaaoyaa laaokaMcaI tI vaaht AsalaolaI kaLjaI pahUna itlaa Qanyavaad idlyaaKorIja
maaJyaacyaanao rahvalao naahI AaiNa itcyaa yaa SauBa p`ya%naamaQyao malaa jaovaZI mhNaUna madt
dota AalaI tovaZI maI idlaI. maaJaI samajaUt Aaho kI maI tI madt idlaI nasatI tr
myauinaisapailaTIlaa jaD gaolao Asato AaiNa kdaicat itnao baMdukIcyaa baLacaahI ]pyaaoga
kolaa Asata maagao puZo paihlao nasato AaiNa Aaplao to Kro kolao Asato.

laaokoSanacaI haoLI

281

pNa tsao kahI haoNyaacaa p`saMga Aalaa naahI. ihMdI laaokaMcyaa vat-NaukInao
myauinaisapailaTIcao Amaladar saMtuYT Jaalao AaiNa %yaanaMtrcaI kahI kamao saulaBa JaalaI.
ihMdI laaokaMnaa myauinaisapailaTIcyaa mhNaNyaap`maaNao vaagaavayaasa laavaNyaasaazI maaJao
%yaaMcyaavar haoto navhto tovaZo vajana maI vaaprlao. to sava- krNao ihMdI laaokaMnaa far jaD
haoto trIhI ekanaosauwa maaJaa Sabd ]llaMiGalyaacao malaa smart naahI.
laaokoSanacyaa saBaaovaar phara basaivaNyaat Aalaa prvaanagaIiSavaaya kaoNaI
baahor pDayacao naahI ikMvaa AathI jaayacao naahI. maaJyaa jaaoDIdaraMnaa va malaa paihjao
tovha jaaNyaayaoNyaacao prvaanao idlao haoto. myauinaisapailaTIcaa ivacaar laaokoSanamaQaIla savarihvaaSyaaMnaa tIna AazvaDopya-Mt jaaohainasabaga-pasaUna tora maOla AMtravar Kulyaa maOdanaat
tMbaU laavaUna %yaaMmaQyao basavaUna laaokoSanalaa Aaga laavaUna doNyaacaa haota. tMbaUMcaoca ka hao[-naa
pNa navao gaava vasaivaNao itkDo daNaagaaoTa paocaivaNao [%yaaidmaQyao kahI idvasa jaaNaarca.
%yaa maudtIt varIla phara basaivalaolaa haota.
laaok KUp Gaabarlao pNa maI %yaaMcyaapaSaIca AsalyaamauLo %yaaMnaa QaIr haota.
%yaaMcyaapOkI puYkL garIba laaok svat:cao pOsao svat:cyaa Garat pu$na zovaIt. Aata to
hlavaavao laagaNaar. %yaaMnaa ba^Mk imaLavaI kaozUna ba^MkomaQyao %yaaMnaa kLNaar trI kaya maI
%yaaMcaI ba^Mk banalaao. maaJyaapaSaI pOSaaMcao ZIga yao}na pDlao. maI ASaa p`saMgaI fI
AakarNao yaaogya Jaalao nasato. ksao basao ho kama saMBaaLU Saklaao. Aamacyaa ba^Mkocyaa
ma^naojarSaI maaJaI caaMgalaI AaoLK haotI. maI %yaaMnaa kLivalao kI tumacyaakDo Aamhalaa
KUp pOsao zovaavao laagaNaar Aahot. ba^Mka taMbyaacao ikMvaa $Pyaacao naaNao Amauk eka
mayaa-doplaIkDo Gyaayalaa tyaar nasatat. %yaaiSavaaya Plaogacyaa TapUMtUna yaoNaayaa
pOSaaMnaa hat laavaNyaasa karkUna naaKUYa AsatIla AsaahI saMBava haota. prMtu ma^naojarnao
malaa sava- saaoya k$na idlaI. pOsao jaMtunaaSak paNyaanao QauvaUna ba^MkokDo pazivaNyaacao
zrlao. ASaa thonao saumaaro 60000 paOMD ba^MkomaQyao Barlao gaolao Asao malaa smarto.
maaJyaa AiSalaaMpOkI jyaaMcyaapaSaI AiQak pOsao haoto %yaaMnaa to zrIva maudtInao
vyaajaI laavaNyaacaa maI sallaa idlaa. ASaa thonao kahI pOsao %yaa %yaa AiSalaaMcyaa
naavaavar zoivalao gaolao. %yaacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI %yaaMcyaapOkI ik%yaokaMnaa ba^Mkot
pOsao zovaNyaacaI savaya laagalaI. i@lapsp`uT fama- naavaacao jaaohainasabaga-SaojaarI ek
izkaNa Aaho. toqao laaokoSanacyaa rihvaaSyaaMnaa spoSyala T/onamaQaUna naolao. toqao
yaaMnaa AnnapaNaI myauinaisapailaTInao svat:cyaa Kcaa-nao purivalao. tMbaUcyaa yaa gaavaacaa doKavaa

282

Aa%makqaa

laYkracyaa CavaNaIsaarKa haota. laaokaMnaa ASaa thonao rahNyaacaI savaya nasalyaamauLo

maanaisak vyaqaa JaalaI. navao navao vaaTo pNa mhNaNyaasaarKI gaOrsaaoya sahna kravaI laagalaI
naahI. maI raoja saayaklava$na ek Kop maa$na yaot Asao. tIna AazvaDopya-Mt ASaa
thonao Kulyaa hvaot raihlyaanao laaokaMcyaa AaraogyaamaQyao sauQaarNaa tr AvaSya JaalaI AaiNa
maanaisak du:Kacaa tr pihlao caaovaIsa tasa saMpNyaapUvaI-ca ivasar pDlaa. Aqaa-tca maga
laaok AanaMdanao rahU laagalao. maI jaa[- tovha %yaaMcao BajanakIt-na KoL krmaNaUk [%yaaid
caalaU Asao.
malaa Aazvato kI laaokoSana irkamao krNyaat Aalao %yaacyaa dusayaaca idvaSaI
%yaacaI haoLI krNyaat AalaI. %yaaMtIla ek doKIla vastU saaoDvaUna AaNaNyaacaa laaoBa
myauinaisapailaTInao kolaa naahI. %yaaca saumaaralaa va %yaaca karNaanao myauinaisapailaTInao
svat:cyaa maako-Tcao laaMkUDkamahI sava- jaaLUna Taklao va %yaapayaI saumaaro dha hjaar
paOMDaMcao nauksaana saaosalao. maako-Tat maolaolao ]MdIr saaMpDlao mhNaUna ha kDk ]paya
yaaojaNyaat Aalaa haota. nauksaana KUp Jaalao Kro pNa pirNaama ha Jaalaa kI Plaogacaa
p`saar ASa@ya Jaalaa Sahr Bayamau@t Jaalao.

18. eka pu s tkacaa ivalaxaNa pirNaama

yaa PlaogamauLo garIba ihMdI laaokaMvarIla maaJao vajana maaJaa QaMda AaiNa maaJaI
jabaabadarI hI vaaZlaI. iSavaaya yauraoipyana laaokaMSaI vaaZt Asalaolyaa maaJyaa kahI
AaoLKI [t@yaa inakTcyaa haot gaolyaa kI %yaamauLohI maaJaI naOitk jabaabadarI vaaZU
laagalaI.
vaosTcaI AaoLK maI inaraimaYa BaaojanagaRhamaQyao kolaI haotI. paolaakcyaa
baabatIthI tsaoca GaDlao. eko idvaSaI maI jyaa TobalaaSaI basalaao haotao toqaUna dUrcyaa eka
TobalaaSaI ek t$Na gaRhsqa jaovaIt haoto. %yaaMnaI malaa BaoTNyaacyaa [raVanao naavaacaI icazI
pazivalaI. maI %yaaMnaa maaJyaa Tobalaavar baaolaaivalao. to Aalao AaiNa mhNaalao :
"maI 'iiTk'caa ]psaMpadk Aaho. tumacao PlaogasaMbaMQaIcao p~ vaacaUna malaa
tumhalaa BaoTNyaacaI far [cCa JaalaI. Aaja malaa tI saMQaI imaLalaI."
ima. paolaakcyaa manamaaokLopNaamauLo maI p`qamadSa-naIca %yaaMcaokDo
AakiYa-laa gaolaao. %yaaca ra~I AamhI ekmaokaMcao puro piricat Jaalaao AaiNa
jaIvanaasaMbaMQaIcyaa Aamacyaa ivacaaraMmaQyao Aamhalaa farca saamya idsaUna Aalao. %yaaMnaa saaQaI

eka pustkacaa ivalaxaNa pirNaama

283

rahaNaI AavaDt haotI. Amauk ek gaaoYT bauwIlaa pTlaI mhNajao itcaa AMmala krNyaacyaa
baabatIt %yaaMcaI Sa@tI AaScaya- vaaTNyaasaarKI haotI. %yaaMcyaa AayauYyaaMtIla kahI
forfar %yaaMnaI JaTidSaI k$na Taklao.
[MiDyana Aaoipinayanacaa Kca- vaaZt caalalaa haota. vaosTnaI kLivalaolyaa
hkIktInao maI cakIt Jaalaao. %yaaMnaI ilaihlao "tumhI saaMigatlao tSaa thocaa nafa yaa
kamaat naahI. ]laT malaa nauksaanaca idsat Aaho. jamaaKcaa-cyaa vahyaa Avyavaisqat
Aahot. ]QaarI puYkL Aaho pNa itlaa SaoMDabauDKa kahI naahI. puYkL forfar
kravao laagatIla. pNa yaa hkIktInao tumhI GaabarNyaacao karNa naahI. maaJyaakDUna hao[-la
tovaZI vyavasqaa maI krtao nafa naahI mhNaUna ho kama saaoDIna Asao mauLIca naahI."
nafa idsat nasalyaamauLo vaosT majaI- laagalyaasa kama saaoDNyaasa maaokLo haoto
tsao krNyaaba_la maI %yaaMnaa mauLIca daoYa do} Saklaao nasatao. evaZoca navho tr tpasa na
krtaca 'kama fayaVat Aaho' Asao saaMigatlyaaba_la malaa daoYa doNyaacaahI %yaaMnaa
AiQakar haota. Asao AsatahI malaa JaaoMbaola Asaa ek SabdhI to kQaI baaolalao naahIt.
pNa malaa vaaTto yaa navaIna maaihtImauLo maI ivacaar na krta ivaSvaasa TakNaara Aaho Asao
vaosTnaI zrivalao Asaola. madnaijatcyaa samajaaba_la caaOkSaI na krta kovaL %yaaMcyaa
saaMgaNyaavar ivaSvaasa zovaUna maI vaosTpaSaI naFyaacaI gaaoYT baaolalaao haotao. malaa vaaTto
saava-jainak kama krNaaranao Asaa ivaSvaasa na zoivata jyaacaa svat: tpasa kolaa Asaola
AsalaIca gaaoYT baaolalaI paihjao. sa%yaacyaa pujaayaanao farca dxata zoivalaI paihjao.
svat:caI pUNa- Ka~I JaalaI nasatanaa dusayaacyaa manaavar mayaa-doplaIkDo pirNaama krNao
yaapasaUna sa%yaalaa hanaI paocato. malaa saaMgaNyaasa idlaigarI vaaTto kI ho samajat AsaUnahI
]tavaLopNaanao ivaSvaasa TakUna kama caalaivaNyaacaa maaJaa svaBaava maI pUNa-pNMao sauQaa$
Saklaao naahI. %yaat malaa svat:cyaa Sa@tIplaIkDo kama krNyaacaa laaoBa ha daoYa
idsatao. yaa laaoBaamauLo maaJyaapoxaahI maaJyaa saaoba%yaaMcaI AiQak pMcaa[-t haot AalaI
Aaho.
vaosTnao ASaa thocao p~ AalyaamauLo maI naataLlaa jaayalaa inaGaalaao. paolaaknaa
Aata maaJyaa sava- karBaaracaI maaihtI JaalaIca haotI. to malaa paocavaayalaa sToSanavar
Aalao haoto. AaiNa "ho pustk p`vaasaat vaacaNyaasaarKo Aaho to vaacaUna kaZa. tumhalaa
to AavaDola" Asao mhNaUna %yaaMnaI risknacao 'AnTu idsa laasT' ho pustk maaJyaa hatat
idlao.

284

Aa%makqaa

ho pustk vaacaNyaasa sau$ kolyaanaMtr maaJyaanao to saaoDvaoca naa. %yaanao malaa

Baa$naca Taklao jaaohainasabaga- to naataL caaovaIsa tasaaMcaa rsta Aaho. T/ona saMQyaakaLI
Drbanalaa paocalaI. paocalyaanaMtr sabaMQa ra~Bar Jaaop yao[-naa. pustkat dSa-ivalaolao ivacaar
Amalaat AaNaNyaacaa ivacaar zrlaa.
yaapUvaI- risknacao ekhI pustk maI vaacalao navhto. ivaVaqaI-dSaot AByaasaacyaa
pustkaplaIkDo maaJao vaacana naahIsaarKoca mhNata yao[-la. kma-BaUmaImaQyao p`vaoSa kolyaanaMtr
vaoL far qaaoDa imaLo. %yaamauLo AajaimatIlaahI Asaoca mhNata yao[-la kI maaJao pustkacao
&ana farca tuTpuMjao Aaho.sahjaasahjaI ikMvaa inapayaastva paLlyaa gaolaolyaa yaa
saMyamaamauLo maaJao kahIek nauksaana Jaalaolao naahI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. pNa jaI
qaaoDISaI pustko maI vaacalaI Aahot tI caaMgalaI pcaivalaI Aahot Asao mhNata yao[-la.
ASaa pustkaMpOkI hoca ek pustk Asao mhNata yao[-la kI jyaanao maaJyaa jaIvanaamaQyao
t%kaL mh<vaacaa rcanaa%mak forfar GaDvaUna AaNalaa. puZo maI %yaacao BaaYaaMtrhI kolao va
to 'savaao-dya' yaa naavaanao Caplaolao Aaho.
maaJaI ASaI samajaUt Aaho kI jaI gaaoYT maaJyaamaQyao Kaola iBanalaolaI haotI
itcaoca spYT p`itibaMba malaa risknacyaa yaa ga`Mqar%naamaQyao pahavayaasa imaLalao. %yaamauLo
%yaanao maaJyaavar saMpUNa- tabaa imaLivalaa AaiNa %yaacyaatIla ivacaaraMcaI AmalabajaavaNaI
maaJyaakDUna krivalaI. AaplyaamaQyao jyaa sad\Baavanaa sauPt Asatat %yaa jaagaRt
krNyaacaI Sa@tI jyaacyaamaQyao Asato tao kvaI haoya. sava- kvaIcaa savaa-varca saarKa
pirNaama haot naahI. karNa savaa-MmaQyao sava-ca caaMgalyaa Baavanaa eksaar#yaa p`maaNaat
nasatatca.
'savaao-dya' cao isawaMt maI samajalaao to Asao :
1. savaa-Mcyaa klyaaNaat Aaplao klyaaNa Aaho.
2. vakIla kaya ikMvaa nhavaI kaya daoGaaMcyaahI kamaacaI ikMmat saarKIca
AsalaI paihjao. karNa paoTapaNyaacaa h@k daoGaaMnaahI saarKaca
Aaho.
3. saaQao AMgamaohnatIcao Saotkyaacao jaIvana hoca Kro jaIvana haoya.
pihlaI gaaoYT malaa maahIt haotI dusarI malaa AMQaUk idsat haotI itsarIcaa
maI ivacaarca kolaa navhta. pihlaImaQyao dusayaa daonhI samaaivaYT Aahot ho malaa savaao-dyaanao
idvyaasaarKo spYT daKivalao. p`Baat JaalaI AaiNa ivacaaraMcyaa AmalabajaavaNaIcyaa
p`ya%naalaa maI laagalaao.

19. ifina@sacaI sqaapnaa

sakaLI p`qama maI vaosTpaSaI gaaoYT kaZlaI. 'savaao-dya' pustkanao maaJyaa var
kolaolaa pirNaama maI %yaaMnaa baaolaUna daKivalaa va saucaivalao kI '[MiDyana Aaoipinayana'
eKaVa SaotIcyaa jaimanaIt nyaavao. toqao savaa-MnaI eksaarKa paoTapurta pgaar Gyaavaa
savaa-MnaI AapaplaI SaotI kravaI AaiNa ]rlaolyaa vaoLat '[MiDyana Aaoipinayana' cao kama
kravao. vaosTnaI yaa saUcanaolaa $kar idlaa. p`%yaokalaa paoTgaIKca- tIna paOMD yao[-la Asaa
ihSaoba kolaa haota. %yaat gaaoro kaLo Asaa Baod kolaa navhta.
pNa CapKanyaat tr dha AsaamaI kama krNaaro haoto. savaa-Mnaaca jaMgalaat
ibahaD krNao pTola kI naahI ha ek p`Sna haota AaiNa sagaLoca saarKa paoTapurta
pgaar Gyaayalaa tyaar haotIla ikMvaa naahI ha dusara p`Sna haota. AamhI daoGao tr ASaa
inaScayaavar Aalaao kI jyaaMnaa yaa yaaojanaot daKla haota yaot nasaola %yaaMnaI svat:caa pgaar
Gyaavaa. hLUhLU savaa-MnaI saMsqaavaasaI hao}na rahavao ASaI dRYTI zovaavaI.
yaa dRYTInao maI kamagaaraMSaI baaolaNao sau$ kolao. madnaijataMnaa tr tI gaaoYT
pToca naa. %yaaMnaa BaItI vaaTU laagalaI kI %yaanao svat:cao Sai@tsava-sva KcaI- GaalaUna ]BaI
kolaolaI vastU maaJyaa maUK-pNaamaULo maihnaaBarat QauLIlaa imaLUna jaaNaar. '[MiDyana
Aaoipinayana' caalaNaar naahI CapKanaahI baMd pDola AaiNa kamagaar inaGaUna jaatIla.
maaJao putNao Cganalaala gaaMQaI yaa CapKanyaat kama krIt Asat.
vaosTbaraobarca maI %yaaMcyaaSaIhI gaaoYT kaZlaI. %yaaMcyaa pazIvar kuTuMbaacaa baaojaa haota.
pNa baalapNaapasaUna %yaaMnaI maaJyaa tabyaat rahUna kama krNao psaMt kolao haoto. maaJyaavar
%yaaMcaa far ivaSvaasa haota %yaamauLo to vaadivavaad na krtaca yaaojanaot saamaIla Jaalao va
AajaimatIpya-Mt maaJyaabaraobarca Aahot.
itsaro gaaoivaMdsvaamaI naavaacao yaM~& haoto to pNa saamaIla Jaalao. [tr jarI
saMsqaavaasaI banalao naahIt trI maI CapKanaa Gao}na jaa[-na itkDo yaoNyaacao %yaaMnaI kbaUla
kolao.
ASaa thonao kamagaaraMbaraobar baaolaNao krNyaat daohIpoxaa AiQak
idvasa gaolao AsatIla Asao malaa smart naahI. lagaoca vat-maanap~at Drbanacyaa najaIk
285

286

Aa%makqaa

eKaVa sToSanapaSaI jamaIna paihjao mhNaUna jaaihrat idlaI. jabaaba Aalaa %yaaMt
ifina@sacyaa jaimanaIcaI saaMgaI AalaI. vaosT va maI tI jamaIna pahayalaa gaolaao. saat
idvasaaMcyaa Aatca vaIsa ekr jamaIna KrodI kolaI. tIt paNyaacaa ek lahanasaa Jara
haota. naairMgaaMcaI va AaMbyaacaI kahI JaaDo haotI. %yaalaa laagaUnaca 80 ekraMcaa dusara
ek Baaga haota. %yaat barIca fLJaaDo haotI va ek JaaopDo haoto. tao BaagahI AaNaKI
kahI idvasaaMnaI KrodI kolaa. daohaoMcao imaLUna 1000 paOMD idlao.
Saoz parsaI $stumajaI ho Asalyaa sava- saahsaaMmaQyao maaJao saaobatI Asaayacaoca.
%yaaMnaa maaJaI hI yaaojanaa AavaDlaI. eka maaozyaa gaaoDa}nacao p~o vagaOro %yaaMcyaakDo
pDlaolao haoto to %yaaMnaI maaoft idlao. %yaaMinaSaI baaMQakama sau$ kolao. kahI sautar va
gavaMDI maaJyaabaraobar laZa[-var Aalaolao haoto. %yaaMpOkI kahIjaNa kamaalaa imaLalao.
%yaaMcyaa madtInao CapKanaa baaMQaNyaasa sau$vaat kolaI. eka maihnyaat Gar tyaar Jaalao.
to 75 fUT laaMba va 50 fUT $Md haoto. vaosT vagaOro SairracaI pvaa- na krta
gavaMDIsautaraMbaraobar rahU laagalao.
ifina@samaQyao rana far maajalaolao haoto vastI ibalakula navhtI. %yaamauLo
sapa-Mcaa ]pd`va haota. hI ek jaaoKImaca haotI. p`qama tr sava-jaNa tMbaU zaokUna %yaatca
rahat Asat.
mau#ya Gar tyaar Jaalao tovha Aaz ek idvasaat bahutok saamaana KTayaaMnaI
ifina@salaa naolao. Drbana to ifina@sa tora maOlaaMcao AMtr haoto. ifina@sa sToSanapasaUna
ADIca maOla dUr haoto.
f@t ekaca AazvaDyaalaa '[MiDyana Aaoipinayana' ma@yau-rI p`osamaQyao CapUna
Gyaavao laagalao.
maaJyaabaraobar ihMdusqaanaatUna jao jao naatovaa[-k vagaOro Aalaolao haoto
AaiNa vyaaparat gauMtlaolao haoto %yaaMnaa maaJyaa matakDo AaoZUna ifina@samaQyao daKla
k$na GaoNyaacaa maI p`ya%na caalaivalaa. to tr sava- pOsao kmaaivaNyaacyaa hotUnao
dixaNa Aaikolaa Aalaolao haoto. %yaaMcaI samajaUt GaalaNao maha mauiYklaIcao kama haoto.
pNa kahIMcaI samajaUt pTlaI. %yaa savaa-MpOkI maganalaala gaaMQaIMcao naava yaa vaoLI
maaJyaa najarosamaaor ivaSaoYak$na yaot Aaho. karNa kI [tr jao kbaUla Jaalao
haoto to qaaoDabahut vaoL ifina@samaQyao rahUna d`vyaaja-naat pDlao. maganalaala
gaaMQaI svat:caa vyavahar AaTaopUna malaa yao}na imaLalao to tovhapasaUna kayama
raihlao Aahot. AaiNa svat:cao bauiwbala %yaagaSa@tI AaiNa AnanyaBa@tI yaaMcyaa baLavar

pihlaI ra~

287

maaJyaa AaMtirk p`yaaogaaMtIla maaJyaa maULpasaUnacyaa saaoba%yaaMmaQyao Aaja p`mauKsqaanaI Aahot

va svayMaiSaixat karagaIr yaa dRYTInao tr maaJyaa mato %yaaMnaI %yaaMcyaamaQyao AiWtIya sqaana
p`aPt kolao Aaho.
ASaa thonao 1904 saalaI ifina@sacaI sqaapnaa JaalaI AaiNa Anaok ivap<aIMtUna
jaavao laagalao Asalao trI ifina@sa saMsqaa va '[MiDyana Aaoipinayana' daonhI AVap iTkUna
raihlaI Aahot. pNa yaa saMsqaolaa sau$vaatIlaa Aalaolyaa ADcaNaI va %yaaMt Jaalaolyaa
AaSaainaraSaa hyaa puZIla p`krNaat pahU.

20. pihlaI ra~

ifina@samaQyao pihlaa AMk kaZNao baroca jaD gaolao. daona baabatIMt
AgaaodrpasaUna kaLjaI GaoNyaacao malaa vaoLIca saucalao mhNaUna baro naahIpoxaa AMk ek
AazvaDa baMd raihlaa Asata ikMvaa ]iSara inaGaalaa Asata. yaa saMsqaomaQyao eMjaInavar
caalaNaarI yaM~o AaNaUna ]BaI krNyaacaI maaJaI vaR<aI navhtI. jaoqao SaotIsauwa jaatInao
krayacaI haotI toqao vat-maanap~hI hataMnaI caalaivata yaoNyaasaar#yaa yaM~aMnaIca caalaola tr
baro Asaa ivacaar haota. pNa to jamaNyaasaarKo naahI Asao %yaa vaoLI vaaTlyaava$na
ifina@samaQyao Aa^[-laeMjaIna naolaolao haoto. pNa ho tolayaM~ baMd pDlao tr tovaZyaa
vaoLopurtI dusayaa ksalyaa trI saaQanaacaI trtUd k$na zovalaolaI barI Asao maI vaosTnaa
saucaivalao. %yaava$na %yaaMnaI hatanao caalavaayacao ek ca zoivalao haoto AaiNa %yaa caakanao
maud`NayaM~alaa gatI doNyaacaI vyavasqaa kolaI haotI. vat-maanap~acaa Aakar dOinak
p~aevaZa Asao. qaaorlao yaM~ baMd pDlao tr to lagaoca du$st krNyaacaI saaoya %yaa izkaNaI
navhtI. %yaamauLohI vat-maanap~ KaoLMbaUna rahNyaacaa saMBava haota. hI ADcaNa
TaLNyaasaazI vat-maanap~acaa Aakar badlaUna saamaanya saaPtaihkaevaZa kolaa hotu Asaa
kI ADcaNaIcyaa vaoLI CaoTyaa yaM~avarhI payaanao qaaoDI panao trI kaZta yaavaIt.
pihlyaa pihlyaanao '[MiDyana Aaoipinayana' p`isaw haoNyaacyaa Aadlyaa
ra~I savaa-Mnaa qaaoDobahUt jaagarNa ho vhayacaoca. panaaMcyaa GaDyaa krNyaacyaa
kamaalaa lahanamaaozo sagaLo laagat AaiNa kama ra~I dha bara vaajata puro
hao[-. pNa pihlyaa ra~Icaa kQaIca ivasar pDNaar naahI,. CapNyaacaI caaOkT
baaMQaUna tyaar JaalaI pNa eMjaIna caalaayalaa kbaUla naahI eMjaIna jaaoDUna
sau$ k$na doNyaasaazI eka eMijainayarlaa baaolaaivalaa haota. %yaanaI va vaosTnaI

288

Aa%makqaa

KUp maohnat GaotlaI pNa eMjaIna caalaU mhNaUna hao[-naa. sagaLo icaMtaga`st hao}na basalao.
AKorIlaa vaosT inaraSa hao}na DaoLo Ba$na Aalaolao Asao maaJyaapaSaI Aalao AaiNa
mhNatat "eMjaIna Aata Aaja sau$ haoNyaacao laxaNa idsat naahI Aqaa-t yaa
AazvaDyaacaa AMk vaoLovar inaGat naahI."
"tsaoca Asaola tr Aaplaa [laaja naahI. prMtu AEau ZaLNyaacao karNaca
naahI. AjaUna kahI ya%na caalaNyaasaarKa Asalyaasa k$na pahU yaa. hao pNa tao GaaoDa
tr Aaho naa" Asao mhNaUna maI QaIr idlaa.
vaosT mhNaalao "GaaoDa caalavaayalaa maaNasao paihjaot tI AaplyaapaSaI kaozo
Aahot AapNa Aahao tovaZyaaMnaI tao GaaoDa caalaNaar naahI. tao caalavaayalaa AaLIpaLInao
caar caar maaNasao paihjaot. AapNa tr sava- qaklaoBaagalaolao Aahao."
sautarI kama sava- AaTaoplaolao navhto %yaamauLo sautar AVap inaGaUna gaolao
navhto. to CapKanyaat Jaaopt Asat. %yaaMcaokDo baaoT k$na maI mhTlao "pNa ho sagaLo
sautar Aahot to kSaalaa BarIlaa AapNahI AajacaI sava- ra~ AKMD jaagarNa k$.
evaZo ek kt-vya iSallak raihlao Aaho Asao malaa vaaTto."
"sautaraMnaa ]zvaUna %yaaMcaI madt maagaayalaa AaplaI ihMmat haot naahI AaiNa
Aamacyaa qaklaolyaa maaNasaaMnaa trI ksao saaMgaavao"
"to maaJyaakDo laagalao maI mhTlao.
"tr maga kdaicat AjaUnahI Jaopola."
maI sautaraMnaa jaagao kolao AaiNa %yaaMcaI madt maaigatlaI. malaa %yaaMcyaa ivanavaNyaa
krNyaacaI ja$rca pDlaI naahI. to mhNaalao ASaa vaoLI AamhI tumacyaa ]pyaaogaI pDlaao
naahI tr AamhI maaNasao ksalaI tumhI KuSaala inajaa. AamhI GaaoDa caalavaU. Aamhalaa ho
kama jaD vaaTNyaasaarKo naahI."
CapKanyaacao laaok tr tyaarca haoto.
vaosTcaa hYa- gaganaat maavaonaa. %yaaMnaI kama krtaMnaa Bajana krNyaasa sau$vaat
kolaI. GaaoDa caalaivaNyaasaazI sautaraMcyaa baraobarInao maI laagalaao AaiNa baakIcaohI
paLIpaLInao laagalao. kama inaGaU laagalao.
sakaLcaa saatcaa saumaar Jaalaa. maI pahatao tr kama puYkL vhayacao raihlao
haoto. vaosTnaa maI mhTlao "Aata eMjaIinayarlaa ]zvalao tr idvasaa]jaoDI puna: p`ya%na
k$na eMjaIna caalaivalao tr Aaplao kama vaoLovar AaTpU Sakola."

paolaaknaI ]DI zaoklaI

289

vaosTnaI eMjaIinayarlaa jaagao kolao. tao lagaoca ]zlaa AaiNa eMjaInacyaa KaolaIt
iSarlaa. eMjaIna sau$ krtaca caalaU Jaalao. sabaMQa CapKanaa hYaa-naMdaMnaI dumadumaUna gaolaa.
"Asao kSaanao haot Asaola ra~I kaya kaya ,maohnat kolaI trI caalaonaa AaiNa AataM
jaNaU kaya kahIca Jaalao naahI ASaa thonao caalaU krtaca caalaU laagalao"
vaosTnaI kI eMjaIinayarnao ]<ar idlao "yaacao ]<ar doNao kzINa Aaho. yaM~aMnaa
sauwa jaSaI kahI Aamacyaap`maaNao ivaEaaMtIcaI ja$r pDt AsaavaI. ASaa thonao vaagatanaa
tI ik%yaokda AaZLtat"
maI trI Asaoca maanalao kI eMjaInacao na caalaNao hI Aamha savaa-McaI ksaaoTI
haotI AaiNa AaNaIbaaNaIcyaa vaoLI %yaanao caalaU haoNao ho Sauw maohnatIcao SauBa fL haoto.
vat-maanap~ vaoLovar sToSanavar paocato Jaalao AaiNa savaa-Mnaa hayasao Jaalao.
ASaa thocyaa Aaga`hamauLo vat-maanap~acaI inayaimatpNaaivaYayaI kItI- JaalaI
AaiNa ifina@samaQyao svaavalaMbanaacao vaatavarNa inamaa-Na Jaalao. yaa saMsqaomaQyao AsaohI ek
yauga yao}na gaolao kI jaovha eMjaIna [radapUva-k baMd krNyaat yao}na %yaaeovajaI GaaoDyaavarca
dRZtapUva-k kama caalaivaNyaat Aalao. ifina@sacaa ha savaao-cca naOitk kala haota ASaI
maaJaI samajaUt Aaho.

21. paolaaknaI ]DI zaoklaI

ifina@sasaarKI saMsqaa sqaaiplyaanaMtr Ku_ maI itcyaamaQyao farca qaaoDa
vaoL rahU Saklaao hyaa gaaoYTIcao malaa naohmaI du:K vaaTto. itcaI sqaapnaa krtovaoLI
maaJaI klpnaa ASaI haotI kI maI itqaoca Gar k$na rahIna ]pjaIivaka
toqaIla kamaatUnaca caalavaIna hLUhLU vaiklaI saaoDIna ifina@samaQyao rahUna jaI
kaya saovaa haoNyaasaarKI Asaola tovaZI krIna AaiNa ifina@sacaI yaaojanaa
yaSasvaI krNao ho svat:cao [itkt-vya maanaIna. prMtu yaa ivacaaraMcaI maI yaaoijalaI
haotI tSaI AMmalabajaavaNaI JaalaIca naahI. hI gaaoYT maaJyaa Anaokvaar AnauBavaalaa
AalaI Aaho kI AapNa yaaojatao ek AaiNa GaDUna yaoto kahI dusaroca. pNa
%yaabaraobarca maaJaa AsaahI AnauBava Aaho kI jaoqao sa%yaacaIca saaQanaa va ]pasanaa
Aaho toqao pirNaama Aaplyaa yaaojanaop`maaNao na ka yao[-naa trIhI jaao Akilpt
pirNaama yaotao taohI AinaYT tr nasataoca ]laT ik%yaok vaoLa AapNa [icClaolyaa
Aa.19

290

Aa%makqaa

pirNaamaahUna AiQak Eaoyaskr Asatao. ifina@sacao jao Akilpt $paMtr Jaalao to AinaYT
navhto evaZo trI maI inaScayapUva-k saaMgaU Saktao. AiQak Eaoyaskr haoto kI naahI ho maI
Ka~IpUva-k saaMgaU Sakt naahI.
AapNa savaa-MnaI AMgamaohnatInao paoT Baravao ASaa klpnaonao maud`Naalayaacyaa
Aasapasa p`%yaok rihvaaSyaasaazI tIna tIna ekr jaimanaIcao tukDo paDlao haoto. %yaat ek
tukDa maaJyaasaazIhI maaojaUna inaraLa kaZNyaat Aalaa. yaa sava- tukDyaaMvar AamhI
Aamha savaa-Mcyaa [cCoiva$wca pHyaacaI Garo baaMQalaI [cCa tr Saotkyaalaa saajaoSaI
maatIgavatacaI ikMvaa ivaTaMcaI KaopTI baaMQaNyaacaI haotI to GaDU Saklao naahI. %yaalaa
pOsaohI AiQak Kcaa-vao laagaNaar haoto vaoLhI AiQak laagaNaar haota. sava-jaNa %vairt
Gardar qaaTUna kamaalaa laagaNyaasa AatUr Jaalao haoto.
saMpadk tr manasauKlaala naaJarca gaNalao jaat haoto. to *yaa yaaojanaomaQyao
saamaIla Jaalao navhto. %yaaMcao ibahaD DrbanamaQyao haoto. DrbanamaQyao '[MiDyana
Aaoipinayana'caI ek CaoTI SaaKahI haotI.
Ta[-p jauLivaNyaasaazI pgaarI naaokr tr haotoca pNa ivacaar Asaa haota kI
vat-maanap~ caalaivaNyaacyaa kamaI AiQakat AiQak vaoL KaNaarI pNa ittkIca saaopI
ASaI jaI Ta[-p jauLivaNyaacaI iyaa tI sava- saMsqaanavaasaIyaaMnaI iSakUna GyaavaI va
kravaIhI. yaasaazI jyaaMnaa maaihtI navhtI to iSakUna tyaar Jaalao. maI yaa kamaat
SaovaTpya-Mt ek naMbarcaa Z raihlaao AaiNa maganalaala gaaMQaInaI savaa-Mcao puZo AaGaaDI maarlaI.
maI naohmaIca maanaIt Aalaao Aaho kI %yaaMnaa svat:laaca svat:maQyao Asalaolyaa Sa@tIcaI
Kbar navhtI. pUvaI- kQaI CapKanyaacao kama kolaolao nasata to Ta[-p jauLivaNyaat trbaoja
Jaalao AaiNa vaogaacyaa baabatIthI %yaaMnaI KUp p`gatI kolaI evaZoca navho tr qaaoD@yaaca
vaoLat CapKanyaasaMbaMQaIcyaa sava- kamaaMmaQyao caaMgalyaa thonao vaakbagaar Jaalao va malaa
AaScaya-cakIt k$na saaoDlao.
ho kama AVap raMgaolaa laagalao navhto GarohI tyaar JaalaolaI navhtI
[t@yaatca yaa navaIna rcalaolyaa kuTuMbaalaa saaoDUna maI jaaohainasabaga-laa pL kaZlaa itkDcao
kama far kaLpya-Mt baajaUlaa saarNyaasaarKI maaJaI isqatI navhtI.
jaaohainasabaga-laa yao}na paolaakpaSaI yaa mah<vaacyaa forfarasaMbaMQaI baaolalaao.
AapNa idlaolyaa pustkacaa evaZa pirNaama Jaalaolaa pahUna %yaaMnaa Apar AanaMd Jaalaa.

paolaaknaI ]DI zaoklaI

291

"tr maga malaahI yaat kaoNa%yaa naa kaoNa%yaa rItInao Baaga naahI Gaota yaoNaar"
%yaaMnaI ]%saahacyaa Barat ivacaarlao.
maI mhTlao "tumhalaa ja$r Baaga Gaota yao[-la. [cCa Asaola tr tumhalaa
yaaojanaot saamaIlahI haota yao[-la."
"malaa saamaIla krNaar Asaala tr maaJaI tyaarIca Aaho" paolaaknaI ]<ar
idlao.
hI dRZta pahUna maI cakIt Jaalaao. paolaaknaI 'iiTk' maQaUna AaplaI
maaokLIk krNyaaba_la maalakalaa eka maihnyaacaI naaoTIsa idlaI va maudt Bartaca to
ifina@salaa gaolao. Aaplyaa manaimaLa} svaBaavaanao %yaaMnaI savaa-McaI manao hrNa kolaI AaiNa to
kuTuMbaatlaosao hao}na rahU laagalao. saaQaopNaa %yaaMcyaa AMgaI haota %yaamauLo ifina@sacyaa
rahaNaImaQyao %yaaMnaa kahI navaKo ikMvaa jaDsao tr vaaTlao naahIca ]laT tI rahaNaI %yaaMnaa
svaaBaaivak va maaOjaocaI vaaTlaI.
pNa maIca %yaaMnaa toqao far kaLpya-Mt raKU Saklaao naahI. ima. ircanaI
ivalaayatolaa jaa}na kayaVacaa AByaasa pura krNyaacao zrivalao. malaa ekTyaalaa
Aa^ifsacao kama JaopNyaasaarKo navhto. %yaasaazI maI paolaakanaa maaJyaa Aa^ifsaat rahUna
vaiklaIcaa AByaasa krNyaaivaYayaI saucaivalao. maaJyaa manaatIla hotU Asaa kI to vakIla
Jaalao trI SaovaTI AamhI daoGaohIjaNa ifina@samaQyaoca jaa}na rahU.
ho sagaLo baot inaYfL zrlao. pNa paolaakcyaa svaBaavaamaQyao Asaa ek
saIQaopNaa haota kI jyaacyaavar %yaaMcaa ivaSvaasa basalaa %yaacyaabaraobar ivatMDvaad na
Gaalata %yaacyaa ivacaaranausaar vaagaNyaacaa p`ya%na krayacaa. paolaaknaI malaa ilaihlao "malaa
tr hIca rahaNaI AavaDto. yaoqao maI AanaMdat Aaho. yaa saMsqaocaIca Aaplyaalaa vaaZ
krta yao[-la. pNa tumhalaa jar Asao vaaTt Asaola kI maI itkDo Aalyaanaoca Aaplao hotU
lavakr safla haotIla tr maI yaayalaa tyaar Aaho." malaa ho p~ psaMt pDlao. paolaak
ifina@sa saaoDUna jaaohainasabaga-laa Aalao va maaJyaa Aa^ifsaat vaiklaI ]maodvaar yaa naa%yaanao
daKla Jaalao.
yaaca saumaaralaa kayaVacyaa prIxaocaI tyaarI krNyaat jyaalaa maI madt krIt
Asao ASaa eka ska^iTSa iqaAa^saa^ifsTlaahI maI paolaakcao AnaukrNa krNyaaivaYayaI
Aaga`h kolaa va taohI yao}na imaLalaa %yaacao naaMva ma^iknaTayar.
ASaa thonao ifina@sacao Qyaoya lavakr gaaMzNyaacyaa SauBa [raVanao maI
tiW$w ASaa rahaNaImaQyaoca AiQakaiQak jaKDlaa jaatao kI kaya Asao vaaTU

292

Aa%makqaa

laagalao. AaiNa [-SvarI saMkotca Anya thocaa nasata tr saaQyaa rahaNaIcyaa naavaaKalaI
psarlaolyaa maaohjaalaamaQyao maI svat:ca ADkNaar haotao.
AamacaI kaoNaacaIhI klpnaa navhtI ASaa thonao maaJao va maaJyaa Qyaoyaacao rxaNa
kSaa thonao Jaalao %yaa hkIktpya-Mt paocaayalaa AjaUna kahI p`krNao jaavaI laagatIla.

22. rama jyaacaa pazIraKa

Aata lavakrca svadoSaI prt jaaNyaacaI inadana jaa}na itkDoca kayama
rahaNyaacaI AaSaa maI saaoDUna idlaI haotI. p%naISaI tr maI ek vaYaa-caI baaolaI k$na
dixaNa Aaikolaa Aalaao haotao. vaYa- hao}na gaolao va maaJao prt jaaNyaacao laaMbalao mhNaUna
maulaaMnaa baaolaavaUna GaoNyaacaa inaScaya kolaa,.
maulao AalaI %yaaMmaQyao maaJaa itsara maulagaa ramadasahI haota. %yaacaI vaaTomaQyao
baaoTIcyaa kPtanaabaraobar KUp daostI jamalaI AaiNa %yaacyaabaraobar KoLtanaa %yaacaa hat
maaoDlaa. kPtanaanao %yaacaI KUp SauEauYaa kolaI haotI. Da^@Tranao haD saaMQalao haoto va tao
jaovha jaaohainasabaga-laa yao}na paocalaa %yaa vaoLI %yaacaa hat laaMkDacyaa p+yaaMmaQyao baaMQaUna
va gaLyaat $maalaacaI JaaoLI ADkvaUna tIt laTkavaUna zoivalaolaa haota. baaoTIcyaa
Da^@Tracaa sallaa haota kI jaKmaovar kaoNaa trI Da^@TrakDUna ]paya krvaavao.
pNa maaJaa tao kaL tr ekjaat maatIcao ]pcaar krNyaacaa haota. maaJyaa
jyaa AiSalaaMcaa maaJyaa AaDmauzyaa vaOVkIvar ivaSvaasa haota %yaaMcaokDUnahI maI maatIcao va
paNyaacao ]pcaar krvaIt Asao. maga ramadasaacyaa baabatIt trI dusaro kaya krNaar
ramadasaacao vaya Aaz vaYaa-cao haoto. "maIca tuJyaa jaKmaocaI QaUpUsa kolaI tr tU iBaNaar
tr naahIsa naa" Asao maI %yaalaa ivacaarlao. ramadasaanao malaa ]pcaar krNyaasa hsat
prvaanagaI idlaI. yaa vayaat %yaalaa saarasaarivavaok Aalaolaa navhta. Asao jarI Asalao
trI Da^@Tr AaiNa naakaDaoLyaaMcaa vaOV yaaMcaomaQaIla Baod trI %yaalaa caaMgalyaa thonao
samajat haota. Asao AsaUnahI %yaacaa maaJyaavar va maaJyaa p`yaaogaaMvar ivaSvaasa haota %yaamauLo
%yaalaa BaItI vaaTlaI naahI.
kapt kapt maI %yaacaI p+I saaoDlaI jaKma saaf kolaI AaiNa
svacC maatIcaI GaDI zovaUna p+I pihlyaap`maaNao baaMQaUna idlaI. ASaa thonao maI
raoja svat: jaKma QauvaIna maatI laavaIt Asao. maihnaaBarat jaKma pUNa- barI JaalaI.

rama jyaacaa pazIraKa

293

ekhI idvasa ksalaI ADcaNa AalaI naahI AaiNa idvasaoMidvasa jaKma Bart gaolaI.
Da^@TraMcyaa malamap+Inaosauwa evaZa vaoL trI laagaNaarca Asao baaoTIvarcyaa Da^@Tranao
kLivalao haoto.
yaa AnauBavaanao ASaa thocyaa GargautI ]pcaaraMivaYayaIcaa maaJaa ivaSvaasa AaiNa
%yaaMcaa ]pyaaoga krNyaaba_lacao QaOya- hI AiQakca vaaZlaI. yaanaMtr maI p`yaaogaaMcao xao~ KUp
vaaZivalao. jaKmaa tao AjaINa- kavaIL [%yaaid raogaaMsaazI maatIcao paNyaacao AaiNa
]pasaacao p`yaaoga lahanamaaozyaa s~Ipu$YaaMvar kolao AaiNa to bahutok yaSasvaI Jaalao. Asao
AsatahI jaI ihMmat malaa dixaNa AaikomaQyao vaaTt haotI tI yaoqao raihlaolaI naahI
AaiNa AnauBavaanao Asao paihlao Aaho kI yaa p`yaaogaaMmaQyao QaaokahI Asatao.
yaa p`yaaogaaMcao vaNa-na krNyaamaQyao maaJaa hotU %yaa p`yaaogaaMcaa yaSasvaIpNaa isaw
krNyaacaa naahI. ekhI p`yaaoga sava-svaI yaSasvaI Jaalaa AsaohI mhNata yaoNyaasaarKo naahI
Da^@Tr Aaplyaa ]pcaaraMsaMbaMQaIhI tSaI Ka~I do} Sakt naahIt. pNa evaZoca
saaMgaNyaacaa hotU Aaho kI jyaalaa navaIna va Apiricat p`yaaoga kravayaacao AsatIla %yaanao
svat:pasaUna sau$vaat kolaI paihjao. tsao Jaalyaasa sa%ya lavakrca p`kT haoto va ASaa
thocao p`yaaoga krNaaralaa [-Svar saaMBaaLUna naotao.
maatIcyaa p`yaaogaaMmaQyao jasao Qaaoko haoto tsaoca yauraoipyanaaMcyaa inakT
sahvaasaamaQyoahI haotao. Baod f@t p`karacaa haota. pNa yaa Qaao@yaaMcaa ivacaar maaJyaa
svat:cyaa manaalaa kQaI iSavalaolaahI navhta.
paolaaknaa maaJyaa GarI rahNyaasa inamaM~Na idlao va AamhI sa##yaa Baavaap`maaNao
rahU laagalaao. paolaaknaI jyaa s~ISaI lagna kolao itcyaaSaI %yaaMcaI maO~I AaQaI Anaok
vaYaa-pasaUnacaI haotI.]BayataMmaQyao AnaukUla kala yaotaca lagna krNyaacao z$nahI gaolao
haoto. prMtu paolaak qaaoDyaabahUt d`vyasaMga`hacaI vaaT pahat raihlaolao haoto Asao malaa
smarto. %yaaMnaI risknacaa maaJyaapoxaa puYkLca ivastRt AByaasa kolaa haota pNa paScaa%ya
vaatavarNaat %yaaMnaa risknacao ivacaar pUNa-pNao kRtIt AaNaNyaacao saucaNyaasaarKo navhto.
maI Asaa yaui@tvaad kolaa kI "ijacyaaSaI )dyaacaI gaaz baaMQalaI gaolaI itcaa ivayaaoga
kovaL d`vya naahI mhNaUna sahna kravaa ho yaaogya naahI. tumacyaa ihSaobaap`maaNao kaoNaahI
garIbaalaa lagna krta yaoNaar naahI. %yaatUnahI Aata tr tumhI maaJyaabaraobar rahta
Aqaa-t p`pMcaKcaa-caa p`Snaca naahI. tumhI lavakr lagna kravao ASaI maaJaI trI [cCa
Aaho."

294

Aa%makqaa

malaa paolaakbaraobar kQaI daonada vaad kravaa laagalaolaaca naahI. %yaaMnaI maaJao
mhNaNao lagaoca ]calaUna Qarlao. BaavaI imasaosa paolaak tr ivalaayatomaQyao hao%yaa. %yaaMcyaaSaI
p~Waro ivacaar kolaa. %yaaMnaa AanaMdca Jaalaa AaiNa qaaoDyaaca maihnyaaMt ivavaah
krNyaasaazI %yaa jaaohainasabaga-laa yao}na paocalyaa.
ivavaahamaQyao Kca- mauLIca kolaa naahI. lagnaacaa mhNaUna inaraLa paoYaaKhI
navhta. %yaaMnaa Qama-ivaQaIcaI AavaSyakta vaaTt navhtI. imasaosa paolaak janmaanao iK`stI
hao%yaa va paolaak yahudI daoGaaMcyaamaQyao saamaanya Qama- mhNajao naIitQama- haca haota.
pNa yaa lagnaasaMbaMQaIcaa ek majaodar p`saMgahI saaMgaUna Taktao. T/ansavaalamaQyao
gaaoyaa laaokaMcyaa lagnaacaI naaoMd krNaara Amaladar kaLyaa maaNasaaMcyaa lagnaacaI naaoMd
krNaar naahI. yaa lagnaat navayaamaulaacaa TaokNaa maI haotao. eKada gaaora ima~hI kaZta
Aalaa Asata. pNa paolaaknaa to KpNyaasaarKo navhto. mhNaUna AamhI itGao jaNa
AmaladarapuZo hjar Jaalaao. maI jaoqao TaokNaa Asaona toqao vaQaUvaro daoGaohI gaaorI AsatIla
yaaba_la Amaladaralaa Ka~I kSaI vaaTavaI %yaanao tpasa krIpya-Mt naaoMd thkUba
zovaNyaacaa ivacaar kolaa. dusayaa idvaSaI naataLmaQaIla ek saNa haota. GaaoDyaavar
basalaolyaa vaQaUvaraMcaa ivavaahmauhUt- ASaa thonao laaMbaNaIvar pDavaa ho savaa-Mnaa Asa*ya
vaaTlao. baDa ma^ijasT/oT maaJyaa AaoLKIcaa haota. tao yaa Ka%yaacyaa mau#ya haota. maI yaa
jaaoDPyaalaa Gao}na %yaacaopuZo hjar Jaalaao. tao hsalaa AaiNa %yaanao malaa icazI ilahUna
idlaI. ASaa thonao ivavaah rijasTr Jaalaa.
AjaUnapya-Mt qaaoDobahUt trI piricat Asaoca gaaoro pu$Ya maaJyaa GarI raihlao
haoto. Aata Apiricat ASaI ek [Mga`ja baa[- kuTuMbaat daKla JaalaI. malaa svat:laa
trI kQaI kaLI BaaMDNatMTa Jaalyaacao smart naahI. prMtu jaoqao Anaok jaatIMcyaa AaiNa
inarinaraLyaa svaBaavaaMcyaa ihMdI laaokaMcao yaoNao jaaNao Asao. jaoqao maaJyaa p%naIlaahI AVap
ASaa thocao AnauBava ivaSaoYasao imaLalaolao navhto toqao yaa daoGaaMnaahI @vaicat ]Wogaacao p`saMga
AalaohI AsatIla. pNa ekaca jaatIcyaa kuTuMbaalaa tSaa thocao jaovaZo p`saMga yaotat
%yaapoxaa yaa iBannajaatIya kuTuMbaalaa AiQak trI Aalao naahIt evaZo Kasa. [tkoca navho
tr jao p`saMga Aalyaacao malaa smarto tohI xaullak haoto. sajaatIyaivajaatIya ho manaacao
trMga. AapNa sava- imaLUna ekca kuTuMba Aahao.

GaratIla forfar va baalaiSaxaNa

295

vaosTcaa ivavaahhI yaaca p`krNaat saajara k$na Gaotao. maaJyaa AayauYyaaMtIla

yaa kaLI ba`mhcayaa-saMbaMQaIcao maaJao ivacaar pirp@va Jaalao navhto %yaamauLo Aivavaaiht
ima~aMcaI lagnao laavaUna doNyaacaa maaJaa QaMdaca haota. vaosT Aa[-baapaMcyaa BaoTIsaazI jaaNyaasa
inaGaalao tovha %yaaMnaa maI Sa@ya tr lagna k$naca prt yaoNyaacaa sallaa idlaa. ifina@sa
Aamacao savaa-Mnao Gar Jaalao haoto AaiNa AamhI sava- SaotkrI hao}na basalaao haotao. %yaamauLo
ivavaah ikMvaa vaMSavaRiw yaaMt BaItI vaaTNyaajaaogao kahI raihlao navhto.
vaosT laosTr prgaNyaaMtIla eka sauMdr yauvatISaI lagna k$na itlaa Gao}na
Aalao. %yaa baa[-cao kuTuMba laosTrmaQyao bauTaMcaa maaoza QaMda caalatao %yaamaQyao kama krNaaro
haoto. imasaosa vaosTnaIsauwa bauTaMcyaa karKanyaat kahI kaL Gaalaivalaa haota. %yaaMnaa maI
'sauMdr' mhTlao Aaho. karNa %yaaMcyaa AMgacyaa gauNaaMcaa maI pujaarI Aaho AaiNa Kro saaOMdyatr gauNaaMtca Aaho. vaosT Aaplyaa saasaUlaahI Gao}na Aalao haoto. tI BalaI baa[- AjaUnahI
ijavaMt Aaho. itcaI ]VaogaSaIlata AaiNa itcaa sada hsatmauK caohra pahUna AamacaI
Aamhalaaca laaja vaaTt Asao.
gaaoyaa ima~aMcaI lagnao krivalaI %yaacap`maaNao ihMdI ima~aMnaa Aapaplyaa kuTuMbaaMnaa
baaolaavaUna GaoNyaasa ]<aojana idlao. %yaamauLo ifina@sa ek CaoTosao KoDo banaUna gaolao. toqao
paMcasaat ihMdI kuTuMbao rahU laagalaI va %yaaMcaI vaaZhI hao} laagalaI.

23. GaratIla fo r far va baalaiSaxaNa

DrbanamaQyao ibahaD kolao haoto %yaathI forfar kolaoca haoto. Kca- maaoza
caalao trIhI vaLNa saaQaopNaakDo haoto. pNa jaaohainasabaga-maQyao 'savaao-dyaa'tIla ivacaaraMmauLo
ivaSaoYaca forfar Jaalao.
ba^irsTrcyaa Garat ijatka saaQaopNaa AaNata yaoNyaasaarKa haota tovaZa tr
AaNalaaca trI pNa kahI saamaana kaZUna TakNyaasaarKo navhto. Kra saaQaopNaa vaaZlaa
tao AMt:krNaacaa. p`%yaok kama svat:cyaa hatanao krNyaacaI haOsa vaaZlaI AaiNa %yaat
maulaaMnaahI tyaar k$ laagalaao.
baajaarcaI raoTI GaoNyaaeovajaI Garcyaa GarIca @yaUnaIcyaa saUcanaonausaar
maaohnaaiSavaayacaI raoTI hatanao k$ laagalaao. itlaa igarNaIcao pIz ]pyaaogaacao
navhto. igarNaIt dLUna AaNalaolyaa ipzaeovajaI hatanao dLlaolao pIz vaaprNyaat
saaQaopNaa Aaraogya va pOSaacaI AiQak kaTksar hI saaQatat AsaohI malaa vaaTto.

296

Aa%makqaa

mhNaUna hatanao caalaivaNyaacao ek jaato saat paOMD do}na KrodI kolao. %yaacao poD jaD haoto
to daoGaaMnaa sauKanao caalaivata yao[- ekTyaalaa jaD pDo. ho jaato ifrivaNyaasa mau#yat:
paolaak maI va maulao laagat AsaU. kstUrbaa[- %yaa vaoLI svayaMpakat gauMtlaolaI Asao pNa
tIhI kQaI kQaI yao[- . imasaosa paolaak Aalyaa tovha %yaahI yaat saamaIla Jaalyaa. ha
vyaayaama maulaaMnaa caaMgalaa fayadoSaIr Jaalaa. %yaaMcyaakDUna ho ikMvaa dusaro ksalaohI kama maI
kQaI balaa%karanao krvaUna Gaotlaolao naahI pNa to AapNa hao}naca KoL mhNaUna jaato
ifrvaayalaa yaot. dmalao mhNajao saaoDUna jaaNyaacaI %yaaMnaa maaokLIk haotI. prMtu karNa
kahIhI Asaao pNa hI maulao kaya ikMvaa [trhI kaya jyaaMcaI maaihtI Aaplyaalaa puZo
haoNaar Aaho tIhI sava- malaa naohmaIca KUp kama k$na dot Asat. maaJyaa naiSabaanao
itZyaa maulaaMSaIhI p`saMga yaot Asao naahI Asao naahI pNa bahutokjaNa idlaolao kama haOsaonao
krIt. 'dmalaao' mhNaNaaro %yaa vaoLcyaa maulaaMmaQyao trI farsao kaoNaI Aazvat naahIt.
Garacyaa saafsafa[-saazI ek naaokr haota. tao kuTuMbaatIlaca ek hao}na
rahat Asao AaiNa %yaacyaa kamaat maulaohI BarpUr Baaga Gaot. payaKanyaaMtIla maL kaZUna
nyaayalaa myauinaisapailaTIcaa naaokr yaot Asao. pNa payaKanyaacaI KaolaI saaf krNao
baOzk saaf krNao baOzk QauNao vagaOro kamao naaokrakDo doNyaat yaot nasat. %yaanao kravaI
ASaI Apoxaaca zovalaolaI navhtI. tI AamhI jaatInao krIt AsaU va %yaaMthI maulaaMnaa
iSaxaNa imaLo. %yaacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI maaJyaa ekahI maulaalaa payaKanao saaf
krNyaacaI KMt vaaTt naahI. AaiNa Aaraogyaacao saamaanya inayamahI to sahjaasahjaI iSaklao
Aahot. jaaohainasabaga-maQyao AajaarI tr kaoNaI @vaicatca pDt Asao. kaoNaI pDlaa tr
SauEauYaolaa maulao Asat AaiNa to kama tI AanaMdanao krIt.
%yaaMcyaa Axar&anaakDo maI dula-xa kolao Asao maI mhNat naahI prMtu to
baajaUlaa saa$na zovaNyaacaahI malaa saMkaoca vaaTlaa naahI. yaa nyaUnaaba_la maaJyaa
maulaaMnaa maaJyaaiva$w tar krayalaa karNa raihlaolao Aaho. %yaaMnaI ik%yaokda
svat:caa AsaMtaoYa laaokaMpuZo vya@thI kolaa Aaho. yaa baabatIt malaa vaaTto
kI maI svat:caa qaaoDasaa daoYa kbaUla kolaa paihjao. %yaaMnaa Axar&ana doNyaacaI
[cCa malaa far far hao[- p`ya%nahI krIt Asao pNa %yaa kamaI naohmaIca kahI
naa kahI ivaGna yao}na pDt Asao. GarI %yaaMnaa iSakivaNyaacaI dusarI kahI saaoya kolaolaI
navhtI. mhNaUna %yaaMnaa maaJyaabaraobar caalat Aa^ifsaat Gao}na jaat Asao. Aa^ifsa

GaratIla forfar va baalaiSaxaNa

297

ADIca maOla dUr haoto. mhNajao sakaLsaMQyaakaL imaLUna kmaIt kmaI paca maOlaaMcaI rpoT
%yaaMnaa va malaa imaLt Asao. rs%yaanao caalatanaa kahI trI iSakivaNyaacaa p`ya%na krIt
Asao. pNa tohI maaJyaabaraobar yaoNaaro dusaro kaoNaI nasatIla tr. Aa^ifsaat %yaaMnaa
karkUna va ASaIla yaaMcaa sahvaasa GaDo kahI vaacaayalaa idlaolao Asalao tr to vaacaIt
ihMDt ifrt baajaaratUna ikrkaoL ijannasa AaNaayacao Asalyaasa to AaNaIt. savaa-t
vaDIla jaao hirlaala %yaaKorIja [tr sava- maulagao ASaa thonao vaaZlao. hirlaala
ihMdusqaanaatca raihlaa haota. malaa jar %yaaMnaa Axar&ana doNyaasaazI inayaimatpNao ek
tasa trI kaZta Aalaa Asata tr %yaaMnaa AadSa- iSaxaNa imaLalao Asao maI manaaSaI
samaaQaana maanalao Asato. %yaa baabatIt maI dRZ raihlaao naahI yaaba_lacao du:K %yaaMcyaa va
maaJyaa daoGaaMcyaahI manaat rahUna gaolao Aaho. vaDIla maulaanao svat:caa Aat-svar maaJyaapaSaI
va jaahIr rItInaohI Anaok vaoLa kaZlaa Aaho. [traMnaI )dyaacaI ]darta daKvaUna ha
daoYa Apirhaya- maanaUna tao paoTat Gaatlaa Aaho. yaa nyaUnaaba_la malaa pScaatap haot
naahI ikMvaa haot Asaola tr evaZaca kI maI AadSa- ipta Jaalaao naahI. pNa %yaaMcyaa
Axar&anaacaa daoYahI maI kdaicat A&anaanao Asaola pNa svat:cyaa bauwIlaa p`amaaiNakpNao
jao laaoksaovaocao kt-vya vaaTt haoto %yaacaosaazIca kolaolaa Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho.
%yaaMcao SaIla GaDivaNyaacyaa kamaI jao kahI krNao yaaogya haoto to krNyaacao kamaI maI kucara[kolaolaI naahI evaZo maa~ maI saaMgaU Saktao va p`%yaok Aa[-baapacao ho AvaSyamaova kt-vya
Aaho Asao malaa vaaTto. maaJaI ASaI dRZ samajaUt Aaho kI maI maohnat kolaI AsatahI
maaJyaa maulaaMmaQyao jao kahI caairHyadaoYa idsaUna Aalao Aahot to Aamha navarabaayakaocyaa
daoYaaMcao p`itibaMba Aaho.
maulaaMmaQyao Aa[-baapacyaa $pacaa vaarsaa jyaap`maaNao ]trtao %yaacap`maaNao %yaaMcyaa
gauNadaoYaaMcaa vaarsaahI ]trNaarca. %yaaMcyaamaQyao saBaaovaarcyaa vaatavarNaamauLo kahI kmaI
AiQak Jaalao trI maUL BaaMDvala baapjaaVaMkDUna jao imaLalao Asaola toca Kro. ASaa
thocyaa AanauvaaMiSak daoYaaMpasaUna kahI maulao AaplaI sauTka k$na Gaotat AsaohI malaa
AaZLlao Aaho. ha Aa%myaacaa maUlasvaBaava haoya tI %yaacaIca qaaorvaI haoya.
paolaak va maaJyaamaQyao yaa maulaaMcyaa [Mga`jaI iSaxaNaasaMbaMQaI kDa@yaacaa
vaadivavaad hao[-. maI p`qamapasaUnaca maanaIt Aalaao Aaho kI jao ihMdI Aa[-baap
Aaplyaa maulaaMnaa baalapNaapasaUnaca [Mga`jaI baaolaNaarI banaivatat to %yaa maulaaMcaa

298

Aa%makqaa

va doSaacaa d`aoh krtat. malaa AsaohI vaaTto %yaamauLo maulao Aaplyaa doSaacyaa Qaaima-k va
saamaaijak vaarSaapasaUna vaMicat rahatat AaiNa tovaZyaa AMSaanao doSaacaI ikMvaa jagaacaI
saovaa krNyaasa kmaI laayak banatat. maaJao mat ASaa thocao AsalyaamauLo maI maulaaMbaraobar
naohmaI mau_ama gaujaraqaI BaaYaotca baaolat Asao. paolaaknaa to AavaDt nasao. %yaaMcao mhNaNao
Asao kI maI maulaaMcyaa BaavaI ]%kYaa-laa AaDkazI AaNatao. [Mga`jaIsaarKI ivastRt p`saar
pavalaolaI BaaYaa jar maulaaMnaa baalapNaapasaUna Avagat JaalaI tr jagaamaQyao caalaU Asalaolyaa
jaIvanaacyaa Saya-tImaQyao %yaaMnaI ek maaoza TPpa sahjaI gaazlyaap`maaNao hao[-la Asao Aaplao
mat to malaa Aaga`hpUva-k va p`omapUva-k pTvaUna doNyaacaa p`ya%na krIt. malaa to pTonaa.
maaJao ]<ar %yaaMnaa AKorIsa manaapasaUna pTlao kI maaJaa h+ pahUna to ]gaI basalao to Aata
malaa smart naahI. yaa saMvaadalaa Aata vaIsa vaYao- JaalaI. trIhI ho maaJao ivacaar jao %yaa
vaoLI haoto toca AnauBavaanao AiQak dRZ Jaalao Aahot. maaJao maulagao Axar&anaamaQyao kccao
raihlao Asalao trI svaBaaYaocao saamaanya &ana %yaaMnaa sahjaI imaLalao. %yaapasaUna %yaaMcaa va
doSaacaa fayadaca Jaalaolaa Aaho. naahI tr Aaja to ihMdusqaanaat prkosao hao}na raihlao
Asato. iWBaaYaI va jaoqao mau#at: [Mga`jaI BaaYaaca baaolalaI jaato ASaa doSaat raihlyaanao
%yaaMnaa [Mga`jaI baaolata yao} laagalao va saaQaarNa ilaihtahI yao} laagalao.

24. JaU l aU baM D

Gar qaaTUna basalyaanaMtr isqarpNao eka izkaNaI rahaNyaacao maaJyaa kQaI
naiSabaIca Aalao naahI. jaaohainasabaga-maQyao maI ina%yamaat $LlyaasaarKa haotao na
haotao [t@yaat ek Akilpt GaTnaa GaDUna AalaI. naataLmaQyao 'JaUlaU baMD' JaalyaacaI
baatmaI eoklaI maaJao JaUlaU laaokaMSaI vaOr navhto. %yaaMnaI ekahI ihMdI maaNasaacao
kahI vaakDo kolaolao navhto. 'baMD' saM&ocyaa yau@ttoba_lahI malaa SaMka haotI. pNa
[Mga`jaI saama`ajya ho jagaacao iht krNaaro saama`ajya Aaho Asao malaa %yaa vaoLI
vaaTt Asao. maaJaI rajainaYza )dyaapasaUnacaI haotI. %yaa saama`ajyaacyaa naaSaacaI
[cCa maI krIt navhtao. %yaamauLo sarkar AaplaI Sa@tI yaa izkaNaI nyaayaanao
vaaprIt Aaho kI Anyaayaanao ha ivacaar maaJyaa kt-vyapalanaacyaa AaD
yaoNyaasaarKa navhta. naataLvar saMkT Aalao tr rxaNa krNyaasaazI %yaacaopaSaI

JaUlaU baMD

299

svayaMsaovakaMcao laYkr haoto AaiNa saMkTkalaI %yaaMcyaamaQyao puroSaI BartIhI haoNyaasaarKI

haotI. svayaMsaovakaMcao laYkr ho baMD maaoDNyaasaazI baahor pDlao AsalyaacaohI maI vaacalao.
maI svat:laa naataLvaasaI samajat Asao AaiNa naataLSaI maaJaa saMbaMQa tr
haotaca. mhNaUna maI gavhna-rlaa p~ ilaihlao kI ja$r Asaola tr jaKmaI laaokaMcaI SauEaUYaa
krNyaasaazI ihMdI laaokaMcaI ek tukDI Gao}na saovaa krNyaasaazI jaaNyaasa maI tyaar
Aaho. gavhna-rcaa lagaoca haokaraqaI- jabaaba Aalaa. AnaukUla jabaabaacaI ikMvaa tao [t@yaa
%varonao yaoNyaacaI AaSaa malaa vaaTlaI navhtI. trIhI ho p~ ilaihNyaapUvaI- maI maaJaI
vyavasqaa yaaojaUna zoivalaI haotI. Asao zrivalao haoto kI gavhna-rakDUna maagaNaIcaa svaIkar
Jaalaa tr jaaohainasabaga-cao ibahaD maaoDUna Takavao ima. paolaaknaI inaraLo lahanasao Gar
Gao}na rahavao AaiNa kstUrbaa[-nao ifina@salaa jaa}na rahavao. yaa yaaojanaolaa ksturbaa[-caI
pUNa- saMmatI imaLalaI. maaJyaa ASaa thocyaa kR%yaaMmaQyao itcyaakDUna kQaIhI AaDkazI
Aalyaacao malaa smart naahI. gavhna-rcaa jabaaba yaotaca maI Garacyaa maalakalaa Gar
saaoDNyaaba_la ek maihnyaacaI naaoTIsa idlaI. saamaanasaumaana kahI ifina@salaa gaolao kahI
paolaakpaSaI raihlao.
Drbanalaa paocataca maI svayaMsaovakaMsaazI maagaNaI kolaI. maaozyaa tukDIcaI
ja$r navhtI. AamhI caaovaIsajaNa tyaar Jaalaao. %yaaMt maaJyaaKorIja caar gaujaraqaI haoto
baakIcao mad`asa [laa#yaaMtIla igarimaTyau@t majaUr haoto va ek pzaNa haota.
maanahanaI hao} nayao AaiNa kamaalaahI saaoyaIcao pDavao ASaasaazI va tSaI
pwthI haotI mhNaUna AaOYaQaKa%yaacyaa vairYz AiQakayaanao malaa saaja-MT maojar'caa
ta%purta hu_a idlaa AaiNa maaJyaa psaMtIcyaa AaNaKI itGaaMnaa 'saaja-MT'caa va AaNaKI
ekalaa 'ka^pao-rla'caa Asao hu_o idlao. paoYaaKhI sarkarkDUna imaLalao. yaa tukDInao
sahaa AazvaDopya-Mt satt kama kolao Asao mhNata yao[-la.
'baMDa'cyaa jaagaI p`%yaxa jaa}na pahatao tr baMD mhNaNyaasaarKo kahIca
navhto. iva$w pxa kaozo idsatca navhta. baMD mhNaavayaasa karNa evaZoca
kI JaUlaU laaokaMvar navaIna kr laadNyaat Aalaa haota. tao na doNyaaba_la
eka JaUlaU sardaranao Aaplyaa laaokaMnaa sallaa idlaa AaiNa kr vasaula krNyaasaazI
gaolaolyaa eka saaja-MTlaa %yaanao kapUna kaZlaa. to ksaohI Asaao maaJao )dya
JaUlaU laaokaMcyaa baajaUlaa haoto AaiNa zaNyaavar paocalyaanaMtr jaovha mau#yat: JaUlaU jaKmaI

300

Aa%makqaa

laaokaMcaI SauEauYaa krNyaacaoca kama Aamacyaa vaaTyaalaa Aalao tovha malaa far samaaQaana
vaaTlao. Am,aladar Da^@Tranao AamhI Aalaao yaaba_la AanaMd p`diSa-t kolaa. tao mhNaalaa
"gaaoro laaok kaoNaI yaa jaKmaI laaokaMcaI SauEauYaa kravayaalaa tyaar haot naahIt. maI ekTa
iktI laaokaMkDo pahaNaar %yaaMcyaa jaKmaa saDUna jaat Aahot. Aata tumhI Aalaat hI
yaa inadao-Ya laaokaMvar [-SvaracaIca kRpa JaalaI Asao maI trI samajatao." Asao mhNaUna %yaanao
p+yaa jaMtunaaSak paNaI vagaOro maaJyaapaSaI idlao AaiNa malaa %yaa raogyaaMpaSaI Gao}na gaolaa.
jaKmaI laaokaMnaahI Aamhalaa pahUna AanaMd Jaalaa. gaaoro iSapa[- jaaLItUna DaokavaUna AamhI
jaKmaa saaf k$ nayao ASaasaazI p`ya%na krIt. AamhI %yaaMcao eoklao naahI mhNajao
icaDt AaiNa JaUlaU laaokaMivaYayaI jao ApSabd baaolat to eokUna tr kana ikTt.
hLUhLU yaa iSapayaaMSaIhI maaJaI AaoLK JaalaI AaiNa to Aa,halaa hrkt
krInaasao Jaalao. 1896 saalaI malaa ksaUna ivaraoQa kolaolao kna-la spa@sa- va kna-la vaayalaI
yaa laYkramaQyao haoto. to maaJao ho kaya- pahUna AaScaya-cakIt Jaalao. %yaaMnaI malaa mau_ama
baaolaavaUna maaJao AaBaar maanalao. to malaa janarla ma^koMJaIkDo Gao}na gaolao AaiNa %yaaMcaI
AaoLK k$na idlaI.
yaaMtIla kaoNaI QaMdovaa[-k iSapa[- haoto Asao vaacakanao samajaU nayao. kna-la
vaayalaI QaMVanao p`#yaat vakIla haoto kna-la spa@sa- k<alaKanyaacao maalak mhNaUna p`isaw
haoto janarla ma^koMJaI ho naataLmaQaIla ek naavaajalaolao SaotkrI haoto. ho sava- svayaMasaovak
haoto. svayaMsaovak yaa naa%yaanao %yaaMnaI laYkrI iSaxaNa Gaotlao haoto va AnauBava imaLivalaa
haota.
jyaa jaKmaI laaokaMcyaa SauEauYaocao kama AamacyaakDo saaopivaNyaat Aalao haoto
tohI laZa[-t GaayaaL Jaalao haoto Asao kaoNaI samajaU nayao. %yaaMcyaapOkI kahIjaNaaMnaa
vaihmaava$na kOd kolaolao haoto %yaaMnaa saonaaptIMnaI fT@yaaMcaI iSaxaa fmaa-ivalaI. caabakacao
ho vaL AaOYaQapaNaI na JaalyaamauLo saujaUna Aalao haoto. [tr kahIjaNa haoto to JaUlaU laaokaMcao
ima~ samajalao jaat ASaaMpOkI haoto. yaa ima~aMnaI ima~ta dSa-ivaNaarI icanho QaarNa kolaI
AsatahI caukInao iSapayaaMnaI %yaaMnaa GaayaaL kolao haoto.
yaaKorIja Ku_ malaa gaaoyaa iSapayaaMsaazI AaOYaQao AaNavaUna jyaacaI %yaalaa
doNyaacao kama doNyaat Aalao haoto. Da^. baUqacyaa CaoTyaa [isptLamaQyao maI yaa kamaacao
vaYa-Bar iSaxaNa Gaotlao AsalyaamauLo malaa ho kama saaopo haoto. yaa kamaacyaa inaima<aanao maaJaI
puYkL gaaoyaa laaokaMSaI caaMgalaI AaoLK JaalaI.

)dyamaMqana

301

pNa laZa[-maQyao gauMtlaolao laYkr ekaca izkaNaI qaaoDoca basaUna rahaNaar

ijakDUna ijakDUna BayaacaI baatmaI yao[-la itkDo itkDo to jaaNaar. barocasao tr
GaaoDosvaarca haoto. AamacaI CavaNaI zaNyaava$na halalaI Aamhalaa itcyaa maagaUna KaMVavar
Daolyaa Gao}na caalaayacao haoto. daonatInada tr eka idvasaat caaLIsa caaLIsa maOlaaMcao
kUca krNyaacaa p`saMga Aalaa. yaoqaohI Aamhalaa sava-svaI dovaacao kama imaLalao. JaUlaU ima~
caukImauLo GaayaaL Jaalao haoto %yaaMnaa DaolyaaMt GaalaUna ]calaUna CavaNaIt nyaayacao haoto AaiNa
toqao %yaaMcaI SauEauYaa kravayaacaI haotI.

25. )dyamaM q ana

JaUlaU baMDamaQyao malaa KUp AnauBava imaLalao AaiNa ivacaarhI krayalaa
imaLalaa. yauwacaa BayaMkrpNaa baaoAr yauwamaQyaohI malaa jaaNavalaa navhta [tka yaoqao
jaaNavalaa. yaoqao laZa[- navho tr maaNasaacaI iSakar caalalaI haotI. maaJao ekTyaacaoca ho
mat navho tr jyaaMcyaaSaI baaolaNyaacaa malaa p`saMga Aalaa %yaa [Mga`ja laaokaMcaohI Asaoca mat
haoto. sakaLcyaa p`hrI laYkr KoDogaavaat jaa}na fTako vaajavaIt Asaavao ASaa thocao
%yaaMcyaa baMdukaMcao Aavaaja Aamha dUr AsaNaayaaMnaa eokU yaot. ho Aavaaja eokNao AaiNa
%yaaMmaQyao rahaNao malaa Asa*ya Jaalao. pNa kDU AaOYaQaacaa GaaoT mhNaUna maI tao ip}na
Taklaa. maaJyaa vaaTyaalaa kama Aalao tohI kovaL JaUlaU laaokaMcyaa saovaocaoca Aalao. AamhI
gaolaao nasatao tr dusayaa kaoNaIhI %yaaMcaI SauEauYaa kolaI nasatI ho malaa idsatca haoto.
evaZyaavar maI maaJyaa manaacao saaM%vana kolao.
yaa Baagaat vastI far qaaoDI haotI. phaD va KaorI yaaMmaQyao yaa Balyaa saaQyaa
va jaMgalaI maanalyaa jaaNaayaa JaUlaU laaokaMcyaa KaopTaMplaIkDo kahI ek navhto. %yaamauLo
dRSya Bavya idsat Asao. ik%yaok maOlaaMpya-Mt vastIcao naava nasao. ASaa BaagaaMtUna AamhI
eKaVa GaayaaL maaNasaalaa Gao}na ikMvaa tsaoca jaat Asatanaa maI ivacaarat gaZUna
jaa[-.
ba`mhcayaa-saMbaMQaIcao maaJao ivacaar yaa izkaNaI pirp@va Jaalao. maaJyaa
jaaoDIdarabaraobarhI %yaasaMbaMQaI qaaoDISaI cacaa- kolaI. [-SvardSa-na saaQaayacao tr
ba`mhcaya- Ainavaaya- vastU Aaho hI gaaoYT %yaa vaoLIhI maaJyaa spYTpNao laxaat
AalaI navhtI. pNa samaajasaovaolaa ba`mhcayaa-caI AavaSyakta Aaho ho malaa spYT

302

Aa%makqaa

idsaU laagalao. malaa vaaTU laagalao kI ASaa thocaI saovaa maaJyaa vaaTyaalaa AiQakaiQak
yaoNaar AaiNa maI jar BaaogaivalaasaamaQyao p`jaao%p<aImaQyao AaiNa baalasaMgaaopnaamaQyao gaZUna
raihlaao tr maaJyaakDUna saMpUNa- saovaa GaDNaar naahI. malaa daona drDIvar paya zovata
yaoNaar naahI. yaaca vaoLI p%naI gaBaa-r AsatI tr malaa inaiScaMt manaanao yaa saovaakayaa-t
pDta Aalao nasato. ba`mhcayaa-cao palana krayacao nasaola tr kuTuMbavaRiw hI samaajaacyaa
AByaudyaasaazI kravayaacyaa p`ya%naalaa ADqaLa AaNaNaarI vastU hao}na basaola. lagna
Jaalao AsatahI ba`mhcayaa-cao palana GaDola tr maa~ kuTuMbasaovaa samaajasaovaolaa ivaraoQaI haoNaar
naahI. ASaa thocyaa ivacaaraMcyaa Baaovayaat maI saapDlaao va ba`mhcayaa-cao va`tca Gao}na
TakNyaalaa AQaIr banalaao. yaa ivacaaramauLo malaa ek thocaa AanaMd vaaTU laagalaa va
maaJaa ]%saah vaaZlaa. klpnaonao saovaocao xao~ ivaSaala k$na saaoDlao.
ekIkDo manaat ivacaar jauLvaIt haotao AaiNa dusarIkDo SarIr ksavaIt
haotao. [t@yaat kaoNaISaI baatmaI AaNalaI kI baMD SaaMt haoNyaacyaa maagaa-var Aaho va
Aamhalaa Aata rjaa imaLola. dusaro idvaSaI tr Aamhalaa GarI jaaNyaacaI prvaanagaI
imaLalaIhI va %yaanaMtr qaaoDyaaca idvasaat gavhna-rnao varIla kamaigarIba_la malaa
AaBaarp`dSa-naacao p~ pazivalao.
ifina@samaQyao paocalyaanaMtr maI tr ba`mhcayaa-caI gaaoYT maaozyaa AavaDInao
Cganalaala maganalaala vaosT [%yaaidkaMpaSaI baaolalaao. savaa-Mnaa tI gaaoYT AavaDlaI savaa-MnaI
yaa gaaoYTIcaI AavaSyakta maanya kolaI. palana krNao savaa-Mnaaca far kzINa vaaTlao.
ik%yaokaMnaI p`ya%na krNyaacaI ihMmat kolaI AaiNa kahIjaNaaMcaa p`ya%na yaSasvaIhI Jaalaa
ASaI maaJaI samajaUt Aaho.
maI va`t Gao}na Taklao kI yaapuZo ba`mhcayaa-cao palana kravayaacao. yaa va`tacao
mah<va va %yaacyaa palanaacaa ibakTpNaa hI %yaa vaoLI maaJyaa pUNa-pNao laxaat Aalaa
navhta. %yaacyaa ibakTpNaacaa AnauBava AajaimatIpya-t yaot Aaho. %yaacao mah<va
idvasaoidvasa AiQakaiQak p`%yayaalaa yaot Aaho. %yaaiSavaaya ijaNao malaa SauYk va pSauvat\
vaaTto. pSau svaBaavat: inarMkuSa Aaho. manauYyaacao manauYyapNa svaocCapUva-k Aa%masaMyamana
krNyaamaQyao Aaho. Qama-ga`MqaaMmaQyao ba`mhcayaa-caI jaI stutI AaZLto tI yaqaayaaogya Aaho
AaiNa AnauBavaanao kolaolaI Aaho Asao idvasaoMidvasa malaa AiQakaiQak spYT idsat Aaho.
jyaa ba`mhcayaa-cao pirNaama ASaa thonao imaLU Saktat to ba`mhcayasaulaBa nasaNaar tI kovaL SaarIirk kvaa[-t nasaNaar ho ]GaD Aaho. SaarIirk

)dyamaMqana

303

saMyama hI ba`mhcayaa-caI sau$vaat Aaho. pNa Sauw ba`mhcayaa-maQyao tr ivacaaraMcaI malaInatahI

AsaU nayao. saMpUNa- ba`mhcaayaacyaa svaPnaamaQyaohI klauiYat ivacaar yaoNaar naahIt. jaaopyaM-t
ivakarI svaPnao pDt Aahot taopya-Mt ba`mhcaya- baroca ApUNa- Aaho Asao samajalao paihjao.
malaa SaarIirk ba`mhcaya-palanaabaabathI #aUp kYT kaZavao laagalao Aahot.
Aaja Asao mhNata yao[-la kI %yaa baabatIt malaa Baya raihlaolao naahI. pNa svat:cyaa
ivacaaraMvarhI jasaa tabaa imaLayalaa paihjao tsaa AVap maI imaLvaU Saklaolaao naahI.maI
p`ya%naat ksaUr kolaI Aaho Asao malaa vaaTt naahI. pNa Aaplyaalaa nakaot to ivacaar
kaozUna AaiNa ksao yao}na Aaplyaavar caZa[- krtat to AVap maI samajaU Sakt naahI.
ivacaaraMnaahI tabyaat zovaNyaacaI ikllaI maaNasaapaSaI Aaho yaaba_la malaa SaMka vaaTt
naahI. pNa tI jyaacaI %yaanao svat:saazI SaaoQaUna kaZayacaI Asato yaaca inaNayaa-var maI
saQyaa trI yao}na raihlaolaao Aaho. qaaor pu$Ya Aapaplao AnauBava AamacyaasaazI zovaUna gaolao
Aahot. to AnauBava maaga-dSa-k Aahot saMpUNa- naahIt. saMpUNa-ta hI kovaL [-SvarI kRpaca
haoya AaiNa mhNaUna saaQausaMt AamacyaasaazI Aaplyaa tpScayao-nao punaIt Jaalaolao va Aamhalaa
pavana krNaaro ramanaamaaid maM~ zovaUna gaolao Aahot. saMpUNa- [-Svarap-NaaKorIja ivacaaraMvar
pUNa- jaya imaLNaar naahI. ho vacana sava- Qama-pustkaMmaQyao vaacalaolao Aaho va %yaacaI sa%yata
yaa ba`mhcayaa-cyaa saUxmatma palanaacaa p`ya%na krtanaa maaJyaa p`%yayaalaa yaot Aaho.
pNa maaJyaa QaDpDIcaa qaaoDabahUt [ithasa yaapuZIla p`krNaaMmaQyao yaoNaarca
Aaho. yaa p`krNaacyaa SaovaTI evaZoca saaMigatlao mhNajao puro kI ]%saahacyaa Barat p`qama
trI malaa va`tacao palana saaopo vaaTlao. ek forfar maa~ va`t Gaotaca lagaoca maI k$na
Taklaa. p%naIbaraobar sahSayyaa ikMvaa ekaMt hI vajya- kolaI. ASaa thonao jyaa ba`mhcayaacao palana [cCa Asaao vaa nasaao 1900 saalaapasaUna maI krIt Aalaao haotao %yaacaa va`t
mhNaUna AarMBa 1906 saalacyaa maQyaapasaUna kolaa.

26. sa%yaaga` h acaI ]%p<aI

ASaa thonao Aa%maSauwI kolaI tI jaSaI kahI sa%yaaga`hasaazIca kolaI AsaavaI
ASaa thocaI ek GaTnaa maaJyaasaazI jaaohainasabaga-maQyao tyaar haot haotI. malaa Aata
Asao idsaUna yaot Aaho kI ba`mhcayaa-cao va`t GaoNyaacyaa AaQaI maaJyaa AayauYyaaMtIla sava- mau#ya
GaTnaa nakLt %yaasaazIca maaJaI tyaarI krIt hao%yaa.
'sa%yaaga`h' SabdacaI ]%p<aI haoNyaapUvaI-ca maUL vastUcaI ]%p<aI JaalaI haotI.
]%p<aIcyaa vaoLI ho kaya Aaho to maI AaoLKUca Saklaao navhtao. gaujaraqaImaQyaohI %yaalaa
'p^isavh roiJasTnsa' yaa naavaanaoca sava-jaNa AaoLKU laagalao. malaa jaovha gaaoyaa laaokaMcyaa
eka saBaomaQyao idsaUna Aalao kI 'p^isavh roiJasTnsa' caa saMkuicat Aqa- kolaa jaatao to
inaba-laaMcao h%yaar Aaho ASaI samajaUt Aaho %yaaMt WoYaalaa jaagaa rahato AaiNa %yaacao
AKorcao sva$p ihMsaomaQyaohI p`kT hao} Sakto tovha malaa %yaa samajautIcaa ivaraoQa k$na
ihMdI laaokaMcyaa laZyaacao yaqaaqa- sva$p samajaavaUna saaMgaavao laagalao. tovhapasaUna ihMdI
laaokaMnaa Aaplyaa laZyaacaa yaqaaqa- baaoQa k$na doNaayaa navyaa SabdacaI ja$r jaaNavaU
laagalaI.
malaa tsaa svatM~ Sabd kahI kolao trI saucaonaa. mhNaUna %yaacyaasaazI naavaalaa
baxaIsa zovaUna '[MiDyana Aaoipinayana' cyaa vaacakaMmaQyao %yaacyaasaazI spQaa- krivalaI. yaa
spQao-tUna evaZo inaYpnna Jaalao kI maganalaala gaaMQaIMnaI sat\Aaga`h yaacaa saMQaI k$na
'sadaga`h' Asaa Sabd banavaUna pazivalaa. %yaaMnaI baxaIsa pTkavalao. pNa 'sadaga`h' Sabd
AiQak spYT krNyaasaazI maI maQyao AaNaKI ya GaalaUna 'sa%yaaga`h' Sabd banaivalaa AaiNa
gaujaraqaImaQyao laZyaacao toca naava $Z Jaalao.
%yaa laZyaacaa [ithasa mhNajaoca maaJyaa dixaNa AaikotIla AayauYyamaacaa
va ivaSaoYat: maaJyaa sa%yaacyaa p`yaaogaaMcaa [ithasa haoya Asao mhNata yao[-la. ha
[ithasa maI bahutok yaorvaDyaacyaa tu$MgaamaQyao ilahUna kaZlaa haota. baahor
AalyaanaMtr baakIcaa pura kolaa. tao sava- 'navajaIvana' maQyao p`isaw Jaalaa
AaiNa naMtr 'dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' yaa naavaanao pustk$panao
p`isaw hao}na cauklaa Aaho. %yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr EaI. vaalajaI gaaoivaMdjaI
dosaa[- 'krMT qaa^T' saazI krIt Aahot. pNa Aata maI to [Mga`jaImaQyao pustk$panao
304

Annaacao AaNaKI p`yaaoga

305

lavakrca p`isaw krNyaacyaa tjaivajaIt Aaho. karNa tsao Jaalao mhNajao dixaNa
AaikotIla maaJao A%yaMt mah<vaacao p`yaaoga jyaaMcaI [cCa Asaola %yaa savaa-Mnaa samajaUna Gaota
yaotIla. gaujaraqaI vaacakaMpOkI jyaaMnaI 'dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' vaacalaa
nasaola %yaaMnaI tao vaacaavaa ASaI maaJaI %yaaMnaa iSafarsa Aaho. yaapuZIla qaaoDI p`krNao %yaa
[ithasaat yao}na gaolaolaa mau#ya kqaaBaaga vagaLUna dixaNa AaikotIla maaJyaa baakIcyaa
AayauYyamaaMtIla jao qaaoDosao KasagaI p`saMga rahUna gaolao AsatIla tovaZoca doNyaasaazI KcakrNyaacaa maaJaa [rada Aaho. to AaTaoplyaanaMtr lagaoca ihMdusqaanaaMtIla p`yaaogaaMcaI maaihtI
vaacakaMnaa k$na doNaar Aaho. yaasaazI p`yaaogaaMcyaa p`saMgaaMcaa ma AivaicCnna rahavaa
ASaI jyaaMcaI [cCa Asaola %yaaMnaI dixaNa Aaikocyaa [ithasaacaI tI p`krNao yaoqaUna puZo
svat:cyaa samaaor zovaNao AavaSyak Aaho.

27. Annaacao AaNaKI p` y aao g a

kaiyak vaaicak maanaisak ba`mhcayaa-cao palana ksao vhavao hI ek icaMta AaiNa
sa%yaaga`hyauwasaazI AiQakat AiQak vaoL ksaa kaZta yao[-la va AiQak Aa%maSauwI kSaI
hao[-la hI dusarI icaMta. yaa daona icaMtaMnaI malaa AaharamaQyao AiQak saMyamana AaiNa navaIna
forfar krNyaasa laaivalao. iSavaaya pUvaI- jao forfar maI mau#ya%vaok$na Aaraogyaacyaa
dRYTInao krIt Asao to Aata Qaaima-k dRYTInao hao} laagalao.
yaamaQyao ]pvaasa va Alpahar yaaMnaa AiQak jaagaa imaLalaI. jyaa
maaNasaalaa ivaYayavaasanaa Aaho %yaacaomaQyao ijaBaocaI svaadlaaolauptahI BarpUr
AsaayacaIca. maaJaIhI tIca isqatI haotI. jananaoMid`ya va svaadoMid`ya yaaMcyaavar
pura jaya imaLivalaa Aaho Asao AVaphI maI mhNaU Sakt naahI. maI svat:laa
A%yaaharI maanaIt Aalaao Aaho. ima~maMDLI jyaalaa maaJaa saMyama mhNato %yaalaa
maI kQaIca saMyama samajat naahI. qaaoDasaa jaao saMyama krayalaa maI iSaklaao
tovaZahI k$ Saklaao nasatao tr maI pSaUpoxaahI naIca kaoTItlaa zrlaao Asatao AaiNa
maaJaa kQaIca naaSa Jaalaa Asata. maaJyaamaQaIla daoYaaMcaI malaa pUNa- jaaNaIva Asalyaa

yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr Satyagraha in South Africa yaa naavaanao

AamhI p`isaw kolao Aaho.
Aa.20

306

Aa%makqaa

mauLo maI to dUr krNyaacaa BagaIrqa p`ya%na kolaa Aaho Asao mhNata yao[-la AaiNa mhNaUnaca
malaa [tkI vaYao- ho SarIr iTkvaUna Qarta Aalao va %yaacyaakDUna qaaoDobahUt kama Gaota
Aalao.
hI jaaNaIva malaa AsalyaamauLo AaiNa Anaayaasao tsaa p`saMgahI imaLalyaamauLo maI
ekadSaIlaa ]pvaasa ikMvaa flaahar krNyaasa sau$vaat kolaI. janmaaYTmaIsaarKo [tr
idvasahI paLU laagalaao. pNa saMyamaacyaa dRYTInao malaa flaahar va Qaanyaahar yaaMmaQyao ivaSaoYa
frk idsaUna Aalaa naahI. jyaalaa AapNa Qaanya mhNatao %yaaMtUna AapNa jao svaad
imaLivatao to sava- svaad flaaharamaQaUnahI imaLtat AaiNa savaya pDlyaanaMtr tr
flaaharatUna AiQak cava imaLto Asao malaa idsaUna Aalao. mhNaUna Qaaima-k idvaSaI ]pvaasa
ikMvaa ekda jaovaNa yaaMnaaca maI AiQak mah<va do} laagalaao. iSavaaya p`ayaiSca<aasaarKo
AmaL kahI karNa imaLalao kI ek vaoLcaa ]pvaasa k$na TakIt Asao.
yaatUnahI malaa Asaaca AnauBava Aalaa kI SarIr AiQak svacC JaalyaamauLo
taoMDacaI cava vaaZlaI BaUk AiQak caaMgalaI laagaU laagalaI AaiNa malaa idsaUna Aalao kI
]pvaasa vagaOro jaovaZyaa AMSaI saMyamaacao saaQana Aaho tovaZyaaca AMSaI to BaaogaacaohI saaQana
hao} Sakto. ho &ana JaalyaanaMtr %yaacaoca samaqa-na krNaaro ASaaca p`karcao AnauBava malaa
%yaacap`maaNao [traMnaa iktIda trI Aalao Aahot. SarIr AiQak caaMgalao va ksalaolao
banaivaNao ha jarI maaJaa hotU Asalaa trI pNa yaapuZo mau#ya saMyama krNao svaad ijaMkNao
haca Jaalaa. %yaa dRYTInao AaharaMtIla inarinaraLyaa vastU va %yaaMcao p`maaNa yaaMmaQyao forfar
k$ laagalaao. pNa svaad paz saaoDIca naa. ek vastU saaoDUna itcyaaeovajaI dusarI GyaavaI
tr itcyaatUna AiQakca gaaoDI vaaTU laagao.
maaJyaa yaa p`yaaogaaMmaQyao maaJao kahI jaaoDIdarhI haoto. %yaat hrmaana k^lanaba^k
ho mau#ya haoto. %yaaMcaI AaoLK maI dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacyaa [ithasaat idlaI
AsalyaamauLo punha yaa p`krNaamaQyao doNyaacao rhIt krIt Aaho. to maaJyaabaraobar ]pvaasa
krIt ekBau@t rahat AaiNa maI [tr jao jao forfar krIt Asao to to doKIla krIt.
laZa jyaa vaoLI eona rMgaat Aalaa haota %yaa vaoLI maI %yaaMcyaaca GarI rahat Asao. AamhI
daoGaohIjaNa Aaplyaa AaharatIla forfarasaMbaMQaI cacaa- krIt AsaU va p`%yaok navaIna
forfaratUna pUvaI-cyaapoxaa AiQak gaaoDI imaLvaIt AsaU. %yaa vaoLI tr %yaa saMvaadaMcaIhI
haOsa vaaTo. %yaat kahI na SaaoBaNaaro AapNa krIt Aahao AsaohI vaaTt nasao.

p%naIcaI dRZta

307

AnauBavaanao laxaat Aalao kI ASaa svaadsauKamaQyao rmaUna rahaNao hohI Ayaaogyaca haoto.
dusayaa Sabdat baaolaayacao tr maaNaasaanao svaadasaazI navho tr SarIrQaarNaosaazI Kavao.
p`%yaok [Mid`yaacao vyaapar jaovha SarIracyaa ihtacyaa dRYTInao va SarIramaaf-t Aa%madSa-na
krNyaacyaa dRYTInao caalat Asatat tovha %yaaMtIla [Mid`yasauK SaUnyavat\ haoto AaiNa
tovhaca [Mid`yao svaaBaaivakpNao vaagat Aahot Asao mhNata yao[-la.
ASaa thocaI svaaBaaivakta saaQaNyaasaazI p`yaaoga kravao tovaZo qaaoDoca Aahot.
AaiNa to krIt Asatanaa Anaok SarIraMcaI AahutI VavaI laagalaI trI %yaacaI AapNa pvaak$ nayao. saQyaa yaacyaa ]laT p`vaah caalaU Aaho. naaSavaMt Sairracyaa SaRMgaarasaazI %yaacao
AayauYya vaaZivaNyaasaazI AapNa Anaok p`aNyaaMcaI AahutI dot Asatao. %yaapasaUna ]laT
SarIr va Aa%maa daoGaaMcaIhI hanaIca haoto. ek raoga maarNyaacaa va [Mid`yasauK BaaogaNyaacaa
p`ya%na krtanaa Anaok navao raoga ]%pnna krIt Asatao. AKorIlaa Baaoga BaaogaNyaacaI
Sa@tIhI gamaavaUna basatao. AaiNa ha sava- p`kar Aaplyaa DaoLyaaMsamaaor caalaU Asata
%yaacaokDo laxahI dot naahI
Aaharacyaa p`yaaogaaMcao vaNa-na krNyaasaazI AaNaKI qaaoDa vaoL GaoNyaacaa maaJaa
ivacaar Aaho. mhNaUna %yaa p`yaaogaaMcaa Aqa- laxaat yaoNyaasaazI %yaacaa ]_oSa va %yaaMcyaamaagao
AsalaolaI ivacaarsarNaI yaaMcaa inado-Sa krNao AavaSyak haoto.

28. p%naIcaI dRZta

kstUrbaa[-laa tInada ijavaavarcaI duKNaI yao}na gaolaI AaiNa ithIMtUnahI tI
GargautI ]pcaaraMnaIca bacaavaUna gaolaI. %yaaMpOkI pihlaa p`saMga GaDlaa %yaa vaoLI
sa%yaaga`hyauw caalaU haoto. itlaa vaarMvaar r@ts~ava QaupNaI haot Asao. eka
Da^@Trima~anao Sas~iyaa k$na GaoNyaacaI iSafarsa kolaI haotI. qaaoDo AaZovaoZo
GaotlyaanaMtr p%naI Sas~iyaa k$na GaoNyaasa kbaUla JaalaI. SarIr tr AitSaya xaINa
hao}na gaolao haoto. Da^@Tranao @laaoraofa^ma- na dotaca Sas~iyaa kolaI. Sas~iyaocyaa vaoLI
vaodnaa tr KUp haot hao%yaa. pNa jyaa saaoiSakpNaanao kstUrbaa[-nao to sava- sahna kolao to
pahUna maI tr AaScaya-cakIt Jaalaao. Sas~iyaa inaiva-GnapNao purI JaalaI. Da^@Tr va
%yaaMcaI p%naI yaaMnaI kstUrbaa[-caI ]<ama bardast zovalaI haotI.

308

Aa%makqaa

hI gaaoYT DrbanamaQyao GaDlaI haotI. daonatIna idvasaaMnaMtr Da^@TraMnaI malaa

inaiScaMtpNao jaaohainasabaga-laa jaaNyaacaI prvaanagaI idlaI. maI gaolaao. qaaoD@yaaca idvasaaMnaI
baatmaI AalaI kI kstUrbaa[-cao SarIr ibalakula sauQaart naahI va itlaa AMqa$NaatUna
]ztahI yaot naahI. ekda tr tI baoSauwhI JaalaI haotI. Da^@TraMnaa maahIt haoto kI
malaa ivacaarlyaaiSavaaya kstUrbaa[-laa da$ ikMvaa maaMsa AaOYaQaasaazI ikMvaa Anna mhNaUna
dota kamaa nayao. Da^@TraMnaI malaa jaaohainasabaga-laa Toilafaona kolaa.
"tumacyaa p%naIMnaa maaMsaacao saar ikMvaa gaaomaaMsaacaa kaZa doNao AavaSyak Aaho
Asao malaa trI idsat Aaho. tumacaI prvaanagaI paihjao."
maI ]<ar idlao "maI tSaI prvaanagaI do} Sakt naahI. pNa kstUrbaa[- svatM~
Aaho. ivacaarNyaasaarKI isqatI Asaola tr ivacaara va itcaI [cCa Asaola tr baolaaSak
Va.
"raogyaalaa Asalyaa gaaoYTI ivacaarNao malaa psaMt naahI. tumhI samaxa [kDo yaoNao
AavaSyak Aaho. maI zrvaIna to Ka} GaalaNyaacaI malaa prvaanagaI nasaola tr tumacyaa
p%naIcyaa ijavaaba_la maI jabaabadar naahI.
maI %yaaca idvaSaI DrbanacaI gaaDI pkDlaI. Drbanalaa paocalaao. Da^@TraMnaI
samaacaar saaMigatlaa "maI tr saar Agaaodr do}na naMtr tumhalaa Toilafaona kolaa haota"
"Da^@Tr maI tr hI fsavaoigarI samajatao" maI mhTlao.
"AaOYaQaaopcaar krtanaa fsavaoigarI vagaOro kahI malaa samajat naahI. AamhI
Da^@Tr laaok ASaa p`saMgaI raogyaaMnaa ikMvaa %yaaMcyaa AaPtoYTaMnaa fsaivaNyaamaQyaoca puNya
samajatao. vaaTola %yaa maagaa-nao pNa raogyaalaa bacaavaNao ha Aamacaa Qama- Aaho" Da^@TraMnaI
dRZpNao jabaaba idlaa.
malaa far du:K Jaalao. maI gaPp raihlaao. Da^@Tr maaJao snaohIca haoto.
svaBaavaacao Balao haoto. %yaaMcao va %yaaMcyaa p%naIcao maaJyaavar ]pkar haoto. pNa Asalao vat-na
sahna krNyaacaI maaJaI tyaarI navhtI.
Da^@Tr AjaUna kaya to spYT saaMgaa. kaya krayacao mhNata maaJyaa p%naIlaa
maI itcyaa saMmatIKorIja maaMsa Ka} GaalaU doNaar naahI. maaMsa na KallyaamauLo itcaa maR%yau
haoNaar Asaola tr tao sahna krNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho."

p%naIcaI dRZta

309

Da^@Tr mhNaalao "tumacaa vaodaMt maaJyaa GarI trI caalaNaar naahI. maI saaf
saaMgatao kI Aaplyaa p%naIlaa maaJyaa GarI zovaNaar Asaala taopya-Mt maI itlaa ja$rIp`maaNao
maaMsa ikMvaa jao jao kahI Ka} GaalaNao yaaogya Asaola to to Ka} GaalaIna. tsao nakao Asaola
tr tumhI Aaplyaa p%naIlaa Gao}na calaa. maI hao}na itlaa Aaplyaa Garat ma$ doNaar
naahI."
"tr maga tumacao Asao mhNaNao Aaho kI kaya kI maI Aaplyaa p%naIlaa Aataca
Gao}na jaavao"
"maI kuzo mhNatao Aaho kI Gao}na jaa maaJao evaZoca mhNaNao kI maaJyaavar
ksalaahI inaba-MQa GaalaU naka. tsao kbaUla Asalyaasa Aamha daoGaaMkDUna hao[-la tovaZI
SauEauYaa AamhI k$ AaiNa tumhI KuSaala calaa. evaZI sarL gaaoYTsauwa jar tumhalaa
kbaUla nasaola tr maa~ malaa ina$payaastva saaMgaavao laagaNaar kI Aaplyaa p%naIlaa Gao}na
calaa."
malaa AMQauk smarto kI maaJyaa maulaaMpOkIhI ekjaNa %yaavaoLI maaJyaabaraobar
haota. maI %yaacaahI ivacaar Gaotlaa. %yaanao saaMigatlao "tumhI mhNata to malaa kbaUla
Aaho. Aa[-laa maaMsa Ka} Gaalata kamaa nayao."
naMtr maI kstUrbaa[-paSaI gaolaao. tI far ASa@t JaalaI haotI. itlaa kahIhI
ivacaarNao maaJyaa ijavaavar Aalao. kt-vya mhNaUna maI itlaa varIla hkIkt qaaoD@yaat
saaMigatlaI. itnao dRZtapUva-k ]<ar idlao" "malaa maaMsaacaa saurvaa Gyaayacaa naahI.
manauYyadoh vaarMvaar imaLt nasatao. tumacyaa maaMDIvar Daoko TokUna maI maolyao trI baoho<ar pNa
maaJyaanao ha doh baaTivalaa jaaNaar naahI."
malaa samajaavaUna saaMgata Aalao tovaZo maI saaMigatlao AaiNa mhTlao "tU maaJyaaca
ivacaarap`maaNao vaagaayalaa baaMQalaolaI naahIsa." Aamacyaa maaihtItIla ik%yaok ihMdU maaMsa va
maV Gaot Asat tohI saaMigatlao. prMtu itcaa inaQaa-r TLonaa . SaovaTI tI mhNaalaI "malaa
yaoqaUna Gao}na calaa."
malaa far samaaQaana vaaTlao. Gao}na jaaNyaacaI BaItI vaaTlaI pNa inaScaya
k$na Taklaa. Da^@Trlaa p%naIcaa inaScaya kLivalaa. Da^@Tr mhNaalao
"tumhI tr GaatkI ptI idsata Asalyaa duKNyaat %yaa ibacaarIpaSaI
AsalaI gaaoYT kaZtanaa tumhalaa Sarma trI kSaI naahI vaaTlaI maI tumhalaa
saaMgatao kI tumacaI p%naI yaoqaUna halaivaNyaasaar#yaa isqatIt naahI. yai%kMicathI
ihsako sahna krNyaasaarKo itcao SarIr raihlaolao naahI. rs%yaatca itcaa p`aNa
gaolaa tr malaa AaScaya- vaaTNaar naahI. [t@yaahI ]pr tumhI h+ca caalaivaNaar

310

Aa%makqaa

Asaala tr tumacao tumhI mauK%yaar Aahat. saar doNyaacaI malaa maaokLIk nasaola tr %yaaMnaa
ek ra~BarhI Aaplyaa Garat zovaNyaacaI jabaabadarI maI svaIkarNaar naahI.
pa}sa iJamaiJama pDt haota. sToSana dUr haoto. Drbana to ifina@sa
AagagaaDI va ifina@sa sToSanacyaa puZo saumaaro ADIca maOla payaI jaavayaacao haoto. Qaaoka tr
BarpUr haota. pNa [-Svar saahayya krNaara Aaho ASaI maI manaacaI samajaUt kolaI. maI tr
ek manauYya Agaaodr ifina@salaa pazivalaa. ifina@samaQyao AamacaopaSaI h^mak haoto.
h^mak mhNajao jaaLIdar kapDacaI JaaoLI ikMvaa paLNaa. %yaacaI Taoko baaMbaUlaa baaMQalaI
mhNajao raogyaalaa %yaacyaamaQyao sauKanao Jaulat rahata yaoto. vaosTnaa inaraop pazivalaa haota
kI to h^mak ek baaTlaI garma duQaacaI ek baaTlaI garma paNyaacaI AaiNa saha maaNasao
evaZo Gao}na %yaaMnaI sToSanaavar yaavao.
dusarI AagagaaDI inaGaNyaacaI vaoL JaalaI tovha maI irxaa maagaivalaI AaiNa %yaa
BayaMkr isqatItca p%naIlaa itcyaamaQyao basavaUna maI sToSanacaa rsta Qarlaa.
p%naIlaa maI QaIr doNyaacaI ja$rca navhtI ]laT itnaoca malaa QaIr do}na
mhTlao "malaa kahI vhayacao naahI. tumhI kaLjaI k$ naka."
haDaMcyaa %yaa saaMpLyaacao vajana ivaSaoYa navhtoca. Anna jaat nasao. gaaDIcyaa
Dbyaapya-Mt paocaNyaasaazI sToSanacyaa ivaSaala Pla^Tfa^ma-va$na dUrpya-Mt caalat jaayacao haoto.
toqao irxaa jaaNyaasaarKI navhtI. maI itlaa ]calaUna Gao}na Dbyaapya-Mt Gao}na gaolaao.
ifina@sa sToSanavar tI JaaoLI AalaIca haotI. tItUna AamhI duKNaa[talaa ~asaaiSavaaya
]calaUna naolao. toqao kovaL paNyaacyaa ]pcaaraMnaI SarIr hLUhLU sauQaart gaolao.
ifina@salaa paocalyaanaMtr daonatIna idvasaaMnaI eka svaamaIcao Aagamana
Jaalao. %yaaMnaI Aamacyaa 'h+acaI' gaaoYT eoklaI. eokUna %yaaMnaa dyaa AalaI
AaiNa to Aamha daoGaaMcaI samajaUt GaalaNyaasaazI Aalao. malaa smarto %yaap`maaNao
svaamaI Aalao %yaa vaoLI maiNalaala AaiNa ramadasahI toqao haoto. svaamaIjaIMnaI
maaMsaaharacyaa inadao-YapNaavar p`vacana caalaivalao. manausmaRtItIla SlaaokaMcao p`maaNa
idlao. p%naIcyaa doKt %yaaMnaI ho saMBaaYaNa caalaivalaolao malaa AavaDlao naahI. pNa
iSaYTacaaraKatr maI to saMBaaYaNa caalaU idlao. malaa maaMsaaharacyaa puYTyaqamanausmaRtIcyaa p`maaNaacaI ja$r navhtI. malaa to Slaaok maahIt haoto. to p`ixaPt Aahot

Garat sa%yaaga`h

311

Asao maanaNaara ek pxa Aaho hohI malaa maahIt haoto. AaiNa to p`ixaPt nasalao trIhI
AnnaaharasaMbaMQaIcao maaJao ivacaar svatM~pNaoca banalaolao haoto. kstUrbaa[-caI Eawa Aaplao
kama krItca haotI. itlaa ibacaarIlaa Saas~aMcao p`maaNa kaya kLNaar vaaDvaiDlaaMcaI
$ZI haca tI Qama- samajat haotI. maulaaMcaa baapacyaa Qamaa-var ivaSvaasa haota %yaamauLo to
svaamaIbaraobar ivanaaodca krIt haoto. AKorIlaa kstUrbaa[-naoca puZIlap`maaNao baaolaUna tao
saMvaad qaaMbaivalaa :
"svaamaIjaI tumhI kahI mhNaa pNa malaa maaMsaacaa saurvaa Ka}na baro vhayacao
naahI. yaapuZo tumhI maaJao Daoko ]zivaNaar naahI tr ]pkar haotIla. [tr gaaoYTI
tumhalaa baaolaayacyaa AsatIla %yaa maulaacyaa vaiDlaaMbaraobar tumhI maagaahUna baaolaUna Gyaa.maI
maaJaa inaScaya saaMgaUna Taklaa."

29. Garat sa%yaaga`h

jaolacaa pihlaa AnauBava malaa 1908 saalaI imaLalaa. %yaa maudtIt malaa idsaUna
Aalao kI jaolamaQyao kOVaMkDUna paLivalao jaaNaaro ik%yaok inayama saMyamaI ikMvaa ba`mhcaarI
[samaanao svaKuYaInao paLNyaasaarKo Aahot. ]dahrNaaqa- kOVaMnaI saUyaa-stapUvaI- paca
vaajaopya-Mt jaovaUna Gaotlao paihjao. %yaaMnaa ihMdI va %yaacap`maaNao hbaSaI kOVaMnaa caha
ikMvaa ka^fI imaLt nasao. maIz Kayacao Jaalyaasa inaraLo Gyaayacao. svaadasaazI kahIca
Kayacao naahI. maI jaovha jaolacyaa Da^@TrpaSaI ihMdI kOVaMsaazI 'krI pavaDr' caI maagaNaI
kolaI AaiNa maIz svayaMpak krtanaaca Gaalaayalaa saaMigatlao tovha to mhNaalao "yaoqao tumhI
laaok svaad caaKNyaasaazI Aalaa naahI. Aaraogyaacyaa dRYTInao krI pavaDrcaI ibalakUla
ja$r naahI. Aaraogyaacyaa dRYTInao maIz var Gaotlao kaya ikMvaa svayaMpak krtanaa Gaatlao
kaya daonhI ekca."
puYkL KTpT k$na itqalyaapurta AamhI AKorIlaa paihjao tsaa
forfar krvaUna Gao} SaklaaohI pNa kovaL saMyamaacyaa dRYTInao ivacaar krta daonhI
inaba-MQa Canadarca haoto. ASaa thocao maa$na mauTkUna laadlaolao inaba-MQa ]pyaaogaacao
haot naahIt prMtu svaocCapUva-k svaIkarlaolao Asalao inaba-Mqa far ihtkark
haotat. mhNaUna tu$MgaatUna sauTlyaanaMtr lagaoca maI tsao forfar k$na Taklao.
---------------------------------------- gaaMQaIjaIMcao jaolacao AnauBava pustk$panao AamhI ihMdI gaujaraqaI va [Mga`jaImaQyao p`isaw
kolao Aahot.

312

Aa%makqaa

haota hao[-la tao caha GaoNyaacao baMd kolao AaiNa saMQyaakaLI lavakr jaovaNyaacaI saMvaya
paDlaI jaI Aajalaa svaaBaaivak hao}na gaolaI Aaho.
pNa AsaahI ek p`saMga GaDlaa kI %yaamauLo maI imazacaahI %yaaga kolaa. ha
%yaaga javaL javaL dha vaYao-pya-Mt AKMDpNao iTkUna raihlaa haota. AnnaaharasaMbaMQaIcyaa
ik%yaok pustkat vaacalao haoto kI maaNasaalaa maIz KaNao AavaSyak naahI va to na
KaNaayaaMcaa Aaraogyaacyaa dRYTInao fayadaca haotao. ba`mhcaayaacaa %yaapasaUna fayada hao[-la
ho maaJyaa laxaat Aalaoca haoto. jyaacao SarIr dubaLo Asaola %yaanao kDQaanya Ka} nayao
Asao maI vaacalao haoto va maaJaa AnauBavahI tsaaca haota pNa to lagaoca saaoDU Saklaao naahI.
daonhI vastU malaa ip`ya hao%yaa.
maagacyaa Sas~iyaonaMtr kstUrbaa[-caa r@ts~ava kahI kaL baMd Jaalaa Kra
pNa tao prt ]laTlaa va tao kahI kolyaa baMd hao[-naa. inavvaL paNyaacyaa ]pcaaraMnaI
kahI hao[-naa. p%naIlaa maaJyaa ]pcaaraMba_la ivaSaoYa Aasqaa vaaTt haotI Asao naahI pNa
%yaaMcyaaba_la itrskarhI vaaTt navhta. dusarI AaOYaQao paihjaot Asaa itcaa Aaga`h
navhta. mhNaUna jaovha maaJao [tr ]pcaar vyaqa- gaolao tovha maI itcaI maIz va kDQaanya
saaoDNyaaba_la ivanavaNaI kolaI. puYkL samajaUt GaalaUna paihlaI maaJyaa saaMgaNyaacyaa
puYTyaqa- kahI majakUr vaacaUna daKivalaa. pNa tI eokonaa. SaovaTI itnao saaMigatlao"
"kDQaanya AaiNa maIz saaoDayalaa tumhalaa kaoNaI saaMigatlao tr tumhIsauwa saaoDNaar
naahIt." malaa vaa[-T vaaTlao AaiNa hYa-hI Jaalaa. maaJao p`oma dSa-ivaNyaacaI malaa saMQaI
imaLalaI. %yaa hYaa-cyaa Barat maI lagaoca mhTlao "tuJaI samajaUt caukIcaI Aaho. malaa
duKNao Aalao AaiNa vaOVanao hIca kaya pNa dusarI kaoNatIhI vastU saaoDayalaa saaMigatlaI
tr AvaSya saaoDUna do[-na. pNa to rahU Va. maI kDQaanya va maIz eka vaYaa-purto saaoDlao.
tU saaoD ikMvaa na saaoD %yaacaa maaJyaa inaScayaaSaI saMbaMQa naahI."
p%naIlaa AitSaya pScaa<aap Jaalaa. tI varmaUna baaolalaI "malaa xamaa kra.
tumacaa svaBaava maahIt AsaUnahI baaolaNyaacyaa Barat maI baaolaUna gaolao. Aata maI tr maIz
kDQaanya #aaNaar naahIca pNa tumhI Aaplaa Sabd prt Gyaa. hI malaa baomausaar iSaxaaca
kolaIt Asao mhTlao paihjao."
maI mhTlao " tU maIz kDQaanya saaoDSaIla tr farca caaMgalao.
malaa #aa~I Aaho kI %yaapasaUna tulaa fayadaca hao[-la pNa kolaolaI p`it&a
malaa badlata yaoNaar naahI. maaJaa Jaalaa trI fayadaca haoNaar. kaoNa%yaahI inaima<aanao
maaNasaanao saMyama paLlaa tr %yaapasaUna %yaalaa laaBaca Aaho. yaasaazI tU malaa Aaga`h

Garat sa%yaaga`h

313

k$ nakaosa. iSavaaya maaJaI malaa prIxaa hao[-la AaiNa %yaa daona vastU saaoDNyaacaa tU jaao
inaScaya kolaa Aahosa %yaa tuJyaa inaScayaalaa icakTUna rahaNyaacyaa kamaI tulaahI madt
imaLola." evaZo saaMigatlyaanaMtr maaJaI AaNaKI samajaUt GaalaNyaacaa p`ya%na raihlaa naahI.
"tumhI mhNajao p@ko h+I. kaoNaI saaMigatlaolao eokayacaoca naahI" Asao mhNaUna qaaoDo AEaU
ZaLUna tI SaaMt raihlaI.
yaalaa maI sa%yaaga`h yaa naavaanao saMbaaoQaU [icCtao. maaJyaa jaIvanaaMtIla maQaur
smarNaapOkI ho ek Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho.
yaanaMtr kstUrbaa[-caI tbyaot KUp sauQaarlaI. maIz va kDQaanyao yaaMcaa %yaaga
%yaalaa karNaIBaUt Jaalaa kI naahI ikMvaa iktI AMSaI karNaIBaUt Jaalaa kI %yaa
%yaagaamauLo AaharamaQyao GaDUna Aalaolao [tr lahanamaaozo forfar karNaIBaUt Jaalao kI
yaanaMtr [tr inayamaaMcao palana krvaUna GaoNyaabaabat maI japt Asao to karNaIBaUt Jaalao kI
varIla p`saMgaamauLo Jaalaolaa maanaisak ]lhasa inaima<a$p Jaalaa to maI saaMgaU Sakt naahI.
prMtu kstUrbaa[-cao xaINa hao}na gaolaolao SarIr sauQaa$ laagalao r@ts~ava baMd Jaalaa AaiNa
'vaOVraja' yaa naa%yaanao maaJaI p`itYza kahISaI vaaZlaI.
svat: maaJyaavar yaa daonhI vastUMcyaa %yaagaacaa pirNaama caaMgalaaca Jaalaa. vajyakolyaanaMtr imazavar ikMvaa kDQaanyaavar vaasanaahI kQaI jaa[-naa. vaYa- tr ha ha mhNata
sarlao. [Mid`yaaMcaa Sama AiQakaiQak AnauBavaat yao} laagalaa AaiNa manaalaa AiQakaiQak
saMyamanaacaI ]%kMza laagalaI. vaYa- saMplyaanaMtrsauwa maIz va kDQaanyao yaaMcaa %yaaga qaoT
svadoSaI yao[-pya-Mt kayama raihlaa Asao mhNaayalaa hrkt naahI. maa~ ekdaMca
ivalaayatomaQyao 1914 saalaI maIz va kDQaanya Kallao haoto. pNa %yaa p`saMgaacao va svadoSaI
AalyaanaMtr daonhI punha kSaI sau$ kravaI laagalaI yaacao vaNa-na puZo yao[-la.
maIz va kDQaanya saaoDNyaacao p`yaaoga maI [tr jaaoDIdaraMvarsauwa KUp kolao va
dixaNa Aaikot trI %yaaMcao pirNaama caaMgalaoca idsaUna yaot Asat. daonhI vastU
saaoDNyaaMsaMbaMQaI vaOVkIya dRYTInao dumat AsaU Sakola pNa saMyamanaacao dRYTInao daonhI vastUMcaa
%yaaga ihtavahca Aaho yaaba_la malaa ibalakula SaMka naahI. BaaogaI [samaaMhUna saMyamaI
[samaacaa Aahar iBanna AsaNaar vaogaLa AsaNaar %yaaMcao maaga-ca inarinaraLo Jaalao
paihjaot. ba`mhcayaa-cao palana k$ [icCNaaro laaok svat:caI ekMdr rahaNaI maa~ BaaogaI
[samaap`maaNao zoivatat va %yaamauLo ba`mhcaya-palana kzINa va kQaI kQaI AgadI ASa@yaca
k$na Gaotat.

30. saMyamaakDo
AaharaMtIla ik%yaok forfar kstUrbaa[-cyaa duKNyaainaima<aanao GaDlyaacao gaolyaa
p`krNaat saaMigatlaoca Aaho. pNa yaapuZo tr idvasaoidvasa ba`mhcayaa-cyaa dRYTInao %yaacyaamaQyao
forfar haot gaolao.
%yaatIla pihlaa forfar mhNajao dUQa saaoDNyaacaa. dUQa hI [Mid`yaivakar ]%pnna
krNaarI vastU Aaho hI gaaoYT p`qama malaa rayacaMdBaa[-MkDUna samajalaI haotI.
AnnaharasaMbaMQaIcaI [Mga`jaI pustko vaacalyaanaMtr taoca ivacaar dRZ Jaalaa. pNa ba`mhcayaa-caa
va`t mhNaUna svaIkar kolaa navhta taopya-Mt dUQa saaoDNyaacaa mau_ama saMklp k$ Saklaao
naahI. SarIrQaarNaosaazI duQaacaI ja$r naahI ho tr malaa kovhapasaUnaca kLlaolao haoto.
pNa dUQa hI vastU caTkna sauTNyaasaar#aI navhtI. [Mid,yadmanaasaazI dUQa saaoDNao AavaSyak
Aaho hI gaaoYT maaJyaa AiQakaiQak laxaat yaot haotI. %yaaca saumaaralaa gavaLI laaok gaa[mhSaIcaa jaao CL krtat %yaasaMbaMQaIcao kahI vaa=\maya klak<yaahUna maaJyaakDo Aalao. yaa
vaa=\mayaacaa maaJyaavar ivalaxaNa pirNaama Jaalaa. %yaasaMbaMQaI maI ima.k^lanaba^kbaraobar cacaakolaI.
ima.k^lanaba^k yaaMcaI AaoL#a sa%yaaga,hacyaa [ithasaat k$na idlaolaI Aaho
AaiNa gaolyaa eka p`krNaat jaata jaata %yaaMcaa ]llaoKhI kolaolaa Aaho. ho Kro Asalao
trI yaoqao AaNaKIhI daona Sabd ilaihNao ja$rIcao vaaTto. %yaaMcaI maaJaI BaoT Anaayasaoca
JaalaI. ima. KanacaI va %yaaMcaI maO~I haotI. %yaaMcyaamaQyao vaOragyavaR<aI KUp Kaolapya-Mt
gaolaolaI Aaho Asao ima. Kana yaaMnaa idsaUna Aalao AaiNa mhNaUna %yaaMnaI maaJaI %yaaMcyaaSaI
AaoLK k$na idlaI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. p`qamaca AaoLK JaalaI tovha
%yaaMcaa YaaoiknapNaa va Kcaa-LUpNaa pahUna malaa ksaosaoca vaaTlao. pNa pihlyaaca
BaoTIt %yaaMnaI malaa Qamaa-saMbaMQaI p`Sna ivacaarlao. %yaaMt AaoGaanaoca bauw BagavaanaaMcyaa
%yaagaacaI gaaoYT inaGaalaI. yaanaMtr AamacaI maO~I vaaZt caalalaI tI yaoqapya-Mt kI maI
krIna to %yaaMnaI kolaoca paihjao Asaa %yaaMcyaa manaacaa inaQaa-r Jaalaa. to Garcao ekToca
haoto. svat: ekTyaavarca GarBaaDyaa]praMt saumaaro 1200 $pyao Kca- krIt.
tovaZyaava$na AKorIlaa to [t@yaa saaQaopNaavar Aalao kI %yaaMcaa maaisak Kca- eko kaLI
314

saMyamaakDo

315

120 $pyaaMpya-Mt jaa}na paocalaa haota. maI Gardar Aava$na GaotlyaanaMtr va ekda
tu$Mgaat jaa}na AalyaanaMtr AamhI daoGaohI ek~ rahU laagalaao. %yaa vaoLI AamacaI
daoGaaMcaIhI rahaNaI p`maaNaat farca kDk haotI.
yaa Aamacyaa ek~ ibahaDacao maudtIt duQaasaMbaMQaIcaI var ]llaoK kolaolaI cacaaJaalaI. k^lanaba^knaI ivacaar maaMDlaa : "duQaaMtIla daoYaaMcaI tr AapNa Anaok vaoLa cacaakrIt Aalaao Aahao. maga AapNa dUQa AgadIca saaoDUna ka do} nayao %yaacaI AavaSyakta
tr naahIca." yaa %yaaMcyaa AiBap`ayaanao malaa saanaMdaScaya- vaaTlao. maI %yaa saUcanaocaa sahYasvaIkar kolaa AaiNa ]BayataMnaI Ta^lasTa^ya fama-maQyao %yaaca xaNaI dUQa saaoDlao. hI gaaoYT
1912 saalaI GaDlaI.
evaZyaa %yaagaanaohI manaacao samaaQaana Jaalao naahI. dUQa saaoDlyaanaMtr qaaoDyaaca
idvasaaMnaI f@t flaaharaca p`yaaoga krNyaacaa maI inaScaya kolaa. flaaharamaQyaosauwa jao
fL svastat svast imaLola %yaavarca caalaivaNyaacaa ivacaar haota. gairbaatIla garIba
manauYya jyaa pwtInao rahIla %yaaca pwtInao rahaNyaacaI Aamha ]BayataMnaa haOsa haotI.
flaahar Aamhalaa far saaoyaIcaahI vaaTlaa. flaaharamaQyao caUla poTivaNyaacaI far k$na
ja$rca rahat naahI. kccao Bau[-maUgadaNao koLI KjaUr ilaMbaU va ijatUnacao tola haca
Aamacaa saamaanya Aahar hao}na basalaa haota.
ba`mhcayaa-cao palana k$ [icCNaayaaMnaa yaoqao ek saUcanaa do}na zovaNao AavaSyak
vaaTto. Aahar va ]pvaasa yaaMcaa ba`mhcayaa-SaI inakT saMbaMQa Asalyaacao maI dSa-ivalao Asalao
trIhI evaZI gaaoYT spYT Aaho kI %yaacaa mau#ya AaQaar manaavarca Aaho. malaIna
mana ]pvaasaanao Sauw haot naahI, Aaharacaa %yaacaovar kahIek pirNaama haot naahI.
manaacaa maL ha ivacaaranao [-SvaricaMtnaanao AaiNa AKorIlaa [-Svarp`saadanaoca inaGaUna
jaatao. pNa manaacaa SarIraSaI inakT saMbaMQa Aaho. AaiNa ivakarI mana ivakarI
Aaharca SaaoQaIt Asato. ivakarI mana Anaok p`karcao svaad va Baaoga SaaoQaIt Asato.
%yaa Aaharacaa AaiNa ]pBaaogaaMcaa manaavar ]laT pirNaama haotao. %yaamauLo va
tovaZyaa AMSaanao Aaharacao inayamana krNyaacaI va inaraharacaIhI AavaSyakta ]%pnna
haoto. ivakarI mana SarIralaa va [Mid`yaaMnaa k*yaat vaagaivaNyaacyaa eovajaI
svat:ca [Mid`yaaMcyaa va SarIracyaa tabyaat jaato. %yaamauLohI SarIralaa Sauw va kmaIt
kmaI ivakarI ASaa inayaimat AaharacaI va p`saMgaaopa<a inaraharacaIhI ]pvaasaacaIhI
ja$r pDto. mhNaUna jao Asao mhNatat kIsaMyamaI maaNasaalaa Aaharacyaa inayamanaacaI ikMvaa

316

Aa%makqaa

]pvaasaacaI ibalakula ja$r naahI tohI tovaZIca maaozI caUk krtat kI jaovaZI caUk
Aahar va inarahar yaaMnaaca sava-sva maanaNaaro krtat. maaJaa AnauBava malaa Asaoca iSakvaIt
Aaho kI jyaacao mana saMyamaakDo vaLlao Aaho %yaalaa Aaharacao inayamana va inarahar yaaMcaI
far madt haoto. %yaaMcyaa madtIiSavaaya manaacaI inaiva-kar vaR<aI saaQaNao malaa ASa@yap`aya
vaaTto.

31. ]pvaasa
dUQa va kDQaanya saaoDUna flaaharacaa p`yaaoga sau$ kolaa %yaaca saumaaralaa
saMyamaacyaa dRYTInao ]pvaasahI sau$ kolao. yaaMthI ima. k^lanaba^k saamaIla Jaalao. pUvaI]pvaasa krIt Asao to f@t Aaraogyaacyaa dRYTInao. dohdmanaasaazI ]pvaasa krNyaacaI
AavaSyakta Aaho hI gaaoYT eka ima~acyaa p`orNaova$na samajaUna AalaI. maaJaa janma vaOYNava
kuTuMbaat Jaalaolaa AaiNa Aa[- tr AitSaya kzINa va`to krIt Asao. %yaamauLo ihMdusqaanaat
Asatanaa maIhI ekadSaIcao vagaOro ]pvaasa krIt Asao. prMtu to f@t dusayaaMcao pahUna
ikMvaa Aa[-baapaMnaa saMtuYT krNyaacyaa hotUnao. Asalyaa va`taMpasaUna kahI laaBa haotao hI
gaaoYT %yaa vaoLI maaJyaa laxaat AalaI navhtI samajaUthI tSaI navhtI. pNa sadrhu ima~
]pvaasa krIt Asao %yaava$na va svat:cyaa ba`mhcaya-va`talaa baLkTI AaNaNyaasaazI maI
%yaacao AnaukrNa sau$ kolao AaiNa ekadSaIcyaa idvaSaI ]pvaasa krNyaacao zrivalao.
saamanyat: laaok ekadSaIcyaa idvaSaI dUQa AaiNa fLo yaaMvar raihlyaanao ekadSaI GaDlaI
Asao samajatat. pNa flaaharI ]pvaasa tr Aata maaJyaa ina%yaacaaca hao}na basalaa
haota. mhNaUna Aata maI paNaI GaoNyaacaI tovaZI saUT zoivalaI va baakI pUNa- ]pvaasa sau$
kolao.
]pvaasaaMcaa p`yaaoga sau$ kolaa %yaa saumaaralaa EaavaNa maasa yaot haota. %yaa vaYaIrmaJaana va EaavaNa maasa eka vaoLI Aalao haoto. gaaMQaI GaraNyaamaQyao vaOYNava va`taMp`maaNao SaOva
va`tohI paLIt Asat. kuTuMbaatIla maMDLI vaOYNavapMqaacyaa dovaLat jaat Asao tSaIca
iSavaalayaathI jaat Asao. EaavaNa maasaBar kuTuMbaamaQyao dr vaYaI- kaoNaI naa kaoNaI p`daoYa
krItca Asao. %yaava$na malaahI ha EaavaNa maasa paLNyaacaI [cCa JaalaI.
yaa mah%vaacyaa p`yaaogaacaa p`arMBa Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao Jaalaa.
%yaa izkaNaI sa%yaaga`hI kOVaMcyaa kuTuMbaaMnaa Gao}na ima. k^lanaba^k va maI rahat

]pvaasa

317

AsaU. yaat maulao va navayauvakhI haoto. %yaaMcaosaazI SaaLa caalavaIt AsaU. yaa t$NaaMmaQyao
caarpaca mausalamaana haoto. %yaaMnaa [slaamacao inayama paLNyaalaa maI ]<aojana va madt dot
Asao namaaja pZNyaacaI vagaOro saaoya k$na dot Asao. AaEamaamaQyao parSaI va iK`stIhI
haoto. yaa savaa-Mnaa Aapaplyaa Qamaa-p`maaNao vaagaNyaalaa p`ao%saahna doNyaacaa inayama haota.
Aqaa-t yaa mausalamaana yauvakaMnaa raoJao paLNyaasa maI ]<aojana idlao. malaa svat:laa tr
p`daoYa krayacaoca haoto pNa %yaaKorIja ihMdU parSaI AaiNa iK`stI maMDLIMnaahI maI
mausalamaana yauvakaMcyaa baraobar ]pvaasa krNyaacaI iSafarsa kolaI. saMyamaacyaa baabatIt
kaoNaacyaahI saaobatInao caalalao trI to stu%yaca Aaho ho maI %yaaMnaa samajaavaUna saaMigatlao.
puYkLSaa AaEamavaasaIyaaMnaI maaJaI saUcanaa ]calaUna QarlaI. ihMdU va parSaI ho mausalamaana
ima~aMcao sava-svaI AnaukrNa krIt Asao naahI tovaZyaacaI AavaSyaktahI navhtI.
mausalamaana saUya- maavaLNyaacaI vaaT pahat tr baakIcao %yaapUvaI- jaovaUna Gaot. ASaasaazI kI
mausalamaanaaMnaa vaaZta yaavao ikMvaa %yaaMcaosaazI Kasa vastU tyaar krta yaavyaa. iSavaaya
mausalamaana phaTo jaovat %yaat [traMnaI Baaga GaoNyaacaa p`Snaca navhta. AaiNa mausalamaana
idvasaa paNaIhI pIt nasat tr baakIcao paNaI laagaola tovaZo pIt.
yaa p`yaaogaaMpasaUna ek fayada Asaa Jaalaa kI ]pvaasa va ek vaoL Baaojana
yaaMcao mah<va savaa-Mnaa kLU laagalao ekmaokaMba_la ]dar Baavanaa va p`omaBaava hI vaaZlaa.
AaEamaat Annaaharacaa inayama haota. malaa yaa izkaNaI AaBaarpUva-k kbaUla kolao paihjao
kI yaa inayamaacaa svaIkar maaJyaa BaavanaaMkDo dRYTI do}naca krNyaat Aalaa haota.
raoJyaaMcyaa idvasaat mausalamaanaaMnaa maaMsaacaI baMdI jaD vaaTlaI AsaNaar pNa ekahI
navayauvakanao malaa tsao jaaNavaU idlao naahI. to Annaahar AanaMdanao va cavaInao Gaot Asat.
ihMdU maulaohI %yaaMcaosaazI AaEamaalaa caalaNyaajaaogao Asao svaaidYT ijannasa krIt Asat.
maaJyaa ]pvaasaaMcao vaNa-na krIt Asata ho ivaYayaaMtr maI jaaNaUnabaujaUna kolao.
karNa yaa maQaur p`saMgaacao vaNa-na krNyaacaI saMQaI dusayaa kaozo malaa imaLalaI nasatI.
AaiNa ho ivaYayaaMtr k$na maI maaJyaa eka savayaIcaohI vaNa-na k$na Taklao Aaho. tI hI
kI Amauk ek gaaoYT AapNa krtao tI caaMgalaI Aaho Asao malaa vaaTt Asalao mhNajao
maaJyaabaraobar rahaNaaraMnaahI tIt saamaIla krivaNyaacaa p`ya%na krtao. ho ]pvaasaacao va
ekaharacao p`yaaoga hI navaIna klpnaa haotI pNa p`daoYaaMcyaa va rmaJaanaacyaa imaYaanao maI
savaa-Mnaaca %yaat AaoZlao.

318

Aa%makqaa

ASaa thonao sahjaasahjaIca AaEamaamaQyao saMyamaI vaatavarNa vaaZlao. [tr

]pvaasa va p`daoYa yaaMcaomaQyaohI AaEamavaasaI malaa saaobat k$ laagalao va %yaacaa pirNaamahI
[YT Jaalaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho. saMyamaacaa pirNaama p`%yaokacyaa )dyaavar iktI
Jaalaa p`%yaokacyaa ivaYayavaasanaa AavarNyaacyaa kamaI ]pvaasaaMnaI iktIsaa hatBaar
laavalaa ho maI na@kI saaMgaU Sakt naahI. pNa maaJyaavar trI Aaraogyaacyaa va
ivaYaya%yaagaacyaa dRYTIMnaI caaMgalaaca pirNaama Jaalaa Asaa maaJaa AnauBava Aaho. Asao
AsatahI malaa hohI kLto kI ]pvaasa [%yaadIMcaa Asaaca pirNaama savaa-Mvar hao[-la Asaa
AbaaiQat inayama naahI. [Mid`yainaga`hacyaa hotUnao kolaolyaa ]paoYaNaacyaa saMyamaacyaa kamaI
]pyaaoga hao[-la. ik%yaok ima~aMcaa AsaahI AnauBava Aaho kI ]paoYaNaacyaa AKorIlaa
ivaYayaocCa va svaad AiQak tIva` haotat. yaacaa Aqa- Asaa kI ]pvaasaacyaa maudtIt
ivakar dabaNyaacaI va svaad ijaMkNyaacaI satt Baavanaa Asaola trca %yaacao SauBa fL
imaLola. [radapUva-k ikMvaa mana:pUva-k na kolaolyaa ]pvaasaacaa svatM~ pirNaama
ivaYayainaga`hca hao[-la Asao maanaNao AgadI caukIcao hao[-la. gaItocyaa dusayaa AQyaayaaMtIla
Slaaok yaa baabatIt far mananaIya Aaho :
ivaYayaa ivainavat-nto inaraharsya doihna:
rsavaja- rsaao|Pyasya prM dRYT\vaa inavat-to
]pvaasaI maaNasaacao ivaYaya ]pvaasaacyaa maudtIpurto Sama pavatat
%yaaMcyaaivaYayaIcaI vaasanaa jaat naahI. rsa tr [-SvardSa-naanaoca [-Svarp`saadanaoca SaaMt
haotao.
saaraMSa kI ]pvaasa vagaOro saMyamaI [samaacyaa maagaa-maQyao saaQana yaa naa%yaanao
AavaSyak Aahot. pNa tovaZyaanao sava- kahI Baagalao Asao naahI. AaiNa jar SaarIirk
]pvaasaabaraobar manaacaa ]pvaasa nasaola tr tao dMBaca mhNaavaa laagaola va nauksaanakark
hao[-la.

32. pMtaojaI
'sa%yaaga`hacyaa [ithasaa' maQyao jyaa gaaoYTI Aalaolyaa naahIt ikMvaa Aalyaa
Asalyaasa saMxaopanao Aalyaa Aahot tovaZyaaca gaaoYTI yaa p`krNaaMmaQyao yaot Aahot evaZo
vaacakanao laxaat zovalao mhNajao %yaalaa p`krNaaMcaa AapapsaaMtIla saMbaMQa laxaat yao[-la.
Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao maulaaMmaulaIMsaazI iSaxaNaacaI kahI trI vyavasqaa krNao
AavaSyak haoto. maaJyaabaraobar ihMdU mausalamaana parSaI va iK`stI navayauvak haoto AaiNa
qaaoDya ihMdU maulaIhI hao%yaa. inaraLo iSaxak zovaNao ASa@ya haoto va malaa AnaavaSyak
vaaTlao. ASa@ya haoto karNa laayak ihMdI iSaxak duima-L haoto AaiNa imaLalao trI la{
pgaar imaLalyaaKorIja DrbanapasaUna 21 maOla dUr kaoNa kSaalaa yao[-la maaJyaapaSaI trI
pOSaacao pova qaaoDoca Barlaolao haoto baaho$na iSaxak AaNaNao AnaavaSyakhI vaaTlao. karNa
caalaU iSaxaNapwtI malaa psaMt navhtI. yaaogya pwtI kaoNatI yaacaa maI AnauBava
imaLivalaa navhta. evaZo samajat haoto kI AadSa- isqatImaQyao Kro iSaxaNa Aa[-baapaMcyaa
hataKalaIca imaLNaar. AadaSa- isqatImaQyao baa*ya madt kmaIt kmaI AsalaI paihjao.
Ta^lasTa^ya AaEama ho ek kuTuMba haoto va %yaat ip%yaacyaa sqaanaI maI haotao. Aqaa-t malaaca
yaa navayauvakaMnaa GaDivaNyaacaI jabaabadarI yaqaaSai@t ]calalaI paihjao Asaa maI ivacaar
kolaa.
yaa samajautImaQyao puYkL daoYahI haoto. ho navayauvak maaJaopaSaI janmaapasaUna
navhto. p`%yaokjaNa inarinaraLyaa thocyaa vaatavarNaat vaaZlaolaa haota. sagaLo eka
Qamaa-caohI navhto. ASaa isqatIMtIla maulaaMcaa va maulaIMcaa maI ipta banalaao trI %yaaMcaa maI
yaqaayaaogya saaMBaaL ksaa krNaar
pNa maI )dyaacyaa iSaxaNaalaa mhNajao caairHyaacyaa ivakasaalaa naohmaIca p`qama
sqaana dot Aalaao Aaho. AaiNa caairHyaacao &ana vaaTola %yaa vayaacyaa va vaaTola %yaa
vaatavarNaat vaaZlaolyaa maulaaMmaulaIMnaa kmaIjaast p`maaNaat ka hao[-naa pNa dota yao[-laca
Asaa ivacaar k$na maI maulaaMbaraobar ip%yaacyaa naa%yaanao ra~Midvasa rahat Asao. caairHya
haca %yaaMcyaa iSaxaNaacaa payaa Aaho Asao maanaUna maI caalalaao. payaa p@ka Jaalaa tr maulao
savaD imaLola %yaap`maaNao baakIcao dusayaacaI madt Gao}na ikMvaa svat:cyaa baLavarhI imaLvaU
SaktIla.
319

320

Aa%makqaa

trI pNa Axar&ana qaaoDobahUt trI idlaoca paihjao ho maI samajaUna haotao. mhNaUna
vaga- kaZlao AaiNa %yaa kamaI ima. k^lanaba^k va EaI. p`agajaI dosaa[- yaaMcaI madt GaotlaI.
SaarIirk iSaxaNaacaI AavaSyakta malaa kLt haotI pNa to iSaxaNa %yaaMnaa
sahjaI imaLt haoto.
AaEamaat naaokr tr navhtoca. payaKanyaapasaUna svayaMpakGarapya-MtcaI savakamao AaEamavasaIyaaMnaIca kravayaacaI haotI. fLJaaDo puYkL haotI. navaIna laagavaD
kravayaacaI haotI. ima. k^lanaba^knaa SaotIcaI AavaD haotI. sarkarI AadSabaigacyaamaQyao to svat: kahI idvasa iSakUna Aalao haoto. svayaMpakat gauMtlaolyaaKorIja [tr
sava- lahanamaaozyaaMnaa raoja zraivak vaoL baigacyaamaQyao kama kravao laagat Asao.
maulaaMkDUna %yaa kamaI BarpUr madt hao[-. maaozo KD\Do KNaNao JaaDo taoDNao AaoJaI vaahUna
naoNao [%yaaid kamaaMmaQyao %yaaMcaI SarIro caaMgalaI ksaUna inaGat. %yaaMnaa %yaa kamaacaI maaOjahI
vaaTo AaiNa hI kamao AsalyaamauLo %yaaMnaa [tr ksart ikMvaa KoL yaaMcaI AavaSyakta
rahat nasao. kamaacao baabatIt kahI ivaVaqaI- ikMvaa kQaImaQaI sava-ca ivaVaqaI- TMgaLmaMgaL
krIt AaLsa krIt. puYkL vaoLa maI itkDo dula-xa krIt Asao kQaI sa@tInaohI
%yaaMcaokDUna kama k$na Gaot Asao. jaovha sa@tI krIt Asao tovha to kMTaLt hohI
maaJyaa laxaat yao[-. trI pNa sa@tIcaa p`itkar kaoNaI kQaI kolyaacao smart naahI. jaovha
jaovha sa@tI krIt Asao tovha tovha %yaaMcaI samajaUthI GaalaIt Asao va %yaaMcaokDUnaca kbaUla
k$na Gaot Asao kI kamaacyaa vaoLI KoL hI saMvaya barI navho. %yaaMcaI %yaa xaNaI samajaUt
pDo dusayaa xaNaalaa ivasar pDo. ASaa thonao gaaDo roTt Asao trI pNa %yaaMcaI SarIro
maa~ ksalaolaI banat haotI.
AaEamaat Aajaar @vaicatca yao[-. %yaacao ek mau#ya karNa hvaapaNaI AaiNa
yaaogya va inayaimat Aahar ho haoto ho yaoqao namaUd kolao paihjao. SaarIirk iSaxaNaabaraobar
AaOVaoigak iSaxaNaacaahI ]llaoK k$na Taktao. savaa-Mnaa kahI trI ]pyau@t QaMda
iSakvaavayaacaa Asaa baot haota. %yaasaazI ima. k^lanaba^k T/^ipsT mazamaQyao caplaa
banaivaNyaacao kama iSakUna Aalao. %yaaMcyaapasaUna maI iSaklaao AaiNa jaI maulao QaMda
iSakayalaa tyaar JaalaI %yaaMnaa maI iSakivalao. ima. k^lanaba^knaa sautarkamaacaa qaaoDasaa
AnauBava haota AaiNa AaEamaat sautarkama jaaNaNaara AaNaKI ek jaaoDIdar haota.
%yaamauLo to kamahI qaaoDqaaoDo iSakivalao jaat Asao. svayaMpakkama tr bahutok sava- maulaaMnaI
iSakUna Gaotlao.

pustkI iSaxaNa

321

hI sava- kamao maulaaMnaa navaIna haotI. AsalaI kamao iSakavaI laagaNaar Asao
%yaaMcyaa svaPnaamaQyaohI navhto. dixaNa AaikomaQyao ihMdI maulaaMnaa jao kahI iSaxaNa imaLo to
f@t Axar&anaacaoca Asao. Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao p`qamapasaUnaca Asaa irvaaja paDlaolaa
haota kI jao kama AamhI iSaxak krNaar naahI to maulaaMkDUnahI krvaUna Gyaayacao naahI,
mhNaUna naohmaI %yaaMcyaabaraobar toca kama krNaara ek iSaxakhI rahI. %yaamauLo maulao haOsaonao
iSakt.
caairHya va Axar&ana yaaMcaosaMbaMQaI puZo ilahU.

33. pustkI iSaxaNa

SaarIirk iSaxaNa va tdnauYaMgaanao ksalao trI hstkaOSalya iSakivaNyaacao kama

Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao kSaa thonao caalaivalao jaat Asao to AapNa kahI AMSaI paihlao.
to kama maI svat:laa pUNa- saMtaoYa vaaTola ASaa thonao k$ Saklaao naahI ho jarI Kro
Asalao trI %yaa kamaI qaaoDosao trI yaSa imaLalao. pNa Axar&ana doNao kzINa pDlao. %yaa
kamaalaa puroSaI saaQanao maaJyaapaSaI navhtI. malaa svat:laa [cCa haotI tovaZI fursat
imaLonaa. maaJao &anahI purosao navhto. sabaMQa idvasaBar SaarIirk kama k$na maI qakUna
jaat Asao AaiNa qaaoDasaa kaozo Aarama Gyaayalaa pahavao %yaaca vaoLI vaga- Gyaayacao Asat.
%yaamauLo maI tajaatvaanaa AsaNyaaeovajaI %yaa vaoLI mahap`ya%naanao jaagaa rahat Asao evaZoca.
sakaLcaa vaoL SaotI AaiNa gaRhaoVaoga yaaMmaQyao jaat Asao. %yaamauLo duparI jaovaNaanaMtr
lagaoca SaaLa caalaU hao[-. yaaKorIja dusara kaoNatahI vaoL saao[-skr navhta.
pustkI iSaxaNaasaazI AiQakat AiQak tIna tasa zovalaolao haoto. iSavaaya
vagaa-t ihMdI tamaIL gaujaraqaI va }dU- [t@yaaMcao iSaxaNa Vayacao Asao. p`%yaok maulaalaa
%yaacyaa %yaacyaa maatRBaaYaotUnaca iSaxaNa Vayacao Asaa inaQaa-r haota. [Mga`jaIhI savaa-Mnaa
iSakivalao jaat Asao. %yaaKorIja gaujaraqaI ihMdU maulaaMnaa saMskRt va savaa-Mnaaca ihMdIcao
qaaoDoqaaoDo &ana Vayacao. [ithasa BaUgaaola va AMkgaiNat savaa-Mnaaca iSakvaayacao Asaa ma
haota. tamaIL va }dU- iSakivaNyaacao kama maaJaokDo haoto.
maaJao tamaIL&ana mhNajao AagabaaoTIvar va tu$MgaamaQyao imaLivalaolao.
%yaaMthI paopkRt ]%kRYT 'tamaIL svayaMiSaixaka' yaaplaIkDo maaJaI majala gaolaolaI
navhtI. }dU- ilapIcao &ana AagabaaoTImaQyao imaLivalao haoto tovaZoca. AaiNa
Kasa farSaI ikMvaa ArbaI Sabdacao &ana mhNajao mausalamaana ima~aMcyaa sahvaasaanao imaL
Aa.21

322

Aa%makqaa

ivata Aalao tovaZoca saMskRt hayaskulaat iSaklaao haotao toca. gaujaraqaI mhNajao SaaLkrI
maulaaMcaoca.
evaZyaa BaaMDvalaavar maI kama caalaivaNaar AaiNa maaJao madtnaIsa to tr
maaJyaahUnahI kmaI iSaklaolao prMtu maaJao doSaI BaaYaaMba_lacao p`oma iSakivaNyaacyaa svat:cyaa
hataoTIba_lacaa maaJaa Aa%maivaSvaasa ivaVaqyaa-cao A&ana va A&anaapoxaahI AiQak AMSaI
%yaaMcyaa manaacaI ]darta yaaMcaI malaa far madt JaalaI.
tamaIL ivaVaqaI- dixaNa AaikomaQyao janmalaolao haoto va %yaamauLo %yaaMnaa tamaIL
qaaoDo samajat Asao. ilapI tr mauLIca yaot navhtI. %yaamauLo %yaaMnaa ilapI va vyaakrNaacaI
maUlat<vao malaaca iSakvaavaI laagat. to kama saaopo haoto. ivaVaqyaa-Mnaa maahIt haoto kI
tamaIL baaolaNyaacyaa baabatIt to maaJaa sahja praBava k$ Sakt haoto. tamaIL jaaNaNaaro
laaok malaa BaoTayalaa yaot tovha ivaVaqaI-ca maaJao duBaaYaI haot Asat. trI pNa maaJao gaaDo
Zklat gaolao. karNa maI kQaI Aaplyaa ivaVaqyaa-pasaUna svat:cao A&ana lapivaNyaacaa
p`ya%na kolaa naahI. hrok baabatIt maI jasaa mauLat haotao tsaaca tohI malaa samajat haoto.
%yaamauLo pustkI &anaacyaa baabatIt maaJao gaaZ A&ana AsatahI maI %yaaMcao p`oma va Aadr hI
kQaIhI hrvaUna basalaao naahI.
mausalamaana maulaaMnaa }d-U iSakivaNao %yaa maanaanao saaopo haoto. %yaaMnaa ilapI yaot
haotI. %yaaMcaI vaacanaacaI gaaoDI vaaZivaNao va %yaaMcao Axar sauQaarNao evaZoca maaJao kama haoto.
saaQaarNapNao hI sava- maulao inarxar va SaaLot na iSaklaolaI ASaIca haotI.
iSakvaIt Asataca malaa AaZLUna Aalao kI malaa %yaaMnaa iSakvaayacao Asao qaaoDoca haoto.
%yaaMcaa AaLsa inavaarNao to AapNa hao}na vaacaIt basatIla Asao krNao %yaaMcyaa
AByaasaavar najar zovaNao hIca kamao ivaSaoYa haotI. maI evaZyaavarca saMtaoYa maanaIt Asao.
mhNaUna inarinaraLo ivaYaya iSakNaayaa maulaaMnaa ekaca KaolaIt basavaUna %yaaMcyaakDUna kama
krvaUna GaoNao Sa@ya haot Asao.
pazyapustkaMsaazI Anaok vaoLa AaorD krNyaat yaot Asato. pNa malaa
%yaaMcaI ]NaIva kQaIca jaaNavalaI naahI. Asalaolyaa pustkaMcaahI ivaSaoYa ]pyaaoga
kolyaacao malaa smart naahI. maaJaI ASaI samajaUt Aaho kI iSaxak hoca
ivaVaqyaa-cao pazyapustk Asaavao. iSaxakaMnaI pustkatUna iSakivalaolao Asao farca
qaaoDo Aaja maaJyaa smarNaat raihlaolao Aaho. %yaaMnaI svamauKanao iSakivalao to
maa~ AajahI Aazvato. maulao DaoLyaaMnaI ga`hNa krtat %yaapoxaa kanaaMnaI eoklaolao

Aai%mak iSaxaNa

323

kmaI Eamaat AiQak gahNa k$ Saktat. maulaaMkDUna ek trI pustk maI puro vaacaUna
Gaotlyaacao malaa smart naahI.
pNa maI svat: jao Anaok pustkaMcyaa vaacanaatUna pcaivalao haoto to maI svat:cyaa
BaaYaot saaMgat Asao AaiNa to %yaaMnaa AajaimatIlaahI smart AsaNaar Asao malaa vaaTto.
vaacaUna daKivalaolao paz krNyaacaa %yaaMnaa ~asa vaaTt Asao. maI taoMDI saaMgat Asao to to
malaa lagaoca mhNaUna daKvaIt. vaacaayacaa %yaaMnaa kMTaLa yao[-. maIca EamaamauLo ikMvaa Anya
karNaaMnaI maMd va naIrsa Jaalaao tr gaaoYT inaraLI. naahIpoxaa saaMigatlaolao eokNyaat %yaaMnaa
gaaoDI vaaTo. %yaaMcyaa manaamaQyao p`Sna ]d\Bavat %yaaMcaI ]<aro dotanaa malaa %yaaMcyaa
ga`hNaSa@tIcaahI AMdaja imaLUna jaat Asao.

34. Aai%mak iSaxaNa

ivaVaqyaa-McaI SarIro va manao yaaMcaa ivakasa krNyaapoxaa Aa%myaacaa ivakasa
krNyaakirta malaa farca AiQak pirEama kravao laagalao. Aa%myaacaa ivakasa
krivaNyaacyaa kamaI maI Qaaima-k pustkaMvar kmaI AaQaar zoivalaa haota. p`%yaok
ivaVaqyaa-laa Aaplyaa Qamaa-caI maUlat<vao maahIt AsalaI paihjaot Aapaplyaa Qama-ga`MqaaMcao
saamaanya &ana %yaalaa Asalao paihjao Asao maaJao mat AsalyaamauLo %yaaMnaa to &ana imaLola
ASaI maI yaqaaSai@t vyavasqaa kolaI haotI. pNa maI ho baaOiwk iSaxaNaacaoca ek AMga
samajatao. Aa%myaacao iSaxaNa ha ek svatM~ca ivaYaya Aaho ho malaa Ta^lasTa^ya AaEamaaMtIla
maulaaMnaa iSakvaU laagaNyaapUvaI-ca kLUna cauklao haoto. Aa%myaacaa ivakasa krNao mhNajao SaIla
banaivaNao [-Svaracao &ana imaLivaNao Aa%ma&ana p`aPt k$na GaoNao. ho &ana imaLivaNyaasaazI
maulaaMnaa KUpca madt paihjao AaiNa %yaaKorIjacao [tr &ana vyaqa- Aaho. hainakarkhI
haoNyaacaa saMBava Aaho Asao malaa vaaTt haoto.
Aa%ma&ana catuqaa-EamaamaQyao imaLvaavao Asaa caukIcaa ga`h maaJyaa eokNyaat
Aalaolaa Aaho. pNa yaa AmaUlya vastUlaa jao catuqaa-Eamaapya-Mt qaaopvaUna Qartat
%yaaMnaa Aa%ma&ana tr p`aPt haot naahIca pNa vaaQa-@ya va baalapNaacaI
dusarI prMtu koivalavaaNaI punaravaR<aI imaLto AaiNa to pRqvaIlaa BaarBaUt
hao}na jagat Asatat Asaaca saava-i~k AnauBava idsaUna yaotao. ho ivacaar yaaca SabdaMmaQyao

324

Aa%makqaa

kdaicat 191112 saalaI maI maaMDlao nasato. prMtu %yaa vaoLcao ivacaar ASaaca thocao haoto
Asao malaa spYTpNao Aazvato.
Aai%mak iSaxaNa Vayacao ksao maulaaMnaa maI Bajanao saaMgat Asao naItIcaI pustko
vaacaUna daKvaIt Asao. pNa tovaZyaavar saMtaoYa hao[-naa. maulaaMSaI sahvaasa GaDU laagalaa
tsatsao maaJyaa laxaat Aalao kI ho &ana pustkaMmaaf-t dota yaayacao naahI. SaarIirk
iSaxaNa SarIracyaa ksartInao dota yaoto baaOiwk iSaxaNa bauwIcyaa ksartInao %yaacap`maaNao
Aai%mak iSaxaNasauwa Aa%myaacyaa ksartInaoca dota yaoNaar. Aa%myaacaI ksart iSaxakacyaa
vat-naanaoca p`aPt haoNaar. mhNaUna yauvak pahat Asaaot ikMvaa nasaaot sadasava-da iSaxakanao
saavaQaana raihlao paihjao. laMkomaQyao basaUnahI iSaxak Aaplyaa vat-naanao iSaYyaacyaa
Aa%myaalaa hlavaU Sakola. maI KaoTo baaolat gaolaao AaiNa svat:cyaa iSaYyaaMnaa maa~ saccao
banaivaNyaacaa maI p`ya%na kolaa tr tao vyaqa-ca jaayacaa.iBa~a iSaxak iSaYyaaMnaa SaaOyaiSakvaU SakNaar naahI. vyaiBacaarI iSaxak iSaYyaaMnaa saMyama ksaa iSakvaNaar maI manaaSaI
zrivalao kI maI maaJyaapaSaI Asalaolao t$Na maulagao va maulaI yaaMnaa vas%aupaz$p hao}na
raihlao paihjao. ASaa thnao maaJao iSaYyaca maaJao iSaxak banalao. svat:saazI naahI tr
%yaaMcyaasaazI trI malaa caaMgalao Jaalao paihjao va caaMgalao raihlao paihjao ho maaJyaa Qyaanaat
Aalao. Ta^lasTa^ya AaEamaatIla maaJaa bahutok saMyama yaa maulaaMmaulaIMcyaamauLoca Jaalaa Asao
mhNaNyaasa hrkt naahI.
AaEamaamaQyao ek maulagaa #aUp AaDdaMDpNaa krI #aaoTo baaolao kuNaalaa
jaumaanaIt nasao va [traMbaraobar BaaMDt Asao. eko idvaSaI %yaanao farca dMgaa kolaa. maI
ifikrIt pDlaao. ivaVaqyaa-Mnaa maI kQaI iSaxaa krIt nasao. yaa vaoLI malaa far
raga Aalaa. maI %yaacyaakDo gaolaao. %yaacaI samajaUt GaalaavaI tr kahI kolyaa samajaUt
pTonaa. %yaanao malaa fsaivaNyaacaahI p`ya%na kolaa. maI javaL pDlaolaa $L ]calalaa
AaiNa %yaacyaa dMDavar maarlaa. maartanaa maI kaMpt haotao ho %yaacyaa laxaat Aalao
Asaavao. ASaa thocaa AnauBava maaJyaa baabatIt kaoNaahI ivaVaqyaa-laa yaapUvaIAalaa navhta. ivaVaqaI- rDU laagalaa. %yaanao maaJyaapaSaI maafI maaigatlaI.%yaalaa kazI
laagaUna du:#a Jaalao yaasaazI tao rDlaa Asao navho. manaat AaNata tr malaa BaarI Jaalaa
Asata [tkI Sa@tI %yaacyaa maQyao haotI %yaacao vaya satra vaYaa-cao haoto baaMQyaanao majabaUt
haota. pNa maaJyaa $Lat %yaalaa maaJao du:#a idsaUna Aalao. yaa p`saMgaanaMtr tao kQaI
maaJyaaiva$Qd gaolaa naahI.pNa malaa maa~ tao $L maarlyaaba_la AjaUnapya-Mt pScaatap haot

bayaavaa[-TaMcao ek~ rahaNao

325

Aaho. malaa QaastI vaaTto kI %yaalaa maa$na maI Aa%myaacao navho tr Aaplyaa pSautocao
AaivaYkrNa kolao.
baalakaMnaa maar do}na %yaaMnaa iSakivaNyaacaI pwtI malaa kQaIca psaMt naahI.
malaa ekca p`saMga Aazvatao kI jyaa vaoLI maI maaJyaa maulaaMpOkI ekalaa maarlao. $L
maarNyaat maI yaaogya kolao kI ksao yaacaa inaNa-ya maI AVap k$ Saklaolaao naahI. yaa
iSaxaocyaa saMyaui@tktoivaYayaI malaa SaMka Aaho. karNa itcyaamaagao raga haota va iSaxaa
krNyaacaa hotU haota. jar tIt f@t maaJyaa du:Kacao p`dSa-naca Asato tr maI tI iSaxaa
yaaogya mhTlaI AsatI. pNa yaa iSaxaotIla Baavanaa imaEa haotI. yaa p`saMgaanaMtr maa~
ivaVaqyaa-Mnaa sauQaarNyaacaI AiQak caaMgalaI rIt maI iSaklaao. %yaa klaocaa ]pyaaoga maI sadr
p`saMgaI kolaa Asata tr kaya pirNaama Jaalaa Asata to maI saaMgaU Sakt naahI. ha p`saMga
tao yauvak tr lavakr ivasa$nahI gaolaa. %yaa maulaamaQyao ivaSaoYa sauQaarNaa JaalaI AsaohI maI
saaMgaU Sakt naahI. prMtu yaa p`saMgaamauLo ivaVaqyaa-Mcao baabatIt iSaxakacao kt-vya kaya
yaaba_la maI AiQak ivacaar k$ laagalaao. %yaanaMtr tSaaca thocao daoYa t$NaaMkDUna
GaDlao pNa maI dMDnaItIcaa kQaIca AvalaMba kolaa naahI. ASaa thnao dusayaasa &ana
doNyaacaa p`ya%na krIt Asatanaa malaa svat:laaca Aa%myaacyaa gauNaQamaa-cao AiQakaiQak &ana
hao} laagalao.

35. bayaavaa[- T aM c ao ek~ rahNao

Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao ima.k^lanaba^knaI ek p`Sna maaJyaapuZo ]pisqat kolaa.
%yaaMnaI tao p`Sna kaZNyaapUvaI- maI %yaasaMbaMQaI ivacaar kolaa navhta. AaEamaamaQyao kaMhI
maulagao far AaDdaMD va naazaL haoto tr kaoNaI ]naaD haoto. %yaaMcyaaca saMgatIt maaJao
tIna maulagaohI Asat tSaaca isqatIt vaaZlaolaI [tr maulaohI Asat. pNa ima.
k^lanaba^kcao laxa maa~ tI ]naaD maulao AaiNa maaJao maulagao yaaMnaI ek~ ksao rahayacao yaaca
gaaoYTIkDo haoto. eko idvaSaI to AavaoSaanao mhNaalao "hI tumacaI rIt malaa ibalakula pTt
naahI. yaa maulaaMbaraobar Aaplyaa maulaaMnaa imasaLU idlaot tr %yaacaa pirNaama ekca haoNaar :
%yaaMnaa %yaa ]naaD maulaaMcaa saMsaga- laagaNaar AaiNa tohI maga ibaGaDlyaaiSavaaya rahatIla
ka"
maI kahI vaoL trI ivacaarat pDlaao haotao kI naahI to malaa
Aata smart naahI. pNa maaJaa jabaaba maa~ Aazvatao. maI mhTlao "maaJao AaOrsa

326

Aa%makqaa

maulagao AaiNa ho ]naaD maulagao yaaMcyaamaQyao Baod ksaa kravaa saQyaa daoGaaMcyaahI baabatIt
maaJaI jabaabadarI saar#aIca Aaho. ho yauvak maaJyaaca baaolaavaNyaava$na yaoqao Aalaolao
Aahot. maI %yaaMnaa pOsao purivalao tr to Aajacyaa Aaja jaaohainasabaga-laa jaa}na pUvaIrahat haoto %yaa pQdtInao rahU laagatIla. %yaaMnaI yaoqao yaoNyaamaQyao maaJyaavar kahISaI
maohorbaanaIca kolaI Aaho Asao %yaaMnaa va %yaaMcyaa Aa[-baapaMnaa vaaTlyaasa %yaathI AaScayavaaTNyaajaaogao kahI naahI. yaoqao yaoNyaanao %yaaMnaa gaOrsaaoyaI sahna kravyaa laagat Aahot ho
malaa va tumhalaa daoGaaMnaahI idsat Aaho. pNa maaJao kt-vya spYT Aaho. malaa %yaaMnaa
yaoqaoca zoivalao paihjao. Aqaa-t maga maaJaa maulagaahI %yaaMcao baraobarca rahaNaar. iSavaaya
AapNa [traMhUna EaoYz Aahao ASaa thocaa BaodBaava maI maaJyaa maulaaMnaa AajapasaUnaca ka
iSakvaavaa ASaa thocaa ivacaar %yaaMcyaa Dao@yaat GaalaNao mhNajaoca %yaaMnaa AaDmaagaa-laa
naoNao Aaho. saQyaacyaa isqatIt raihlyaanao to caaMgalao GaDUna inaGatIla bayaavaa[-TacaI prIxaa
to svat:ca k$ laagatIla. AapNa Asaoca ka samajaU nayao kI %yaaMcyaat KraoKrca kahI
gauNa Asalao tr ]laT %yaaMcaaca saMsaga- %yaaMcyaa saaoba%yaaMnaa laagaola to ksaohI Asaao pNa
malaa %yaaMnaa yaoqaoca zovaNyaaKorIja ga%yaMtr naahI. tsao krNyaat kahI Qaaoka Asalaa trI
tao QaaokahI malaa p%krlaa paihjao." ima. k^lanaba^knaI Daoko halaivalao.
p`yaaogaacaa pirNaama AinaYT Jaalaa Asao mhNata yaoNaar naahI. maaJyaa maulaaMcao
%yaapasaUna yai%kMicathI nauksaana Jaalao Asao malaa vaaTt naahI. %yaaMcaa fayada Jaalaolaa tr
malaa spYT idsat haota. %yaacyaamaQyao maaozopNaacaI Baavanaa kahI AMSaanaohI raihlaI
Asalyaasa tI gaolaI. to savaa-Mbaraobar imasaLUna rahayalaa iSaklao tavaUnasaulaaKUna inaGaalao.
yaa va ASaaca thocyaa [tr AnauBavaaMva$na malaa Asao vaaTU laagalao Aaho kI
Aa[-baapaMcaI yaaogya doKroK Asaola tr AaplaI barIvaa[-T maulao ek~ raihlaI ikMvaa
iSaklaI trI %yaapasaUna caaMgalyaa maulaaMcaI ksalaIca hanaI haot naahI. svat:cyaa maulaaMnaa
itjaaorIt kaMoDUna zovalyaanao tI inadao-Ya rahatat AaiNa baahor kaZlyaanao ivaTaLtat Asaa
inayama tr naahIca. haM evaZo maa~ Kro kI jaoqao AnaokivaQa maulao va maulaI ek~ rahatat
va iSakt Asatat toqao Aa[-baapaMcaI AaiNa iSaxakaMcaI ksaaoTI haoto va %yaaMnaa KUp laxa
zovaavao laagato.

36. p`ayaiSca<aadaKla ]pvaasa

maulaaMmaulaIMnaa p`amaaiNakpNao vaaZivaNyaacyaa va iSaxaNa doNyaacyaa kamaI iktI va
ksakSaa ADcaNaI Aahot %yaaMcaa idvasaoMidvasa AiQakaiQak AnauBava yaot haota. iSaxak
va palak *yaa naa%yaanao %yaaMcyaa )dyaamaQyao p`vaoSa krayacaa haota. %yaaMcyaa sauKdu:KaMcaa
vaaTokrI vhayacao haoto %yaaMcyaa jaIvanaat %yaaMnaa vaoLaovaoLI pDNaarI kaoDI ]klaayacaI
haotI %yaaMcyaa ]saL%yaa ta$Nyaacyaa trMgaaMnaa sarL maaga- laavaayacaa haota.
ik%yaok kOdI sauTUna gaolyaanaMtr Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao qaaoDIca maaNasao
raihlaI. tI bahutok ifina@savaasaI haotI. %yaamauLo AaEama ifina@salaa Gao}na gaolaao.
ifina@samaQyao maaJaI KUp ksaaoTI JaalaI. iSallak raihlaolyaa AaEamavaasaIyaaMnaa
ifina@salaa paocavaUna maI jaaohainasabaga-laa gaolaao. jaaohainasabaga-laa qaaoDo idvasa rahatao taoca
daona vya@tIMcyaa BayaMkr ptnaacaI baatmaI malaa imaLalaI. sa%yaaga`hacyaa mahana\ laZyaamaQyao
kaozohI ApyaSa Aalyaasaar#ao idsalao trI %yaanao maaJyaa manaalaa Qa@ka basat nasao. pNa
yaa hkIktInao maaJyaavar jaNaU kaya vaja`aGaat kolaa. maaJyaa )dyaalaa maaozI ja#ama
JaalaI. maI %yaaca idvaSaI ifnaI@sacaI gaaDI pkDlaI. iMma.k^lanab^aknaI maaJyaabaraobar
yaoNyaacaa Aaga`h Qarlaa. maaJaI koivalavaaNaI isqatI %yaaMcyaa laxaat yao}na gaolaI haotI
malaa ekTyaalaa jaa} Vayalaa to kbaUla haot navhto. ptnaacaI baatmaI malaa %yaaMcaokDUnaca
iMmaLalaI haotI.
rs%yaamaQyao maI maaJaa Qama- samajaavaUna Gaotlaa ikMvaa tao malaa samajalaa ASaI
svat:cyaa manaacaI samajaUt k$na GaotlaI mhNaa naa. malaa Asao vaaTlao kI Aaplyaa
do#aro#aI#aalaI raihlaolyaaMcyaa ptnaaba_la palak ikMvaa iSaxak kahI AMSaanaI trI
jabaabadar Aahot. yaa p`saMgaaba_lacaI maaJaI svat:caI jabaabadarI tr malaa spYT idsat
haotI. maaJyaa p%naInao malaa saUcanaahI idlaI haotI. pNa maI svaBaavat: ivaSvaasaavar
caalaNaara AsalyaamauLo maI itcaI saucanaa manaavar GaotlaI navhtI. iSavaaya maaJaI ASaIhI
klpnaa haotI kI maI jar yaa ptnaaba_la p`ayaiScat Gaotlao trca %yaa pittaMnaa malaa
haoNaaro du:#a samajaUna yao[-la AaiNa %yaamauLo %yaaMnaa svat:cyaa caukIcaI jaaNaIva hao[-la
tSaIca itcyaa gaaMBaIyaa-caIhI qaaoDIbahUt klpnaa hao[-la. mhNaUna maI saat idvasa ]pvaasa va
saaDocaar maihnao ekmau@t rahNao Asao va`t Gaotlao. k^lanaba^knaI malaa %yaapasaUna pravaR<a
krNyaacaa puYkL
327

328

Aa%makqaa

p`ya%na kolaa pNa tao inaYfL Jaalaa. AKorIlaa p`ayaiSca<aacaI saMyaui@tkta %yaaMnaIhI
maanya kolaI AaiNa %yaaMnaI svat:hI maaJyaabaraobar to va`t paLNyaacaa Aaga`h Qarlaa.
%yaaMcyaa inama-L p`omaapuZo maaJao kahI caalaonaa. evaZa inaScaya kolyaabaraobar malaa lagaoca
hlako vaaTU laagalao. mana SaaMt Jaalao. jyaaMcao hatUna daoYa GaDlaa haota %yaaMcyaa ba_lacaa
raga qaMDavalaa AaiNa %yaaMcyaaba_la dyaa tovaZI raihlaI.
ASaa thonao AagagaaDImaQyaoca mana hlako k$na maI ifina@salaa paocalaao.
tpasa k$na AiQak maaihtI kaZayacaI tI kaZUna GaotlaI. maaJyaa ]pvaasaaba_la savaa-Mnaa
kzINa tr vaaTlaoca pNa %yaamauLo vaatavarNa inama-L Jaalao. papacarNaacaI BayaMkrta
savaa-Mcyaa laxaat AalaI AaiNa ivaVaqaI- va ivaVaiqa-naI yaaMcaa AaiNa maaJaa saMbaMQa AiQak
majabaUt va sarL Jaalaa.
yaa p`saMgaatUnaca kahI kaLanaMtr malaa caaOda idvasa ]pvaasa krNyaacaa p`saMga
Aalaa. yaacaa pirNaama tr ApoxaoplaIkDo caaMgalaa Jaalaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho.
yaa p`saMgaava$na maaJaa Asao isaw krNyaacaa hotU naahI kI iSaYyaacyaa p`%yaok
daoYaaba_la naohmaI iSaxakanao ]pvaasa vagaOro kolaoca paihjaot. pNa malaa vaaTto kI kahI
p`saMgaI trI Asalyaa p`ayaiSca<aadaKla kravayaacyaa ]pvaasaaMcaI AvaSya ja$rI Aaho.
maa~ %yaasaazI ivavaok va AiQakar paihjaot. jaoqao iSaYyaiSaxakaMmaQyao Sauw p`omabaMQana
naahI jaoqao iSaxakalaa iSaYyaacyaa daoYaaba_la KraKura AaGaat vaaTlaolaa naahI jaoqao
iSaYyaalaa iSaxakaba_la Aadr vaaTt naahI toqao ]pvaasa inarqa-k Aaho AaiNa ]laT
hainakark haoNyaacaahI saMBava Aaho. prMtu Asalyaa ]pvaasaAQa-]pvaasaaMba_la matBaod
Asalao trIhI iSaxak ha iSaYyaacyaa daoYaaMba_la qaaoDyaabahUt AMSaaMnaI trI jabaabadar Aaho
yaaba_la malaa laoSamaa~ SaMka naahI.
saat ]pvaasa AaiNa naMtrcao ekBau@t rahaNao hI Aamhalaa kaoNaalaa
jaD vaaTlaI naahIt. %yaa maudtIt maaJao kaoNatohI kama baMd ikMvaa maMd Jaalao navhto.
%yaa kaLI maI flaaharIca haotao. caaOda ]pvaasaaMcaa AKorcaa Baaga maa~ malaa
caaMgalaaca jaD gaolaa. yaa vaoLI ramanaamaacaa cama%kar malaa pura samajalaa navhta.
%yaamauLo du:K sahna krNyaacaI Sa@tI kmaI haotI. ]pvaasa caalaU Asalaolyaa
maudtIt vaaTola to k$na pNa paNaI KUp Pyaalao paihjao yaa baa*ya yau@tIcaI
malaa maaihtI navhtI. ]pvaasa jaD jaayalaa hohI ek karNa Jaalao. iSavaaya
pihlaa ]pvaasa sauKanao Jaalaa haota %yaamauLo dusayaa Kopolaa maI baopvaa-hI raihlaao.

gaaoKlyaaMcyaa BaoTIsa

329

pihlyaa ]pvaasaamaQyao naohmaI @yaUnaIcyaa pwtIcao kiTsnaana krIt Asao. caaOda idvasaaMcyaa
]pvaasaat daonatIna idvasaaMnaMtr to baMd kolao. paNaI taoMDaSaIca naovavaonaa AaiNa GaaoT Gaotlaa
tr AaokarI yao[-. yaamauLo paNaI far qaaoDo pIt Asao. %yaamauLo gaLa sauklaa xaINa Jaalaa
AaiNa AKorcyaa idvasaaMt tr Aavaaja AgadI AaoZta inaGat Asao. trIhI ja$r tovaZo
saaMgaUna ilahivaNyaacao kama AKorcyaa idvasaapya-Mt krta yaot haoto AaiNa ramaayaNa [%yaaid
SaovaTpya-Mt eokt Asao. kahI p`SnaaMsaMbaMQaI mat doNao yaasaarKI AavaSyak kamaohI k$
Sakt Asao.

37. gaaoKlyaMacyaa BaoTIsa

dixaNa AaikotIla puYkL AazvaNaI Aata saaoDUna Vavyaa laagat Aahot.
1914 saalaI jaovha sa%yaaga`hacaa laZa samaaPt Jaalaa tovha gaaoKlyaaMcyaa
[cCova$na malaa [MglaMDhUna svadoSaI yaayacao haoto mhNaUna jaulaO maihnyaamaQyao kstUrbaa[-
k^lanaba^k va maI ASaI itGao ivalaayatolaa jaayalaa inaGaalaao. sa%yaaga`hacyaa laZyaacyaa
vaoLIca maI itsayaa vagaa-nao p`vaasa krNyaasa sau$vaat kolaI haotI. Aqaa-t samaud`maagaa-naosauwa
itsayaa vagaa-caoca itkIT kaZlao. pNa yaa itsayaa vagaa-t AaiNa AaplyaakDIla itsayaa
vagaa-t far tfavat Aaho. AaplyaakDo inajaNyaabasaNyaalaa jaagaa imaLNyaacaI pMcaa[-t
svacCtocao tr naavaca Gyaayalaa nakao. pNa itkDcyaa itsayaa vagaa-t maa~ jaagaa yaaogya
p`maaNaat imaLt haotI AaiNa svcCtahI caaMgalaI zovaIt. kMpnaInao AamacyaasaazI ivaSaoYa
saaoyahI k$na idlaI haotI. Aamhalaa kaoNaacaa ]psaga- paocaU nayao mhNaUna eka saMDasaalaa
mau_ama kulaUp GaalaUna %yaacaI ikllaI Aamacyaa hvaalaI kolaI haotI AaiNa AamhI itGaohI
flaaharI AsalyaamauLo Aamhalaa tajaI saukI fLo purivaNyaacaI Aa&ahI AagabaaoTIcyaa
kaozavaLyaalaa doNyaat AalaI haotI. ervaI itsayaa vagaa-cyaa ]ta$Mnaa fLo baotacaIca
imaLtat sauka maovaa tr ibalakula naahI. yaa saaoyaI JaalyaamauLo samaud`avarIla Azra idvasa
far SaaMtInao kaZlao.
yaa p`vaasaatIla ik%yaok smarNao jaaNaUna GaoNyaasaarKI Aahot.
ima. k^lanaba^knaa duiba-NaIcaa far Yaaok haota. %yaaMnaI ekdaona BaarI ikMmatIcyaa
duiba-NaI baaLgalyaa hao%yaa. %yaasaMbaMQaI AamacyaamaQyao raoja vaadivavaad hao[-.
Aamacyaa AadSaa-laa Aamhalaa jaao saaQaopNaa imaLvaayacaa Aaho %yaalaa ho SaaoBat
naahI Asao %yaaMnaa pTvaUna doNyaacaa maI p`ya%na krIt Asao. eko idvaSaI AamacyaamaQyao

330

Aa%makqaa

%yaasaMbaMQaI JaNaJaNaIt vaad Jaalaa. AamhI daoGaohI Aamacyaa koibanacyaa iKDkIpaSaI ]Bao
haotao.
maI mhTlao "AamacyaamaQyao ha tMTa haot rahavaa yaapoxaa hI dubaI-Naca dyaa-t
fokUna idlaI AaiNa itcaI vaata-ca saaoDUna idlaI tr iktI trI baro hao[-la naahI"
ima. k^lanaba^knaI lagaoca jabaaba idlaa "Alaba<a hI maaoh paDNaarI vastU
fokUnaca Va."
maI mhTlao "baro foktaoca tr."
%yaaMnaIhI itt@yaaca jaladInao jabaaba idlaa "maI KraoKrca mhNatao kI AvaSya
fokUna Va."
maI dubaI-Na fokUna idlaI. tI saat ek paOMD ikMmatIcaI haotI pNa itcao maaola
itcyaa ikMmatIva$naca krayacao navhto tr ima. k^lanaba^kcyaa itcyaavarIla maaohava$na
krayacao haoto. [tko AsaUnahI ima. k^lanaba^knaa itcyaaba_la kQaIhI hLhL vaaTlaI
naahI. %yaaMcyaa maaJyaamaQyao ASaa thocao p`saMga Anaok vaoLa GaDt. %yaaMtUna maI ha ek
namaunaa yaoqao idlaa Aaho.
AamacyaamaQaIla saMbaMQaatUna Aamhalaa raoja navaIna navaIna iSakayalaa imaLo.
karNa AamhI daoGaohI sa%yaalaa Anausa$na caalaNyaacaa p`ya%na krIt haotao. sa%yaacaI kasa
QarlyaamauLo aoQa svaaqa- WoYa [%yaadIMcao sahjaI inavaarNa haot Asao inavaarNa na Jaalyaasa
sa%yahI hatI laagat nasao. ragaWoYaaMnaI Barlaolaa manauYya sarL AsaU Sakola vaaNaIcao sa%yahI
paLU Sakola pNa Sauw sa%ya %yaalaa laaBaNaar naahIca. Sauw sa%yaacaa SaaoQa krNao mhNajao
ragaWoYaasaar#yaa ivakaraMpasaUna pUNa- mau@tI imaLivaNao haoya.
AamhI p`vaasa sau$ kolaa %yaa vaoLI malaa ]pvaasa saMpvaUna farsaa kaL Jaalaa
navhta malaa puroSaI Sa@tIhI AalaI navhtI. AagabaaoTIt maI raoja Dokvar foyaa GaalaUna
vyaayaama k$na BarpUr KaNyaacaa va Kallaolao pcaivaNyaacaa p`ya%na krIt Asao. pNa
tsatsao maaJyaa payaacyaa paoTrIt AiQakaiQak duKU laagalao. ivalaayatolaa paocalyaanaMtrhI
maaJao ho du:K kmaI Jaalao naahI ]laT vaaZlaoca.ivalaayatot Da^ jaIvaraja maohtaMcaI AaoLK
JaalaI. %yaaMnaa ]pvaasaacaI AaiNa payaaMtIla pIDocaI hkIkt saaMigatlaI. tovha to
mhNaalao "tumhI jar qaaoDo idvasa pUNa- ivaEaaMtI GaotlaI naahI tr paya kayamacao lauLo hao}na
jaatIla Asaa saMBava Aaho." tovhaca maaJyaa laxaat Aalao kI dIGa- ]paoYaNa krNaayaanao

yauwat Baaga GaoNao

331

gaolaolaI Sa@tI tabaDtaoba prt imaLivaNyaacaa ikMvaa far KaNyaacaa laaoBa krNao baro
naahI. ]paoYaNa krtanaa ijatko japavao laagato %yaahUna to saaoDtanaa AiQak japavao
laagato. saMyamahI ]paoYaNa saaoDtanaaca AiQak kravaa laagat Asatao.
madarImaQyao Aamhalaa baatmaI imaLalaI kI mahayauw BaDkayalaa kahI
GaTkaMcaaca AvakaSa Aaho. [MglaMDcyaa KaDIlaa paocatao tao laZa[- sau$ JaalaIhI ASaI
baatmaI imaLalaI va Aamhalaa qaaopvaUna QarNyaat Aalao. paNyaaKalaI jaagaaojaaga gauPt sau$Mga
laavalaolao haoto. %yaatUna Aamhalaa nao}na saa]d^mTnalaa paocavaIpya-Mt ekdaona idvasa KaoLMbaa
Jaalaa. laZa[- 4 Aa^gasT raojaI sau$ JaalaI. AamhI 6 tarKolaa laMDnalaa paocalaao.

38. yauwat Baaga GaoNao

ivalaayatolaa paocatao tao baatmaI imaLalaI kI gaaoKlao p^irsamaQyao ADkUna pDlao
Aahot p^irsabaraobarcao dLNavaLNa baMd pDlao Aaho. Aqaa-t to kovha yaotIla to saaMgata
yaoNyaasaarKo naahI. gaaoKlao p`kRtIsaazI ansalaa gaolao haoto itkDoca laZa[-mauLo ADkUna
pDlao. %yaaMnaa BaoTlyaaKorIja svadoSaI jaayacao navhto. to kQaI yaotIla to kaoNaalaa saaMgata
yaoNyaasaarKo navhto.
taopya-Mt krayacao kaya laZa[-cyaa baabatIt maaJao kt-vya kaya
tu$MgaaMtIla maaJao jaaoDIdar va sa%yaaga`hI Asao saaorabajaI AdajaiNayaa ivalaayatotca
ba^irsTrIcaa AByaasa krIt haoto. ek ]%kRYT sa%yaaga`hI mhNaUna saaorabajaIMnaa
%yaaMnaI [MglaMDat ba^irsTrIcao iSaxaNa Gyaavao va naMtr dixaNa Aaikolaa yao}na maaJaI
jaagaa GyaavaI yaa hotUnao pazivaNyaat Aalao haoto. %yaaMcaa Kca- Da^@Tr p`aNajaIvanadasa
maohta dot Asat. %yaaMcyaabaraobar cacaa- kolaI tsaoca %yaaMcyaamaaf-tInao Da^@Tr
jaIvaraja maohta [%yaaid ivalaayatot rahaNaayaa ihMdI laaokaMcaI ek saBaa baaolaaivalaI
va %yaaMcyaapuZo maI Aaplao ivacaar maaMDlao. maaJao Asao mat haoto kI ivalaayatot
rahaNaayaa ihMdI laaokaMnaI laZa[-maQyao svat:caa vaaTa ]calalaa paihjao. [Mga`ja
ivaVaqaa-MnaI laZa[-maQyao Baaga GaoNyaacaa Aaplaa inaScaya jaahIr kolaa haota. ihMdI
ivaVaqyaa-MnaI maagao rahUna caalaavayaacao naahI. yaa yaui@tvaadaiva$whI %yaa saBaomaQyao
puYkL matBaod Jaalao. 'Aaplyaa va [Mga`jaaMcyaa isqatImaQyao h<aIGaaoDyaa[tko
AMtr Aaho. ek gaulaama dusaro sardar. ASaI isqatI Asatanaa Qanyaacyaa
ADcaNaIcyaa p`saMgaI gaulaama svaocCapUva-k Qanyaalaa madt kSaI k$ SakNaar

332

Aa%makqaa

gaulaamaigarItUna mau@t hao} [icCNaayaa gaulaamaacao kt-vya Qanyaacyaa ADcaNaIcaa svat:caI

mau@tta imaLivaNyaasaazI fayada GaoNao navho kaya' ha yaui@tvaad %yaa vaoLI malaa ksaa
pTavaa daoGaaMcyaa isqatItIla Baod malaa kLt navhta Asao navho. prMtu malaa AamacaI
isqatI inavvaL gaulaamaigarIcaI Aaho Asao vaaTt navhto. maaJaI ASaI samajaUt haotI kI
[Mga`jaI rajyapwtIt daoYa haoto %yaapoxaa ik%yaok [Mga`ja AmaladaraMmaQyao AiQak daoYa
haoto. to daoYa AapNa p`omaanao dUr k$ SakU. jar [Mga`jaaMmaaf-t va %yaaMcyaa saa*yaanao AapNa
AaplaI isqatI sauQaarNyaacaI [cCa krIt AsaU tr AapNa %yaaMcyaa ADcaNaIMcyaa vaoLI
%yaaMnaa madt k$naca isqatI sauQaa$na GaotlaI paihjao. rajyapwtI sadaoYa AsalaI trI
Aaja jaSaI tI malaa Asa*ya vaaTto tSaI %yaa vaoLI vaaTt navhtI. pNa jyaap`maaNao %yaa
pwtIvarIla maaJaa ivaSvaasa Aaja ]DUna gaolaolaa Aaho va %yaamauLo maI Aaja [Mga`jaI sa<aolaa
madt krNaar naahI %yaacap`maaNao jyaaMcaa tovhahI rajyapwtIva$naca navho tr
AMmaladaraMva$nahI ivaSvaasa ]DUna gaolaa haota to madt krayalaa ksao tyaar vhavaot
p`jaocaI maagaNaI jaaoranao puZo maaMDUna Aaplyaa isqatImaQyao sauQaarNaa k$na
GaoNyaaba_la Aaga`h krNyaacaI hIca vaoL Aaho ASaI %yaaMcaI samajaUt haotI. ]laT maaJaI
samajaUt ASaI haotI kI [Mga`jaaMcyaa Aap<aIcaI vaoL hI Aaplyaa maagaNyaa krNyaacaI vaoL
navho. laZa[- caalaU AsataMnaa Aaplyaa maagaNyaa thkUba krNao yaaMtca iSaYTacaar va dIGadRYTI daonhI Aahot. %yaamauLo maI maaJaa sallaa kayama zovalaa AaiNa jyaaMnaa naavao naaoMdivaNao
Asaola %yaaMnaI naaoMdvaavaI Asao saucaivalao. naaoMdivalaolyaa naavaaMcaI saM#yaa BarpUr JaalaI. %yaaMt
bahutok sava- p`aMtaMcyaa va sava- Qamaa-cyaa maaNasaaMcaI naavao haotI.
yaa baabatIt maI laa^D- yaU yaaMnaa p~ ilaihlao AaiNa ihMdI laaokaMcaI maagaNaI
svaIkarlaI jaavaI yaasaazI jaKmaI iSapayaaMcaI SauEaUYaa krNyaacao iSaxaNa GaoNyaacaI
AavaSyakta Asaola tr to GaoNyaacaI [cCa va tyaarI vya@t kolaI. qaaoDyaa
vaaTaGaaTInaMtr laa^D- yaU yaaMnaI ihMdI laaokaMcaI maagaNaI svaIkarlaI AaiNa AaNaIbaaNaIcyaa
vaoLI saama`ajyaalaa madt krNyaacyaa tyaarIba_la AaBaarhI maanalao.
naavao doNaaraMnaI p`isaw Da^@Tr k^MTlaI yaaMcyaa hataKalaI jaKmaI
laaokaMcaI SauEaUYaa krNyaacao p`aqaimak iSaxaNa GaoNyaasa sau$vaat kolaI. saha AazvaDyaaMcaa
CaoTa AByaasama haota pNa %yaaMt jaKmaI laaokaMnaa p`aqaimak madt doNyaacyaa
sava- iyaa iSakivaNyaat yaot hao%yaa. AamhI saumaaro 80 jaNa yaa mau_ama kaZlaolyaa

Qamaa-cao kaoDo

333

vagaa-t saamaIla Jaalaao. saha AazvaDyaaMnaMtr prIxaa GaoNyaat AalaI. tIt ekca jaNa
naapasa Jaalaa. pasa JaalaolyaaMnaa Aata sarkarkDUna kvaa[-t vagaOro iSakivaNyaacaI
vyavasqaa JaalaI. kvaa[-t iSakivaNyaacao ho kama kna-la baokr yaaMjakDo saaopivaNyaat
Aalao va %yaaMnaa yaa tukDIcao sardar naomalao.
yaa vaoLcaa ivalaayatotIla doKavaa pahaNyaalaayak haota. laaok Gaabart navhto
tr p`%yaok jaNa Aapaplyaa Sa@tInau$p laZa[-maQyao Baaga GaoNyaat gauMtlaolaa haota. saSa@t
t$NaaMnaI tr laZa[-cao iSaxaNa GaoNyaasa sau$vaat kolaI pNa ASa@t vaRw is~yaa
[%yaadIMnaI kaya kravao %yaaMcaI [cCa Asaola tr %yaaMcyaasaazIsauwa kama haotoca. to laZa[maQyao GaayaaL haoNaayaa saOinakaMsaazI kpDo vagaOro kapNyaaiSavaNyaacyaa kamaat gauMtlao.
itkDo is~yaaMcaa 'laa[isayama' naavaacaa @laba Aaho. %yaacyaa saBaasadaMnaI yauwKa%yaalaa
laagaNaayaa kpDyaaMpOkI haotIla tovaZo tyaar krNyaacaI jabaabadarI ]calalaI. saraoijanaI
naayaDU %yaa @labacyaa saBaasad hao%yaa. %yaaMnaI *yaa kamaI pirpUNa- Baaga Gaotlaa. maaJaI
%yaaMcyaaSaI AaoLK yaaca vaoLI p`qama JaalaI. %yaaMnaI maaJyaakDo kaplaolyaa kpDyaaMcaa ZIga
AaNaUna Taklaa AaiNa %yaaMpOkI ijatko svat: ikMvaa [traMkDUna iSavata iSavaivata yaotIla
tovaZo iSavaUna Aaplyaa hvaalaI krNyaaba_la saaMigatlao. maI %yaaMcaI [cCa AanaMdanao maanya
kolaI AaiNa jaKmaI laaokaMcyaa SauEaUYaocao iSaxaNa caalaU Asata haotIla tovaZo kpDo svat:
iSavalao va [traMkDUna iSavavaUna Gaotlao.

39. Qamaa- c ao kao D o

laZa[-t kama krNyaasaazI AamhI kahIjaNaaMnaI ek~ imaLUna AaplaI naavao
sarkarkDo pazivalaI hI baatmaI dixaNa Aaikolaa paocataca itkDUna malaa daona tara
Aalyaa. ek tar paolaakcaI haotI. tIt ivacaarlao haoto "tumacao ho kaya- tumacyaa
AihMsaa t<vaacyaa iva$w naahI kaya"
ASaa thocaI tar yaoNaar Asao kahIsao malaa vaaTlaoca haoto. karNa
kI *yaa ivaYayaacaI maI 'ihMdsvarajyaa' maQyao cacaa- kolaI haotI AaiNa dixaNa
AaikomaQyao tr yaa ivaYayaacaI cacaa- inarMtr haotca Asao. yauwacaI naOitk
AinaYTta Aamha savaa-Msa maanya haotI. malaa maarhaNa krNaayaaMvar ifyaa-d
krNyaasa maI kbaUla navhtao.tr maga daona rajyaaMmaQyao laZa[- sau$ JaalaI
Asata %yaaMcyaa prsprgauNadaoYaaMcaI malaa maaihtIhI nasata maI %yaat Baaga ksaa

334

Aa%makqaa

Gyaavaa baaoAr yauwamaQyao maI Baaga Gaotlyaacao ima~aMnaa maahIt haotoca trI pNa %yaaMcaI
ASaI klpnaa haotI kI %yaanaMtr maaJyaa ivacaarat forfar Jaalao Asaavao.
Kro pahata jyaa ivacaarsarNaIlaa Anausa$na maI baaoAr yauwamaQyao pDlaao haotao
%yaaca ivacaarsarNaIcaa ]pyaaoga yaa vaoLIhI kolaa haota. yauwamaQyao Baaga GaoNao yaacaa AihMsaa
t<vaaSaI maoL basat naahI ho malaa pUNa-pNao kLt haoto. pNa kt-vyaaMcao &ana ho saUyaa-cyaa
p`kaSaap`maaNao naohmaIca spYT nasato. sa%yaacyaa pujaayaalaa Anaok vaoLa gaaotohI Kavao
laagatat.
AihMsaa hI vyaapk vastU Aaho. AapNa ihMsaocyaa vaNavyaacyaa maQyaBaagaI
saapDlaolao pamar p`aNaI Aahaot. 'jaIvaao jaIvasya jaIvanama\' ho vacana KaoTo naahI. manauYya
ek xaNaBarhI baa*ya ihMsaoiSavaaya jagaU Sakt naahI. paNaI ipta basata ]zta savaiyaa krtanaa [cCa Asaao vaa nasaao qaaoDI trI ihMsaa tao krItca Asatao %yaa ihMsaomaQaUna
sauTNyaacaa tao mah%p`yaasa krIt Asaola %yaacaI Baavanaa kovaL dyaocaIca Asaola tao saUxmaat
saUxma jaMtUMcaahI naaSa [cCIt nasaola AaiNa yaqaaSai@t %yaalaa vaacaivaNyaacaaca p`ya%na krIt
Asaola tr tao AihMsaocaa pujaarI haoya. %yaacyaa hrek kayaa-maQyao naohmaI vaaZta saMyama
rahIla %yaacaI k$NaavaR<aI inarMtr vaaZt jaa[-la. pNa kahI Jaalao trI kaoNaIhI dohQaarI
baa*ya ihMsaopasaUna sava-qaOva mau@t hao} Sakt naahI.
AaNaKI Asao kI AihMsaocaa payaa AWOtBaavanaa Aaho. AaiNa jar p`aNaImaa~ca
AiBanna Aahot tr ekacyaa papacaa pirNaama dusayaavar haoNaarca. %yaamauLohI manauYya
ihMsaopasaUna sava-qaOva mau@t rahU Sakt naahI. samaajaat vaavarNaara manauYya [cCa nasatahI
samaajaacyaa ihMsaot BaagaIdar banataoca. daona doSaaMmaQyao jaovha yauw haoto tovha AihMsaa maanya
krNaayaa vya@tIcao kt-vya to yauw qaaMbaivaNyaacao Aaho. to kt-vya jaao k$ Sakt nasaola
jyaacyaamaQyao ivaraoQa krNyaacaI Sa@tI nasaola jyaalaa ivaraoQa krNyaacaa AiQakar p`aPt
Jaalaolaa nasaola %yaanao laZa[-cyaa kamaat Baaga Gyaavaa AaiNa Baaga Gaot AsatahI %yaa kmaatUna svat:laa svat:cyaa doSaalaa %yaacap`maaNao jagaalaa saaoDivaNyaacaa %yaanao mana:pUva-k p`ya%na
kravaa.
[Mga`jaI rajyaamaaf-t maaJaI mhNajao maaJyaa doSabaaMQavaaMcaI isqatI
sauQaarNyaacaI maaJaI [cCa haotI. maI [MglaMDat rahat Asata [MglaMDcao Aarmaar
maaJao rxaNa krIt haoto. %yaacyaa baLacaa ASaa thonao fayada Gaot AsalyaamauLo

Qamaa-cao kaoDo

335

%yaacyaamaQyao Asalaolyaa ihMsaktocaa maI sarLca BaagaIdar haot haotao. Aqaa-t jar malaa %yaa
sa<aoSaI saMbaMQa zovaayacaa Asaola %yaa sa<aocyaa inaSaaNaaKalaI rahayacao Asaola tr ek tr
maI yauwacaa ]GaD ]GaD ivaraoQa k$na jaaopya-Mt %yaa sa<aocaI yauwnaItI badlaNaar naahI
taopya-Mt sa%yaaga`hacyaa Saas~ap`maaNao itcyaavar baihYkar Gaatlaa paihjao ikMvaa %yaa sa<aocao
jao kayado maaoDNyaasaarKo AsatIla %yaaMcaa saivanaya BaMga k$na tu$Mgaacaa rsta pkDlaa
paihjao. naahIpoxaa maI itcyaa yauwkayaa-maQyao Baaga Gaot rahUnaca %yaa kayaa-caa ivaraoQa
krNyaacaI Sa@tI va AiQakar hI imaLivalaI paihjaot. tovaZI Sa@tI maaJyaamaQyao
navhtI. Aqaa-t malaa yauwat Baaga GaoNyaaKorIja dusara maaga- naahI Asao maI zrivalao.
AihMsaocyaa dRYTInao hatat baMdUk QarNaara va %yaalaa madt krNaara yaaMcyaamaQyao
Baod malaa trI idsat naahI. jaao manauYya lauTa$Mcyaa TaoLImaQyao %yaaMcaI pDola tI caakrI
krNyaasaazI %yaaMcaI AaoJaI ]calaNyaasaazI to laUT krIt AsatIla tovha phara
krNyaasaazI to GaayaaL Jaalyaasa %yaaMcaI SauEaUYaa krNyaasaazI rahatao tao lauTIba_la %yaa
lauTa$M[tkaca jabaabadar Aaho. yaa dRYTInao ivacaar krta laYkrat jaKmaI laaokaMcaI
SauEaUYaa krNyaasa jaaNaara manauYya yauwacyaa jabaabadarItUna maaokLa rahU Sakt naahI.
ha ivacaar maI paolaakcaI tar yaoNyaapUvaI-ca k$na zovalaolaa haota. %yaaMcaI tar
AalyaanaMtr maI %yaasaMbaMQaI kahI ima~aMSaI cacaa- kolaI. yauwamaQyao Baaga GaoNao malaa kt-vya
vaaTt haoto va AajahI ivacaar krta malaa varIla ivacaarsarNaImaQyao daoYa idsat naahI.
iba`iTSa saama`ajyaabaabat %yaa vaoLI maaJao jao ivacaar haoto %yaaMnaa Anausa$na maI yauwat Baaga
Gaotlaa. %yaamauLo %yaaba_la malaa pScaatap vaaTt naahI.
malaa maahIt Aaho kI maaJyaa varIla ivacaaraMcaI saMyaui@tkta maI %yaa vaoLIhI
sava- ima~aMnaa pTvaUna do} Saklaao navhtao. p`Sna saUxma Aaho %yaat matBaodalaa savaD
Aaho. mhNaUnaca AihMsaaQama- maanya krNaayaa va %yaacao saUxma palana krNaayaa maMDLIpuZo maI
maaJaa AiBap`aya Sa@ya tovaZa spYTpNao maaMDlaa Aaho. sa%yaaba_la Aaga`h raKNaayaa
[samaanao kovaL $ZIlaa vaSa hao}naca kaoNatohI kaya- k$ nayao %yaanao svat:cyaa
ivacaaraMnaaca h+anao icakTUna rahU nayao Aaplao ivacaar caukIcao AsaNaohI Sa@ya Aaho hI
jaaNaIva ina%ya baaLgaavaI AaiNa cauka laxaat yaotaca yaotIla %yaa ADcaNaI p%k$nahI %yaa
kbaUla kravyaa va p`ayaiScathI Baaogaavao.

40. sa%yaaga` h acaI cau N aU k

ASaa thonao kt-vya mhNaUna maI yauQdat pDlaao #ara pNa %yaat jaatInao Baaga
GaoNyaacao maaJyaa naiSabaI navhto evaZoca navho tr Asalyaa naajaUk vaoLIhI sa%yaaga`h
krNyaacaI paLI AalaI.
AamacaI naaMvao maMjaUr hao}na naaoMdlaI gaolyaanaMtr AamacaI kvaa[-t purI k$na
GaoNyaasaazI ek Amaladar naomaNyaat Aalyaacao maI Agaaodrca ilahIlao Aaho. AamacaI
savaa-McaI samajaUt ASaI haotI kI tao Amaladar laZa[-cao iSaxaNa doNyaapurtaca Aamacaa
AiQakarI haota [tr sava- baabatIt tukDIcaa p`mauK maI haotao. maaJyaa jaaoDIdaraMba_la
maI jabaabadar haotao va maaJyaaba_la to jabaabadar haoto mhNajaoca Amaladaranao sava- kama
maaJyaamaaf-t caalavaayacao ASaI AamacaI samajaUt haotI. pNa maulaacao paya paLNyaat
idsatat %yaap`maaNao AmaladaracaI najar pihlyaaca idvasaapasaUna Aamhalaa inaraLI idsaUna
AalaI. saaorabajaI far catUr haoto. %yaaMnaI malaa bajaavalao "Baa[- paha ha manauYya
AaplaI saulatanaigarI caalavaU pahat Aaho Asao idsato. Aamhalaa %yaacaI hukUmat nakao.
AamhI %yaalaa iSaxak samajatao. pNa AaNaKIhI to t$Na Aalaolao Aahot naa tohI
Aamacyaavar hukUma caalavaayalaaca Aalaolao Asaavao Asao idsato." ho t$Na Aa^@safD-cao
ivaVaqaI- haoto va iSakivaNyaasaazI Aalao haoto. vairYz AMmaladaranao %yaaMnaa Aamacao duyyama
AiQakarI naoimalao haoto. saaorabajaIMnaI saaMigatlao to maaJyaahI Qyaanaat Aalao haoto. maI
saaorabajaIMcao saaM%vana kolao va kaLjaI k$ naka Asao saaMigatlao. pNa saaorabajaIMcaI samajaUt
caTkna\ pTNyaasaarKI navhtI.
"tumhI BaaoLo Aaha. ho laaok gaaoDgaaoD baaolaUna tumhalaa fsavatIla AaiNa
maagaahUna tumacao DaoLo ]GaDlao mhNajao tumhI mhNaala 'calaa sa%yaaga`h k$ yaa' AaiNa maga
AamhaMlaa baLI Vala" saaorabajaI hMsat mhNaalao.
maI ]<ar idlao "maaJyaa saMgatIt tumhalaa Aa%maahutIKorIja dusaro kQaI kahI
AnauBavaayalaa imaLalao Aaho AaiNa sa%yaaga`hIcaa janmaca fsavaUna GaoNyaasaazIca naahI ka
mhNaUna ha saahoba malaa fsavaIla yaacaI ifkIr krNyaacao karNa naahI. maI tumhalaa hjaarao
vaoLa saaMigatlao Aaho naa kI AKorIlaa fsaivaNaaraca svat: fsat Asatao"
336

sa%yaaga`hacaI cauNaUk

337

saaorabajaI KdKda hsat mhNaalao "zIk fsatca calaa tr maga eKaVa

idvaSaI sa%yaaga`hat p`aNaalaa maukala AaiNa Aaplyaabaraobar Aamacyaasaar#yaaMnaa AaoZUna
nyaala."
yaa SabdaMcao smarNa krtaca marhUma imasa ha^baha}sanaI Asahkaracyaa vaoLI malaa
ilaihlaolyaa vaa@yaacao smarNa haot Aaho :
"sa%yaaKatr tumhalaa eKado idvaSaI faMsaavar caZavao laagalyaasa malaa AaScayavaaTNaar naahI. [-Svar tumhalaa sarL maagaa-nao naovaao va tumacao rxaNa krao."
saaorabajaIMbaraobarcao varIla saMBaaYaNa Amaladar t#tnaSaIna JaalyaanaMtrcyaa
AarMBaIcyaa kaLatca Jaalao haoto. AarMBa va AMt yaaMmaQaIla AMtr qaaoDyaaca idvasaaMcao
haoto. pNa tovaZyaa maudtItca maaJyaa fasaLyaaMSaI KUp duKU laagalao. caaOda idvasaaMcyaa
]pvaasaanaMtr SarIr prt Ba$na Aalao navhto. pNa tSaaca isqatIt maI kvaa[tIt puropUr
Baaga GaoNyaasa sau$vaat kolaI haotI AaiNa puYkLda Ga$na kvaayatIcyaa jaagaopya-Mt payaI
jaat Asao.to AMtr daona maOlaaMcao trI haotoca. yaamauLo AKorIsa malaa AMqa$Na Qaravao
laagalao.
maaJaI hI ASaI isqatI Asatanaaca Aamhalaa k^MpmaQyao jaaNao Baaga pDlao.
baakIcao toqaoca rahat. maI maa~ saMQyaakaLI prt GarI yaot Asao. yaoqaoca sa%yaaga`hacaa
p`saMga p`aPt Jaalaa.
Amaladaranao svat:caa Amala gaajaivalaa. %yaanao spYT saaMgaUna Taklao kI savabaabatIt maIca tumacaa AiQakarI Aaho. svat:cyaa AiQakaracao caardaona vastupazhI %yaanao
Aamhalaa iSakivalao. saaorabajaI maaJyaapaSaI yao}na qaDklao. to hI saulatanaigarI sahna
krNyaasa tyaar navhto. %yaaMnaI saaMigatlao "sava- hukUma tumacyaamaaf-tca imaLalao paihjaot.
saQyaa tr AapNa iSaxaNaacyaa CavaNaIt Aahao. Asao AsatahI raoja BalaBalato hukUma
inaGat Aahot. to t$Na va AamhI yaaMcyaamaQyao Anaok baabatIt BaodBaava krNyaat yaotao.
ho sahna haoNyaasaarKo naahI. yaacaa inakala %vairt Jaalaaca paihjao. naahIpoxaa Aaplao
kama maaoDUna pDNaar Aaho. sava- ivaVaqaI- va [tr jao yaa kamaat saamaIla Jaalao Aahot to
ekhI AnaazayaI hukUma sahna kravayaacao naahIt. svaaiBamaanaacyaa rxaNaaqa-hatI Gaotlaolyaa
kamaat pdaopdI Apmaanaca sahna krNao caalaNaar naahI."
maI AmaladarakDo gaolaao. maaJyaakDo Aalaolyaa sava- tarI %yaaMcyaapaSaI
taoMDI saaMigatlyaa. %yaaMnaI malaa p~ ilahUna sava- tarI Aaplyaalaa lao#aI kLiva
Aa.22

338

Aa%makqaa

Nyaasa saaMigatlao AaiNa %yaabaraobarca svat:cyaa AiQakaracaa inado-Sa kolaa. to mhNaalao

"ifyaa-d tumacyaamaaf-t hao} SakNaar naahI. tI duyyama AiQakayaaMcyaa maaf-t sarL
maaJyaakDo AalaI paihjao."
maI jabaabaadaKla mhTlao "malaa AiQakar Baaogaayalaa nakao Aaho. laYkrI
dRYTInao maaJaI saamaanya iSapayaaMtca gaNanaa hao[-la. pNa Aamacyaa tukDIcaa p`mauK yaa
naa%yaanao tumhI malaa %yaaMcaa p`itinaQaI mhNaUna svaIkarlao paihjao." maI maaJyaakDo Aalaolyaa
tarIhI kLivalyaa va "duyyama AiQakarI Aamacyaa tukDIlaa ivacaarlyaaiSavaaya naomaNyaat
Aalao Aahot va %yaaMcyaasaMbaMQaI far AsaMtaoYa fOlaavalaa Aaho. yaastva %yaaMnaa badlaNyaat
yaavao va tukDIlaa svat:cao AiQakarI inavaDNyaacaa AiQakar doNyaat yaavaa Asao
saucaivalao.
hI gaaoYT %yaaMnaa pTonaa. %yaaMnaI malaa saaMigatlao kI AiQakarI tukDInao
inavaDNao hI gaaoYTca laYkrI inayamaaMcyaa iva$w Aaho AaiNa %yaa AiQakayaaMnaa dUr
kolyaasa Aa&apalanaacaI naavainaSaaNaIhI rahaNaar naahI.
AamhI saBaa BarivalaI. sa%yaaga`hacao gaMBaIr pirNaama saaMigatlao. bahutok savaa-MnaI
sa%yaaga`hacyaa Sapqaa Gaotlyaa. Aamacyaa saBaonao Asaa zrava kolaa kI saQyaacyaa
AiQakayaaMnaa dUr krNyaat Aalao naahI va tukDIlaa navyaa AiQakayaaMcaI inavaD
krNyaasa imaLalaI naahI tr Aamacyaa tukDInao kvaa[tIlaa va CavaNaIlaa jaaNao baMd
kravao.
maI AiQakayaalaa ek p~ ilahUna maaJaI pUNa- naapsaMtI vya@t kolaI va hohI
kLivalao kI maaJaa hotU AiQakar BaaogaNyaacaa naahI. malaa tr saovaaca kravayaacaI Aaho
va ho saaMgaaopaMga par paDayacao Aaho. maI %yaaMnaa hohI ilaihlao kI baaoAr yauwamaQyao
maaJyaakDo ksalaahI hu_a navhta trIhI kna-la ga^lavao va AamacaI tukDI yaaMcyaamaQyao kQaI
ksalaahI BaaMDNaacaa p`saMga Aalaa naahI va to Amaladar maaJyaa tukDIcaI [cCa
maaJyaamaaf-t samajaavaUna Gao}na sava- gaaoYTI krIt Asat. maaJyaa p~asaaobat Aamacyaa
tukDInao kolaolyaa zravaacaI ek na@klahI pazivalaI.
Amaladaravar %yaacaa kahI ek pirNaama Jaalaa naahI. %yaaMnaa tr Asaoca
vaaTt haoto kI Aamacyaa tukDInao saBaa k$na zrava kolaa haca laYkrI iSastIcaa far
maaoza BaMga haoya.
%yaanaMtr maI BaartmaMHyaaMnaa ek p~ ilahUna sava- hkIkt kLivalaI va
Aamacyaa saBaocaa zrava pazivalaa.

sa%yaaga`hacaI cauNaUk

339

BaartmaMHyaaMnaI ]<arI malaa kLivalao kI dixaNa AaikotIla isqatI inaraLI

haotI. yaoqao tr tukDIcyaa vairYz Amaladaralaa hataKalacao AiQakarI naomaNyaacaa h@k
Aaho. trI pNa yaapuZo tao tumacaI iSafarsa laxaat Gaot jaa[-la.
*yaanaMtr tr AamacyaamaQyao puYkL p~vyavahar Jaalaa. pNa sava-ca kTU
AnauBava do}na maI ho p`krNa laaMbavaIt naahI.
pNa evaZo maa~ saaMigatlyaaiSavaaya caalaNaar naahI kI ihMdusqaanaat Aaplyaalaa
p`%yahI yaotat %yaaca maasalyaacao ho AnauBava haoto. Amaladaranao QaakdpTSaa daKvaUna va
yaui@tp`yau@tInao Aamacyaat fUT paDlaI. ik%yaokjaNa %yaaMnaI Sapqaa Gaotlyaa hao%yaa trIhI
Sa@tIlaa ikMvaa yau@tIlaa baLI pDlao. [t@yaatca naoTlaI ha^ispTlamaQyao klpnaoplaIkDo
jaKmaI iSapa[- yao}na pDlao va %yaaMcyaa SauEaUYaosaazI Aamacyaa sabaMQa tukDIcaI ja$r
pDlaI. Amaladaranao faoDlao haoto tovaZo naoTlaIlaa gaolao pNa baakIcao gaolao naahIt. ho
[MiDyaa Aa^ifsalaa $calao naahI. maI tr AMqa$Naalaa iKLlaolaa haotao pNa tukDItIla
maMDLIcyaa BaoTI haotca hao%yaa. ima. ra^baT-sa\caa va maaJaa caaMgalaa pircaya Jaalaa haota. to
malaa samaxa BaoTayalaa Aalao va baakIcyaaMnaahI naoTlaIlaa pazivaNyaaba_la %yaaMnaI Aaga`h
kolaa. %yaaMnaI inaraLI tukDI mhNaUna jaavao ASaI %yaaMcaI saUcanaa haotI. "naoTlaI
ha^ispTlamaQyao tr %yaa tukDIlaa toqaIla AiQakayaacyaa hukumaat rahavayaacao Aaho %yaamauLo
%yaaMcaI maanahanaI vhayacaI naahI. sarkarlaa %yaaMcyaa jaaNyaanao saMtaoYa hao[-la AaiNa maaozyaa
p`maaNaat yao}na pDlaolyaa jaKmaI laaokaMcaI SauEaUYaahI hao[-la." malaa va maaJyaa
jaaoDIdaraMnaa hI saUcanaa AavaDlaI AaiNa raihlaolao ivaVaqaI-hI naoTlaIlaa gaolao. maIca ekTa
Asahaya isqatIt AMqa$Naat pDUna raihlaao.

41. gaao K lyaaM c aI ]darta

ivalaayatomaQyao malaa Jaalaolyaa fasaLyaaMcyaa duKNyaacaI hkIkt maI ilaihlaIca
Aaho. to duKNao ]d\Bavalao %yaavaoLI gaaoKlao [MglaMDat yao}na daKla Jaalao haoto. maI va
k^lanaba^k naohmaI %yaaMcaokDo jaat AsaU. saMBaaYaNa mau#yat: yauwasaMbaMQaIca caalao.
k^lanaba^knaa jama-naIcaa BaUgaaola taoMDpaz haota AaiNa %yaaMnaI yaUraopcaa p`vaasahI KUp kolaolaa
haota. %yaamauLo to nakaSao kaZUna laZa[-caI izkaNao gaaoKlyaaMnaa daKvaIt.
malaa jaovha duKNao Aalao tovha taohI ek cacao-caa ivaYaya hao}na basalaa. maaJao
Aaharacao p`yaaoga caalaUca haoto. %yaa vaoLocaa maaJaa Aahar mhNajao Bau[-maUga kccaI va p@kI
koLI ilMbao ijatUnacao tola Taoma^Tao d`axao vagaOroMcaa Asao. dUQa Qaanya DaL vagaOro maI
ibalakUla Gaot nasao. maaJaI SauEaUYaa jaIvaraja maohta krIt haoto. %yaaMnaI duQaacaa va Qaanya
KaNyaacaa far Aaga`h kolaa. gaaoKlyaaMpya-Mt tar gaolaI. flaaharacyaa maaJyaa
trfdarIba_la %yaaMnaa ivaSaoYa mah<va vaaTt navhto. p`kRtI iTkivaNyaasaazI Da^@Tr
saaMgatIla to Gyaavao Asaa %yaaMcaa Aaga`h haota.
gaaoKlyaaMcyaa Aaga`hacaa Sabd maaoDNao maaJyaa ijavaavar Aalao. %yaaMnaI jaovha
farca Aaga`h kolaa tovha maI ivacaarasaazI caaovaIsa tasaaMcaI maudt maagaUna GaotlaI AaiNa
k^lanaba^k va maI GarI Aalaao. vaaTotca maaJao kt-vya kaya yaacaI %yaaMcyaabaraobar cacaakolaI. maaJyaa p`yaaogaamaQyao to maaJao jaaoDIdar haoto. p`yaaoga %yaaMnaahI AavaDt haota. pNa
maaJyaa p`kRtIsaazI maI tao saaoDUna do[-na tr baro Asaa %yaaMcaahI kla malaa idsalaa. Aqaa-t
maaJao maIca kaya to AMtnaa-dacaa kanaaosaa Gao}na zrvaayacao haoto.
sabaMQa ra~ ivacaarat GaalaivalaI. p`yaaoga Aijabaat saaoDUna Vavaa tr
AjaUnapya-Mt )dyaaSaI saazivalaolao ivacaar QauLIsa imaLt haoto. %yaa ivacaarat malaa
kaozohI caUk idsaonaa. gaaoKlyaaMcyaa p`omaaKatr t<vahanaI iktISaI p%kravaI
ikMvaa SarIrrxaNaasaazIhI Asalao p`yaaoga iktIsao baajaUlaa saaravao ha p`Sna haota.
mhNaUna maI Asaa inaScaya kolaa kI %yaa p`yaaogaaMpOkI jaovaZa Baaga Qaaima-k dRYTInao
kolaa haota tovaZyaalaa icakTUna rahayacao va [tr sava- baabatIt Da^@Tr
saaMgatIla tsao krayacao. dUQa vaja- krNyaamaQyao Qama-Baavanaa mau#ya haootI. klak<yaa
340

gaaoKlyaaMcaI ]darta

341

maQyao gaa[-mhSaIMvar caalaNaaro Anainvat p`kar maaJyaa najarosamaaor maUit-maMt ]Bao haoto.
maaMsaap`maaNaoca janaavaraMcao dUQahI manauYyaacao Anna navho hI gaaoYThI malaa ivacaarat GaotlaI
paihjao haotI. %yaamauLo duQaacyaa %yaagaalaa icakTUna rahayacaoca Asaa inaScaya k$na maI
sakaLI ]zlaao. evaZyaa inaScayaanao maaJao mana far hlako Jaalao. gaaoKlyaaMcaI BaItI
vaaTt haotI pNa to maaJyaa inaScayaalaa maana dotIla Asaa ivaSvaasa vaaTt haota.
saMQyaakaLI AamhI %yaaMnaa na^Sanala ilabarla @labamaQyao BaoTayalaa gaolaao. %yaaMnaI
lagaoca p`Sna kolaa "ksao kaya Da^@TraMcao saaMgaNao maanya krNyaacaa inaScaya kolaa naa"
maI hLUca jabaaba idlaa "maI sava- kaMhI krIna pNa eka gaaoYTIcaa maa~
AapNa Aaga`h k$ nayao. dUQaduBato ikMvaa maaMsaahar maa~ maI GaoNaar naahI. to na
GaotlyaamauLo SarIr gaLUna pDNaar Asaola tr %yaalaa pDU doNyaamaQyaoca Qama- Aaho Asao malaa
trI vaaTto."
"ha AgadI AKorcaa inaNa-ya ka" gaaoKlyaaMnaI ivacaarlao.
"malaa vaaTto malaa dusara kaoNataca jabaaba dota yaoNyaasaarKa naahI tumhalaa
%yaapasaUna vaa[-T vaaTto ho maI jaaNatao. pNa malaa xamaa kra" maI ]<ar idlao.
gaaoKlyaaMnaI kaMhIsao du:Kanao prMtu A%yaMt p`omaanao mhTlao "tumacaa inaScaya malaa
$cat naahI. malaa %yaat Qama- idsat naahI. pNa yaapuZo maI Aaga`h krNaar naahI." Asao
mhNaUna jaIvaraja maohtaMkDo vaLUna %yaaMnaI saaMigatlao "Aata gaaMQaIMnaa satavaU naka. to
saaMgatat %yaa mayaa-dot rahUna %yaaMnaa jao dota yao[-la tovaZoca Va."
Da^@TraMnaI AaplaI naaKuYaI dSa-ivalaI pNa %yaaMcaahI naa[laaja Jaalaa. malaa
maugaacao paNaI GaoNyaacaa %yaaMnaI sallaa idlaa. %yaalaa ihMgaacaI faoDNaI doNyaacaI saUcanaa
kolaI. maI tsao krNyaacao kbaUla kolao. ekdaona idvasa to Anna Gaotlao. %yaanao tr maaJao
du:K AiQakca vaaZlao. malaa to maanavalao naahI. %yaamauLo maI prt flaaharavar gaolaao.
Da^@TraMnaI baa*ya ]pcaar caalaivalaoca haoto. %yaamauLo AMmaL ]tar vaaTlaa. pNa maaJyaa
inayamaaMmauLo to pocaat pDt. maQyaMtrI gaaoKlyaaMnaa laMDnacao Aa^@TaobarnaaovhoMbarmaQaIla Qauko
sahna haoNyaasaarKo navhto mhNaUna to ihMdusqaanalaa jaayalaa inaGaalao.

42. du K Nyaavar kao N ata [laaja ko l aa

fasaLyaaMtIla pIDa dUr hao[-naa. %yaamauLo maI ivavaMcanaot pDlaao.
AaOYaQaaopcaaranao naahI tr Aaharat forfar kolyaanao va kahI trI baa*ya ]pcaaraMnaIca
pIDa baMd haoNaar evaZo malaa samajat haoto.
p`isaw AnnaaharI va Aaharat forfar k$na raoga baro krNaaro Asao Da^.
A^ilanasana\ yaaMnaa maI sana 1890 maQyao BaoTlaao haotao. %yaaMnaa maI baaolaaivalao. to Aalao.
%yaaMcyaakDUna SarIr tpasaUna Gaotlao AaiNa dUQa GaoNyaaba_lacyaa maaJyaa naaKuYaIba_lahI
baaolalaao. %yaaMnaI malaa lagaoca AaSvaasana idlao va mhNaalao "duQaacaI mauLIca ja$rI naahI.
AaiNa maaJyaa manaatUna tr tumhalaa kahI idvasa ksalyaahI carbaIiSavaaya zovaayacao Aaho."
Asao mhNaUna %yaaMnaI p`qama tr malaa saukI raoTI va kccaI BaajaI yaaMvar va fLavar rahaNyaasa
saaMigatlao. kccyaa BaajaIt mauLo kaMdo ikMvaa tsalaIca mauLo va palaoBaajaI AaiNa
fLaMmaQyao mau#yat: naairMgao Asat. Baajyaa iksaUna ikMvaa vaaTUna Kayacyaa Asat. maI Asao
tInaek idvasa kolao pNa kccyaa Baajyaa ivaSaoYaSaa maanavalyaa naahIt. ha p`yaaoga pUNa-pNao
caalavaNyaa[tko ~aNa maaJyaa Sairrat navhto manaacaI tovaZI QamakhI navhtI. %yaaKorIja
%yaaMnaI caaovaIsahI tasa iKD@yaa ]GaDyaa zovaNyaasa raoja kaomaT paNyaanao snaana krNyaasa
duKNaayaa Baagaavar tola caaoLNyaasa va pava to AQaa- tasa maaokLyaa hvaot ifrNyaasahI
saaMigatlao haoto. ho sava- malaa baro vaaTlao. Garalaa oMca pwtIcyaa iKD@yaa hao%yaa. %yaa
sabaMQa ]GaDyaa zovaavyaa tr pavasaacao paNaI Aat yao[-. varcao tavadana ]GaDt nasao.
%yaasaazI %yaacaI sabaMQa kaca faoDUna kaZUna %yaaMtUna trI AYTaOp`hr hvaa yaoNyaacaI saaoya
kolaI. Aat JaD yao} nayao evaZyaa baotanao oMca iKD@yaa ]GaDyaa zovaIt Asao.
ho sava- kolyaamauLo tbyaot kahISaI sauQaarlaI saaf sauQaarlaI naahIca.
maQaUna maQaUna laoDI isaisailayaa ra^baT-\sa maaJyaa samaacaaralaa yaot. %yaaMcaa maaJaa
caaMgalaa pircaya haota. malaa dUQa Gyaayalaa laavaNyaacaI %yaaMnaa far [cCa haotI.
to tr malaa vajya-. mhNaUna duQaacao gauNaQama- Asalaolyaa pdaqaa-caa %yaaMnaI SaaoQa
caalaivalaa. %yaaMcyaa eka ima~anao %yaaMnaa 'maalToD imalk' daKivalao
AaiNa %yaaMnaI AjaaNata malaa saaMigatlao kI '%yaaMt duQaacaa spSa-hI naahI tr
342

duKNyaavar kaoNata [laaja kolaa

343

rasayainak p`yaaogaaMnaI banaivalaolaI tI duQaacyaa gauNaaMnaI yau@t ASaI ek BaukTI Aaho.'

laoDI ra^baT-\sanaa maaJyaa Qaaima-k BaavanaaMba_la far Aadr vaaTt Asao ho malaa maahIt
haoto. %yaamauLo maI tI BaukTI paNyaat GaalaUna Pyaalaao. malaa %yaacaI cava duQaasaarKI
laagalaI. knyaa do}na kula ivacaarNyaap`maaNaoca maI kolao. baaTlaIvarIla kagad vaacalaa
tovha maahIt Jaalao kI tI tr duQaacaIca banaivalaolaI Aaho. Aqaa-t ekdaca GaotlyaanaMtr
itcaa %yaaga kravaa laagalaa. laoDI ra^baT-\sanaa hI gaaoYT kLivalaI va tumhI ibalakula icaMta
k$ nayao Asao ilaihlao. %yaa GaabayaaGaabayaa ibahaDI Aalyaa va %yaaMnaI svat:caI idlaigarI
p`diSa-t kolaI. %yaaMcyaa ima~anao baaTlaIvarIla kagad vaacalaolaaca navhta. maI %yaa Balyaa
baa[-laa AaSvaasana idlao AaiNa %yaaMnaI evaZI tsadI Gao}na pOda kolaolyaa vastUcaa ]pyaaoga
maaJyaakDUna haoNyaasaarKa naahI yaaba_la maafI maaigatlaI. AjaaNata maaJyaakDUna BaukTI
GaotlaI gaolaI yaaba_la malaa pScaa<aap vaaTNyaacao p`ayaiSca<a krNyaacao p`yaaojana naahI hohI
saaMigatlao.
laoDI ra^baT-\sasaMbaMQaIcaI AaNaKIhI maQaur smarNao Aahot tI maI saaoDUna do}
[icCtao. [trhI ik%yaokaMcaI ASaI smarNao Aahot kI jyaaMcaa mahana\ AaEaya malaa Anaok
ivap<aIMcyaa va ivaraoQaaMcyaa p`saMgaI imaLU Saklaa Aaho. Asalyaa ]dahrNaaMva$na EawaLU
manauYya evaZoca zrivatao kI [-Svar du:K$pI kDU AaOYaQao dotao %yaaMcyaabaraobar maO~IcaI
gaaoD AnaupanaohI Vayalaa caukt naahI.
Da^@Tr A^ilanasana\naI dusayaa BaoTIt AiQak saUT idlaI AaiNa isnagQatosaazI
sau@yaa maovyaacao mhNajao Bau[-maugaasaar#yaacao laaoNaI AaiNa ijatUnacao tola Gyaayalaa saaMigatlao.
kccyaa Baajyaa AavaDt nasalyaasa %yaa iSajavaUna Baatabaraobar GaoNyaasa saaMigatlao. hI
sauQaarNaa malaa AiQak maanavalaI.
pNa duKNao saaf naahIsao Jaalao naahI kaLjaI Gyaayalaa paihjao haotI.
AMqa$Na sauTlao naahI. Da^. maohta varcaovar yao}na tpasaUna jaat Asat. "maI saaMgatao
tsao krala tr Aata tumhalaa baro krtao" ho palaupd naohmaI %yaaMcyaa taoMDI Asaayacao.
Asao caalat Asata ima. ra^baT-\sa eko idvaSaI maaJyaakDo Aalao va %yaaMnaI
malaa svadoSaI jaaNyaacaa Aaga`h kolaa. "yaa isqatIt tumacao naoTlaIlaa kQaIca jaaNao
haoNaar naahI. kDa@yaacaI qaMDI tr AjaUna puZoca pDayacaI Aaho. maaJaa tr
Kasa Aaga`h Aaho kI tumhI svadoSaI calaa AaiNa toqao baro vha. taopya-Mt laZa[-

344

Aa%makqaa

caalaU raihlaI tr madt krNyaacao Anaok p`saMga tumhalaa imaLtIlaca. naahI tr tumhI yaoqao
kolaot tohI kahI kmaI navho Asao malaa trI vaaTto."
maI ha sallaa maanya k$na svadoSaI yaoNyaacaI tyaarI kolaI.

43. inaGaalaao
ima. k^lanaba^k ihMdusqaanalaa yaoNyaacyaa inaScayaanao Aamacyaabaraobar inaGaalao
haoto. ivalaayatot AamhI ek~ca rahat AsaU. pNa yauwamauLo jama-na laaokaMvar far krDI
najar Asao. %yaamauLo k^lanaba^k maaJyaabaraobar yao} SaktIla kI naahI yaaba_la Aamha
savaa-Mnaaca SaMka vaaTt haotI. %yaaMcyaasaazI Kasa pasa imaLivaNyaacaa KUp p`ya%na kolaa.
ima. ra^baT-\sa svat: %yaaMnaa pasa imaLvaUna Vayalaa rajaI haoto. %yaaMnaI saMpUNa- hkIktIcaI
tar vha[sara^yaaMnaa kolaI. pNa laa^D- haiD-Mgacaa saIQaa va JaTkna jabaaba Aalaa "AamhI
idlagaIr Aahao. Aajacyaa isqatIt Asalao ksalaohI jaaoKIma GaoNyaacaI AamacaI tyaarI
naahI." yaa jabaabaacaI saMyaui@tkta Aamha savaa-Msa idsatca haotI. k^lanaba^kcyaa
ivayaaogaacao du:K malaa tr Jaalaoca pNa maaJyaapoxaahI %yaaMnaa to AiQak Jaalao Asao malaa
idsalao. to ihMdusqaanalaa yao} Saklao Asato tr Aaja ek Canadar Saotkyaacao va
ivaNakracao jaIvana vyatIt krIt Asato. Aata to dixaNa Aaikot maULcyaa pwtIcao
Aaplao jaIvana vyatIt krIt Aahot va eMjaIinayarcaa QaMda jaaorat caalavaIt Aahot.
AamhI itsayaa vagaa-caI itikTo imaLivaNyaacaa p`ya%na kolaa pNa pI. A^ND
Aao. cyaa AagabaaoTIt itsayaa vagaa-cao itikT imaLonaa mhNaUna dusayaa vagaa-caI kaZavaI
laagalaI. dixaNa AaikohUna baraobar AaNalaolaa qaaoDasaa sauka maovaa jaao baaoTIvar
imaLNyaasaarKa navhta tao baraobar Gaotlaa haota tajaI fLo AagabaaoTIvar sahjaI
imaLNyaasaarKI haotI.
Da^. maohtaMnaI SarIr maID\sa\ PlaasTrcyaa p+Inao baaMQaUna kaZlao haoto
AaiNa tI p+I jaSaIcyaa tSaIca zovaNyaasa saaMigatlao haoto. maI to daona idvasa tr sahna
kolao pNa AiQak vaoL sahna hao[-naa. mhNaUna barIcaSaI maohnat k$na tI p+I
saaoDvaUna kaZlaI AaiNa snaana krNyaacaI savalat GaotlaI. Aahar mau#yat:
sau@yaa va tajyaa fLaMcaaca k$na Taklaa. tbyaot idvasaoMidvasa sauQaart caalalaI
AaiNa saueJacyaa kalavyaapya-Mt paocaotao puYkLca caaMgalaI JaalaI. ASa@tta raihlaI

inaGaalaao

345

haotI. pNa malaa BaItI vaaTt haotI tI dUr JaalaI AaiNa maI raoja vyaayaama qaaoDaqaaoDa
vaaZvaIt gaolaao. hI jaI sauQaarNaa JaalaI tI Sauw va samaSaItaoYNa hvaomauLoca Asao malaa
vaaTlao.
pUvaI-cyaa AnauBavaamauLo ikMvaa AaNaKI AnyahI karNa Asaola pNa [Mga`ja ]ta$
va AamhI yaaMcyaamaQyao jao AMtr malaa yaoqao idsaUna Aalao to dixaNa AaikohUna yaotanaahI
idsalao navhto. toqaohI AMtr tr haotoca pNa yaoqao to %yaahUna inaraLyaaca p`karcao idsalao.
eKaddusayaa [Mga`jaabaraobar baaolaNao hao[- pNa to 'saahoba salaama' purtoca. )dyaacaI BaoT
haot nasao. dixaNa Aaikocyaa baaoTIt kaya ikMvaa dixaNa Aaikot kaya )dyaacyaa
BaoTI hao} Saklyaa hao%yaa. Asalyaa Baodacao karNa malaa trI hoca idsalao kI [Mga`jaaMcyaa
manaat maI rajyakta- Aaho AaiNa ihMdI maaNasaacyaa manaat maI pr@yaa sa<aoKalaI Aaho *yaa
jaaNaIvaocaa pirNaama maga tao laxaat yaovaao ikMvaa na yaovaao vhayacaa tao haotca haota.
Asalyaa vaatavarNaatUna sauTUna svadoSaI paocaNyaasa maI AatUr Jaalaao haotao.
eDnalaa paocataca kahIsao GarI AalyaasaarKo vaaTlao. dixaNa Aaikot Asatanaaca
eDnacyaa maMDLIMbaraobar Aamacaa caaMgalaa saMbaMQa jauLlaa haota. karNa kI Baa[- kOkaobaad
kavasajaI idnaSaa Drbanalaa yao}na gaolao haoto. %yaaMcyaaSaI va %yaaMcyaa p%naISaI maaJaa caaMgalaa
pircaya Jaalaolaa haota. qaaoD@yaaca idvasaat AamhI mauMba[-laa paocalaao. 1905 saalaIca
prt svadoSaI yaoNyaacaI Apoxaa haotI. %yaa eovajaI dha vaYaa-MnaI trI prt yao} Saklaao
%yaamauLo malaa far AanaMd Jaalaa. mauMba[-t gaaoKlyaaMnaI saBaasaMmaolanaaidkaMcaI vyavasqaa
k$na zovalaIca haotI. %yaaMcaI tbyaot far naajaUk haotI trIhI mauMba[-laa Aalao haoto.
%yaaMcaI BaoT Gao}na %yaaMcyaa jaIvanaamaQyao samaaivaYT hao}na maaJyaa Dao@yaavarIla Baar KalaI
]trvaUna doNyaacaa baot k$na maI mauMba[-laa Aalaao haotao. pNa ivaQaa%yaanao inaraLaca
yaaogaayaaoga rcaUna zovalaa haota.

44. vaiklaIsaM b aM Q aIcaI kahI smarNao

ihMdusqaanaat AalyaanaMtr maaJyaa jaIvanaalaa kSaI vaLNao imaLalaI %yaacyaa
vaNa-naavar yaoNyaapUvaI- maI jaaNaUnabaujaUna saaoDUna idlaolyaa kahI BaagaaMpOkI qaaoDasaa yaoqao
doNyaacaI ja$rI Baasat Aaho. ik%yaok ima~aMnaI vaiklaIcyaa vaoLcyaa ikMvaa vakIla yaa
naa%yaanao Aalaolyaa AnauBavaaMcaI maagaNaI kolaI Aaho. hI smarNao [tkI kahI Aahot kI
ilahIt basalyaasa %yaaMcaoca ek pustk hao}na jaa[-la. AsalaI vaNa-nao maI kilplaolyaa
mayaa-doibaahor pDtat. pNa ik%yaok jaI sa%yaasaMbaMQaIcaIca Aahot tI doNao kdaicat
Anauicat mhNata yaoNaar naahI.
malaa Aazvato %yaap`maaNao maI ho tr pUvaI- dSa-ivalao Aaho kI vaiklaIcyaa QaMVat
maI kQaI Asa%yaacaa AaEaya kolaolaa naahI AaiNa vaiklaacaahI maaoza Baaga kovaL
saovaosaazIca Aip-laolaa haota va %yaacyaaba_la maI Kcaa-plaIkDo kahIhI Gaot nasao ik%yaok
vaoLa Kca-hI svat: krIt Asao. maaJaI samajaUt haotI kI yaa baabatIt evaZo ivaQaana kolao
mhNajao puro Jaalao. pNa ima~aMcaI maagaNaI yaahUna AiQak Aaho. %yaaMnaa vaaTto kI
sa%yapalanaacyaa p`saMgaaMcao maI saaQaarNapNao jarI vaNa-na kolao trI vaiklaaMnaa %yaaMtUna kahI
trI jaaNaNyaalaayak imaLola.
vaiklaIcyaa QaMVat KaoTo baaolalyaaiSavaaya caalaayacaoca naahI Asao maI ivaVaqaIdSaot AsatanaahI eokt Asao. malaa tr KaoTo baaolaUna p`itYzahI imaLvaayacaI navhtI
ikMvaa QanahI kmavaayacao navhto. %yaamauLo %yaa gaaoYTIcaa maaJyaa manaavar pirNaama haot nasao.
dixaNa AaikomaQyao yaacaI ksaaoTI Anaokvaar JaalaI. malaa kLt
Asao kI p`itpxaacao saaxaIdar pZivalaolao Aahot AaiNa maI AiSalaaMnaa ikMvaa
saaxaIdaraMnaa KaoTo baaolaNyaasa yai%kMicat ]<aojana idlao trI maaJyaa AiSalaaMcaa jaya
hao[-la. pNa maI naohmaIca ha maaoh baajaUlaa saarIt Asao. malaa f@t ekca
Asaa p`saMga Aazvatao kI jaovha AiSalaacaa KTlaa ijaMklyaanaMtr malaa SaMka
AalaI kI AiSalaanao malaa fsaivalao Asaavao. maaJyaa manaathI naohmaI Asaoca
Asao kI AiSalaacaa pxa jar Kra Asaola tr %yaacaa jaya vhavaa AaiNa KaoTa
Asaola tr prajaya vhavaa. fI GaotovaoLI fIcaa dr kQaIhI jayaapjayaanausaar
na@kI kolyaacao malaa smart naahI. ASaIla hrao ikMvaa ijaMkao maI tr naohmaI maohnatanaaca
Gaot Asao. jaya Jaalaa trIhI tovaZyaacaIca Apoxaa Asao. AiSalaalaa sau$vaatIlaa
346

vaiklaIsaMbaMQaIcaI kahI smarNao

347

saaMgaUna TakIt Asao kI "tumacaa pxa KaoTa Asaola tr maaJyaakDo yao} naka.
saaxaIdaralaa pZivaNyaacao kama maaJyaakDUna GaDola ASaI kQaIhI AaSaa baaLgaU naka."
SaovaTI maaJaa laaOikk Asaa psarlaa kI KaoTo KTlao maaJyaapaSaI yaotca naa. Asalao
ASaIlahI maaJyaapaSaI haoto kI jao Aaplao caaoK KTlao maaJyaapaSaI AaNaIt AaiNa jyaat
qaaoDISaI SaMka Asaola tr to [tr vaiklaaMkDo Gao}na jaat.
ek p`saMga Asaa Aalaa kI jaovha maaJaI far sa@t prIxaa JaalaI. maaJyaa
Kasa pircat AiSalaaMpOkI ekacaa ha KTlaa haota. %yaat jamaaKcaa-cyaa puYkL
BaanagaDI hao%yaa. KTlaa far laaMba kaLpya-Mt caalalaa haota. %yaacao kahI Baaga Anaok
inarinaraLyaa kaoTa-t gaolao haoto. SaovaTI kaoTa-nao ek jamaaKcaa-tIla tj& pMca mhNaUna
naomalaa va ihSaobaacaa Baaga %yaacyaakDo saaopivaNyaat Aalaa. pMcaacaa zrava pirpUNa-pNao
maaJyaa AiSalaacyaa tfo-caa haota. pNa %yaacyaa ihSaobaat ek baarIkSaIca pNa mah<vaacaI
caUk rahUna gaolaI haotI. jamaa va Kca- yaaMcyaa baajaU pMcaacyaa najarcaukInao ]laTyaa maaMDlyaa
gaolyaa hao%yaa. iva$w pxaanao pMcaacaa zrava r_ krNyaaba_la kaoTa-kDo Aja- kolaa.
AiSalaatfo- maI duyyama vakIla haotao. pMcaacaI caUk qaaorlyaa vaiklaaMcyaa Qyaanaat AalaI
haotI pNa %yaaMcyaa mato pMcaacaI caUk kbaUla krayalaa pxakar baaMQalaolaa navhta.
Aaplyaaiva$w AsalaolaI hkIkt kbaUla krayalaa kaoNataca vakIla baaMQalaolaa naahI
Asaa %yaacaa spYT AiBap`aya haota. maI mhTlao "yaa KTlyaat rahUna gaolaolaI caUk kbaUla
kolaIca paihjao."
qaaorlao vakIla mhNaalao "tsao kolyaasa kaoT- sabaMQa zrava r_ krIla AsaahI
pUNa- saMBava Aaho AaiNa kaoNatahI SahaNaa vakIla Aaplyaa pxakaralaa Asalyaa Qaao@yaaMt
GaalaNaar naahI. maI trI ha Qaaoka Gyaayalaa kQaIca tyaar haoNaar naahI. KTlaa sabaMQa
]laTlaa tr AiSalaalaa iktI trI Kcaa-t pDavao laagaola AaiNa evaZo k$nahI AKor
inakala kaya hao[-la to trI kaoNaI saaMgaavao"
yaa saMBaaYaNaacyaa vaoLI ASaIla hjar haoto. maI mhTlao "AiSalaaMnaI va AapNa
daoGaaMnaIhI Asalao Qaaoko p%krlao paihjaot. AamhI kbaulaI idlaI naahI trI kaoT- caukIcaa
zrava caUk laxaaMt AalyaanaMtr kayama raKIlaca yaacaI trI Ka~I kaozo Aaho AaiNa
caUk sauQaarIt Asata AiSalaalaa nauksaana Jaalao tr %yaat hrkt vaaTNyaajaaogao kaya
Aaho"
pNa AamhI caUk kbaUla k$ tr naa" qaaorlao vakIla mhNaalao.

348

Aa%makqaa

"AamhI naahI kbaUla kolaI mhNaUna kaoTa-laa tI saaMpDNaar naahI ikMvaa iva$w
pxa tI SaaoQaUna kaZNaar naahI ASaI trI Ka~I kaozo Aaho" maI jabaaba idlaa.
"tr maga ha KTlaa tumhI caalavaala caUk kbaUla krNyaacyaa ATIvar maI
%yaat hjar rahayalaa tyaar naahI" baDo vakIla dRZtapUva-k mhNaalao.
maI nama`pNao mhTlao "tumhI ]Bao rahNaarca nasaala tr maga AiSalaaMcaI tSaI
[cCa Asalyaasa maI ]Baa rahNyaasa tyaar Aaho. caUk kbaUla krayacaI nasaola tr
maaJyaakDUna yaa KTlyaat kama haoNao ASa@ya idsato."
evaZo baaolaUna maI AiSalaaMkDo paihlao. to kahIsao pocaat pDlao. KTlyaamaQyao
maI sau$vaatIpasaUnaca haotao. AiSalaaMcaa maaJyaavar pUNa- ivaSvaasa haota. maaJaa svaBaava to
pUNa-pNao jaaNat haoto. %yaaMnaI saaMigatlao "baro tr tumhIca kaoTa-t ]Bao raha. caUk kbaUla
kra. naiSabaI hrNyaacao Asalao tr h$. sa%yaacaa vaalaI [-Svar tr Aahoca naa"
malaa baro vaaTlao. yaahUna Anya jabaaba imaLola ASaI maaJaI ApoxaahI navhtI.
qaaorlyaa vaiklaaMnaI malaa punha bajaavalao va maaJyaa 'h+a' ba_la maaJaI kIva kolaI AaiNa
QanyavaadhI idlaa.
kaoTa-t kaya GaDlao to puZo pahU.

45. zkbaajaI
maI idlaolaa sallaaca yaaogya haota %yaaba_la malaa ibalakula SaMka navhtI. tao
KTlaa yaaogya thonao caalaivaNyaacaI laayakI maaJyaamaQyao Aaho kI naahI yaaba_la maa~ malaa
BarpUr SaMka vaaTt haotI. Asalaa jabaabadarIcaa KTlaa maaJyaasaar#yaanao vairYz kaoTa-t
caalaivaNao malaa far jaaoKmaIcao vaaTlao. %yaamauLo manaat BaItBaItca maI nyaayaaQaISaaMpuZo ]Baa
raihlaao. %yaa caukIcaa ]llaoK haotaxaNaIca ek nyaayaaQaISa ]saLUna baaolalao
"hI zkbaajaI mhNata yao[-la naahI ka"
maI ihrvaa ipvaLa hao}na gaolaao. jaoqao fsavaNaukIcaa lavalaoSahI naahI toqao
zkbaajaIcaI SaMka GaoNyaat yaavaI ho malaa Asa*ya Jaalao. "sau$vaatIlaaca jaoqao
nyaayaaQaISaacaa ga`h Balataca Jaalaa Aaho toqao Asalaa ibakT KTlaa ksaa ijaMkta
yaavaa" Asaa maI manaaSaI ivacaar kolaa.

zkbaajaI

349

svat:caa aoQa dabalaa AaiNa SaaMt hao}na maI jabaaba idlaa

"purI hkIkt eokUna GaoNyaapUvaI-ca tumhI zkbaajaIcaa Aaraop laadta yaacao
malaa AaScaya- vaaTto"
"maI Aaraop krIt naahI f@t SaMka ]pisqat kolaI" nyaayaaQaISa mhNaalao.
"AaplaI SaMka malaa AaraopasaarKI vaaTto. maI maaJaI hkIkt samajaavaUna
dotao. %yaa]pr SaMkolaa jaagaa rahIla tr AapNa KuSaala SaMka Gyaa" maI ]<ar idlao.
"tumhalaa maQyaoca ATkavalyaaba_la malaa idlaigarI vaaTto. tumacaa Kulaasaa
samajaavaUna saaMgaa" nyaayaaQaISa SaaMt hao}na mhNaalao.
KulaaSaasaazI maaJyaapaSaI BarpUr saamaga`I haotIca. sau$vaatIlaaca SaMka inaGaalaI
va nyaayaaQaISaaMcao laxa maI maaJyaa mhNaNyaakDo AakYaU- Saklaao %yaamauLo malaahI ihMmat AalaI
va maI samaga` hkIkt samajaavaUna idlaI. nyaayaaQaISaaMnaI tI SaaMtpNao eoiklaI va %yaaMcyaa
laxaat Aalao kI daoYa najarcaukInaoca Jaalaolaa Aaho AaiNa KUp maohnat k$na tyaar
kolaolaa ihSaoba r_ krNaohI %yaaMnaa baro vaaTlao naahI.
iva$w pxaacyaa vaiklaasa Ka~I vaaTt haotI kI caUk kbaUla kolaI gaolyaanaMtr
%yaaMnaa ivaSaoYa baaolaavayaacao rahaNaar naahI. pNa Asalyaa spYT va sauQaarta yaoNyaasaar#yaa
baabaIvar pMcaacaa zrava r_ krayalaa nyaayaaQaISa kbaUla haot naa. iva$w pxaacyaa
vaiklaanao KUp p`ya%na kolaa pNa jyaa nyaayaaQaISaanao SaMka GaotlaI haotI taoca maaJyaa
baajaUcaa banalaa haota.
"ima. gaaMQaIMnaI caUk kbaUlaca kolaI nasatI tr tumhI kaya krNaar haota"
nyaayaaQaISa mhNaalao.
"ihSaobaacyaa jyaa tj&alaa AamhI naomalaa %yaahUna AiQak vaakbagaar ikMvaa
p`amaaiNak tj& AamhI kaozUna AaNaavaa" iva$w vakIla mhNaalao.
"tumacyaa KTlyaacaI tumhalaa saaMgaaopaMga maaihtI Aaho Asao Aamhalaa Qa$na
caalalaoca paihjao. kaoNa%yaahI ihSaobainasaacyaa hatUna GaDNyaacaa saMBava Aaho ASaa
caukIplaIkDo [tr cauka jar tumhI daKvaUna do} Sakt nasaala tr kayaVatIla
baarIkSaa fTIcyaa jaaoravar daonhI pxaaMnaa pihlyaapasaUna Kcaa-t Zklaayalaa kaoT- tyaar
haoNaar naahI. AaiNa kaoTa-nao ha KTlaa punha pihlyaapasaUna eokavaa Asao tumhI mhNat
Asaala tr tohI haoNyaajaaogao naahI."

350

Aa%makqaa

yaa va Asalyaa yaui@tvaadaMnaI vaiklaalaa gaPp k$na va pMcaalaa cauka sauQaa$na

ikMvaa hI evaZI caUk sauQaa$na zrava prt pazivaNyaasa hukUma k$na tao sauQaarlaolaa
zrava nyaayaaQaISaaMnaI maanya krNyaacao zrivalao.
maaJyaa hYaa-laa saImaa raihlaI naahI. pxakar va qaaorlao vakIla KUYa Jaalao
AaiNa vaiklaIcyaa QaMVaMthI sa%yaalaa jaagaUna kama hao} Sakto hI maaJaI samajaUt dRZ
JaalaI.
maa~ vaacakanao evaZo laxaat zovalao paihjao kI QaMda mhNaUna vaiklaI krNao hoca
mauLat Ayaaogya Aaho. sa%yaacyaa palanaanao %yaa maUlaBaUt daoYaaMcao inarakrNa hao} Sakt
naahI.

46. pxakar sahkarI banalao

naataL va T/ansavaala yaoqaIla vaiklaImaQyao Asaa frk haota kI naataLmaQyao
A^DvhaokoT va A^TnaI- Asaa Baod Asalaa trI daoGaohI sava- kaoTa-t samaanapNao vaiklaI k$
Sakt tr T/ansavaalamaQyao mauMba[-saarKa Baod haota. toqao pxakarabaraobarcaa sava- vyavahar
A^DvhaokoTnao A^TnaI-maaf-tca kolaa paihjao haota. ba^irsTr Jaalaolyaa [samaalaa A^DvhaokoT
ikMvaa A^TnaI- yaaMpOkI ekacaIca sanad kaZta yao[- va maga %yaalaa tovaZa QaMda krta yao[-.
naataLmaQyao maI A^DvhaokoTcaI sanad GaotlaI haotI va T/ansavaalamaQyao A^TnaI-caI. A^DvhaokoT
yaa naa%yaanao maaJaa ihMdI laaokaMSaI p`%yaxa saMbaMQa yao} Saklaa nasata AaiNa gaaoro A^TnaImalaa kamao dotIla ASaa thocao vaatavarNa dixaNa AaikomaQyao navhto.
T/ansavaalamaQyao ASaa thocaI vaiklaI krIt Asatanaa ma^ijasT/oTcyaa kaoTa-thI
malaa puYkLda jaata yaot Asao. Asao krIt Asata ek p`saMga Asaa Aalaa kI
KTlaa caalaU Asatanaaca maaJyaa Qyaanaat Aalao kI maaJyaa AiSalaanao malaa
fsaivalao Aaho va %yaacaa pxa KaoTa Aaho. ipMjayaat ]Baa rahUna ]<aro dot
Asata tao laTpTU laagalaa. %yaava$na maI ma^ijasT/oTlaa maaJyaa pxakaraiva$w
inakala doNyaasa saaMgaUna KalaI basalaao. p`itpxaacaa vakIla AaScaya-cakIt
Jaalaa. ma^ijasT/oT KUYa Jaalaa. pxakaralaa maI daoYa idlaa. maI KaoTyaa ifyaa-dI
Gaot naahI ho %yaalaa maahIt haoto %yaanao tI gaaoYT kbaUla kolaI. maI iva$w
inakala maaigatlaa yaaba_la %yaalaa raga Aalaa naahI Asao malaa vaaTto. kahI Jaalao

pxakar sahkarI banalao

351

trI yaa vaoLcyaa maaJyaa vat-naacaa maaJyaa QaMVavar ksalaaca vaa[-T pirNaama Jaalaa naahI
AaiNa kaoTa-t maaJao kama sarL Jaalao. malaa AsaohI idsaUna Aalao kI maaJyaa yaa
sa%yainaYzomauLo vakIlabaMQaUMmaQyaohI maaJaI p`itYza vaaZlaI haotI AaiNa pirisqatI ivaica~
AsatahI %yaaMpOkI ik%yaokaMcao p`oma maI saMpadna k$ Saklaao haotao.
vaiklaI krIt AsatovaoLI maI AsaahI AaNaKI ek p`Gaat paDlaa haota kI
maaJao A&ana maI AiSalaapasaUnahI lapvaUna zovaIt nasao ikMvaa vaiklaapasaUnahI lapvaIt nasao.
jaoqao mhNaUna maaJaI matI caalaonaaSaI hao[- toqao maI AiSalaaMnaa [tr vaiklaakDo jaayalaa saaMgat
Asao ikMvaa malaa zovaayacaaca Asalyaasa AiQak AnauBavaI vaiklaacaa sallaa Gao}na kama
caalavaayalaa saaMgat Asao. yaa p`aMjalapNaamauLo maI AiSalaaMcao AgaaQa p`oma va ivaSvaasa saMpadU
Saklaao haotao. maaozyaa vaiklaakDo jaaNyaasaazI jaI fI VavaI laagao itcao pOsaohI to
svaKuYaInao dot Asat.
yaa ivaSvaasaacaa va p`omaacaa saava-jainak kayaa-maQyao pirpUNa- ]pyaaoga Jaalaa.
maagaIla p`krNaat maI saaMigatlaoca Aaho kI dixaNa AaikomaQyao vaiklaI
krNyaat hotu kovaL laaoksaovaa haca haota. yaa saovaosaazIhI malaa laaokaMcaa ivaSvaasa
saMpadna krNao AavaSyak haoto. qaaor manaacyaa ihMdI baaMQavaaMnaI maI pOsao Gao}na kolaolyaa
vaiklaIlaahI saovaa mhNaUnaca maanalao AaiNa maI jaovha %yaaMnaa %yaaMcyaa h@kasaazI
tu$MgavaasaacaI du:Ko sahna krNyaacaa sallaa idlaa tovha %yaaMcyaapOkI AnaokaMnaI tao sallaa
idlaa tovha %yaaMcyaapOkI AnaokaMnaI tao sallaa &anapUva-k maanya krNyaapoxaa maaJyaavarIla
%yaaMcyaa EawomauLoca va maaJyaavarIla %yaaMcyaa p`omaalaa vaSa hao}naca maanya kolaa.
ho ilahIt Asata vaiklaIsaMbaMQaIcaI AsalaIca Anaok maQaur smarNao maaJyaa
laoKNaItUna ]t$ pahat Aahot. SaokDao laaok pxakar haoto %yaaeovajaI ima~ Jaalao
saava-jainak saovaomaQyao maaJao saccao jaaoDIdar banalao AaiNa maaJyaa KDtr jaIvanaalaa %yaaMnaI
rsamaya k$na saaoDlao.

47. ASaIla tu $ M g aapasaU n a ksaa bacaavalaa

yaa p`krNaaMcyaa vaacakaMnaa parsaI $stmajaIMcao naava tr caaMgalao piricat
Aahoca. parsaI $stmajaI ho ekaca vaoLI maaJao ASaIla va sahkarIhI haoto. ikMvaa
%yaaMcyaasaMbaMQaI AsaohI mhNata yao[-la kI to p`qama sahkarI banalao va naMtr ASaIla. %yaaMcaa
ivaSvaasa maI yaoqapya-Mt saMpadna kolaa haota kI Aaplyaa KajagaI GargautI vyavaharathI to
maaJaa sallaa Gaot va %yaap`maaNao vaagat. %yaaMnaa duKNao Aalao trIhI %yaaMnaa maaJyaaca
sallyaacaI ja$rI Baasao. Aamacyaa rahaNaImaQyao farca iBannata haotI trIhI to svat:var
maaJao ]pcaar krIt Asat.
yaa ima~aMvar ekda maaozI Aap<aI AaoZvalaI. to majajavaL svat:cyaa
vyavaharasaMbaMQaIhI puYkL gaaoYTI saaMgat Asat pNa ek gaaoYT %yaaMnaI maaJyaapasaUna lapvaUna
zoivalaI haotI. parsaI $stmajaI jakatIcaI caaorI krIt Asat. mauMba[-klak<yaahUna maala
maagavaIt %yaa baabatIt hI caaorI haot Asao. sava- AmaladaraMSaI %yaaMcao baro Asao %yaamauLo
%yaaMcyaaivaYayaI kaoNaI SaMka Gaot naa. to jao AakDo hjar krIt %yaavar jakatIcaI
AakarNaI haot Asao. AsaohI kahI Amaladar Asaavao kI jao %yaaMcyaa caaorIkDo DaoLoJaak
krIt AsatIla.
pNa AKacao vacana to kaya KaoTo zrola "kacaao parao Kavaao Anna tovauM Co
caaorInauM Qana." parsaI $stmajaIMcaI caaorI pkDlaI gaolaI. to maaJyaakDo QaavaUna Aalao.
DaoLyaaMtUna AEaU gaLt Aahot Asao parsaI mhNatat "Baa[- maI tumhalaa fsavalao Aaho.
maaJao pap Aaja ]GaDkIlaa Aalao. maI jakatIcaI caaorI kolaI Aaho. Aata maaJyaa
naiSabaI tu$Mgaca ilaihlaolaa Aaho. AaiNa maaJaI raKraMgaaoLI haoNaar. yaa saMkTatUna
tumhIca ek malaa bacaavaU Sakala. maI tumacyaapasaUna kahI ek lapvaIt nasatao pNa
vyaaparatIla caaorIbaabat tumhalaa kaya saaMgaayacao Asao mhNaUna evaZI caaorI lapivalaI haotI.
AataM pstavatao Aaho"
maI QaIr do}na mhTlao "maaJaI rIt tumhalaa maahItca Aaho. saaoDivaNao na
saaoDivaNao [-Svaracyaa hatI Aaho. gaunha kbaUla k$na saaoDivata yao[-la trca maI saaoDvaU
SakNaar."
%yaa Balyaa parSaacao taoMD ]trlao.
---------------------------------kccaa para Kavaa Anna %yaasaarKo caaorIcao Qana.
352

ASaIla tu$MgaapasaUna ksaa bacaavalaa

353

"pNa maI tumacyaapaSaI kbaUla kolao evaZyaanao BaagaNaar naahI Saoz $stmajaI
mhNaalao.
"gaunha tr tumhI sarkarcaa kolaa. maaJyaapaSaI kbaUla k$na kaya haoNaar"
maI hla@yaa Aavaajaat jabaaba idlaa.
"malaa SaovaTI krayacao Aaho tumhI saaMgaala %yaacap`maaNao. pNa maaJao jaunao vakIla
Aahot %yaaMcaa sallaa trI Gyaala naa to maaJao ima~hI Aahot" parsaI $stmajaI
mhNaalao.
tpasa krta idsaUna Aalao kI caaorI dIGa- kaLpya-Mt caalalaI haotI.
pkDlaolaI caaorI qaaoDISaIca haotI. jaunyaa vaiklaakDo AamhI gaolaao. %yaaMnaI KTlaa
tpasalaa. "ha KTlaa jyaUrIpaSaI jaaNaar. yaoqaIla jyaUrr ihMdI maaNasaalaa ksacao
saaoDtat pNa maI AaSaa maa~ saaoDNaar naahI" vakIla mhNaalao.
yaa vaiklaacaa va maaJaa farsaa pircaya navhta. parsaI $stmajaIMnaIca jabaaba
idlaa "maI tumacao AaBaar maanatao. pNa yaa KTlyaat malaa ima. gaaMQaIMcyaa sallyaap`maaNaoca
caalaayacao Aaho. to malaa AiQak caaMgalao AaoLKtat. tumhI %yaaMnaa yaaogya sallaa dot
jaa."
ASaa thonao ha p`Sna inakalaat kaZUna AamhI $stmajaI Saozcyaa dukanaI
gaolaao.
maI faoD k$na saaMigatlao "maaJyaa samajautInao ha KTlaa kaoTa-t jaaNyaacyaa
laayakIcaa naahI. KTlaa krNao na krNao jakatIcyaa Amaladaracyaa hatI Aaho.
%yaalaahI sarkarcyaa mau#ya vaiklaacyaa sallyaap`maaNoa caalaavao laagaNaar. maI daoGaaMnaahI
BaoTayalaa jaaNyaasa tyaar Aaho. pNa malaa to AaoLKIt naahIt. caaorI kbaUla tr
kravaIca laagaNaar. to zrivatIla tao dMD AapNa kbaUla kravaa Asao malaa vaaTto.
bahuQaa to kbaUla haotIla. pNa naahIca Jaalao tr tu$MgaasaazIhI tyaar raihlao paihjao.
maaJaI tr samajaUt Aaho kI laaja tu$Mgaat jaaNyaat naahI tr caaorI krNyaat Aaho.
jyaacaI laaja vaaTayacaI tI gaaoYT tr hao}naca gaolaI Aaho. tu$Mgaat jaavao laagalao tr to
p`ayaiSca<a GaDlao Asao samajaa. Kro p`ayaiSca<a At:pr jakatIcaI caaorI na krNyaacaI
p`it&a krNao hoca haoya."
ho sava- $stmajaI Saoz baraobar samajaU Saklao Asao maI saaMgaU Sakt
naahI. to QaIracao manauYya haoto yaa vaoLI %yaaMcaa QaIr sauTlaa. %yaacaI p`itYza jaaNyaacaa
Aa.23

354

Aa%makqaa

p`saMga Aalaa haota AaiNa kdaicat %yaaMnaI svat:cyaa kYTanao p`aPt kolaolaI samaRwI
]Qvast JaalaI tr
to mhNaalao "maI tumhalaa saaMgaUnaca Taklao Aaho kI maaJao iSar tumacyaa maaMDIvar
zovalaolao Aaho. tumhalaa yaaogya idsaola to kra."
maI yaa KTlyaat ivanavaNyaa krNyaacaI AaplaI sava- Sa@tI Kca- kolaI. maI
AiQakayaalaa BaoTlaao. inaBa-yapNao caaorIsaMbaMQaIcaI sava- hkIkt %yaalaa saaMigatlaI.
ihSaobaacyaa sava- va*yaa daKvatao mhNaUna saaMigatlao AaiNa parsaI $stmajaIMnaa vaaTt
Asalaolyaa pScaa<aapacaIhI hkIkt saaMigatlaI.
AiQakarI mhNaalaa ''malaa %yaa vaRQd parSaaba_la Aadr vaaTtao. %yaanao mauKpNaa tr kolaa Kraca pNa maaJao kt-vya kaya to tumhalaa kLtca Aaho. malaa tr
sarkarI vakIla saaMgatIla tsaoca kolao paihjao. %yaasaazI mana vaLivaNyaacaI tumacaI savaSa@tI tumhI %yaaMcyaapaSaIca vaaprlaI paihjao."
"parsaI $stmajaIMnaa kaoTa-t KocaNyaaba_la tumacyaakDUna Aaga`h Qarlaa gaolaa
naahI mhNajao malaa puro maI mhTlao.
%yaa AmaladarapasaUna ABayadana imaLvaUna maI sarkarI vaiklaaSaI p~vyavahar
caalaivalaa. %yaaMnaa BaoTlaaohI. sa%yaaba_la malaa vaaTNaarI caaD %yaaMcyaa Qyaanaat AalaI ho
malaa saaMigatlao paihjao. maI yai%kMicathI AaDpDda zovalaolaa naahI ho maI %yaaMcyaapaSaI
isaw k$ Saklaao.
yaa Agar dusayaa kaoNa%yaa trI p`saMgaI %yaaMcyaaSaI saMbaMQa Aalaa Asata %yaaMnaI
malaa p`maaNap~ idlao "ekMdrIt malaa idsato kI tumhI nakar mhNaUna kQaI GaoNaarca
naahI."
$stmajaIMvar KTlaa Jaalaa naahI. %yaaMnaI kbaUla kolaolyaa jakatcaaorIcyaa
duPpT rkma Gao}na KTlaa kaZUna GaoNyaacaa hukUma Jaalaa.
$stmajaIMnaI svat:cyaa jakatcaaorIcaI hkIkt ilahUna kaZUna tsaibarIt
basaivalaI va Aaplao vaarsa AaiNa baraobarIcao vyaaparI yaaMnaI baaoQa Gyaavaa yaasaazI tI
Aaplyaa kcaorIt TaMgaUna zovalaI.
$stmajaI Saozcyaa vyaaparI ima~aMnaI malaa bajaavalao "ho Kro vaOragya navho
smaSaanavaOragya Aaho.
yaat iktpt tqya haoto to malaa maahIt naahI. hI gaaoYThI maI $stmajaI
SaozpaSaI baaolalaao. %yaaMcaokDUna jabaaba imaLalaa "Baa[- tumhalaa fsavaUna maI jaaNaar
kaozo

KM D 5 vaa

1. pihlaa Anau B ava

maI svadoSaI yaoNyaacyaa pUvaI-ca ifina@sapOkI jaI maMDLI prt ihMdusqaanalaa
yaavayaacaI haotI tI yao}na paocalaI haotI. AMdaja Asaa haota kI maI %yaaMcyaa AaQaI yao}na
paocaona pNa maI laZa[-mauLo laMDnamaQyao qaaMbalaao %yaamauLo ifina@savaasaI maMDLIlaa kaozo
zovaavao ha ek malaa p`Sna pDlaa. savaa-Mnaa ek~ imaLUna ifina@sa AaEamaacyaa pwtInaoca
rahayalaa imaLola tr caaMgalao Asao manaat haoto. yaoqao eKaVa AaEamaacao kaoNaI caalak
maaJyaa AaoLKIcao navhto kI jyaaMcaokDo %yaaMnaa QaaDavao. %yaamauLo maI %yaaMnaa A^Dy/ aUjanaa
BaoTUna to saaMgatIla %yaap`maaNao krNyaasa ilaihlao haoto.
%yaaMnaa p`qama kaMgaDI gau$kulaamaQyao zovaNyaat Aalao. toqao idvaMgat
EawanaMdjaInaI %yaaMcaI svat:cyaa maulaaMp`maaNao kaLjaI GaotlaI. %yaanaMtr %yaaMnaa
SaaMitinakotnamaQyao zovaNyaat Aalao. toqao gau$dova va %yaaMcao maMDL yaaMnaI %yaaMcaovar itt@yaaca
p`omaacaI vaRYTI kolaI. yaa daona izkaNaI %yaaMnaa imaLalaolyaa AnauBavaacaa %yaaMnaa va malaa
farca ]pyaaoga Jaalaa.
gau$dova EawanaMdjaI va EaI. sauSaIla $d` yaaMnaa maI A^MDy/ aUjacaI i~maUtI- mhNat
Asao. dixaNa Aaikot Asatanaa yaa itGaaMcaI iktIhI stutI kolaI trI %yaaMnaa purosao
vaaTt nasao. maaJaa %yaaMcaa dixaNa AaikomaQyao jaao p`omamaya sahvaasa Jaalaa %yaa vaoLcyaa
Anaok sahvaasa Jaalaa %yaa vaoLcyaa Anaok smarNaaMpOkI ho ek tr Aata maaJyaa DaoLyaaMpuZo
]Bao Aaho kI yaa tIna mahapu$YaaMcaI naavao %yaaMcyaa )dyaI va taoMDI AsaayacaIca. A^MDy/ aUjanaI
maaJyaajavaLcyaa baalakaMnaa sauSaIla $d`aMcyaahI sahvaasaat zovalao. $d`aMpaSaI AaEama
navhta svat:cao Garca haoto. pNa %yaa Garacaa kbajaa %yaaMnaI yaa maaJyaa kuTuMbaalaa idlaa.
%yaaMcaI maulao %yaaMcyaaSaI ekaca idvasaat [tkI imasaLUna gaolaI kI %yaaMnaa ifina@sacaa
ivasarca pDlaa.
maI mauMba[- baMdrI ]trlaao taoca malaa Kbar imaLalaI kI saQyaa ho kuTuMba
SaaMtIinakotnamaQyao Aaho. mhNaUna gaaoKlyaaMcaI BaoT Gao}na itkDo lavakr jaaNyaacaI malaa
]%kMza laagalaolaI haotI.
355

356

Aa%makqaa

mauMba[-maQyao maaJaa sanmaana Jaalaa %yaaca p`saMgaI malaa ek CaoTasaa sa%yaaga`h

kravaa laagalaa. ima. poiTTcyaa GarI maaJyaasaazI saMmaolana BarivaNyaat Aalao haoto. toqao
tr malaa gaujaraqaImaQyao jabaaba doNyaacaI ihMmat JaalaIca naahI. %yaa mahalaamaQyao va DaoLo
idpvaNaayaa Bap@yaamaQyao igarimaTyaa majauraMcyaa sahvaasaat rahUna Aalaolyaa malaa
KoDvaLasaarKo vaaTU laagalao. Aajacyaa maaJyaa paoYaaKacyaa maanaanao %yaa vaoLI maI GaalaIt
Asalaolaa AMgarKa foTa vagaOro paoYaaK sauQaarlaolaa mhNata yao[-la trI pNa maI %yaa
AlakRt samaajaamaQyao inaraLaca idsat haotao. pNa toqao tr maI maaJao kama ksaobasao
Baagaivalao AaiNa ifraojaSaha maohtaMcyaa kuSaIcaa AaEaya Gaotlaa.
gaujaraqyaaMcaIhI inaraLI saBaa JaalaIca. tI ]<amalaala i~vaodI yaaMnaI BarivalaI
haotI. tI saBaa kaoNaakaoNaaMcaI haoNaar yaasaMbaMQaI qaaoDISaI maaihtI maI imaLivalaI haotI.
ima. ijanaa hohI gaujaraqaIca Aqaa-t tohI %yaa saBaolaa hjar haoto. to AQyaxa haoto kI
mau#ya va@to to malaa Aata Aazvat naahI. prMtu %yaaMnaI Aaplao qaaoD@yaaMt pNa maQaur
BaaYaNa [Mga`jaImaQyao kolao. [tr BaaYaNaohI bahutok [Mga`jaItca JaalaI Asao malaa pusaT
smarto. maaJaI baaolaNyaacaI paLI AalaI tovha maI gaujaraqaItca ]<ar idlao. gaujaraqaI va
ihMdusqaanaI yaaba_la malaa vaaTNaara ijavhaLa maI qaaoD@yaaca Sabdat vya@t kolaa va
gaujaraqaI laaokaMcyaa saBaot [Mga`jaIcaa ]pyaaoga krNyaaba_lacaa Aaplaa nama` ivaraoQa namaUd
kolaa. maaJyaa manaalaa Asao krNyaaba_la saMkaoca tr vaaTtca haota. malaa vaaTo kI
dIGa-kalaIna gaOrhjaorInaMtr prdoSaahUna prt yaoNaayaa AnanauBavaI maaNasaanao caalaU
p`vaahaiva$w jaavao yaat Aivavaok tr haot naahI pNa gaujaraqaItUna ]<ar doNyaacao QaaDsa
maI kolao %yaacaa kaoNaI Balataca Aqa- kolaa naahI va savaa-MnaI maaJaa ivaraoQa sahna kolaa ho
pahUna malaa samaaQaana vaaTlao. va maaJao navaosao vaaTNaaro [tr ivacaarhI samaajaapuZo maaMDNyaasa
hrkt pDNaar naahI Asaa inaYkYa- maI yaa saBaova$na kaZlaa.
ASaa thonao mauMba[-t daona ek idvasa rahUna va p`aqaimak AnauBava imaLvaUna
gaaoKlyaaMcyaa Aa&ova$na maI puNyaasa gaolaao.

2. gaao K lyaaM b arao b ar pu N yaasa

maI mauMba[-sa paocalyaanaMtr lagaoca gaaoKlyaaMnaI malaa kLivalao "gavhna-r tumhalaa
BaoTU [icCtat AaiNa puNyaalaa yaoNyaapUvaI-ca tumhI %yaaMnaa BaoTUna yaavao ho baro." yaava$na maI
%yaaMnaa BaoTayalaa gaolaao. saamaanya baaolaNao JaalyaanaMtr to mhNaalao :
"tumacyaapasaUna malaa ek vacana maagaayacao Aaho. sarkarSaI saMbaMQa paocaola Asao
kaoNatohI kR%ya krNyaapUvaI- tumhI malaa saaMgaavao va BaoTUna jaavao ASaI maaJaI [cCa Aaho."
maI mhTlao "tsao vacana doNao malaa far saaopo Aaho karNa sa%yaaga`hI yaa
naa%yaanao maaJaa inayamaca Aaho kI kaoNaacyaahI iva$w kahIhI krayacao Jaalyaasa Agaaodr
%yaacaokDUna %yaacaa dRYTIkaona samajaUna Gyaavaa va %yaacyaa mhNaNyaalaa dota yao[-la tovaZa maana
Vavaa. dixaNa AaikomaQyao maI yaa inayamaacao palana naohmaIca kolaolao Aaho. yaoqaohI tsaoca
krNaar."
laa^D- ivailaMgDnanaI AaBaar maanalao va to mhNaalao "tumhalaa vaaTola tovha lagaoca
tumhI malaa BaoTU Sakala va maga tumhalaa kLUna yao[-la kI sarkar jaaNaUnabaujaUna kahI
vaakDo k$ [icCt nasato."
maI mhTlao "yaa ivaSvaasaavar tr maI tgaUna Aaho."
maI puNyaasa gaolaao. toqaIla sava- smarNao doNao malaa Sa@ya naahI. gaaoKlao va
saaosaayaTIcao saBaasad yaaMnaI malaa p`omajalaanao nha} Gaatlao. malaa Aazvato kI %yaaMnaI savasaBaasadaMnaa puNyaasa baaolaaivalao haoto. savaa-Mbaraobar Anaok mau_yaaMvar maI manamaaokLopNaanao
cacaa- kolaI. gaaoKlyaaMcaI far [cCa haotI kI maI saaosaayaTImaQyao daKla vhavao. maaJaI tr
[cCa haotIca. pNa saBaasadaMcao mat pDlao kI saaosaayaTIcao AadSa- va kama krNyaacaI
%yaaMcaI rIt maaJyaa rItIhUna iBanna Aaho. %yaamauLo maI saBaasad haoNao yaaogya hao[-la kI
kaya yaaba_la %yaaMnaa SaMka vaaTt haotI. gaaoKlyaaMcaI samajaUt haotI kI maaJyaamaQyao
Aaplyaa QyaoyaaMnaa icakTUna rahNyaacaa jasaa gauNa Aaho ittkaca [traMcao AadSa- saMBaaLUna
GaoNyaacaa va %yaaMcyaaSaI imaLUna imasaLUna kama krNyaacaahI gauNa Aaho. "pNa
maaJyaa saBaasadaMnaa AVap tumacyaaMtIla yaa saMBaaLUna GaoNyaacyaa gauNaacaI AaoLK pTlaolaI
357

358

Aa%makqaa

naahI. to svat:cyaa Qyaoyaalaa icakTUna rahaNaaro svatM~ vaR<aIcao va zama ivacaaracao Asao
Aahot. malaa ]maod tr vaaTtoca kI to tumhalaa maanya krtIla. prMtu to kbaUla Jaalao
naahIt trI tumhI Asao maa~ samajaU naka kI tumacyaaba_la %yaaMnaa Aadr ikMvaa p`oma kmaI
vaaTto. to p`oma AbaaiQat rahavao yaasaazIca %yaaMnaa ksalaohI saahsa krNyaacaI BaItI
vaaTto. tumhI saaosaayaTIcao saBaasad vha ikMvaa naka hao} pNa maI tr tumhalaa saBaasadca
maanaUna caalaNaar" gaaoKlao mhNaalao.
maI svat:caI klpnaa %yaaMnaa kLivalaI haotI. maI saaosaayaTIcaa saBaasad Jaalaao
ikMvaa na Jaalaao trI maaJyaa manaatUna ek AaEama kaZUna %yaat ifina@samaQaIla sahvaasaI
maMDLIMlaa Gao}na rahavayaacao haoto. maI gaujaraqaI AsalyaamauLo gaujaraqaWaraca saovaa
krNyaasaazI maaJyaapaSaI jaast BaaMDvala imaLNaar. yaa samajautInao gaujaraqamaQyaoca kaozo
trI ek izkaNa Qa$na rahaNyaacaI maaJaI [cCa haotI. gaaoKlyaaMnaa ha ivacaar psaMt
pDlaa va to mhNaalao
"tumhI AvaSya tsao kra. saBaasadaMbaraobarcyaa cacao-caa inakala ksaahI laagaao
pNa tumhalaa AaEamaasaazI laagaNaaro d`vya tumhI maaJyaapasaUnaca Gyaayacao Aaho. maI tao maaJaa
AaEama samajaNaar."
maaJao )dya fulaUna gaolao. pOsao gaaoLa krNyaacyaa kamaatUna barI maaokLIk JaalaI
Asao mhNaUna maI far AanaMd maanalaa. AaiNa yaapuZo malaa svat:cyaa jabaabadarIvar caalaavao
laagaNaar naahI tr p`%yaok ADcaNaImaQyao malaa maaga-dSa-k imaLNaar yaa ivaSvaasaamauLo
maaJyaa Dao@yaavarIla maaoza Baar KalaI ]trlaa Asao malaa vaaTlao.
gaaoKlyaaMnaI kO. Da^. dovaaMnaa baaolaavaUna saaMgaUna Taklao "Aamacyaa ihSaobaat
gaaMQaIMcao Kato ]GaDa AaiNa %yaaMnaa %yaaMcyaa AaEamaasaazI ikMvaa %yaaMcyaa saava-jainak
Kcaa-saazI jao pOsao laagatIla to tumhI %yaaMnaa Va."
puNyaahUna inaGaUna SaaMitinakotnalaa jaaNyaacyaa tyaarIlaa maI Aata laagalaao.
SaovaTlyaa idvaSaI ra~I gaaoKlyaaMnaI mau_a,ma malaa psaMt pDavaI ASaI Kasa
ima~aMcaI ek paTI- kolaI. itcyaamaQyao maI naohmaI Gaot Asao tsalaaca sau@yaa
va tajyaa fLaMcaa Aahar %yaaMnaI maagaivalaa haota. paTI- %yaaMcyaa KaolaIpasaUna
kahI pavalaaMcyaa AMtravar haotI. toqapya-Mt yaoNyaasaarKIhI %yaaMcaI ibalakula
isqatI navhtI. pNa %yaaMcao p`oma %yaaMnaa rahU ksao doNaar %yaaMnaI yaoNyaacaa Aaga`h Qarlaa.
Aalao tr Kro pNa %yaaMnaa ca@kr AalaI va prt jaavao laagalao. %yaaMnaa Asao puYkLda

QamakI mhNajao

359

haot Asao. mhNaUna %yaaMnaI inaraop pazaivalaa kI AamhI paTI- tSaIca caalaU zovaavaI.paTImhNajao dusaro kahI naahI tr saaosaayaTIcyaa AaEamaacyaa AitiqaSaalaocyaa caaOkaMt jaajama
psa$na basaNao AaiNa Bau[-maUga KjaUr vagaOro taoMDat TakIt p`omaalaap krNao va ekmaokaMcyaa
)dyaacaI AiQak AaoLK krNao.
pNa tI ca@kr maaJyaa jaIvanamaacyaa dRYTInao saamaanya AnauBava vhavayaacaI
navhtI.

3. QamakI mhNajao
maaJyaa vaDIla baMQaUMcyaa ivaQavaa p%naIlaa va [tr kuTuMbaIjanaaMnaa BaoTNyaasaazI
rajakaoTlaa va paorbaMdrlaa jaayacao haoto mhNaUna mauMba[-hUna maI itkDo gaolaao. dixaNa
Aaikot sa%yaaga`hacyaa laZyaacyaa inaima<aanao maI maaJaa paoYaaK igarimaTyaa majauraMSaI Sa@ya
tovaZa imaLta k$na Gaotlaa haota. ivalaayatothI GaramaQyao haca paoYaaK vaaprIt Asao.
ihMdusqaanaat AalyaanaMtr maaJyaa manaatUna kazovaaDI paoYaaK zovaayacaa haota. maI tao dixaNa
Aaikot svat:paSaI baaLgalaa haota. %yaamauLo mauMba[-laa maI %yaaca paoYaaKaMt ]t$
Saklaao haotoa. tao paoYaaK mhNajao sadra AMgarKa Qaaotr AaiNa SauBa` foTa. ho savadoSaI igarNyaaMcyaa kapDacaoca banaivalaolao haoto. mauMba[- to kazovaaD itsayaa vagaa-tUna jaayacao
haoto. yaa p`vaasaat foTa va AMgarKa mhNajao nasata baaojaa Asao malaa vaaTlao. mhNaUna
f@t sadra Qaaotr va Aazdha AaNyaaMcaI kaiSmarI TaopI evaZaca paoYaaK kolaa
haota.Asalaa paoYaaK vaaprNaayaaMcaI gaNanaa gairbaaMtca haoNaar. %yaa vaoLI ivarmagaava kI
vaZvaaNa yaoqao PlaogaamauLo itsayaa vagaa-cyaa ]ta$McaI tpasaNaI haot Asao. maaJyaa AMgaat
qaaoDasaa tap haota. tpasaNaI krNaayaa AMmaladaranao maaJaa hat paihlaa tao %yaalaa garma
laagalaa. mhNaUna malaa rajakaoTat Da^@Trlaa BaoTNyaacaa hukUma kolaa AaiNa naava naaoMdUna
Gaotlao.
mauMba[-hUna kaoNaI tar ikMvaa p~ pazivalao Asaola %yaava$na vaZvaaNa sToSanavar
toqaIla laaoksaovak mhNaUna p`isaw Asalaolao iSaMpI maaotIlaala malaa BaoTayalaa Aalao haoto.
%yaaMnaI maaJyaapaSaI ivarmagaavacaI jakattpasaNaI va itcyaapayaI haoNaayaa ~asaacao vaNa-na
kolao. maI tapanao pIDlaolaa haotao %yaamauLo baaolaNyaacaI haOsa ivaSaoYa navhtI. maI %yaaMnaa
qaaoD@yaat jabaaba idlaa :
"tumhI tu$Mgaat jaayalaa tyaar Aaha"

360

Aa%makqaa

ivacaar na krta ]%saahacyaa Barat jabaaba doNaaro puYkL t$Na Asatat

%yaaMpOkIca ek maaotIlaala AsatIla Asao malaa vaaTlao haoto. pNMa %yaaMnaI farca dRZtapUva-k
jabaaba idlaa :
"AamhI AvaSya tu$Mgaat jaa} pNa tumhI Aamacao naotR%va svaIkarlao paihjao.
kazovaaDI yaa naa%yaanao tumacyaavar Aamacaa pihlaa h@k Aaho. yaa vaoLI tr AamhI
tumhalaa qaaMbavaU Sakt naahI. pNa prt yaotaMnaa tumhalaa vaZvaaNalaa ]travao laagaola.
[kDcyaa t$NaaMcao kama va %yaaMcaa ]%saah pahUna tumhI KUYa vhala. vaaTola tovha tumhI
Aamhalaa Aaplyaa saonaot daKla k$na do} Sakta."
maaotIlaala maaJyaa najarot Barlao. %yaaMcyaa dusayaa eka jaaoDIdaranao %yaaMcaI
stutI krtanaa mhTlao
"ho Baa[- Aahot tr iSaMpI. Aaplyaa QaMVat kuSala Aahot. yaamauLo raoja
tasaBar kama k$na maihnyaakazI Aaplyaa Kcaa-purto pMQaraek $pyao kmaivatat va
baakIcaa sava- vaoL saava-jainak kayaa-laa dotat. Aamha sauiSaixataMcaohI puZarI toca.
%yaaMcyaakDo pahUna AamacaI Aamhalaa laaja vaaTto."
maagaahUna Baa[- maaotIlaalaSaI maaJaa caaMgalaa pircaya Jaalaa. %yaava$na malaa
idsaUna Aalao kI varIla %yaaMcyaa stutImaQyao ibalakula AitSayaao@tI navhtI. sa%yaaga`haEama
sqaapna Jaalaa tovha dr maihnyaalaa to AaEamaat qaaoDo idvasa trI hjaorI do}na jaayacao.
maulaaMnaa iSavaNakama iSakvaIt AaiNa AaEamaacao iSavaNyaacao kama k$na jaat. ivarmagaavacaI
gaaoYT tr maaJyaapaSaI raoja kaZIt Asat. p`vaaSyaaMcao haoNaaro hala %yaaMnaa Asa*ya
vaaTt. yaa maaotIlaalanaa maR%yaunao Bar ta$NyaamaQyao ]calaUna naolao va %yaaMcyaaivanaa vaZvaaNa
SaUnyavat\ Jaalao.
rajakaoTlaa paocalyaanaMtr dusayaa idvaSaI sakaLI maI pUvaI- imaLalaolyaa
hukUmaap`maaNao [isptLat hjar Jaalaao. toqao maI Apiricat navhtao. Da^@Tr KjaIla
Jaalao. to %yaa tpasaNaI krNaayaa Amaladaracyaa naavaanao carfDU laagalao. malaa %yaat
ragaavaNyaacao karNaca idsaonaa. Amaladaranao Aaplao kt-vyaca bajaavalao haoto. tao malaa
AaoLKIt navhta AaiNa AaoLKIt Asata trIhI %yaanao kolaa tsalaa hukUma krNao ho
%yaacao kt-vya haoto. pNa maI pDlaao saup`isaw. %yaamauLo rajakaoTmaQyao malaa tpasaNaIsaazI
jaavao laagaNyaaeovajaI tpasaNaIsaazI maaNasao GarI yao} laagalaI.
itsayaa vagaa-cyaa ]ta$McaI Asalyaa baabatIt tpasaNaI AavaSyak Aaho.
maaozo maanalao jaaNaaro laaok itsayaa vagaa-nao p`vaasa krIt AsatIla tr %yaaMnaIhI

QamakI mhNajao

361

svaocCapUva-k gairbaaMnaa laagaU pDNaayaa inayamaaMcyaa AaQaIna Jaalao paihjao va AmaladaraMnaIhI

pxapat krta kamaa nayao. pNa maaJaa AnauBava Asaa Aaho kI AiQakarI itsayaa
vagaa-cyaa ]ta$McaI maaNasaat gaNanaa krNyaaeovajaI pSaUMtca gaNanaa krtat. %yaaMnaa
saMbaaoQaavayaacao to 'tU' KorIja naahIca. itsayaa vagaa-cyaa ]ta$nao ]laT jabaaba dota kamaa
nayao Aaplyaa baajaUcao samaqa-nahI krta kamaa nayao. tao jaNaU Amaladaracaa naaokr Asaavaa
%yaap`maaNao %yaanao vaagalao paihjao. AmaladaraMnaI %yaalaa ipTavao lauTavao %yaacaI gaaDI
caukvaavaI itkIT dotanaa rKDvaavao *yaa savaa-Mcaa maI jaatInao AnauBava Gaotlaa Aaho.hI
isqatI sauQaarNyaacaa maaga- ha ekca Aaho kI ik%yaok sauiSaixataMnaI va QainakaMnaI
gairbaaMsaarKo banaavao AaiNa itsayaa vagaa-nao p`vaasa k$na garIba p`vaaSyaaMnaa imaLt naahI
ASaI ekhI saaoya svat: BaaogaU nayao. gaOrsaaoya ]wTpNaa Anyaaya baIBa%sapNaa [%yaaid
maukaTyaanao sahna na krta %yaaMcaa p`itkar kravaa va dad imaLvaavaI.
kazovaaDat maI jaoqao jaoqao ihMDlaao toqao toqao ivarmagaavacyaa jakattpasaNaIpayaI
haoNaayaa ~asaasaMbaMQaI tarI kanaaMvar Aalyaa.
%yaava$na laa^D- ivailaMgDnanaI idlaolyaa inamaM~Naacaa maI lagaoca ]pyaaoga kolaa.
%yaabaabat hatI Aalao tovaZo kagadp~ vaacalao. tarIt puYkL tqya Asalyaacao malaa
idsaUna Aalao. %yaaba_la maI mauMba[- sarkarbaraobar p~vyavahar caalaivalaa. saooTrIMnaa
BaoTlaao laa^D- ivailaMgDnanaahI BaoTlaao. %yaaMnaI sahanauBaUtI dSa-ivalaI pNa idllaIcyaa
caoMgaTpNaaba_la tar kolaI.
"Aamacyaa hatcaI gaaoYT AsatI tr AamhI hI jakat kQaIca kaZUna TaklaI
AsatI. tumhI baDyaa sarkarkDo jaa" Asao saooTrIMnaI saaMigatlao.
maI vairYz sarkarbaraobar p~vyavahar caalaivalaa. pNa 'p~ paocalao'
yaaplaIkDo kahI jabaaba imaLalaa naahI. jaovha malaa laa^D- caolmsa\fD-naa BaoTNyaacaa p`saMga
Aalaa tovha mhNajao javaLjavaL daona vaYaa-Mcyaa p~vyavaharanaMtr dad imaLalaI. laa^Dcaolmsa\fD-paSaI gaaoYT kaZlaI tovha %yaaMnaI AaScaya- dSa-ivalao. %yaaMnaa ivarmagaavasaMbaMQaI
kahIca maaihtI navhtI. maaJao mhNaNao %yaaMnaI laxapUva-k eoklao va %yaaca vaoLI Toilafaona
k$na ivarmagaavasaMbaMQaIcao kagad maagaivalao. maI saaMigatlaolyaa hkIktIiva$w AmaladaraMnaa
jar kahI saaMgaayacao nasaola tr jakat r_ krNyaacao %yaaMnaI vacana idlao. yaa BaoTInaMtr
qaaoDyaaca idvasaat jakat r_ JaalyaacaI naaoTIsa maI vat-maanap~at vaacalaI.

362

Aa%makqaa

ha ivajaya mhNajao sa%yaaga`hacao maMgalaacarNa Aaho Asao maI trI samajalaao.

karNa kI ivarmagaavaasaMbaMQaI saMBaaYaNao caalaU Asatanaa mauMba[- sarkarcyaa saooTrIMnaI maI
%yaasaMbaMQaI bagasaramaQyao kolaolyaa BaaYaNaacaI na@kla AaplyaapaSaI Asalyaacao malaa saaMigatlao
haoto. %yaat Asalaolyaa sa%yaaga`hacyaa ]llaoKaba_la %yaaMnaI AaplaI naapsaMtIhI dSa-ivalaI
haotI. %yaaMnaI ivacaarlao :
"hI QamakI naahI ka AaiNa ASaa thonao balavaana sarkar QamakIlaa qaaoDIca
BaIk GaalaNaar Aaho"
maI p`%yau<ar idlao :
"hI QamakI navho ho laaokiSaxaNa Aaho. laaokaMnaa Aaplyaa du:#aacao
inarakrNa krNyaacao sava- ras%a maaga- da#avaUna doNao maaJyaasaar#yaacao kt-vya Aaho. jyaa
raYT/alaa svatM~ta paihjao Asaola %yaa raYT/apaSaI svat:cyaa saMrxaNaacaa AMitma [laaja
AsaNao AavaSyak Aaho. saamaanyapNao Asalao [laaja ihsaMk Asatat. sa%yaaga`h ho SauQd
AihMsak Sas~ Aaho. %yaacaa ]pyaaoga va %yaacaI mayaa-da da#avaUna doNao maI svat:caa Qamasamajatao. [Mga`ja sarkar Sai@tmaana Aaho yaaba_la malaa SaMka vaaTt naahI. pNa
sa%yaaga`h ho sava-EaoYz Sas~ Aaho yaaivaYayaIhI malaa SaMka naahI ."
sau& saooTrIMnaI Aaplao Daoko halaivalao va to mhNaalao "kaya to idsalaoca."

4. SaaM i tinako t na
rajakaoThUna maI SaaMitinakotnalaa gaolaao. toqaIla iSaxak va ivaVaqaI- yaaMnaI
maaJyaavar p`omaacaa vaYaa-va kolaa. svaagatacyaa ivaQaImaQyao saaQaopNaa klaa va p`oma yaaMcao sauMdr
imaEaNa haoto. %yaa izkaNaI maaJaI kakasaahoba kalaolakraMSaI p`qama BaoT JaalaI.
kalaolakraMcao 'kakasaahoba' ho naava ksao pDlao to %yaa vaoLI malaa
maahIt navhto. pNa maagaahUna kLlao kI koSavarava doSapaMDo jao ivalaayatot
maaJao samakalaIna haoto va jyaaMcyaaSaI maaJaa ivalaayatot caaMgalaa pircaya Jaalaa
haota to baDaodo saMsqaanaamaQyao 'gaMganaaqa ivaValaya' caalavaIt Asat. %yaaMcyaa Anaok
BaavanaaMpOkI ek ASaIhI haotI kI ivaValayaat kaOTuMibak Baavanaa AsalaI
paihjao. %yaasaazI sava- AQyaapkaMnaa naavao idlaolaI haotI. %yaat kalaolakraMnaa
'kaka' ho naava imaLalao fDko 'maamaa' Jaalao hirhr Samaa- 'ANNaa Jaalao. [traMnaahI
%yaacap`maaNao yaaogya naavao doNyaat AalaI. puZo kakaMcao jaaoDIdar mhNaUna AanaMdanaMd

SaaMitinakotna

363

svaamaI AaiNa maamaaMcao ima~ yaa naa%yaanao pTvaQa-na APpa yaa kuTuMbaat saamaIla Jaalao.
yaa kuTuMbaatIla varIla pacahIjaNa ekamaagaUna ek maaJao sahkarI banalao. doSapaMDyaaMnaa
'saahoba' yaa naavaanao AaoLKIt Asat. saahobaaMcao ivaValaya baMd JaalyaanaMtr ho kuTuMba
ivaKurlao pNa yaa maMDLInao prspraMtIla AaQyaai%mak saMbaMQa saaoDlaa naahI. kakasaahoba
inarinaraLo AnauBava Gao} laagalao va %yaa inaima<aanaoca yaa vaoLI SaaMitinakotnamaQyao rahat
haoto. %yaaca maMDLatIla dusaro ek icaMtamaNaSaas~I toqaoca rahat Asat. ho daoGaohI
saMskRt iSakivaNyaacyaa kamaI Baaga Gaot.
SaaMitinakotnamaQyao maaJyaa maMDLIlaa ]trNyaasa svatM~ jaagaa doNyaat AalaI
haotI. yaoqao maganalaala gaaMQaI %yaa maMDLIcaI kaLjaI Gaot Asat va ifina@sa AaEamaacyaa
sava- inayamaaMcao baarka[-nao palana krIt AaiNa [traMkDUna krvaUna Gaot. %yaaMnaI svat:cao
p`oma &ana va ]Vaoga yaaMcyaamauLo Aaplaa sauvaasa SaaMitinakotnamaQyao psarivalaa Asalyaacao
malaa AaZLUna Aalao. %yaa izkaNaI A^MD/yaUja tr haotoca. ipyasa-nahI haoto.
jagadanaMdbaabaU naopaLbaabaU saMtaoYabaabaU ixaitmaaohnabaabaU nagaInabaabaU SardbaabaU AaiNa
kailabaabaU yaaMcyaaSaI maganalaalanaI KUp pircaya kolaa.
maaJyaa svaBaavaanau$p maI iSaxak va ivaVaqaI- yaaMcyaat imasaLUna gaolaao AaiNa
AMgamaohnatIsaMbaMQaI cacaa- k$ laagalaao. pgaarI AacaayaaeovajaI iSaxak AaiNa ivaVaqaI-ca
svat:caa svayaMpak k$na GaotIla tr caaMgalao hao[-la Aaraogyaacyaa va naItIcyaa dRYTInao
iSaxak BaaojanagaRhacao inayamana k$ SaktIla va ivaVaqyaa-MnaahI svaavalaMbanaacaa va
svayaMpakacaa vastupaz imaLola,. hI gaaoYT maI toqaIla iSaxakaMpuZo maaMDlaI. ekdaona
iSaxakaMnaI Daoko hlaivalao ik%yaokaMnaa p`yaaoga far AavaDlaa. maulaaMnaa navaIna gaaoYT maga
tI ksalaIhI AsalaI trI AavaDayacaIca. %yaa nyaayaanausaar hIhI AavaDlaI va p`yaaoga sau$
Jaalaa. hI gaaoYT gau$dovaaMpuZo maaMDlaI Asata iSaxakaMcaI AnaumatI Asaola tr ha p`yaaoga
Aaplyaalaa tr AvaSya AavaDola Asaa %yaaMnaI svat:caa AiBap`aya idlaa. %yaaMnaI
ivaVaqyaa-Mnaa saaMigatlao : "yaaMt svarajyaacaI gau$ikllaI Aaho."
ipyasa-nanaI p`yaaoga yaSasvaI krNyaacyaa kamaI svat:cao SarIr iJajavaUna Taklao.
%yaaMnaa tao far AavaDlaa. BaajaI icarNaaro ek maMDL tyaar Jaalao. dusaro ek Qaanya
saaf krNaaro. BaaojanagaRhacyaa saBaaovaar Saas~Iya pwtInao saafsafa[- krNyaacyaa kamaI
nagaInabaabaU vagaOro gauMtlao. %yaaMnaa kudLI Gao}na kama krIt Asalaolao pahUna maaJaI CatI
AanaMdanao Ba$na gaolaI.

364

Aa%makqaa

pNa maohnatIcao kama savvaaSao ivaVaqyaa-Mnaa AaiNa iSaxakaMnaahI ekdma

JaopNyaasaarKo navhto. %yaamauLo raoja cacaa- hao[-. ik%yaokjaNa qakUna jaat. ipyasa-nanaa
Eama vaaTtatca kSaalaa to tr hsatmauKanao ina%ya BaaojanagaRhacyaa yaa naahI %yaa kamaat
gauMtlaolao Asaayacaoca. maaozmaaozI BaaMDI GaasaNao ho tr %yaaMcaoca kama. BaaMDI GaasaNaayaa
tukDIcaa Eamapirhar krNyaakirta kaMhIjaNa %yaa izkaNaI satar vaajavaIt. p`%yaok
kama ivaVaqyaa-MnaI pUNa- ]%saahanao ]calalao va SaaMitinakotna maQamaaSyaaMcyaa paoLyaap`maaNao
gajabajaUna gaolao.
ASaa thocyaa forfaraMcaa ekvaar AarMBa Jaalaa mhNajao to qaaMbaUna rahatca
naahIt. ifina@sa BaaojanagaRh svaaEayaI haoto. evaZoca navho tr toqaIla svayaMpakhI far
saaQaa haota. masaalao vajya- haoto. %yaamauLo vaafovarca Baat DaL BaajaI va gavhacao pdaqahI iSajavaUna GaotlaI jaat Asat. baMgaalaI AaharamaQyao sauQaarNaa krNyaacyaa dRYTInao
ASaaca thocao ek BaaojanagaRh kaZlaolao haoto. %yaalaa ekdaona iSaxak va kahI ivaVaqaIyao}na imaLalao haoto. Asalyaa p`yaaogaaMmauLoca sava-saamaanya pakSaaLa svaavalaMbaI banaivaNyaacaa
p`yaaoga sau$ hao} Saklaa haota.
pNa AKorIlaa ik%yaok karNaaMmauLo ha p`yaaoga baMd Jaalaa. maaJaI samajaUt Aaho
kI yaa jagaiW#yaat saMsqaonao ha p`yaaoga qaaoD@yaa maudtIpurta caalaivalyaanaohI ksalaoca
nauksaana Jaalaolao naahI. AaiNa %yaapasaUna imaLalaolao ik%yaok AnauBava itlaa far ]pyaaogaI
Jaalao.
maaJaa [rada SaaMitinakotnamaQyao kahI kaLpya-Mt rahaNyaacaa haota. pNa
ivaQaa%yaanao malaa baLjabarInao toqaUna KocaUna naolao. maI ek AazvaDaBar raihlaao Asaona
nasaona [t@yaat puNyaahUna gaaoKlyaaMcyaa maR%yaucaI tar AalaI. SaaMitinakotna SaaokamaQyao
bauDUna gaolao. sava-jaNa maaJyaakDo yao}na hLhLU laagalao. maMidramaQyao mau_ama saBaa
BarivaNyaat AalaI. tao gaMBaIr doKavaa ApUva- haota. maI %yaaca idvaSaI puNyaasa jaaNyaasa
inaGaalaao p%naI va maganalaala yaaMsa baraobar Gaotlao. baakIcaI sava-jaNa SaaMitinakotnamaQyao
raihlaI.
A^MDy/ aUja barWanapya-Mt maaJyaabaraobar Aalao haoto. %yaaMnaI malaa ivacaarlao :
"tumhaMlaa ihMdusqaanaat sa%yaaga`h krNyaacaa p`saMga yao[-la Asao vaaTto ka AaiNa vaaTt
Asaola tr kovha %yaacaI kahI klpnaa yaoto ka"
maI ]<ar idlao : "yaacao ]<ar doNao kzINa Aaho. malaa ek vaYa-pya-Mt
tr kahI krayacaoca naahI. gaaoKlyaaMnaI maaJyaakDUna vacana Gaotlao Aaho kI ek
vaYa-pya-Mt maI p`vaasa kravaa kaoNa%yaahI saava-jainak p`SnaasaMbaMQaI mat inaiScat k$

itsayaa vagaa-cyaa halaApoYTa

365

nayao ikMvaa baaolaUna daKvaU nayao. ho vacana maI AxarSa: paLNaar Aaho. %yaanaMtrsauwa malaa
kaoNa%yaahI p`Snaavar baaolaNyaasaarKo Asaola trca maI baaolaNaar Aaho. yaava$na paMca vaYaopya-Mt sa%yaaga`h krNyaacaa p`saMga yao[-la Asao malaa vaaTt naahI."
yaoqao evaZo saaMgaNao ]icat Aaho kI 'ihMdsvarajyaa' maQyao maI jao ivacaar dSa-ivalao
Aahot %yaaMcaI gaaoKlao hMsaUnaca saMBaavanaa krIt Asat va mhNat : "ek vaYa-Bar tumhI
ihMdusqaanaat rahUna AnauBava Gaotlaat mhNajao tumacao ivacaar AapaoAap badlatIla."

5. itsayaa vagaa-cyaa halaApoYTa

barWanacyaapuZo Aamhalaa itsayaa vagaa-caI itikTo GyaavayaacaI haotI. tI
imaLopya-Mt naakInava Aalao. " itsayaa vagaa-cyaa ]ta$Mnaa itikTo Aagaa} doNyaat yaot
naahIt" Asaa jabaaba imaLalaa. maI sToSanamaastrpaSaI gaolaao. malaa sToSanamaastrpya-Mt
jaa} trI kaoNa dotao kaoNaI ekanao maohorbaanaI k$na sToSanamaastr daKvaUna idlao. maI
%yaaMcyaakDo gaolaao %yaaMcyaakDUnahI varIlap`maaNaoca jabaaba imaLalaa. iKDkI ]GaDlaI tovha
itkIT GaoNyaasa gaolaao. pNa itikTo imaLivaNao saaopI gaaoYT navhtI. saSa@t ]ta$
ekamaagaUna ek Gausat AaiNa maaJyaasaar#yaalaa maagao hTvaIt jaat. AKorIlaa ekdaMcaI
itikTo imaLalaI.
gaaDI AalaI. toqaohI jaaordar haoto to Aat iSarlao. AatIla ]ta$ va Aat
iSa$ [icCNaaro ekmaokaMSaI vad-LIvar yaot Qa@kabau@kI caalao. malaa %yaat Baaga GaoNao
Sa@yaca navhto. AamhI itGaohI [kDo itkDo ihMDt haotao. p`%yaok izkaNaahUna jabaaba
ekca kI "yaoqao jaagaa naahI." maI gaaD-kDo gaolaao. tao mhNaalaa "jaagaa imaLalaI tr
basaa naahI tr dusayaa gaaDInao jaa."
maI nama`pNao mhTlao "pNa malaa ja$rIcao kama Aaho." to eokUna Gyaayalaa
gaaD-laa vaoLca navhta. maaJao ]paya hrlao. maganalaalanaa jaagaa imaLola toqao basaNyaasa
saaMigatlao p%naIlaa Gao}na maI itsayaa vagaa-cyaa itikTanao '[MTr' maQyao iSarlaao. gaaDa-nao
malaa %yaamaQyao jaatanaa paihlao haoto.
Aasanasaaola sToSanavar gaaD- jaada BaaDo Gyaayalaa Aalaa. maI mhTlao "malaa
jaagaa daKvaUna doNyaacao tumacao kama haoto. jaagaa imaLalaI naahI %yaamauLo maI yaoqao basalaao
Aaho. tumhI malaa itsayaa vagaa-t jaagaa idlaIt tr maI itkDo jaayalaa tyaar Aaho."

366

Aa%makqaa

gaaD-saahoba mhNaalao "maaJyaapaSaI hI vaiklaI caalaNaar naahI. maaJyaapaSaI

jaagaa naahI. pOsao Vayacao nasatIla tr gaaDItUna inaGaUna jaavao laagaola."
malaa ksaohI k$na puNyaalaa paocaayacao haoto. gaaD-baraobar BaaMDNa caalaivaNyaacaI
maaJaI tyaarI navhtI. maI %yaacao pOsao caukto kolao. %yaanao qaoT puNyaapya-Mtcao jaada BaaDo
Gaotlao. malaa ha Anyaaya JaaoMbalaa.
sakaLI maaoMgalasara[- sToSana Aalao. maganalaalanaI itsayaa vagaa-t jaagaa
imaLivalaI haotI. maaoMgalasara[-laa maI itsayaa vagaa-t gaolaao. itkITklao@Trlaa maI hI
hkIkt kLivalaI %yaacyaakDUna maI Aamacyaa hkIktIcao p`maaNap~ maaigatlao. %yaanao
doNyaacao naakarlao. maI jaada BaaDyaacao pOsao prt imaLNyaaba_la rolvaocyaa vairYzakDo Ajakolaa.
"p`maaNap~aKorIja jaada pOsao prt doNyaacaa Aamacaa irvaaja naahI pNa tumacyaa
baabatIt AamhI to prt dotao. barWanapasaUna maaoMgalasara[-pya-Mtcao jaada BaaDo maa~ prt
dota yaoNaar naahI" ASaa Aqaa-caa jabaaba imaLalaa.
yaanaMtrcao maaJao itsayaa vagaa-cyaa p`vaasaacao AnauBava [tko Aahot kI %yaaMcao
pustkca hao[-la. pNa %yaaMtIla kahI p`saMgaaopa<a doNyaaplaIkDo %yaaMcaa yaa p`krNaamaQyao
samaavaoSa haoNyaasaarKa naahI. SarIrp`kRtImauLo itsayaa vagaa-caa maaJaa p`vaasa baMd Jaalaa.
hI gaaoYT naohmaI maaJyaa manaalaa Kat Aaho va Kat rahNaar. itsayaa vagaa-cyaa p`vaasaamaQyao
AroravaI sa<aomauLo haoNaaro Apmaana va ivaTMbanaa tr Asatatca pNa itsayaa vagaa-t
basaNaayaa ik%yaok ]ta$Mcaa ]wTpNaa %yaaMcaa AaoMgaLpNaa %yaaMcaI svaaqa-bauwI %yaaMcao
A&ana hIsauwa kahI kmaI nasatat. du:KacaI gaaoYT tr hI Aaho kI puYkLda AapNa
]wTpNaanao vaagat Aahao Aqavaa duga-MQaI haoNyaasa madt krIt Aahao ikMvaa Aaplaa
tovaZa svaaqa- SaaoQaIt Aahao ho %yaa ]ta$Mcyaa laxaathI yaot naahI. p`%yaokjaNa svat: jao
krtao to %yaalaa svaaBaaivak vaaTto. AamhI sauQaarlaolyaa laaokaMnaI itkDo laxaca idlaolao
naahI.
klyaaNa jaM@Sanavar AamhI dmalaoBaagalaolao Asao jaa}na paocalaao.
snaana krNyaacaa ivacaar kolaa. maganalaalanaI va maI sToSanacyaa pMpanao paNaI
kaZUna snaana kolao. pNa p%naIsaazI kahI trI tjavaIja krNyaacyaa ivacaarat
haotao. [t@yaat savh-MT\sa\ Aa^f [MiDyaa saaosaayaTIcao EaI. kaOla yaaMnaI
Aamhalaa AaoLKlao. tohI puNyaasaca caalalao haoto. p%naIlaa dusayaa vagaa-cyaa KaolaImaQyao
snaanaasaazI AapNa Gao}na jaatao Asao to mhNaalao. yaa %yaaMcyaa maohorbaanaIcaa svaIkar

maaJaa p`ya%na

367

krNyaaba_la malaa saMkaoca vaaTlaa. p%naIlaa dusayaa vagaa-cyaa #aaolaIcaa ]pyaaoga krNyaacaa
AiQakar naahI hohI malaa samajat navhto Asao naahI. pNa maI itlaa %yaa #aaolaIt snaana
k$ doNyaacyaa Ap`SastpNaakDo kanaaDaoLa kolaa. sa%yaacyaa pujaayaalaa evaZohI SaaoBat
naahI. p%naIlaa kahI itkDo jaaNyaacaIca haOsa haotI Asao naahI prMtu ptIcyaa maaoh$p
sauvaNa-pa~anao sa%yaacao mau#a JaakUna Taklao.

6. maaJaa p`ya%na
puNyaalaa paocalyaanaMtr ]<ariyaa vagaOro AaTaopUna saaosaayaTIcaa yaaogaxaoma yaapuZo
ksaa caalavaavaa AaiNa maI saaosaayaTIt da#ala vhavao ikMvaa naahI yaa p`Snaacyaa cacao-laa
AamhI sava-jaNa laagalaao. maaJyaavar maaoza Baar yao}na pDlaa. gaao#alao ijavaMt Asaopya-Mt
maI saaosaayaTImaQyao da#ala haoNyaacaa p`ya%na krNyaacaa p`Sna ]pisqat haot navhta.
gaao#alyaaMcaI Aa&a ikMvaa [cCa Asaola %yaap`maaNao krayacao evaZoca maaJao kama haoto. hI
isqatI malaa psaMt haotI.BaartvaYa-$pI tufanaI samaud`amaQyao maaJyaa AayauYyaacao ta$
Zklatanaa malaa kaoNaI saukaNaI paihjao haota AaiNa gaao#alyaaMsaar#aa saukaNaI imaLalyaavar
malaa ksalaIca Qaas%aI navhtI.
Aata malaa vaaTU laagalao kI maI saaosaayaTIt da#ala haoNyaacaa satt p`ya%na
kolaa pahIjao. gaao#alyaaMcaa Aa%myaacaI ASaIca [cCa AsaNaar Asao malaa vaaTo. maI saMkaoca
na Qarta va dRZpNao %yaa p`ya%naalaa laagalaao. %yaavaoLI saaosaayaTIcao bahUtok sava- saBaasad
puNyaat ]pisqat haoto. %yaaMnaa ivanaivaNyaacao va maaJyaaivaYayaI %yaaMnaa jao Baya vaaTt haoto to
dUr krNyaacao kama maI sau$ kolao. pNa saBaasadaMmaQyao %yaa baabatIt matBaod Asalyaacao
maaJyaa najarolaa Aalao. kahIMcao mat malaa da#ala krNyaacyaa baajaUcao haoto [tr dRZpNao
malaa saaosaayaTIt GaoNyaacyaa iva$w haoto. daoGaaMnaahI maaJyaaba_la p`oma vaaTt haoto ho malaa
idsatca haoto. pNa maaJyaaivaYayaIcyaa p`omaapoxaa saaosaayaTIivaYayaIcaI %yaaMcaI inaYza kdaicat
AiQak haotI maaJyaavarIla p`omaapoxaa kmaI tr navhtIca.
%yaamauLo AamacaI sava- cacaa- ima~%vaacyaa naa%yaanao va kovaL isawaMtaMnaa
Anausa$na caalalaolaI haotI. iva$w pxaacyaa maMDLIMnaa Asao vaaTt haoto kI
Anaok baabatIt maaJyaa va %yaaMcyaa ivacaaraMmaQyao ]<ardixaNa Qa`uvaaM[tko
AMtr Aaho. yaahUnahI ivaSaoYa mhNajao %yaaMnaa Asao vaaTt haoto kI jyaa Qyaoyaavar

368

Aa%makqaa

dRYTI zovaUna gaaoKlyaaMnaI saaosaayaTIcaI rcanaa kolaI %yaa QyaoyaaMnaaca maaJyaa saaosaayaTIt
rahaNyaanao Qa@ka paocaNyaacaa pUNa- saMBava Aaho. Aqaa-tca ho %yaaMnaa sahna haoNyaasaarKo
navhto.
puYkL cacaa- JaalyaanaMtr AamhI Aapaplyaa izkaNaI gaolaao. saBaasadaMnaI
AKorcaa inaNa-ya krNyaacao puZIla saBaovar Taklao.
GarI jaat Asata maI ivacaaraMcyaa Baaovayaat saaMpDlaao. saaosaayaTIt bahumatanao
daKla haoNyaacaa p`saMga Aalaa tr tsao daKla haoNao [YT mhNata yao[-la ka hI maaJaI
gaaoKlyaaMba_lacaI inaYza mhNata yao[-la ka maaJyaaiva$w mat pDlao tr %yaamauLo
saaosaayaTIcaI isqatI ibakT krNyaalaa maIca karNa Jaalaao Asao naahI ka haoNaar malaa
spYT idsaUna Aalao kI saaosaayaTIcyaa saBaasadaMmaQyao jaaopya-Mt malaa daKla krNyaaba_la
matBaod Asaola taopya-Mt maaJaa maIca daKla haoNyaacaa Aaga`h saaoDUna idlaa paihjao.
toNaok$naca iva$w pxaacaI naajauk isqatIt pDNyaapasaUna sauTka hao[-la AaiNa %yaanaoca
saaosaayaTI va gaaoKlao yaaMcyaaba_lacao maaJao kt-vya maI kolao Asao hao[-la. AMtra%myaat ha
inaNa-ya haotaca maI EaI. Saas~I yaaMnaa p~ ilaihlao kI %yaaMnaI maI daKla haoNyaacaa ivacaar
krNyaakirta saBaa BarvaUca nayao. ivaraoQa krNaaraMnaa ha maaJaa inaScaya far AavaDlaa.
to Qama-saMkTatUna bacaavalao. %yaaMcyaamaaJyaamaQaIla snaohsaMbaMQa AiQak majabaUt Jaalao AaiNa
saaosaayaTImaQyao daKla haoNyaasaMbaMQaIcaa maaJaa Aja- prt Gao}naca maI saaosaayaTIcaa KraKura
saBaasad Jaalaao.
AnauBavaanao Aata malaa idsato kI maI saaosaayaTIcaa rItsar saBaasad Jaalaao naahI
ho zIkca Jaalao va saBaasadaMnaI maaJyaa saBaasad%vaalaa kolaolaa ivaraoQa yaaogya haota.
%yaaMcyaamaaJyaa isawaMtaMmaQyao Baod Asalyaacao AnauBavaanao isaw Jaalao Aaho. pNa matBaodacaI
jaaNaIva AsatahI %yaaMcyaamaaJyaamaQyao Aa%myaacao AMtr kQaIca pDlaolao naahI. kTuta
kQaIca ]%pnna JaalaolaI naahI. matBaod AsatahI Aamacao baMQau%vaacao va maO~Icao naato kayama
raihlao Aaho. saaosaayaTIcao sqaana maaJyaa dRYTInao naohmaI yaa~ocao sqaanaca hao}na raihlao
Aaho. laaOikk dRYTInao maI itcaa saBaasad nasaonaa ka pNa AaQyaai%mak dRYTInao maI saBaasad
Aahoca. laaOikk saMbaMQaapoxaa AaQyaai%mak saMbaMQa AiQak maaOlyavaana Aaho. AaQyaai%mak
saMbaMQaaKorIja laaOikk saMbaMQa ha p`aNaaiSavaayacyaa dohap`maaNao haoya.

7. kuMBa
malaa Da^@Tr p`aNajaIvana maohta yaaMnaa BaoTNyaasaazI rMgaUnalaa jaavayaacao haoto.
itkDo jaatanaa klak<yaamaQyao EaI. BaUpoMd`naaqa basaUMcyaa inamaM~Naava$na maI %yaaMcyaakDo
]trlaao haotao. yaoqao baMgaalaI iSaYTacaaracaI prmaavaQaI JaalaI. %yaa vaoLI maI flaahar
krIt Asao. maaJyaabaraobar maaJaa maulagaa ramadasa ha haota. jaovaZI mhNaUna saukI ikMvaa
tajaI fLo klak<yaat imaLNyaasaarKI haotI tovaZI sagaLI ek~ krNyaat AalaI
haotI. is~yaaMnaI ra~Bar jaagarNa k$na ipsto vagaOro iBajat GaalaUna %yaaMcyaa saalaI kaZUna
zovalyaa hao%yaa. tajaI fLohI ijat@yaa sauroK thonao tyaar krNao Sa@ya haoto itt@yaa
sauroK thonao tyaar krNao Sa@ya haoto itt@yaa sauroK thonao tyaar kolaolaI haotI. maaJyaa
jaaoDIdaraMsaazI Anaok thocaI p@vaannao iSajaivalaolaI haotI. %yaatIla p`oma va iSaYTacaar
malaa kLt haota. prMtu ekdaona pahuNyaaMsaazI sava- Gar sabaMQa idvasa gauMtlaolao rahavao ho
malaa Asa*ya vaaTlao. pNa tovha maaJyaa hatI yaa ivaTMbanaotUna inasaTUna jaaNyaacaa [laaja
navhta.
rMgaUnalaa jaatanaa baaoTIvar maI Dokcaa ]ta$ haotao. EaI. basaUMkDo
p`omaaitrokamauLo ivaTMbanaa JaalaI tr baaoTIvar AitSaya baopvaa-[-mauLo JaalaI. Dokcyaa
]ta$Mcao hala BarpUr AnauBavaasa Aalao. snaanaacyaa jaagaI ]Bao rahaNaohI ASa@ya [tkI
GaaNa payaKanaa mhNajao narkkuMD. payaKanyaat jaayacao mhNajao Agaaodr malamaU~ tuDvaIt
ikMvaa AaolaaMDIt gaolao paihjao malaa trI yaa ADcaNaI farca kzINa vaaTlyaa. maI
maailamaakDo gaolaao pNa dad dotao kaoNa ]ta$MnaI Aaplyaa GaaNaInao Dok ibaGaDvaUna Taklao
haoto. basalyaa jaagaIca qauMkt toqaoca tMbaakUcaI ipcakarI saaoDIt KrkTohI toqaoca
TakIt. gaPpaMcyaa gaaoMgaaTalaa paravaarca naahI. p`%yaokjaNa Aaplyaalaa ADivata yao[-la
tovaZI jaagaa ADvaI. kaoNaI kaoNaacyaa saaoyaIcaa ivacaar ibalakula krIt nasao. svat:
jaagaa ADvaIt %yaapoxaa %yaaMcyaa saamaanaanao AiQak jaagaa ADt Asao. baaoTItlao to daona
idvasa maaozyaa kYTanao kaZlao.
rMgaUnalaa paocataca ejaMTlaa maI sava- hkIkt ilahUna pazivalaI. prMtu yaotanaahI
Aalaao tao Dokva$naca. pNa yaa p~amauLo va Da^@Tr maohtaMnaI kolaolyaa vyavasqaomauLo %yaa
maanaanao barI saaoya JaalaI haotI.
369
Aa.24

370

Aa%makqaa

toqaosauwa maaJyaa flaaharacaI vyavasqaa naohmaIcyaa maanaanao AiQakca haotI.

Da^@Tr maohtaMcao Gar mhNajao maaJaoca mhNata yao[-la Asaa %yaaMcaamaaJaa saMbaMQa haota.
%yaamauLo maI KaNyaacyaa ijanasaaMvar kahIsaa inaba-MQa Gaatlaa haota. pNa pdaqa- Amauk [tko
Kayacao Asaa maI inayama kolaolaa navhta. %yaamauLo puYkL p`karcaI fLo yaot %yaaMnaa maI
hrkt Gaot nasao. AiQak p`kar Asalao mhNajao DaoLyaaMnaa va ijaBaolaa baro vaaTo.
KaNyaacaI vaoL vaaTola tI Asao. malaa svat:laa lavakr AaTpUna GaoNao psaMt Asao. yaamauLo
far ]SaIr haot nasao Kra pNa ra~Icao Aaz na} tr sahja vaajat.
yaa mhNajao 1915 saalaI hrWarlaa kuMBamaoLa haota. %yaalaa jaaNyaacaI malaa
farSaI [cCa ASaI navhtI. pNa malaa maha%maa maunaSaIramajaIMcyaa dSa-naalaa jaavayaacao
haoto. kuMBamaoLyaacao p`saMgaI gaaoKlyaaMcyaa saovaksamaajaanao ek maaozI tukDI pazivalaI
haotI. itcaI vyavasqaa EaIyaut )dyanaaqa kuMJa$ yaaMcaokDo haotI. kO. Da^@Tr dovahI
itcyaamaQyao haoto. %yaa kamaI madt krayalaa maI maaJyaa tukDIlaahI Gao}na jaavao Asao zrlao
haoto. maganalaala gaaMQaI SaaMitinakotnamaQyao Asalaolyaa tukDIlaa Gao}na maaJyaapUvaI-ca
hrWarlaa jaa}na paocalao haoto. maI rMgaUnahUna prt AalyaanaMtr %yaaMnaa jaa}na imaLalaao.
klak<yaahUna hrWarlaa jaa}na paocaopya-Mt KUp ~asa kaZavaa laagalaa.
Dbyaat ik%yaok vaoLa idvaaba<aIhI nasao. sahranapUrhUna puZo tr maalaacyaa ikMvaa
janaavaraMcyaa Dbyaatca ]ta$MnaahI kaoMbalao haoto. ]GaDo Dbao va$na maQyaanhIcyaa saUyaa-caa
tap va KalaI inavvaL laaoKMDacaI tPt baOzk maga to hala kaya pusaavao trI pNa
Baaivak ihMdU KUp thana laagalaolaI AsatahI 'mausalamaana paNaI' yao[- to pIt nasat 'ihMdU
paNaI' ha Qvaina yao[- tovhaca paNaI pIt. %yaaca Baaivak ihMdUMnaa Da^@Tr AaOYaQaaMmaQyao da$
dovaaot mausalamaana ikMvaa i#a`s%aI paNaI dovaaot ikMvaa maasaaMcao sa%va dovaaot to GaoNyaacaa saMkaoca
vaaTt naahI caaOkSaI krNyaacao karNahI vaaTt naahI.
SaaMitinakotnamaQyao Aamhalaa idsaUna Aalao haoto kI BaMgaIkama
krNao haca Aamacaa ihMdusqaanaat #aasa QaMda hao}na basaNaar. saovakaMsaazI
eka Qama-SaaLocyaa jaagaot tMbaU zaokNyaat Aalao haoto. paya#aanyaasaazI Da^.dova
yaaMnaI #aDDo #aNaivalao haoto. pNa %yaa #aDDyaaMcaI vyavasqaa Da^.dova yaaMnaI KD\Do
KNaivalao haoto. pNa %yaa KD\DyaaMcaI vyavasqaa Da^. dova trI Asalyaa vaoLI jao qaaoDosao
pgaardar BaMgaI imaLU SaktIla %yaaMcyaamaaf-tca k$ SakNaar naa yaa
KD\DyaaMmaQyao pDNaara maL varcaovar maatInao JaakUna kaZNyaacao va to [tr thaMnaI

kuMBa

371

saaf raKNyaacao kama ifina@sacyaa tukDInao AaplyaakDo Gyaavao hI maaJaI maagaNaI Da^@Tr
dova yaaMnaI AanaMdanao maanya kolaI. hI saovaa krNyaacaI maagaNaI krNaara maI pNa tI p`%yaxa
krNyaacaI jabaabadarI ]calaNaaro maganalaala gaaMQaI.
maaJaa QaMda bahutaMSaI tMbaUmaQyao basaUna 'dSa-na' doNao AaiNa Anaok yaa~ook$ yaot
%yaaMcyaabaraobar Qamaa-saMbaMQaI va tsalaIca cacaa- krNao haca hao}na basalaa. dSa-na dota dota
maI baojaar Jaalaao. %yaaMtUna eka imainaTacaIsauwa fursat imaLt nasao. snaanaalaa jaavao trI
toqaohI dSa-naaiBalaaYaI laaok malaa ekTa rahU dot nasat. fraL krIt Asatanaa tr
ekaMtacaI gaaoYTca baaolaayalaa nakao. tMbaUmaQyao kaozohI ek xaNaBarsauwa malaa inavaaMt
basaayalaa imaLt nasao. dixaNa AaikomaQyao jaI kahI saovaa GaDU SaklaI itcaa evaZa
Kaola pirNaama saayaa BartKMDBar Jaalyaacao hrWarmaQyaoca maaJyaa AnauBavaalaa Aalao.
jaa%yaacyaa daona poMDaMmaQyao saapDUna cauraDa vhavaa ASaI maaJaI isqatI JaalaI.
AnaaoLKI izkaNaI itsayaa vagaa-caa ]ta$ mhNaUna kYT Baaogaayacao AaiNa jaoqao ]travao
toqao dSa-naaqaI- laaokaMcyaa p`omaanao gaaMjalao jaayacao. daohaoMpOkI kaoNatI isqatI AiQak
k$Naajanak Asaola to saaMgaNao puYkL vaoLa malaa kzINa idsato. dSa-naaqaI- laaokaMcyaa
p`omaacyaa dSa-naacaa malaa Anaok vaoLa raga Aalaolaa Aaho AaiNa manaatlyaa manaat tr %yaahUna
AiQak vaoLa maI jaLfLlaao Aaho evaZo maa~ malaa maahIt Aaho. itsayaa vagaa-cyaa
kYTamauLo malaa gaOrsaao[- sahna kravyaa laagalyaa Asalyaa trI aoQa @vaicatca Aalaa Aaho
AaiNa %yaapasaUna maaJaI tr ]nnatIca JaalaolaI Aaho.
yaa vaoLI maaJyaamaQyao ihMDNyaaifrNyaacaI Sa@tI puroSaI haotI. %yaamauLo maI
KUp BaTkU Saklaao. rs%yaatUna ifrNyaacaIhI pMcaa[-t pDNyaa[tka %yaa kaLI maI p`isaw
Jaalaao navhtao. yaa p`vaasaamaQyao laaokaMcyaa Qama-Baavanaopoxaa %yaaMcaa baavaLTpNaa caMcalata
paKMD va Avyavasqaa hIca maaJyaa AiQak p`%yayaalaa AalaI. saaQaUMcao tr povaca
fuTlao haoto. to f@t maalapuvaa va KIr Kayalaaca janmaasa Aalao Asaavao Asao idsalao.
yaoqao maI paca payaaMcaI gaaya paihlaI. malaa tr AaScaya- vaaTlao. pNa AnauBavaI maaNasaaMnaI
maaJao A&ana lavakrca dUr kolao. paca payaaMcaI gaaya mhNajao duYT laaokaMnaI Gaotlaolaa
baLI haoya. ijavaMt vaasaracaa paya va KaMdahI kapUna kaZUna tao yaa gaa[-cyaa kaplaolyaa
KaMVat basavaUna doNyaat yaotao AaiNa duhorI ihMsaonao tyaar Jaalaolyaa %yaa gaa[-caa A&anaI
laaokaMnaa zkivaNyaacyaa kamaI ]pyaaoga krNyaat yaotao. paca payaaMcyaa gaa[-cao dSa-na

372

Aa%makqaa

GaoNyaacaa laaoBa kaoNa%yaa ihMdUlaa haoNaar naahI %yaa dSa-naasaazI %yaanao iktIhI dana kolao
trI to qaaoDoca
kuMBaacaa idvasa yao}na zoplaa. maaJyaa dRYTInao tI Qanya GaDI haotI. maI
hrWarlaa gaolaao tao yaa~ocyaa Baavanaonao gaolaao navhtao. yaai~kaMcyaa Baavanaonao tIqa-xao~aMnaa
jaaNyaacaa maaoh malaa kQaIca vaaTlaolaa naahI. pNa satra laaK maaNasao sagaLI paKMDI
AsaNao Sa@ya naahI. maoLyaamaQyao satra laaK maaNasao AalaI AsaavaI Asao mhNat. %yaaMtIla
AsaM#ya maaNasao puNya kmaaivaNyaasaazI Aa%maSauwI p`aPt krNyaasaazI AalaolaI haotI
yaaba_la malaa ibalakula SaMka navhtI. ASaa p`karcaI Eawa Aa%myaalaa kaozpya-Mt ]nnat
krIt Asato to saaMgaNao nasalao trI kzINa tr Aahoca.
ra~I AMqa$Naat pDlyaapDlyaa maI ivacaaramaQyao magna Jaalaao. caarI baajaUMnaa
psarlaolyaa yaa paKMDamaQyao ho Asalao piva~ Aa%maohI Aahot. [-Svaracyaa drbaarat to
iSaxaosa pa~ gaNalao jaaNaar naahIt. hrWarmaQyao ASaa p`saMgaI yaoNao ho jar pap Asaola
tr ]GaDpNao ivaraoQa k$na kuMBaacyaa idvaSaI trI hrWarcaa %yaaga krNao maaJao
kt-vya haoto. yaoqao yaoNyaamaQyao va kuMBaacyaa idvaSaI rahaNyaamaQyao jar pap nasaola tr
maaJao kt-vya kaoNato trI kDk va`t Gao}na caalaU papacao p`ayaiSca<a krNao Aa%maSauwI
krNao hoca haoya. maaJao saaro jaIvanaca va`taMvar AaQaarlaolao Aaho. mhNaUna maI ksalao
trI kDk va`t GaoNyaacaa inaScaya kolaa. klak<aa va rMgaUna yaoqao maaJyaa inaima<aanao
yajamaanaaMnaa pDlaolyaa AnaavaSyak ~asaacao malaa smarNa Jaalao. mhNaUna maI Aaharacyaa
vastUMcaI saM#yaa mayaa-idt krNyaacao va AMQaar pDNyaapuvaI- jaovaNa AaTaopNyaacao va`t GaoNyaacaa
inaScaya kolaa. maI Asao paihlao kI jar maI kahI mayaa-da GaatlaI naahI tr maaJyaamauLo
yajamaanaaMnaa far ~asa haoNaar va maI saovaa krNyaaeovajaI p`%yaok izkaNaI maaJyaa saovaomaQyaoca
laaokaMnaa gauMtvaIt jaaNaar. %yaasaazI maI caaovaIsa tasaat pacaaMhUna AiQak vastU na KaNyaacao
va ra~Icao jaovaNa vajya- krNyaacao va`t Gao}na Taklao. daonhI inayamaaMcyaa kzINapNaacaa
pura ivacaar kolaa. yaa va`tamaQyao ekhI pLvaaT zovaavayaacaI naahI Asaa inaScaya
kolaa. AajaaraMt AaOYaQa mhNaUna trI puYkL vastU Gyaavyaa kI Gao} nayao yaacaahI ivacaar
kolaa. AaOYaQa ho paca vastUMmaQyao maaojaayacao kI naahI yaa sava- gaaoYTI ivacaarat Gaotlyaa
va Asaa inaScaya kolaa kI KaNyaacao kaoNatoca pdaqa- pacaaMpoxaa AiQak Gyaavayaacao
naahIt. yaa daonhI va`taMnaa tora vaYao- JaalaI. %yaaMnaI maaJaI caaMgalaI ksaaoTI paihlaI Aaho.

laxmaNa JaUlaa

373

pNa ksaaoTI paihlaI %yaacap`maaNao %yaaMnaI maaJao ZalaIp`maaNao saMrxaNahI caaMgalyaa thonao kolao
Aaho. yaa va`taMmauLo maaJao AayauYya vaaZlao Asao malaa trI vaaTto. yaa va`taMmauLoca Anaok
vaoLI maI AajaaratUna vaacalaao ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

8. laxmaNa JaUlaa
phaDap`maaNao idsaNaayaa maha%maa maunaSaIramajaIMcyaa dSa-naalaa va %yaaMcao gau$kUla
pahayalaa gaolaao tovha malaa BarpUr SaaMtI imaLalaI. hrWarcaa gaaoMgaaT AaiNa gau$kUlaacaI
SaaMtI yaaMmaQaIla Baod spYT jaaNavat haota. maha%maajaIMnaI maaJyaavar p`omaacaa vaYaa-va kolaa.
ba`mhcaarI maaJyaapasaUna dUr sartca naa. ramadovajaIMcaI maulaaKthI %yaaca vaoLI JaalaI AaiNa
%yaaMcyaa Sa@tIcaI klpnaahI malaa lagaoca AalaI. %yaaMcyaamaaJyaamaQyao kahI matiBannata
Asalyaacao Aamhalaa idsaUna Aalao trIhI AamacyaamaQyao snaohsaMbaMQa jauLlaa. gau$kUlaamaQyao
AaOVaoigak iSaxaNa sau$ krNyaacyaa AavaSyaktosaMbaMQaanao ramadovajaI va [tr iSaxak
yaaMcyaabaraobar BarpUr cacaa- kolaI. gau$kUla lagaoca saaoDUna jaaNao maaJyaa ijavaavar Aalao.
laxmaNa JaUlyaacaI stutI maI KUp eoklaI haotI. )YaIkoSalaa gaolyaaKorIja
hrWarva$na prt na jaaNyaacaI malaa AnaokaMnaI iSafarsa kolaI. maaJyaa manaaMtUna toqapya-Mt
payaI jaayacao haoto %yaamauLo ek TPpa )YaIkoSacaa va dusara laxmaNa JaUlyaacaa haota.
)YaIkoSamaQyao puYkL saMnyaasaI BaoTNyaasa Aalao. %yaaMcyaapOkI ekalaa maaJyaa
rahaNaIba_la barIca ija&asaa vaaTlaI. ifina@sa maMDL maaJyaabaraobar haotoca. %yaa savaa-Mnaa
pahUna %yaanao puYkL p`Sna ivacaarlao. AamacyaamaQyao Qamaa-saMbaMQaI cacaa- JaalaI. maaJaI Qaaima-k
Baavanaa far tIva` Aaho evaZo %yaalaa idsaUna Aalao. maI gaMgaasnaana k$na Aalaao haotao
%yaamauLo SarIr ]GaDo haoto. %yaaMnaa maaJyaa Dao@yaalaa SaoMDI va gaLyaat jaanavao idsalao naahI.
%yaacao %yaaMnaa vaa[-T vaaTlao va to mhNaalao :
"tumhI Aaistk Aaha Asao AsaUna tumhI jaanavao va SaoMDI zovaIt naahI yaacao
Aamacyaasaar#yaaMnaa vaa[-T vaaTto. hI daonhI ihMdU Qamaa-caI baa*ya icanho Aahot. tI p`%yaok
ihMdUnao QaarNa krNao AavaSyak Aaho."

374

Aa%makqaa

dha ek vaYaa-Mcaa Asatanaa paorbaMdrmaQyao ba`amhNaaMcyaa jaanavyaaMcyaa Taokalaa

baaMQalaolyaa ikllyaaMcaa KNaKNaaT malaa eokU yao[- tovha malaa %yaaba_la hovaa vaaTo.
KuLKuLNaayaa ikllyaa jaanavyaalaa baaMQaUna ifrayalaa imaLola tr kovaZI maaOja hao[-la baro
Asao vaaTo. kazovaaDat vaOSya kuTuMbaamaQyao jaanavao GaalaNyaacaa irvaaja %yaa vaoLI navhta.
pNa pihlyaa tIna vaNaa-MnaI jaanavao Gaatlaoca paihjao ASaa thocaI navaIna $ZI pDt haotI.
tdnauraoQaanao gaaMQaI kuTuMbaamaQyao kahIjaNa jaanavao GaalaU laagalao haoto. jao BaTjaI Aamha
daoGaaitGaa AaPtaMnaa ramarxaocaa paz dot Asat %yaaMnaIca Aamhalaa jaanavaIhI GaatlaI
AaiNa malaa ikllyaa baaLgaNyaacao kahI p`yaaojana navhto trI maI daona tIna ikllyaa
laTkavaUna idlyaa. jaanavao tuTlao tovaZyaa maudtIt %yaacyaaba_lacaI haOsa ifTlaI haotI kI
naahI to Aata Aazvat naahI pNa maI dusaro jaanavao maa~ Gaatlao naahI evaZo Kro.
p`aOZ vayaat malaa jaanavao GaalaNyaacaa p`ya%na [traMnaI ihMdusqaanaat %yaacap`maaNao
dixaNa AaikomaQyaohI kolaa. pNa %yaaMcyaa mhNaNyaacaa maaJyaavar kahIca pirNaama Jaalaa
naahI. SaUd` jaanavao GaalaIt naahIt maga [tr vaNaa-MnaIca ka Gaalaavao Aamacyaa kuTuMbaamaQyao
pUvaa-parcaa irvaaja nasatanaa hI baa*ya vastU navaIna kSaasaazI daKla krayacaI yaacao malaa
ekhI sabaL karNa idsalao naahI. malaa jaanavyaacaa ivaraoQa navhta pNa to vaaprNyaacao
karNa idsat navhto. vaOYNava AsalyaamauLo maI kMzI GaalaIt Asao. Aamha BaavaaMnaa vaDIla
maMDLIca SaoMDI zovaayalaa saaMgat. ivalaayatolaa jaayacao Jaalao tovha Daoko ]GaDo rahaNaar
SaoMDI pahUna gaaoro laaok hsatIla AaiNa Aaplyaalaa ranaTI zrivatIla yaacaI laaja vaaTUna
SaoMDI kapUna TaklaI haotI. maaJyaabaraobar rahaNaaro maaJao putNao Cganalaala gaaMQaI yaaMnaI
dixaNa AaikomaQyaosauwa maaozyaa inaYzonao SaoMDI zoivalaI haotI. tI SaoMDI %yaaMnaa %yaaMcyaa
saava-jainak kamaat ADcaNa krIla ASaa inaraQaar samajautInao maI %yaaMcao mana duKvaUnahI
kaZivalaI haotI. ASaa thonao SaoMDIba_la malaa Sarma vaaTt haotI.
svaamaIjaIMnaa varIla hkIkt maI saaMigatlaI va mhTlao "jaanavao tr maI
GaalaNaar naahI. AsaM#ya ihMdU jao GaalaIt nasatahI ihMdUca samajalao jaatat to
maI Gaalaavao ASaI AavaSyakta malaa idsat naahI. iSavaaya jaanavao QaarNa krNao
mhNajao dusara janma GaoNao mhNajao AapNa [radapUva-k Sauw haoNao }Qva-gaamaI haoNao.
saQyaa ihMdU samaaja va ihMdusqaana pittavasqaomaQya Aahot. ASaa isqatIt
jaanavao GaalaNyaacaa Aaplyaalaa AiQakar trI kaozo Aaho ihMdU samaaja AspRSya

laxmaNa JaUlaa

375

tocaa maL kaZUna TakIla ]ccanaIcapNaacaI Baavanaa ivasa$na jaa[-la AMgaI iKLUna raihlaolao
[tr daoYa kaZUna TakIla caarI baajaUMnaa psarlaolaa AQama- paKMD dUr krIla tovha maga
%yaalaa jaanavyaacaa AiQakar p`aPt haoNaar Asaola tr haovaao. yaasaazI jaanavao
vaaprNyaasaMbaMQaIcao tumacao mhNaNao malaa pTt naahI. pNa SaoMDIsaMbaMQaIcyaa tumacyaa saaMgaNyaacaa
malaa AvaSya ivacaar kolaa paihjao. tI maI zovaItca haotao. maI tI lajjaa va Baya yaaMmauLoca
kapUna TaklaI Aaho. tI zovaNao AavaSyak Aaho Asao malaa idsato. maaJyaa
saaoba%yaaMbaraobar maI *yaa gaaoYTIcaa ivacaar krIna."
jaanavyaasaMbaMQaIcao maaJao mhNaNao svaamaInaa $calao naahI. jaanavao na
vaaprNyaasaMbaMQaI jaI karNao maI dSa-ivalaI tIca %yaaMnaa vaaprNyaacyaa baajaUcaI vaaTlaI.
jaanavyaasaMbaMQaI )YaIkoSamaQyao maI dSa-ivalaolao ivacaar AajahI javaLjavaL tsaoca kayama
Aahot. jaaopya-Mt inarinaraLo Qama- caalaU Aahot taopya-Mt p`%yaok Qamaa-laa ksalyaa trI
baa*ya icanhacaI AavaSyakta AsaolahI. pNa jaoqao %yaa baa*ya icanhacaoca staoma vaaZlao
Asaola ikMvaa Aaplyaa Qamaa-laa [tr Qamaa-pasaUna vaogaLa k$na daKivaNyaasaazIca %yaacaa
]pyaaoga haot Asaola tovha to %yaajya zrto. saQyaa jaanavyaamauLo ihMduQam,aa-caI ]nnatI haot
AsalaolaI malaa idsat naahI. %yaamauLo maI %yaasaMbaMQaI ]dasaIna Aaho.
SaoMDI kaZlyaaba_la maaJaI malaaca laaja vaaTt haotI. %yaamauLo itcyaasaMbaMQaI
saaoba%yaaMbaraobar cacaa- k$na tI zovaNyaacaa maI inaScaya kolaa. pNa Aata Aaplyaalaa
laxmaNa JaUlyaakDo gaolao paihjao.
)YaIkoSa va laxmaNa JaUlaa yaoqaIla saRYTIsaaOMdya- malaa far AavaDlao. Aamacyaa
pUva-jaaMcaI inasagaa-caI klaa AaoLKNyaacaI Sa@tI va klaolaa Qaaima-k sva$p doNyaat %yaaMnaI
daKivalaolaa dUrdSaI-pNaa yaaMcyaaba_la manaamaQyao A%yaadr ]%pnna Jaalaa.
pNa maaNasaaMcaI kRtI pahUna maa~ manaalaa samaaQaana vaaTlao naahI. hrWarmaQyao
%yaacap`maaNao )YaIkoSamaQyao laaok rsto va gaMgaocaa sauMdr kaz GaaNaorDa k$na TakIt haoto.
gaMgaocao piva~ paNaI klauiYat krNyaacaahI %yaaMnaa saMkaoca vaaTt navhta. SaaOcaalaa jaaNaaro
laaok dUr eka baajaUlaa na jaata maaNasaaMcaI yaojaa caalaU Asalaolyaa izkaNaIca basat
Asat. ho pahUna maaJyaa )dyaalaa maaoza Qa@ka basalaa.
laxmaNa JaUlyaalaa jaatanaa laaoKMDI Jaulata pUla paihlaa. laaokaMkDUna
maaihtI imaLalaI kI p`qama tr ha pUla daorKMDacaa pNa KUp majabaUt Asaa haota.

376

Aa%makqaa

eka ]dar manaacyaa maarvaaDyaanao tao taoDvaUna maaozo dana do}na laaoKMDI pUla banaivalaa va
%yaacaI ikllaI sarkarcyaa tabyaat idlaI daorKMDacaa pUla ksaa kaya haota %yaacaI malaa
kahIca klpnaa naahI pNa laaoKMDI pUla maa~ %yaa naOsaiga-k vaatavarNaaSaI ivajaaoD idsat
haota AaiNa ksaasaaca vaaaTt haota. yaa~ok$ laaokaMcyaa yaa pulaacaI caavaI sarkarcyaa
svaaQaIna krNyaat yaavaI ho %yaa vaoLocyaa maaJyaa rajainaYzolaahI Asa*ya Jaalao.
%yaaplaIkDo du:Kkark dRSya svagaa-Eamaacao haoto. jastacyaa pHyaaMcyaa
tbaolyaasaar#yaa caaLIlaa 'svagaa-Eama' naava doNyaat Aalao haoto. tao saaQakaMsaazI banaivalaolaa
Aaho Asao malaa saaMgaNyaat Aalao. %yaat saaQak Asao %yaavaoLI @vaicatca kaoNaI rahat
haoto. %yaalaa laagaUna Asalaolyaa mau#ya GaramaQyao rahat Asalaolyaa maMDLIsaMbaMQaIhI maaJaa
farsaa AnaukUla ga`h Jaalaa naahI.
pNa hrWarcao AnauBava malaa A%yaMt ]pyaaogaI pDlao. maI kaozo rahavao va kaya
kravao to zrivaNyaacyaa kamaI hrWarcyaa AnauBavaacaI malaa far madt JaalaI.

9. AaEamaacaI sqaapnaa
kuMBaacyaa yaa~osaazI maI gaolaao haotao tI maaJaI hrWarcaI dusarI Kop haoya.
sa%yaaga`hacaI sqaapnaa 29 mao 1915 raojaI JaalaI. EawanaMdjaIMcaI maagaNaI haotI
kI maI hrWarmaQyao rahavao. klak<yaacyaa ik%yaok ima~aMcaa AiBap`aya vaOVanaaqaQaamaamaQyao
rahavao Asaa haota. rajakaoTmaQyao rahNyaaba_la ik%yaok ima~aMcaa far Aaga`h haota.
pNa maI Ahmadabaadva$na puZo jaat Asata puYkL ima~aMnaI malaa Ahmadabaad
psaMt krNyaasa saaMigatlao va AaEamaacaa Kca- AapNaca pura paDNyaacao %yaaMnaI vacana idlao.
Gar SaaoQaUna doNyaacaohI %yaaMnaI kbaUla kolao.
Ahmadabaadvar maaJaI dRYTI haotIca. maI gaujaraqaI AsalyaamauLo gaujaraqamaaf-tca
doSaacaI AiQakat AiQak saovaa k$ Sakona ASaI maaJaI samajaUt haotI.
Ahmadabaad eko kaLI hatmaagaaMcao maaozo koMd` AsalyaamauLo car#yaacao kama
yaoqaoca AiQak caaMgalyaa thonao caalaola ASaI pNa samajaUt haotI. gaujaraqacaI rajaQaanaI

AaEamaacaI sqaapnaa

377

AsalyaanaohI yaoqaIla QanaaZya laaokaMkDUna pOSaacaI madthI hao} Sakola hI AaSaasauwa

haotIca.
Ahmadabaadcyaa ima~aMbaraobar cacaa- haot Asatanaa AspRSyaaMcaa p`Sna inaGaalaa
haota. maI spYTpNao saaMgaUna Taklao haoto kI jar eKada laayak AM%yaja baMQaU AaEamaat
yao} [icCNaara BaoTlaa tr maI %yaalaa AvaSya Gao[-na.
'tumacyaa ATIMcao palana k$ SaktIla Asao AM%yaja qaaoDoca vaaTovar pDlao
Aahot Asao mhNaUna eka vaOYNava ima~anao svat:cyaa manaacaI samajaUt kolaI. AKorIlaa
AhmadabaadmaQyao rahNyaacaa inaScaya Jaalaa.
Garacaa tpasa krta malaa AhmadabaadmaQyao rahvaUna GaoNaayaaMmaQyao EaI.
jaIvanalaala ba^irsTr p`mauK haoto %yaaMcaoca kaocarbamaQyao Asalaolao Gar BaaDyaanao GaoNyaacao
zrlao.
AaEamaalaa naava kaya Vayacao ha p`Sna lagaoca ]pisqat Jaalaa. ima~aMbaraobar
ivacaar kolaa. kahI naavao puZo AalaI saovaaEama tpaovana vagaOro saucaivaNyaat AalaI haotI.
saovaaEama naava baro vaaTt haoto pNa %yaava$na saovaocyaa pwtIcaI kahI klpnaa yaot
navhtI. tpaovana naava psaMt krNao Sa@yaca navhto. karNa tpScayaa- jarI ip`ya AsalI
trI ho naaMva farca AvajaD vaaTlao. Aamhalaa tr sa%yaacaI pUjaa sa%yaacaa SaaoQa kt-vya
haota %yaacaaca Aaga`h Qaravayaacaa haota AaiNa dixaNa AaikomaQyao jyaa pwtIcaa
]pyaaoga maI kolaa itcaIca AaoLK BaartvaYaa-laa k$na VayacaI haotI AaiNa itcaI Sa@tI
kaozpya-Mt paocaU Sakto to pahayacao haoto. %yaasaazI maI va maaJyaa saaoba%yaaMnaI 'sa%yaaga`haEama'
naava psaMt kolao. %yaamaQyao saovaa va saovaocaI pwtI yaa daohaoMcaohI idgdSa-na sahjaIca haot
haoto.
AaEama caalaivaNyaasaazI inayamaavalaIcaI AavaSyakta haotI. %yaasaazI
inayamaavalaI tyaar k$na itcyaavar AiBap`aya maagaivalao. AnaokaMcao AiBap`aya
Aalao %yaaMt sar gau$dasa baanajaI-MnaI idlaolaa AiBap`aya maaJyaa smarNaat
raihlaolaa Aaho. %yaaMnaa inayamaavalaI AavaDlaI pNa %yaaMcaI ASaI saUcanaa
haotI kI va`taMmaQyao nama`pNaacyaa va`talaa sqaana idlao paihjao. Aaplyaa yauvakvagaa-maQyao
nama`tocaI ]NaIva Aaho Asaa %yaaMcyaa p~acaa QvanaI haota. nama`pNaacaa ABaava
malaa izkizkaNaI jaaNavat haota Kra pNa nama`pNaalaa va`tamaQyao sqaana idlyaanao
nama`ta hI nama`ta rahatca naahI ASaI SaMka vaaTt haotI. nama`tocaa pura Aqatr SaUnyata haoya. [tr va`to hI SaUnyata p`aPt krNyaacaI saaQanao Aahot. SaUnyata

378

Aa%makqaa

hI maaoxaacaI isqatI Aaho. maumauxaUcyaa ikMvaa saovakacyaa p`%yaok kayaa-maQyao jar nama`ta
inariBamaanata nasaola tr tao maumaUxaU navho saovak navho tao svaaqaI- haoya AhMkarI haoya.
AaEamaamaQyao %yaavaoLI saumaaro tora jaNa taimaLI haoto. maaJyaabaraobar dixaNa
AaikohUna paca taimaLI maulao AalaI haotI va baakIcaI yaoqaIla. saumaaro pMcavaIsa
s~Ipu$YaaMinaSaI AaEamaacaI sau$vaat JaalaI. sava-jaNa ek~ jaovaIt Asat va ekaca
kuTuMbaacaI maaNasao AsaavaI ASaa thonao vaagaNyaacaa p`ya%na krIt.

10. ksaaoTI
AaEama Aist%vaat yao}na qaaoDo maihnaohI laaoTlao naahIt [t@yaatca maI AaSaa
kolaI navhtI ASaa thocaI AamacaI ksaaoTI JaalaI. Baa[- AmaRtlaala z@kr yaaMcyaakDUna
p~ Aalao : 'ek garIba va p`amaaiNak AM%yaja kuTuMba Aaho. %yaacaI [cCa tumacyaa
AaEamaaMt yao}na rahaNyaacaI Aaho. %yaalaa Gyaala ka'
maI capaplaao tr Kraca. z@kr baapasaar#yaaMcaI iSafarsa AaNaNaaro AM%yaja
kuTuMba [t@yaa lavakr yao[-la ASaI AaSaa maI ibalakula kolaI navhtI. saaoba%yaaMnaa p~
vaacavaUna daKivalao. %yaaMnaI p~aba_la samaaQaana vya@t kolao. to kuTuMba AaEamaacao inayama
paLNyaasa tyaar Asalao tr %yaalaa daKla krNyaacaI tyaarI Baa[- AmaRtlaala z@kr yaaMsa
kLivalaI.
dUdaBaa[- %yaaMcyaa p%naI danaIbaona AaiNa raMgatI AMgaavarcaI laxmaI ASaI itGaojaNao
AalaI. dUdaBaa[- mauMba[-maQyao iSaxakacao kama krIt Asat. to inayamaaMcao palana krNyaasa
tyaar haoto. %yaaMnaa AaEamaat Gaotlao.
sahayak ima~maMDLImaQyao KLbaL ]DalaI. ivaihrImaQyao baMgalyaacyaa maalakacaa
Baaga haota. %yaa ivaihrItUna paNaI kaZNyaasa ADcaNa pDU laagalaI. maaoTvaalyaacyaa
AMgaavar Aamacyaa paNyaacao iSaMtaoDo ]Dalao trI tovaZyaanao %yaalaa ivaTaL
haoNaar %yaanao iSavaIgaaL sau$ kolaI dUdaBaa[-Mnaa ~asa Vayalaa sau$vaat
kolaI. %yaacyaa iSavyaaMnaa p`%yau<ar do} nayao va dRZtapUva-k pUvaI-p`maaNaoca paNaI
BarIt jaavao Asao maI savaa-Msa saaMigatlao. AamhI iSavyaa gaupcaUp eokUna Gaotao
Asao pahUna maaoTvaalaa Sarmalaa va ~asa do[-naasaa Jaalaa. pNa pOSaacaI madt baMd
JaalaI. AaEamaat yao} [icCNaara AM%yaja imaLNyaasaMbaMQaI jyaa gaRhsqaaMnaI Agaaodr

ksaaoTI

379

pasaUnaca SaMka p`diSa-t kolaI haotI %yaaMnaa Aqaa-tca kaoNaI AM%yaja yao[-la ASaI klpnaahI
navhtI. pOSaacaI madt baMd pDlaI. baihYkarasaMbaMQaI Afvaa maaJyaa kanaaMvar yao}
laagalyaa. maI saaoba%yaaMbaraobar ivacaar k$na zovalaaca haota kI Aaplyaavar baihYkar
pDlaa AaiNa AaplyaapaSaI ksalaIca madt raihlaI naahI trIhI yaapuZo Aata Aaplyaalaa
Ahmadabaad saaoDUna caalaNaar naahI. AM%yajavaaDyaat jaa}na %yaaMcyaabaraobar rahU va jao
kahI imaLola tovaZyaavar ikMvaa majaurI k$na inavaa-h k$.
AKorIlaa eko idvaSaI maganalaalanaI malaa naaoiTsa idlaI : "yao%yaa maihnyaalaa
AaEamaKca- caalaivaNyaasa AaplyaapaSaI pOsao iSallak naahIt." maI SaaMtpNao ]<ar idlao
"tr maga AapNa AM%yajavaaDyaat rahayalaa jaa}."
ASaa thocaa ADcaNaIcaa p`saMga maaJyaavar ha pihlaaca haota Asao naahI.
p`%yaok p`saMgaI AKorcyaa GaDIlaa BagavaMtanao madt QaaDlaolaI Aaho.
maganalaalanaI naaoTIsa idlyaanaMtr lavakrca eko idvaSaI sakaLI eka maulaanao
baatmaI AaNalaI "baahor maaoTar ]BaI Aaho va ek Saoz tumhalaa baaolaavaIt Aahot." maI
maaoTarpaSaI gaolaao. SaoznaI malaa ivacaarlao "AaEamaalaa kahI madt doNyaacaI maaJaI [cCa
Aaho tum,hI Gyaala ka" "tumhI Vala tr maI AvaSya Gao[-na. malaa kbaUla kolao paihjao
kI saQyaa maI ADcaNaIthI Aaho."
"maI ]Va yaaca vaoLI yao[-na. tovha tumhI AaEamaat Asaala" maI haoya mhTlao
va SaoTjaI inaGaUna gaolao. dusayaa idvaSaI zrlaolyaa vaoLI maaoTarIcao iSaMga vaajalao. maulaaMnaI
malaa yao}na saaMigatlao. Saoz Aat Aalao naahIt maI %yaaMnaa BaoTayalaa gaolaao. to maaJyaa
hataMt 13000 $pyaaMcyaa naaoTa zovaUna inaGaUna gaolao.
yaa madtIcaI maI kQaIca AaSaa kolaI navhtI. madt doNyaacaI hI rIt navaInaca
idsalaI. %yaaMnaI yaapUvaI-hI kQaI AaEamaat pa}la Taklao navhto. %yaaMnaa pUvaI- ekvaarca
BaoTlyaacao malaa smarto. AaEamaat yaayacaohI naahI pUsatpasa naahI kahI naahI baahorcyaa
baahor pOsao do}na inaGaUna jaayacao. maaJaa ha pihlaaca AnauBava. yaa madtImauLo
AM%yajavaaDyaat jaavayaacao thkUba raihlao. saumaaro eka vaYaa-caa Kca- malaa imaLUna
cauklaa.
pNa baahor KLbaL ]DalaI tSaIca tI AaEamaaMt ]DalaI. dixaNa
AaikomaQyao maaJyaakDo AM%yaja yaot rahat jaovaItKat prMtu yaa izkaNaI kuTuMbaat

380

Aa%makqaa

AM%yaja yao}na rahaNao ho maaJyaa p%naIlaa va [tr is~yaaMnaa $calao Asao mhNata yaot naahI.
danaIbaonaba_la %yaaMnaa itrskar nasalaa trI pNa AaOdasaInya haotoca. Asalyaa baabatIt
maaJyaa far baarIk Asalaolyaa najarolaa to idsaUna yao[- va tIxNa kanaaMnaa eokU yao[-.
Aaiqa-k madt imaLNyaacaI baMd JaalaI %yaaba_la malaa ibalakula kaLjaI vaaTlaI navhtI.
pNa yaa AMt:sqa KLbaLImauLo maaoza poca pDlaa. danaIbaona saamaanya s~I haotI. dUdaBaa[-cao
iSaxaNahI saaQaarNaca haoto pNa %yaaMcaI AaklanaSa@tI caaMgalaI haotI. %yaaMcaa
saaoiSakpNaahI malaa AavaDlaa. @vaicatp`saMgaI %yaaMnaa aoQahI yao[-. pNa ekMdrIt %yaaMcyaa
saaoiSakpNaacaI maaJyaavar caaMgalaI Cap pDlaI baarIksaarIk Apmaana paoTat GaalaNyaaba_la
maI dUdaBaa[-Mnaa ivanavaUna saaMgat Asao %yaaMcaI samajaUt pDt Asao va danaIbaonakDUnahI toca
sahna krvaUna Gaot Asat.
yaa kuTuMbaalaa AaEamaat zovalyaapasaUna AaEamaalaa puYkL iSakayalaa imaLalao.
AaEamaat AspRSyatolaa qaara naahI hI gaaoYT sau$vaatIlaaca spYT hao}na gaolyaamauLo
AaEamaacaI $proYaa spYT hao}na gaolaI va yaa baabatItIla %yaacao kama ibanaQaaok banalao.
Asao AsatahI AaEamaacaa vaaZta Kca- bahutaMSaI jaunyaa pwtIcyaa ihMdUMkDUnaca imaLt
Aalaolaa Aaho. yaava$na maaJyaa mato ho spYT idsato kI AspRSyatocaI paLo iZlaI JaalaolaI
Aahot. yaacao [tr puravao puYkLca Aahot. prMtu jaoqao AM%yajaabaraobar raoTIvyavaharhI
zovalaa jaatao ASaa saMsqaolaa sanaatnaI gaNalao jaaNaaro ihMdU madt dotat hahI AgadIca
xaullak puravaa mhNata yaoNaar naahI.
yaaca p`Snaacyaa inaima<aanao AaEamaasaMbaMQaIcyaa [trhI kahI baabaIMcaa laagalaolaa
inakala %yaaMtUna ]pisqat Jaalaolao naajaUk p`Sna va %yaaMcaa inaNa-ya ik%yaok Akilpt
Aalaolyaa ADcaNaIMba_lahI AamhI maanalaolaa saMtaoYa yaaMsaar#yaa sa%yaacyaa SaaoQaasaazIca
GaDlaolyaa p`yaaogaaMcao vaNa-na p`stut AsaUnahI saaoDUna Vavao laagat Aaho yaaba_la malaa du:K
vaaTto. pNa yaapuZIla p`krNaaMmaQyao ha daoYa rahaNaarca. AavaSyak hkIktIhI
malaa saaoDUna Vavyaa laagatIla. karNa kI %yaaMt Baaga GaoNaarI maaNasao AVap puYkLSaI
hyaat Aahot AaiNa %yaaMcyaa prvaanagaIiSavaaya naavaaMcaa ikMvaa %yaaMcyaabaraobar GaDlaolyaa
p`saMgaaMcaa vaaTola tsaa ]pyaaoga krNao Ayaaogya idsato. vaoLaovaoLI p`%yaokacaI AnaumatI
imaLivaNao ikMvaa %yaaMcyaasaMbaMQaIcaI hkIkt %yaaMcyaakDo ilahUna pazivaNao va sauQaa$na
maagaivaNao ho jauLNyaasaarKo naahI. hI gaaoYT yaa Aa%makqaocyaa mayaa-dobaahorcaI Aaho.
%yaamauLo yaapuZIla kqaa maaJyaa samajautIp`maaNao sa%yaacyaa SaaoQakanao jaaNaUna GaoNyaasaarKI

igarimaTcaI pwt

381

AsalaI trI AQa-vaT idlaI jaaNaar ASaI malaa QaastI vaaTto. trI pNa Asahkaracyaa
yaugaapya-Mt [-Svaranao paocaU idlyaasa paocaavao ASaI maaJaI [cCa Aaho va tSaI malaa AaSaa
vaaTto.

11. igarimaTcaI pwt

navaIna vasalaolyaa va AMtbaa-*ya vaadLatUna inaBaavaUna gaolaolyaa AaEamaalaa eka
baajaUlaa zovaUna igarimaTacyaa pwtIcaa qaaoDasaa ivacaar krNyaacaI vaoL Aata AalaI Aaho.
igarimaTyao mhNajao paca ikMvaa %yaahUna kmaI vaYao-pya-Mt majaurI krNyaacyaa krarnaamyaavar sahI
k$na ihMdusqaanaabaahor majaurI krNyaasaazI gaolaolao majaUr. naataLmaQaIla Asalyaa
igarimaTyaaMvarIla vaaiYa-k tIna paOMDaMcaa kr sana 1914 maQyao kmaI Jaalaa haota pNa hI
caala mauLat baMd JaalaI navhtI. sana 1916 saalaI BaartBaUYaNa pMiDt maalavaIyajaIMnaI ha
p`Sna kayadomaMDLamaQyao kaZlaa haota va laa^D- haiD-MganaI %yaaMcaa zrava maanya k$na jaahIrhI
kolao haoto kI hI caala 'vaoL yaotaca' baMd krNyaacao vacana Aaplyaalaa baadSahaMkDUna
imaLalao Aaho. prMtu hI caala t%kala baMd krNyaacaa zrava haoNao AavaSyak Aaho Asao
malaa tr vaaTt haoto. hI caala ihMdusqaanaanao Aaplyaa baodrkarImauLoca [tkI vaYao- sahna
kolaI. Aata tI baMd haoNao AavaSyak haoNyaa[tkI jaagaRtI laaokaMmaQyao JaalaolaI Aaho Asao
malaa vaaTt haoto. ik%yaok puZayaaMcyaa BaoTI Gaotlyaa %yaa ivaYayaasaMbaMQaI vat-maanap~at
qaaoDobahUt ilaihlao. %yaava$na maaJaa Asaa ga`h Jaalaa kI laaokmat hI pwt kaZUna
TakNyaacyaa pxaacao Aaho. yaa kamaI sa%yaaga`hacaa ]pyaaoga hao} Sakola hao} Sakola
yaaba_la malaa ibalakula SaMka navhtI. pNa tao ksaa kravayaacaa to malaa saucalao navhto.
maQyaMtrI vha[sara^yaaMnaI 'vaoL yaotaca' yaa SabdaMcaa Kulaasaa krNyaacaI saMQaI
saaQalaI. %yaaMnaI jaahIr kolao kI 'Anya vyavasqaa krNyaasa jaao vaoL laagaola tovaZyaa
vaoLat' hI pwt naYT hao[-la. %yaamauLo sana 1917 cyaa foba`uvaarImaQyao BaartBaUYaNa pMiDt
maalavaIyajaIMnaI jaovha hI pwt kayamacaI baMd krNyaasaMbaMQaIcao ibala vairYz kaOinsalaat
AaNaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI tovha vha[sara^yanaI tSaI prvaanagaI doNyaacao naakarlao.
ASaa isqatIt yaa p`Snaalaa caalanaa doNyaasaazI maI ]Byaa ihMdusqaanaBar daOra sau$ kolaa.

382

Aa%makqaa

daOra sau$ krNyaapUvaI- vha[sara^yaaMcaI BaoT GaoNao ]icat vaaTlao. %yaaMnaI lagaoca
malaa BaoTavayaacaI tarIK kLivalaI. %yaa vaoLcao imasTr maofI Aata to sar jaa^na maofI
Jaalao Aahot %yaaMcao saooTrI haoto,. ima. maofISaI maaJaa BarpUr pircaya jauLUna Aalaa.
laa^D- caolmsafDbaraobar saMtaoYajanak saMBaaYaNa Jaalao. %yaaMnaI na@kI Asao ksalaoca
AiBavacana idlao naahI pNa %yaaMcyaakDUna madt imaLola ASaI AaSaa malaa vaaTU laagalaI.
p`vaasaalaa sau$vaat mauMba[-pasaUna kolaI. mauMba[-t saBaa BarivaNyaacao ima. jahaMgaIr
poiTTnaI Aaplyaa iSaravar Gaotlao haoto. [MpIiryala isaiTJanaSaIp AsaaoisaeSanacyaa naavaanao
saBaa JaalaI. itcyaapuZo maaMDavayaacyaa zravaacaa masauda tyaar krNyaasaazI saimatI basalaI
haotI. itcyaamaQyao Da^. rID sar lallaUBaa[- SaamaLdasa ima. naTrajana\ vagaOro haoto. ima.
poiTT tr AsaNaarca. zravaamaQyao igarimaTI majaurIcaI pwt baMd krNyaaba_la ivanaMtI
kravayaacaI haotI. kovha baMd kravayaacaI ha p`Sna haota. tIna saUcanaa Aalyaa hao%yaa :
'Sa@ya tovaZyaa lavakr' 'jaulaOcyaa 31 tarKopUvaI-' va 'tabaDtaoba.' 'jaulaOcaI 31 tarIK'
maI saucaivalaI haotI. malaa tr inaiScat tarIK paihjao haotI kI jaoNaok$na tovaZyaa
maudtIt kahI na Jaalyaasa puZo kaya kravayaacao ikMvaa kaya krta yaoNyaasaarKo Aaho
%yaacaa ivacaar krta yao[-la. sar lallaUBaa[-McaI saUcanaa 'tabaDtaoba' Sabd GaalaNyaacaI
haotI. %yaaMcao mhNaNao Asao haoto kI 'jaulaOcyaa 31 tarKopoxaa' 'tabaDtaoba' Sabd ivaSaoYa
inakD dSa-ivaNaara Aaho. maI samajaavaUna doNyaacaa p`ya%na kolaa kI laaokaMnaa 'tabaDtaoba'
mhNajao kaya to samajaNaar naahI. laaokaMkDUna kahI kama Gyaavayaacao Asaola tr
%yaaMcyaapaSaI spYT Sabd Asalaa paihjao. 'tabaDtaoba' caa Aqa- jaao tao Aapaplyaa majaIp`maaNao krNaar. sarkar ek krNaar laaok dusaraca krNaar. 'jaulaOcyaa 31 tarKo'caa
Aqa- sava- ekca krNaar. AaiNa %yaa tarKopya-Mt kahI inakala na laagalyaasa kaoNata
maaga- p%kravayaacaa %yaacaahI kahI ivacaar krta yao[-la. ha yaui@tvaad Da^. rIDnaa lagaoca
pTlaa. AKorIlaa sar lallaUBaa[-MnaahI 31 tarIK psaMt pDlaI va zravaamaQyao tIca tarIK
GaatlaI gaolaI. jaahIr saBaopuZo ha zrava maaMDNyaat Aalaa va sagaLIkDo jaulaOcaI 31
tarIK na@kI JaalaI.
EaImatI jaayajaI poiTT yaaMcyaa Amayaa-d maohnatImauLo mauMba[-hUna is~yaaMcao
DoPyuaToSana vha[sara^yakDo gaolao. %yaamaQyao laoDI TaTa marhUma idlaSaad baogama vagaOro

igarimaTcaI pwt

383

hao%yaa. sava- is~yaaMcaI naavao malaa Aazvat naahIt. pNa yaa DoPyauToSanacaa far caaMgalaa
pirNaama Jaalaa va naa. vha[sara^ya yaaMnaI %yaaMnaa AaSaajanak ]<ar idlao.
kracaI klak<aa [%yaaid izkaNaIhI maI ihMDUna Aalaao. sava- izkaNaI
Canadar saBaa Jaalyaa. sava- izkaNaI laaokaMcaa ]%saah KUp haota. ifrNyaasa sau$vaat
kolaI %yaa vaoLI ASaa saBaa haotIla ikMvaa %yaaMnaa Eaao%yaaMcaI [tkI gadI- laaoTola ASaI malaa
AaSaa vaaTlaI navhtI.
yaa vaoLI maaJaa p`vaasa ekTyaanaoca haot Asao. %yaamauLo majaodar AnauBava imaLt
Asat. iDToi@Tvh tr pazaopaz Asaayacaoca. malaa %yaaMcyaaSaI tMTa krNyaacao kahI
karNaca navhto. malaa kahI lapvaUna zovaavayaacao nasao %yaamauLo to malaa ~asa dot nasat maI
%yaaMnaa ~asa dot nasao. saudOvaanao yaa vaoLI malaa 'maha%maa' iktaba imaLalaa navhta. jaoqao
malaa laaok AaoLKIt toqao %yaa naaMvaacaa gajar haot Asao Kra pNa kayama iktaba Asaa
imaLalaa navhta. ekaca vaoLI rolvaomaQaUna jaat Asata Anaok sToSanaaMvar iDToi@Tvh maaJao
itkIT pahavayaalaa yaot va itikTaMcaa naMbar vagaOro iTpUna Gaot. maI tr laagaaolaaga to
ivacaartIla %yaa p`SnaaMcaI ]<aro do}na maaokLa haot Asao. Saojaarcyaa ]ta$McaI samajaUt
JaalaI kI maI kaoNaI saaQaa BaaoLa saaQaU ikMvaa fkIr Asaona. daona caar sToSanaaMvar
iDToi@Tvh Aalao. tovaZyaava$na *yaa ]ta$Mnaa caID AalaI va to iDToi@Tvhlaa iSavyaa
do} laagalao va drDavaU laagalao :
"[sa ibacaaro saaQaukao naahk @yaaoM satato hao" Asao mhNaUna maaJyaakDo vaLUna
mhNatat "yaa badmaaSaaMnaa itkIT daKvaU naka."
maI hLUca %yaa ]ta$Mnaa mhTlao "%yaaMnaI itkIT paihlao tr %yaat maaJao kahIca
jaat naahI. to Aaplao kama krIt Aahot. %yaaba_la malaa vaa[-T vaaTNyaacao karNa
naahI." ]ta$Mnaa ho mhNaNao pTonaa. to maaJaI AiQakca kIva k$ laagalao va Aapsaat
baaolaU laagalao kI "jyaalaa kr naahI %yaanao evaZI Dr ka baaLgaavaI"
iDToi@TvhaMcaa ~asa malaa ibalakula jaaNavalaa naahI. pNa rolvaotIla
gadI-mauLo haoNaayaa halaaMcaa AitSaya kTU AnauBava malaa laahaor to idllaI yaaMcyaa
drmyaana Aalaa. kracaIhUna laahaormaagao- klak<yaalaa jaavayaacao haoto. laahaorlaa
gaaDI badlaayacaI haotI. yaa gaaDIt maaJaI kaozoca dad laagaNyaasaarKI
navhtI. ]ta$ AMgabaLacyaa jaaoravar AapaplyaasaazI vaaT kaZUna Gaot haoto.

384

Aa%makqaa

Dbyaacao dar baMd Asalao tr iKDkItUna Aat iSart. malaa klak<yaalaa zrlaolyaa
tarKosa paocaayacao haoto. hI gaaDI cauklaI tr paocaNao Sa@ya navhto. maI jaagaa
imaLivaNyaacaI AaSaa saaoDUna doNyaacyaa baotat haotao. kaoNaIhI malaa Aaplyaa Dbyaat yao}
doNyaasa tyaar hao[-naa. SaovaTI eka hmaalaanao malaa jaagaa SaaoQatanaa pahUna mhTlao : "malaa
baara AaNao Vala tr maI jaagaa imaLvaUna dotao." maI mhTlao : "malaa jaagaa doSaIla tr
AvaSya baara AaNao do[-na." ibacaara hmaala ]ta$Mcyaa payaQarNyaa krI pNa kaoNaI malaa
Aat GaoNyaasa tyaar hao[-naa. gaaDI sauTNyaacyaa baotat haotI. eka DbyaaMtIla kahI
]ta$ mhNaalao : "yaoqao jaagaa tr naahI pNa Aat GausaDUna doNaar Asaala tr Va ]Bao
rahavao laagaola." hmaalaanao ivacaarlao "@yaaoM jaI" maI $kar idlaa va %yaanao malaa
iKDkItUna Aat fokUna idlao. maI Aat Gausalaao va hmaalaanao baara AaNao kmaavalao.
maaJaI tI ra~ far kzINa gaolaI. [tr ]ta$ ksaobasao basalao haoto. maI
varcyaa baOzkIcaI saaMKLI pkDUna daona tasa ]Baa haotao. maQaUnamaQaUna kahI ]ta$
maaJyaavar AaorDt haoto "kaya ro AjaUnahI basat naahIsa ka" maI puYkL saaMgaUna
paihlao kI kaozoca jaagaa naahI. pNa maI ]Baa raihlaolaahI %yaaMnaa Kponaa. to svat: maa~
varacyaa fLIvar taNaUna Jaaoplaolao haoto punha punha malaa ~asa dot. to ~asa dot tsatsaa
maI SaaMtpNao jabaaba dot Asao. %yaamauLo to kahIsao qaMD pDlao. maaJao naava gaava ivacaarlao.
malaa naava saaMgaavao laagalao. to eokUna to KjaIla Jaalao. maafI maagaUna malaa Aaplyaa
SaojaarI jaagaa k$na idlaI. 'QaIrjanaaM fL maIzaM' saaoiSakpNaacaI fLo maQaur yaa
mhNaIcao smarNa Jaalao. maI KUp qaklaao haotao. Daoko garga$ laagalao haoto. malaa
basaNyaasaazI jaagaocaI KrI ja$r haotI tovha [-Svaranao tI idlaI.
ASaa thonao Qa@ko Kat Kat klak<yaalaa va@tSaIr paocalaao.
kaisamabaJaarcyaa maharajaaMkDo ]trNyaacao malaa inamaM~Na haoto. toca klak<yaacyaa saBaocao
AQyaxa haoto. kracaIp`maaNao klak<yaamaQyao laaokaMcyaa ]%saahalaa }t yaot haota. kahI
[Mga`jahI hjar haoto.
jaulaOcyaa ta. 31 pUvaI- igarimaTacaI caala baMd krNyaat Aalyaacaa
zrava baahor pDlaa. sana 1894 saalaI *yaa caalaIcaa inaYaoQa krNaara
pihlaa Aja- maI tyaar kolaa haota va kQaI kaLI trI hI 'AQa-gaulaamaigarI' r_
hao[-laca ASaI AaSaa baaLigalaI haotI. 1894 saalaI sau$ Jaalaolyaa yaa p`ya%naaMmaQyao

inaLIcaa Daga

385

AnaokjaNaaMcaI madt JaalaI. pNa %yaacyaa pazISaI Sauw sa%yaaga`h haota AsaohI
mhTlyaaiSavaaya rahvat naahI.
yaasaMbaMQaIcaI AiQak tpSaIlavaar hkIkt va %yaamaQyao Baaga GaoNaayaa [samaaMcaI
maaihtI dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacyaa [ithasaamaQyao vaacakaMnaa yaahUna jaast imaLU
Sakola.

12. inaLIcaa Daga

caMparNya mhNajao janakarajaacaI BaUmaI. caMparNyaat jyaap`maaNao AaMbyaacaI vanao
Aahot %yaacap`maaNao sana 1917 saalaI toqao inaLIcaI Saoto haotI. caMparNyaatIla
SaotkyaaMnaI Aapaplyaa jaimanaIcyaa tInaivasaaMSa BaagaamaQyao jaimanaIcyaa maUL maalakasaazI
inaLIcaIca laagavaD kolaI paihjao Asao kayaVacao baMQana haoto. yaalaa 'tInakizyaa' Asao
naava haoto. itkDo vaIsa kzaMcaa ek ekr haotao va ekrI tIna kzaMcaI laagavaD krNao
yaacao naava 'tInakizyaa' caI pwt.
malaa kbaUla kolao paihjao kI itkDo maI p`%yxa gaolaao %yaapUvaI- caMparNyaacao
naavahI malaa maahIt navhto. inaLIcaI laagavaD haoto %yaacaI klpnaahI ivaSaoYa navhtI.
inaLIcyaa gaaoLyaa paihlyaa hao%yaa pNa %yaa caMparNyaat banatat ikMvaa %yaa inaima<aanao
hjaarao SaotkyaaMnaa hala kaZavao laagatat %yaacaI gaMQavaata-hI navhtI.
rajakumaar Sau@la naavaacao caMparNyaatIla ek SaotkrI haoto. %yaaMnaahI ho du:K
sahna kravao laagalao haoto. to du:K %yaaMnaa salat tr haotoca pNa svat:laa Baaogaavyaa
laagalaolyaa Aap<aImauLo savaa-MvarIla ha inaLIcaa Daga QauvaUna kaZNyaacaI tLmaL %yaaMcyaamaQyao
]%pnna JaalaI haotI.
laKnaaOcyaa ka^Mga`osalaa maI gaolaao haotao. toqao %yaa Saotkyaanao maaJaI paz
QarlaI. 'vakIlabaabaU Aapkao saba hala batayaoMgao' vakIlasaahoba tumhalaa sava- hkIkt
saaMgatIla Asao tao mhNat rahI AaiNa malaa caMparNyaat yaoNyaaba_la AamaM~Na dot rahI.
ho vakIlabaabaU mhNajao caMparNyaatIla maaJao ip`ya sahkarI ibaharacyaa
saovaajaIvanaacao p`aNa va`jaikSaaorbaabaU haot. rajakumaar Sau@la %yaaMnaa maaJyaa tMbaUt
Gao}na Aalao. %yaaMnaI kaLyaa Aalpakcaa laaMba Dgalaa paTlaaoNa vagaOro Gaatlao
Aa.25

386

Aa%makqaa

haoto.maaJaa ga`h barasaa Jaalaa naahI. maI Anaumaana kolao kI BaaoLyaa SaotkyaaMnaa lauTNaaro
ho kaoNaI vakIlasaahoba Asaavao.
caMparNyaacaI hkIkt %yaaMcyaakDUna maI qaaoDISaI eokUna GaotlaI. maaJyaa
naohmaIcyaa pwtIp`maaNao maI jabaaba idlaa "svat: paihlyaaiSavaaya maI yaaivaYayaI kahI
AiBap`aya do} Sakt naahI. tumhI ka^Mga`osamaQyao baaolaa. saQyaa maaJaa naad saaoDUnaca Va."
rajakumaar Sau@laaMnaa ka^Mga`osacaI madt paihjaoca haotI. caMparNyaaivaYayaI ka^Mga`osamaQyao
va`jaikSaaorbaabaUMcao BaaYaNa Jaalao va sahanauBaUitpUva-k zrava pasa Jaalaa.
rajakumaar Sau@laaMnaa baro vaaTlao pNa tovaZyaanao %yaaMcao samaaQaana Jaalao naahI.
caMparNyaatIla SaotkyaaMcaI du:Ko malaa samaxa daKivaNyaacaI %yaaMcaI [cCa haotI. maI
mhTlao "maaJyaa ifrtImaQyao maI caMparNyahI Gao[-na ekdaona idvasa do[-na." to mhNaalao
"ek idna kafI haogaa. najaraoMsao doiKyao tao sahI." ek idvasa BarpUr Jaalaa. najaronao
pha tr Kro.
laKnaaOhUna maI kanapUrlaa gaolaao. toqaohI rajakumaar Sau@la hjarca. "yahaMsao
caMparNya bahaot najadIk hO. ek idna do dao" Asao to mhNaalao. "yaa vaoLI malaa maaf
kra. pNa maI yao[-na evaZo vacana do}na zovatao." Asao mhNaUna maI AiQakca baaMQalaa
gaolaao.
maI AaEamaalaa gaolaao tr toqaohI rajakumaar Sau@la maaJyaa pazIvar hjar "Aba
tao idna maukr-r kIijayao." maI mhTlao "zIk malaa Amauk tarKolaa klak<yaalaa
jaavayaacao Aaho. toqao yaa AaiNa malaa Gao}na jaa." kaozo jaayacao Aaho kravayaacao kaya
pahavayaacao kaya yaacaI malaa tadRSya klpnaa navhtI. klak<yaalaa maI BaUpoMd`baabaUMkDo
jaa}na paocaNaar %yaapUvaI-ca %yaaMnaI %yaaMcyaakDo ibahaD zaoklaolao haoto. yaa AiSaixat
ADaNaI prMtu inaScayaI Saotkyaanao malaa jaorIsa AaNalao.
1917 saalacyaa AarMBaI klak<yaahUna AamhI daoGaojaNa rvaanaa Jaalaao.
daoGaaMcaIhI samaana jaaoDI. daoGaohI SaotkyaaMp`maaNaoca idsat haotao. rajakumaar Sau@la Gao}na
gaolao %yaa gaaDIt AamhI daoGaohI basalaao. sakaLI paTNyaalaa ]trlaao.
paTNyaalaa hI maaJaI pihlaI Kop. paTNyaalaa kaoNaakDo ]trNyaasaarKI
maaJaI kaoNaaSaI AaoLK navhtI. malaa vaaTlao haoto kI rajakumaar Sau@la jarI
AaDmauzyao SaotkrI Asalao trI %yaaMcaI kahI AaoLKdoK Asaola. AagagaaDIt
%yaaMcaI kahISaI AiQak AaoLK pTU laagalaI. paTNyaamaQyao purI faoD JaalaI.

ibaharI sarLpNaa

387

rajakumaar Sau@la BaavaaqaI- haoto. to jyaaMnaa svat:cao ima~ samajat haoto to vakIla %yaaMcao
ima~ navhto pNa rajakumaar Sau@la %yaaMcao AaiEatsao haoto. KoDvaL ASaIla va vakIla
yaaMcyaamaQaIla AMtr gaMgaanadIcyaa pavasaaLI ivastINa- pa~aevaZo haoto.
malaa to rajaoMd`baabaUMcyaa GarI Gao}na gaolao. rajaoMd`baabaU purIlaa kI kaozosao gaolao
haoto. baMgalyaat ekdaona naaokr haoto. fraLacao saamaana maaJyaapaSaI qaaoDosao haoto. malaa
KjaUr paihjao haota tao ibacaayaa rajakumaar Sau@laaMnaI baajaaraMtUna AaNalaa.
pNa ibaharmaQyao spSaa-spSaa-caa irvaaja far sa@t haota. maaJyaa baadlaItIla
paNyaacao qaoMba ]Dalao tr tovaZyaanao naaokralaa ivaTaL hao[-. maI kaoNa%yaa jaatIcaa kaoNa
ho naaokralaa ksao kLavao rajakumaaraMnaI AaMtIla payaKanyaacaa ]pyaaoga kravayaalaa
saaMigatlao. naaokranao baahorcyaa payaKanyaakDo baaoT kolao. malaa yaat K+U haoNyaacao ikMvaa
raga yaoNyaacao ksalaoca karNa navhto. Asalyaa AnauBavaaMnaa maI inaZa-valaolaa haota. naaokr
Aaplaa Qama-ca paLIt haota va rajaoMd`baabaUMba_lacao Aaplao kt-vya bajaavaIt haota. yaa
maaOjaocyaa AnauBavaaMmauLo rajakumaaraMivaYayaI jyaap`maaNoa maaJaa Aadr vaaZlaa tsaoca &anahI
vaaZlao. paTNyaanaMtr lagaama maI Aaplyaa hatat zovalaa.

13. ibaharI sarLpNaa

maaOlaanaa maJa$la h@k va maI ekaca vaoLI laMDnamaQyao iSakt haotao. %yaanaMtr
AamacaI BaoT mauMba[-sa 1915 cyaa raYT/Iya saBaomaQyao JaalaI. %yaa vaYaI- to mauislama
laIgacao AQyaxa haoto. %yaaMnaI jaunaI AaoLK kaZUna maI paTNyaalaa gaolyaasa AaplyaakDo
yaoNyaacao inamaM~Na idlao haoto. %yaa AamaM~Naacyaa AaQaaro maI %yaaMnaa p~ ilaihlao va
Aaplao kama kLivalao. to lagaoca AaplaI maaoTar Gao}na Aalao va malaa Aaplyaa GarI
Gao}na jaaNyaacaa Aaga`h k$ laagalao. maI %yaaMcao AaBaar maanalao va malaa ijakDo jaavayaacao
haoto itkDo pihlyaa gaaDInao pazvaUna doNyaaba_la saaMigatlao. rolvaogaa[-Dva$na malaa kahI
baaoQa haot navhta. %yaaMnaI rajakumaar Sau@laaMbaraobar vaaTaGaaT kolaI va maI p`qama
mauJaFfrpUrlaa jaavao Asao saucaivalao. %yaaca idvaSaI saMQyaakaLI mauJaFfrpUrlaa jaaNaayaa
gaaDImaQyao %yaaMnaI malaa basavaUna idlao. mauJaFfrpUrlaa %yaa vaoLI Aacaaya- kRplaanaI rahat

388

Aa%makqaa

Asat. %yaaMcaI maaJaI AaoLK haotI. hOdrabaadlaa gaolaao Asata %yaaMcaa maaoza %yaaga %yaaMcaI
rahaNaI va %yaaMcyaa d`vyaanao caalaNaara AaEama yaasaMbaMQaIcaI hkIkt Da^. caao[qaramacyaa
taoMDUna eoiklaI haotI. to mauJaFfrpUr ka^laojamaQyao p`aofosar haoto toqaUna maaokLo hao}na
basalao haoto. maI %yaaMnaa tar kolaI haotI. mauJaFfrpUrlaa gaaDI maQyara~I paocat haotI. to
Aaplyaa iSaYyamaMDLasah Aalao. pNa %yaaMnaa Gardar navhto. to AQyaapk malakanaIkDo
rahat Asat. %yaaMcyaakDoca malaa Gao}na gaolao. malakanaI toqaIla ka^laojaat p`aofosar
haoto. AaiNa %yaa kaLcyaa vaatavarNaat sarkarI ka^laojaaMtIla p`aofosaranao
maaJyaasaar#yaalaa Aaplyaa GarI ]t$na GaoNao hI ivaSaoYa gaaoYT mhTlaI paihjao.
kRplaanaIMnaI ibaharcyaa va ivaSaoYat: itrhUt ivaBaagaacyaa dIna isqatIcaI
hkIkt saaMigatlaI va maaJyaa kamaacyaa kzINapNaacaI malaa klpnaa k$na idlaI.
kRplaanaIMnaI ibaharI laaokaMbaraobar gaaZ sa#ya jaaoDlao haoto. %yaaMnaI maaJyaa kamaasaMbaMQaIcaI
maaihtI %yaaMnaa k$na idlaI haotI. sakaLI CaoTosao vakIlamaMDL maaJyaakDo Aalao
%yaaMcyaapOkI ramanavamaIp`saad yaaMcao smarNa malaa raihlao Aaho. %yaaMnaI Aaplyaa Aaga`hamauLo
maaJao laxa vaoQaUna Gaotlao.
" tumhI jao kama kravayaalaa Aalaa Aaha to yaa jaagaI rahUna haoNaar naahI.
tumhalaa Aamacyaasaar#yaaMkDo rahIlao paihjao. gayaabaabaU yaoqaIla p`#yaat vakIla Aahot.
%yaaMcyaatfo- maI tumhalaa %yaaMcyaakDo ]trNyaaba_la Aaga`h krtao. Aamha savaa-Mnaa
sarkarcaI BaItI tr vaaTtoca pNa AamacyaakDUna haoNyaasaar#aI tovaZI sava- madt AamhI
tumhalaa do}. rajakumaar Sau@laaMnaI saaMigatlaolaI barIcaSaI hkIkt #arI Aaho. du:#aacaI
gaaoYT evaZIca kI Aamacao puZarI Aaja yaoqao baabaU va`jaikSaaorp`saad va rajaoMnd`p`saad yaaMnaa
maI tara kolyaa Aahot. daoGaohI lavakrca yaotIla va tumhalaa saMpUNa- maaihtI va madt do}
SaktIla. maohrbaanaI k$na AapNa gayaabaabaUMkDo calaa."
yaa BaaYaNaanao malaa AaSaa sauTlaI. malaa Garat Gaotlyaanao gayaabaabaUMcaI isqatI
cama%kairk hao[-la yaa Bayaanao malaa saMkaoca vaaTt haota. pNa gayaabaabaUMnaI malaa inaiScaMt
kolao.
maI gayaabaabaUMkDo gaolaao. %yaaMnaI va %yaaMcyaa kuTuMbaIjanaaMnaI maaJyaavar p`omaacaa
vaYaa-va kolaa.
va`jaikSaaorbaabaU drBaMgyaahUna Aalao. rajaoMnd`baabaU purIhUna Aalao. yaoqao
idsalao to la#anaaOcao va`jaikSaaorp`saad navhto. %yaaMcyaa zayaI AsalaolaI ibaharI nama`ta

ibaharI sarLpNaa

389

saaQaopNaa BalaopNaa AsaaQaarNa Eawa [%yaaid pahUna maaJao )dya hYaa-nao ]caMbaLUna Aalao.
ibaharcyaa vakIlavagaa-laa va`jaikSaaorbaabaUMba_la vaaTt Asalaolaa Aadr pahUna malaa
saanaMdaScaya- vaaTlao.
%yaa maMDLImaQyao va maaJyaamaQyao janmaacaI p`omagaaz baaMQalaI gaolaI.
va`jaikSaaorbaabaUMnaI malaa sava- hkIkt saaMigatlaI. to garIba SaotkyaaMcyaa
vatInao KTlao caalavaIt. ASaa thonao daona KTlao caalaU haoto. Asalao KTlao caalavaUna %yaa
%yaa vya@tIpurtI qaaoDIbahUt dad imaLvaIt Asat. kQaI kQaI %yaathI ApyaSa yao[-. %yaa
BaaoLyaa KoDvaLaMkDUna fI tr Gaotca Asat. va`jaikSaaorbaabaU ikMvaa rajaoMd`p`saad %yaagaI
Asalao trI fI Gyaayalaa kmaI krIt nasat. QaMVacyaa kamaI AamhI fI GaotlaI naahI tr
Aamacaa GarKca- ksaa caalaavaa va AamhI laaokaMnaahI madt kaozUna kravaI Asaa %yaaMcaa
yaui@tvaad haota. %yaaMcyaa fIcao AakDo va baMgaalaibaharcyaa ba^irsTraMnaa idlyaa jaaNaayaa
fIcao maao{o AakDo eokUna maI cakItca Jaalaao.
" saahobaaMnaa AamhI 'Aaoipinayana' saazI 10000 $pyao idlao." hjaaraMKalaI
tr baatca maI eoklaI naahI.
yaa ima~maMDLanao maaJaa yaa baabatIMtIla zpka eokUna Gaotlaa. %yaaMnaI %yaacaa
ivapyaa-sa kolaa naahI.
maI mhTlao "yaa KTlyaacaI hkIkt vaacalyaanaMtr tr maaJaa AiBap`aya Asaaca
Aaho kI AapNa Asalao KTlao krNyaacao yaapuZo baMd kravao. Asalyaa KTlyaaMpasaUna
laaBa far qaaoDa haotao. jaoqao ryatvaga- [tka icarDUna gaolaolaa Aaho jaoqao sagaLoca [tko
Bayaga`st Aahot toqao kcaoyaaMmaaf-t [laaja qaaoDaca hao} SakNaar. laaokaMcaa iBa~opNaa
dUr krNao hoca %yaaMcyaasaazI Kro AaOYaQa Aaho. hI 'tInakizyaa' pwt naahISaI hao[-pya-Mt
AapNa sauKanao basaU Sakt naahI. maI tr daona idvasaaMt pahta yao[-la tovaZo pahNyaasa
Aalaao haoto. pNa Aata tr malaa Asao idsato kI yaa kamaalaa daona vaYao-hI laagatIla.
evaZa vaoL laagalaa trI tao doNyaasa maI tyaar Aaho. yaa kamaI kaya kolao paihjao to malaa
saucat Aaho. pNa tumacaI madt maa~ paihjao."
va`jaikSaaorbaabaU malaa far inaScala bauwIcao idsaUna Aalao. %yaaMnaI SaaMtpNao
jabaaba idlaa "AamacyaakDUna hao[-la tI madt AamhI k$ pNa tI kSaa sva$pacaI
paihjao to samajaavaUna saaMgaa."

390

Aa%makqaa

AamhI yaa saMBaYaNaat ra~ GaalaivalaI. maI saaMigatlao "malaa tumacyaa

vaiklaIcyaa Sa@tIcaa ]pyaaoga kmaIca pDola. tumacyaasaar#yaakDUna maI tr karkunaacao
AaiNa duBaaYyaacao kama GaoNaar. %yaat tu$Mgaat jaaNyaacaa p`saMga yaoNyaacaahI saMBava Aaho.
tumhI tovaZo jaaoKIma p%krlaolao malaa AavaDola prMtu tumacaI tovaZI tyaarI nasaola tr to
naahI p%krlaot trI hrkt naahI. pNa vaiklaacao karkUna banaNao AaiNa Aapaplaa QaMda
AinaiScat maudtIpya-Mt baMd zovaNao hohI kahI maI kmaI maagat naahI. [kDcaI ihMdI BaaYaa
samajaayalaa malaa AvaGaD haoto. kagadp~ sava- kOqaImaQyao ikMvaa }dU-maQyao ilaihlaolao
Asatat. malaa vaacata yaot naahIt. %yaaMcao BaaYaaMtr tumhI k$na Vavao ASaI maI Apoxaa
baaLgatao. ho kama pOsao do}na kravayaacao mhTlao tr JaopNaar naahI. ho sava- saovaaBaavaanao
va ibanapOSaanao Jaalao paihjao."
va`jaikSaaorbaabaUMcaI samajaUt pTlaI. pNa %yaaMnaI maaJaI va Aaplyaa jaaoDIdaraMcaI
]laT tpasaNaI caalaivalaI. maaJyaa mhNaNyaacaa gaiB-ataqa- ivacaa$na Gaotlaa. maaJyaa
ATkLIp`maaNao vaiklaaMnaa iktI h_Ipya-Mt %yaaga kravaa laagaola iktIjaNaaMcaI ja$r
pDola qaaoDoqaaoDo qaaoDqaaoDyaa maudtIpurto Aalyaasa caalaola kI naahI vagaOro p`Sna %yaaMnaI
malaa ivacaarlao. vaiklaaMnaahI %yaaMcaI iktISaI JaIja saaosaNyaacaI tyaarI Aaho to ivacaa$na
Gaotlao.
SaovaTI %yaaMnaI puZIlap`maaNao inaiScat jabaaba idlaa : "AamhI [tkojaNa tumhI
saaMgaala to kama k$na Vayalaa naohmaI tyaar rahU. AamacyaapOkI jyaavaoLI jaovaZyaaMcaI
maagaNaI krala tovaZo tumacyaabaraobar rahtIla. tu$Mgaat jaaNyaacaI gaaoYT navaIna Aaho. %yaa
baabatIt Sa@tI imaLivaNyaacaa AamhI p`ya%na k$."

14. AihM s aado v aIcaa saaxaa%kar

malaa SaotkyaaMcyaa isqatIcaI caaOkSaI kravayaacaI haotI. inaLIcyaa
maLovaalyaaMiva$w jyaa tarI hao%yaa %yaaMmaQyao iktpt tqya Aaho tohI pahavayaacao haoto.
yaa kamaainaima<aanao hjaarao SaotkyaaMnaa BaoTavao laagaNaar. prMtu ASaa thonao %yaaMcyaaSaI
saMbaMQa yaoNyaapUvaI- inaLIcyaa maalakaMcaI baajaU eokUna GaoNao va kimaSanaraMnaa BaoTNao malaa
AavaSyak vaaTlao. daoGaaMnaahI p~o ilaihlaI.
maLovaalyaaMcyaa maMDLacyaa icaTiNasaaMcaI BaoT JaalaI tovha %yaaMnaI saaf saaMgaUna
Taklao kI tumhalaa tr prkIya mhNata yao[-la. tumhI Aamacyaa va SaotkyaaMcyaa

AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar

391

maQyao pDta kamaa nayao. %yaatUnahI tumhalaa kahI saaMgaavayaacaoca Asalao tr malaa ilahUna
kLvaa. maI icaTiNasaaMnaa nama`pNao saaMigatlao kI maI svat:laa prdoSaI samajat naahI va
SaotkyaacaI [cCa Asaola tr %yaaMcyaa isqatIcaI caaOkSaI krNyaacaa malaa pUNa- AiQakar
Aaho. maI kimaSanarsaahobaaMnaahI BaoTlaao. %yaaMnaI tr QamakI Vayalaaca sau$vaat kolaI va
malaa puZo na jaata itrhUt saaoDUna jaaNyaacaI iSafarsa kolaI.
maI sava- hkIkt saaoba%yaaMnaa inavaodna kolaI va saaMigatlao kI tpasa krNyaacaI
sarkar malaa AaDkazI krIla Asaa saMBava Aaho va tu$Mgaat jaaNyaacaa p`saMga malaa vaaTlao
haoto %yaahUna lavakrhI yao[-la. ATk vhayacaIca tr malaa maaotIharImaQyao ikMvaa Sa@ya tr
baoityaamaQyao JaalaolaI barI. %yaasaazI Sa@ya tovaZyaa %varonao itkDo jaa}na paocalao paihjao.
caMparNya ha itrhUt ivaBaagaacaa ek ijalha va maaotIharI ho %yaacao mau#ya
Sahr. baoityaacyaa javaLca rajakumaar Sau@la yaaMcao Gar haoto. va %yaacyaa javaLpasacyaa
maLyaaMtIla SaotkrI AiQakat AiQak rMk haoto. %yaaMcaI isqatI malaa daKvaavaI ASaI
rajakumaar Sau@la yaaMcaI [cCa haotI. malaahI tI pahNyaacaI [cCa haotI.
mhNaUna saaoba%yaaMnaa baraobar Gao}na maI %yaaca idvaSaI maaotIharIlaa jaavayaalaa
inaGaalaao. maaotIharImaQyao gaaorKbaabaUMcyaa GarI ]trlaao va %yaaMcao Gar jaNaU kahI Qama-SaaLa
banaUna gaolao. Aamacaa savaa-Mcaa %yaacyaamaQyao ksaabasaa samaavaoSa hao} Sakt haota. paocalaao
%yaaca idvaSaI samajalao kI maaotIharIpasaUna saumaaro paMca maOla AMtravar ek SaotkrI rahat
Asao. %yaacyaavar A%yaacaar Jaalao Aahot. dusaro idvaSaI maI QarNaIQarp`saad vaiklaaMnaa
Gao}na %yaalaa BaoTNyaasa jaavao Asao zrlao. sakaLI AamhI h<aIvar basaUna inaGaalaao.
gaujaraqaot gaaDyaaMcaa ]pyaaoga haotao tsaaca javaLjavaL caMparNyaamaQyao h<aIcaa haotao.
AQyaa- vaaTopya-Mt jaatao [t@yaat paolaIsa saupirMToDMTcaa manauYya yao}na qaDklaa
va malaa mhNaalaa "tumhalaa saupirMToDMTsaahobaaMnaI salaama saaMigatlaa Aaho." maI samajalaao.
QarNaIQarbaabaUMnaa maI puZo jaavayaalaa saaMigatlao. maI %yaa inaraoPyaabaraobar %yaanao AaNalaolyaa
gaaDImaQyao basalaao. %yaanao caMparNya saaoDUna jaaNyaacaI naaoTIsa malaa idlaI. malaa
GarI Gao}na gaolaa va maaJaI sahI maaigatlaI. maI jabaaba ilahUna idlaa kI maI caMparNya
saaoDUna jaaNyaasa tyaar naahI malaa puZo jaayacao Aaho va tpasahI krayacaa Aaho. inaGauna

392

Aa%makqaa

jaaNyaacaa hukUma maaoDlyaaba_la dusayaa idvaSaI kaoTa-t hjar vhavao Asao samansa
imaLalao.
sabaMQa ra~ jaagaUna malaa p~o ilahavayaacaI haotI tI maI ilahUna kaZlaI va jyaa
jyaa saUcanaa kravayaacyaa hao%yaa %yaa va`jaikSaaorbaabaUMpaSaI do}na zoivalyaa.
samansacaI vaata- eka xaNaat sagaLIkDo psarlaI va laaokaMcyaa mato pUvaI- kQaI
na paihlaolao dRSya %yaa vaoLI maaotIharImaQyao idsaUna Aalao. gaaorKbaabaUMcao Gar va kcaorI
yaaMmaQyao na maavatIla [tko laaok yao}na Barlao. saudOvaanao maI maaJao sava- kama ra~Ica
AaTaopUna Gaotlao haoto. %yaamauLo maI %yaa gadI-laa taoMD do} Saklaao. saaoba%yaaMcaa ]pyaaoga
malaa puropUr samajaUna Aalaa. to laaokaMnaa mayaa-dot raKNyaacyaa kamaI gauMtUna gaolao.
kcaorIkDo ikMvaa jaavao itkDo TaoLyaaca TaoLyaa maaJyaa maagaUna yaot. klao@Tr ma^ijasT/oT
saupirMToMDMT [%yaaid va maI yaaMcyaamaQyaohI ek p`karcao eo@ya jauLUna Aalao. sarkarI
naaoiTSaIMcaa maI kayadoSaIrpNao ivaraoQa k$ Saklaao Asatao. tsao na krta maI %yaaMcyaa savanaaoiTsaa svaIkarlyaa. %yaava$na va AMmaladaraMSaI p`%yaxa saMbaMQa Aalaa Asata vaaprlaolyaa
saaOjanyaava$na %yaaMnaa kLUna Aalao kI malaa %yaaMnaa ivaraoQa kravayaacaa navhta tr %yaaMcyaa
hukUmaacaa saivanaya BaMgaca kravayaacaa haota. %yaamauLo %yaaMnaa ek p`karcaI inaBa-yata p`aPt
JaalaI. malaa ~asa doNyaaeovajaI laaokaMnaa mayaa-dot raKNyaacyaa kamaI %yaaMnaI maaJyaa va
maaJyaa saaoba%yaaMcyaa madtIcaa KuYaInao ]pyaaoga kolaa. pNa %yaabaraobarca %yaaMcyaa hohI laxaat
Aalao kI AaplaI sa<aa AajapasaUna lauPt JaalaI. laaok xaNaBar iSaxaocao Baya saaoDUna
Aaplyaa navyaa ima~acyaa p`omaSa@tIcyaa AQaIna Jaalao.
yaoqao ho laxaat zovalao paihjao kI caMparNyaamaQyao malaa kaoNaI AaoLKIt
navhto. SaotkrIvaga- pUNa- AiSaixat haota. caMparNya ha gaMgaanadIcyaa pOlatIrI qaoT
ihmaalayaacyaa payaqyaaSaI naopaLcyaa SaojaarI Asalaolaa maulaUK mhNajao malaa tI navaInaca
saRYTI haotI. %yaa izkaNaI raYT/Iya saBao ka^Mga`osa cao naavahI eokayalaa yaot navhto.
raYT/Iya saBaocao kaoNaI saBaasadhI AaZLNyaasaarKo navhto. jyaaMnaI naava eoklao haoto %yaaMnaa
to naava ]ccaarNyaacaI ikMvaa raYT/Iya saBaocyaa kayaa-t Baaga GaoNyaacaI BaItI vaaTo. Aata
raYT/Iya saBaocao naava na kaZtahI raYT/Iya saBaonao va itcyaa saovakaMnaI %yaa izkaNaI p`vaoSa
kolaa va raYT/Iya saBaocaI sa<aa sqaaipt JaalaI.

AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar

393

saaoba%yaaMbaraobar ivacaar k$na maI Asao zrivalao haoto kI raYT/Iya saBaocyaa

naavaanao kahIca kravayaacao naahI. Aaplyaalaa kama paihjao naavaacaI ja$r naahI mana
paihjao baDbaDIcaa ]pyaaoga naahI. raYT/Iya saBaocao naavaca Aip`ya Aaho. yaa Baagaat
raYT/Iya saBaocaa Aqa- vaiklaaMcaI maaramaarI va kayaVacyaa fTItUna inasaTUna jaaNyaacao p`ya%na
Asaa haota. raYT/Iya saBaa mhNajao baa^MbagaaoLo raYT/Iya saBaa mhNajao baaolaavayaacao ek
krayacao dusaroca AsalaI samajaUt sarkarcaI va sarkarcao sarkar jao inaLIcao maLovaalao
%yaaMcaI haotI. raYT/Iya saBaa mhNajao ho navho raYT/Iya saBaa hI inaraLIca vastU Aaho Asao
Aamhalaa isaw krayacao haoto. mhNaUna AamhI kaozohI raYT/Iya saBaocao naava na ]ccaarNyaacao
va itcyaa BaaOitk dohacaa pircaya na krivaNyaacao zrivalao. laaokaMnaI itcyaa AxarakDo na
pahta itcaa Aa%maa AaoLKlaa va %yaalaa Anausarlao mhNajao puro AaiNa toca Kro haoya
Asaa AamhI manaaSaI inaScaya k$na zovalaa.
yaasaazI raYT/Iya saBaocyaa vatInao kaoNa%yaahI gauPt ikMvaa p`isaw hstkaMmaaf-t
ksalaIhI BaUimaka tyaar krNyaat AalaI naahI. hjaarao laaokaMmaQyao p`vaoSa krNyaacaI
Sa@tI rajakumaar Sau@laaMmaQyao navhtI. %yaaMpOkI kaoNaIhI AjaUnapya-Mt rajakIya kama
kolaolaoca navhto. caMparNyaabaahorcyaa duinayaocaI %yaaMnaa KbarhI navhtI. Asao AsatahI
%yaaMcaI maaJaI BaoT jaunyaa ima~aMp`maaNao JaalaI. yaamaQyao malaa [-Svaracaa AihMsaocaa va sa%yaacaa
saaxaa%kar Jaalaa Asao mhNaNyaat AitSayaao@tI tr naahIca pNa to AxarSa: sa%ya
Aaho. ha saaxaa%kar krNyaasaarKa maaJyaa AMgaI AiQakar trI kaoNata haota yaacaa
jaovha maI ivacaar krtao tovha laaokaMba_lacyaa p`omaaiSavaaya malaa dusaro kahIca AaZLt
naahI. ho p`oma mhNajao p`oma ikMvaa AihMsaa yaaba_la maaJyaa manaat vasaNaarI AZL Eawa.
caMparNyaatIla tao idvasa maaJyaa janmaamaQyao maI kQaI ivasa$ SakNaar naahI
Asaa haota. tao malaa va SaotkyaaMnaahI ]%savaacaa idvasasaa vaaTlaa. sarkarI kayaVacyaa
BaaYaot KTlaa maaJyaavar caalaavayaacaa haota pNa Kro pahta tao sarkarvarca haota.
kimaSanarnao jaaLo rcalao maaJyaasaazI pNa %yaat fSaI pDlao sarkarca.

15. KTlaa kaZUna Gaotlaa

KTlaa caalaU Jaalaa. sarkarI vakIla ma^ijasT/oT vagaOro Gaaba$na gaolao haoto.
kaya kravao to %yaaMnaa saucaonaa. saunaavaNaI puZo ZklaavaI ASaI maagaNaI sarkarI vakIla
krIt haota. maI maQyao pDlaao AaiNa ivanaMtI kolaI kI puZo ZklaNyaacaI kahI ja$rI
naahI. karNa kI caMparNya saaoDUna jaaNyaacaI naaoTIsa maaoDlyaacaa gaunha malaa kbaUla Aaho.
Asao mhNaUna ek AgadI CaoTosao inavaodna maI tyaar kolao haoto to vaacaUna daKivalao. to
puZIlap`maaNao haoto :
"faOjadarI kama caalaivaNyaacyaa pwtIsaMbaMQaIcyaa kayaVacyaa 144
klamaanausaar krNyaat Aalaolaa hukUma jaahIr rItInao maaoDNyaasaarKa jaaoKmaIcaa maaga- malaa
ka p%kravaa laagalaa yaacao CaoTosao inavaodna kaoTa-cyaa prvaanagaInao saadr krNyaacaI maaJaI
[cCa Aaho. maaJaa nama` AiBap`aya Asaa Aaho kI Aa&ocaa Anaadr krNyaacaa ha p`Sna
nasaUna sqaainak sarkar va maI yaaMcyaamaQaIla matBaodacaa ha p`Sna Aaho. maI yaa p`doSaaMt
Aalaao tao janasaovaa va doSasaovaa krNyaacyaaca [raVanao. SaotkyaaMnaa inaLIcao maLovaalao
nyaayaanao vaagavaIt naahIt sababa %yaaMnaa madt krNyaasa yaoNyaacaa malaa far Aaga`h Jaalaa
mhNaUnaca malaa yaavao laagalao. samaga` p`Snaacaa AByaasa kolyaaKorIja maI %yaaMnaa madt kSaI
k$ SakNaar mhNaUna maI %yaa p`Snaacaa AByaasa krNyaalaa Sa@ya tr sarkar va
maLovaalao yaaMcaI madt Gao}na AByaasa kravayaalaa Aalaao Aaho. maaJaa dusara kaoNataca
hotU naahI. maaJyaa yaoNyaanao laaokaMcyaa SaaMtImaQyao BaMga hao[-la AaiNa r@tpat hao[-la hI
gaaoYT malaa Sa@ya vaaTt naahI. Asalyaa gaaoYTIcaa malaa BarpUr AnauBava Aaho Asao maI
zasaUna mhNaU Saktao. pNa sarkarcyaa ADcaNaI malaa kLtat AaiNa %yaalaa maaihtI
imaLola itcyaavarca ivaSvaasaUna caalaavao laagaNaar hohI maI kbaUla krtao. kayaValaa
maanaNaara naagairk yaa naa%yaanao maaJaa svaaBaaivak kla hukUma paLNyaakDoca haoNaar va
tsaaca tao JaalaahI. pNa tsao kolyaanao jyaaMcyaasaazI maI [kDo Aalaao %yaaMcyaaba_lacyaa
maaJyaa kt-vyaacaI maI p`tarNaa krIna Asao malaa vaaTlao. Aaja %yaaMcaI saovaa %yaaMcyaamaQyao
rahUnaca maaJyaakDUna GaDU Sakola. %yaamauLo maI AapNa hao}na caMparNya saaoDUna jaa} Sakt
naahI. ASaa thocyaa Qama-saMkTacao p`saMgaI malaa caMparNyaatUna kaZUna laavaNyaacaI
jabaabadarI sarkarvarca TakNyaaKorIja malaa ga%yaMtr naahI.
394

KTlaa kaZUna Gaotlaa

395

"ihMdusqaanacyaa saava-jainak jaIvanaamaQyao maaJyaasaarKI jyaaMcaI p`itYza Aaho ASaa

maaNasaanao Amauk ek kR%ya k$na navaIna payaMDa paDtanaa A%yaMt kaLjaI baaLgalaI
paihjao ho maI pUNa-pNao jaaNaUna Aaho. prMtu maaJaI dRZ samajaUt Aaho kI Aaja AapNa jyaa
AaNaIbaaNaIcyaa pirisqatImaQyao saaMpDlaolao Aahao %yaa pirisqatIt maaJyaasaar#yaa p`saMgaaMt
saapDlaolyaa svaaBaImaanaI maaNasaapaSaI saurixat va sanmaanya rsta ekca Aaho. tao ha kI
hukUmaacaa BaMga k$na %yaaba_la imaLola tI iSaxaa maukaTyaanao sahna kravayaacaI. yaaKorIja
dusara maaga- naahI.
"tumacyaa manaaMtUna malaa jaI kahI iSaxaa kravayaacaI Asaola tI kmaI vhavaI yaa
hotUnao maI ho inavaodna maaMDIt naahI. malaa evaZoca spYT kravayaacao Aaho kI hukumaacaa
BaMga krNyaamaQyao maaJaa hotU kayaVanao sqaaipt Jaalaolyaa sa<aocaa Apmaana krNyaacaa nasaUna
%yaahUnahI qaaor Asaa jaao kayada Aqaa-t AMtra%myaacaa Aavaaja maaJao AMt:krNa maanya
krIt Aaho %yaalaa AnausarNyaacaa maaJaa saMklp Aaho."
Aata KTlyaacaI saunaavaNaI thkUba zovaNyaacaa p`Snaca ]rlaa naahI. pNa
ma^ijasT/oTlaa ikMvaa vaiklaalaa klpnaahI navhtI kI yaoqapya-Mt gaaoYT yao}na zopola.
mhNaUna kaoTa-nao iSaxaa saaMgaNyaasaazI KTlaa thkUba kolaa. maI vha[sara^yanaa savahkIktIcaI tar pazivalaI haotI paTNyaalaahI tar kolaI haotI. BaartBaUYaNa pMiDt
maalavaIyajaI [%yaadIMnaahI GaDlaolyaa hkIktIcyaa tara kolyaa hao%yaa. iSaxaosaazI kaoTa-t
jaaNyaacaI vaoL yaoNyaapUvaI-ca ma^ijasT/oTcaa hukUma Aalaa kI gavhna-rsaahobaaMcyaa hukUmaava$na
KTlaa kaZUna GaoNyaat Aalaa Aaho. klao@TrkDUnahI p~ Aalao kI malaa kravayaacaI
Asaola tI caaOkSaI kravaI va %yaa kamaI AmaladaraMkDUna laagaola tI madt maagaavaI.
[t@yaa %vairt va SauBa pirNaamaacaI AaSaa AamhI kaoNaIhI baaLgalaI navhtI.
maI klao@Tr ima. hoka^knaa BaoTlaao. to svat: Balao va nyaaya krNyaasa t%pr
Asao idsalao. kagadp~ vagaOro jao kahI laagaola to maagaUna GaoNyaasa va Aaplyaalaa jaovha
kQaI BaoTavaosao vaaTola tovha BaoTNyaasa %yaaMnaI malaa saaMigatlao.
dusayaa baajaUnao ivacaar kravayaacaa tr ]Byaa ihMdusqaanalaa sa%yaaga`hacaa Aqavaa
saivanaya kayadoBaMgaacaa vastupaz imaLalaa. vat-maanap~at yaa gaaoYTIcaI KUp cacaa- JaalaI va
caMparNyaalaa AaiNa maaJyaa caaOkSaIlaa klpnaatIt p`isawI imaLalaI.

396

Aa%makqaa

maI krIt Asalaolyaa caaOkSaIsaazI sarkarkDUna ina:pxapatIpNaacaI malaa

ja$r haotI trI pNa vat-maanap~I cacao-caI va %yaaMcyaa baatmaIdaraMcaI ja$r navhtI.
evaZoca navho tr %yaaMcaI Barmasaaz TIka va caaOkSaIcao laaMbalacak irpaoT- yaaMpasaUna hanaI
haoNyaacaI BaItI haotI. %yaasaazI maI mau#ya vat-maanap~aMcyaa caalakaMnaa ivanaMtI k$na
zoivalaI kI %yaaMnaI baatmaIdaraMnaa pazivaNyaacyaa Kcaa-t pDU nayao. jaovaZo CapNao
AavaSyak Asaola tovaZo maIca pazvaIt jaa[-na va %yaaMnaa baatmyaa purvaIt jaa[-na.
caMparNyaatIla maLovaalao KUp icaDlao haoto. maI samajat haotao. AmaladarhI
manaatUna saMtuYT nasaNaar hohI kLt navhto Asao naahI.
vat-maanap~at KyaaKaoTyaa baatmyaa Aalyaanao to AiQak icaDNaar %yaaMcyaa
ragaacaa maaJyaavar pirNaama tao kaya haoNaar pNa tao garIba iBaHyaa ryatovar
JaalyaaiSavaaya rahaNaar naahI. AaiNa Asao Jaalyaanao jaI sa%ya hkIkt maI SaaoQaUna kaZU
[icCt haotao itlaa ivaGna yao[-la. maLovaalyaaMkDUna tr ivaYaarI caLvaL sau$ JaalaI.
%yaaMcyaakDUna vat-maanap~at maaJyaaivaYayaI va maaJyaa saaoba%yaaMivaYayaI KUp KaoDsaaL baatmyaa
psarivaNyaat Aalyaa. pNa maaJyaa A%yaMt xaullak baabatIthI sa%yaalaa icakTUna
rahaNyaacyaa saMvayaImauLo %yaaMcao tIr fukT gaolao.
va`jaikSaaorbaabaUMcaI Anaok p`karo inMaMda krNyaasa maLovaalyaaMnaI jarasauwa kmaI
kolao naahI. pNa jasajasao to %yaaMcaI inaMda krIt gaolao tsatSaI va`jaikSaaorbaabaUMcaI p`itYza
vaaZtca gaolaI.
ASaa naajaUk isqatImaQyao baatmaIdaraMnaa yaoNyaasa maI itLmaa~ ]<aojana idlao
naahI. puZayaaMnaa baaolaaivalao naahI. maalavaIyajaIMnaI malaa saaMgaUna pazivalao haoto kI "ja$r
laagaola tovha malaa baaolavaa maI yaayalaa tyaar Aaho." %yaaMnaahI tsadI idlaI naahI.
laZyaalaa maI kQaIhI rajakIya sva$p yao} idlao naahI. GaDNaayaa hkIktIcaa Ahvaala
p`saMgaanausaar maI mau#ya vat-maanap~aMkDo pazvaIt Asao. jyaa izkaNaI AMitma ]i_YT
rajakIya AsaUnahI p`%yaxa AMgaIkRt kayaa-t rajakrNaalaa sqaana naahI %yaa gaaoYTIlaa
rajakIya sva$p idlyaanao hohI naahI AaiNa tohI naahI ASaI isqatI haoto. AaiNa ASaa
thonao ivaYayaaMtr na kolyaanao daonhI saurLIt caalatat ho malaa puYkL AnauBavaanao idsaUna
Aalao haoto. Sauw laaoksaovaomaQyao p`%yaxa naahI tr praoxa rItInao rajakarNa ho yaotoca hI
gaaoYT caMparNyaatIla ha laZa isaw krIt haota.

16. kaya- p wtI

caMparNyaatIla caaOkSaIcaa Ahvaala Vavayaacaa mhNajao caMparNyaatIla
SaotkyaaMcaa [ithasa doNyaap`maaNao Aaho. ASaa thocaa Ahvaala yaa p`krNaamaQyao dota
yaoNaar naahI. iSavaaya caMparNyaatIla caaOkSaI mhNajao AihMsaa va sa%ya yaaMcaa mahana\ p`yaaoga.
%yaasaMbaMQaI dr AazvaDyaalaa malaa saucato tovaZo ilahIt jaatao. %yaasaMbaMQaIcaI AiQak
ivastRt hkIkt vaacakalaa baabaU rajaoMd`p`saadaMcyaa yaa laZyaacyaa ihMdImaQyao Caplaolyaa
[ithasaatUna va 'yaugaQama-' maud`Naalayaanao krivalaolyaa gaujaraqaI BaaYaaMtratUnaca imaLU
Sakola.
Aata yaa p`krNaacyaa ivaYayaakDo vaLtao. gaaorKbaabaUMcyaa GarI rahUnaca hI
caaOkSaI kravayaacaI tr %yaaMnaa Aaplao Gar irkamao k$na do}na svat: dusarIkDo jaavao
laagaNaar. maaotIharImaQyao kaoNaapaSaI Gar BaaDyaanao maaigatlao trIhI tao caTkna do[-la
[tkI inaBa-yata laaokaMmaQyao AalaI navhtI. prMtu catUr v`ajaikSaaorbaabaUnaI ivastINakMpa}MD Asalaolao ek Gar BaaDyaanao Gaotlao va AamhI %yaacyaamaQyao jaa}na raihlaao.
ibalakula pOSaaMKorIja AamhI ho kama caalavaU SakU ASaI isqatI navhtI.
saava-jainak kamaasaazI laagaNaaro pOsao laaokaMkDUna fMDacyaa $panao jamaivaNyaacaI
AajavarcaI pwt navhtI. v`ajaikSaaorbaabaUMcao maMDL ho mau#ya%vaok$na vakIlamaMDL
haoto. Aqaa-t to p`saMga pDlyaasa Aaplyaa iKSaaMtUna Kca- BaagavaIt ikMvaa ima~maMDLIMkDUna
kahI Gaot. svat:caI QanadaOlat caaMgalaI Asatanaa laaokaMkDo pOSaacaI iBaxaa kSaI
maagaavaI Asao %yaaMnaa vaaTo. caMparNyaatIla ryatokDUna ek pOhI GyaavayaacaI naahI
Asaa maaJaa dRZ inaScaya haota. tI GyaavaI tr %yaacaa Balataca Aqa- haoNaar.
yaa caaOkSaIsaazI mhNaUna ihMdusqaanaat jaahIr fMDhI kaZU nayao AsaohI zrivalao haoto.
tsao kolyaasa %yaa p`Snaalaa raYT/Iya va rajakIya sva$p p`aPt Jaalao Asato.
mauMba[-hUna ima~aMnaI 15000 $pyaaMcyaa madtIcaI tar pazivalaI. %yaaMcaI madt AaBaarpUva-k
prt kolaI. caMparNyaabaahorcyaa pNa ibaharmaQaIlaca sauKI laaokaMkDUna
v`a`jaikSaaorbaabaUMcao maMDL imaLvaU Sakola tovaZo saahayya Gyaavao AaiNa kmaI pDola
-----------------------------yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr AamhI Satyagraha in Champaran yaa naavaanao
p`isaw kolao Aaho.
397

398

Aa%makqaa

tovaZo maI Da^. p`aNajaIvanadasa maohtaMkDUna maagavaUna Gyaavao Asao zrivalao. Da^@Tr maohtaMnaI
laagaola tovaZI madt maagavaUna GaoNyaaba_la ilahUna kLivalao. ASaa thonao pOSaaMcyaa baabatIt
AamhI inaiScaMt Jaalaao. kaTksarInao kmaI Kcaa-t rahUna laZa caalavaayacaa haota. %yaamauLo
pOsaa ivaSaoYasaa laagaNyaasaarKa navhta vastut: laagalaahI naahI. sava- imaLUna daonatIna
hjaaraMvar Kca- Jaalaa naahI ASaI maaJaI klpnaa Aaho. gaaoLa kolaolyaa pOSaaMpOkI
hjaarpaMcaSao $pyao iSallakca raihlao Asao malaa smarto.
AarMBaIcaI AamacaI rahNaI ivaica~ haotI. malaa tr tao raojacyaa raoja
ivanaaodacaa ivaYaya hao}na basalaa haota. vakIlamaMDLIpOkI p`%yaokabaraobar AacaarI naaokr
Asaavayaacao p`%yaokacaa svayaMpak svatM~ vhavayaacaa. ra~Icao baara vaajatahI jaovaIt
Asaavayaacao. ho mahaSaya rahat Aapaplyaa Kcaa-naoca. trI pNa malaa *yaa rahNaIcaa
]pd`va vaaTo. maaJyaamaQyao va maaJyaa saaoba%yaaMmaQyao snaohgaaMz [tkI majabaUt baaMQalaI gaolaI
haotI kI AamacyaamaQyao gaOrsamaja haoNyaacaa saMBava navhta. to maaJaI TIka p`omaanao sahna
krIt. SaovaTI Asao zrlao kI naaokraMnaa rjaa VavaI savaa-MnaI ek~ jaovaavao va jaovaNaat
inayaimatpNaa paLavaa. sava-jaNa SaakaharI navhto. daona BaaojanagaRho caalavaayacaI tr KcavaaZNaar. %yaasaazI SaakaharI Baaojana tyaar k$na ekca BaaojanagaRh caalavaavao Asaa
zrava Jaalaa. Baaojanasauwa saaQao zovaNyaaba_la kTaxa haota. %yaamauLo Kcaa-caI puYkL
bacat JaalaI kama krNyaacaI Sa@tI vaaZlaI va vaoLhI vaacalaa.
Sa@tI vaaZola tovaZI paihjaoca haotI. karNa kI SaotkyaaMcyaa TaoLyaaMcyaa
TaoLyaa svat:caI hkIgat ilahUna doNyaasa yao} laagalyaa. hkIgat ilahavayaalaa
saaMgaNaayaabaraobar %yaacyaa jaaoDIdaraMcao laYkr Asaavayaacaoca. %yaamauLo Garacao pTaMgaNa
Ba$na jaa[-. dSa-naaiBalaaYaI laaokaMpasaUna maaJaa bacaava krNyaasaazI sahkarI KUp p`ya%na
krIt pNa to vyaqa- jaat. zravaIk vaoLI dSa-na doNyaasaazI malaa baahor kaZNyaaKorIja
ga%yaMtr nasao. hkIgatI ilahUna GaoNaarohI paMcasaatjaNa trI naohmaI Asat trIsauwa
idvasaacyaa AKorIlaa savaa-Mcyaa jabaanyaa puyaa haot nasat. evaZyaa sava-jaNaaMcyaa
hkIgatIcaI ja$rI navhtI trI pNa tI ilahUna Gaotlyaanao %yaaMnaa baro vaaTo AaiNa malaa
%yaaMcyaa Baavanaa kLUna yaot.
jabaanyaa ilahUna GaoNaaraMnaI kahI inayamaaMcao palana kravayaacao Asao. p`%yaok
SaotkyaacaI ]laTtpasaNaI kolaI paihjao ]laTtpasaNaIt jaao DLmaLola %yaacaI
jabaanaI GyaavayaacaIca naahI. jyaacaI hkIgat mauLaMtca inaraQaarSaI vaaTola tIhI

maaJao sahkarI

399

GyaavayaacaI naahI. ASaa inayamaaMcyaa palanaamauLo vaoL qaaoDasaa AiQak laagao #ara pNa
jabaanyaa puYkLSaa #ayaa#auyaa va isaw krta yaotIla ASaa imaLt.
yaa hkIgatI GaotovaoLI gauPt paolaIsaaMcao kaoNaI naa kaoNaI Amaladar hjar
Asaavayaacaoca. yaa AmaladaraMnaa yaoNyaasa AaDkazI krta AalaI AsatI. pNa AamhI
sau$vaatIlaaca zrivalao haoto kI %yaaMnaa yaoNyaasa hrkt kravayaacaI naahI evaZoca navho
tr %yaaMcyaaSaI AadrpUva-k vaagaayacao va dota yaoNyaasaarKI maaihtIhI %yaaMnaa VavayaacaI.
%yaaMcyaadoKt to eokt Asataca sava- jabaanyaa GaoNyaat yaot Asat. %yaapasaUna evaZa
fayada Jaalaa kI laaokaMmaQyao AiQak inaBa-yata AalaI. gauPt paolaIsaaMcaI laaokaMnaa far
BaItI vaaTt Asao far BaItI vaaTt Asao tI ]DUna gaolaI. tsaoca %yaaMcyaa doKt
Vavayaacyaa jabaanyaaMmaQyao AitSayaao@tIcao Baya kmaI rahI. KaoTo saaMgaU laagalyaasa Amaladar
Aaplyaalaa pkDtIla yaa BaItInao %yaaMnaa japUnaca baaolaavao laagao.
maaJaI [cCa maLovaalyaaMnaa iKjaivaNyaacaI navhtI. %yaaMnaa ivanayapUva-k
vaLivaNyaacaa malaa p`ya%na kravayaacaa haota. mhNaUna jyaaMcyaaiva$w ivaSaoYa gaMBaIr ASaI
tar Asaola %yaalaa p~ ilahIt Asao va BaoTNyaacaahI p`ya%na krIt Asao.
maLovaalyaaMcyaa maMDLacaIhI BaoT GaotlaI AaiNa ryatocyaa tarI %yaaMcyaapuZo maaMDUna %yaaMcaI
baajaUhI eokUna GaotlaI. %yaaMcyaapOkI kahIjaNa maaJaa itrskar krIt kahI tTsqa haoto
va kaoNaI AadrhI dSa-vaIt.

17. maaJao sahkarI

v`ajaikSaaorbaabaU va rajaoMd`baabaU hI tr ek AiWtIya jaaoDI haotI.
yaaMcyaaKorIja malaa ekhI pa}la puZo Takta yao} nayao [tko %yaaMnaI Aaplyaa p`omaanao malaa
ApMga banavaUna Taklao. %yaaMcao iSaYya mhNaa ikMvaa saaobatI mhNaa Asao jao SaMBaUbaabaU
Anauga`hbaabaU QarNaIbaabaU ramanavamaIbaabaU hI vakIlamaMDLI naohmaI baraobarca raht. ha
Jaalaa ibaharI saMGa. %yaaMcao mau#ya kama jabaanyaa GaoNyaacao Asao.
Aacaaya- kRplaanaIMnaa yaaMcyaaMt yao}na saamaIla JaalyaaKorIja rahavaNyaasaarKo
navhto. svat: isaMQaI Asalao trI to ibahayaaMplaIkDohI ibaharI banalao haoto. Asao
qaaoDoca saovak maI paihlao Aahot kI jyaaMcyaa AMgaI ASaI kahI Sa@tI Asato
kI jyaa p`aMtat jaatIla toqao pUNa-pNao ekjaIva hao}na jaatIla va AapNa Anya

400

Aa%makqaa

p`aMtacao Aahao Asao kaoNaacyaa laxaathI yao} doNaar naahIt. ASaaMpOkI kRplaanaI ho ek
haoto. %yaaMcaa mau#ya QaMda WarpaLacaa haota. dSa-naasaazI yaoNaayaa laaokaMpasaUna maaJaa
bacaava krNyaamaQyaoca Aaplyaa jaIvanaacao [itkt-vya Aaho Asao %yaa vaoLopurto %yaaMnaI
maanalao haoto. kaoNaalaa ivanaaodpUva-k maaJyaapya-Mt yaoNyaapasaUna qaaMbavaIt tr kaoNaalaa
AihMsak QamakInao. ra~ JaalaI kI iSaxakacaa QaMda sau$ krIt va saaoba%yaaMnaa hsavaIt
AaiNa kaoNaI iBaHyaa manaacaa Aalaa Asalyaasa %yaacyaat SaaOya- BarIt.
maaOlaanaa maJa$la h@k yaaMnaI maaJao madtgaar mhNaUna Aaplaa h@k naaoMdvaUna
zoivalaa haota. tohI maihnyaatUna ekdaona #aopa k$na jaat. yaa vaoLcaa %yaaMcaa qaaTmaaT
va idmaa#a AaiNa Aajacaa %yaaMcaa saaQaopNaa yaaMmaQyao jamaInaAsmaanaacao AMtr Aaho.
AamacyaamaQyao Aalao mhNajao AMt:krNaanao AamacyaamaQyao imasaLUna jaat. pNa Aaplyaa
AmaIrI qaaTamauLo baahorcyaa maaNasaalaa to AamacyaahUna inaraLosao idsat.
malaa AnauBava imaLt caalalaa tsatsao vaaTU laagalao kI caMparNyaamaQyao naIT
kama kravayaacao Asaola tr #aoDaopaDI iSaxaNaacaa p`vaoSa Jaalaa paihjao. laaokaMcao A&ana
kIva yaoNyaajaaogao haoto. paoro gaavaat BaTkt ]naaDt Asat ikMvaa %yaaMnaa daona ikMvaa tIna
pOsao majaurI imaLo tovaZyaasaazI Aa[-baap %yaaMnaa saara idvasa inaLIcyaa maLyaamaQyao rabavaIt
Asat. %yaa kaLI pu$YaaMcaI majaurI dha pOSaaMhUna AiQak navhtI is~yaaMcaI saha pOsao va
maulaaMcaI tIna pOsao. caar AaNao majaurI imaLola tao majaUr BaagyaSaalaI samajalaa jaat Asao.
saaoba%yaaMbaraobar ivacaar k$na saha KoDyaaMmaQyao p`qama maulaaMsaazI SaaLa
]GaDNyaacao maI zrivalao. ASaI AT GaatlaI haotI kI %yaa %yaa gaaMvacyaa puZayaaMnaI Gar
AaiNa iSaxakacao jaovaNa evaZo Vavao va baakIcaa Kca- AamhI purvaavaa. [kDcyaa
KoDyaaMmaQyao pOSaaMcaa Jara vaaht navhta pNa Qaanya vagaOro purivaNyaa[tkI laaokaMmaQyao
Sa@tI haotI. %yaamauLo laaok iSaQaa doNyaasa tyaar Jaalao.
iSaxak kaozUna AaNaavao ha p`Sna haota. ibaharmaQaUna tuTpuMjaa pgaar GaoNaaro
ikMvaa kahI na Gaota kama krNaaro iSaxak imaLNao kzINa haoto. maaJaI ASaI klpnaa
haotI kI saamaanya iSaxakacyaa hatat maulao VavayaacaIca naahIt. iSaxakacao pustkI &ana
baotacao Asalao trI icaMta naahI pNa %yaacyaamaQyao caairHyabaL pahIjao.
yaa kamaasaazI svayaMsaovakaMcaI maI jaahIr rItInao maagaNaI kolaI. %yaava$na
gaMgaaQarrava doSapaMDyaaMnaI baabaasaahoba saaomaNa va puMDlaIkjaI yaaMsa pazivalao. mauMba[-hUna

maaJao sahkarI

401

AvaMitkabaa[- gaaoKlao Aalyaa. dixaNaotUna AanaMdIbaa[- vaOSaMpayana Aalyaa. maI CaoTolaala

sauroMd`naaqa va maaJaa maulagaa dovadasa yaaMnaa baaolaavaUna Gaotlao. yaaca saumaaralaa mahadova dosaa[- va
narhir prIK malaa BaoTUna gaolao haoto. mahadova dosaayaaMcyaa p%naI dugaa-baona va narhrI
prIKaMcyaa p%naI maiNabaona yaahI Aalyaa. kstUrbaa[-laahI maI baaolaavaUna Gaotlao haoto.
iSaxakiSaixakaMcaa evaZa saMGa purosaa haota EaImatI AvaMitkabaa[- va AanaMdIbaa[- yaaMnaa
sauiSaixat mhNata yao[-la pNa maiNabaona prIK va dugaa-baona dosaa[- yaaMnaa gaujaraqaIcao qaaoDosao
&ana haoto kstUrbaa[-laa tr javaLjavaL mauLIca naahI. yaa BaiganaIMnaI ihMdI baalakaMnaa
ksao iSakvaavao
is~yaaMnaa hrthocao yaui@tvaad k$na samajaavaUna saaMigatlao kI %yaaMnaI maulaaMnaa
iSakvaayacao to vyaakrNa navho rItBaat iSakvaayacaI Aaho ilahayalaavaacaayalaa
iSakivaNyaapoxaa svacCtocao inayamaca iSakvaayacao Aahot. maI hohI daKvaUna idlao kI ihMdI
gaujaraqaI marazI yaaMmaQyao farsaa frk naahI va pihlyaa vagaa-maQyao tr jaomatoma AaMkDo
maaMDayalaa iSakvaayacao AsaNaar. Aqaa-t ADcaNa pDNyaacao karNa naahI. pirNaama Asaa
Jaalaa kI is~yaaMcao vaga- ]<ama thonao caalalao. %yaaMcyaamaQyao Aa%maivaSvaasa ]%pnna Jaalaa
AaiNa svat:cyaa kamaaba_la %yaaMnaa gaaoDI vaaTU laagalaI. AvaMitkabaa[-McaI SaaLa AadSaSaaLa banalaI. %yaaMnaI Aaplyaa SaaLomaQyao Aaplao Sai@tsava-sva Gaatlao. %yaaMcyaamaQyao kayakuSalatahI tSaIca haotI. yaa BaiganaIMmaaf-t KoDyaaMtIla s~Ivagaa-maQyaohI Aamhalaa p`vaoSa
krta Aalaa.
pNa malaa iSaxaNaavarca qaaMbaayacao navhto. gaavaat GaaNa Amayaa-d Asao.
gallaItUna kcara ivaihrIpaSaI icaKla va duga-MQaI AMgaNaakDo pahaNyaacaIhI saaoya naahI.
p`aOZaMnaa svacCtocyaa iSaxakacaI ja$r haotI. caMparNyaatIla laaok raogaaMnaI pCaDlaolao
idsat. hao[-la tovaZo ga`amasauQaarNaocao kama kravao AaiNa tsao k$na laaokaMcyaa jaIvanaacyaa
drok ivaBaagaamaQyao p`vaoSa kravaa ASaI vaR<aI haotI.
yaa kamaI Da^@TraMcyaa madtIcaI ja$r haotI. %yaasaazI maI gaaoKlyaaMcyaa
samajaakDUna Da^. dovaaMcaI maagaNaI kolaI. %yaaMcaI maaJaI maO~I jamalaolaIca haotI. saha
maihnyaaMpurta %yaaMcyaa saovaocaa laaBa imaLalaa. iSaxak va iSaixaka yaaMnaI %yaaMcyaa
doKroKIKalaI kama kravayaacao haoto.
savaa-Mbaraobar evaZa zrava k$na zoivalaolaa haota kI kaoNaIhI maLovaalyaaMiva$w
tarI Aalyaasa %yaamaQyao pDayacao naahI rajakarNaalaa spSa-hI krayacaa
naahI. kaoNaacyaa tarI Aalyaasa %yaaMnaa maaJyaakDo pazvaUna Vavao. kaoNaIhI
Aaplyaa xao~abaahor ek pa}laBarhI jaa} nayao. caMparNyaamaQyao yaa saaoba%yaaMnaI

402

Aa%makqaa

kolaolao inayamapalana Ad\Baut haoto. malaa Asaa ekhI p`saMga Aazvat naahI kI kaoNaI
%yaalaa imaLalaolyaa saUcanaaMcao ]llaMGana kolao.

18. ga`amap`vaoSa
bahuQaa SaaLomaQyao ek pu$Ya va ek s~I ASaI vyavasqaa JaalaI haotI.
AaOYaQapaNaI va saafsafa[- yaaMcaI vyavasqaa %yaaMcyaamaf-tca vhayacaI haotI. is~yaaMcyaa
maQyasqaInao s~Ivagaa-maQyao iSarkava krayacaa haota. AaOYaQaacao kama AgadI saaopo k$na
Taklaolao haoto. eMrDola kaoyanaola AaiNa ek malama evaZyaaca vastU p`%yaok SaaLot
zovalaolyaa hao%yaa. jaIBa tpasata tI malaIna idsalaI AaiNa bawkaoYzacaI kurkUr kanaI
AalaI tr erMDola Vayacao tapacao duKNao Asalyaasa erMDola do}na dusayaa Kopolaa
kaoyanaola Vavayaacao AaiNa faoD vagaOro AsatIla tr to Qau}na var malama laavaayacao. paoTat
GaoNyaacao AaOYaQa ikMvaa malama sahsaa GarI Gao}na jaaNyaasa idlao jaat nasao. jaaoKmaIcao ikMvaa
laxaat na yaoNyaasaarKo duKNao AaZLlyaasa Da^@Tr dovaaMnaa daKivaNyaasaazI maagao zovalao
jaat Asao Da^@Tr dova inarinaraLyaa izkaNaI naomalaolyaa vaoLI forI krIt. Asalyaa
saaQyaa saaoyaIcaa laaBa laaok BarpUr p`maaNaat Gaot Asat. sava-saamaanya duKNaI qaaoDIca
Asatat va %yaasaazI maaozmaaozyaa ivaSaardaMcaI ja$rIhI nasato. ho laxaaMt Gaotlao tr var
dSa-ivalyaap`maaNoa kolaolaI vyavasqaa kaoNaalaahI hasyaaspd vaaTNyaacao karNa naahI. %yaa
laaokaMnaa tr tI tSaI vaaTlaIca naahI.
safa[-cao kama AvaGaD haoto. laaok GaaNa kaZUna TakNyaasa tyaar haot navhto.
svat:cyaa hatanao GaaNa saaf krNyaacaI tyaarI jao laaok raoja SaotaMt majaurI krIt
%yaaMcaIhI navhtI. Da^. dova qaaoD@yaanao hat TokNaaro navhto. %yaaMnaI jaatInao va
svayaMsaovakaMinaSaI eka gaavacao rsto saaf kolao. laaokaMcyaa AMgaNaaMtIla kcara kaZUna
Taklaa ivaihrIcyaa Aasapasacao KD\Do Ba$na kaZlao icaKla kaZlaa AaiNa gaavacyaa
laaokaMcaI svayaMsaovak doNyaaivaYayaI p`omapUva-k samajaUt GaalaIt raihlao. ik%yaok izkaNaI
laaokaMnaI laajaokajaostva trI kama sau$ kolao AaiNa ik%yaok izkaNaI tr laaokaMnaI maaJaI
maaoTar qaoT psaar vhavaI mhNaUna saDkahI AMgamaohnatInao tyaar kolyaa. Asalyaa maQaur
AnauBavaaMcyaa jaaoDIlaa laaokaMcyaa baopvaa-[-cao kTU AnauBavahI Asatca. yaa safa[-caI maaihtI
eokUna ik%yaok izkaNaI laaokaMcyaa manaamaQyao itrskar ]%pnna JaalyaacaohI malaa Aazvato.

ga`amap`vaoSa

403

eka AnauBavaacao vaNa-na is~yaaMcyaa Anaok saBaaMmaQyao maI kolaolao Aaho. to yaa
AnauBavaaMbaraobar yaoqaohI krNao AsqaanaI haoNaar naahI. BaItIhrvaa ho ek lahanasao KoDo
Aaho. itqao ik%yaok is~yaaMcao kpDo farca malaIna idsaUna Aalao. %yaa is~yaaMcaI kpDo
QauNyaabadlaNyaaivaYayaI samajaUt GaalaNyaasa maI kstUrbaa[-laa saucaivalao. itcao %yaa
baayaaMpaSaI baaolaNao Jaalao. %yaaMpOkI ek baa[- itlaa Aaplyaa JaaopDImaQyao Gao}na gaolaI va
mhNaalaI " "tumhIca paha naa yaoqao kaMhI paoTI kpaT vagaOro naahI kI %yaaMt kpDo
zovalaolao AsatIla maaJyaapaSaI hI maI naosalao Aaho tovaZIca kaya tI ek saaDI Aaho. tI
maI QauvaavaI kSaI maha%maajaIMnaa mhNaavao kI Aamhalaa kpDo doNyaacaI vyavasqaa kra. maga
raoja kama k$na raoja kpDo badlaayalaa tyaar Aaho." Asalyaa JaaopDyaa ihMdusqaanaamaQyao
Apvaad$p naahIt. AsaM#ya JaaopDyaamaQyao saamaanasaumaana poTIfDtaL kpDola<ao
kahI ek nasatat. AaiNa AsaM#ya maaNasao AMgaavarIla kpDyaaMvar kaL kMzIt
Asatat.
AaNaKI ek AnauBavahI namaUd krNyaajaaogaa Aaho. caMparNyaat baaMbaU AaiNa
gavat yaaMcaa duYkaL naahI. laaokaMnaI BaItIhrvaamaQyao SaaLosaazI jao CPpr baaMQalao to
baaMbaUcao va gavatacao banaivalaolao haoto. %yaalaa kaoNaI ra~IcaI Aaga laavalaI. Saojaarcyaa
maLovaalyaaMcyaa maaNasaaMba_la SaMka GaoNyaat AalaI. prt baaMbaUgavatacaoca Gar baaMQaNao baro
vaaTlao naahI. hI SaaLa EaI. saaomaNa va kstUrbaa[- yaaMcyaa tabyaat haotI. EaI.
saaomaNaaMnaI ivaTaMcao p@ko Gar baaMQaNyaacaa inaScaya kolaa AaiNa %yaaMcyaa AMgamaohnatIcaa
saMsaga- [traMnaahI laagalaa. %yaamauLo Alp kaLat ivaTaMcao Gar ]Bao Jaalao AaiNa punha Gar
jaLUna jaaNyaacaI BaItI raihlaI naahI.
ASaa thonao SaaLaa ga`amasauQaarNaa va AaOYaQapaNaI [%yaaid kamaaMmauLo laaokaMmaQyao
svayaMsaovakaMivaYayaI ivaSvaasa va Aadr hI vaaZlaI va %yaaMcyaavar caaMgalaI Cap basalaI.
pNa malaa saaMgaNyaasa idlaigarI vaaTto kI ho dRZmaUla krNyaacaI maaJaI [cCa
safla JaalaI naahI. svayaMsaovak imaLalao haoto to mayaa-idt maudtIpurtoca imaLalao haoto.
[tr navaIna imaLivaNao kzINa Jaalao AaiNa ibaharmaQaUnahI yaa kamaalaa laayak Asao
kayamacao saovak imaLU Saklao naahIt. caMparNyaatIla maaJao kama puro haoto [t@yaat dusaro
ek kama maaJyaasaazI tyaar hao}na raihlao haoto. %yaa kamaanao malaa dusarIkDo KocaUna
naolao. Asao AsatahI saha maihnaopya-Mt kolaolyaa kamaacaI paLomauLo yaoqapya-Mt gaolaI kI
%yaaMcaa pirNaama yaa naahI %yaa sva$pat AajaimatIpya-Mt iTkUna raihlaa Aaho.

19. ]jaL baajaU

ekIkDUna samaajasaovaocao kama jyaacaa ]llaoK maI gaolyaa kahI p`krNaaMmaQyao
kolaa Aaho to caalaU haoto. dusarIkDUna laaokaMcyaa du:Kacyaa khaNyaa naaoMdNyaacao kama
vaaZ%yaa p`maaNaat caalaU haoto. hjaarao laaokaMcyaa k$Nakqaa ilaihlyaa gaolyaa %yaacaa
pirNaama JaalyaaKorIja ksaa rahaNaar maaJyaa ]trNyaacyaa izkaNaI laaokaMcaI gadIjasajaSaI vaaZt caalalaI tsatsaa maLovaalyaaMcaa aoQa vaaZt caalalaa AaiNa maaJaI caaOkSaI
baMd krivaNyaacao %yaaMcyaakDUna haoNaaro p`ya%na vaaZt gaolao.
eko idvaSaI malaa ibahar sarkarkDUna p~ Aalao. %yaacaa Baavaaqa- puZIla
p`maaNao haota : "tumacaI caaOkSaI barIca laaMbalaI Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. tumhI Aata
tI AaTpUna Gao}na ibahar saaoDUna gaolao paihjao." p~acaI BaaYaa Aadryau@t haotI pNa
Baavaaqa- spYT haota. maI ]<arI ilaihlao kI "tpasa tr laaMbaNaarca AaiNa tao
AaTplyaanaMtrhI laaokaMcyaa du:KaMcao inavaarNa hao[-pya-Mt maaJaa [rada ibahar saaoDUna
jaaNyaacaa naahI."
maaJaI caaOkSaI qaaMbaivaNyaacaa ekca rast [laaja sarkarpaSaI haota. tao Asaa
kI %yaaMnaI laaokaMcaI tar KrI samajaUna dad GyaavaI ikMvaa inadana tarIba_la Aasqaa
daKvaUna svat:caI caaOkSaI kimaTI naomaavaI. gavana-r sar eDvaD- gaoT yaaMnaI malaa baaolaaivalao
va svat:caI caaOkSaI kimaTI naomaNyaacaa Aaplaa [rada malaa baaolaUna daKivalaa AaiNa %yaa
kimaTIcaa saBaasad mhNaUna kama krNyaasa malaa pacaarNa kolao. maI [tr naavao paihlaI va
saaoba%yaaMbaroabar ivacaar k$na saBaasad haoNyaacao kbaUla kolao. %yaat Sat- hI GaatlaI kI
malaa saaoba%yaaMbaraobar sallaa masalat krNyaacaI maaokLIk AsalaI paihjao. tsaoca sarkarnao
hohI Qyaanaat baaLgalao paihjao kI maI saBaasad Jaalaao mhNaUna SaotkyaaMcaa kOvaarI naahIsaa
haot naahI ho ek va dusaro caaOkSaI AaTplyaanaMtr maaJao samaaQaana na Jaalyaasa SaotkyaaMnaa
maaga- daKivaNyaacao maaJao svaatMHya maI hatcao GaalaivaNyaasa tyaar naahI.
sar eDvaD- gaoTnaI yaa ATI vaajavaI mhNaUna maanya kolyaa. marhUma sar ^Mk
slaaya yaa kimaTIcao p`mauK naomalao gaolao. caaOkSaI kimaTInao SaotkyaaMcyaa sava- tarI rast
zrivalyaa AaiNa inaLIcyaa maLovaalyaaMnaI gaOrvaajavaI rItInao Gaotlaolyaa pOSaaMpOkI Amauk
[tka Baaga prt kravaa va tInakizyaaMcaa kayada r_ krNyaat yaavaa ASaI iSafarsa
kolaI.
404

majauraMSaI saMbaMQa

405

ha irpaoT- saaMgaaoopaMga haoNyaacyaa va AKorIsa tdnau$p kayada psaar haoNyaacyaa

kamaI sar eDvaD- gaoT yaaMcaa ihssaa far maaoza haota. to dRZ raihlao nasato ikMvaa %yaaMnaI
Aaplyaa kaOSalyaacaa pUNa- ]pyaaoga kolaa nasata tr irpaoT- ekmatanao Jaalaa tsaa hao}
Saklaa nasata AaiNa SaovaTI jaao kayada psaar Jaalaa tao hao} Saklaa nasata.
maLovaalyaaMcyaa maMDLacao far vaca-sva haoto. irpaoT- baahor pDlyaanaMtrhI %yaaMcyaapOkI
kahIMnaI ibalaalaa ksaUna ivaraoQa kolaa. pNa sar eDvaD- gaoT AKorpya-Mt Ba@kma raihlao
va kimaTIcyaa iSafarSaIMcaa %yaaMnaI saMpUNa- AMmala kolaa.
ASaa thonao SaMBar vaYaa-MpasaUna caalat Aalaolaa tInakizyaaMcaa kayada maaoDUna
pDlaa va %yaabaraobar maLovaalyaaMcyaa sa<aocaa Ast Jaalaa. jaao ryatvaga- sadacaa dbalaolaa
rahat haota %yaalaa svat:cyaa Sa@tIcaI kahISaI p`tItI AalaI AaiNa inaLIcaa Daga
Qau}na jaata jaaNaar naahI ASaa thocaa jaao caukIcaa samaja haota tao dUr Jaalaa.
maaJaI [cCa haotI kI caMparNyaamaQyao sau$ kolaolao ivaQaayak kama puZo
caalavaavao laaokaMmaQyao kahI vaYaa-Mpya-Mt kama kravao AaNaKI SaaLa kaZavyaa va AaNaKI
KoDyaaMmaQyao p`vaoSa kravaa. xao~ tyaar haoto pNa maaJyaa manaIYaa puYkL vaoLa [-Svaranao
par paDU idlaolyaa naahIt. maI manaaSaI yaaojalao haoto ek AaiNa dOvaanao malaa AaoZUna naolao
dusayaa kamaakDo.

20. majauraMSaI saMbaMQa

caMparNyaatIla kimaTIcao kama maI AaTpIt Aaho [t@yaaMt KoDa ijalhyaatIla
SaotIcao nauksaana va saaramaafI yaasaMbaMQaI maaohnalaala pMDyaa va SaMkrlaala prIK yaaMcao malaa
p~ Aalao. itkDo jaa}na laaokaMcao naotR%va svaIkarNyaaba_la %yaaMnaI Aaga`h kolaa.
jaagyaavar jaa}na tpasa kolyaaKorIja sallaa doNyaacaI maaJaI [cCa navhtI Sa@tI ikMvaa
ihMmathI navhtI.
dusarIkDUna EaImatI AnasaUyaabaa[-Mcao p~ %yaaMcyaa majaUrsaMGaasaMbaMQaI Aalao
haoto. majauraMcao pgaar tuTpuMjao haoto. pgaarvaaZIcaI %yaaMcaI maagaNaI far kaLapasaUnacaI
haotI. yaa baabatIt %yaaMcao maaga-dSa-na krNyaacaI malaa haOsa haotI. ho p`maaNaat
CaoTosao vaaTNaaro kamahI maI dUr rahUna k$ Sakona ASaI maaJaI Sa@tI navhtI.
mhNaUna maI pihlaI saMQaI saaMpDtaca samaxa Ahmadabaadlaa gaolaao. malaa Asao vaaTlao

haoto kI daonhI kamaaMcaa tpasa k$na qaaoDyaaca idvasaat maI prt caMparNyaalaa yao[-na
AaiNa toqaIla ivaQaayak kamaacaI doKroK k$ laagaona.
pNa Ahmadabaadlaa paocalyaanaMtr ASaI ek ek kamao inaGaU laagalaI kI malaa
iktI trI idvasa caMparNyaalaa jaata Aalao naahI va caalaU kolaolyaa SaaLa ekamaagaUna ek
baMd pDlyaa. maI va maaJyaa saaoba%yaaMnaI iktI trI manaaorajyao rcalaI haotI prMtu tUt- trI
tI ZasaLUna pDlaI.
caMparNyaamaQyao gaavaSaaLa va gaavasafa[- yaaMKorIja gaaorxaNaacao kama maI hatI
Gaotlao haoto. gaaoSaaLa va ihMdIp`caar yaa kamaaMcaa ma@ta maarvaaDI baMQaUMnaI Gaotlaolaa Aaho
Asao maaJyaa p`vaasaamaQyao maaJyaa laxaat yao}na cauklao haoto. baoityaamaQyao eka maarvaaDI
gaRhsqaanao Aaplyaa Qama-SaaLot malaa AaEaya idlaa haota AaiNa toqaIla [tr maarvaaDI
gaRhsqaaMnaI Aaplyaa gaaopalanaacyaa kamaamaQyao malaa rsa ]%pnna kolaa haota. gaaorxaNaasaMbaMQaI
Aaja maaJao jao ivacaar Aahot toca yaa vaoLIhI banaUna gaolao haoto. gaaorxaNa mhNajao
gaaovaMSavaRwI gaaojaaitsauQaarNaa baOlaaMkDUna inayamaSaIr kama GaoNao gaaoSaaLocao namaunaodar
dugQaalaya banaivaNao vagaOro. yaa kamaI maarvaaDI baMQaUMnaI BarpUr madt doNyaacao vacana malaa
idlao. pNa maI caMparNyaamaQyao isqar rahU na SaklyaamauLo to kama AQa-vaTca raihlao.
baoityaamaQyao gaaoSaaLa tr AajahI caalaU Aaho pNa tI AadSa- dugQaalaya banaU SaklaI
naahI. caMparNyaatIla baOlaaMkDUna AVaphI %yaaMcyaa Sa@tIplaIkDo kama GaoNyaat yaoto.
naavaacao ihMdU AjaUnahI baOlaaMnaa inad-yapNao JaaoDptat va Qamaa-laa ba+a AaNatat. ho Salya
maaJyaa )dyaamaQyao kayamacao rahUna gaolao Aaho. jaovha jaovha maI caMparNyaalaa jaatao tovha
tovha yaa Aga%yaacyaa prMtu AQa-vaT raihlaolyaa kamaacao smarNa hao}na ]saasaa Taktao
AaiNa hI kamao AQa-vaT saaoDUna gaolyaaba_la maarvaaDI baMQaU va ibaharI laaok malaa p`omapUva-k
daoYa dotat to maI maukaTyaanao eokUna Gaotao.
SaaLaMcao kama yaa naahI %yaa rItInao yaoqao naahI pNa dusarIkDo caalaU Aaho. pNa
gaaosaovaocyaa kaya-maanao maULca Qarlao navhto. %yaamauLo %yaalaa yaaojalyaap`maaNao vaLNa dota
Aalao naahI.
AhmadabaadmaQyaoca KoDa ijalhyaaMtIla kamaasaMbaMQaI sallaamasalatI caalaU hao%yaa.
%yaa maudtItca maI majauraMcao kama hatI Gaotlao.
maaJaI isqatI AitSaya naajauk haotI. m,ajauraMcaa pxa malaa AitSaya
baLkT idsalaa. EaI. AnasaUyaabaa[-Mnaa Aaplyaa sa##yaa Baavaabaraobarca laZavao laagaNaar
haoto. majaUr va maalak yaaMmaQaIla yaa du:Kd yauwamaQyao EaI. AMbaalaala saaraBaa[-MnaI
406

majauraMSaI saMbaMQaI

407

p`amau#yaanao Baaga Gaotlaa haota. igarNaImalakaMSaI maaJaa salaao#yaacaa saMbaMQa haota.

%yaaMcyaabaraobar laZNao maaJyaa ijavaavar yaot haoto. %yaaMcyaabaraobar vaaTaGaaTI k$na maI
%yaaMnaa majauraMcyaa maagaNaIsaMbaMQaI pMca naomaNyaaba_la ivanaivalao. prMtu Aaplyaa va
majauraMcyaamaQyao pMcaaMnaI maQyasqaI kravaI hoca maalakaMnaa yaaogya vaaTonaa.
majauraMnaa maI saMp pukarNyaacaa sallaa idlaa. tao sallaa doNyaapUvaI- majaUr va
majauraMcao puZarI yaaMcyaaSaI BarpUr pircaya k$na Gaotlaa. %yaaMnaa saMpacyaa ATI samajaavaUna
idlyaa %yaa ASaa :
1. kahI Jaalao trI SaaMitBaMga kravayaacaa naahI.
2. jyaaMcaI kamaavar jaaNyaacaI [cCa Asaola %yaaMcyaavar jaaorjaulaUma
kravayaacaa naahI.
3. majauraMnaI iBaxaanna Ka} nayao.
4. saMp iktIhI laaMbalaa trI %yaaMnaI dRZ rahavao AaiNa svat:javaLcao pOsao
saMplao tr [tr majaurI k$na paoTasa imaLvaavao.
yaa ATI puZayaaMnaI samajaUna Gaotlyaa va %yaa %yaaMnaI maanya kolyaa. majauraMcaI
jaahIr saBaa JaalaI va tIt %yaaMnaI zrava kolaa kI AaplaI maagaNaI maanya JaalyaaKorIja
ikMvaa itcyaa yau@tayau@ttocaa tpasa krNyaasaazI pMca naomalao gaolyaaKorIja AapNa kamaavar
jaaNaar naahI.
yaa saMpamaQyaoca EaI. vallaBaBaa[- va EaI. SaMkrlaala ba^Mkr yaaMcaI malaa
KrIKurI AaoLK JaalaI Asao mhNata yao[-la. EaI. AnasaUyaabaa[-caa maaJaa pircaya
yaapUvaI-ca caaMgalaa Jaalaa haota.
saMpvaalyaaMcaI saBaa raoja nadIiknaarI eka JaaDacyaa CayaomaQyao Ba$ laagalaI.
%yaa saBaolaa raoja SaokDao majaUr hjar rahat. maI raoja %yaaMnaa %yaaMcyaa p`it&ocao smarNa k$na
dot Asao va SaaMtI paLNyaacaI AavaSyakta samajaavaUna dot Asao. to Aaplaa 'ek
inaScayaa' caa baavaTa Gao}na SahratUna imarvaNaUk kaZIt va yaa imarvaNaukIinaSaI saBaolaa
yaot.
ha saMp ekvaIsa idvasa caalalaa. yaa maudtIt maI vaoLaovaoLI
igarNaImaalakaMbaraobar vaaTaGaaT krIt Asao va nyaaya doNyaaba_la %yaaMnaa ivanavaIt Asao.
"AamacyaaMthI inaScaya mhNaUna kahI paihjaoca naa Aamacaa va Aamacyaa majauraMcaa saMbaMQa
iptapu~aMp`maaNao Asaayacaa %yaacyaa AaD kaoNaI Aalyaasa AamhI to ksao sahna kravao
AamacyaamaQyao pMca to kSaasaazI AamacyaamaQyao pMca to kSaasaazI" Asaa jabaaba malaa
imaLt Asao.

21. AaEamaacao dSa-na

majauraMcao p`krNa puZo caalaivaNyaapUvaI- AaEamaakDo najar TakUna yaoNao AavaSyak
Aaho. caMparNyaat rahat Asalaao trI maI AaEamaalaa ivasa$ Sakt navhtao. maQaUnamaQaUna
AaEamaat yao}nahI jaat Asao.
kaocarba ho AhmadabaadSaojaarcao ek lahana KoDo Aaho. AaEamaacaI jaagaa yaa
gaavaat haotI. kaocarbamaQyao Plaogacaa p`aduBaa-va Jaalaa. baalakaMnaa maI %yaa vastImaQyao
saurixat zovaU Sakt navhtao. svacCtocao inayama AamhI iktIhI kaLjaIpUva-k paLIt
Asalaao trI Aasapasacyaa AsvacCtopasaUna AaEamaalaa AilaPt zovaNao ASa@ya haoto.
kaocarbacyaa laaokaMkDUna svacCtocao palana krvaUna GaoNyaacaI ikMvaa ASaa p`saMgaI %yaaMcaI saovaa
krNyaacaI Sa@tI AamacyaamaQyao navhtI. Aamacao Qyaoya tr Asao haoto kI AaEama ha
SahrapasaUna ikMvaa gaavaapasaUna Alaga Asaavaa maa~ jaayalaa yaayalaa pMcaa[-t pDola [tka
dUr nasaavaa. kQaI kaLI AaEamaalaa 'AaEama' naava SaaoBaNaar Asaola tr Agaaodr %yaanao
svat:cyaa jaimanaIt va Kulyaa jaagaot isqar Jaalao paihjao.
Plaogacaa Aqa- Aamhalaa kaocarba saaoDUna jaaNyaacaI naaoTIsa Asaa maI kolaa.
EaI. puMjaaBaa[- ihracaMd AaEamaaSaI inakT saMbaMQa zovaIt Asat va AaEamaalaa lahanamaaozyaa
hrek baabatIt Sauw va inariBamaana bauwInao sahayya krIt Asat. Ahmadabaadcyaa
karBaaracaa %yaaMnaa ivastRt AnauBava haota. AaEamaalaa paihjao AsalaolaI jamaIna lagaoca
SaaoQaUna doNyaacao %yaaMnaI AMgaavar Gaotlao. kaocarbacyaa ]<arokDIla va dixaNaokDIla Baaga maI
%yaaMcyaabaraobar ihMDlaao. %yaanaMtr ]<arokDo tInacaar maOlaaMvar jaimanaIcaa tukDa imaLola tr
SaaoQaUna kaZNyaasa maI %yaaMnaa saucaivalao. saQyaa jaoqao AaEama Aaho %yaa jaimanaIcaa to SaaoQa
laavaUna Aalao. tI tu$Mgaacyaa javaL haotI ho malaa ek ivaSaoYa p`laaoBana vaaTlao.
sa%yaaga`hAaEamavaasaIyaaMcyaa naiSabaI tu$Mga tr ilaihlaolaaca AsaNaar ASaI samajaUt
AsalyaamauLo tu$Mgaacaa Saojaar bara vaaTlaa. ho malaa maahIt haoto kI tu$Mgaacao sqaana naohmaI
jaoqao Aasapasa svacC jaagaa Asaola ASaaca izkaNaI SaaoQaUna kaZNyaat yaoto.
Aaz ek idvasaat jaimanaIcaa saaOda kolaa. %yaa jamaInaIt ekhI Gar
navhto ekhI JaaD navhto. nadIiknaara va ekaMt ho gauNa to izkaNa manaat
BarNyaasa ivaSaoYa karNaIBaUt Jaalao. AamhI tMbaUmaQyao rahaNyaacaa inaScaya kolaa.
408

AaEamaacao dSa-na

409

svayaMpakasaazI pHyaaMcao ek ta%purto CPpr baaMQaavao va hLUhLU kayamacaI Garo baaMQaNyaasa

sau$vaat kravaI Asaa ivacaar kolaa.
yaavaoLI AaEamaacaI laaoksaM#yaa vaaZlaI haotI. lahanamaaozo s~Ipu$Ya imaLUna
saumaaro caaLIsajaNa haoto. sagaLo ekaca izkaNaI jaovaIt Asat evaZo baro haoto. yaaojanaa
tyaar krNaara maI haotao. tI Amalaat AaNaNyaacaa baaojaa ]calaNaaro naohmaIcyaa
iSars%yap`maaNoa maganalaalaca haoto.
kayamacao Gar banaopya-Mt Baaogaavyaa laagalaolyaa gaOrsaaoyaInaa saImaa navhtI.
pavasaaLa Dao@yaavar Aalaa haota. caar maOla AMtrava$na sava- saamaanasaumaana SahratUna
AaNaayacao haoto. yaa pDIt jaimanaImaQyao sap- vagaOrohI haoto. tSaa isqatIt maulaabaaMLaMnaa
saaMBaaLNyaacaI jabaabadarI ASaI tSaI navhtI. sapa-idkaMnaa na maarNyaacaa irvaaja haota
pNa %yaaMcyaa BayaapasaUna sava-qaOva mau@t Asao AamacyaaMpOkI kaoNaIca navhto AajahI naahIt.
ihMsak p`aNyaaMnaa na maarNyaacyaa inayamaacao yaqaaSai@t palana ifina@sa
Ta^lasTa^ya fama- saabarmatI yaa itnhI izkaNaI kolao gaolao Aaho. itnhI izkaNaI pDIt
jaimanaImaQyao vasaaht kravaI laagalaI haotI. itnhI izkaNaI jaIvaijavaaNaUMcaa ]pd/va BarpUr
haota Asao mhNata yao[-la. Asao AsatahI AVappya-Mt ekhI maR%yau GaDlaolaa naahI.
yaamaQyao maaJyaasaar#yaa EawaLU maaNasaalaa trI [-SvarI naomaanaoma va %yaacaI kRpaca idsato.
[-Svar pxapat krIt naahI manauYyaacyaa raojacyaa kamaamaQyao ZvaLaZvaL krayalaa tao
irkamaa basalaolaa naahI ASaa thocaI inarqa-k SaMka kaoNaIhI GaoNyaacao karNa naahI. hI
gaaoYT ha AnauBava Anya thonao ksaa vya@t kravaa to malaa samajat naahI. [-Svaracyaa
kRtIcao vaNa-na laaOikk BaaYaomaQyao krIt Asalaao trIhI malaa maahIt Aaho kI %yaacao 'kaya-'
AvaNa-naIya Aaho. pNa pamar manauYya vaNa-na k$ laagalaa mhNajao %yaacyaapaSaI %yaacyaa
baaobaDyaa baaolaIiSavaaya dusaro saaQana naahI. saamaanyapNao sapa-Mnaa vagaOro na maarNyaacaa irvaaja
AsaUnahI Aamacyaa AaEamaIya samaajaacaI pMcavaIsa vaYao- inaiva-GnapNao jaavaI ha inavvaL
yaaogaayaaoga samajaNyaaeovajaI %yaalaa [-SvarI kRpa maanaNao ha jar Ba`ma Asaola tr Asalaa
Ba`mahI CatISaI kvaTaLNyaasaarKa Aaho.
majauraMcaa saMp Jaalaa %yaavaoLI AaEamaacyaa [maartIcaa payaa BarNao caalaU haoto.
AaEamaacao mau#ya kaya- ivaNakama haoto. kaMtNyaacaa SaaoQa tr AVap k$ Saklaao navhtao
mhNaUna ivaNakamaSaaLa p`qama baaMQaUna kaZavaI Asao zrivalao haoto. Aqaa-t payaacao kama
caalalao haoto to ivaNakamaSaaLocaoca.

22. ]pvaasa
majauraMnaI pihlao daona AazvaDo KUp ihMmat daKivalaI. SaaMtIhI KUp
iTkivalaI. raojacyaa saBaolaa hjaorIhI caaMgalaI Asao. raoja maI %yaaMnaa %yaaMcyaa p`it&ocao
smarNa k$na dot Asao. "AamhI ma$M pNa Aaplyaa p`it&opasaUna kQaIhI ZLNaar naahI"
Asao raoja to maaozmaaozyaanao gajaU-na baaolat Asat.
pNa puZo to narma pDU laagalao. inaba-la manauYya jyaap`maaNao ihMsak Asatao
%yaap`maaNao to kmakuvat Jaalao AaiNa igarNyaaMt kamaavar jaaNaayaaMcaa WoYa k$ laagalao. to
eKaVa vaoLI kaoNaavar Sa@tIcaahI p`yaaoga krtIla ASaI malaa QaastI vaaTU laagalaI.
raojacyaa saBaotIla maaNasaaMcaI hjaorI maMdavat caalalaI. yaot %yaaMcyaa caohyaavar ]dasaInata
psarlaolaI idsao. malaa baatmaI laagalaI kI majaUr DgamagaU laagalao Aahot. maI ifikrIt
pDlaao. ASaa p`saMgaI maaJaa Qama- kaoNata yaacaa maI ivacaar k$ laagalaao. dixaNa
AaikotIla majauraMcyaa saMpacaa malaa AnauBava haota pNa ha AnauBava navaIna haota. jaI
p`it&a krivaNyaamaQyao maaJao AMga haoto ijacaa maI raoja saaxaI haot haotao %yaa p`it&ocaa BaMga
ksaa vhavaa ha ivacaar AiBamaanap`oirthI Asaola ikMvaa tao majauraMba_lacyaa va
sa%yaaba_lacyaa p`omaamauLohI ]d\Bavalaolaa Asaola.
sakaLcaa p`hr haota. maI saBaomaQyao haotao. maI puZo kaya krNaar Aaho yaacaI
malaa kahI klpnaa navhtI. pNa saBaomaQyao maI baaolaUna gaolaao "majaUr jar punha sajja haot
nasatIla va inakala laagaopya-Mt saMp iTkvaU SakNaar nasatIla tr tsaa inakala laagaopya-Mt
maI ]pvaasa krNaar."
hjar Asalaolao majaUr capaplao. AnasaUyaabaa[-Mcyaa DaoLyaaMtUna AEaUMcyaa Qaara
sau$ Jaalyaa. majaUr mhNaU laagalao "tumhI naka AamhI ]pvaasa krtao pNa tumhI ]pvaasa
krta kamaa nayao. Aamhalaa maaf kra Aam,hI p`it&a paLU."
maI mhTlao "tumhalaa ]pvaasa krNyaacaI ja$r naahI. tumhI tumacyaa p`it&ocao
palana kra mhNajao Jaalao. AaplyaapaSaI pOsao naahIt. Aaplyaalaa majauraMnaa iBaxaanna
Ka} GaalaUna saMp caalavaayacaa naahI. tumhI ksalaI trI majaurI kra AaiNa Aaplyaa
raojacyaa raoTIpurto pOsao imaLvaa mhNajao saMp iktIhI laaMbalaa trI tumhalaa inaiScaMt rahta
yao[-la. maaJaa ]pvaasa Aata inakala laagaNyaapUvaI- sauTNao Sa@ya naahI."
410

]pvaasa

411

vallaBaBaa[- %yaaMcyaasaazI myauinaisapailaTImaQyao kahI kama SaaoQaIt haoto pNa

toqao kahI imaLNyaasaarKo navhto. AaEamaacyaa ivaNakamaSaaLomaQyao rotIcaI BarNaI krayacaI
haotI. %yaamaQyao puYkLSaa majauraMnaa kama Aaho Asao maganalaalanaI saucaivalao. majaUr to
kama krayalaa tyaar Jaalao. AnasaUyaabaa[-MnaI sau$vaat kolaI AaiNa nadIcyaa pa~atUna
rotIcyaa Taoplyaa BarBa$na naoNaayaa majauraMcaI raMga laagalaI. to dRSya pahNyaalaayak haoto.
majauraMmaQyao navaIna caOtnya Aalao. %yaaMcaa ihSaoba caukvaNaaro %yaaMnaa pOsao dota dota dmalao.
yaa ]pvaasaamaQyao ek daoYa haota. maI maagao ilaihlaoca Aaho kI maalakaMSaI
maaJaa ima~%vaacaa saMbaMQa haota. Aqaa-t ]pvaasaacaI AaMca %yaaMnaa laagalyaaKorIja raihlaI
nasatI. sa%yaaga`hI yaa naa%yaanao malaa %yaaMcyaaiva$w ]pvaasa krta yaoNaar naahI ho malaa
samajat haoto. %yaaMcyaavar jaao kahI pirNaama haoNaar tao majauraMcyaa saMpacaaca Jaalaa
paihjao. maaJao p`ayaiSca<a %yaaMcyaa daoYaasaazI navhto majauraMcyaa daoYaainaima<a haoto. maI
majauraMcaa p`itinaQaI AsalyaamauLo %yaaMcyaa daoYaaMnaI maIhI dUiYat hao[-na. maalakaMnaa maI f@t
ivanaMtI k$ SakNaar %yaaMcyaaiva$w ]pvaasa krNao ha ~agaa hao[-la. trI pNa maaJyaa
]pvaasaacaa %yaaMcyaavar pirNaama JaalyaaKorIja rahaNaar naahI ho malaa kLt haoto.
pirNaama JaalaahI. pNa maaJaa ]pvaasa qaaMbaivaNao malaa Sa@ya navhto. Asaa sadaoYa
]pvaasahI krNao malaa maaJaa Qama- Asalyaacao p`%yaxa idsat haoto.
maalakaMnaa maI samajaavaUna saaMigatlao "maaJyaa ]pvaasaamauLo tumhalaa tumacaa maagasaaoDNyaacaI ibalakula ja$r naahI." %yaaMnaI malaa kTumaQaur TaomaNaohI maarlao. %yaaMnaa tsao
krNyaacaa AiQakar haota.
Saoz AMbaalaala yaa saMpaiva$w zama rahaNyaacyaa baabatIt Aga`osar haoto.
%yaaMcaI dRZta AaScaya- ]%pnna krNaarI haotI. %yaaMcyaa inaBaI-DpNaahI malaa ittkaca
AavaDlaa. %yaaMcyaabaraobar laZNao malaa AavaDt haoto. %yaaMcyaasaarKo puZarI iva$w
pxaakDo Asatanaa maaJyaa ]pvaasaacaa %yaaMcyaavar haoNaara AaDpirNaama malaahI jaacat
haota. %yaatUnahI %yaaMcyaa Qama-p%naI EaImatI sarlaadovaI yaaMcao maaJyaavar sa##yaa baihNaIp`maaNao
p`oma haoto. maaJyaa ]pvaasaamauLo %yaaMnaa pDlaolaa poca maaJyaanao pahvat navhta.
maaJyaa ]pvaasaacyaa pihlyaa idvaSaI tr AnasaUyaabaa[- [tr Anaok
ima~ va majaUr yaaMnaIhI maaJyaabaraobar ]pvaasa kolaa. %yaaMnaI AiQak ]pvaasa k$
nayao yaaba_la maI %yaaMcaI maaozyaa mauiSklaInao samajaUt GaalaU Saklaao. ASaa thonao caaohI

412

Aa%makqaa

kDo vaaatavarNa p`omamaya banaUna gaolao. maalak kovaL dyaolaa vaSa hao}na tDjaaoD krNyaacao
maaga- SaaoQaUna kaZU laagalao. EaI. AnasaUyaabaa[-Mcyaa GarI %yaaMcyaa vaaTaGaaTI sau$ Jaalyaa.
EaI. AanaMdSaMkr Qa`uvahI maQyao pDlao. AKorIsa %yaaMnaa pMca naomaNyaat Aalao va saMp
imaTlaa. malaa tIna idvasa ]pvaasa kravaa laagalaa. maalakaMnaI majauraMnaa imaza[- vaaTlaI.
ekvaIsa idvasaaMnaI tDjaaoD JaalaI. tDjaaoDIcaI saBaa JaalaI. itlaa maalak va
gaujaraqacyaa ]<ar ivaBaagaacao kimaSanar hjar haoto. kimaSanaraMnaI majauraMnaa sallaa idlaa
"tumhI naohmaI ima. gaaMQaIMcyaa saaMgaNyaap`maaNao vaagat calaa." *yaa gaaoYTInaMtr qaaoD@yaaca
idvasaaMnaI malaa %yaaMcyaaca iva$w laZavao laagalao. kaL palaTlaa tsao tohI palaTlao va
KoDa ijalhyaaMtIla paTIdaraMnaa maaJaa sallaa na eokNyaaba_la saaMgaU laagalao.
risak prMtu ka$NyapUNa- ASaa eka GaTnaocaa ]llaoK yaoqao krNao yaaogya
idsato. maalakaMnaI imaza[- KUp tyaar kolaI haotI. tI hjaarao majauraMnaa vaaTavaI kSaI
Asaa p`Sna pDlaa. jyaa JaaDaKalaI majauraMnaI p`it&a kolaI haotI %yaa izkaNaIca tI
vaaTNao yaaogya Asao mhNaUna %yaacap`maaNao dusayaa kaozohI hjaarao majauraMnaa ek~ krNao
gaOrsaao[-cao hao[-la yaahI ivacaaranao %yaa JaaDasaBaaovaarcyaa Kulyaa maOdanaamaQyao tI vaaTavaI
Asao zrivaNyaat Aalao. maI BaaoLopNaanao Asao samajalaao kI ekvaIsa idvasapya-Mt inayamanaat
raihlaolao majaUr ivaSaoYa baMdaobastaKorIja raMgaonao ]Bao rahUna imaza[- GaotIla AQaIr hao}na
imaza[-var tuTUna pDNaar naahIt. pNa maOdanaat imaza[- vaaTNyaacyaa daonatIna rItI caalavaUna
paihlyaa %yaa inaYfL Jaalyaa daonatIna imainaTopya-Mt sava- vyavaisqat caalao pNa naMtr
laavalaolaI raMga maaoDUna jaa[-. majauraMcyaa puZayaaMnaI AaplaI iSakst kolaI pNa vyaqa-.
AKorIsa gadI- gaaoMgaaT va Qa@kabau@kI [t@yaa qaralaa jaa}na paocalaI kI kahI imaza[icarDUna fukT gaolaI. maOdanaat vaaTNao baMd kravao laagalao AaiNa raihlaolaI imaza[- maaozyaa
iSakstInao saaoDvaUna Saoz AMbaalaalacyaa imaJaa-puraMtIla baMgalyaat paocatI kravaI laagalaI.
maga tI dusayaa idvaSaI baMgalyaacyaa Aavaaratca vaaTavaI laagalaI.
yaatIla hasyarsa tr spYTca Aaho. 'ekinaScayaa' cyaa JaaDapaSaI imaza[vaaTta AalaI naahI. %yaacyaa karNaacaa tpasa krta Asao kLUna Aalao kI imaza[vaaTavayaacaI Aaho Asao samajalyaava$na Ahmadabaadcao iBakarI toqao yao}na daKla Jaalao
haoto %yaaMnaI raMgaa maaoDUna imaza[- ihsakUna naoNyaacao p`ya%na kolao. ho to ka$Nya.

KoDa sa%yaaga`h

413

ha doSa ]pasamaarInao [tka pIDlaolaa Aaho kI iBakayaaMcaI saM#yaa vaaZt

jaat Aaho AaiNa Kayalaa imaLivaNyaasaazI to saamaanya rItIBaatIcao ]llaMGana krtat.
Qainak laaok Asalyaa iBakayaaMnaa kama SaaoQaUna doNyaaeovajaI AivacaarpUva-k %yaaMnaa iBaxaa
GaalaUna paosatat.

23. Ko D a sa%yaaga` h
majauraMcaa saMp pura JaalyaanaMtr malaa dma TakayalaahI vaoL imaLalaa naahI.
lagaoca KoDa ijalhyaatIla sa%yaaga`hacao kama hatI Gyaavao laagalao. KoDa ijalhyaamaQyao
duYkaLI isqatI AsalyaamauLo vasaUla maaf k$na GaoNyaasaazI KoDyaacao paTIdar JaTt
haoto. yaa baabatIt EaI. AmaRtlaala z@kraMnaI caaOkSaI k$na irpaoT- kolaa haota. maI
ksalaahI na@kI sallaa doNyaapUvaI- kimaSanarlaa BaoTlaao. EaI. maaohnalaala pMDyaa va EaI.
SaMkrlaala prIK AivaEaaMt pirEama krIt haoto sva. gaaokuLdasa khanadasa paroK va
EaI. iva{laBaa[- pTola yaaMcyaamaaf-t %yaaMnaI kaOinsalaat caLvaL caalaivalaI haotI.
sarkarkDo DoPyauToSanaohI gaolaI haotI.
yaa vaoLI maI gaujaraqa saBaocaa AQyaxa haotao. saBaonao kimaSanar va gavhna-rlaa
Aja- kolao tara kolyaa Apmaana sahna kolao. %yaaMcyaa Qama@yaaMkDo saBaonao dula-xa kolao.
%yaa vaoLocyaa AmaladaraMcyaa idmaaKacao Aata tr hsaUca yaoto. AmaladaraMcaI %yaa vaoLcaI
A%yaMt xaud/ vat-NaUk Aata ASa@yaSaI vaaTto.
laaokaMcaI maagaNaI [tkI spYT AaiNa Alp haotI kI itcyaasaazI laZNyaacaI
ja$rca pDU nayao. pIk caar AaNao ikMvaa %yaahUna kmaI Aalyaasa %yaa vaYaa-purta vasaUla
maaf Jaalaa paihjao Asaa kayada Aaho. pNa sarkarI AmaladaraMcaI AakarNaI caar
AaNyaaMpoxaa jaast haotI. laaokaMkDUna puravyaainaSaI isaw krNyaat yaot haoto kI
AakarNaI caar AaNyaaMcyaa KalaI AsalaI paihjao. pNa sarkar eokto kSaalaa
laaokaMkDUna pMca naomaNyaacaI maagaNaI krNyaat AalaI. sarkarlaa tI sahna JaalaI naahI.
krta AalaI tovaZI ivanavaNaI k$na JaalyaanaMtr saaoba%yaaMcaa ivacaar Gao}na maI paTIdaraMnaa
sa%yaaga`h krNyaacaa sallaa idlaa.
saaoba%yaaMmaQyao KoDa ijal*yaatIla saovakaMKorIja mau#yat: EaI. vallaBaBaa[pTola EaI. SaMkrlaala ba^Mkr EaI. AnasaUyaabaa[- EaI. [Mdulaala knhOyaalaala
yaai&k EaI. mahadova dosaa[- [%yaaid haoto. vallaBaBaa[- AaplaI maaozI va vaaZtI

414

Aa%makqaa

vaiklaI saaoDUna Aalao haoto. %yaa vaoLopasaUna puZo %yaaMnaa inavaaMtpNao basaUna vaiklaI
kravayaalaa imaLalaIca naahI Asao mhTlyaasa caalaola.
AamhI naiDyaad AnaaqaaEamaamaQyao tL idlaa. AnaaqaaEamaat ]trNyaamaQyao
kahI ivaSaoYa haoto Asaoo kaoNaI maanaNyaacao karNa naahI. naiDyaadmaQyao yaacyaasaarKo [t@yaa
sagaLyaa laaokaMnaa rahata yao[-la evaZo svatM~ Gar dusaro navhto. AKorIsa puZIla
majakuracyaa p`it&ap~avar sa*yaa GaoNyaat Aalyaa :
"Aamacyaa gaavacao pIk caar AaNyaaMhUna kmaI Aalaolao Aaho ho Aamhalaa maahIt
Aaho. yaa karNaastva saaravasaulaI puZIla vaYaa-pya-Mt thkUba krNyaaba_la AamhI
sarkarkDo Aja- kolaa. prMtu tSaI thkubaI imaLalaI naahI. mhNaUna AamhI KalaI sa*yaa
krNaaro p`it&a krtao kI AamhI sarkarcaa yaa saalacaa vasaUla pura ikMvaa jaovaZa baakI
raihlaa Asaola tovaZa BarNaar naahI. prMtu tao vasaUla krNyaasaazI sarkarlaa jao
kayadoSaIr [laaja kravaosao vaaTtIla to k$ do} va %yaapayaI saaosaavaI laagaNaarI du:Ko
sahna k$. AamacaI jamaIna Kalasaa JaalaI trIhI Kalasaa hao} do} pNa Aaplyaa
hatanao pOsao Ba$na KaoTo z$na svaaiBamaanaalaa maukNaar naahI. jar naamadar sarkarnao baakI
yaoNao Asalaolyaa sava- izkaNaI dusara hPta thkUba zovalaa tr AamacyaapOkI jyaaMnaa saamaqyaAaho to sabaMQa ikMvaa baakI raihlaolaI r@kma BarNyaasa tyaar Aahot. saamaqyaAsaNaayaaMnaIhI vasaUla na BarNyaacao karNa evaZoca kI jaao samaqa- Aaho %yaanao pOsao Barlao
mhNajao jaao Asamaqa- Aaho taohI Gaaba$na jaa}na AaplaI vaaTola tI caIjavastU ivakUna ikMvaa
kja- k$nahI vasaUla Bartao AaiNa du:Kat pDtao. ASaa isqatItUna gairbaalaa vaacaivaNao
ho QainakaMcao kt-vya haoya ASaI AamacaI samajaUt Aaho."
yaa laZyaalaa maI farSaI p`krNao do} Sakt naahI %yaamauLo puYkL maQaur
smarNao saaoDUna VavaI laagaNaar. jyaaMcaI yaa mah%vaacyaa laZyaacaa Kaola AByaasa krNyaacaI
[cCa Asaola %yaaMnaI SaMkrlaala prIKaMnaI ilaihlaolaa 'KoDasa%yaaga`ha'caa saivastr va
saaQaar [ithasa vaacaavaa ASaI maaJaI %yaaMnaa iSafarsa Aaho.

24. kaM d o c aao r

caMparNya ihMdusqaanacyaa AgadI eka kaopyaat haoto va toqaIla laZyaalaa
vat-maanap~aMmaQyao p`isawI imaLU idlaolaI navhtI %yaamauLo toqao baahorcaI p`oxakmaMDLI yaot
nasao. pNa KoDa sa%yaaga`h vat-manap~aMcyaa tavaDIt saaMpDlaa haota. gaujaraqaI laaokaMnaa yaa
navyaa gaaoYTIba_la KUp gaaoDI vaaTU laagalaI haotI. to Qana lauTivaNyaasa tyaar haoto.
sa%yaaga`hacaa laZa Qanaacyaa baLavar caalaU Sakt naahI QanaacaI %yaalaa kmaIt kmaI ja$r
pDto hI gaaoYT %yaaMcyaa caTkna laxaat yao[-naa. nakao nakao mhNat AsatahI mauMba[-cyaa
QainakaMnaI paihjao haoto %yaahUna AiQak pOsao idlao va laZyaacyaa AKorIlaa %yaapOkI kahI
r@kma iSallak raihlaI.
dusayaa baajaUnao sa%yaaga`hI saonaolaahI saaQaopNaacaa navaIna QaDa iSaklaa paihjao
haota. tao QaDa to pUNa-pNao iSaklao Asao maI mhNaU Sakt naahI. pNa %yaaMnaI Aaplyaa
rahaNaImaQyao barIca sauQaarNaa k$na GaotlaI evaZo Kro.
paTIdaraMnaasauwa ASaa thocaa laZa navaInaca haota. gaavaaogaava ihMDUna %yaacao
rhsya %yaaMnaa samajaavaUna saaMgaavao laagao. Amaladar ho p`jaocao Saoz naahIt tr naaokr Aahot
p`jaocyaa pOSaaMtUnaca to pgaar KaNaaro Aahot ho samajaavaUna do}na %yaaMcyaaba_lacaa drara dUr
krNao ho mau#ya kama haoto AaiNa inaBa-ya hao}nahI ivanaya iTkvaUna QarNyaasa saaMgaNao va to
%yaaMsa pTvaUna doNao ho tr javaLjavaL ASa@yasao vaaTt haoto. AmaladaraMba_lacao Baya dUr
Jaalao kI maga %yaaMnaI kolaolyaa ApmaanaaMcaI foD krNyaacaI [cCa kaoNaasa haoNaar naahI
trI pNa sa%yaaga`hI manauYyaanao AivanayaI haoNao mhNajao duQaat saaomala pDlyaasamaana Aaho Asao
mhNata yao[-la. ivanayaasaMbaMQaIcaI iSakvaNa paTIdaraMmaQyao purI iBanalaI navhtI ho maaJyaa
maagaahUna laxaat Aalao. AnauBavaaAMtI malaa Asao idsaUna yaot Aaho kI ivanaya ha
sa%yaaga`hacaa kizNaaMt kizNa Baaga Aaho. ivanaya mhNajao baaolataMnaa Aadryau@t BaaYaa
zovaNao evaZaca Aqa- yaoqao Gyaavayaacaa naahI ivanaya mhNajao iva$w pxaaba_la manaaMt
Aadr sarLBaava %yaacyaa ihtacaI [cCa va %yaap`maaNao vat-na.
sau$vaatIcyaa idvasaaMt laaokaMmaQyao KUp ihMmat idsaUna yaot haotI.
sau$vaatIlaa sarkarcao [laajahI narma haoto. pNa sarkarlaa jaovha idsalao kI
laaok AiQakaiQak Ba@kma haot caalalao Aahot tovha %yaanaohI AiQak ]ga`
[laaja krNyaacaa ivacaar kolaa. jaPtIdaraMnaI laaokaMcaI gauro ivaklaI GaraMtUna vaaTola
415

416

Aa%makqaa

tao maala ihravaUna naolaa. caaOqaa[-cyaa naaoiTsaahI inaGaalyaa. kahI gaavaaMcaI ]BaI ipko
sabaMQacyaa sabaMQa jaPt krNyaat AalaI. laaokaMcaI GaabargaMuDI vaLlaI. kahIMnaI saara
Barlaa. "Amaladar Aaplaa maalaca jaPt k$na saara vasaUla k$na GaotIla tr baro" Asao
[tr kahIjaNa manaatlyaa manaat mhNaU laagalao kahIjaNa sava-svaavar ]dar haoNaarohI
inaGaalao.
ASaa isqatIt SaMkrlaala prIKaMcyaa jaimanaIcaa saara %yaaMcyaa jaimanaIt
rahaNaayaa kuLanao Barlaa. %yaamauLo ijakDo itkDo haha:kar ]Dalaa. SaMkrlaalanaI tI
jamaIna saava-jainak kayaa-qa- do}na TaklaI va ASaa thonao Aaplyaa maaNasaakDUna
GaDlaolyaa daoYaaMcao p`ayaiSca<a kolao. %yaaMcao naava SaabaUt raihlao. [traMnaahI ]dahrNa
Jaalao.
BayaBaIt Jaalaolyaa laaokaMmaQyao ]%saah AaNaNyaasaazI maI ek yau@tI yaaoijalaI.
ek Saot Ayaaogya thonao jaPt krNyaat Aalao haoto va %yaat kaMVacao pIk tyaar Jaalaolao
haoto. to pIk maaohnalaala pMDyaaMcyaa naotR%vaaKalaI kaZUna AaNaNyaacaa sallaa maI idlaa.
maaJyaa mato yaat kayaVacaa BaMga haot navhta AaiNa haot Asalaa trI sauwa
evaZyaatovaZyaa saayaasaazI ]Bao pIk jaPt krNao yaalaa kayaVacaa AaQaar Asalaa trI
to nyaayanaItIlaa saaoDUna Aaho tI sarL laUT Aaho AaiNa ASaa thonao Jaalaolyaa jaPtIcaa
Anaadr krNao Aaplao kt-vyaca Aaho Asao maI saucaivalao. tsao krNyaamaQyao tu$Mgaat
jaaNyaacaI ikMvaa dMD haoNyaacaI QaastI Aaho ho laaokaMnaa spYT k$na saaMigatlao haoto.
maaohnalaala pMDyaaMnaa toca paihjao haoto. sa%yaaga`halaa baaQa yaoNaar naahI ASaa thonao kaoNaI
trI tu$Mgaat gaolyaaKorIja KoDa sa%yaaga`h pura vhavaa ho %yaaMnaa $cat navhto. %yaaMnaI
SaotaMtIla kaMdo kaZNyaacaa inaScaya kolaa %yaaMcyaa jaaoDIlaa AaNaKI saatAaz jaNa
imaLalao.
sarkar %yaaMnaa pkDlyaaKorIja ksao rahIla maaohnalaala pMDyaa va %yaaMcao
jaaoDIdar yaaMnaa ATk krNyaat AalaI. %yaamauLo laaokaMmaQyao ]%saah vaaZlaa. laaok
tu$Mgaaba_la baoifkIr banalao kI maga sarkarcyaa saaoTyaanao to dbat naahIt tr %yaaMnaa
AiQak SaaOya- caZto. kcaorImaQyao laaokaMcao qavaocyaa qavao KTlaa pahavayaalaa yao}na Barlao.
pMDyaa va %yaaMcao jaaoDIdar yaaMnaa qaaoDI qaaoDI tu$MgaacaI iSaxaa JaalaI. malaa tr vaaTto kI
kaoTa-caa zrava caukIcaa haota. kaMdo kaZNyaacao kR%ya kayaVanao kolaolyaa caaorIcyaa
vyaa#yaomaQyao yaot navhto pNa ApIla krNyaacaI vaR<aI navhtI.

KoDa sa%yaaga`hacaa SaovaT

417

kOVaMnaa paocaivaNyaasaazI imarvaNaUk inaGaalaI %yaa idvasaapasaUna maaohnalaala

pMDyaaMnaa ' kaMdocaaor ' Asaa samaanaaqaI- iktaba imaLalaa va tao Aajapya-Mt %yaaMcyaakDo
caalat Aalaa Aaho.
yaa laZyaacaa SaovaT kaya va ksaa Jaalaa %yaacao vaNa-na k$na ho #aoDa p`krNa
puro krIna.
25. #aoDa sa%yaaga,hacaa SaovaT
#aoDa sa%yaaga,hacaa SaovaT ivaica~ thonao Jaalaa. laaok dmalao haoto ho spYT
idsat haoto. jao #aMbaIr raihlao haoto %yaaMcaa A#aorpya-Mt pUNa- ivanaaSa hao} doNao ijavaavar
yaot haoto. sa%yaaga,hIMnaa kmaIpNaa yaoNaar naahI ASaa thonao laZa AaTaopNyaacaa kahI
SaaoBaUna idsaola Asaa maaga- imaLalyaasa tao AvalaMbaNyaakDo maaJaI p`vaR<aI haotI. ASaa
thocaa maaga- Avaicat saaMpDlaa. naiDyaad talau@yaacyaa maamalaodaranao saaMgaUna pazivalao kI
jar sauisqatItIla paTIdaraMnaI Aapaplaa mahsaUla Barlaa tr gairbaaMcaI vasaulaI thkUba
zovaNyaat yao[-la. yaaba_la maI lao#aI kbaulaI maaigatlaI tIhI imaLalaI. pNa maamalaodar
f@t Aaplyaa talau@yaapurtI jabaabadarI Gao} SakNaar haota puyaa ijalhyaacaI
jabaabadarI klaokTrcaI haotI. mhNaUna maI klao@Trlaa ivacaarlao. %yaaMcyaakDUna ]<ar
Aalao kI maamalaodar mhNatat tsaa hukUma inaGaalaolaa Aaho. malaa yaacaI maaihtIhI
navhtI. pNa tsaa inaGaalaa Asaola tr laaokaMcaI p`it&a purI JaalaI Asao mhNata yao[-la.
p`it&ot hIca gaaoYT haotI mhNaUna tovaZyaa hukumaavar saMtaoYa maanaUna Gaotlaa.
trI pNa yaa inakalaanao Aamacao kaoNaacaoca samaaQaana Jaalao naahI. sa%yaaga`hacyaa
yauwacyaa pScaat\ jaI gaaoDI JaalaI paihjao tI yaoqao navhtI. klao@Trlaa tr vaaTo kI
AapNa navaIna Asao kahIca kolao naahI. garIba laaokaMnaa saUT doNyaacaI BaaYaa haotI pNa
tohI @vaicatca sauTlao. garIba kaoNa ho zrivaNyaacaa AiQakar laaokaMnaa caalaivata Aalaa
naahI. laaokaMmaQyao tovaZo ~aNa raihlao naahI yaaba_la malaa vaa[-T vaaTt haoto. mhNaUnaca
yauwacyaa AMtainaima<a ]%sava krNyaat Aalaa trI tao malaa varIla karNaastva inastoja
vaaTlaa.
sa%yaaga`hyauwacaa Sauw SaovaT taoca mhNata yao[-la kI jaovha sau$vaatIpoxaa
SaovaTI laaokaMmaQyao AiQak toja va Sa@tI hI idsaUna yaotIla. tsao kahI malaa idsalao
naahI.
Aa.27

418

Aa%makqaa

Asao Asalao trIhI yaa laZyaacao jao Ap`%yaxa pirNaama Jaalao %yaapasaUna haoNaara
laaBa tr AajahI idsaUna yaot Aaho va GaoNyaat yaot Aaho. KoDa sa%yaaga`hapasaUnaca
gaujaraqacyaa SaotkrIvagaa-cyaa jaagaRtIlaa va %yaaMcyaa rajakIya iSaxaNaalaa sau$vaat JaalaI.
ivaduYaI Da^. baoJaMTcyaa haoma$lacaI p`BaavaSaalaI caLvaL SaotkrIvagaa-pya-Mt
jaa}na paocalaI haotI ho Kro trIhI SaotkrIvagaa-maQyao sauiSaixataMcaa svayaMsaovakaMcaa Kra
p`vaoSa yaa laZyaapasaUnaca Jaalaa Asao mhNata yao[-la. saovak paTIdaraMcyaa rahaNaISaI samarsa
hao}na gaolao. svayaMsaovakaMnaa Aaplyaa kaya-xao~acyaa saImaa yaa laZyaamaQyao kLUna Aalyaa
%yaaMcaI %yaagaSa@tI vaaZlaI. vallaBaBaa[-Mnaa svat:caI AaoLK yaa laZyaamaQyaoca pTlaI.
evaZI ekca gaaoYT GaotlaI trI tIhI kmaI mah%vaacaI navhtI ho Aaplyaalaa gaolyaa vaYaIsaMkTinavaarNaacyaa vaoLI AaiNa yaMda baarDaolaImaQyao idsaUna Aalao. gaujaraqacyaa
laaokjaIvanaamaQyao navaIna toja saMcarlao navaa ]%saah p`kTlaa. paTIdaraMnaa svat:cyaa
Sa@tIcaI jaaNaIva JaalaI va itcaa kQaIca ivasar pDlaa naahI. p`jaocyaa mau@tIcaI madar
svat: itcyaavarca Aaho itcyaa %yaagabalaavarca Aaho hI gaaoYT savaa-Mcyaa p`%yayaalaa AalaI.
KoDyaacyaa inaima<aanao gaujaraqacyaa BaUmaIt sa%yaaga`hanao AaplaI paLo raovalaI. mhNaUnaca laZa[cyaa p`%yaxa inakalaanao maaJao jarI samaaQaana Jaalao nasalao trI KoDyaacyaa laaokaMnaa maa~
hu$p Aalaa. karNa %yaaMnaa idsaUna Aalao kI Aaplyaa Sa@tIcyaa maanaanao imaLavayaacao
tovaZo sava- imaLalao. BaivaYyakaLasaazI rajakIya du:KaMcyaa inavaarNaacaa maaga-hI %yaaMnaa
saapDlaa. evaZI jaaNaIva %yaaMnaa ]%saah vaaTNyaasa puroSaI haotI.
pNa KoDyaacao laaok sa%yaaga`hacaa Aqa- baraobar samajalao navhto. %yaamauLo %yaaMnaa
ksaksao kTU AnauBava Gyaavao laagalao to AapNa puZo pahU.

26. eo@yaacaI tLmaL

KoDa p`krNa caalalao haoto %yaa vaoLI yauraopat mahayauwhI caalaU haoto.
%yaainaima<a vha[sara^yaaMnaI idllaIlaa sava- puZayaaMcaI saBaa baaolaaivalaI. itlaa hjar
rahaNyaaba_la %yaaMnaI malaahI Aaga`h kolaa. laa^D- caomsa\fD-SaI maaJaa ima~%vaacaa saMbaMQa
haota ho maI pUvaI- dSa-ivalaoca Aaho.
maI AamaM~Na maanya k$na idllaIlaa gaolaao pNa %yaa saBaomaQyao Baaga GaoNyaabaabat
malaa ek ADcaNa vaaTt haotI. mau#ya karNa tr ho kI %yaa saBaolaa AlaIbaMQaU laaokmaanya
va [tr puZayaaMnaa inamaM~Na idlaolao navhto. AlaIbaMQaU %yaa vaoLI kOdot haoto. %yaaMcaI maaJaI
BaoT ekdaona vaoLa JaalaI haotI. %yaaMcyaaivaYayaI maI puYkL eoklao maa~ haoto. sava-jaNa
%yaaMcaI saovaavaR<aI ba bahadurI yaaMcaI stutI krIt. hkImasaahobaaMSaIhI maaJaa pircaya Jaalaa
navhta. %yaaMcaI stutI sva. Aacaaya- $d` va idnabaMQaU A^MD/yaUja yaaMcyaa taoMDUna puYkLca
eoklaI haotI. klak<yaacyaa mauislama laIgacyaa AiQavaoSanaacyaa p`saMgaI Svaoba kuroSaI va
ba^irsTr #vaajaa yaaMcaI BaoT JaalaI haotI. Da^ AnsaarI Da^. Abdula rhmaana yaaMcyaaSaIhI
saMbaMQa jauLlao haoto. maI caaMgalyaa mausalamaanaaMcaI saaobat SaaoQaIt haotao va jao piva~
AMt:krNaacao va doSaBa@t Asao idsatIla %yaaMcyaa inakT saMbaMQaat yao}na %yaaMcyaa Baavanaa
jaaNaNyaacaI maaJaI tIva` [cCa haotI. %yaasaazI to malaa Aaplyaa samaajaat jaoqao jaoqao mhNaUna
Gao}na jaat toqao toqao maI AaoZataNa na krta jaat Asao.
ihMdumausalamaanaaMmaQyao KrI maO~I naahI ho tr dixaNa AaikomaQyaoca maaJyaa
laxaat Aalao haoto. daohaomaQaIla vaOYamya jaoNaok$na imaTola Asaa kaoNatahI ]paya itkDo
Asatanaa maI hatcaa GaalavaIt nasao. laTkIca KuSaamat k$na ikMvaa sva%va GaalavaUna
%yaaMcaI kaya ikMvaa kaoNaacaIhI kaya manaQarNaI krNyaacaa maaJaa svaBaava navhta. pNa
itkDo Asalaolyaa vaoLopasaUnaca malaa samajaUna cauklao haoto kI maaJyaa AihMsaocaI ksaaoTI va
itcao ivaSaala p`yaaoga yaa eo@yaacyaa inaima<aanao vhavayaacao Aahot. AjaUnahI maaJaa ha
AiBap`aya kayama Aaho. [-Svar maaJaI xaNaaoxaNaI sa<vaprIxaa krIt Aaho. maaJaa p`yaaoga
caalaUca Aaho.
*yaa ivacaaraMinaSaIca maI mauMba[- baMdrI ]trlaao haotao. Aqaa-t malaa yaa
baMQauWyaaMcaI JaalaolaI BaoT manaapasaUna AavaDlaI. AamacyaamaQaIla snaoh vaaZt gaolaa.
419

420

Aa%makqaa

AamacaI AaoLK JaalyaanaMtr lavakrca sarkarnao tr AlaIBaa[-Mnaa DaMbaUna Taklao. maaOlaaMnaa

mahmadAlaIMnaa prvaanagaI imaLo tovha tovha to malaa laaMbalacak p~o baOtula jaolamaQaUna ikMvaa
iCMdvaaDyaahUna ilahIt Asat. %yaaMnaa BaoTavayaalaa jaaNyaacaI prvaanagaI maI sarkarpaSaI
maaigatlaI pNa tI imaLalaI naahI.
AlaIBaa[-Mnaa tu$Mgaat TaklyaanaMtr klak<yaalaa Barlaolyaa mauislama laIgacyaa
saBaomaQyao mausalamaana Baa[- malaa Gao}na gaolao haoto. mala toqao baaolaayalaa saaMigatlao. maI
baaolalaaohI. AlaIBaa[-Mnaa saaoDivaNao ho mausalamaanaaMcao kt-vya Asalyaacao maI saaMigatlao.
%yaanaMtr to malaa AlaIgaD ka^laojaathI Gao}na gaolao. toqao maI mausalamaanaaMnaa
doSaasaazI fikrI p%krNyaacaI ivanaMtI kolaI.
AlaIBaa[-Mnaa saaoDivaNyaasaazI maI sarkarbaraobar p~vyavahar caalaivalaa. %yaa
inaima<aanao %yaa baMQaUMcyaa iKlaaftIsaMbaMQaIcyaa caLvaLIcaa AByaasa kolaa mausalamaanaaMbaraobar
cacaa- kolaI. maI yaa inaNa-yaavar Aalaao kI maaJaI jar mausalamaanaaMcaa saccaa ima~ haoNyaacaI
[cCa Asaola tr maI AlaIbaMQaUMnaa saaoDivaNyaacyaa va iKlaaftIcyaa p`Snaacaa nyaayaasa Qa$na
inavaaDa laavaUna GaoNyaacyaa kamaI madt kolaI paihjao. iKlaaftIcaa p`Sna maaJyaa dRYTInao
saaopa haota. %yaacyaa svatM~ gauNadaoYaaMcaI caaOkSaI krNyaacao malaa karNa navhto.
mausalamaanaaMcaI %yaa baabatItIla maagaNaI naItIiva$w nasaola tr maI madt idlaI paihjao Asao
maaJao mat haoto. Qamaa-cyaa baabatItIla Eawa savaao-cca Asato. savaa-Mnaa ekaca vastUba_la
eksaarKI Eawa vaaTt Asaola tr jagaat ekca Qama- naaMdola. iKlaaftbaabatcaI
maagaNaI malaa naItIiva$w vaaTlaI naahI. evaZoca navho tr tI maagaNaI iba`iTSa p`Qaana
laa^[D jaa^ja- yaaMnaI maanya kolaI haotI. Aqaa-t %yaaMnaI Aaplao vacana paLavao evaZyaapurtaca
p`ya%na krNyaacao maaJao kama haoto. vacana [t@yaa spYT SabdaMmaQyao idlaolao haoto kI %yaa
p`Snaacao gauNadaoYa Amauk mayaa-dopya-Mt trI tpasaNyaacao kama maaJyaa svat:cyaa AMtra%myaalaa
saMtuYT krNyaasaazIca kravayaacao haoto.
iKlaaftIcyaa p`Snaabaabat maI mausalamaanaaMnaa dujaaora idlaa yaaba_la ima~aMnaI va
TIkakaraMnaI maaJyaavar TIkocaa vaYaa-va kolaa Aaho. yaa savaa-Mcaa ivacaar kolyaanaMtrhI maI
kolaolyaa inaNa-yaaba_la AaiNa kolyaa krivalaolyaa maudtIba_la malaa pScaatap haot naahI.
%yaaMt kahI du$stI krNyaacaohI p`yaaojana idsat naahI. AajahI tsalaaca p`Sna ]pisqat
Jaalyaasa maaJao vat-na tSaaca thocao rahIla ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

eo@yaacaI caLvaL

421

ASaa thocao ivacaar GaaoLvaIt maI idllaIlaa gaolaao. mausalamaanaaMcyaa du:KasaMbaMQaI

malaa vha^[sara^yaaMbaraobar cacaa- krayacaI haotI. iKlaaftIcyaa p`Snaalaa AVap pUNa- sva$p
p`aPt Jaalao navhto.
idllaIlaa paohaocalyaanaMtr toqao A^MDy/ aUjanaI ek naOitk p`Sna ]pisqat kolaa.
%yaaca saumaaralaa [MglaMD va [TlaI yaaMcyaamaQaIla gauPt kraracaI cacaa- [Mga`jaI vat-maanap~aMmaQyao
JaalaI haotI. itcyaaivaYayaI dInabaMQaUMnaI malaa saaMigatlao va mhNaalao "[MglaMDnao jar Asalao
gauPt krar kaoNa%yaahI sa<aobaraobar kolao AsatIla tr tumhalaa yaa saBaot Baaga Gao}na madt
kSaI krtaM yao[-la" malaa yaa krarasaMbaMQaI kahI maaihtI navhtI. dInabaMQaUMcaa Sabd malaa
purosaa haota. Asalyaa karNaaMmauLo saBaolaa hjar rahaNyaaba_la naaKuYaI dSa-ivaNaaro p~ maI
laa^D- caomsafD-naa ilaihlao. %yaaMnaI malaa cacaa- krNyaasaazI baaolaaivalao. %yaaMcyaabaraobar va
naMtr ima. maofIbaraobar maI KUp cacaa- kolaI. AKor inaNa-ya Asaa Jaalaa kI maI saBaomaQyao
Baaga GaoNyaacao kbaUla kolao. vha^[sara^yaaMcao mhNaNao qaaoD@yaat Asao haoto : 'tumhI Asao tr
mhNat naahI naa kI iba`iTSa k^ibanaoT jao kahI krto %yaacaI vha[sara^yalaa maaihtI AsalaIca
paihjao iba`iTSa sarkar kQaI kaLI caUk krItca naahI AsaohI maI CatIzaokpNao saaMgaU
Sakt naahI kaoNaIca saaMgaU SakNaar naahI. pNa %yaacao Aist%va jagaalaa klyaaNakarI
Aaho ho jar tumhaMlaa kbaUla Asaola %yaacyaa AmalaamauLo ekMdrIt yaa doSaacaa laaBa Jaalaa
Aaho Asao jar tumhalaa vaaTt Asaola tr %yaacyaa Aap<aIcyaa p`saMgaI %yaalaa madt doNyaacao
p`%yaok naagairkacao kt-vya Aaho ho tumhI kbaUla krNaar naahI kaya gauPt krarasaMbaMQaI
tumhI jao vat-maanap~at vaacalao Aaho to maIhI paihlao Aaho %yaaplaIkDo %yaasaMbaMQaI malaa
kahIhI maaihtI naahI ASaI maI tumhaMlaa Ka~I do} Saktao. vat-maanap~at kahIhI gaPpa
yaot Asatat to tumhalaa maahIt Aahoca. vat-maanap~at Aalaolyaa eKaVa inaMdk
baatmaIva$na tumhI ASaa p`saMgaI saama`ajyaacaa %yaaga k$ Sakta kaya laZa[- purI
JaalyaanaMtr tumhalaa naItIcao p`Sna kaZavayaacao AsatIla tovaZo kaZa AaiNa kravayaacyaa
AsatIla tovaZyaa tarI kra naa
ha yaui@tvaad navaIna navhta. jyaa p`saMgaI va jyaa thonao tao maaMDlaa gaolaa
%yaava$na malaa tao navaInasaa vaaTlaa va maI saBaolaa jaaNyaacao kbaUla kolao. iKlaaftIcyaa
baabatIt maI vha^[sara^yaaMnaa p~ ilahavao Asao zrlao.

27. irU T BartI

maI saBaolaa hjar raihlaao. saOinaksaahayyaacyaa zravaalaa maI dujaaora Vavaa
ASaI vha^[sara^yaaMcaI far [cCa haotI. maI ihMdIihMdusqaanaImaQyao baaolaNyaacaI prvaanagaI
maaigatlaI. vha^[sara^yaaMnaI maaJaI maagaNaI maanya kolaI pNa %yaabaraobarca [Mga`jaIt baaolaNyaacaI
saUcanaa kolaI. malaa BaaYaNa Asao kravayaacaoca navhto. maI baaolalaao evaZoca "malaa maaJyaa
jabaabadarIcaI pUNa- jaaNaIva Aaho tI jabaabadarI laxaat Gao}naca maI yaa zravaasa dujaaora
dot Aaho."
ihMdusqaanaImaQyao baaolalyaaba_la AnaokaMnaI malaa Qanyavaad idlao. to mhNaalao kI
vha^[sara^yaaMcyaa saBaot ihMdusqaanaImaQyao BaaYaNa krNyaacao yaa kaLatlao ho pihlaoca ]dahrNa
haoya. Qanyavaad va ho pihlaoca ]dahrNa AsalyaacaI maaihtI daonhI maaJyaa manaalaa
baaocalaI. malaa Sarma vaaTlaI. Aaplyaaca doSaamaQyao doSaabaabatcyaa kamaacyaa saBaomaQyao
doSaI BaaYaovar baihYkar Asaavaa ikMvaa itcaI Avaholanaa vhavaI hI kovaZI du:KacaI gaaoYT
AaiNa maaJyaasaarKa kaoNaI ihMdusqaanaImaQyao eKaddusaro vaa@ya baaolalaa tr %yaaba_la
Qanyavaad trI ksalao Asalao p`saMga Aaplyaa pitt dSaocaI jaaNaIva k$na doNaaro Aahot.
saBaomaQyao baaolalaolyaa vaa@yaaMcao maaJyaa dRYTInao far mah<va haoto. tI saBaa
ikMvaa maI idlaolaa tao dujaaora maI ivasarNao Sa@ya navhto. maaJaI ek jabaabadarI tr malaa
idllaImaQyao AaTpUna GyaavayaacaI haotI. vha^[sara^yaaMnaa p~ ilaihNyaacao kama malaa saaopo
vaaTlao naahI. saBaolaa jaaNyaabaabat maaJaI naaKuYaI itcaI karNao puZIla AaSaa [%yaadIMcaa
spYT Kulaasaa maaJyaasaazI sarkarsaazI va laaokaMsaazI krNao malaa AavaSyak vaaTt
haoto.
maI vha^[sara^yaaMnaa p~ ilaihlao %yaat laaokmaanya iTLk AlaIBaa[- [%yaaid
puZayaaMcyaa gaOrhjaorIba_la Kod vya@t kolaa laaokaMcyaa rajakIya AakaMxaaMcaa va laZa[maQaUna ]pisqat haoNaayaa mausalamaanaaMcyaa maagaNyaaMcaa ]llaoK kolaa. ho p~ p`isaw
krNyaacaI prvaanagaI maI vha^[sara^yapaSaI maaigatlaI va tI %yaaMnaI AanaMdanao idlaI.
ho p~ isamalyaasa pazvaavayaacao haoto. karNa saBaa purI haotaca
vha^[sara^ya tr isamalyaasa rvaanaa Jaalao haoto. itkDo Tpalaanao p~ pazvaavayaacao
tr ivalaMba laagaNaar haota. maaJyaa mato p~ mah<vaacao haoto. vaoL vaacaivaNyaacaI
422

irUTBartI

423

AavaSyakta haotI. vaaTola %yaacyaabaraobar p~ pazivaNyaacaI [cCa navhtI. eKaVa

piva~ [samaabaraobar p~ jaa[-la tr caaMgalao Asao malaa vaaTlao. dInabaMQaU va sauSaIla $d`
yaaMnaI koMiba`ja imaSanacyaa Balyaa rovh. Aayala-MDaMcao naava saucaivalao. p~ vaacaUna pahUna
Aaplyaalaa to Sauw vaaTlao tr AapNa to Gao}na jaa} Asao %yaaMnaI kbaUla kolao. p~
KajagaI navhtoca. %yaaMnaI to vaacalao. %yaaMnaa psaMt pDlao va to Gao}na jaaNyaasa to tyaar
Jaalao. maI dusayaa vagaa-cao gaaDIBaaDo do} kolao prMtu %yaaMnaI to GaoNyaacao naakarlao va
ra~Icaa p`vaasa kravayaacaa AsatahI [MTrcaoca itkIT kaZlao. %yaaMcaa saaQaa sarL va
inaBaI-D svaBaava pahUna maI maaoiht Jaalaao ASaa thonao piva~ hataMnaI nao}na idlaolyaa
p~acaa maaJyaa samajautInao caaMgalaa pirNaama Jaalaa. %yaamauLo maaJaa maaga- ibanaQaaok Jaalaa.
maaJaI dusarI jabaabadarI rMga$TaMcaI BartI krNyaacaI haotI. rMga$TaMcaI yaacanaa
maI KoDa ijalhyaat naahI tr kaozo krayacaI Aaplyaa saaoba%yaaMnaa p`qama baaolavaayacao naahI
tr kaoNaalaa baaolavaayacao KoDyaalaa paocataca vallaBaBaa[- [%yaadIMbaraobar cacaa- kolaI.
%yaaMcyaapOkI ik%yaokaMcyaa hI gaaoYT gaLI ]tronaa. jyaaMnaa tI gaaoYT AavaDlaI %yaaMnaa tI
iktpt tDIlaa jaa[-la yaaba_la SaMka vaaTt haotI. jyaa vagaa-maQaUna BartI krayacaI
haotI %yaa vagaa-laa sarkarba_la ksalaaca kLvaLa navhta. sarkarI AmaladaraMcaa %yaaMnaa
Aalaolaa AnauBava AVap tajaaca haota.
trI pNa kayaa-laa sau$vaat kravaIca Asao savaa-Mcao mat pDlao. AarMBa
krtaxaNaIca maaJao DaoLo ]GaDlao. maaJaa AaSaavaadhI kahIsaa KaoTa pDlaa. KDa
sa%yaaga`hacyaa vaoLI laaok Aaplyaa gaaDyaa maaoft dot eka svayaMsaovakacaI ja$r Asaola
toqao tInacaar puZo haot. Aata pOsao do}nahI gaaDyaa imaLNyaacaI pMcaa[-t. pNa evaZyaanao
AamhI kaoNaI inaraSa haoNaaro navhtao. gaaDIcyaaeovajaI paayaI p`vaasa krNyaacao zrivalao.
raoja vaIsa maOlaaMcaI majala maarayacaI Asao. gaaDI imaLNyaacaI pMcaa[-t toqao jaovaNa tr
imaLNaar kaozUna maagaNaohI yaaogya Jaalao nasato. %yaasaazI p`%yaok svayaMsaovakanao
AapaplyaapurtI iSadaorI Aapaplyaa ipSavaIt GaalaUnaca baahor pDavao Asao zrlao.
]nhaLyaacao idvasa AsalyaamauLo baraobar AaMqa$NapaMGa$Na kahI GaoNyaacaI AavaSyakta
navhtI.
jyaa jyaa gaavaI jaat AsaU toqao saBaa krIt AsaU. laaok saBaolaa yaot
pNa BartImaQyao eKad dusaro naava imaLalao mhNajao imaLivalaI. "tumhI AihMsaavaadI
naa maga Aamhalaa hatat Sas~ Gyaayalaa ksao saaMgata" "sarkarnao ihMdusqaanacao

424

Aa%makqaa

Asao kaya klyaaNa kolao Aaho kI tumhI %yaalaa madt kravayaalaa saaMgata" ASaa thocao
Anaok p`Sna maaJyaapuZo maaMDNyaat yaot.
Asao AsatahI hLUhLU Aamacyaa satt kayaa-caa pirNaama laaokaMvar hao}
laagalaa. naavaaMcaI naaoMdhI barI hao} laagalaI. AaiNa pihlaI ek tukDI baahor pDlaI
mhNajao AaNaKI imaLivaNyaalaa maaga- maaokLa hao[-la Asao Aamhalaa vaaTU laagalao. rMga$T
baahor pDt. %yaaMnaa kaozo zovaavao vagaOro gaaoYTIMcaI cacaa- maI kimaSanarbaraobar k$ laagalaao.
kimaSanar izkizkaNaI idllaIcyaa namaunyaavar saBaa BarvaU laagalao haoto. tSaI
gaujaraqamaQyaohI JaalaI. itlaa malaa va maaJyaa saaoba%yaaMnaa AamaM~Na haoto. yaoqaohI maI hjar
raihlaao. pNa idllaImaQyao jar maI ivaSaaoiBat idsat haotao tr yaoqao %yaahUnahI AiQak
ivaSaaoiBat haotao Asao maaJao malaa vaaTU laagalao. haMjaI haMjaIcyaa vaatavarNaamaQyao malaa caOna
pDonaa. yaoqao maI qaaoDo AiQak baaolalaao. maaJyaa BaaYaNaat KuSaamat tI kaozUna AsaNaar
]laT daona kDU SabdhI haoto.
irUTBartIsaazI maI ek pi~ka kaZlaI. tIt BartImaQyao yaoNyaatfo-caa ek
yaui@tvaad haota tao kimaSanarlaa Kuplaa. %yaacaa saaraMSa Asa haota : "ib`aiTSa rajyaanao
Anaok ApkR%yao kolaI Aahot %yaaMmaQyao sava- p`jaolaa ina:Sas~ banaivaNyaacyaa kayaValaa
[ithasa savaa-t AiQak kaLa kayada zrvaIla. ha kayada r_ krayacaa Asaola va
Sas~aMcaa ]pyaaoga krayalaa iSakayacao Asaola tr hI saaonyaasaarKI saMQaI Aaho. sarkarcyaa
saMkTkaLI maQyam,avagaa-nao svaocCapUva-k madt kolyaasa AivaSvaasa dUr hao[-la va jyaalaa
Sas~ QaarNa krayacao Asaola tao to KuSaala QaarNa k$ Sakola." yaaca majakuralaa ]_oSaUna
kimaSanarlaa mhNaavao laagalao kI %yaaMcyaa maaJyaamaQyao matBaod AsatahI saBaomaQyao maI hjar
rahaNao %yaaMnaa ip`yaca haoto. malaahI maaJyaa matacao samaqa-na Sa@ya tovaZyaa saaOmya SabdaMmaQyao
krNao Baaga pDlao.
var jyaa p~acaa ]llaoK krNyaat Aalaa Aaho %yaacaa saaraMSa puZo doNyaat
yaot Aaho :
"yauwpirYadolaa hjar rahaNyaaba_la malaa saMkaoca vaaTlaa haota pNa tao
Aaplyaalaa BaoTlyaanaMtr dUr Jaalaa. %yaacao ek karNa Aqaa-t ho haoto kI
Aaplyaaba_la malaa far Aadr vaaTtao. na yaoNyaacyaa karNaaMpOkI savaa-t balava<ar
karNa Asao haoto kI pirYadolaa laaokmaanya iTLk imasaosa baoJaMT va AlaIbaMQaU
yaaMnaa inamaM~Na navhto. %yaaMnaa maI maaozo Sai@tmaana\ laaokanaayak samajatao. malaa tr vaaTto

irUTBartI

425

kI %yaaMnaa inamaM~Na na doNyaamaQyao sarkarnao gaMBaIr caUk kolaI Aaho. malaa AjaUnahI
saucavaavaosao vaaTto kI p`aMitk pirYada Barivalyaa jaatIla %yaat %yaaMnaa inamaM~Na doNyaat
yaavao. maaJaa nama` AiBap`aya Aaho kI kaoNatIhI rajyasa<aa Asalyaa Baardst puZayaaMcaI
AvagaNanaa k$ SakNaar naahI. maga %yaaMcyaa va itcyaamaQyao iktIhI matBaod Asaaot.
ASaa isqatIt maI saBaocyaa kimaTyaaMnaa hjar rahU Saklaao naahI AaiNa saBaomaQyao f@t
dujaaora do}naca Baagaivalao. sarkarlaa maaJaI saUcanaa maanya JaalaI kI lagaoca idlaolyaa
dujaaoyaanausaar kamaalaa laagaavao Asaa maaJaa ivacaar Aaho.
"jyaa saama`ajyaacao BaivaYyakaLI pUNa- samaana BaagaIdar haoNyaacaI Aamhalaa AaSaa
vaaTto %yaa saama`ajyaalaa saMkTkaLI sava- Sa@tIinaSaI madt krNao ha Aamacaa Qama- Aaho.
pNa malaa hohI saaMigatlaoca paihjao kI %yaamaQyao ASaI AaSaahI saazivalaolaI Aaho kI
ASaI madt kolyaanao Aamhalaa Aamacao Qyaoya AiQak lavakr gaazta yao[-la. %yaamauLo
laaokaMnaa ASaI Apoxaa krNyaacaa AiQakar Aaho kI jyaa sauQaarNaa lavakrca haoNaar
ASaI AaSaa Aaplyaa BaaYaNaamaQyao dSa-ivalaolaI Aaho %yaa sauQaarNaaMmaQyao raYT/Iya saBaa va
mauislama laIga yaaMcyaa mau#ya maagaNyaaMcaa samaavaoSa kolaolaa Asaola. maaJyaa mhNaNyaap`maaNao
caalato tr maI Asalyaa vaoLI haoma$la vagaOrOMcaa ]ccaarhI kolaa nasata ikMbahunaa
saama`ajyaacyaa saMkTkaLI %yaacyaa saMrxaNaaqa- sava- QaDQaakT ihMdI laaokaMnaa maukaTyaanao
Aa%mabailadana krNyaacaa sallaa idlaa Asata. Asao kolyaanaoca AamhI saama`ajyaacao savaa-t
EaoYz va AadrNaIya Asao BaagaIdar banaU SakU va jaat rMga doSa [%yaadIMcao Baod pusaUna TakU
SakU.
"pNa sauiSaixat vagaa-nao yaahUna kmaI pirNaamakark Asaa maaga- svaIkarlaa
Aaho. janasamaajaamaQyao %yaacao vajana maaozo Aaho. maI ihMdusqaanaat pa}la Taklao
tovhapasaUnaca saamaanya laaokaMSaI inakT saMbaMQaamaQyao yaot gaolaao Aaho. AaiNa maI
Aaplyaalaa kLvaU [icCtao kI haoma$lacaI ]%kMza %yaaMcyaamaQyaohI iSarlaI Aaho.
haoma$laKorIja laaokaMcao kQaIhI samaaQaana vhavayaacao naahI. haoma$la imaLivaNyaasaazI
sahna kravao tovaZo kYT qaaoDoca Aahot hohI %yaaMnaa samajato. mhNaUna saama`ajyaasaazI
dota yaotIla ittko svayaMsaovak doNao ho jarI Aamacao kt-vya Asalao trI pNa
pOSaaMcyaa madtIlaa tao nyaaya laagaU pDt naahI. laaokaMcaI isqatI maahIt Asalyaava$na
maI saaMgatao kI ihMdusqaananao jaI madt kolaI Aaho tIca %yaacyaa Sa@tIbaahorcaI Aaho.
malaa evaZo samajato kI saBaomaQyao jyaaMnaI paizMbaa idlaa Aaho %yaaMnaI
vaoLI Aa%mabailadanaapya-Mt madt krNyaacaa inaScaya kolaolaa Aaho. pNa AamacaI

426

Aa%makqaa

isqatI maaozI cama%kairk Aaho. AamhI mhNajao kaMhI eka poZIcao BaagaIdar navho.
Aamacyaa madtIcaa payaa BaivaYyakalaasaMbaMQaIcyaa AaSaovar rcalaolaa Aaho. va hI AaSaa
kaoNatI ho jara ivaSaoYa spYT k$na saaMgaNao AavaSyak Aaho. saaOda kravayaacaa naahI.
trI pNa malaa evaZo maa~ saaMigatlaoca paihjao kI %yaa AaSaocaI inaraSaa JaalaI tr
saama`ajyaaivaYayaIcaI AajavarcaI AamacaI samajaUt Ba`amak haotI Asao zrola. GargautI JagaDo
ivasa$na jaa Asao AapNa saucaivalao. %yaaca Aqa- jar Asaa Asaola kI jaulaUma va
AmaladaraMcaI ApkR%yao sahna kra tr to haoNyaasaarKo naahI. sarkarcyaa saMGaiTt
jaulaumaaiva$w sava- Sa@tIinaSaI laZNao ha maI Aaplaa Qama- samajatao. mhNaUna AapNaca
AmaladaraMnaa saucavaavao kI %yaaMnaI ekahI ijavaacaI Avaholanaa k$ nayao va laaokmatalaa
pUvaI- kQaI idlaa nasaola [tka maana Vavaa. caMparNyaamaQyao SaokDao vaYao- caalat Aalaolyaa
jaulaumaacaa p`itkar k$na iba`iTSa nyaayaacaI sava-EaoYztaca maI isaw k$na idlaI Aaho.
KoDyaacyaa ryatvagaa-laa samajUana cauklao Aaho kI Aaplyaat jar sa%yaasaazI du:K sahna
krNyaacaI Sa@tI Asaola tr KrI sa<aa rajasa<aa nasaUna laaoksa<aaca Aaho. hI jaaNaIva
JaalyaamauLo jyaa saama`ajyaalaa to laaok iSavyaaSaap dot haoto %yaa saama`ajyaaba_lacaa %yaaMcyaa
manaaMtIla WoYa kmaI Jaalaa. tsaoca jyaa rajasa<aonao saivanaya kayadoBaMga caalaU idlaa tI sa<aa
laaokmatalaa AgadIca iJaDkarNaarI AsaNao Sa@ya naahI ASaI %yaaMcaI Ka~I pTlaI Aaho.
mhNaUnaca maI Asao samajatao kI caMparNya va KoDa yaoqao maI jao kama kolao tI maaJaI yaa
yauwacyaa kamaalaa madtca Aaho. ASaa thonao maaJao kama baMd zovaayalaa jar AapNa malaa
saaMgat Asaala tr %yaacaa Aqa- malaa Svaasa kaoMDUna Qaravayaalaa AapNa saaMgata Asaaca maI
samajaona. Sas~baLaeovajaI Aa%mabaLalaa ikMvaa p`omabaLalaa laaokip`ya krNyaacyaa maaJyaa
p`ya%naaMnaa jar yaSa Aalao tr maaJaI Ka~I Aaho kI ihMdusqaanavar sabaMQa jagaanao DaoLo
vaTarlao trI %yaacaa saamanaa ihMdusqaana k$ Sakola. mhNaUna du:K sahna krNyaacaI hI
sanaatna naItI maaJyaa jaIvanaamaQyao ibaMbaivaNyaasaazI maI maaJyaa Aa%myaalaa ina%ya QaDo dot
rahIna AaiNa yaaca naItIcaa AvalaMba krNyaasa [traMnaahI baaolaavaIt rahIna AaiNa maI jar
dusayaa kaoNa%yaahI kayaa-maQyao Baaga Gaot Asalaao tr tohI yaaca naItIcaI AiWtIya EaoYzta
isaw krNyaasaazIca.
"SaovaTI malaa Aaplyaalaa ivanaMtI kravayaacaI kI mausalamaanaI rajyaaMsaMbaMQaI
spYT AaSvaasana doNyaasa AapNa ib`aiTSa p`QaanamaMDLalaa saucavaavao.
Aaplyaalaa maahIt Aaho kI p`%yaok mausalamaanaalaa yaaba_la kaLjaI laagaUna raihlaolaI

maR%yauSayyaa

427

Aaho. maI svat: ihMdU Aaho evaZyaasaazI kahI mausalamaanaaMcyaa Baavanaaba_la maI baopvaarahU Sakt naahI. %yaaMcao du:K toca AamacaohI AsaNaarca. yaa mausalamaanaI rajyaaMcyaa
h@kaMnaa Qa@ka na laavaNyaanao %yaaMcyaa Qama-sqaanaasaMbaMQaIcyaa %yaaMcyaa Baavanaa na duKivaNyaanao
AaiNa ihMdusqaanacyaa haoma$lacaI maagaNaI maanya krNyaanaoca saama`ajyaacaohI saMrxaNa haoNaar
Aaho. ho p~ maI ASaasaazI ilaihlao Aaho. ho p~ maI ASaasaazI ilaihlao Aaho kI maI
[Mga`jaaMcaa caahta Aaho AaiNa jaI rajainaYza [Mga`jaaMmaQyao vasat Asato tIca p`%yaok ihMdI
maaNasaamaQyaohI jaagaRt krNyaacaI maaJaI [cCa Aaho."

28. maR % yau S ayyaa

irUTBartI krta krta malaa SarIr KUp iJajavaavao laagalao. %yaavaoLI maaJaa
Aahar mau#ya%vaok$na BaajaUna kuTlaolao va gauL Gaatlaolao Bau[-maugadaNao koLyaaMsaarKI fLo va
daonatIna ilaMbaaMcaoo paNaI Asaa Asao. daNao p`maaNaabaahor Kallyaasa baaQak haotat ho malaa
kLt AsatahI to jaast Kallao gaolao. %yaamauLo ikMicat maurDa hao} laagalaa. malaa
vaarMvaar AaEamaat yaavao laagat Asao. malaa %yaa maurDyaakDo laxa doNyaacao karNa idsalao
naahI. ra~I AaEamaaMt jaa}na paocalaao. %yaa kaLI AaOYaQao maI @vaicatca Gaot Asao ek
vaoL Kallao naahI mhNajao baro vaaTola Asaa ivaSvaasa vaaTt haota. dusayaa idvaSaI sakaLI
kahI Kallao naahI %yaamauLo duKayacao bahutok baMd Jaalao. pNa malaa kLt haoto kI malaa
AaNaKI kahI kaLpya-Mt ]pvaasa kolaa paihjao ikMvaa Kaayacaoca Asaola tr fLaMcyaa
rsaasaarKo kahI Kallao paihjao.
tao idvasa ksalyaa trI saNaacaa haota. duparIhI maI jaovaNaar naahI Asao
kstUrbaa[-laa saaMgaUna zovalyaacao malaa smarto. pNa itnao malaa maaohat gauMtivalao
va maI saaMpDlaao. %yaa vaoLI maI kaoNa%yaahI janaavaracao dUQa Gaot nasao Aqaa-tca tUp
tak [%yaaid hI sauwa vajya- haotI. mhNaUna maaJyaasaazI gahU BarDUna tolaavar prtUna
%yaacaI laapSaI banaivalaolaI haotI. laapSaI va maugaacaI ]saL maaJyaasaazI zovaUna
idlaolaI Aaho Asao kstUrbaa[-nao malaa saaMigatlao AaiNa ijavhalaaOlyaamauLo maaJaa
inaScaya DLmaLlaa. DLmaLlaa trI [cCa ASaI haotI kI maI kstUrbaa[-caI samajaUt
krNyaapurto qaaoDosaoca Ka[-na svaad pNa caaKIna va SarIrhI saaMBaaLUna zovaIna. pNa
saOtana AaplaI saMQaI saaQaNyaasaazI TpUnaca basalaolaa haota. jaovaayalaa basalaao AaiNa

428

Aa%makqaa

qaaoDosao Ka}na ]zNyaaeovajaI maI paoT Ba$na Kallao. svaadsauK tr puro Gaotlao pNa
%yaabaraobarca yamarajaalaahI inamaM~Na idlao. Ka}na ek tasaBar laaoTlaa nasaol [t@yaat
jaaoracaa maurDa sau$ Jaalaa.
ra~I prt naiDyaadlaa jaayacao haoto. saabarmatI sToSanapya-Mt payaI gaolaao. pNa
tovaZa savvaa maOlaacaa rsta kapNao ibakT Jaalao. Ahmadabaad sToSanaavar vallaBaBaa[yao}na imaLNaar haoto %yaap`maaNao to AalaohI. maaJao duKNao %yaaMcyaa laxaat Aalao. prMtu to
Asa*ya Asalyaacao maI %yaaMnaa ikMvaa jaaoDIdaraMnaa samajaU idlao naahI.
naiDyaad sToSana Aalao. sToSanapasaUna AnaaqaaEamaapya-Mt AQyaa- maOlaacao AMtr
haoto pNa to dha maOlaaMevaZo vaaTlao. maaozyaa iSakstInao mau@kamaavar jaa}na paocalaao.
pNa itDIk vaaZt caalalaI haotI. SaaOcaalaa pMQarapMQara imainaTaMnaI hao[-. AKorIlaa maI
hrlaao. vaodnaa Asa*ya Jaalyaacao jaaoDIdaraMnaa kLivalao AaiNa AMqa$Na Qarlao.
AaEamaacyaa saamaanya payaKanyaaMt jaat haotao %yaaeovajaI maaDIvarca poTI AaNaNyaasa
saaMigatlao. Sarma tr far vaaTt haotI pNa maaJaa naa[laaja Jaalaa. fulacaMd baapUjaI
lagaoca poTI Gao}na Aalao. sava- saaobatI icaMtatur hao}na maaJyaa saBaaovaar jamalao. %yaaMnaI
maaJyaavar p`omaacaa vaYaa-va kolaa. pNa maaJyaa du:KamaQyao to ibacaaro ksaa Baaga Gao}
SakNaar maaJaa h+hI Amayaa-d haota. Da^@Trlaa baaolaavaUna AaNaNyaacao maI naakarlao.
AaOYaQa malaa Gyaavayaacaoca naahI kolyaa kmaa-cao p`ayaiSca<a BaaogaNaar. ima~ManaI ho savadu:KI manaanao sahna kolao. caaovaIsa tasaat tIsacaaLIsa vaoLa SaaOcaasa Jaalao. KaNao maI
baMdca kolao haoto. sau$vaatIcyaa idvasaat fLaMcao rsahI Gaotlao naahIt GaoNyaacaI [cCahI
ibalakula haot navhtI.
jyaa SarIralaa maI AjaUnapya-Mt dgaDap`maaNao majabaUt samajat haotao toca
maatIcyaa ZokLasaarKo hao}na gaolao. Sa@tI KcaUna gaolaI. Da^. kanaUgaa Aalao. %yaaMnaI
AaOYaQa GaoNyaaba_la maaJaI ivanavaNaI kolaI. maI kbaUla Jaalaao naahI. to [Mjao@Sana dotao
mhNaalao. %yaalaahI maI manaa[- kolaI. [Mjao@SanasaMbaMQaIcao maaJao %yaa vaoLcao A&ana hasyaaspd
haoto. malaa Asao vaaTt haoto kI ho [Mjao@Sana mhNajao ksalaI trI lasa Asaola. pNa malaa
maagaahUna kLUna Aalao kI to inadao-Ya vanasptIcyaa AaOYaQaacao Asato. pNa hI A@kla
AalaI tovha vaoL inaGaUna gaolaI haotI. SaaOcaacao caalaUca haoto. AitEamaamauLo tap Aalaa va
baoSauwIhI AalaI. ima~maMDLI ivaSaoYaca GaabarlaI. [tr Da^@TrhI Aalao. pNa jaao raogaI
%yaaMcao eokayalaaca tyaar naahI %yaavar %yaaMcaa [laaja kaya caalaNaar

maR%yauSayyaa

429

Saoz AMbaalaala va %yaaMcyaa Qama-p%naI naiDyaadlaa AalaI. saaoba%yaaMcaa ivacaar

Gao}na to malaa far kaLjaIpUva-k Aaplyaa imaJaa-purcyaa baMgalyaavar Gao}na gaolao. yaa
duKNyaamaQyao mala jaI inama-L inaYkama SauEaUYaa laaBalaI %yaahUna AiQak kaoNaalaaca imaLNao
Sa@ya naahI evaZo maI AvaSya saaMgaU Saktao. baarIk tap jaDlaa. SarIr xaINa haot
caalalao. duKNao baroca laaMbaNaar kdaicat yaatUna maI ]zNaarhI naahI Asao malaa idsaU
laagalao. AMbaalaala Saozcyaa baMgalyaamaQyao sava-jaNa p`omaanao SauEaUYaa krIt haoto trIhI maaJyaa
manaalaa svasqata vaaTonaa. malaa AaEamaat Gao}na jaaNyaaba_la maI %yaaMcaI far ivanavaNaI
kolaI. maaJaa farca Aaga`h pahUna to malaa AaEamaat Gao}na gaolao.
AaEamaamaQyao maaJaI vyaqaa caalaUca haotI. [t@yaat vallaBaBaa[-MnaI baatmaI
AaNalaI kI jama-naIcaa pura paDava Jaalaa AsaUna irUTBartI krNyaacaI Aata
AavaSyakta raihlaI naahI Asaa inaraop kimaSanarakDUna Aalaolaa Aaho. yaamauLo
irUiTMgacyaa kaLjaItUna maI maaokLa Jaalaao AaiNa tovaZoca baro vaaTlao.
Aata paNyaacao ]pcaar krIt Asao AaiNa %yaamauLo doh iTkUna raihlaa haota.
du:K SaaMt Jaalao pNa SarIr kahI kolyaa Ba$na yao[-naa. vaOVima~ va Da^@Trima~ Anaok
p`karo sallaa dot pNa maI kahI AaOYaQa Gyaavayaalaa tyaar Jaalaao naahI. daonatIna ima~aMnaI
saaMigatlao kI dUQa vajya- Asaola tr maaMsaacao saar Gyaavao. AaOYaQa mhNaUna maaMsa vagaOro
Gyaavayaalaa hrkt naahI ASaa Aqaa-caI Aayavao-datIla p`maaNaohI %yaaMnaI idlaI. ekanao
AMDI GaoNyaacaI iSafarsa kolaI. pNa %yaaMpOkI kaoNataca sallaa maanya krNao malaa Sa@ya
navhto. maaJaa jabaaba ekca haota.
maaJyaa baabatIt KaVaKaVacaa inaNa-ya kovaL Saas~aMtIla SlaaokaMcyaa AaQaaro
krayacaa navhta. t%saMbaMQaIcao maaJao ivacaar svatM~pNao z$na gaolao haoto va to maaJyaa ekMdr
jaIvanaaSaI inagaDIt Jaalaolao haoto. vaaTola to Ka}na ikMvaa vaaTola %yaa ]pcaaraMnaI
jagaNyaacaa maaoh malaa ibalakula navhta. jyaa Qamaa-caI AmalabajaavaNaI maI maaJyaa maulaaMcyaa
baabatIt kolaI p%naIcyaa baabatIt kolaI ima~aMcyaa baabatIt kolaI %yaa Qamaa-caa %yaaga maI
svat:cyaa baabatIt ksaa kravaa
[tko laaMbalaolao ikMvaa [t@yaa gaMBaIr sva$pacao Asao ho maaJyaa AayauYyaaMtIla
pihlaoca duKNao haoto. yaa duKNyaamaQyao malaa ASaa thonao Qama-inarIxaNa krNyaacaa %yaacaI
ksaaoTI krNyaacaa AlaBya laaBa imaLalaa. eko idvaSaI ra~I tr maI AaSaa
saaoDUna idlaI. maR%yau javaLca yao}na zoplaa Aaho Asao maaJyaa manaanao Gaotlao.
EaImatI AnasaUyaabaa[-Mnaa inaraop pazivalaa. %yaa Aalyaa. vallaBaBaa[- Aalao. Da^@Tr

430

Aa%makqaa

kanaugaa Aalao. Da^@Tr kanauMgaanaI naaDI tpasaUna paihlaI AaiNa mhNaalao "malaa svat:laa
trI maR%yaucaI kahI ek icanho idsat naahIt. naaDI saaf Aaho. tumhalaa kovaL
ASa@ttomauLo maanaisak BaItI vaaTt Aaho." pNa malaa ivaSvaasa vaaTonaa. ra~ tr gaolaI.
%yaa ra~It malaa ikMicat trI Jaaop laagalaI Asaola kI naahI yaacaI SaMkaca Aaho.
sakaL JaalaI. maR%yau Aalaa naahI. trI pNa AVap jagaNyaacaI AaSaa
vaaTonaa. maR%yau najaIkca Aaho Asao samajaUna hao[-la tovaZa vaoL maI ima~aMcyaa taoMDUna
gaItapaz eokNyaatca GaalavaU laagalaao. kahI kamakaja krNyaacaI Sa@tI navhtIca.
vaacana krNyaa[tkIhI Sa@tI navhtI. kaoNaaSaI kahI baaolaNyaacaI [cCahI haot navhtI.
qaaoDosao baaolaavao [t@yaat maoMdU qakUna jaat Asao. %yaamauLo jagaNyaamaQyao ksalaaca AqavaaTonaa. inavvaL jagaNyaasaazI jagaNao malaa kQaIca psaMt pDlaolao naahI. kahIek
kamakaja na krta ima~aMcaI saovaa Gaot rahaNyaacaa AaiNa xaINa haot jaaNaayaa dohalaa
iTkvaUna QarNyaacaa AitSaya kMTaLa vaaTU laagalaa.
ASaa thonao maR%yaucaI vaaT pahat basalaao haotao [t@yaat Da^@Tr tLvaLkr
eka ivaica~ p`aNyaalaa Gao}na Aalao. to p`aNaI maharaYT/kDcao Aahot. ihMdusqaana %yaaMnaa
AaoLKt naahI. pNa to maaJyaasaarKoca 'cama' Aahot. %yaamauLo malaa %yaaMcaI
p`qamadSa-naIca AaoLK pTlaI. to svat:cao ]pcaar maaJyaavar k$na pahaNyaasaazIca Aalao
haoto. Da^. tLvaLkr jyaaMnaa iSafarSaIsaazI Gao}na Aalao %yaaMnaI Da^@TrIcaa AByaasa
ga`^MT maoiDkla ka^laojaat kolaolaa haota pNa pdvaIcaa iSa@ka imaLivalaa navhta. maagaahUna
samajalao kI to ba`mhsamaajaI Aahot. %yaaMcao naava koLkr. svaBaavaanao far svatM~ vaR<aIcao.
to bafa-cyaa ]pcaaraMcaI far trfdarI krNaaro Aahot. maaJyaa duKNyaacaI vaata- eokUna
Aaplao bafa-cao ]pcaar maaJyaavar k$na pahaNyaasaazI to Aalao. tovhapasaUna AamhI %yaaMnaa
'Aa[sa Da^@Tr' yaa TaopNanaavaanaoca AaoLKIt Asatao. svat:cyaa mataba_la %yaaMnaa far
Aaga`h vaaTtao. iDga`Ivaalyaa Da^@TraMpoxaahI AiQak mah%vaacao Asao ik%yaok SaaoQa AapNa
laaivalaolao Aahot Asaa %yaaMnaa Aa%maivaSvaasa vaaTtao. svat:ba_lacaa ha ivaSvaasa to
maaJyaamaQyao ]%pnna k$ Saklao naahIt hI %yaaMnaa va malaa daoGaaMnaahI du:KacaI gaaoYT
vaaTto. %yaaMcao ]pcaar Amauk mayaa-dopya-Mt malaa yaaogya vaaTtat. prMtu malaa vaaTto kI
kahI Anaumaanao kaZNyaamaQyao %yaaMnaI Gaa[- kolaolaI Aaho.
pNa %yaaMcao SaaoQa yaaogya Asaaot ikMvaa Ayaaogya Asaaot. evaZo Kro kI maI
%yaaMnaa maaJyaa SarIravar p`yaaoga k$ idlao. baa*ya ]pcaaraMnaI baro haota yao[-la tr

raOlaT A^@T va maaJao Qama-saMkT

431

malaa paihjaoca haoto AaiNa %yaaMtUna ho ]pcaar tr bafa-cao mhNajao paNyaacao haoto. %yaaMnaI
maaJyaa savaa-Mgaavar baf- GaasaNyaasa sau$vaat kolaI. %yaapasaUna %yaaMcaI samajaUt Aaho ittka
pirNaama jarI maaJyaavar GaDUna Aalaa naahI trIhI raoja jaao maI marNaacaI vaaT pahat basat
Asao %yaaeovajaI Aata malaa jagaNyaacaI kahISaI AaSaa vaaTU laagalaI kahIsaa hu$p vaaTU
laagalaa. maanaisak ]%saahabaraobar SarIraMthI ]%saah jaaNavaU laagalaa. AnnahI qaaoDo
AiQak jaa} laagalao. raoja paMcadha imainaTo ihMDU laagalaao. Da^. koLkraMnaI saUcaivalao
"tumhI AMDyaacaa rsa Gyaala tr tumhalaa Aalaa Aaho yaahUna AiQak ]%saah yao[-la ASaI
maI Ka~I do} Saktao. AaiNa AMDI mhNajao tr duQaa[tkaca inadao-Ya pdaqa- Aaho. AMDI
mhNajao maaMsa tr navhoca. p`%yaok AMDyaapasaUna kaoMbaDo haotoca AsaahI inayama naahI.
jyaapasaUna kaMobaDo banat naahI ASaI inabaI-ja AMDIsauwa Asatat ho maI tumhalaa isaw
k$na do} Sakona." pNa maI AsalaI inabaI-ja AMDIhI Gyaavayaalaa tyaar Jaalaao naahI. trI
pNa maaJao gaaDo kahIsao puZo Zklat gaolao va maI Aasapasacyaa kamaamaQyao qaaoDo qaaoDo laxa
GaalaU laagalaao.

29. raO l a^ T A^ @ T va maaJao Qama- s aM k T

maaqaoranalaa gaolyaasa SarIr lavakr sauQaarola Asaa ima~aMcaa sallaa
imaLalyaava$na maaqaoranalaa gaolaao. pNa toqaIla paNaI far jaD AsalyaamauLo maaJyaasaar#yaa
raogyaalaa toqao rahaNao kzINa hao}na gaolao. AamaaMSaamauLo gaudWar far narma hao}na gaolao
haoto AaiNa toqao Baogaa pDlaolyaa AsalyaamauLo mala%yaagaacao vaoLI KUp vaodnaa haot. %yaamauLo
kahIhI KaNyaacaI BaItI vaaTt Asao. eka AazvaDyaaMtca maaqaoranahUna prt ifrlaao.
maaJyaa tbyaotIcaI rKvaaladarI SaMkrlaalanaI AaplyaakDo GaotlaI haotI. %yaaMnaI Da^@Tr
dlaalacaa sallaa GaoNyaacaa Aaga`h kolaa. Da^@Tr dlaala Aalao. %yaaMcaI %vairt inaNa-ya
GaoNyaacaI Sa@tI pahUna maI maaoiht Jaalaao.
"tumhI dUQa Gaot naahI taopya-Mt malaa tumacao SarIr sauQaarta yaoNaar naahI. SarIr
Ba$na yaoNyaasaazI tumhI dUQa Gaotlao paihjao AaiNa laaoKMD va saaomala yaaMcaI [Mjao@Sanao GaotlaI
paihjaot. evaZo krala tr tumacao SarIr prt saudRZ k$na doNyaacaI maI ga^rMTI dotao"
Da^@Tr mhNaalao.
"[Mjao@Sana Va dUQa maa~ maI GaoNaar naahI" Asaa maI jabaaba idlaa.
"tumacaI duQaaivaYayaIcaI p`it&a kaya Aaho" Da^@TraMnaI ivacaarlao.

432

Aa%makqaa

"gaa[-mhSaIMvar fuMkarIcaI iyaa haoto ho eoklyaapasaUna duQaaba_la malaa

itrskar ]%pnna Jaalaa. va tao manauYyaacaa AaharhI navho Asao maI naohmaIca maanaIt Aalaao
Aaho. mhNaUna maI duQaacaa %yaaga kolaa Aaho."
"Asaoca Asaola tr bakrIcao dUQa Gaota yao[-la" kstUrbaa[- KaTopaSaI ]BaI
haotI tI caTkna\ mhNaalaI.
"bakrIcao dUQa Gaotlaot kI maaJao kama Jaalao" Da^@Tr maQyaoca mhNaalao.
maI DLmaLlaao. sa%yaaga`hacyaa laZyaaba_lacyaa maaohamauLo maaJyaamaQyao jagaNyaacaa
laaoBa ]%pnna Jaalaa AaiNa maI p`it&ocyaa Axarpalanaavar saMtaoYa maanaUna p`it&ocyaa
Aa%myaacaa Gaat kolaa. duQaacaI p`it&a GaotovaoLI maaJyaa DaoLyaaMsamaaor gaa[-mhSaIca hao%yaa
trIhI p`it&a ekMdr duQaalaa ]_oSaUnaca samajalaI paihjao. AaiNa jaaopya-Mt kaoNa%yaahI
pSaUcao dUQa manauYyaacaa Aahar mhNaUna inaiYawca Aaho Asao malaa vaaTto taopya-Mt to GaoNyaacaa
malaa AiQakar paocat naahI ho kLt AsaUnahI maI bakrIcao dUQa Gyaayalaa tyaar Jaalaao.
sa%yaacyaa pujaayaanao sa%yaaga`hacyaa laZa[-saazI jagaNyaacaI [cCa k$na sa%yaalaa klaMk
laavalaa.
maaJyaa yaa kR%yaacaa dMSa AVap Ba$na inaGaalaolaa naahI AaiNa bakrIcao dUQa
saaoDNyaaba_la maaJao icaMtna caalaUca Aaho. bakrIcao dUQa iptanaa raoja malaa du:K haoto.
prMtu saovaa krNyaacaa mahasaUxma maaoh maaJyaa pazIsa laagalaa Aaho tao malaa saaoDIt naahI.
AihMsaocyaa dRYTInao Aaharacao p`yaaoga krNao malaa ip`ya Aaho. to krNyaamaQyao malaa AanaMd
vaaTtao tao maaJaa ivarMgauLa Aaho. pNa malaa bakrIcao dUQa saQyaa jaacato to %yaa dRYTInao
navho to malaa sa%yaacyaa dRYTInao baaocato Aaho. maI AihMsaocaa saaxaa%kar kolaa Aaho Asao
malaa vaaTto. sa%yaacaI kasa saaoDUna idlaI tr AihMsaocaI kzINa kaoDI ]klata yaoNaar
naahIt Asaa maaJaa AnauBava Aaho. sa%yaacao palana mhNajao Gaotlaolyaa va,taMcyaa SarIracao va
Aa%myaacao rxaNa Sabdaqaa-cao va Baavaaqaa-cao palana. yaoqao maI Aa%myaacaa Baavaaqaa-caa BaMga
kolaa Aaho hI gaaoYT malaa ina%ya Dacat Asat. ho kLt Asata maaJyaa va,taMsaMbaMQaI maaJao
k%a-vya kaoNato yaacaa malaa ]lagaDa haot naahI ikMvaa %yaacyaa palanaasaazI laagaNaarI ihMmat
maaJyaamaQyao naahI Asao mhNaanaa. daohaoMcaahI Aqa- ekca Aaho. karNa kI SaMkocyaa
mauLaSaI Eawocaa ABaavaca Asatao. ho [-Svara malaa tU Eawa do
bakrIcao dUQa sau$ kolyaanaMtr qaaoDyaaca idvasaaMnaI Da^. dlaalaaMnaI gaudWaraSaI
icara pDlyaa hao%yaa %yaavar Sas~iyaa kolaI va tI far yaSasvaI JaalaI.

raOla^T A^@T va maaJao Qama-saMkT

433

AMqa$Naat ]zNyaacaI qaaoDI qaaoDI AaSaa vaaTU laagalaI AaiNa vat-maanap~o

vagaOro vaacaU laagalao. [t@yaat raOla^T kimaTIcaa irpaoT- maaJyaa hatI Aalaa. %yaatIla
iSafarSaI pahUna maI camakUna ]zlaao. yaabaabatIt kahI trI %vairt va spYT ]paya
Amalaat AaNalaa paihjao ASaI Baa[- ]mar va SaMkrlaala yaaMnaI maagaNaI kolaI.
maihnaaBaranao maI Ahmadabaadlaa gaolaao. vallaBaBaa[- bahuQaa raoja maaJyaa samaacaaralaa yaot.
%yaaMcyaaSaI maI baaolalaao va %yaabaabat kahItrI Jaalao paihjao Asao saucaivalao. "kaya
haoNaar" yaa p`Snaacaa jabaaba dotanaa maI mhTlao "qaaoDI maaNasao jarI yaa baabatIt p`it&onao
baaMQalaI jaaNaarI imaLalaI trI kimaTIcyaa iSafarSaIp`maaNao kayada Jaalyaavar AapNa
sa%yaaga`h hatI Gaotlaa paihjao. AMqa$Naalaa iKLlaolaa nasatao tr maI ekTahI JauMjalaao
Asatao AaiNa [tr maagaUna yao}na imaLtIla ASaI AaSaa kolaI AsatI. maaJyaa yaa
pravalaMbaI AvasqaomaQyao ekTyaanao JauMjaNyaasaarKI maaJaI mauLIca isqatI naahI."
yaa saMBaaYaNaatUna evaZI gaaoYT inaGaalaI kI maaJyaaSaI BarpUr saMbaMQaat Aalaolyaa
maMDLIMcaI ek CaoTIsaI saBaa baaolaavaNyaacao zrlao. raOla^T kimaTIlaa imaLalaolyaa
puravyaava$na itnao yaaoijalaolyaa kayaVacaI AavaSyakta ibalakula isaw haot naahI Asao
malaa tr spYT idsat haoto. tSaa thocaa kayada svaaiBamaanaacaI caaD AsalaolaI kaoNatIhI
p`jaa maanya krNaar naahI hohI malaa ittkoca spYTpNao idsat haoto.
naMtr saBaa JaalaI. itlaa far far tr vaIsa ek [samaaMnaa baaolaavalaolao haoto.
malaa Aazvato kI itcyaamaQyao vallaBaBaa[- KorIja EaImatI saraoijanaI naayaDU ima. ha^ina-mana
sva. ]mar saaobaanaI EaI. SaMkrlaala ba^Mkr EaImatI AnasaUyaabaa[- vagaOro haotI.
p`it&ap~ tyaar krNyaat Aalao va %yaavar hjar Asalaolyaa savaa-MnaI sa*yaa
kolyaa Asao malaa Aazvato. %yaa vaoLI maI vat-maanap~ caalavaIt nasao pNa vaoLaovaoLI
vat-maanap~at ilaiht Asao. %yaap`maaNoa Aata maI ilahayalaa sau$vaat kolaI va SaMkrlaala
ba^MkrnaI KUp caLvaL sau$ kolaI. %yaaMcyaa kama va saMGaTna krNyaacyaa Sa@tIcaa yaa vaoLI
malaa KUp AnauBava Aalaa.
caalaU AsalaolyaaMpOkI kaoNatIhI saMsqaa sa%yaaga`hasaarKo navaIna Sas~
polaU Sakola ho malaa Sa@ya vaaTlao naahI. mhNaUna sa%yaaga`h saBaocaI sqaapnaa
krNyaat AalaI. itcyaamaQyao mau#ya naavao mauMba[-tIlaca GaatlaI gaolaI. mau#ya zaNao mauMba[-ca
Aa.28

434

Aa%makqaa

krNyaat Aalao. p`it&ovar KUp sa*yaa hao} laagalyaa. KoDa sa%yaaga`hap`maaNao pi~ka
inaGalyaa va izkizkaNaI saBaa Jaalyaa.
yaa saBaocaa AQyaxa maI Jaalaao. maaJyaa laxaat Aalao kI maaJao va sauiSaixat
vagaa-cao farsao pTNyaasaarKo naahI. saBaomaQyao gaujaraqaI BaaYaocaaca ]pyaaoga krNyaaba_lacaa
maaJaa Aaga`h va maaJyaa [tr kahI pwtI yaaMmauLo to pocaat saapDlao. trI pNa maaJaI
pwtI caalavaUna GaoNyaa[tkI ]darta puYkLaMnaI daKivalaI evaZo malaa kbaUla kolao
paihjao. pNa sau$vaatIlaaca malaa idsaUna Aalao kI hI saBaa dIGa-kaLpya-Mt caalaNaar
naahI. iSavaaya sa%ya AaiNa AihMsaa yaaMvar maI jaao jaaor dot Asao taoca ik%yaokaMnaa Aip`ya
hao}na basalaa. trIhI sau$vaatIcyaa kaLamaQyao ho navao kama KUp jaaoranao caalalao.

30. to Ad\Baut dRSya

ekIkDo raOla^T kimaTIcyaa irpaoTa-iva$w AaMdaolana AiQakaiQak baLavat
jaat haoto tr dusarIkDo kimaTIcyaa iSafarSaIMcaa Amala krNyaakDo sarkarcao vaLNa
AiQakaiQak dRZ haot haoto. raOla^T ibala p`isaw Jaalao. maI janmaat ekdaca
kayadokaOinsalacyaa baOzkIlaa gaolaao Aaho. raOla^T ibalaavarIla cacaa- eokNyaasaazI gaolaao
haotao. Saas~IjaIMnaI Aaplao jaLjaLIt BaaYaNa kolao sarkarlaa Qaao@yaacaI saUcanaa idlaI.
Saas~IjaIMcaa vaa@yap`vaah caalalaa Asata vha^[sara^ya %yaaMcaokDo Tk laavaUna pahat haoto.
malaa tr vaaTlao kI %yaa BaaYaNaacaa %yaaMcyaa manaavar pirNaama Jaalaa Asaavaa. Saas~IjaIMnaa
BaavanaaMcao Barto yaot haoto.
pNa manauYya Jaaoplaolyaalaa jaagaa k$ Sakola jaao Agaaodrcaaca jaagaa Asaola
pNa JaaopocaI batavaNaI maa~ krIt Asaola %yaacyaa kanaat Zaola vaajaivalao mhNaUna tao
eoktao qaaoDaca kayadokaOinsalaamaQyao ibalaacaI cacaa- krNyaacaa fasa- tr kolaaca paihjao.
%yaap`maaNao sarkarnao tao kolaa prMtu %yaalaa jao kahI kravayaacao haoto %yaabaabatcaa inaScaya
Agaaodrca hao}na cauklaa haota. %yaamauLo Saas~IjaIMcaI Qaao@yaacaI saUcanaa vyaqa- gaolaI.
maga maaJaa sana[-caa Aavaaja eokNaar trI kaoNa maI vha^[sara^yaaMnaa BaoTUna KUp
ivanavaNaI kolaI. KajagaI p~o ilaihlaI jaahIr p~o ilaihlaI sa%yaaga`haKorIja
maaJyaapaSaI dusara maaga- naahI ho %yaaMmaQyao spYT kLivalao pNa sava- vyaqa- gaolao.

to Ad\Baut dRSya

435

AVap ibala ga^JaoTat Aalao navhto. maaJao SarIr tr ASa@tca haoto. trI
pNa maI laaMbacyaa p`vaasaacao jaaoKIma p%krlao. maaJyaamaQyao ]Mca svaranao baaolaNyaacaI Sa@tI
AalaI navhtI. ]Bao rahUna BaaYaNa krNyaacaI Sa@tI gaolaI tI AVappya-Mt prt AalaolaI
naahI. ]Byaanao baaolaU laagalyaasa qaaoDyaaca vaoLat sava- SarIralaa kMp sauTo AaiNa CatImaQyao
va paoTamaQyao Ba$na AalyaasaarKo hao[-. pNa mad/asakDUna Aalaolao AamaM~Na svaIkarlaoca
paihjao Asao malaa vaaTlao. dixaNaokDIla p`aMt %yaavaoLIhI malaa Garap`maaNao vaaTt. dixaNa
AaikotIla saMbaMQaamauLo tamaIL tolagaU vagaOro dixaNa p`aMtatIla laaokaMvar maaJaa kahIsaa
h@k paocatao Asao maI samajat Aalaao Aaho va yaa samajautImaQyao maI qaaoDIsauwa caUk kolaI
Aaho Asao AVappya-Mt maaJyaa inadSa-naasa Aalaolao naahI. AamaM~Na sad\gat kstUrI rMgaa
AayaMgaar yaaMjakDUna Aalao haoto. %yaa AamaM~Naacyaa mauLaSaI rajagaaopalaacaaya- haoto ho malaa
mad/asalaa gaolaao tovha kLlao. rajagaaopalaacaayaa-Mcaa ha maaJaa pihlaaca pircaya mhNata
yao[-la. maI %yaaMnaa yaa vaoLIca p`%yaxa AaoLKU laagalaao.
saava-jainak kamaamaQyao AiQak Baaga GaoNyaacyaa [raVanao va EaI. kstUrI rMgaa
AayaMgaar [%yaaid ima~aMcyaa Aaga`hava$na rajagaaopalaacaaya- saolama saaoDUna mad`a/ samaQyao vaiklaI
krNaar haoto. maaJao ibahaD %yaaMcyaakDo zovalaolao haoto. malaa daonaek idvasaaMnaMtr kLlao
kI maI ]trlaao haotao to %yaaMcao Gar. baMgalaa kstUrI rMgaa AayaMgaar yaaMcaa AsalyaamauLo maaJaI
samajaUt JaalaI haotI kI maI %yaaMcaaca pahuNaa Aaho. mahadova dosaayaaMnaI maaJaI caUk du$st
kolaI. rajagaaopalaacaaya- dUrdUrca rahat. pNa mahadovaaMnaI %yaaMcaI caaMgalaI parK kolaI.
'tumhI rajagaaopalaacaayaa-Mcaa pircaya k$na Gaotlaa paihjao' mahadovaBaa[-MnaI malaa saUcanaa
kolaI.
maI pircaya k$na Gaotlaa. %yaaMcyaabaraobar raoja laZyaacyaa ]BaarNaIsaMbaMQaI
ivacaar caalao. saBaa BarivaNyaaplaIkDo malaa dusaro kahIca saucat navhto. raOla^T ibalaacaa
jar kayada Jaalaa tr %yaalaa saivanaya BaMga ksaa kaya laagaU krayacaa %yaacaa saivanaya
BaMga krNyaacaI saMQaI sarkar do[-la tovhaca imaLNaar. dusayaa kaoNakaoNa%yaa kayaVaMcaa
saivanaya BaMga krta yao[-la %yaacao inayama ksao zrvaayacao ASaa thocaI cacaa- haot Asao.
EaI. kstUrI rMgaa AayaMgaaraMnaI puZayaaMcaI ek lahanaSaI saBaa baaolaavalaI.
itcyaamaQyao KUp cacaa- JaalaI. itcyaamaQyao EaI. ivajayaraGavaacaaya- KUp Baaga Gaot.
baarIksaarIk sava- saUcanaa ilahUna kaZUna sa%yaaga`hacaI smaRtI ilahUna kaZNyaacaI
%yaaMnaI malaa saUcanaa kolaI. ho kama maaJyaa Sa@tIbaahorcao Aaho Asao maI %yaaMsa saaMigatlaao.

436

Aa%makqaa

ASaa thonao QaamaQaUma caalalaI haotI. [t@yaat baatmaI AalaI kI ibala

kayaVacyaa sva$pat ga^JaoTmaQyao p`isaw Jaalao. hI baatmaI AalyaanaMtr ra~I maI ivacaar
krIt krItca JaaopI gaolaao. sakaLI lavakr ]zUna basalaao. AQa-vaT Jaaopot svaPnaamaQyaoca
malaa ivacaar saucalaa. sakaLcyaa p`hrI maI rajagaaopalaacaayaa-Mnaa baaolaavaUna AaNaUna
saaMigatlao :
"malaa ra~I AQa-vaT JaaopomaQyao ivacaar saucalaa kI AapNa yaa kayaVacyaa
p`%yau<aradaKla ]Byaa doSaalaa hrtaL paDNyaacaI saUcanaa VavaI. sa%yaaga`h ha
Aa%maSauwIcaa laZa Aaho ha Qaaima-k laZa Aaho. Qama-kayaa-caI sau$vaat Aa%maSauwIpasaUna
kravaI ho yaaogya idsato. %yaa idvaSaI savaa-MnaI ]pvaasa kravaa va kamaQaMda baMd kravaa.
mausalamaana baMQaU raojaaplaIkDo jaast ]pvaasa paLNaar naahIt %yaasaazI ]pvaasa caaovaIsa
tasa paLNyaacaI saUcanaa kravaI. yaat sava- p`aMt Baaga GaotIla kI naahI saaMgata yaot naahI.
mauMba[- mad`asa ibahar va isaMQa evaZyaaMcaI malaa AaSaa Aaho. evaZyaa izkaNaI baraobar
hrtaL pDlaa trI AapNa saMtaoYa maanalaa paihjao."
hI saUcanaa rajagaaopalaacaayaa-Mnaa far AavaDlaI. naMtr lagaoca [tr ima~aMnaahI
tI kLivalaI. savaa-MnaI psaMt kolaI. ek lahanaSaI naaoTIsa maI ilahUna kaZlaI. p`qama 30
maaca- 1919 hI tarIK GaalaNyaat AalaI haotI maagaahUna eip`lacaI 6 tarIK krNyaat
AalaI. laaokaMnaa farca qaaoDyaa idvasaaMcaI saUcanaa doNyaat AalaI haotI. kaya- tabaDtaoba
haoNao AavaSyak vaaTlyaamauLo tyaarIsaazI AiQak maudt Vavayaalaa vaoLca navhta.
pNa kSaI kaoNaalaa maahIt sava- vyavasqaa naIT laagalaI sabaMQa ihMdustanaBar
SahraMt va KoDaopaDI hrtaL pDlao. to dRSya Ad\Baut haoto.

31. tao AazvaDa 1

dixaNa Baagaat qaaoDasaa p`vaasa k$na bahuQaa eip`la 4 laa maI mauMba[-sa paocalaao.
6 tarIK paLNyaasaazI maI mauMba[-laa hjar rahavao ASaI EaI. SaMkrlaala yaaMcyaakDUna tar
AalaI haotI.
pNa t%puvaI- 30 maaca- raojaIca idllaIlaa hrtaL pDlaa. idllaImaQyao sva.
EawanaMdjaI va marhUma hkImasaahoba AjamalaKana yaaMcyaa AnauraoQaanao kamao haot. hrtaLacaI
tarIK 6 eip`lavar ZklalyaacaI baatmaI idllaIlaa ]iSara paocalaI. idllaImaQyao %yaa
idvaSaI pDlaa tsaa hrtaL pUvaI- kQaIca pDlaa navhta. ihMdU va mausalamaana daoGaohI
ekidla JaalyaasaarKo idsalao. EawanaMdjaIMnaa jaummaamaiSadImaQyao Gao}na jaaNyaat Aalao va
toqao %yaaMsa BaaYaNa k$ idlao. ho sava- sa<aaQaayaaMnaa sahna hao} Saklao naahI. imarvaNaUk
rolvao sToSanakDo jaat Asata paolaIsaaMnaI ADivalaI,. paolaIsaaMnaI gaaoLIbaar kolaa. kahI
laaok jaKmaI Jaalao kahI zarhI Jaalao. idllaImaQyao dDpSaahI sau$ JaalaI.
EawanaMdjaIMnaI malaa idllaIlaa baaolaaivalao. maI 6 tarKocaa mauMba[-caa kaya-ma AaTpUna
lagaoca idllaIlaa yaotao ASaI tar kolaI.
jaI isqatI idllaIcaI tIca laahaor AmaRtsarcaI haotI. yaaMcyaa tara
AmaRtsarhUna maI tabaDtaoba inaGaUna yaavao ASaaba_lacyaa Da^. sa%yapala va ikcalaU Aalyaa
hao%yaa. yaa daona gaRhsqaaMcaI malaa %yaa vaoLI mauLIca maaihtI navhtI. prMtu itkDohI
idllaIva$na na@kI yaotao Asao kLivalao.
mauMba[-sa 6 tarKolaa sakaLcyaa p`hrI hjaarao laaok caaOpaTIvar snaana
krayalaa gaolao va toqaUna zakUrWarkDo imarvaNaUk inaGaalaI. %yaaMt is~yaa va maulaohI
saamaIla JaalaI. imarvaNaukImaQyao mausalamaanaaMnaIhI maaozyaa saM#yaoinaSaI Baaga Gaotlaa. yaa
imarvaNaukItUna Aamhalaa mausalamaanabaMQaU eka maiSadIt Gao}na gaolao. toqao
EaI. saraoijanaIdovaIkDUna va maaJyaakDUna BaaYaNao krvaUna GaotlaI. yaa p`saMgaI EaI.
iva{ladasa jaorajaaNaIMnaI svadoSaI va ihMdumausalamaana eo@yaasaMbaMQaI laaokaMkDUna p`it&a
GaovaivaNyaaivaYayaI saUcanaa kolaI. ASaa Gaa[-nao p`it&a GaovaivaNyaasa maI kbaUla Jaalaao naahI.
haot Aaho evaZyaavarca saMtuYT raha Asao saaMigatlao. p`it&a ekda GaotlyaanaMtr maaoDta
kamaa nayao. svadoSaIcaa Aqa- AapNa samajaUna Gaotlaa paihjao ihMdumausalamaana
eo@yaasaMbaMQaIcyaa jabaabadarIcaI jaaNaIva Aaplyaalaa AsalaI paihjao vagaOro saaMigatlao
437

438

Aa%makqaa

AaiNa Asao saucaivalao kI jyaaMnaa p`it&a Gyaavayaacyaa AsatIla %yaaMnaI dusayaa idvaSaI
sakaLI caaOpaTIcyaa vaaLvaMTat ek~ jamaNyaasa hrkt naahI.
mauMba[-laa saMpUNa- hrtaL pDlaa haota. yaoqao kayaVacyaa saivanaya BaMgaacaI
tyaarIhI k$na zoivalaolaI haotI. BaMga krta yao[-la ASaa daonatIna gaaoYTIca hao%yaa jao
kayado r_ haoNao [YT haoto tsaoca jyaaMcaa BaMga savaa-Mnaa sahjaI krta yaoNyaasaarKa haota
ASaMaMpOkI ekca p`qama hatI Qaravaa Asao zrlao. imazacyaa krasaMbaMQaIcaa kayada Asa*ya
haota tao kr r_ krivaNyaacao KUp p`ya%na hao}na gaolao haoto. mhNaUna savaa-MnaI
prvaanyaaKorIja Aapaplyaa Garat maIz tyaar kravao ASaI ek saUcanaa maI kolaI. dusarI
saUcanaa sarkarnao baMdI kolaolaI pustko CapUna ivakNyaasaMbaMQaIcaI haotI. ASaI daona pustko
maaJaIca svat:caI 'ihMdsvarajya' AaiNa 'savaao-dya' hI pustko CapvaUna ivakNao ha
saivanayaBaMga savaa-t saaopasaa vaaTlaa. mhNaUna tI CapvaUna GaotlaI va ]pvaasa sauTlyaanaMtr
caaOpaTIvarIla jaMgaI saBaa ivasaja-na pavalyaanaMtr tI ivakNyaacaa kaya-ma zrivaNyaat
Aalaa.
saMQyaakaLI puYkL svayaMsaovak hI pustko ivakavayaalaa baahor pDlao. eka
maaoTarItUna maI inaGaalaao va ekItUna EaI. saraoijanaI naayaDU inaGaalyaa. Capivalaolyaa
tovaZyaa sava- p`tI KpUna gaolyaa. vasaUla hao[-la tI ikMmat laZyaacyaa Kcaa-laaca
vaapravayaacaI haotI. p`%yaok p`tIcaI ikMmat caar AaNao zovaNyaat AalaI haotI pNa maaJyaa
ikMvaa saraoijanaIdovaIMcyaa hatat caar AaNao @vaicatca kaoNaI zovalao AsatIla. bahutok
jaNa iKSaat AsatIla tovaZo sava- pOsao do}na GaoNaaro inaGaalao. kaoNaI kaoNaI paMcadha
$pyaaMcyaa naaoTahI dot. malaa eka p`tIcaI ikMmat pnnaasa $pyaaMcyaa naaoTIpya-Mt
imaLalyaacao smarto. laaokaMnaa AamhI samaja dot haotao kI GaoNaaralaahI tu$Mga imaLNyaacaa
saMBava Aaho. pNa GaTkaBar laaokaMnaI tu$Mgaacao Baya saaoDUna idlao haoto.
saat tarKolaa samajalao kI sarkarnao jyaa pustkaMcyaa ivaIlaa p`itbaMQa kolaa
haota tIca pustko ivaklaI gaolaI Asao sarkarcyaa dRYTInao zrt naahI. ivaklaI tI %yaa
pustkaMcaI navaIna AavaR<aI mhNata yao[-la itcaa sarkarjamaa Jaalaolyaa pustkat AMtBaa-va
haot naahI. Aqaa-t hI navaI AavaR<aI CapNao ivakNao ikMvaa KrIdNao yaaMt kahI gaunha
haot naahI Asao sarkartfo- saaMgaNyaat Aalao. hI baatmaI eokUna laaokaMcaa ivarsa Jaalaa.
%yaa idvaSaI sakaLI laaokaMnaI svadoSaIv`atasaazI va ihMdumausalamaana eo@yaacyaa
va`tasaazI caaOpaTIvar jamaavayaacao haoto. iva{ladasa jaorajaaNaIMnaa ha pihlaa AnauBava

tao AazvaDa 1

439

imaLalaa kI cakakto tovaZo saaonao navho. laaok far qaaoDo jamalao haoto. %yaaMpOkI daonacaar
BaiganaIMcaI naavao yaa vaoLI maaJyaa najarosamaaor Aahot. pu$Yasauwa qaaoDoca haoto. maI v`ataMcao
masaudo tyaar k$na zoivalao haoto. %yaaMcyaa Aqaa-cao hjar Asalaolyaa laaokaMpuZo KUp ivavarNa
k$na naMtr tI Gao} idlaI. qaaoDyaa hjaorIcao malaa AaScaya- vaaTlao naahI du:K tr
naahIca Jaalao. pNa QaaMvapLIcaa kaya-ma va ivaQaayak kaya- yaaMmaQaIla Baod
pihlyaaba_lacaI haOsa va dusayaaba_lacaa kMTaLa hI tovhapasaUnaca maaJyaa AnauBavaasa yaot
Aahot.
pNa yaa ivaYayaalaa svatM~ p`krNa Vavao laagaola. 7 tarKolaa ra~I maI
idllaIAmaRtsarkDo jaavayaalaa inaGaalaao. 8 tarKolaa maqaurolaa paocalaao tao kuNakuNa
eokayalaa AalaI kI kdaicat malaa pkDtIla. maqaurocyaa plaIkDo eka sToSanavar gaaDI
qaaMbat haotI toqao Aacaaya- igaDvaaNaI BaoTlao. %yaaMnaI malaa pkDNaar ASaI saaQaar baatmaI
idlaI va Aaplyaa saovaocaI ja$r Asaola tr saaMgaa Asao saaMigatlao.maI AaBaar maanalao va
ja$r pDlyaasa saovaa GaoNyaasa caukNaar naahI Asao saaMigatlao.
plavala sToSana yaoNyaapUvaI- paolaIsa AMmaladaranao maaJyaa hatat hukUma AaNaUna
idlaa. "tumhI pMjaabamaQyao Aalyaanao ASaaMtta vaaZNyaacaa saMBava Aaho. sababa tumhI
pMjaabacyaa sarh_It pa}la TakU nayao" ASaa Aqaa-caa tao hukUma haota. hukUma daKvaUna
paolaIsaaMnaI malaa ]t$na jaaNyaasa saaMigatlao. maI ]trNyaacao naaka$na mhTlao
"maI ASaaMtI vaaZivaNyaasaazI navho tr baaolaavaNao Aalyaava$na ASaaMtI kmaI
krNyaasaazI jaa} [icCtao. %yaamauLo malaa idlaigarI vaaTto kI malaa ha hukUma maanaNao
Sa@ya naahI."
plavala Aalao. mahadova maaJyaabaraobar haoto. %yaaMnaa idllaIlaa jaa}na
EawanaMdjaIMnaa BaoTNyaasa va laaokaMnaa SaaMt raKNyaasa saaMigatlao. maI mahadovaaMnaa saaMgaUna
zoivalao kI maI hukumaacaa Anaadr k$na %yaaba_la hao[-la tI iSaxaa p%krNyaacao zrivalao
Aaho Asao kLvaavao va malaa iSaxaa JaalaI trIhI laaokaMnaI SaaMt rahaNyaamaQyaoca Aaplaa
jaya Aaho ho %yaaMnaI laaokaMnaa samajaavaUna Vavao.
plavala sToSanavar malaa ]t$na Gaotlao va paolaIsaaMcyaa hvaalaI kolao.
idllaIhUna yaoNaayaa eka gaaDIcyaa itsayaa vagaa-cyaa Dbyaat malaa basaivalao
baraobar paolaIsapaTI- basalaI. maqaurolaa paocalyaavar malaa paolaIsa barakIt Gao}na
gaolao. maaJao kaya krNaar ikMvaa malaa kaozo Gao}na jaaNaar to AMmaladar malaa
saaMgaU Saklaa naahI. pahaTosa caar vaajata malaa ]zivalao AaiNa ek maalagaaDI

440

Aa%makqaa

mauMba[-kDo jaat haotI itcyaamaQyao basaivalao. duparI savaa[- maaQavapUrlaa ]t$na Gaotlao. toqao
mauMba[-cyaa maolanao laahaorhUna [nspo@Tr baaoirMga Aalao %yaaMnaI maaJaa kbajaa Gaotlaa.
Aata malaa pihlyaa vagaa-t basaivalao SaojaarI saahoba basalao. AjaUnapya-Mt maI
saamaanya kOdI haotao Aata maaJaI gaNanaa 'jaMTlamana kOVa' maQyao JaalaI. saahobaaMnaI sar
maayakola AaoDvaayarcaI stutI sau$ kolaI. %yaaMcao vyai@tSa: maaJyaaSaI kahIca vaOr naahI
pNa maI pMjaabamaQyao gaolyaanao SaaMitBaMga haoNyaacao %yaaMnaa far Baya vaaTto vagaOro saaMigatlao va
maI AapNa hao}na prt jaavao va pMjaabacaI sarh_ AaolaaMDU nayao ASaI ivanaMtI kolaI. maI
%yaaMnaa saaMgaUna Taklao kI maaJyaakDUna hukUmaacao palana haoNyaasaarKo naahI AaiNa maI AapNa
hao}na prt jaavayaalaa tyaar naahI. %yaavar Aaplyaalaa ina$payaastva kayaVacaa Amala
kravaa laagaNaar Asao saahoba mhNaU laagalao. "pNa maaJao kaya krNyaacaa tumacaa ivacaar
Aaho to tr saaMgaala" maI ivacaarlao. to mhNaalao "malaa maahIt naahI. malaa puZcao
hukUma imaLavayaacao Aahot. tUt- maI tumhalaa mauMba[-sa Gao}na jaat Aaho."
saurtolaa Aalaao. toqao dusayaa eka Amaladaranao maaJaa kbajaa Gaotlaa. %yaanao
rs%yaat malaa saaMigatlao "tumhI maaokLo Aaha. pNa tumacyaasaazI marIna laa[nsa
sToSanapaSaI gaaDI qaaMbavaIna. toqao tumhI ]t$na jaala tr AiQak baro. kulaabyaavar
AiQak gadI- haoNyaacaa saMBava Aaho." maI %yaaMcyaa [cCop`maaNao krNyaacaI KuSaI dSa-ivalaI.
%yaaMnaa baro vaaTlao va %yaaMnaI maaJao AaBaar maanalao. marIna laa[nsalaa ]trlaao toqao kaoNaa
AaoLKIcyaa gaRhsqaacaI GaaoDagaaDI idsalaI. to malaa rovaaSaMkr JavaorIMcyaa GarI paocavaUna
gaolao. %yaaMnaIca malaa baatmaI idlaI kI "tumhalaa pkDlyaacaI baatmaI eokUna laaok
cavataLUna gaolao Aahot AaiNa vaoDyaasaarKo banaUna gaolao Aahot. payaQauNaIpaSaI dMgaa
haoNyaacaI BaItI Aaho. ma^ijasT/oT va paolaIsa itkDo gaolao Aahot."
maI GarI paocatao tao ]mar saaobaanaI va AnasaUyaabaa[- maaoTarItUna AalaI va malaa
payaQauNaIlaa Gao}na jaatao Asao mhNaalaI. "laaok AQaIr banalao Aahot AaiNa cavataLUna
gaolao Aahot. Aamacyaa kaoNaakDUna SaaMt haoNyaasaarKo naahIt. tumhalaa paihlao trca
SaaMt haotIla" Asao %yaaMnaI saaMigatlao.
maI maaoTarIt basalaao. payaQauNaIpya-Mt paocaNyaapUvaI-ca rs%yaat KUp
gadI- jamalaolaI idsalaI. laaok malaa pahUna hYaa-nao vaoDo Jaalao. Aata imarvaNaUk
banalaI. 'vaMdo maatrma\' va 'Allaahao Akbar' cyaa jayaGaaoYaanao AakaSaacyaa icaMQaDyaa

tao AazvaDa 1

441

]Dtat kI kaya Asao idsalao. payaQauNaIvar GaaoDosvaar idsalao. va$na ivaTaMcaa vaYaa-va
haot haota. maI hat jaaoDUna laaokaMnaa SaaMt haoNyaaba_la ivanavaIt haotao. pNa AamhIsauwa
%yaa ivaTaMcyaa vaYaa-vaaMtUna bacaavaUna jaa} Asao icanh idsaonaa.
imarvaNaukIlaa AbadUla rhmaana gallaItUna a^fD- maako-TkDo jaaNyaacaI
AaDkazI krNyaakirta samaao$na GaaoDosvaaraMcaI tukDI yao}na qaDklaI. laaokaMnaa
kaoTakDo jaaNyaapasaUna qaaMbaivaNyaacaa %yaaMcaa p`ya%na haota. laaok maavat navhto. laaok
paolaIsalaa[-na faoDUna puZo Gausalao. maaJaa Aavaaja eokU jaaNyaasaarKI isqatI navhtI. ASaa
isqatIt GaaoDosvaaraMcyaa tukDIcyaa nao%yaanao laaokaMnaa ]QaLvaUna laavaNyaacaa hukUma kolaa
AaiNa %yaa tukDInao Baalao ]Baa$na laaokaMvar ekdma GaaoDo saaoDUna idlao. %yaaMpOkI eKaVa
Baalyaanao AamacaIhI vaaT laagalaI tr AaScaya- vaaTNyaasaarKo kahI naahI Asao malaa
vaaTlao. pNa %yaa samajautIt Aqa- navhta. Aamacyaa baajaUnao sava- Baalao AagagaaDIcyaa
vaogaanao vaaT kapIt caalalao haoto. laaokaMcyaa jamaavaamaQyao iKMDar pDlao pLapL sau$
JaalaI. kaoNaI icarDlao kaoNaalaa jaKmaa Jaalyaa. GaaoDosvaaraMnaa baahor pDayalaa maaganavhta tr laaokaMnaa baajaUlaa saravayaalaa maaga- navhta. maagao ifravao trI maagaohI hjaarao
laaok KcaUna Barlaolao haoto. ekMdr doKavaa BayaMkr haota. GaaoDosvaar va laaok daoGaohI vaoDo
JaalyaasaarKoca idsalao. GaaoDosvaar kahI pahat navhto va %yaaMnaa pahata yaoNyaasaarKohI
navhto. to tr KalaI vaakUna GaaoDyaaMnaa daODvaIt caalalao haoto. hjaarao laaokaMcaa ha
jamaava BaodUna jaayalaa jao kahI xaNa laagalao tovaZo xaNa %yaaMnaa kahI idsatca navhto Asao
maI paihlao.
laaokaMnaa ASaa thonao ivaKurNyaat va qaaMbaivaNyaat Aalao. Aamacyaa maaoTarIlaa
puZo jaa} idlao. maI kimaSanarcyaa Aa^ifsapuZo maaoTr ]BaI krivalaI AaiNa paoilasaaMcyaa
vat-NaukIba_la %yaaMcyaakDo tar krNyaasaazI maI toqao ]trlaao.

32. tao AazvaDa 2

kimaSanar iga`ifqasaahobaaMcyaa Aa^ifsaat gaolaao. %yaaMcyaa ijanyaapaSaI ijakDo
pahavao itkDo h%yaarbaMd saaoljar basalaolao haoto jasao kaya yauwasaazIca isaw haot
Asaavaot pDvaImaQyaohI QaaMdla ]DUna gaolaolaI haotI. maI Aagaa} saUcanaa do}na Aa^ifsaat
jaatao tr toqao kimaSanaraMSaojaarI ima. baaoirMganaa basalaolao paihlao.
maI paihlaolyaa dRSyaacao vaNa-na kimaSanarpaSaI kolao. %yaaMnaI qaaoD@yaat jabaaba
idlaa "malaa imarvaNaUk kaoTakDo jaa} VayacaI navhtI. itkDo gaolyaasa dMgaa
JaalyaaKorIja raihlaaca nasata. AaiNa malaa idsalao kI laaok prt vaLavao mhNaUna
vaLNyaasaarKo navhto. Aqaa-t caala k$na jaaNyaaKorIja maaga- navhta.
"pNa %yaacaa pirNaama kaya haoNaar to tumhalaa samajat haoto laaok GaaoDyaaMcyaa
TapaKalaI icarDlyaaiSavaaya rahaNaar naahIt. GaaoDosvaaraMcaI ja$r navhtI Asao malaa
vaaTto" maI mhTlao.
"to tumhalaa samajaayacao naahI. laaokaMvar tumacyaa iSakvaNaIcaa pirNaama
kaoNa%yaa thocaa Jaalaa Aaho %yaacaI maaihtI tumacyaapoxaa Aamha paolaIsaaMnaa AiQak
imaLto. AamhI pihlyaapasaUnaca kDk ]paya yaaojalaa naahI tr AiQak nauksaana hao[-la.
tumhalaa Ka~IpUva-k saaMgatao kI laaok tumacyaasauwa tabyaat rahavayaacao naahIt.
kayadoBaMgaacaI gaaoYT %yaaMnaa caTkna pTola SaaMtIcaI gaaoYT %yaaMcyaa Aavaa@yaabaahorcaI
Aaho. tumacao hotU caaMgalao Aahot pNa to laaokaMnaa kLayacao naahIt. to Aaplyaa
vaLNaavar jaaNaar" saahoba mhNaalao
"pNa tumacyaa maaJyaamaQyao matBaod yaoqaoca Aaho. laaok svaBaavat: laZa}
vaR<aIcao naahIt SaaMitip`yaca Aahot" maI jabaaba idlaa.
AamacyaamaQyao vaadivavaad sau$ Jaalaa.
SaovaTI saahoba mhNaalao "baro tr laaok tumacaI iSakvaNa samajalaolao naahIt
yaaba_la jar tumacaI Ka~I pTlaI tr tumhI kaya krala"
maI jabaaba idlaa "maaJaI tSaI Ka~I JaalaI tr maI laZa baMd zovaIna."
"baMd zovaala mhNajao kaya tumhI tr ima. baaoirMganaa saaMigatlao Aaho kI
maaokLo haotaxaNaI prt pMjaabalaa jaaNyaacaa tumacaa [rada Aaho"
"hao maaJaa ivacaar ]laT gaaDInaoca pMjaabalaa jaaNyaacaa haota pNa to Aaja
jauLNyaasaarKo naahI."
442

tao AazvaDa 2

443

"tumhI QaIr Qarlaa tr tumhalaa AaNaKI iktI trI gaaoYTI samajat jaatIla.
Ahmadabaadot kaya caalalao Aaho yaacaI tumhalaa klpnaa Aaho AmaRtsarmaQyao kaya
Jaalao sagaLIkDo laaok ipsaaLlyaasaarKo hao}na gaolao Aahot. malaasauwa sava- maaihtI
naahI. ik%yaok izkaNaI tara taoDNyaat Aalyaa Aahot. maI tumhalaa bajaavaUna saaMgatao
kI yaa sava- dMgyaacaI jabaabadarI tumacyaa maaqyaavar Aaho."
maI mhTlao "maaJaI jaI kahI jabaabadarI Asaola tI p%krNyaasa maI maagao GaoNaar
naahI. Ahmadabaadot laaokaMnaI kahI kmaIjaast kolyaasa malaa AaScaya- va du:K vaaTola.
AmaRtsarcaI malaa kahI ek maaihtI naahI. maI itkDo kQaI gaolaaohI naahI. malaa itkDo
kaoNaI AaoLKIthI naahI. pNa malaa evaZo maahIt Aaho kI pMjaaba sarkarnao malaa
itkDo jaaNyaasa baMdI kolaI nasatI tr SaaMtI raKNyaacyaa kamaI malaa BarpUr Baaga Gaota
Aalaa Asata. malaa baMdI k$na sarkarnao laaokaMnaa iDvacalao Aaho."
ASaa thonao Aamacyaa gaaoYTI Jaalyaa. AamacaI mato ekmaokaMSaI jauLNyaasaarKI
navhtI. caaOpaTIvar saBaa BarvaUna laaokaMnaa SaaMt rahaNyaaba_la samajaavaUna saaMgaNyaacaa maaJaa
[rada kimaSanarnaa kLvaUna maI %yaaMcaa inaraop Gaotlaa.
caaOpaTIvar saBaa BarlaI. maI laaokaMnaa SaaMttocao mah<va va sa%yaaga`hacao inayama
samajaavaUna saaMigatlao va mhTlao "sa%yaaga`h ha sa%yavaaVacao Sas~ Aaho. laaok jar SaaMtta
raKNaar naahIt tr malaa sa%yaaga`hacaa laZa kQaIhI caalaivata yaoNaar naahI."
AhmadabaadohUna AnasaUyaabaa[-MnaahI Kbar imaLalaI haotI kI itkDohI dMgao Jaalao
Aahot. AnasaUyaabaa[-MnaahI pkDlao ASaI kaoNaI trI Afvaa ]zivalaI haotI. %yaamauLo
majaUr p`xaubQa hao}na gaolao haoto. %yaaMnaI hrtaL paDlaa AaiNa dMgaa kolaa. eka
iSapayaacaa KUnahI Jaalaa haota.
maI Ahmadabaadlaa gaolaao. malaa samajalao kI naiDyaadcyaa SaojaarI rolvaocaa $L
kaZUna TakNyaacaahI p`ya%na Jaalaa haota ivarmagaavalaa eka sarkarI naaokracaa KUna
Jaalaa. maI Ahmadabaadlaa jaatao tao toqao maaSa-la laa^ caalaU haota. laaok gaaMga$na gaolao
haoto. laaokaMnaI Aaplyaa kmaa-caI fLo savyaaja BaaoigalaI.
sToSanavar malaa kimaSanar ima. p`^TkDo Gao}na jaaNyaasaazI manauYya
Aalaa haota. maI %yaaMcyaakDo gaolaao. tohI KUp saMtaplaolao haoto. maI SaaMtpNao
jabaaba idlaa. Jaalaolyaa Kunaaba_la AaplaI idlaigarI vya@t kolaI. maaSa-la laa^ Anaava

444

Aa%makqaa

Syak AsalyaacaohI saucaivalao AaiNa prt SaaMtta p`sqaaipt krNyaasaazI jao jao ]paya
yaaojaavao laagatIla to to yaaojaNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho Asao saaMigatlao. jaahIr saBaa
BarivaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI. tI saBaa AaEamaacyaa jaagaomaQyao BarivaNyaacaI maaJaI
[cCa vya@t kolaI. tI %yaaMnaa psaMt pDlaI. malaa Aazvato %yaap`maaNao maI rivavaar
ta. 13 raojaI tI saBaa BarivalaI. maaSa-la laa^hI %yaaca idvaSaI kI dusayaa idvaSaI r_
Jaalaa. yaa saBaomaQyao maI laaokaMnaa %yaaMcyaa daoYaaMcaI jaaNaIva k$na doNyaacaa p`ya%na kolaa.maI
p`ayaiSca<aadaKla tIna idvasa ]pasa kolaa va laaokaMnaa ek idvasa krNyaacaa sallaa
idlaa. jyaaMnaI dMgyaaQaaoPyaamaQyao Baaga Gaotlaa haota %yaaMnaa svat:caa gaunha kbaUla krNyaacaI
saUcanaa kolaI.
maaJao kt-vya malaa spYT idsaUna Aalao. jyaa majauraMkDo va [tr laaokaMmaQyao maI
evaZa vaoL raihlaao haotoa jyaaMcaI maI saovaa kolaI haotI AaiNa jyaaMcyaakDUna caaMgalyaa
vat-NaukIcaI maI AaSaa zovalaI haotI %yaaMnaI dMgyaamaQyao Baaga Gyaavaa ho malaa Asa*ya Jaalao va
%yaaMcyaa daoYaacaa maIhI BaagaIdar Aaho Asao malaa vaaTlao.
maI laaokaMnaa Aapaplao gaunho kbaUla krayalaa saaMigatlao %yaacap`maaNao
sarkarlaahI gaunho maaf krNyaacaI saUcanaa kolaI. maaJao mhNaNao daoGaaMpOkI ekanaohI eoklao
naahI. laaokaMnaI gaunho kbaUla kolao naahIt sarkarnao maafhI kolao naahIt.
sva. rmaNaBaa[- vagaOro naagairk maaJyaakDo Aalao va sa%yaaga`h baMd zovaNyaaba_la
malaa ivanavaU laagalao. malaa ivanaivaNyaacaI AavaSyakta ]rlaIca navhtI. SaaMttocaI
iSakvaNa jaaopya-Mt laaok Aa%masaat\ krNaar naahIt taopya-Mt sa%yaaga`h baMd raKNyaacaa maI
Agaaodrca manaaSaI inaScaya kolaa haota. to eokUna %yaaMnaa baro vaaTlao.
kahI ima~aMcaI [trajaIhI JaalaI. %yaaMnaa vaaTt haoto kI sava-~ SaaMtI raihlaI
paihjao ASaI jar maaJaI Apoxaa Asaola tr maaozyaa p`maaNaavar sa%yaaga`h kQaIca GaDU
SakNaar naahI. maI Aaplaa matBaod namaUd kolaa. jyaa laaokaMmaQyao AapNa kama kolaolao
Aaho jyaaMcyaamaaf-t sa%yaaga`h krNyaacaI Aaplyaalaa ]maod vaaTto toca jar SaaMtta
raKNaar naahIt tr sa%yaaga`h caalaNaar naahI ho ]GaD Aaho. evaZI mayaa-idt SaaMtta
iTkivaNyaa[tkI Sa@tI sa%yaaga`hacyaa puZayaaMnaI imaLivalaIca paihjao Asao maaJao mhNaNao
haoto. yaa ivacaaramaQyao maI AajahI forfar k$ Sakt naahI.

33. ' ihmaalayaaevaZI caU k '

Ahmadabaadcyaa saBaonaMtr lagaoca maI naiDyaadlaa gaolaao. ' ihmaalayaaevaZI
caUk ' Asao jao maaJao Sabd [tko p`isaQd Jaalao Aahot to maI p`qama naiDyaadmaQyao
]ccaarlao. AhmadabaadmaQyao malaa maaJaI caUk kLU laagalaI haotI. pNa naiDyaadmaQyao
toqaIla isqatI p`%yaxa pahUna ivacaar krta tsaoca #aoDa ijalhyaat puYkL [samaaMnaa
pkDlao haoto %yaasaMbaMQaI hkIkt eokUna jyaa saBaomaQyao maI GaDlaolyaa hkIktIsaMbaMQaI
BaaYaNa krIt haotao %yaa saBaomaQyao ekaekI malaa la##a idsaUna Aalao kI #aoDa
ijalhyaacyaa ikMvaa tsalyaaca [tr laaokaMnaa saivanaya kayadoBaMgaasaazI pacaarNa krNyaat
maI Gaa[- kolaI va tI caUk malaa pva-tasamaana BaasalaI.
maI ASaa thocao kbaulaI idlyaamauLo maaJaa BarpUr ]phasa Jaalaa Aaho trI
pNa malaa yaa kbaulaIba_la kQaIhI pScaa<aap vaaTlaolaa naahI. maI naohmaI Asaoca maanaIt
Aalaao Aaho kI [traMcao gajaaevaZo h<aIevaZo daoYa AapNa rjaaevaZo k$na pahU laagaU
va svat:cao ra[-evaZo daoYa pva-tasamaana pahayalaa iSakU tovhaca Aaplyaalaa svat:cyaa va
[traMcyaa daoYaaMcao yaqaayaaogya p`maaNa imaLU Sakola. malaa AsaohI vaaTto kI yaa saamaanya
inayamaacao palana sa%yaaga`hI hao} [icCNaayaanao tr farca saUxmapNao kolao paihjao.
hI pva-tp`aya vaaTNaarI caUk kaoNatI to pahU yaa. kayaVacaa saivanaya BaMga
%yaaca [samaakDUna hao} Sakola kI jaao kayaValaa ivanayapUva-k svaocConao maana dot Aalaa
Aaho. AapNa bahuQaa kayaVacao palana krtao to %yaacaa BaMga kolyaasa imaLNaayaa iSaxaocyaa
Bayaanao. jyaa kayaVacyaa baabatIt naItIAnaItIcaa p`Sna ]pisqat haot naahI ASaa
kayaVaMnaa hI gaaoYT ivaSaoYak$na laagaU pDto. kayada Asaao ikMvaa nasaao iSaYT gaNalao
jaaNaaro laaok ekaekI caaorI krNaar naahIt. trI pNa ra~Icyaa vaoLI saayaklavar idvaa
laavaNyaacyaa inayamaatUna inasaTUna jaaNyaacaI caaMgalyaa caaMgalyaa maaNasaaMnaahI id@kt
vaaTt nasato. AaiNa Asalao inayama paLNyaacaa kaoNaI sallaa idlaa trI tao maanya
krNyaasa caaMgalao laaokhI caTkna tyaar haot naahIt. pNa %yaaca inayamaalaa
kayaVacao sva$p imaLalao kI maga tao maaoDlyaasa dMD haoNyaacaI QaastI Asato AaiNa dMD
445

446

Aa%makqaa

BarNyaacyaa ADcaNaIt saaMpDU nayao mhNaUna trI to ra~ haotaca saayaklaIMvar idvaa
laavatIla. ASaa thonao kolaolao inayamapalana ho svaocConao kolaolyaa inayamapalanaat maaoDt
naahI.
pNa sa%yaaga`hI jaao samaajaacyaa kayaValaa maana do[-la tao maana &anapUva-k
svaocConao maana doNao ha Qama- Aaho ho samajaUna do[-la. ASaa thonao jyaanao samaajaacyaa
inayamaaMcao hotUpUva-k palana kolao Aaho %yaacyaa AMgaIca %yaa inayamaaMcyaa naItIAnaItIcaa nyaaya
krNyaacaI Sa@tI yaoto va %yaalaaca ivaSaIYT inayamaaMcaa BaMga krNyaacaa AiQakar p`aPt
haotao. laaokaMnaI ASaa thocaa AiQakar p`aPt krNyaapUvaI- maI %yaaMnaa saivanaya BaMga
krNyaasa saaMigatlao hI maaJaI caUk malaa pva-tasamaana vaaTlaI AaiNa #aoDa ijalhyaamaQyao
p`vaoSa krtaca malaa #aoDa sa%yaaga`hacao smarNa Jaalao AaiNa Asao vaaTlao kI maI mauLatca
rsta cauklaao. laaok saivanaya BaMgaalaa laayak vhayacao tr Agaaodr %yaaMnaa %yaacyaa gauZ
rhsyaacao &ana Jaalao paihjao ho maaJyaa laxaat Aalao. jao laaok manaanao raoja kayado
maaoDtat gauPtpNao jyaaMnaI Anaok vaoLa kayado maaoDlaolao Aahot %yaaMnaa ekaekI saivanaya
BaMgaacao mama- ksao kLavao %yaacao inayama to ksao paLU SakNaar
hI AadSa- isqatI hjaarao ikMvaa laa#aao laaok p`aPt k$ SakNaar naahIt ho
sahja laxaat yaoNyaasaar#ao Aaho. pNa Asao Asaola tr saivanaya BaMga sau$ krNyaapUvaIlaaokaMnaa samajaavaUna doNaayaa va %yaaMnaa p`itxaNaI maaga- da#aivaNaayaa svaMyasaovakaMcao dla
inamaa-Na Jaalao paihjao. AaiNa %yaa dlaalaa saivanaya BaMgaacaI va %yaacyaa mayaa-daMcaI pirpUNamaaihtI JaalaolaI AsalaI paihjao.
ASaa thocao manaat ivacaar GaaoLvaIt maI mauMba[-sa gaolaao. AaiNa sa%yaaga`h
saBaomaaf-t sa%yaaga`hI svaMyasaovakaMcao dla ]Baarlao. dlaamaaf-t laaokaMnaa saivanaya BaMgaacaI
maaihtI doNyaasaazI svaMyasaovakaMcao iSaxaNa hatI Gaotlao AaiNa maaihtI doNaarI p~ko
kaZlaI.
ho kama caalaU Jaalao #aro pNa malaa idsaUna Aalao kI laaokaMnaa %yaacyaaba_la
gaaoDI vaaTlao Asao malaa krta Aalao naahI. svaMyasaovakaMcaI gadI- jamalaI naahI. jyaaMnaI
naaMvao naaoMdivalaI %yaaMpOkIhI savaa-MnaI inayamaIt iSaxaNa Gaotlao AsaohI mhNata yaot naahI.
AiQak kaL laaoTlaa tsatSaI navaIna naavao naaoMdivaNaayaaMcaI saM#yaahI vaaZNyaaeovajaI
GaTtca caalalaI. maI taDlao kI saivanaya BaMgaacao gaaDo vaaTlao haoto %yaahUna saavakaSa
caalaNaar.

34. ' navajaIvana ' AaiNa ' yaMga [MiDyaa '

iktI ka maMd Asaonaa pNa SaaMttayau@t ASaI caLvaL ekIkDo caalalaolaI
haotI tr dUsarIkDUna sarkarcaI dDpSaahI #aUp jaaorat caalaU haotI. pMjaabamaQyao itcaa
tDa#aa ivaSaoYa spYTpNao jaaNavalaa. toqao laYkrI kayada mhNajaoca JaaoiTMga patSaahI
sau$ JaalaI. puZayaaMnaa pkDlao. ' #aasa kaoTo- ' hI kaoTo- navhtI tr eka gavhna-rcyaa
hukUmaap`maaNao caalaNaarI maMDLo banaUna raihlaI haotI. tI puravyaa#aorIja p`maaNaabaahor iSaxaa
dot sauTlaI. laYkrI iSapayaaMnaI laaokaMnaa ikDyaaMp`maaNao paoT GaaSaIt caalavalao.
%yaacyaapuZo maaJyaa dRYTInao tr jailayaaMvaalaa baagaotIla Gaaor k<ala xaullak haotI. laaokaMcao
va jagaacao laxa maa~ yaa k<alaIkDoca AiQak vaoQalao gaolao.
pMjaabamaQyao vaaTola to k$na p`vaoSa krNyaaba_la maaJyaavar dDpNa yao}na pDU
laagalao. maI vha^[sara^yaaMnaa p~o ilaihlaI tara kolyaa pNa prvaanagaI imaLonaa.
prvaanagaI#aorIja jaavao tr Aat p`vaoSa imaLayacaaca naahI saivanaya BaMga kolaa Asao manaacao
samaaQaana hao[-la tovaZoca. yaa Qama-saMkTamaQyao kaya kravao yaacaa malaa maaoza p`Sna pDlaa.
maI manaa[- hukUma maaoDUna caalaUna gaolaao tr tao saivanaya Anaadr haoNaar naahI Asao malaa
Baasalao. SaaMttosaMbaQaI jaSaI maaJaI #aa~I vhavayalaa paihjao haotI tSaI AVap haot
navhtI.pMjaabaatIla naaidrSaahImauLo laaokaMmaQyao Asvasqata AiQak JaalaI haotI. ASaa
isqatIt maaJaa kayadoBaMga ha AagaIt tola Aaotlyaap`maaNao hao[-la Asao malaa vaaTlao.
%yaamauLo jaaorjaulamaanao pMjaabaat iSarNyaacyaa saucanaolaa maI $kar idlaa naahI.ha inaNa-ya
krNao mhNajao malaa kDU kaZa GaoNyaap`maaNao vaaTt haoto. raoja pMjaabahUna Anyaayaacyaa
baatmyaa yaot raoja malaa %yaa eokUna f@t maUga igaLUna basaavao laagao.
[t@yaat ima.ha^ina-mana kI jyaaMnaI ' a^inakla ' hI ek mahana Sa@tI
banavalaI haotI %yaaMnaa sarkarnao laaokaMnaa kLUhI na dota ekaekI pLvaUna
naolao. yaa caaorTyaa karBaaramaQyao jaI AaNa#aI kahI kulaMgaDI haotI %yaaMcaI
GaaNa AVaphI yaoto. malaa maaiht Aaho kI ima.ha^ina-mana AMdaQauMdIcao Baao@to
navhto. maI sa%yaaga`hsaimatIcaa sallaa na Gaota pMjaabasarkarcaa hukUma Amaanya
kolaa hohI %yaaMnaa AavaDlao navhto. saivanaya BaMga baMd zovalaa %yaalaa yaaMcaI
447

448

Aa%makqaa

pUNa- saMmatI haotI. baMd zovaNyaacaa maaJaa [rada maI jaahIr kolaa %yaapUvaI-ca malaa tsao
krNyaaba_la sallaa doNaaro %yaaMcao p~ rvaanaa Jaalao haoto. mauMba[-AhmadabaadmaQaIla
AMtramauLo to p~ malaa maI maaJaa ivacaar jaahIr kolyaanaMtr imaLalao. %yaamauLo %yaaMcyaa
h_parIcao malaa navala vaaTlao va ittkoca vaa[-ThI vaaTlao.
Asao JaalyaamauLo ' a^inakla ' cyaa vyavasqaapkaMnaI to p~ caalaivaNyaacaa baaojaa
maaJyaavar Taklaa. ima.ba`olavaI tr haotoca %yaamauLo malaa farsao kahI kravao laagat
navhto. trIhI maaJyaa svaBaavaap`maaNao malaa tI jabaabadarI AvajaD hao} laagalaI haotI.
pNa malaa tI jabaabadarI far kaL GyaavaI laagalaIca naahI sarkarcyaa
kRpomauLo to p~ baMd pDlao.
jyaaMcyaa hatI a^inaklacaI vyavasqaa haotI toca ' yaMga [MiDyaa ' cyaa
vyavasqaovar do#aro#a krIt Asat. to mhNajao ]mar saaobaanaI va SaMkrlaala ba^kr. yaa
daonhI ima~aMnaI 'yaMga [MiDyaa' caI jabaabadarI maIca GyaavaI ASaI saUcanaa kolaI. 'a^inaklacaI'
caI ]NaIva Ba$na kaZNyaacyaa dRYTInao 'yaMga [MiDyaa' AazvaDyaatUna ekdacyaa eovajaI
daonada kaZavaa ho %yaaMnaa va malaa daoGaaMnaahI zIk vaaTlao. sa%yaaga`hacao rhsya samajaavaUna
doNyaacaI malaa haOsa haotIca. pMjaabaabaabat maI AiQak kahI k$ Saklaao naahI trI
inadana yaaogya TIka k$ Sakt haotao AaiNa %yaa TIkocyaa pazISaI sa%yaaga`h$pI Sa@tI
dDlaolaI Aaho ho tr sarkarlaa kLtca haoto. mhNaUna yaa ima~aMcaI hI saucanaa maI maanya
kolaI.
pNa [Mga`jaItUna laaokaMnaa sa%yaaga`hacao iSaxaNa ksao dota yaoNaar maaJyaa kayaa-cao
mau#ya xao~ gaujaraqa haoto. Baa[- [MdulaalanaI yaai&k %yaa vaoLI yaaca maMDLat haoto. %yaaMcyaa
hatI maaisak ' navajaIvana ' haoto. %yaacaa #aca-hI ho ima~ca purivat Asat. ho
inayatkailak Baa[- [MdulaalanaI va %yaa ima~aMnaI maaJyaa hvaalaI kolao va Baa[- [MdulaalanaI
%yaat kama krNyaacaohI maanya kolao. %yaa maaisakacao saaPtaihk kolao.
maQyaMtrI ' a^inakla ' puna: sau$ Jaalao. %yaamauLo ' yaMga [MiDyaa ' prt
saaPtaihk Jaalaa va maaJyaa saUcanaova$na Ahmadabaadlaa hlavalaa gaolaa. daona
vat-maanap~o inarinaraLyaa izkaNaI caalaivaNyaanao #aca-hI jaast haoNaar va
maaJaIhI gaOrsaaoya AiQak haoNaar. navajaIvana tr AhmadabaadmaQyaoca inaGat Asao.
Asalyaa vat-maanap~aMnaa svatM~ Cap#aanaa paihjao tr ' [MiDyana Aaoipinayana ' cyaa

' navajaIvana ' AaiNa ' yaMga [MiDyaa '

449

vaoLIca maaJyaa AnauBavaalaa Aalao haoto. iSavaaya yaa doSaatIla %yaavaoLocao

vat-maanap~aMsaMbaQaIcao kayadohI Asaoca haoto kI vyaaparI dRYTInao Cap#aanaa caalaivaNaayaa
laaokaMnaa malaa jao ivacaar p`kT kravayaacao AsatIla to CapNyaacaIhI ADcaNa vaaTola
Asaa saMBava haota. Cap#aanaa sau$ krNyaalaa hohI ek sabaL karNa haoto AaiNa tao tr
AhmadabaadmaQyaoca sau$ krNao saulaBa haoNaar haoto. mhNaUna 'yaMga [MiDyaa' hI
Ahmadabaadlaaca Gao}na gaolaao. yaa vat-maanaap~aMmaaf-t maI raYT/asa sa%yaaga`hacao iSaxaNa
doNyaacaa yaqaaSai@t AarMBa kolaa. daonhI p~aMcyaa p`it maaozyaa p`maaNaat #apt Asat.
%yaa vaaZta vaaZta eko kaLI p`%yaokI 40,000 pya-Mt jaa}na paocalyaa hao%yaa. '
navajaIvana ' caa #ap ekdma vaaZlaa ' yaMga [MiDyaa ' caa maa~ hLUhLU vaaZlaa. maI
tu$Mgaat gaolyaavar %yaalaa AaohaoTI laagalaI AaiNa Aaja daonhI p~aMcaa imaLUna #ap Aaz
hjaaraM#aalaI Aalaa Aaho.
yaa vat-maanap~amaQyao jaaihratI na GaoNyaacaa maaJaa Aaga`h p`qamapasaUnaca haota.
%yaapasaUna kahI ek nauksaana Jaalaolao naahI ASaI maaJaI samajaUt Aaho AaiNa p~acao
ivacaarsvaatMHya iTkivaNyaacyaa kamaI yaa pQdtIcaI far madt JaalaolaI Aaho.
yaa vat-maanap~aMmauLo malaa maaJyaa manaacao samaaQaana krta Aalao. karNa kI
malaa jarI lagaoca prt saivanaya kayadoBaMga sau$ krNao Sa@ya navhto trI malaa Aaplao
ivacaar maaokLopNaanao maaMDta yao} laagalao. sallaa saUcanaa [%yaadIMsaazI jao maaJyaakDo
pahat %yaaMnaa maI AaSvaasana do} Saklaao va malaa vaaTto kI daonhI p~aMnaI %yaa
AaNaIbaaNaIcyaa kaLat laaokaMcaI caaMgalaI saovaa kolaI va laYkrI kayaVacaa Amala hlaka
krNyaacyaa kamaI kahISaI madt kolaI.

Aa.29

35. pM j aabaat
pMjaabaamaQyao jao dMgaoQaaopo Jaalao %yaaba_la sar maayakola AaoD\vaayar yaaMnaI malaa
gaunhogaar zrivalao haoto tr itkDcao kahI navajavaana toqao pukarNyaat Aalaolyaa laYkrI
Amalaaba_lahI malaaca gaunhogaar zrivaNyaasa maagaopuZo paht navhto. ho navajavaana aoQaacyaa
AavaoSaat yao}na Asaa yaui@tvaad krIt kI jar saivanaya kayadoBaMga baMd zovalaa nasata tr
jilayaaMvaalaa baagaotIla k<ala mauLIca hao} SaklaI nasatI AaiNa laYkrI Amala pukarlaa
gaolaa nasata. ik%yaokaMnaI malaa Qama@yaahI idlyaa kI maI pMjaabaat gaolyaasa laaok malaa
zar kolyaaiSavaaya rahaNaar naahIt.
pNa maaJyaa samajuatInao maaJao krNao [tko rast haoto kI %yaasaMbaMQaI samajautdar
maaNasaaMmaQyao gaOrsamaja haoNyaacao karNaca pDU nayao. pMjaabaat jaayalaa maI AQaIr hao}na
gaolaao haotao. maI pMjaaba kQaI paihlaolaahI navhta. prMtu samaxa pahayalaa imaLola tovaZo
pahUna GaoNyaacaI malaa far [cCa haotI AaiNa inamaM~Na pazivaNaaro Da^, sa%yapala ikcalaU
pM. ramaBaujad<a caaOQarI [%yaaidkaMnaa BaoTNyaacaIhI [cCa haotI. to tu$Mgaat haoto. prMtu
malaa puNa- ivaSvaasa vaaTt haota kI %yaaMnaa dIGa- kaLpyaM-t ADkvaUna zovaNao sarkarlaa
Sa@ya naahI. mauMba[-laa maI jaovha jaovha jaat Asao tovha tovha pMjaabacao puYkL laaok yao}na
malaa BaoTUna jaat. maI %yaaMnaa p`ao%saahna dot Asao tovaZyaavar to samaaQaana maanaUna jaat.
malaa %yaa vaoLI Aa%maivaSvaasa KUp haota.
pNa maaJao jaaNao laaMbaNaIvar pDt caalalao. vha^[sara^ya 'AjaUna vaoL Aaho'
Asaoca ilahIt haoto.
maQyaMtrI hMTr kimaTI AalaI. laYkrI kayaVacyaa maudtIt pMjaabacyaa
AmaladaraMnaI kolaolyaa kR%yaaMcaI itnao caaOkSaI kravayaacaI haotI. dInabaMQaU
A^MDy/ auja Agaaodrca itkDo jaa}na raihlao haoto. %yaaMcyaa p~aMt )dyad/avak
vaNa-nao yaot. %yaaMcyaa p~aMcaa Asaa QvanaI Asao kI laYkrI kayaVacaa jaulama
vat-maanap~aMt p`isaw Jaalaolyaa hkIktIhUnahI AiQak kzaor sva$pacaa Jaalaa haota.
maI pMjaabalaa Aalao paihjao Asaa %yaaMnaI far Aaga`h caalaivalaa. %yaacap`maaNao
maalavaIyajaIMcyaahI taraMvar tara yaot hao%yaa kI malaa pMjaabalaa gaolaoca paihjao.
450

pMjaabaat

451

%yaava$na maI punha vha^[sara^yaaMnaa tar kolaI. jabaaba Aalaa kI 'Amauk tar#aolaa tumhI
jaa} Sakta.' tarI#a baraobar Aazvat naahI pNa bahuQaa 17 Aa^@Taobar haotI.
maI laahaorlaa jaa}na paocalaao. %yaa vaoLI jao dRSya idsalao to kQaI
ivasarNyaasaar#ao naahI. Anaok vaYaa-Mcyaa ivayaaogaanaMtr jasaa e#aada ip`yajana prt yaavaa
AaiNa %yaacyaa AaPtjanaaMnaI %yaalaa BaoTavayaalaa jaavao %yaaca thonao sToSanavar maaNasaaMcaa
pUr laaoTlaa haota. laaok hYa-vaoDo hao}na gaolao haoto.
pMiDt ramaBaujad<a caaOQarI yaaMcyaa GarI maaJyaa ]trNyaacaI vyavasqaa haotI.
EaImatI sarlaadovaI caaOQaraNaI yaaMcaa maaJaa AgaaodrpasaUna pircaya haota. malaa Aasara
doNyaacaI jabaabadarI %yaaMcyaavar yao}na pDlaI. ' Aasara doNao ' ho Sabd maI [radapUva-k
vaaprlao Aahot. karNa kI hllaIp`maaNao %yaa vaoLIhI maI jyaacyaakDo mhNaUna ]trona %yaa
gaRhsqaacao Gar Qama-SaaLosaar#ao hao}na jaat Asao.
pMjaabaamaQyao malaa idsaUna Aalao kI pMjaabacao puYkLsao puZarI tu$Mgaat
AsalyaamauLo mau#ya puZayaaMcaI jaagaa pMiDt maalavaIyajaI pMiDt maaotIlaalajaI va kO. svaamaI
EawanaMdjaI yaaMnaI GaotlaI haotI. maalavaIyajaI EawanaMdjaI yaaMcyaaSaI maaJaa caaMgalaa pircaya
Jaalaa haota pNa pMiDt maaotIlaalajaIMMcaa inakT pircaya laahaormaQyaoca GaDlaa. ho puZarI
va jyaaMnaa tu$Mgaacaa maana imaLalaa navhta Asao [tr sqaainak puZarI yaaMnaI malaa qaaoD@yaaca
AvaQaIt Aaplaosao k$na Taklao. malaa kaozohI prkosao vaaTlao naahI.
hMTr kimaTIpuZo saaxaI na doNyaacaa zrava AamhI savaa-MnaI ekmatanao kolaa.
%yaacaI sava- karNao %yaa vaoLI p`isaw JaalaolaI haotI sababa %yaacaa yaoqao puna$ccaar krIt
naahI. tI karNao sabaL haotI va kimaTIvar Gaatlaolaa baihYkar yaaogya haota Asao AajahI
malaa vaaTto.
pNa sarkarI kimaTIvar baihYkar Gaatlaa %yaa AqaI- laaokpxaatfo- mhNajao
raYT/Iya saBaotfo- ek kimaTI naomaNao ja$r Aaho Asaa ivacaar Jaalaa. yaa kimaTIvar
pMiDt maaotIlaala naoh$ kO. ica<arMjana dasa EaI. Abbaasa tOyyabajaI EaI. jayakr va
maI [t@yaaMcaI naomaNaUk JaalaI. AamhI caaOkSaI krNyaasaazI inarinaraLyaa izkaNaI
ivaK$na gaolaao. yaa kimaTIcaI vyavasqaa svaaBaaivakpNaoca maaJyaa maaqaI yao}na pDlaI AaiNa
AiQakaMt AiQak gaavaaMcaI caaOkSaI maaJyaaca vaaTyaalaa AalyaamauLo pMjaaba va pMjaabacaI
KoDIpaDI pahNyaacaa AlaBya laaBa malaa imaLalaa.

452

Aa%makqaa

yaa caaOkSaIcyaa kaLat pMjaabaacyaa s~Ivagaa-SaI maaJaI [tkI kahI AaoL#a

JaalaI kI jasaa kahI Aamacaa Anaok yaugaaMcaa pircaya Asaavaa. jaoqao jaavao toqao %yaaMcyaa
TaoLyaaMcyaa TaoLyaa jamat AaiNa maaJyaapaSaI svat: katlaolyaa sautacao ZIga pDt.
pMjaaba ho KadIcao mahana xao~ hao} Sakola Asao yaa caaOkSaIcyaa maudtIt maaJyaa tovhaca
Qyaanaat Aalao.
laaokaMvar Jaalaolyaa jaulamaacaI caaOkSaI krta krta jasajasaa maI Kaolaat
iSart gaolaao tsatsao sarkarcaI Arajakta AmaladaraMcaI naaidrSaahI va AroravaI
yaasaMbaMQaIcyaa ekok gaaoYTI eokUna malaa AaScaya- vaaTlao va du:KhI Jaalao. pMjaabasaarKa
maulaUK kI jaoqaUna sarkarlaa AiQakaMt AiQak iSapa[- imaLtat toqaIla laaokaMnaI evaZa
sava- jaulaUma sahna kravaa hI gaaoYT malaa %yaa vaoLIhI AaScaya-kark vaaTlaI va AjaUnahI
vaaTto.
yaa kimaTIcaa irpaoT- ilahUna kaZNyaacao kamahI malaaca saaopivaNyaat Aalao.
pMjaabaat ksaksao jaulaUma GaDlao ho samajaUna GaoNyaacaI jyaaMcaI [cCa Asaola %yaaMnaI tao irpaoTAvaSya vaacaavaa. yaa irpaoTa-cyaa baabatIt maI evaZo saaMgaU Saktao kI %yaat ekahI
izkaNaI samajaUna]majUana AitSayaao@tI kolaolaI naahI. jaovaZI hkIkt idlaolaI Aaho itcaa
puravaahI toqaoca namaUd kolaolaa Aaho. yaa irpaoTa-t p`isaw kolaolaa Aaho %yaahUna puYkLsaa
AiQak puravaa kimaTIpaSaI haota. ijacyaaivaYayaI yai%kMicat trI SaMka haotI ASaI
ekhI gaaoYT irpaoTa-t GaatlaolaI naahI. ASaa thonao kovaL sa%yaavar najar zovaUnaca ha
irpaoT- ilaihNyaat Aalaa Aaho. iba`iTSa sarkar AaplaI sa<aa kayama raKNyaasaazI
kaoNa%yaa h_Ipya-Mt jaa} Sakto ksakSaI AmaanauYa kR%yaohI k$ Sakto yaacaI klpnaa yaa
irpaoTa-va$na vaacakalaa yao[-la. yaa irpaoTa-tIla ekhI ivaQaana maaJyaa maihtIp`maaNao
Aajapya-Mt KaoTo zrlaolao naahI.

36. i#alaaftIcyaa badlyaat gaao r xaNa

pMjaabacao h%yaakaMD Aata qaaoDa vaoL dRYTIAaD k$ yaa.
raYTIya saBaotfo- pMjaabaatIla DayarSaahIcaI caaOkSaI caalalaI haotI. %yaa
saumaaralaa maaJyaa hatI ek jaahIr inamaM~Na Aalao. %yaavar marhUma hkImasaahoba va Baa[AsafAllaI yaaMcaI naaMvao haotI. EawanaMdjaI hjar rahayacao Aahot AsaahI ]llao#a
haota. malaa Asao pusaT smarNa Aaho kI to ]paQyaxa haoto. i#alaaftIsaMbaMQaI navaIna
]pisqat Jaalaolyaa pirisqatIcaa ivacaar krNyaasaazI va yauwsamaaPtIinamaI<a vhavayaacyaa
]%savaamaQyao Baaga Gyaavaa ikMvaa naahI yaacaa inaNa-ya krNyaasaazI idllaImaQyao
ihMdUmausalamaanaaMcaI ek saBaa vhayacaI haotI. itcao to inamaM~Na haoto. hI saBaa naaovhoMbar
maihnyaamaQyao haotI AsaohI smarto.
yaa inamaM~Napi~komaQyao Asaa ]llao#a haota kI sadr saBaot iKlaaftIcyaa
p`Snaacaa ivacaar hao[-la evaZoca navho tr gaaorxaNaacyaa p`SnaacaIhI cacaa- hao[-la AaiNa
gaaorxaNa saaQaNyaacaI hI ek ]<ama saMQaI Aaho. malaa ho vaa@ya JaaoMbalao. %yaa
inamaM~Napi~kocao ]<ar dotanaa maI hjar rahNyaacaa p`ya%na krIna Asao ilaihlao.
%yaabaraobarca AaNaKI AsaohI ilahIlao kI iKlaaft va gaaorxaNa ek~ k$na %yaaMnaa
prspraMtIla saaOVacao sva$p do} nayao tr p`%yaokacaa ivacaar k$na %yaacyaa svatM~
gauNadaoYaanausaar vhavaa.
saBaolaa maI hjar raihlaao. samaaja bara jamalaa haota. puZo puZo jaSaI
hjaaraMnaI gadI- jamat Asao %yaa maasalyaacaI maa~ hI saBaa idsalaI naahI. yaa saBaolaa
svaamaI EawanaMdjaI hjar haoto. %yaaMcyaabaraobar maI varIla ivaYayaasabaMQaanao baaolaNao
k$na Gaotlao. %yaaMnaa maaJao mhNaNao psaMt pDlao va to saBaopuZo maaMDNyaacao kama
%yaaMnaI maaJyaavar saaopivalao. hkImasaahobaaMbaraobarhI maI baaolaUna Gaotlao. maaJao mhNaNao
evaZoca haoto kI daonhI p`SnaaMcaa ivacaar %yaa %yaa baabaIcyaa gauNadaoYaanausaar
svatM~pNao vhavaa. iKlaaftIcyaa p`SnaamaQyao jar tqya Asaola %yaa baabatIt
sarkarkDUna jar KraoKrca Anyaaya GaDt Asaola tr mausalamaanaaMnaa pazIMbaa doNao
ihMdUMcao kt-vya Aaho. maga %yaaMnaI %yaacyaabaraobar gaaorxaNa jaaoDU nayao. ASaa thocaI
ksalaIhI AT GaalaNao ihMdUnaa SaaoBaNaar naahI. iKlaaftIcyaa kamaI imaLNaayaa madtIcaI
453

454

Aa%makqaa

ikMmat mhNaUna mausalamaanaaMnaI gaaovaQa baMD kolaa tr %yaaMnaahI SaaoBaNaar naahI. SaojaarQamamhNaUna ikMvaa AapNa ekaca BaUmaIcaI laokro mhNaUna AaiNa ihMdUMcyaa BaavanaaMnaa maana
doNyaasaazI %yaaMnaI svatM~pNao gaaovaQa baMd kolaa tr to caaMgalao idsaola. tsao krNao %yaaMcao
kt-vyahI Aaho. prMtu tao svatM~ p`Sna Aaho. jar ho %yaaMcao kt-vya Asaola va tsao to
samajat AsatIla tr maga ihMdU iKlaaftIcyaa kamaI madt kraot Aqavaa na kraot
mausalamaanaaMnaI gaaovaQa baMd kolaa paihjao. ASaa thonao daonhI p`SnaaMcaa ivacaar pRqak\ Jaalaa
paihjao va mhNaUna saBaomaQyao f@t iKlaaftIcyaa p`SnaacaI cacaa- vhavaI Asaa maI maaJaa
yaui@tvaad maaMDlaa. saBaolaa tao yaaogya vaaTlaa. gaaorxaNaacaa p`Sna cacao-laa inaGaalaa naahI.
pNa maaOlaanaa Abdula baarI yaaMnaI saaMgaUna Taklao kI "ihMdUMcaI iKlaaftIlaa madt haovaao
ikMvaa na haovaao AapNa eka maulaKatIla AsalyaamauLo mausalamaanaaMnaI ihMdUMcyaa samaaQaanaaqagaaovaQa baMd kolaa paihjao." eko vaoLI Asao idsaU laagalao haoto kI KraoKrca mausalamaana
gaaovaQa baMd krtIla
ik%yaokaMcaI ASaI saUcanaa haotI kI pMjaabacaa p`SnahI iKlaaftIcyaa jaaoDIlaa
Gyaavaa. maI %yaa baabatIt Aaplaa ivaraoQa dSa-ivalaa. pMjaabacaa p`Sna sqaainak sva$pacaa
Aaho. pMjaabacyaa du:Kacao inaima<a k$na AapNa sabaMQa saama`ajyaacaa jyaacyaaSaI saMbaMQa
paocatao ASaa thacyaa ]%savaapasaUna dUr rahU Sakt naahI. Asalyaa baabatIt
iKlaaftIcyaa jaaoDIlaa pMjaabacaa p`Sna nao}na basaivalyaanao AapNa Aivavaokacyaa Aaraopalaa
pa~ hao}. ho maaJao mhNaNao savaa-Mnaa psaMt pDlao.
yaa saBaot maaOlaanaa hsart maaohaonaI haoto. %yaaMcaI maaJaI AaoLK pUvaI-ca JaalaI
haotI. pNa to ksao laZvayyao Aahot ho yaaca vaoLI maaJyaa p`%yayaasa Aalao. yaoqapasaUnaca
AamacyaamaQyao matBaod haoNyaasa sau$vaat JaalaI va tao Anaok baabatIt SaovaTpya-Mt kayama
raihlaa.
Anaok zravaaMpOkI ek Asaa haota kI ihMdUmausalamaana savaa-MnaI svadoSaI
va/tacao palana kravao va %yaasaazI prdoSaI kapDacaa baihYkar kravaa. KadIcaa
AVap punaja-nma Jaalaa navhta. hsartsaahobaaMnaa ha zrava maanya haoNyaasaarKa
navhta. %yaaMnaa tr [Mga`jaI saama`ajyaanao iKlaaftIcyaa baabatIt nyaaya idlaa
naahI tr %yaaba_la saUD ]gavaayacaa haota. mhNaUna %yaaMnaI f@t iba`iTSa maalaavar
Sa@ya taopya-Mt baihYkar Gaalaavaa Asao saucaivalao. maI ekMdr iba/iTSa maalaacaa
baihYkar ksaa ASa@ya Aaho va AyaaogyahI Aaho yaasaMbaMQaIcaa maaJaa naohmaIcaa
yaui@tvaad maaMDlaa. tao Aata savaa-Mcyaa maaihtIcaa Jaalaolaa Aaho. maI Aaplyaa AihMsaa

iKlaaftIcyaa badlyaat gaaorxaNa

455

vaR%aIcaohI p`itpadna kolao. saBaovar maaJyaavar mhNaNyaacaa Kaola pirNaama Jaalaolaa idsalaa.
hsart maaohanaIMcao BaaYaNa eoktanaa laaok Asao hYa-naad krIt haoto kI malaa vaaTlao kI
maaJyaa puMgaIcaa Aavaaja yaapuZo kaoNa eoktao pNa maI maaJyaa Qamaa-laa jaagalao paihjao maI
Aaplaa Qama- lapvaUna zovata kamaa nayao Asao samajaUna maI baaolaayalaa ]zlaao. laaokaMnaI maaJao
BaaYaNa KUp laxapUva-k eoklao. Pla^Tfa^ma-var tr malaa saMpUNa- pazIMbaa imaLalaa va maaJyaa
puYTyaqa- ekavar ek BaaYaNa hao} laagalaI. puZayaaMcyaa laxaat Aalao kI iba`iTSa
maalaacyaa baihYkaracyaa zravaacaa ]pyaaoga kahI vhayacaa naahI tao ]phasaalaa maa~
karNa hao[-la. saayaa saBamaQyao Asaa manauYya huDkUna kaZavaa laagalaa Asata kI jyaacyaa
AMgaavar ksalaIhI iba`iTSa vastU naahI. jaI gaaoYT krNao saBaolaa hjar raihlaolyaa
laaokaMnaahI ASa@ya haoto tI gaaoYT krNyaacyaa zravaapasaUna fayada haoNyaaeovajaI
nauksaanaca haoNaar ho puYkLaMcyaa laxaat Aalao.
" tumacyaa ivadoSaI vas~acyaa baihYkaracyaa zravaanao Aamacao samaaQaana haoNyaasaarKo naahI.
AamhI Aaplyaalaa paihjao tovaZo sava- kapD pOda krNaar kovha AaiNa ivadoSaI vas~acaa
baihYkar saaQya haoNaar kovha Aamhalaa tr Asao kahI trI paihjao kI jaoNaok$na
iba`iTSa laaokaMvar tabaDtaoba pirNaama hao} Sakola.tumacaa baihYkar rahU Va pNa %yaahUna
AiQak pirNaamakark Asao kahI trI AapNa Aamhalaa daKivalao paihjao " Asao
maaOlaanaa Aaplyaa BaaYaNaat mhNaalao. maI to BaaYaNa eokt haotao. ivadoSaI vas~
baihYkaraplaIkDo kahItrI AiQak va navaIna Asao daKvaUna doNao ja$r Aaho Asao malaa
vaaTlao.ivadoSaI vas~acaa baihYkar tabaDtaoba haoNaar naahI ho malaahI %yaavaoLI jaaNavat
haoto. puroSaI KadI ]%pnna krNyaacaI Sa@tI AapNa manaat AaNalyaasa AaplyaamaQyao
Aaho ho jao maaJyaa maagaahUna laxaat Aalao to %yaavaoLI samajalao navhto. nausa%yaa igarNyaaMvar
iBast zovalyaasa %yaa dgaa dotIla ho malaa kLt haoto. maaOlaanaasaahobaaMnaI Aaplao BaaYaNa puro
kolao %yaa vaoLI maI Aaplaa jabaaba yaaojaIt haotao.
}dU- ikMvaa ihMdI Sabd malaa saucaonaa. ASaa thocyaa Kasa mausalamaanaaMcyaa
baOzkImaQyao pUva-pxa ]<arpxa yaaMnaI BarlaolaI BaaYaNao krNyaacaa ha maaJaa
pihlaaca AnauBava haota. klak<yaacyaa mauislama laIgamaQyao maI baaolalaao haotao pNa to
AvaGyaa kahI imanaITaMcao va )dyaspSaI- Asao BaaYaNa haoto.pNa maI BaIDBaaD saaoDUna
idlaI haotI. idllaIcyaa mausalamaanaaMsamaaor malaa Assala }dU-maQyao AalaMkairk BaaYaNa

456

Aa%makqaa

kravayaacao navhto pNa maaJyaa mhNaNyaacaa saaraMSa maaoD@yaataoD@yaa ihMdIt samajaavaUna

saaMgaavayaacaa haota. tovaZo malaa naIT krta Aalao. ihMdI}dU- imaiEat hIca raYT/BaaYaa
hao} Sakola yaacao hI saBaa p`%yaMtr haotI. maI [Mga,jaIt BaaYaNa kolao Asato tr maaJao gaaDo
caalalaoca nasato. maaOlaanaasaahobaaMnaI jao Aavhana idlao to doNyaacaa p`saMgahI Aalaa nasata va
malaa ]<arhI saucalao nasato.
yaaogya ihMdI ikMvaa }dU- Sabd saucaonaa yaacaI malaa Sarma vaaTlaI pNa maI jabaaba
tr idlaaca. malaa ' naa^nakaoAa^proSana ' ha Sabd saapDlaa. maaOlaanaa BaaYaNa krIt
Asatanaaca malaa eksaarKo vaaTt haoto kI jyaa sarkarcaI to hrthonao sahkaya- krIt
Aahot %yaa sarkarcaa ivaraoQa krNyaacyaa baata vyaqa- Aahot. tlavaarInao ivaraoQa
krayacaa naahI %yaa AqaI- sahkaya- na krNao haca Kra ivaraoQa Aaho Asao maaJyaa manaanao
Gaotlao.va maI ' naa^nakaoAa^proSana ' Sabdacaa yaa saBaot p`qama ]pyaaoga kolaa. maI
Aaplyaa BaaYaNaat %yaaMcyaa samaqa-napr mau_o maaMDlao. %yaa vaoLI yaa SabdamaQyao kaya kaya
yao} Sakto %yaacaI jaaNaIva malaa JaalaI navhtI. %yaamauLo maI tpSaIlaat iSarlaao naahI. maI
evaZo saaMigatlyaacao malaa Aazvato kI " mausalamaanabaMQaUMnaI AaNaKI ek zrava far
mah%vaacaa Asaa kolaa Aaho. [-Svar krao AaiNa tsaa p`saMga na yaovaao pNa jar ka
thacyaa ATI %yaaMcyaa iva$w gaolyaa tr to sarkarlaa madt VayacaI baMd krtIla. malaa
vaaTto kI tsao krNyaacaa p`jaolaa h@k Aaho. AapNa sarkarcao iktaba baaLgaUna
zovaNyaasa ikMvaa sarkarcaI naaokrI krNyaasa baaMQalaolao naahI. sarkarcao hatUna
iKlaaftIsaar#yaa A%yaMt mah%vaacyaa QaamaI-k p`Snaacyaa baabatIt Aaplao AinaYT Aacarlao
jaat Asatanaa AapNa sarkarlaa saahayya ksao kravao mhNaUna iKlaaftIcaa inakala
Aaplyaaiva$Qd gaolyaasa saahayya baMd krNyaacaa Aaplyaalaa h@k Aaho."
prMtu yaa gaaoYTIcaa p`caar haoNyaasa yaanaMtrhI Anaok maihnaopya-Mt tao Sabd
saBaocyaa AhvalaamaQyaoca gaaDlaolaa raihlaa. eka maihnyaanao AmaRtsarcaI saBaa JaalaI. toqao
maI sahkayaa-cyaa zravaalaa dujaaora idlaa. %yaavaoLI malaa ASaI AaSaa vaaTt haotI kI
ihMdU mausalamaanaaMnaa Asahkaracaa p`saMgaca yaoNaar naahI.

37. AmaR t sarcaI raYT/ I ya saBaa

laYkrI kayaVacyaa Amalaacyaa AvaQaIt jyaa SaokDao pMjaabaI laaokaMnaa
naavaacyaa nyaayaalayaat puravyaacaI KaoTI batavaNaI k$na kmaIjaast maudtIcyaa kOdocaI
iSaxaa doNyaat AalaI haotI %yaaMnaa tsaoca kaoMDUna zovaNao sarkarlaa Sa@ya navhto. yaa
QaDQaDIt Anyaayaaiva$Qd sagaLIkDUna [tka kahI baaoBaaTa Jaalaa kI sarkar %yaaMnaa
AiQak kaLpyaM-t tu$Mgaat zovaU Sakola ASaI isqatIca raihlaI naahI. %yaamauLo raYTIya
saBaocao AiQavaoSana haoNyaapUvaI-ca puYkLsao kOdI sauTUna Aalao. laalaa hriksanalaala vagaOro
sava- puZarI sauTlao va raYT/Iya saBaa caalaU Asatanaaca AlaIbaMQaUhI sauTUna Aalao. %yaamauLo
laaokaMcyaa hYaa-laa saImaa raihlaI naahI. pMiDt maaotIlaala naoh$ jyaaMnaI Aaplaa QaMda
baajaUlaa saa$na pMjaabamaQyaoca zaNao idlao haoto to raYT/Iya saBaocao AQyaxa haoto. svaamaI
EawanaMdjaI svaagatmaMDLacao AQyaxa haoto.
Aajapya-Mt raYT/Iya saBaomaQyao maaJao kama ihMdImaQyao CaoTosao BaaYaNa k$na
vasaahtItIla ihMdI laaokaMcaI gaahaNaI maaMDNao va %yaaMcaI trhdarI krNao evaZo Asao.
AmaRtsarlaahI malaa yaaplaIkDo kahI kravao laagaola ASaI maaJaI klpnaa navhtI. pNa
maaJyaa baabatIt yaapUvaI-hI Anaokvaar GaDlao %yaacap`maaNao yaa vaoLI doKIla maaJyaavar
ekaekI jabaabadarI yao}na pDlaI.
baadSahaMcaa navaIna sauQaarNaaMsaMbaMQaIcaa jaahIrnaamaa p`isaw Jaalaa. %yaanao maaJao
pUNa- samaaQaana haoNyaasaarKo navhto [traMnaahI tao AavaDlaa naahI. prMtu sadrhU
jaahIrnaamyaamaQyao inaid-YT kolaolyaa sauQaarNaa sadaoYa Asalyaa trI %yaa svaIkrNyaasaar#yaa
Aahot Asao malaa %yaa vaoLI vaaTt haoto. baadSahaMcyaa jaahIrnaamyaamaQyao laa^D- isaMh yaaMcaa
hat Aaho Asao maI Anaumaana kolao haoto. maaJyaa %yaa vaoLcyaa dRYTIlaa malaa %yaat AaSaocao
ikrNa idsalao pNa AnauBavaI laaokmaanya ica<arMjanadasa [%yaaid dasa [%yaaid yaaowo Daoko
halavaIt. BaartBaUYaNa maalavaIyajaI tTsqa haoto.
maaJaI ]trNyaacaI saaoya maalavaIyajaIMnaI Aaplyaa KaolaItca kolaI
haotI. %yaaMcaI saaQaI rahaNaI kaSaI ivaSvaivaValayaacyaa iSalaaraopNasamaarMBaacyaa
vaoLI malaa idsaUna AalaI haotI. pNa yaa vaoLI %yaaMnaI malaa svat:cyaa KaolaIt
zovaUna Gaotlao. %yaamauLo malaa %yaacaI ekMdr idnacayaa- nyaahaLUna pahta AalaI va
pahUna malaa saanaMdaScaya- vaaTlao. %yaaMcaI KaolaI mhNajao gairbaaMcaI Qama-SaaLa. tIt maaokLI
457

458

Aa%makqaa

jaagaa ASaI ]rlaolaI navhtI. jaoqao toqao maaNasao basalaolaIca AsaayacaI. tIt maaokLo
vaavarNyaacaI saaoya navhtI. vaaTola %yaa maaNasaanao vaaTola tovha yaavao AaiNa %yaaMcaa vaaTola
tovaZa vaoL Gyaavaa. yaa lahanaSaa KaolaItIla eka kaopyaat maaJaa drbaar mhNajao
KaT haota.
pNa malaa ho p`krNa maalavaIyajaIMcyaa rahaNaIcyaa vaNa-naalaa Vavayaacao naahI.
sababa Aata mau#ya ivaYayaakDo vaLtao.
ASaa isqatImaQyao maalavaIyajaIMbaraobar raoja baaolaayalaa imaLt Asao. qaaorlaa
Baa} QaakTyaa Baavaalaa vyavaharacaI samajaUt GaalaUna dotao %yaap`maaNao to malaa pxaaoppxaaMcaI
p`omapUva-k faoD k$na saaMgat. sauQaarNaasaMbaMQaIcyaa zravaamaQyao Baaga GaoNao maaJao kt-vya Aaho
Asao malaa vaaTU laagalao. pMjaabasaMbaMQaIcyaa raYT/Iya saBaocyaa irpaoTa-caI AaMiSak jabaabadarI
maaJyaakDo haotI. pMjaabacyaa baabatIt malaa sarkarkDUna kamao k$na GyaayacaI haotI
iKlaaftIcyaa baabatIthI GyaavayaacaI haotI. maa^MTogyaUsaahoba ihMdUsqaanacaa ivaSvaasaGaat hao}
doNaar naahIt AsaohI malaa vaaTlao haoto. kOVaMcaI va ivaSaoYat: AlaIbaMQaUMcaI baMQamau@tta
hohI malaa ek SauBa icanhsao vaaTlao. mhNaUna maaJao mat haoto kI sauQaarNaaMcaa svaIkar
krNaara zrava haoNao AavaSyak Aaho. ica<arMjana dasa yaaMcao zama mat Asao haoto kI
sauQaarNaa A%yaMt AsamaaQaanakark va Apuyaa samajaUna %yaa iJaDka$na idlyaa paihjaot.
laaokmaanya kahIsao tTsqa haoto. prMtu doSabaMQaU jaao kahI zrava psaMt krtIla %yaaMcyaa
tfo-naoca svat:cao vajana Kca- krNyaacao %yaaMnaI zrivalao haoto.
ASaa thonao maurlaolyaa ksalaolyaa va sava-maanya laaoknaayakaMmaQyao va maaJyaamaQyao
matBaod pDavaa hI gaaoYT malaa Asa*ya vaaTlaI. ]laTpxaI maaJaa AMtnaa-d spYT haota. maI
raYT/Iya saBaocaI baOzk TaLNyaacaa p`ya%na kolaa. pMiDt maaotIlaala naoh$ va maalavaIyajaI
yaaMcyaapaSaI baaolaUna daKivalao kI malaa gaOrhjar rahU idlyaanao sava- gaaoYTI saaQatIla AaiNa
qaaor puZayaaMSaI matBaod p`diSa-t krNyaacyaa p`saMgaatUna maI bacaavaUna jaa[-na.
hI saUcanaa *yaa daonhI vaDIla puZayaaMnaa pTlaI naahI. laalaa hriksanalaala
yaaMcyaa kanaavar jaataca to mhNaalao "Asao kQaI caalaNaar naahI. pMjaabacyaa
laaokaMnaa maaoza Qa@ka basaola." laaokmaanyaaMbaraobar va doSabaMQaUMbaraobar vaaTaGaaT
kolaI ima. ijanaaMnaa BaoTlaao. kaozUna maaga- inaGaonaa. maaJaI vyaqaa maI maalavaIyajaIMpuZo
maaMDlaI kI "tDjaaoD haoNyaacao icanh malaa idsat naahI. malaa maaJaa zrava

AmaRtsarcaI raYT\I/ ya saBaa

459

maaMDavaa laagalaa tr matmaaojaNaIcaa p`saMga yaoNaar. pNa yaoqao mato maaojata yaotIla ASaI
kahI vyavasqaa malaa malaa idsat naahI. Aajavar AapNa BarsaBaomaQyao hat var krIt
Aalaao Aahao. hat var krtovaoLI p`itinaQaI va p`oxak yaaMcyaamaQyao Baod raht naahI.
Asalyaa ivaSaala saBaomaQyao mato maaojaNyaacaI vyavasqaa AaplyaapaSaI nasato. mhNaUna malaa
maaJyaa zravaainaima<a mato GyaavayaacaI AsalaI trI to jauLNyaasaarKo naahI."
laala hriksanalaalaaMnaI tI vyavasqaa saMtaoYakark rItInao k$na doNyaacao
Aaplyaa AMgaavar Gaotlao. %yaaMnaI mhTlao : "mato GaoNyaacyaa idvaSaI p`oxakaMnaa Aat yao}
do} nayao p`itinaQaI tovaZoca yaotIla. AaiNa %yaaMcaI mato maaojaUna doNyaacao kama maaJao. pNa
tumhI raYT/Iya saBaocyaa baOzkIlaa gaOrhjar rahta kama nayao."
AKorIlaa malaa kbaUla vhavao laagalao. maI Aaplyaa zravaacaa masauda tyaar
kolaa. tao saBaopuZo maaMDNyaacaa malaa far saMkaoca vaaTlaa pNa maI kbaUla kolao.
ima. ijanaa va maalavaIyajaI dujaaora doNaar haoto. BaaYaNao JaalaI. malaa idsat haoto kI jarI
Aamacyaa matBaodamaQyao kaozoca kTUta navhtI BaaYaNaaMmaQyaosauwa yaui@tvaadaplaIkDo kahIca
navhto trIhI saBaolaa mauLat matBaodca sahna haot navhto. puZayaaMtIla matBaodaMmauLo %yaaMnaa
vaa[-T vaaTt haoto. saBaocaI [cCa haotI kI ekmat vhavao.
BaaYaNao caalaU AsatanaahI vyaasapIzavar matBaod dUr krNyaacao p`ya%na caalaUca
haoto. prspraMmaQyao ica{yaaMcaI yaojaa caalaU haotI. maalavaIyajaI tr ksaohI k$na tDjaaoD
krNyaasaazI maohnat krIt haoto [t@yaat jayaramadasaaMnaI AaplaI saUcanaa maaJyaa hatat
idlaI va p`itinaQaIMnaa mato doNyaacyaa saMkTatUna vaacavaa ASaI maaJaI AitmaQaUr SabdaMmaQyao
ivanavaNaI kolaI. malaa %yaaMcaI saUcanaa AavaDlaI. maalavaIyajaIMcaI najar tr kaozo AaSaa
idsato ka to pahaNyaasaazI caaohIkDo ifrtca haotI. maI mhTlao "hI saUcanaa daoGaaMnaahI
psaMt pDola ASaI idsato." maI tI laaokmaanyaaMnaa daKivalaI. to mhNaalao "dasaaMnaa psaMt
Asaola tr maaJaI hrkt naahI." doSabaMQaU ivarGaLlao. %yaaMnaI ibaipnacaMd/ palakDo
paihlao. maalavaIyajaIMnaa purI AaSaa vaaTU laagalaI. %yaaMnaI ica{I ihsakUna GaotlaI.
doSabaMQaUMcyaa taoMDUna haokar pura baahor pDtao na pDtao taoca pMiDtjaIMnaI saaMgaUnahI Taklao
sadgaRhsqahao tumhalaa eokUna samaaQaana vaaTola kI samaoT Jaalaa Aaho." maga AaNaKI kaya
paihjao TaLyaaMcyaa gaDgaDaTanao maMDp gaajaUna gaolaa va laaokaMcyaa caohyaavar gaMBaIrta
haotI %yaa jaagaI samaaQaana JaLkU laagalao.

460

Aa%makqaa

ha zrava kaoNata haota %yaat iSarNyaacaI yaoqao AavaSyakta naahI. ha zrava

ksaa banalaa evaZo dSa-ivaNaoca yaa p`yaaogaaMcyaa kxaomaQyao yaotao.
yaa samaoTamauLo maaJaI jabaabadarI vaaZlaI.

38. raYT/ I ya saBao t p` v ao S a

AmaRtsarcyaa raYT/Iya saBaot malaa Baaga Gyaavaa laagalaa ha maI Aaplaa raYT/Iya
saBaotIla p`vaoSa mhNat naahI. %yaapUvaI-cyaa raYT/Iya saBaocyaa baOzkIMnaa maI hjar rahat Asao
tao f@t maaJyaa inaYzocao icanh mhNaUna. pUvaI-cyaa baOzkIMmaQyao savaa-t kinaYz
iSapayaaplaIkDo malaa kahI kama kravayaacao Aaho ASaI maaJaI samajaUt navhtI. malaa
[cCahI navhtI.
AmaRtsarcyaa AnauBavaava$na malaa idsaUna Aalao kI maaJyaa AMgacyaa eka
gauNaacaa ]pyaaoga raYT/Iya saBaolaa haoNyaasaarKa Aaho. pMjaaba kimaTIcao kama pahUna
laaokmaanya maalavaIyajaI maaotIlaalajaI doSabaMQaU vagaOro KUYa Jaalao Asalyaacao maaJyaa laxaat
Aalao haoto. mhNaUnaca %yaaMnaI malaa Aaplyaa baOzkIMnaa va vaaTaGaaTIMnaa baaolaaivalao.
ivaYayainayaamak kimaTIcao Kro kama Asalyaa baOzkItca haoto ho malaa kLUna cauklao haoto.
Asalyaa baOzkIMmaQyao puZayaaMcaa jyaaMcyaavar ivaSaoYa ivaSvaasa ikMvaa AaQaar Asaola ASaIca
maMDLI Asat. [trhI kahIjaNa ksalyaa trI inaima<aanao iSarkava k$na GaoNaaro Asat.
puZIla vaYaI- krayacyaa daona kamaaMba_la malaa AavaD haotI karNa kI %yaat
malaa gamya haoto.
ek kama jailayaaMvaalaa baagaotIla k<alaIcao smaark. %yaabaabat raYT/Iya saBaonao
maaozyaa idmaaKainaSaI zrava psaar kolaa haota. %yaasaazI paca ek laaK $pyaaMcaI
r@kma ]BaarayacaI haotI. %yaacyaa ivaSvastaMmaQyao T/sTImaQyao maaJao naava haoto.
ihMndusqaanaat saava-jainak kayaa-saazI iBaxaa maagaNyaacaI ivaSaoYa Sa@tI Asalaolyaa
[samaaMmaQyao pihlaa naMbar maalavaIyajaIMcaa haota va Aaho. malaa za}k haoto kI
maaJaa djaa-hI %yaaMcyaahUna farsaa kmaI rahNaar naahI. maaJaI hI Sa@tI dixaNa
AaikomaQyao malaa idsaUna AalaI haotI.rajaamaharajaaMpasaUna jaadU k$na
laaKao $pyao kaZNyaacaI Sa@tI maaJyaamaQyao navhtI AajahI naahI. %yaa baabatIt
maalavaIyajaaMcaI baraobarI krNaara dusara kaoNaI malaa AVap AaZLlaolaa naahI. jailayaaM

raYT/Iya saBaot p`vaoSa

461

vaalaa baagaocyaa kamaI %yaaMcyaakDUna d`vya imaLivata yaoNaar naahI ho malaa samajat haoto.
mhNaUna yaa smaarkasaazI pOsao jamaivaNyaacaa baaojaa mau#yat: maaJyaavarca pDNaar ho
ivaSvastacaI pdvaI svaIkartanaaca maaJyaa laxaat Aalao haoto. JaalaohI tsaoca. yaa
smaarkasaazI mauMba[-cyaa ]dar naagairkaMnaI yaqaocC pOsaa idlaa va Aaja raYT/apaSaI %yaa
smaarkasaazI paihjao tovaZo pOsao Aahot. pNa ihMdU mausalamaana va SaIK yaaMcyaa eki~t
r@tanao piva~ Jaalaolyaa %yaa BaUmaIvar kSaa sva$pacao smaark kravao Aqaa-t pDUna
raihlaolyaa pOSaacaa ]pyaaoga kaya kravaa ha BaanagaDIcaa p`Sna hao}na basalaa Aaho.
karNa kI itGaaMmaQyao ikMvaa daoGaaMmaQyao mhNaa daostIcyaa eovajaI Aaja vaOrvaR<aI Baasa haot
Aaho.
maaJaI dusarI Sa@tI karkunaacao kama krNyaabaabatcaI haoya.ihcaahI ]pyaaoga
raYT/Iya saBaolaa haoNyaasaarKa haota. dIGa-kalaIna savayaImauLo kaozo kaya iktI qaaoDyaa
SabdaMt saivanaya BaaYaomaQyao ilahavao to malaa kLU laagalao haoto hohI puZayaaMcyaa Qyaanaat
Aalao haoto. raYT/Iya saBaocaI %yaa vaoLcaI jaI GaTnaa haotI tI gaaoKlyaaMcaI zova haotI.
%yaaMnaI kahI inayama banaivalao haoto. %yaaMcyaa AaQaaro raYT/Iya saBaocao kama caalat Asao. to
inayama ksao banalao %yaacaa manaaorMjak [ithasa malaa %yaaMcyaaca taoMDUna samajalaa haota. pNa
Aata raYT/Iya saBaa tovaZyaa inayamaaMvar caalaayacaI naahI Asao savaa-Mnaa idsat haoto.
itcaI GaTnaa tyaar krNyaasaMbaMQaI drvaYaI- cacaa- caalao. pNa raYT/Iya saBaopaSaI
ASaa thocaI vyavasqaa navhtI kI jaoNaok$na itcao kama sabaMQa vaYa-Bar caalaU Sakola
ikMvaa puZcao ivacaar kaoNaI k$ Sakola. itcao tIna icaTNaIsa Asat. pNa Kro
paihlao Asata kaya-vaahk icaTNaIsa ekca Asao. eka icaTiNasaanao kcaorIcao kama
kravao kI puZcao baot kravao kI BaUtkaLI raYT/Iya saBaonao ]calalaolyaa jabaabadayaa
caalaU vaYaa-t puyaa paDavyaa Aqaa-t (a saalaI haca p`Sna savaa-Mcyaa dRYTInao A%yaMt
Aga%yaacaa hao}na basalaa. raYT/Iya saBaolaa hjaarao laaokaMcaI gadI- haoNaar. toqao janatocao
kama ksao caalaavao p`itinaQaIMcyaa saM#yaolaa mayaa-da navhtI. vaaTola %yaa p`aMtatUna vaaTola
tovaZo p`itinaQaI yao} Sakt. vaaTola %yaalaa p`itinaQaI haota yaot Asao. %yaamauLo
kahItrI vyavasqaa haoNao A%yaavaSyak Aaho Asao savaa-Mnaaca vaaTt haoto. GaTnaa
tyaar krNyaacaI jabaabadarI maI AMgaavar GaotlaI. %yaalaa maI ek AT maa~ GaatlaI.
janatovar daona puZayaaMcaa AMmala Asalyaacao malaa idsat haoto mhNaUna maaJyaabaraobar
kama krNyaasa %yaaMcaohI p`itinaQaI Asaavao ASaI maI maagaNaI kolaI. to svat: svasqapNao
basaUna GaTnaa GaDvaU SakNaar naahIt ho malaa samajat haoto. mhNaUna laaokmaanyaaMkDUna va

462

Aa%makqaa

doSabaMQaUMkDUna %yaaMcyaa ivaSvaasaaMtIla doana naavao maaigatlaI. yaaKorIja GaTnaasaimatIt

AaNaKI kaoNaacaIca ja$r naahI Asao maI saucaivalao. tI saUcanaa maanya JaalaI.
laaokmaanyaaMtfo- EaI. koLkraMcao va doSabaMQauMtfo- EaI.Aaya\.baI.saonacao ASaI daona naaMvao
AalaI. hI GaTnaasaimait ek~ ASaI ek idvasahI basalaI naahI. trIhI AamhI Aamacao
kama ekmatanao par paDlao. Pa~vyavaharanaoca kama caalavaUna Gaotlao. yaa GaTnaoba_la malaa
kahIsaa AiBamaana vaaTtao. malaa vaaTto kI *yaa GaTnaonausaar kama caalaivalyaasa AajahI
AaplaI naaOka pOlatIr gaazIla. to hao[-la tovha haovaao pNa hI jabaabadarI ]calalyaanao maI
mahasaBaomaQyao Kra p`vaoSa kolaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

39. KadIcaa janma

sana 1908 saalaapya-Mt maI carKa ikMvaa maaga najaronao paihlaa Asalyaacao malaa
smart naahI. trIhI 'ihMd svarajyaa' maQyao car#yaanaoca ihMdusqaanacao daird/ya dUr hao[-la Asao
maI ivaQaana kolao. jyaa saaQanaaMnaI ]pasamaar TLola %yaaca maagaa-nao svarajyahI imaLola hI
kaoNaacyaahI laxaat yaoNyaasaarKI gaaoYT Aaho. sana 1915 saalaI dixaNa AaikohUna
svadoSaI Aalaao tovhahI carKa pahayalaa imaLalaa navhta. AaEama sqaaplaa tovha
hatmaaga sau$ kolaa. tao sau$ krtanaa malaa KUp ADcaNaI Aalyaa. AamhI savaAnaiBa& %yaamauLo maaga AaNavalaa trI tovaZyaanaoca tao caalaola Asao navhto. AamhI savaklamabahadUr ikMvaa vyaapar jaaNaNaaro ek~ jamalaao haotao. AamacyaapOkI karagaIr Asaa
kaoNaIca navhta. %yaamauLo maaga imaLivalyaanaMtrhI ivaNakama iSakivaNyaacaI AavaSyakta
haotI. kazovaaD va palaNapUr yaoqaUna maaga imaLalaa va ek iSakivaNaara Aalaa. %yaanao
Aaplao sava- ksaba daKivalao naahI. pNa maganalaala gaaMQaI hatI Gaotlaolao kama ekaekI
saaoDUna doNaaro navhto. %yaaMcyaa hatamaQyao karaigarI tr haotIca yaamauLo %yaaMnaI ivaNakamaacaI
klaa pUNa-pNao samajaUna GaotlaI va navao ivaNakr ekamagaUna ek AaEamaamaQyao tyaar Jaalao.
Aamhalaa svat:cao kpDo svat: tyaar k$na vaaprayacao haoto. %yaasaazI
Aata igarNaIcao kapD vaaprNyaacao baMd kolao AaiNa doSaI igarNyaaMcyaa sautacao
hatmaagaavar ivaNalaolao kapD vaaprNyaacaa AaEamavaasaIyaaMnaI zrava kolaa. tsao
krNyaapasaUna Aamhalaa puYkL iSakayalaa imaLalao. ihMdusqaanaaMtIla ivaNakraMcaI

KadIcaa janma

463

rahNaI %yaaMcyaa kamaacaa vyaap saUt imaLNyaabaabat %yaaMnaa yaoNaayaa ADcaNaI %yaat %yaaMcaI
haoNaarI fsavaNaUk va AKorIlaa %yaaMcaa idvasaoMidvasa vaaZt jaaNaara kja-baajaarIpNaa
[%yaaid gaaoYTIMcaI maaihtI imaLalaI. AamhI svat: Aamhalaa laagaNaaro sava- kapD
tabaDtaoba ivaNaUna Gao} SakU ASaI isqatI navhtI. %yaamauLo baahorcyaa ivaNakraMpasaUna
Aamhalaa ja$r tovaZo kapD ivaNavaUna Gyaavao laagat Asao. karNa doSaI igarNyaaMcyaa sautacao
hatanao ivaNalaolao kapD ivaNakraMkDUna vaaTola tovha imaLU Sakola ASaI saaoya navhtI.
ivaNakr sava- ]McaI kapD ivalaayatI sautacaoca ivaNaIt Asat karNa doSaI igarNyaaMmaQyao
baarIk saUt inaGat nasao. AajahI baarIk saUt qaaoDoca inaGato far baarIk inaGaU Saktca
naahI. maaozyaa mauiSklaInao kahI ivaNakr Aamacyaa hatI laagalao. to maaozI maohrbaanaI
mhNaUna doSaI sautacao kapD ivaNaUna doNyaasa kbaUla Jaalao. doSaI sautacao kapD inaGaola to
ivakt GaoNyaacao vacana %yaa ivaNakraMnaa AaEamaatfo- Vavao laagalao haoto. ASaa thonao kapD
mau_ama ivaNavaUna Gao}na AamhI vaap$ laagalaao va ima~aMmaQyaohI %yaacaa p`caar kolaa. saUt
katNaayaa igarNyaaMcao AamhI ibanapgaarI ejaMT banalaao. igarNyaaMSaI saMbaMQa Aalaa tsatSaI
%yaaMcyaa vyavasqaosaMbaMQaI va %yaaMcyaa Asahaya isqatIsaMbaMQaI maaihtI imaLalaI. svat: katlaolao
saUt svat:ca ivaNaUna kaZNao hoca igarNyaaMcao Qyaoya Asalyaacao Aamacyaa najarosa Aalao. %yaa
AapNa hao}na hatmaagaacyaa ]pyaaogaI pDt navh%yaa. %yaalaa %yaaMcaa [laaja navhta
evaZoca.
ho sava- paihlyaanaMtr AamhI hatanao saUt katayalaa AQaIr banalaao. hatanao saUt
katU laagaopya-Mt AamacaI praQaInata rahaNaar Asao Aamhalaa vaaTlao. igarNyaaMcao ejaMT
banaNyaamaQyao AamhI kahI doSasaovaa krtao Asao vaaTlao naahI.
pNa carKahI kaozo imaLonaa ikMvaa carKa caalaivaNaarahI kaoNaI BaoTonaa.
kukDyaa vagaOro BarNyaacao carKo AamacyaapaSaI haoto pNa %yaaMcyaavar saUt katta yaoto ASaI
klpnaahI navhtI. kailadasa vakIla ekda eka baa[-laa SaaoQaUna Gao}na Aalao va tI saUt
katUna daKvaIla Asao saaMigatlao. navaIna ksaba iSakNyaat ivaSaoYa kuSala ASaa eka
AaEamavaasaIyaalaa itcyaakDo pazivalaa pNa ksaba hstgat Jaalao naahI.
idvasa far jaa} laagalao. maI farca AQaIr hao}na gaolaao haotao. maaihtI
doNyaasaarKo jao kaoNaI AaEamaat yaot tovaZyaanMaa maI ivacaarIt Asao pNa katNyaacaa ma@ta
is~yaaMkDoca haota. Aqaa-t kanaakaopyaat kaoNaI s~I katNao jaaNaNaarI AsalaI tr
itcaa SaaoQahI is~yaaMnaaca laagaNaar.
464

Aa%makqaa

sana 1917 saalaI gaujaraqaI baMQaUMnaI malaa BaDaoca iSaxaNapirYadot KocaUna naolao
haoto. toqao malaa saahsaI svaBaavaacyaa gaMgaabaona BaoTlyaa. %yaa ivaQavaa hao%yaa. %yaaMcao iSaxaNa
baotacaoca haoto pNa ihMmat va ga`hNaSa@tI hI sauiSaixat is~yaaMmaQyao saamaanyat: Asatat
%yaatUna %yaaMcyaamaQyao AiQak haotI. %yaa AspRSyata mauLIca maanaIt nasat. %yaa
ina:saMkaocapNao AM%yajaaMmaQyao imasaLt va %yaaMcaI saovaa krIt. %yaaMcyaapaSaI pOsao haoto pNa
svat:cyaa garjaa Alp hao%yaa. SarIr ksalaolao haoto. AaiNa vaaTola toqao ekTyaanaohI
jaaNyaacaa %yaaMnaa saMkaoca vaaTt nasao. GaaoDyaavar basaNyaat %yaa maaozyaa pTa[-t hao%yaa. yaa
BaiganaISaI ivaSaoYa pircaya maI gaaoQayaacyaa pirYadomaQyao kolaa. maI maaJaI manaaovyaqaa
%yaaMcyaapuZo maaMDlaI AaiNa dmayaMtI jyaap`maaNao naL rajaacyaa maagaUna BaTkt gaolaI %yaap`maaNao
car#yaacyaa SaaoQaaqa- Ba`maNa krNyaacao iSaravar Gao}na %yaaMnaI maaJaa Baar hlaka kolaa.

40. carKa saapDlaa

gaujaraqamaQyao KUp BaTklyaanaMtr baDaoda saMsqaanaatIla ivajaapUrmaQyao gaMgaabaonanaa
carKa saapDlaa. puYkL kuTuMbaaMpaSaI carKo haoto pNa to %yaaMnaI maaLyaavar Taklaolao
haoto. pNa kaoNaI %yaaMcao saUt Gyaavayaalaa tyaar Asaola va %yaaMnaa poLU purivalao jaatIla tr
tI saUt katNyaasa tyaar haotI. gaMgaabaonanao malaa Kbar idlaI. va maaJyaa hYaa-laa saImaa
raihlaI naahI poLU purivaNyaacao kama kizNa vaaTlao. marhUma Baa[- ]mar saaobaanaI yaaMcyaaSaI
gaaoYT kaZta %yaaMnaI Aaplyaa igarNaItUna poLU purivaNyaacao iSaravar Gaotlao. maI to poLU
gaMgaabaonakDo pazivalao va saUt [t@yaa JapaTyaanao inaGaU laagalao kI malaa hat Tokavao
laagalao.
Baa[- ]mar saaobaanaIMcao AaOdaya- ivaSaala haoto. pNa %yaalaahI JaalaI trI
mayaa-da AsaNaarca. poLU ivakt GaoNyaacao maaJyaa ijavaavar Aalao. iSavaaya igarNaIcao
poLU Gao}na saUt katNyaat malaa maaoza daoYahI vaaTlaa. igarNaIcao poLU Gyaayacao
tr saUt GaoNyaalaahI hrkt kaoNatI Aaplyaa vaaDvaiDlaaMpaSaI igarNaIcao poLU qaaoDoca
haoto to poLU ksao banavaIt baro poLU banaivaNaayaaMcaa SaaoQa krNyaacaI maI
gaMgaabaonanaa saUcanaa kolaI. %yaaMnaI ho kama Aaplyaa AMgaavar Gaotlao. ipMjaarI SaaoQaUna
kaZlaa. %yaalaa drmaha 35 $pyao ka %yaahUnahI AiQak pgaaravar naomalaa. maulaaMnaa

carKa saapDlaa

465

poLU krayalaa iSakivalao. maI kapsaacaI maagaNaI kolaI. Baa[- yaSavaMtp`saad dosaayaaMnaI
kapsaacyaa gaaMzI purivaNyaacao iSaravar Gaotlao. gaMgaabaonanao kama ekdma vaaZivalao.
ivaNakraMnaa SaaoQaUna kaZUna %yaaMcyaakDUna katlaolao saUt ivaNaUna GaoNyaasa sau$vaat kolaI.
ivajaapurcyaa KadIlaa p`isawI imaLalaI.
[kDo AaEamaamaQyaohI carKo sau$ haoNyaasa Aata vaoL laagalaa naahI.
maganalaala gaaMQaIMcyaa SaaoQak bauwInao car#yaamaQyao sauQaarNaa kolyaa va carKo AaiNa caa%yaa
AaEamaamaQyao banaU laagalyaa. AaEamaatIla KadIcyaa pihlyaa tagyaacaa Kca- vaarI satra
AaNao Aalaa. maI ima~aMkDUna kccyaa sautacyaa jaaDyaa KadIcao ek vaaralaa satra AaNao
Gaotlao va %yaaMnaI to haOsaonao idlao.
mauMba[-maQyao maI AMqa$Naatca pDUna Asao pNa BaoTola %yaacyaakDo caaOkSaI krIt
Asao. toqaohI katNaayaa daona is~yaa BaoTlyaa. %yaaMnaa ek Saor gaujaraqaI Saor 40
taoLo sautacaa ek $pyaa idlaa. maI KadIcyaa Aqa-Saas~amaQyao AnaiBa& haotao. malaa
kaozUnahI hatanao katlaolao saUt paihjao haoto katNaayaa is~yaa paihjao hao%yaa. gaMgaabaona
dot Asat %yaa draSaI tulanaa k$na pahatao tr maI fsat haotao. baayaa kmaIvar kama
krayalaa tyaar haot naa %yaamauLo %yaaMnaa saaoDUna Vavao laagalao. pNa %yaaMcaahI ]pyaaoga
Jaalaa. %yaaMnaI EaImatI AvaMitkabaa[- gaaoKlao rmaIbaa[- kamadar EaI. SaMkrlaala
ba^Mkrcyaa maatuEaI va vasaumatIbaona yaaMnaa katavayaalaa iSakivalao AaiNa maaJyaa KaolaIt
car#yaacaa gauMjaarva sau$ Jaalaa. malaa AajaaratUna bara krNyaamaQyao yaa gauMjaarvaacaa ihssaa
haota Asao mhNaNyaat AitSayaao@tI naahI. hI maanaisak isqait Aaho ho Kro pNa
manauYyaalaa raogaI ikMvaa inaraogaI krNyaat manaacaa ihssaa trI kaya kmaI Aaho carKa
caalaivaNyaacaa maIhI p`ya%na k$na paihlaa pNa yaaplaIkDo maaJaI %yaavaoLI p`gatI hao}
SaklaI naahI
mauMba[-t hatacao poLU kaozUna AaNaavao EaI. rovaaSaMkr javaorIcyaa baMgalyaava$na
taMtIcaa TNa%kar krIt krIt raoja ipMjaarI jaat Asao. maI %yaalaa baaolaavaUna AaNalaa.
tao gaaVaMcaa kapUsa ipMjaIt Asao. %yaanao poLU tyaar k$na doNyaacao kbaUla kolao. dr BaarI
maaigatlaa tao maI do} kolaa. ASaa thonao tyaar Jaalaolao saUt maI vaOYNavaaMnaa zakaorjaIlaa
Gaalaayacyaa maaLaMsaazI pOsao Gao}na ivakt idlao. Baa[- iSavajaIMnaI mauMba[-t carKavagakaZlaa. yaa p`yaaogaaKalaI pOSaaMcaa KUp Kca- Jaalaa. EawaLU doSap`omaI laaokaMnaI pOsao idlao
maI Kca- krIt gaolaao pNa tao Kca- vyaqa- gaolaa naahI Asaa maaJaa nama` AiBap`aya Aaho.
%yaatUna KUp iSakayalaa imaLalao. kamaacyaa mayaa-docaI spYT klpnaa AalaI.
Aa.30

466

Aa%makqaa

Aata maI saMpUNa- KadIQaarI banaNyaasa ]tavaLa Jaalaao. maaJao Qaaotr doSaI
igarNaIcyaa kapDacao haoto. ivajaapurat AaiNa AaEamaat jaI KadI banat Asao tI far
jaaD AaiNa 30 [Mca pn*yaacaI haot Asao. maI gaMgaabaonanaa naaoTIsa idlaI kI jar ka ek
maihnyaacyaa Aat %yaaMnaI malaa 45 [Mca pn*yaacao KadIcao Qaaotr kaZUna idlao naahI tr malaa
jaaD KadIcaa pMcaa laavaUna kama caalavaavao laagaola. %yaaMnaa poca pDlaa maudt kmaISaI
vaaTlaI pNa %yaa hrlyaa naahIt. %yaaMnaI maihnyaacyaa Aat malaa pnnaasa [McaI QaaotrjaaoDa
AaNaUna idlaa AaiNa maaJao saMkT inavaarlao.
%yaaca saumaarasa Baa[- laxmaIdasa laazIhUna AM%yaja Baa[- ramajaI va %yaaMcyaa p%naI
gaMgaabaona yaaMnaa AaEamaat Gao}na Aalao AaiNa %yaaMcyaakDUna $Md pn*yaacaI KadI ivaNaUna
imaLU laagalaI. KadIp`caaracyaa kamaI yaa jaaoDPyaanao kolaolaI madt ASaItSaI mhNata
yaoNaar naahI. %yaaMnaI gaujaraqaot va gaujaraqaobaahor hatsaUt ivaNaNyaacao ksaba [traMnaa
iSakivalao Aaho. hI inarxar pNa saMskarI gaMgaabaona QaaoTa caalavaIt Asatanaa %yaa kamaat
ASaI kahI tllaIna hao}na jaato kI [kDoitkDo pahayalaa ikMvaa kaoNaabaraobar
gaPpagaaoYTI krayalaa itlaa fursatca haot naahI.

41. ek saMvaad

svadoSaIcyaa naavaanao caalaNaarI hI KadIcaI caLvaL sau$ JaalaI tovha

igarNyaaMcyaa maalakaMkDUna malaa BarpUr TIkahI eokavayaalaa imaLU laagalaI. ]mar saaobaanaI
svat: kuSala igarNaImaalak AsalyaamauLo svat:cyaa &anaacaa ]pyaaoga malaa dotca Asat va
iSavaaya [traMcyaa AiBap`ayaasaMbaMQaIhI malaa maaihtI dot rahat. %yaaMcyaapOkI eka
gaRhsqaacyaa mhNaNyaacaa %yaaMcyaa manaavarhI pirNaama Jaalaa va malaa %yaaMcyaakDo Gao}na
jaaNyaacaI %yaaMnaI AaplaI [cCa dSa-ivalaI. malaa %yaaMcaI saUcanaa psaMt pDlaI. AamhI
%yaaMcyaakDo gaolaao. %yaaMnaIca ivaYaya kaZlaa.
"tumacaI svadoSaI caLvaL kahI pihlaIca navho ho tr tumhalaa maahIt Aaho
naa"
maI ]<ar idlao "haoya saahoba."
"tumhalaa maahItca Aaho kI vaMgaBaMgaacyaa vaoLI svadoSaI caLvaLIlaa KUp jaaor
caZlaa haota. itcaa AamhI igarNaIvaalyaaMnaI KUp fayada Gaotlaa va kapDacao dr
vaaZivalao. kahI gaaoYTI k$ nayao AsaahI kolyaa Aahot."
"maI hI gaaoYT eoklaI Aaho tI eokUna vaa[-ThI vaaTlao."

ek saMvaad

467

"tumhalaa vaaTNaaro du:K maI samajaU Saktao pNa to AsqaanaI Aaho. AamhI
Aamacaa QaMda caalaivatao tao praopkaraqa- qaaoDaca caalavatao Aahao Aamhalaa pOsao
kmavaayacao Aahot. AamhI Aamacyaa BaagaIdaraMnaa jabaabadar Aahaot. vastUcaI ikMmat
itcyaa maagaNaIvar AvalaMbaUna rahato ha inayama kaoNa qaaopvaUna QarNaar baMgaalaI laaokaMnaa
evaZo kLayalaa paihjao haoto kI %yaaMcyaa caLvaLInao svadoSaI kapDacao dr vaaZNaarca"
"to ibacaaro maaJyaasaarKoca EawaLU %yaamauLo to Asao samajaUna caalalao kI
igarNaIvaalao Jaalao trI AgadIca svaaqaI- banaNaar naahIt zkbaajaI trI krNaar naahIt.
svadoSaIcyaa naavaavar prdoSaI kapD trI naahIca ivakNaar."
"tumhI Asao samajat AsaNaar ho malaa maahIt haoto mhNaUnaca maI tumhalaa saUcanaa
krNyaacaa ivacaar kolaa va tumhalaa yaoqapya-Mt yaoNyaacaI tsadI idlaI. mhNajao tumacaI trI
BaaoLyaa baMgaalyaap`maaNao idSaaBaUla hao} nayao." Asao mhNaUna SaozjaIMnaI AaplyaakDIla
ivaNakrIcao namaunao AaNaNyaaba_la KUNa kolaI. %yaat r_I sautapasaUna banaivalaolyaa kaMbaLIcao
daona namaunao haoto. to hatat Gao}na to mhNaalao "ha pha ha maala AamhI navaIna banaivalaa
Aaho. r_I sautapasaUna banaivalaolaa Aqaa-t svast tr pDNaarca. ha maala AamhI qaoT
]<aropya-Mt nao}na paocaivatao. Aamacao dlaala caarI idSaaMnaa psarlaolao Aahot. %yaava$na
tumacyaa laxaat yao[-la kI Aamhalaa tumacyaasaar#yaa ejaMTaMcaI ja$rI naahI. KrI isqatI
tr ]laT ASaI Aaho kI jaoqao tumacyaasaar#yaaMcaa AavaajahI paocat naahI ASaa izkaNaI
Aamacao gaumaasto Aamacaa maala Gao}na jaatat. tumhalaa AaNaKI hI gaaoYT ihSaobaat GaotlaI
paihjao kI ihMdusqaanalaa hvaa AsaNaara sava- maala AamhI ]%pnna k$ SakthI naahI.
%yaamaULo svadoSaIcaa p`Sna ha mau#yat: pOdaSaIcaa p`Sna Aaho. AapNa ja$rI[tko kapD
kaZU laagalaao AaiNa kapDacyaa jaatIMmaQyao sauQaarNaa k$ Saklaao mhNajao prdoSaI kapD
yaavayaacao qaaMbaola. mhNaUna maaJaa tumhalaa Asaa sallaa Aaho kI tumhI AaplaI svadoSaIcaI
caLvaL caalavaIt Aaha yaa thonao caalavaU naka. tr navaIna igarNyaa kaZNyaakDo laxa
Va. AaplyaakDo svadoSaI maala KpivaNyaacyaa caLvaLIcaI ja$r naahI ja$r Aaho tI
pOdaSaIcaI."
tr maga maI jar toca kama krIt Asalaao tr tumhI malaa AaSaIvaa-d Vala kI
naahI" maI mhTlao.
"to ksao kaya tumhI jar igarNyaa kaZNyaacyaa p`ya%naat Asaala tr tumhalaa
Qanyavaad idlao paihjaot."

468

Aa%makqaa

to tr maI krIt naahI pNa maI carKap`saaracyaa kayaa-t gauMtlaao Aaho."

"carKap`saar to kaya"
maI car#yaacaI yaaojanaa samajaavaUna saaMigatlaI va puZo mhTlao :
"tumacao ivacaar malaa maanya Aahot. maI igarNyaaMcaI ejansaI krIt basaNao yaaogya
haoNaar naahI. %yaapasaUna fayada haoNyaaeovajaI nauksaanaca Aaho. igarNyaaMcaa maala kahI
pDUna rahat nasatao. maI navaIna pOdaSaIcyaa kamaI va navaIna pOdaSaIcao kapD KpvaUna
kaZNyaacyaa kamaIca gauMtUna raihlao paihjao. saQyaa tr maI pOdaSaImaQyaoca gauMtlaao Aaho.
malaa yaaca sva$pacaI svadoSaI psaMt Aaho. karNa kI itcyaamaaf-t ihMdusqaanaaMtIla
Baukonao marNaayaa AQa-baokar is~yaaMnaa kama purivata yao[-la. %yaa kattIla to saUt
ivaNavaUna Gyaavao va tI KadI laaokaMnaa QaarNa krNyaasa laavaavao ASaI maaJaI vaR<aI Aaho va
%yaa idSaonao maI caLvaL krIt Aaho. carKap`saaralaa iktI yaSa yao[-la to malaa saaMgata
yaot naahI. Aataca kaozo %yaa kayaa-caa AarMBa haot Aaho. pNa maaJaa %yaavar pUNaivaSvaasa Aaho. kahI Jaalao trI %yaapasaUna nauksaana tr naahIca. ihMdusqaanaat ]%pnna
haoNaayaa kapDat jaovaZI Bar yaa car#yaacyaa caLvaLInao pDola tovaZa fayada Aaho.
Aqaa-t tumhI mhNata tsalaa daoYa yaa caLvaLImaQyao naahI."
" ASaa thonao tumhI caLvaL caalavaIt Asaala tr malaa kahI mhNaayacao
naahI. yaa yaugaat carKa caalaola kI naahI ha svatM~ p`Sna Aaho. maI tr tumhalaa yaSa
icaMittao."

42. Asahkarcaa p` v aah

KadIcaI p`gatI puZo ksakSaI JaalaI %yaacao vaNa-na yaa p`krNaamaQyao dota yaoNaar
naahI. %yaa %yaa gaaoYTI janatopuZo ksakSaa yaot gaolyaa evaZo daKvaUna doNyaaplaIkDo %yaaMcaa
AiQak [ithasa dot basaNyaasa yaa p`krNaaMmaQyao jaagaa naahI. tsao kravayaacao tr %yaa %yaa
ivaYayaacao svatM~ pustk tyaar hao[-la. sa%yaacaa SaaoQa krtanaa ekamaagaUna ek GaTnaa
maaJyaa jaIvanaamaQyao ksakSaa sahjaIca GaDt gaolyaa %yaaMcao idgdSa-na krNyaacaa yaoqao ivacaar
Aaho.
mhNaUna Aata AsahkarasaMbaMQaI qaaoDo ilahINyaacaI vaoL AalaI Aaho
Asao mhNata yao[-la. iKlaaftIbaabat AlaIbaMQaUMcaI jabardst caLvaL caalaUca haotI.
marhUma maaOlaanaa Abadula baarI [%yaadI ]laomaaMbaraobar maaJaI %yaa baabatIt KUp cacaa-

Asahkaracaa p`vaah

469

JaalaI mausalamaana laaok SaaMtI AihMsaa kaozpya-Mt paLU SaktIla yaacaohI ivavaocana Jaalao va
SaovaTI na@kI Jaalao kI AmaUk h_Ipya-Mt QaaorNa mhNaUna tI paLNyaasa hrkt naahI. va
ekvaar AihMsaocaI p`it&a kolyaanaMtr tI paLNyaasa to baaMQalaolao Aahot. AKorIlaa
Asahkaracaa zrava iKlaaftpirYadomaQyao maaMDNyaat Aalaa va puYkL cacaa- hao}na tao
psaar Jaalaa. malaa Aazvato kI AlaahabaadmaQyao %yaasaazI eko idvaSaI sabaMQa ra~Bar
saBaa caalalaI haotI. hkImasaahoba naa SaaMitmaya Asahkar caalaU Sakola kI naahI yaaba_la
SaMka vaaTt haotI. pNa %yaaMcaI SaMka dUr JaalyaanaMtr to %yaa zravaalaa yao}na imaLalao va
%yaaMcaI madt Amaulya JaalaI.
%yaanaMtr gaujaraqaot pirYad JaalaI. itcyaapuZo maI Asahkaracaa zrava
maaMDlaa. %yaalaa ivaraoQa krNaayaaMcaI pihlaI hrkt ASaI haotI kI jaaopya-Mt raYT/Iya
saBaonao Asahkaracaa zrava kolaolaa naahI taopya-Mt p`aMitk pirYadaMnaa tsaa zrava krNyaacaa
AiQakar naahI. maI saucaivalao kI p`aMitk pirYadaMnaI maagao hTU nayao pNa puZo pa}la
TakNyaacaa sava- paoTmaMDLaMnaa AiQakar Aaho. evaZoca navho tr %yaaMcyaat Qamak Asaola
tr tsao krNao ha %yaaMcaa Qama- Aaho. %yaamauLo mau#ya saMsqaocaI p`itYza vaaZto. zravaacyaa
gauNadaoYaaMsaMbaMQaIhI maQaur cacaa- JaalaI. mato maaojaNyaat AalaI va maaozyaa bahumatanao
Asahkaracaa zrava pasa Jaalaa. ha zrava pasa krNyaacao barocasao Eaoya Abbaasa tOyyabajaI
vallaBaBaa[- yaaMsa haoto. Abbaasasaahoba AQyaxa haoto va %yaaMcaa kla Asahkaracyaa
zravaakDoca haota.
raYT/Iya mahasaimatInao yaa p`Snaacaa ivacaar krNyaasaazI raYT/Iya saBaocao Kasa
AiQavaoSana klak<yaamaQyao 1920 cyaa saPToMbar maihnyaat BarivaNyaacaa zrava kolaa.
tyaarI KUp maaozyaa p`maaNaat JaalaI. laalaa lajaptraya yaaMnaa AQyaxa inavaDlao haoto.
iKlaaftspoSala va ka^Mga`osaspoSala mauMba[-hUna sauTlyaa. klak<yaamaQyao p`itinaQaIMcaa va
p`oxakaMcaa maaoza samaudaya jamalaa.
maaOlaanaa SaaOktAlaIMcyaa maagaNaIva$na Asahkaracyaa zravaacaa masauda maI
AagagaaDIt tyaar kolaa. AjaUnapya-Mtcyaa maaJyaa zravaacyaa masauVaMmaQyao 'SaaMitmaya' Sabd
bahuQaa Aalaolaa navhta. maI Aaplyaa BaaYaNaamaQyaoca %yaacaa ]pyaaoga krIt Asao. kovaL
mausalamaana laaokaMcyaa saBaomaQyao 'SaaMitmaya' yaa Sabdanao malaa jao daKvaayacao haoto to malaa
samajaavaUna dota Aalao nasato. mhNaUna maI maaOlaanaaAbaula klaama AaJaadaMkDo dusayaa eKaVa
SabdacaI maagaNaI kolaI. %yaaMnaI 'baaAmana' Sabd idlaa va Asahkaralaa 'tko- mavaalaat' ha
Sabd idlaa.

470

Aa%makqaa

ASaa thonao jaovha maaJaa maoMdU gaujaraqaI ihMdI }dU- [%yaaid BaaYaaMtUna
AsahkaracaI pirBaaYaa banaivaNyaacyaa kamaI gauMtlaa haota %yaavaoLI raYT/Iya saBaosaazI zrava
tyaar krNyaacao kamahI var dSa-ivalyaap`maaNao maaJyaavar yao}na pDlao. %yaat 'SaaMitmaya'
Sabd Gaalaayacaa rahUna gaolaa. maI zrava ilahUna AagagaaDItca maaOlaanaa SaaOktAlaIMcyaa
hatat do}na Taklaa. ra~Icyaa vaoLI malaa smarNa Jaalao kI mau#ya Sabd 'SaaMitmaya' tr
rahUnaca gaolaa Aaho. maI mahadovaBaa[-Mnaa QaaDlao va inaraop pazivalaa kI 'SaaMitmaya' Sabd
Captanaa Gaalaavaa. malaa pusaT smarNa Aaho kI tao Sabd GaalaNyaapUvaI-ca zrava CapUna
inaGaalaa haota. ivaYayainayaamak saimatIcaI saBaa %yaaca ra~I BarlaI. Aqaa-t malaa tao Sabd
maagaahUna Gaalaavaa laagalaa. malaa idsaUna Aalao kI jar ka maI zrava ilahUna tyaar hao}na
raihlaao nasatao tr barIca ADcaNa pDlaI AsatI.
maaJaI isqatI koivalavaaNaI haotI. zravaalaa ivaraoQa kaoNa krtIla AaiNa
Anaumaaodna kaoNa dotIla yaacaI malaa kahI klpnaa navhtI. laalaajaIMcaa kla kaoNaIkDo
Aaho tohI malaa samajalao navhto. ksalaolao yaaowo klak<yaamaQyao hjar Jaalao haoto. ivaduYaI
A^naI baoJaMT pMiDt maalavaIyajaI ivajayaraGavaacaaya- pMiDt maaotIlaalajaI doSabaMQaU vagaOro
%yaamaQyao haoto.
maaJyaa zravaamaQyao iKlaaft va pMjaabaaMtIla AnyaayaaMba_la Asahkar
krNyaacaa ]llaoK haota. EaI. ivajayaraGavaacaayaa-Mnaa %yaacao evaZosao mah<va vaaTlao naahI.
to mhNaalao 'Asahkaraca krayacaa tr Amauk AnyaayaasaazIca ka svarajyaacaa ABaava
ha savaa-t maaoza Anyaaya Aaho. %yaasaazIca Asahkar kolaolaa SaaoBaola.' maaotIlaalajaIMcyaa
manaaMtUnahI ha mau_a daKla krayacaa haota. maI yaa saUcanaolaa lagaoca saMmatI idlaI va
svarajyaacaI maagaNaIhI zravaat namaUd kolaI. ivastRt gaMBaIr va kahI AMSaI itKT ASaI
cacaa- hao}na Asahkaracaa zrava psaar Jaalaa.
maaotIlaalajaI %yaat p`qama saamaIla Jaalao. maaJyaabaraobar %yaaMnaI kolaolaI
maQaur cacaa- malaa AVap smarto. %yaaMnaI kahI Saaibdk forfaraMcaI saUcanaa kolaI
tI maI maanya kolaI. doSabaMQaUMnaa vaLivaNyaacao kama %yaaMnaI AaplyaakDo Gaotlao. doSabaMQaUMcao
)dya AsahkarakDo haoto pNa %yaaMcaI bauwI Asao saucavaIt haotI kI janatolaa
Asahkar JaopNaar naahI. doSabaMQaU va laalaajaI Asahkarat puropuro saamaIla
Jaalao naagapurlaaca. yaa Kasa AiQavaoSanaacyaa vaoLI laaokmaanya naahIt yaaba_la malaa
farca vaa[-T vaaTlao. malaa AVappya-Mt Asao vaaTt Aaho kI to ijavaMt Asato tr %yaaMnaI

naagapUrlaa

471

klak<yaacyaa p`saMgaaba_la AanaMd maanalaa Asata. prMtu tsao Jaalao nasato trIhI %yaaMnaI
ivaraoQa kolaolaa malaa AavaDlaa Asata. malaa %yaapasaUna iSakayalaa imaLalao Asato.
%yaaMcyaa maaJyaamaQyao matBaod naohmaIca pDt pNa to sava- gaaoDIgaulaabaIcao Asat.
AamacyaamaQyao inakT saMbaMQa Aaho Asaoca to malaa naohmaI maanaU dot Asat. ho ilaihtovaoLI
%yaaMcyaa maR%yaUcao ica~ maaJyaa DaoLyaaMsamaaor ]Bao haot Aaho. maQyara~I malaa %yaaMcyaa maR%yaucao
vaR<a Toilafaonavar maaJao sahkarI pTvaQa-na yaaMnaI idlao. %yaaca vaoLI Aaplyaa saaoba%yaaMpaSaI
maI ]d\gaar kaZlao 'malaa ek maaoza AaQaar haota tao gaolaa.' %yaavaoLI Asahkaracao
AaMdaolana KUp jaaoranao caalalao haoto. %yaaMcyaapasaUna paizMbaa imaLivaNyaacaI malaa AaSaa
vaaTt haotI. SaovaTI jaovha Asahkar saMpUNa- sva$pat ]Baa Jaalaa tovha %yaaMnaI kaoNato
QaaorNa svaIkarlao Asato to ek dova jaaNao. pNa malaa evaZo maahIt Aaho kI raYT/acyaa
[ithasaatIla yaa AaNaIbaaNaIcyaa vaoLolaa %yaaMcaI ]NaIva savaa-Mnaaca ivaSaoYa jaaNavat haotI.

43. naagapU r laa

raYT/Iya saBaocyaa Kasa baOzkIt Jaalaolaa Asahkaracaa zrava naagapUrlaa
Baravayaacyaa vaaiYa-k baOzkIt maMjaUr vhavayaacaa haota. klak<yaap`maaNaoca naagapUrmaQyaohI
AsaM#ya laaok jamalao haoto. AVap p`itinaQaIMcyaa saM#yaolaa mayaa-da GaatlaolaI navhtI.
%yaamauLo malaa baraobar smart Asaola tr caaOda hjaar p`itinaQaI hjar haoto. laalaajaIMcyaa
Aaga`hava$na SaaLaka^laojaaMbaabatcyaa zravaamaQyao maI ikMicat forfar kbaUla kolaa.
doSabaMQaUMnaI kahI forfar krivalao va SaovaTI SaaMitmaya Asahkaracaa zrava savaa-naumato
psaar Jaalaa.
yaaca baOzkIt mahasaBaocyaa GaTnaocaa zrava psaar krayacaa haota. hI
GaTnaa Kasa baOzkIpuZo maI maaMDlaI haotIca. tI p`isaw hao}na itcyaavar cacaa-hI
JaalaI haotI. EaI. ivajayaraGavaacaaya- yaa AiQavaoSanaacao AQyaxa haoto. GaTnaomaQyao
ivaYayainayaamak saimatInao ekca mah<vaacaa forfar kolaa. p`itinaQaIMcaI saM#yaa maI
1500 kilplaI haotI %yaaeovajaI ivaYayainayaamak saimatInao tI 6000 kolaI.
maaJyaa samajautIp`maaNao ha forfar AivacaarmaUlak haota. [t@yaa vaYaa-cyaa
AnauBavaanaMtrhI malaa tsaoca vaaTto. puYkL p`itinaQaIMkDUna AiQak kaya- haoto ikMvaa
laaokSaahI AiQak Ba@kmapNao p`sqaaipt haoto hI samajaUt malaa AgadI caukIcaI vaaTto.

472

Aa%makqaa

pMQaraSao p`itinaQaI jar ]dar manaacao janatocyaa h@kaMnaa japNaaro va p`amaaiNak AsatIla
tr saha hjar inaba-MQaSaUnya p`itinaQaIMpoxaa laaokSaahIcao rxaNa AiQak caaMgalyaa thonao
krtIla. laaoksa<aa caalaayacaI Asaola tr %yaasaazI janatomaQyao svaatMHyavaR<aI svaaiBamaana
va ekjaUT hI AsalaI paihjaot AaiNa caaMgalao va saccao p`itinaQaI inavaDUna doNyaaba_la
inaQaa-r paihjao. pNa saM#yaolaaca fajaIla mah<va doNaayaa ivaYayainayaamak saimatIlaa saha
hjaaraMhUnahI AiQak p`itinaQaI paihjao haoto %yaamauLo saha hjaaraMnaI jaomatoma Baagalao.
mahasaBaomaQyao svarajyaacyaa QyaoyaasaMbaMQaIhI cacaa- JaalaI. GaTnaomaQyao ek klama
Asao haoto kI saama`ajyaacao Aat ikMvaa baahor jasao saaQaola tsao svarajya imaLvaavao.
saama`ajyaaMtga-t svarajyaca paihjao mhNaNaarahI ek pxa raYT/Iya saBaomaQyao haota. %yaa
pxaacao samaqa-na pMiDt maalavaIyajaI va ima. ijanaa yaaMnaI kolao pNa %yaaMnaa farSaI mato
imaLalaI naahIt. SaaMitmaya va sa%yapUNa- saaQanaaMnaIca svarajya imaLvaayacao Asao dusaro ek
klama haoto. yaa inaba-MQaalaahI hrkt GaoNyaat AalaI. raYT/Iya saBaonao tI hrkt Amaanya
kolaI va sabaMQa GaTnaa raYT/Iya saBaomaQyao Canadar cacaa- hao}na psaar JaalaI. maaJaI samajaUt
Aaho kI %yaa GaTnaocaI AMmalabajaavaNaI laaokaMnaI p`amaaiNakpNao va ]%saahapUva-k kolaI
AsatI %yaamauLo janatolaa KUp iSaxaNa imaLalao Asato. itcyaa AmmalabajaavaNaImaQyaoca
svarajyaacaIhI saMpadnaa Aaho. pNa ha ivaYaya yaoqao Ap`stut Aaho.
yaaca saBaomaQyao ihMdUmausalamaana eo@yaaivaYayaI AspRSyatoivaYayaI va KadIivaYayaI
zrava Jaalao. AaiNa tovhapasaUna AspRSyata dUr krNyaacao kama raYT/Iya saBaocyaa ihMdU
saBaasadaMnaI AMgaavar Gaotlao Aaho va KadIWara raYT/Iya saBaonao ihMdusqaanaatIla dInadubaLyaa
janatoSaI saMbaMQa jaaoDlaa Aaho. iKlaaftIcyaa inaima<aanao Asahkar pukarNao haca raYT/Iya
saBaocaa ihMdUmauislama eo@ya saaQaNyaacaa qaaor p`ya%na haota.

44. pUNaa-hutI
pNa Aata hI p`krNao baMd krNyaacaI vaoL yao}na zoplaI Aaho. yaapuZIla maaJao
jaIvana [tko kahI jaahIr hao}na basalao Aaho kI janatolaa maahIt naahI Asao @vaicatca
kahI Asaola. iSavaaya 1921 saalaapasaUna maI raYT/Iya saBaocyaa puZayaaMSaI [t@yaa inakT
saMbaMQaat Aalaao Aaho kI ekahI p`saMgaacao vaNa-na puZayaaMnaa %yaat gaaoivalyaaKorIja malaa
yaqaaqa-pNao krta yaoNaar naahI. ho saMbaMQa AjaUna tajao Aahot. EawanaMdjaI doSabaMQaU
laalaajaI AaiNa hkImasaahoba AaplyaamaQyao naahIt trIhI saudOvaanao [tr Anaok puZarI
AVap ivaVmaana Aahot. raYT/Iya saBaocyaa mahapirvat-naanaMtrcaa [ithasa AVap GaDivalaa
jaat Aaho. maaJao mau#ya p`yaaoga raYT/Iya saBaomaaf-t Jaalaolao Aahot. Aqaa-t %yaa p`yaaogaaMcao
vaNa-na krtanaa puZayaaMnaa saMdBaa-t AaNaNao Apirhaya- hao[-la va tsao krNao ivanayaaKatr
trI Ayaaogya hao[-la. iSavaaya A%yaMt mah<vaacao karNa mhNajao caalaU p`yaaogaasaMbaMQaIcao maaJao
AiBap`aya inaiScat mhNata yaoNaar naahIt. mhNaUna hI p`krNao tUt- baMd krNao ho maI Aaplao
kt-vya samajatao. maaJaI laoKNaI puZo caalaayalaa kbaUla naahI AsaohI mhTlyaasa caalaola.
vaacakaMcaa inaraop Gaotanaa maaJyaa manaalaa du:K haot Aaho. maaJyaa p`yaaogaaMcaI
malaa svat:laa far ikMmat vaaTto. %yaaMcao vaNa-na maI yaqaaqa-t: k$ Saklaao Aaho kI naahI
to malaa maahIt naahI. yaqaaqa- vaNa-na krNyaacyaa kamaI maI ksaUr kolaI naahI. sa%ya maI
jasao paihlao jyaa maagaa-nao paihlao tsao dSa-ivaNyaacaa maI satt p`ya%na kolaa Aaho AaiNa
vaacakaMpuZo %yaacao vaNa-na krNyaapasaUnahI maaJyaa ica<aacao samaaQaana Jaalao Aaho. karNa %yaa
vaNa-naapasaUna vaacakalaahI sa%ya va AihMsaa yaaMba_lahI AiQak Aasqaa vaaTU laagaola ASaI
malaa AaSaa vaaTt Aaho.
sa%yaaprta kaoNaI prmaoSvar Asalyaacaa malaa AnauBava naahI. sa%yamaya
haoNyaasa AihMsaa haca ek maaga- Aaho ho yaa p`krNaaMcyaa panaapanaaMtUna ]GaD Jaalao
nasaola tr ha maaJaa p`ya%na vyaqa- Aaho Asao maI samajatao. isawaMtacao p`itpadna
krNyaacaa maaJaa p`ya%na inaYfla Jaalaa trI maUL isawaMt KaoTa naahI. maaJaI
AihMsaa saccaI AsalaI trI kccaI Aaho ApUNa- Aaho. maaJaa sa%yaacaa saaxaa%kar
mhNajao hjaarao saUya- ek~ kolao trIhI jyaa sa%ya$pI saUyaa-caI baraobarI to
k$ SakNaar naahIt ASaa saUyaa-cyaa eka ikrNaacyaa dSa-naasaarKa Aaho. %yaacao
473
Aa.31

474

Aa%makqaa

saMpUNa- dSa-na saMpUNa- AihMsaoKorIja ASa@ya Aaho evaZo trI maI maaJyaa Aajavarcyaa
p`yaaogaaMcyaa AKorIsa AvaSya p`itpadU Saktao.
ASaa yaa sava-vyaapI sa%yanaarayaNaacyaa p`%yaxa dSa-naasaazI jaIvanamaa~avar
Aa%mavat\ p`oma krNao A%yaMt AavaSyak Aaho va to k$ [icCNaara manauYya jaIvanaacyaa
kaoNa%yaahI ivaBaagaapasaUna AilaPt rahU Sakt naahI. mhNaUnaca sa%yaacyaa maaJyaa ]pasanaonao
malaa rajakarNaamaQyao KocaUna AaNalao Aaho. Qam,aa-caa rajakarNaaSaI saMbaMQa naahI Asao
mhNaNaayaalaa Qamaa-caa Aqa- samajalaolaa naahI Asao mhNaNyaasa malaa ibalakula saMkaoca vaaTt
naahI. tsao mhNaNyaat maaJyaakDUna AivanayahI GaDt naahI.
Aa%maSauwIKorIja jaIvamaa~abaraobar eo@ya saaQata yaoNaar naahI.
Aa%maSauwIKorIja AihMsaaQamaa-cao palana sava-qaOva ASa@ya Aaho. ASauwa%maa prmaa%myaacao
dSa-na k$ Sakt naahI. Aqaa-t jaIvanamaagaa-cyaa sava-ca ivaBaagaaMmaQyao Aa%maSauwIcaI
AavaSyakta Aaho. hI SauwI saaQya Aaho karNa vya@tI va samaYTI yaaMcyaamaQyao [tka
inakT saMbaMQa Aaho kI eka vya@tIcaI SauwI hI AnaokaMcyaa SauwIcyaa baraobarIcaI zrto.
AaiNa vyai@tgat p`ya%na krNyaacaI Sa@tI tr sa%yanaarayaNaanao savaa-Mnaaca janmaapasaUna
idlaolaI Aaho.
pNa ha SauwIcaa maaga- kzaor Aaho ho maaJyaa xaNaaoxaNaI AnauBavaasa yaot Aaho.
Sauw haoNao mhNajao kayaavaacaamanaanao inaiva-kar haoNao ragaWoYariht haoNao. yaa inaiva-kartop`t
paocaNyaacaa maI p`itxaNaI p`ya%na krIt AsaUnahI AjaUna itcyaapya-Mt paocalaao naahI. %yaamauLo
laaokaMnaI kolaolaI stutI malaa fsavaU Sakt naahI. tI stutI ik%yaok vaoLa tr malaa
AitSaya salato. Sas~yauwanao saaro jaga ijaMkNyaapoxaa manaacao ivakar ijaMkNao malaa AiQak
kzINa vaaTto. ihMdusqaanaat AalyaanaMtrsauwa maaJyaamaQyao dDUna raihlaolao ivakar maaJyaa
]GaDkIlaa Aalao Aahot. %yaacaI malaa Sarma vaaTt Aaho. pNa maI p`ya%na maa~ saaoDIt
naahI. sa%yaacao p`yaaoga krtanaa malaa rsaacao GauTko imaLalao Aahot AajahI imaLt
Aahot. pNa malaa maahIt Aaho kI malaa AjaUna kzINa maaga- kapayacaa Aaho. %yaasaazI
malaa SaUnyavat\ banalao paihjao. manauYya jaaopya-Mt AapNa hao}na svat:laa savaa-Mcyaa SaovaTI
nao}na basavaIt naahI taopya-Mt %yaalaa mau@tI naahI. AihMsaa hI nama`tocaI prakaYza haoya
AaiNa yaa nama`toivanaa mau@tI kQaI kaLI Sa@ya naahI hI AnauBavaisaw gaaoYT Aaho. %yaa
AihMsaocyaa p`aPtIsaazI p`aqa-naa krIt AaiNa %yaa kamaI jagaacyaa saahayyaacaI yaacanaa
krIt saQyaa trI hI p`krNao baMd krtao.

piriSaYTo
gaaMQaIjaIMnaI 'dixaNa AaikotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' yaorvaDyaacyaa tu$Mgaat
ilaihNyaasa sau$vaat kolaI va sauTUna AalyaanaMtr tao pura kolaa. tao p`qama gaaMQaIjaIMcao
gaujaraqaI saaPtaihk 'navajaIvana' yaamaQyao p`krNaSa: p`isaw Jaalaa. %yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr
Satyagraha in South Africa yaa naavaanao AamhI p`isaw kolao Aaho marazI BaaYaaMtr
p`isaw Jaalaolao naahI. Aa%makqaocyaa p`krNaaMtIla hkIktIsaMbaMQaI AiQak saivastr
maaihtI doNaaro *yaa pustkaMtIla kahI ]taro KalaI idlao Aahot.

1. DrbanamaQaIla hllaa
[ithasa KMD 1 p`. 7 va$na. AnausaMQaana : Aa%makqaa KMD 3 p`. 3
naataL sarkarhI dmalao. Ayaaogya p`itbaMQa iktI idvasa caalavata yaoNaar
tovaIsa idvasa tr hao}na gaolao. dada Abadullaa Drlao naahIt ikMvaa ihMdI ]ta$hI
Dgamagalao naahIt. Aqaa-t tovaIsa idvasaaMnaMtr inaba-MQa sauTlaa AaiNa AagabaaoTIMnaa Aat
yaoNyaacaI prvaanagaI imaLalaI. maQyaMtrI ima. eskMbanaI KvaLlaolyaa kimaTIlaa SaaMt
kolao. %yaaMnaI saBaa BarvaUna saaMigatlao : "DrbanamaQyao gaaoyaa laaokaMnaI KUp eo@ya va ihMmat
daKivalaI Aahot. tumacyaakDUna haoNyaasaarKo haoto tovaZo tumhI kolaot. sarkarnaohI
tumhalaa madt kolaI. yaa laaokaMnaa tovaIsa idvasapya-Mt p`itbaMQaatquarantine maQyao
zovalao. tumacyaa manaaoBaavanaaMcao va SaaOyaa-cao jao AaivaYkrNa tumhI kolao tovaZo puro Aaho.
%yaacaa vairYz sarkaravar KUp pirNaama hao[-la. tumacyaa kamaigarImauLo naataL sarkarcaa
maaga- sarL Jaalaa Aaho. pNa Aata jar tumhI dMDolaI k$na ekahI ihMdI ]ta$laa
yaoNyaasa AaDkazI kolaIt tr maa~ tumacyaa kayaa-laa tumacyaakDUnaca hanaI paocaola va
naataL sarkarcaI isqatI ibakT hao[-la. [tkohI k$na yaa laaokaMnaa tumhI AaDkazI
k$ SakNaar naahI tI naahIca. ibacaayaa ]ta$Mcaa *yaat kahIca daoYa naahI.
%yaaMcyaamaQyao is~yaa va maulaohI Aahot. to jaovha mauMba[-laa baaoTIvar caZlao tovha %yaaMnaa
tumacyaa mana:isqatIcaI klpnaahI navhtI. mhNaUna maI saaMgatao to eokUna tumhI Aapaplyaa
475

476

Aa%makqaa

vaaTonao prt gaolao paihjao. AaiNa yaa laaokaMnaa yaoNyaasa ibalakula hrkt krta kamaa
nayao. pNa maI tumhalaa evaZo vacana dotao kI yaapuZo yaoNaayaaMcyaa baabatIt inaba-MQa
GaalaNyaacaa AiQakr naataL sarkar ivaiQamaMDLapasaUna imaLvaUna Gao[-la." ha maI BaaYaNaacaa
f@t saaraMSa idlaa Aaho. ima. eskMbacao naohmaIca [tko vajana Asao kI %yaaMcyaa
saaMgaNyaava$na to laaok inaGaUna gaolao. daonhI AagabaaoTI baMdrat Aalyaa.
malaa %yaaMnaI inaraop pazivalaa kI tumhI idvasaa ]jaoDI baaoTItUna ]t$ nayao.
saMQyaakaL Jaalyaavar paoT- saupirMToMDMTlaa tumhalaa naoNyaasaazI maI pazvaIna %yaaMcyaabaraobar
tumhI GarI jaavao tumacyaa kuTuMbaalaa vaaTola tovha ]t$na jaaNyaasa hrkt naahI. ha kahI
kayadoSaIr hukUma navhta tr k^PTnalaa malaa ]t$ na doNyaaba_la iSafarsa haotI va
maaJyaa Dao@yaavar laTkt raihlaolyaa Qaao@yaacaI saUcanaa haotI. k^PTnalaa malaa jabardstInao
ADvaUna zovaNao Sa@yaca navhto. pNa malaaca vaaTlao kI maI hI saUcanaa maanya kolaI
paihjao. maaJyaa baayakamaulaaMnaa GarI pazivaNyaaeovajaI Drbanacao p`isaw vyaaparI AaiNa
maaJao jaunao ASaIla va ima~ parSaI $stumajaI yaaMjakDo pazvalao AaiNa %yaaMnaa toqao yao}na
BaoTona Asao saaMigatlao. ]ta$ vagaOro ]t$na gaolao. [t@yaat ima. laa^Tna dada
AbadullaaMcao vakIla va maaJao ima~ Aalao va malaa BaoTlao. %yaaMnaI malaa ivacaarlao : "tumhI
AVap ka naahI ]trlaa" maI ima. eskMbacyaa p~acaI hkIkt saaMigatlaI. to mhNaalao
: "malaa tr saMQyaakaLpya-Mt vaaT pahaNao AaiNa naMtr gaunhogaarap`maaNao ikMvaa caaorap`maaNao
gaavaat jaaNao ibalakula psaMt naahI. tumhalaa jar BaItI vaaTt nasaola tr Asaoca
maaJyaabaraobar calaa. jaNaU kahIca Jaalaolao naahI ASaa thonao AapNa payaIca SahratUna
caalat jaa}." maI mhTlao "malaa ksalaI BaItI Aaho Asao vaaTt naahI. ima. eskMbacaa
sallaa maanaayacaa kI naahI evaZaca kovaL ivavaokacaa p``Sna maaJyaa najaropuZo Aaho AaiNa
k^PTnavar yaa baabatIt kahI jabaabadarI Aaho kI kaya yaacaahI qaaoDabahut ivacaar kolaa
paihjao." ima. laa^Tna hsaUna mhNaalao "ima. eskMbanaI Asao kaya maaozo kolao Aaho kI
tumhI %yaaMcaI saUcanaa manaavar GyaavaI iSavaaya %yaaMcyaa saUcanaomaQyao f@t saama Aaho AaiNa
Baod naahI Asao maanaNyaasahI tumacyaapaSaI kaya puravaa Aaho Sahrat kaya kaya GaDlao
AaiNa %yaamaQyao yaa Baa[-saahobaaMcao iktIsao AMga Aaho %yaacaI tumacyaapoxaa malaaca jaast
maaihtI Aaho. maI maQyao Daoko halaivalao. %yaaMnaI SauBaocConaoca saUcanaa kolaI Aaho Asao
Qa$na caalalao trIhI %yaa saUcanaop`maaNao vaagaNyaanao tumacyaakDo kmaIpNaa yao[-la ho tr malaa
spYT idsato. mhNaUna maaJaa tr sallaa Aaho kI tumacaI tyaarI Asaola tr Aataca calaa.

piriSaYTo

477

k^PTna Aaplaoca Aahot. tovha %yaaMcaI jabaabadarI tI AamacaIca Aaho. %yaaMnaa ivacaarNaaro
kaya to dada Abadullaa. %yaaMnaa kaya vaaTola to maI saaMgaU Saktao. karNa kI %yaaMnaI yaa
laZa[-maQyao bahadurI daKivalaI Aaho." maI mhTlao "tr maga AapNa jaa} yaa. malaa
ksalaIhI tyaarI krayacaI naahI. pgaDI Dao@yaalaa Gaalaayacaa AvakaSa Aaho.k^PTnanaa
saaMgaUna inaGaU yaa." k^PTnacaI prvaanagaI GaotlaI.
ima. laa^Tna ho DrbanamaQaIla far jaunao va p`#yaat vakIla haoto. maI
ihMdusqaanalaa jaaNyaapUvaI-ca %yaaMcaa va maaJaa caaMgalaa snaoh haota. ivaSaoYa ADcaNaIcyaa
KTlyaamaQyao maI %yaaMcaa sallaa Gaot Asao. to svat: ihMmatvaana haoto baaMQyaanao iQaPpaD
haoto.
Aamacaa rsta DrbanamaQaIla eka maaozyaa pozotUna jaat haota. AamhI inaGaalaao
tovha saMQyaakaLcao caarsaaDocaar vaajalao Asaavao. AakaSaat turLk maoGa haoto. pNa
tovaZo saUyaa-laa JaakUna TakNyaasa purosao haoto. payaI caalaUna Saoz $stumajaIcyaa GarI jaa}na
paocaayalaa kahI naahI trI ek tasa laagaola evaZa rsta haota. AamhI ]trtao
[t@yaatca ik%yaok paoraMnaI Aamhalaa paihlao. %yaaMmaQyao maaozI maaNasao mauLIca navhtI.
saamaanyapNao baMdravar maaNasao Asatat ittkIca idsat haotI. kahI paoraMnaI Aamhalaa
paihlao. maaJyaasaarKa pgaDI GaalaNaara maI ekTaca pDlaao. paoraMnaI malaa tabaDtaoba
AaoLKlaa AaiNa "gaaMQaI gaaMQaI" "yaalaa zaoka vaoZa Va" ASaa AaraoLyaa zaokIt
AamacyaakDo vaLlao. kaoNaI rovaahI fokU laagalao. ik%yaok maaozyaa vayaacao gaaorohI yao}na
imaLalao. hLUhLU hllaa vaaZt caalalaa. ima. laa^Tnanaa vaaTlao kI caalat jaaNyaamaQyao
Qaaoka Aaho. mhNaUna %yaaMnaI 'irxaa' baaolaaivalaI. 'irxaa' mhNajao maaNasaaMnaI AaoZayacaI
gaaDI. maI kQaIhI irxaomaQyao basalaao navhtao. karNa kI maaNasaaMnaI AaoZayacyaa vaahnaamaQyao
basaNyaaba_la malaa manaapasaUna itTkara vaaTt haota. pNa yaa vaoLI malaa vaaTlao kI
irxaomaQyao basaUna jaaNao hoca maaJao kt-vya Aaho. pNa [-Svar jyaacaa pazIraKa Aaho tao pDU
[icCt Asalaa trI pDU Sakt naahI yaacaa p`%yaxa AnauBava maI maaJyaa hyaatIt
ADcaNaIMcyaa pacasaat p`saMgaI Gaotlaa Aaho. maaJao ptna Jaalao naahI yaacao yaSa malaa
mauLIca Gaota yaavayaacao naahI. irxaa AaoZNaaro hbaSaIca Asatat. paoraMnaI AaiNa
maaozyaaMnaIhI irxaavaalyaalaa QamakI idlaI kI jar tU yaa maaNasaalaa irxaomaQyao basavalaosa tr
tulaa zaokU AaiNa irxaahI maaoDUna TakU. %yaamauLo irxaavaalaa 'Ka' naahI mhNaUna caalata
Jaalaa AaiNa maaJao irxaomaQyao basaNao rahUna gaolao.

478

Aa%makqaa

Aata Aamhalaa payaI jaaNyaaKorIja ga%yaMtr navhto. Aamacyaa pazISaI saonaa

jamalaI. jasajasao puZo caalalaao tsatSaI saonaa vaaZtca caalalaI. mau#ya rs%yaaSaI Aalaao
tao toqao tr SaokDao lahanamaaozo laaok gaaoLa Jaalao. eka daMDgyaa [samaana ima. laa^Tnanaa
KocaUna maaJyaapasaUna dUr kolao. %yaamauLo maaJyaa madtIlaa yaoNyaasaarKI %yaaMcaI isqatI raihlaI
naahI. maaJyaavar iSavyaaMcaa QaaoMDyaaMcaa jao kahI hatalaa laagaola %yaacaa maara sau$ Jaalaa.
ekanao maaJaI pgaDI ]DvaUna idlaI. evaZyaat eka maaozyaa jaaDjauD maaNasaanao yao}na malaa
qaPpD maarlaI AaiNa maagaaomaaga zoasaa lagaavalaa. itrimarI yao}na pDNaar haotao [t@yaat
rs%yaajavaL Asalaolyaa eka Garacyaa AaMgaNaacaI jaaLI maaJyaa hatI laagalaI. ikMicat
Svaasa Gaotlyaavar maUcCa- ]trlaI tovha caalaNyaasa sau$vaat kolaI. ijavaMt paocaNyaacaI
AaSaa bahutok sauTlaI haotI. prMtu malaa evaZo baraobar Aazvato kI yaa vaoLIhI maaJao
)dya %yaa maarNaayaaMcaa yai%kMicathI daoYa kaZIt navhto.
ASaa thonao maaJaI kUca caalalaI Aaho [t@yaat Drbanacyaa paolaIsa
saupirMToMDMTcaI p%naI samaao$na yaot haotI. AamhI ekmaokaMnaa caaMgalyaa thonao AaoLKIt
haotao. tI baa[- ihMmatvaana haotI. AakaSa ABa`acCaidt haoto AaiNa yaa vaoLI saUya-hI
KalaI gaolaa haota. trIsauwa %yaa baa[-nao AaplaI C~I maaJyaa rxaNaasaazI ]GaDlaI AaiNa
maaJyaa baajaUnao caalaU laagalaI. baa[-maaNasaacaa Apmaana AaiNa taohI Drbanacyaa savaa-t vaRw
va laaokip`ya faOjadaracyaa p%naIcaa Apmaana gaaoyaa laaokaMkDUna vhayacaaca naahI itlaa
[jaahI vhayacaI naahI. %yaamauLo itlaa laagaNaar naahI ASaa baotanao maaJyaavar AaGaat
kravao laagat. to Aqaa-tca hlako Asat. taopya-Mt yaa hllyaacaI paolaIsa saupirMToMDMlaa
baatmaI kLlyaava$na %yaaMnaI paolaIsa paTI- pazivalaI AaiNa paolaIsa maaJyaa caarI baajaUMnaa
raihlao. Aamacaa rsta paolaIsa caaOkIva$na jaat haota. toqao jaa}na paocalaao tao faOjadar
vaaTca paht ]Bao haoto. %yaaMnaI malaa paolaIsa caaOkItca jaa}na basaNyaacaa sallaa idlaa.
maI AaBaar maanalao pNa Aat jaaNyaacao naakarlao. maI mhTlao " malaa ksaohI k$na
mau@kamaavar jaa}na paocalao paihjao. Drbanacyaa laaokaMcyaa nyaayavaR<aIba_la AaiNa maaJyaa
svat:cyaa sa%yaaba_la malaa ivaSvaasa Aaho. AapNa paolaIsaaMnaa pazivalao yaaba_la Aaplaa
AaBaarI Aaho. iSavaaya imasaosa\ Alao@JaaMDrnaIhI maaJao saMrxaNa kolao "
maI sauK$ppNao $stmajaIMcyaa GarI paocalaao. toqao paocaopya-Mt javaLjavaL
ra~ JaalaI. 'kurla^MD' varIla Da^@Tr dajaI barjaaor $stmajaI SaozjaIMkDo haoto. %yaaMnaI

piriSaYTo

479

maaJaI SauEaUYaa kolaI. jaKmaa tpasalyaa farSaa navh%yaa. eka jaagaI mauka maar basalaa
haota. %yaacaaca ivaSaoYa ~asa haot haota. prMtu AjaUna malaa svasqata imaLivaNyaacaa
AiQakar p`aPt Jaalaa navhta. $stumajaISaozcyaa Garasamaaor hjaarao gaaoro laaok jamaa
Jaalao. ra~ pDlaI AsalyaamauLo lauccaolafMgaohI %yaat imasaLlaolao AsaNaarca. laaokaMnaI
$stumajaISaoznaa saaMgaUna pazivalao kI jar tumhI gaaMQaIlaa Aamacyaa svaaQaIna kolao naahI tr
%yaaMcyaabaraobar tumacaI AaiNa tumacyaa dukanaacaI haoLI k$. to kahI kaoNaI BaovaDavaUna
iBaNaaro ihMdI navhto. saupirMToMDMT Alao@JaaMDrlaa hI baatmaI kLtaca to Aaplyaa gauPt
paoilasaaMsah yao}na hLUca %yaa qavyaamaQyaoca iSarlao ek KaT AaNaivalaI AaiNa itcyaavar
]Bao raihlao. laaokaMbaraobar baaolaNyaacyaa imaYaanao ASaa thonao parSaI $stumajaIMcyaa Garacyaa
drvaajyaacaa %yaaMnaI kbajaa Gaotlaa kI jaoNaok$na tao taoDUna kaoNaalaa Aat GausaUna jaata
yao} nayao. yaaogya sqaLI gauPt paoilasaaMnaa zovaUna idlaoca haoto. %yaaMnaI yaotaxaNaIca Aaplyaa
eka Amaladaralaa ihMdI paoSaaK caZvaUna va taMoD rMgavaUna ihMdI vyaapayaacao saaMga GaoNyaasa
saaMgaUna idlao AaiNa %yaalaa hukUma idlaa kI %yaanao maaJaI gaaMz Gao}na malaa saaMgaavao kI "jar
tumhalaa tumacyaa ima~acao %yaacyaakDo ]trlaolyaa pahuNyaaMcao %yaacyaa maalama<aocao AaiNa
svat:cyaa maulaaMmaaNasaaMcao rxaNa vhavayaalaa paihjao Asaola tr tumhI ihMdI iSapayaacaa vaoYa
Gao}na parSaacyaa gaaodamaaMtUna baahor pDUna laaokaMcyaa jamaavaamaQaUna maaJyaa [samaabaraobar psaar
hao}na paolaIsa caaOkImaQyao jaa}na raihlao paihjao. gallaIcyaa kaopyaavar tumacyaasaazI
gaaDI tyaar zovalaolaI Aaho. tumacao va [traMcao saMrxaNa krNyaacaa maaJyaapaSaI ha evaZaca
maaga- Aaho. jamaava [tka kahI xaubQa Jaalaolaa Aaho kI %yaalaa dabaat zovaNyaacao
maaJyaapaSaI kahI saaQana naahI. tumhI %vara kolaI naahI tr ho Gar jamaInadaost hao[-la
evaZoca navho tr p`aNahanaI va maalama<aocao nauksaana iktI hao[-la %yaacaa maI AMdajahI k$
Sakt naahI."
ekMdr isqatI maaJyaa laxaat AalaI. maI lagaoca iSapayaacaa paoSaaK maaigatlaa
AaiNa caZvaUna inasaTUna gaolaao AaiNa %yaa Amaladarabaraobar ibanaQaaokpNao paolaIsa caaOkImaQyao
jaa}na paocalaao. [kDo faOjadar samayaaoicat gaItaMnaI AaiNa BaaYaNaaMnaI jamaavaalaa gaaoMjaarIt
raihlaa. maI paolaIsa caaOkIt jaa}na paocalaao Asaa jaovha %yaalaa [Saara imaLalaa tovha
%yaanao Aaplao Kro baaolaNao sau$ kolao :
"tumacao mhNaNao trI kaya"
"Aamhalaa gaaMQaI paihjao."
"tumhI %yaacao krNaar kaya

480

Aa%makqaa

"AamhI %yaalaa jaaLUna TakU"

"%yaanao tumacao kaya GaaoDo maarlao Aaho"
"AamacyaaivaYayaI ihMdusqaanaat KaoTyaanaaTyaa gaaoYTI saaMigatlyaa Aahot AaiNa
naataLmaQyao hjaarao ihMdI laaokaMnaa Gausavaayalaa baGatao Aaho."
"pNa tao baahor pDlaa naahI tr kaya krala"
"tr maga AamhI yaa Garalaaca Aaga laavaU"
"Garat tr %yaacaI baayakamaulao Aahot [tr s~Ipu$Ya Aahot. is~yaaMnaa
AaiNa baalakaMnaa jaaLUna TakNyaacaI tumhalaa laaja naahI vaaTt"
"yaacaa daoYa tumacyaakDo Aaho. tumhI Aamacaa ina$paya kolaat tr AamhI
kaya kravao AamhI dusayaa kaoNaalaa [jaa k$ [cCIt naahI. gaaMQaIlaa Aamacyaa hvaalaI
kolaot mhNajao puro tumhI gaunhogaaralaa Aamacyaa svaaQaIna krIt naahI AaiNa %yaalaa
pkDtanaa [traMnaa [jaa JaalaI tr %yaacaa daoYa Aamacyaavar Takta ha kaozlaa nyaaya"
saupirMToMDMTnaI hsathsat %yaaMnaa hLUca saaMgaUna idlao kI gaaMQaI tr
tumacyaamaQaUnaca ibanaQaaokpNao dusayaa izkaNaI jaa}na paocalaa Aaho laaok KdKda hsaU
laagalao AaiNa 'KaoTI gaaoYT' 'KaoTI gaaoYT' Asaa AaorDa k$ laagalao.
saupirMToMDMT mhNaalao "tumhalaa jar tumacyaa vaRw faOjadaracao mhNaNao Kro vaaTt
nasaola tr tumacyaa manaalaa yaotIla %yaa tInacaar AsaamaIMcaI ek kimaTI naomaa baakIcyaa
savaa-MnaI vacana Vavao kI kaoNaIsauwa Aat GausaUna jaaNaar naahI. AaiNa kimaTI gaaMQaIlaa
huDkUna kaZU SaklaI naahI tr tumhI SaaMtpNao prt jaavao. tumhI AavaoSaalaa baLI pDUna
Aaja paoilasaaMcaI sa<aa Jaugaa$na idlaI %yaat paoilasaaMcaa kmaIpNa naahI tumacaaca Aaho.
%yaamauLo paoilasaaMnaahI tumacyaaSaI Dava laZvaavao laagalao. paoilasaaMnaI Bar tumacyaamaQaUna tumacaI
iSakar ]calaUna naolaI AaiNa tumhI hrlaat. yaat tumhI paoilasaaMnaa tr daoYa doNaarca
naahI. paoilasaaMnaa naomalao tumhIca. %yaaMnaI Aaplao kt-vya bajaavalao."
ho sava- BaaYaNa saupirMToMDMTnao [t@yaa maIzopNaanao hMsat hMsat AaiNa dRZtapUva-k
kolao kI laaokaMnaI %yaanao maaigatlyaap`maaNao vacana idlao. kimaTI naomalaI gaolaI. itnao parSaI
$stumajaIMcyaa Garacaa kaoprana\ kaopra QauMDaLUna paihlaa AaiNa laaokaMnaa yao}na saaMigatlao :
"saupirMToMDMTcao mhNaNao Kro Aaho. %yaaMnaI Aamacyaavar maat kolaI KrI."

piriSaYTo

481

laaok inaraSa tr haoNaarca pNa svat:cyaa vacanaalaahI icakTUna raihlao kahI

ek nauksaana na krta GaraoGar inaGaUna gaolao. ha idvasa mhNajao 1897 saalacyaa jaanaovaarI
maihnyaacaI 13 vaI tarIK haotI.

2. baaoAr yauw

ihMdI laaokaMnaI kaya kravao

[ithasa KMD 1 p`. 9 va$na. AnausaMQaana : Aa%makqaa KMD 3 p`. 10
yaa p`saMgaI dixaNa AaikotIla ihMdI laaokaMnaI kaya kravao ha mahana\ p`Sna
%yaaMcyaapuZo yao}na ]Baa raihlaa. baaoAr laaokaMpOkI p`%yaok pu$Ya laZa[-var gaolaa haota.
vaiklaaMnaI vaiklaI saaoDlaI SaotkyaaMnaI Aaplyaa SaotIBaatIcaI rjaa GaotlaI vyaapayaaMnaI
vyaapar baMd zovalaa naaokraMnaI naaokrIvar paNaI saaoDlao. [Mga`jaaMpOkIhI baaoAraM[tko
naahIt trI kop ka^lanaI naataL va haoDoiSayaa yaoqaIla Anaok GarMdaja laaok svayaMsaovak
banalao. maaoz maaozo [Mga`ja vakIla va [Mga`ja vyaaparI %yaaMt saamaIla Jaalao. naamaaMikt
vaiklaaMpOkI bahutokjaNa laZa[-cyaa kamaat gauMtUna gaolao. ihMdI laaokaMvar jao Aaxaop GaoNyaat
yaot %yaaMpOkI ek Asaa haota kI "ho laaok dixaNa AaikomaQyao f@t pOsao gaaoLa
krayalaa yaotat. Aaplyaavar [Mga`jaaMvar ho inavvaL Baar$p Aahot. AaiNa jyaap`maaNao
vaaLvaI laakDat iSa$na paoK$na paokL k$na Takto %yaap`maaNao ho laaokhI AamacaI
kaiLjao paoK$na Kayalaaca Aalaolao Aahot. doSaavar prca Aalao Garodaro lauTlaI
jaaNyaacaa p`saMga Aalaa tr ASaa p`saMgaI %yaaMcaa kahIhI ]pyaaoga haoNyaasaarKa naahI.
prcaapasaUna Aamacao Aamhalaaca rxaNa kolao paihjao AaiNa iSavaaya yaaMcaohI rxaNa kolao
paihjao." ha Aaxaop AamhI sava- ihMdI laaokaMnaI ivacaarat Gaotlaa. yaa Aaxaopat kahI
Aqa- naahI ho daKvaUna doNyaasa hI caaMgalaI saMQaI Aaho Asao Aamha savaa-Mnaa vaaTlao. pNa
dusayaa baajaUnao puZIlap`maaNao ivacaar kravaa laagalaa :
"baaoAr kaya AaiNa [Mga`ja kaya daoGaohI saarKaca Aamacaa CL krtat.
T/ansavaalamaQyao Aap<aI Aahot AaiNa naataL kopmaQyao naahIt Asao qaaoDoca Aaho
frk Asalaa tr AMSaa%mak. iSavaaya tumhalaa gaulaamavagaa-p`maaNao samajaNyaat yaoto.
baaoAraMsaarKo AvaGao maUzBar laaok kovaL Aaplyaa Aist%vaasaazI JagaDtat
ho Aaplyaalaa idsato. Asao Asata %yaaMcaa naaSa krNyaacyaa kamaI AamhI hatBaar
482
Aa%makqaa

ka baro laavaavaa AaiNa AKorIsa kovaL vyavahardRYTInao paihlao trI baaoAraMcaaca

prajaya haoNaar Aaho Asao kaoNaIhI saaMgaU SakNaar naahI. to ijaMklao tr Aamacao ]+o
kaZayalaa qaaoDoca kmaI krNaar Aahot"
ha yaui@tvaad jaaoranao p`itpadNaara AamacyaamaQyao ek pxa haota. malaa
svat:laahI ho mhNaNao samajat haoto %yaalaa yaaogya tovaZo mah<vahI maI dot haotao. trIsauwa
malaa tao yaaogya vaaTlaa naahI AaiNa yaa yaui@tvaadaMtIla mau_yaaMcao p`%yau<ar maI svat:cyaa
manaalaa va ihMdI baaMQavaaMnaa puZIlap`maaNao idlao :
"dixaNa Aaikot AamhI rahat Aahao to f@t iba`iTSa p`jaajana mhNaUna.
p`%yaok Ajaa-maQyao AamhI iba`iTSa p`jaa yaa naa%yaanaoca h@k maagat Aalaao Aahao. iba`iTSa
p`jaa Asalyaaba_la Aaplyaalaa AiBamaanahI vaaTtao ikMvaa vaaTtao Asao rajak%yaa-Mnaa
AamhI dSa-ivalao Aaho. AiQakayaaMnaI Aamacyaa h@kaMcao samaqa-na kolao tohI AamhI iba`iTSa
p`jaa haotao mhNaUnaca. AaiNa jao kahI h@k raihlao Aahot tohI iba`iTSa p`jaa haotao
mhNaUnaca. [Mga`ja Aaplyaavar jaulaUma krtat evaZyaasaazI %yaaMcaI AaiNa AamacaI Garodaro
jaaNyaacaa p`saMga Aalaolaa AsatahI AamhI tTsqapNao maaOja pahat basaavao ho maaNausakIlaa
SaaoBaNaar naahI. evaZoca navho tr %yaamauLo AapNa Aaplyaa du:KamaQyao AaNaKI Bar
GaalaNaar Aahao. jaao Aaraop AapNa KaoTa mhNatao tao KaoTa Asalyaacao daKvaUna doNyaacaI
sausaMQaI Aaplyaalaa Anaayaasao p`aPt JaalaI Aaho. tI hatcaI jaa} doNao mhNajao Aaplyaaca
taoMDanao AaraopacaI kbaulaI idlyaap`maaNao hao[-la. AaiNa maga Aaplyaavar AiQak du:Ko
yao}na pDlaI ikMvaa [Mga`jaaMnaI Aamacyaavar vadRYTI zovalaI tr navala naahI to Aamacyaaca
kmaa-cao fL mhNaavao laagaola. '[Mga`jaaMcao jaovaZo mhNaUna Aaraop Aahot to sagaLoca inaraQaar
Aahot. %yaaMnaa jabaaba doNyaasaarKohI %yaaMt kahI naahI' Asao mhNaNao mhNajao svat:caI
fsavaNaUk k$na GaoNyaap`maaNao Aaho. AapNa iba`iTSa saama`ajyaacyaa gaulaamaasaarKo Aahao ho
KaoTo navho. prMtu Aajapya-Mtcao Aaplao QaaorNa saama`ajyaat rahUnaca gaulaamaI tovaZI kaZUna
TakNyaacao Aaho. ihMdusqaanacao savao puZarIhI yaaca QaaorNaanao vaagat Aahot. AapNahI
yaaca QaaorNaanao Aajavar caalalaao. AaiNa iba`iTSa rajyaacao ek GaTk yaa naa%yaanaoca
jar Aaplyaalaa AaplaI svatM~ta va ]nnatI saaQaavayaacaI Asaola tr yaa vaoLI AapNahI
laZa[-maQyao tnamanapUva-k madt kravaI. tsao krNyaacaI hIca saaonyaasaarKI saMQaI
Aaho. baaoAr pxa haca nyaayaacaa pxa Aaho ho bahutaMSaI kbaUla kravao laagaola. pNa
rajyaamaQyao raihlyaanaMtr maga p`%yaok jaNaanao svat:cyaa svatM~ ivacaaraMp`maaNao vaagaavayaacao ho

piriSaYTo

483

jauLNyaasaarKo naahI. AiQakarI laaok jao jao krtat to sagaLoca rast Asaola Asao
vhayacao naahI. trIsauwa p`jaa jaaopya-Mt Amauk ek rajasa<aa maanya krIt Asaola taopya-Mt
%yaa rajasa<aocyaa kR%yaaMSaI saamaanyapNao imaLto GaoNao AaiNa %yaaMnaa madt krNao ha p`jaocaa
spYT Qama- Aaho.
"iSavaaya p`jaopOkI eKaVa ivaiSaYT vagaa-laa rajasa<aocao Amauk ek kR%ya
AnaIitmaya vaaTt Asalao trIhI %yaa kR%yaamaQyao ivaGna GaalaNyaapUvaI- ikMvaa ivaGna
GaalaNaayaaMnaa madt krNyaapUvaI- rajasa<aolaa %yaa AnaItIpasaUna pra=\mauK krNyaacaa
iSakstIcaa p`ya%na jaIvaacaI pvaa- na krtahI kolaa paihjao. tsao kahIhI AapNa kolaolao
naahI. ASaa thocaa Qama- AaplyaapuZo ]BaahI raihlaolaa naahI AaiNa ASaa thocyaa
eKaVa jaahIr karNaamauLo Aaplyaalaa yauwat Baaga Gaota yaot naahI Asao kaoNaIhI mhTlaolao
naahI. kaoNaacaI tSaI samajaUthI naahI. Aqaa-t p`jaajana yaa naa%yaanao Aaplao saamaanyapNao
kt-vya hoca kI yauwacyaa gauNadaoYaaMcaa ivacaar na krta yauw Jaalao Aaho %yaa AqaI-
yaqaaSai@t madt kravaI. SaovaTI baaoAr sarkarcaa jaya Jaalaa AaiNa naahIca haoNaar
Asao mhNaavayaalaa kahIca AaQaar naahI tr AapNa AagaItUna inaGaUna faofaTyaat pDU
AaiNa maga to Aamacao yaqaocC ]+o kaZtIla Asao mhNaNao ikMvaa maanaNao baha_r baaoAr
laaokaMnaa va AapNaa svat:laahI Anyaaya krNyaap`maaNao Aaho. to tr inavvaL Aaplyaa
naamad-pNaacao laxaNa mhNaavao laagaola. ASaa thocaa ivacaarhI manaat yao} doNao mhNajao
rajainaYzolaa kaiLmaa AaNaNyaap`maaNao Aaho. ekhI [Mga`ja xaNaBar trI Asaa ivacaar
krIla ka kI [Mga`ja hrlao tr AaplaI svat:caI kaya gat yao[-la rNaxao~at pa}la
Taklyaavar maga svat:cyaa maaNausakIlaa faTa idlyaaiSavaaya Asaa yaui@tvaad krtaca
yaavayaacaa naahI."
ha yaui@tvaad maI 1899 saalaI kolaa AaiNa %yaat yai%kMicathI forfar
kolaa paihjao Asao Aajasauwa malaa vaaTt naahI. mhNajao iba`iTSa rajanaItIba_la
jaI Aasa@tI malaa %yaa vaoLI vaaTt haotI AaiNa iba`iTSaaMcyaa C~aKalaI rahUnaca
AamacaI svatM~ta imaLNyaasaMbaMQaI jaI AaSaa malaa %yaa vaoLI vaaTt haotI tI
Aasa@tI va tI AaSaa jar AajahI kayama Asaola tr maI AxarSa: haca yaui@tvaad
dixaNa AaikomaQyao krIna va tSaaca thocyaa p`saMgaI ihMdusqaanaathI krIna.
yaa yaui@tvaadaiva$w Anaok ]<arpxa maI dixaNa AaikomaQyao eoklao va
%yaanaMtr ivalaayatomaQyao eoklao. trIhI Aaplyaa ivacaarat forfar krNyaacao yai%kMicathI
karNa malaa idsalaolao naahI. maaJyaa Aajacyaa ivacaaraMcaa p`stut ivaYayaaSaI kahI

484

Aa%makqaa

saMbaMQa naahI ho maI jaaNaUna Aaho. var dSa-ivalaolao iBanna ivacaar namaUd krNyaalaa daona sabaL
karNao Aahot. ek tr Asao kI ho pustk Gaa[-Gaa[-nao vaacaUna TakNaara vaacak to
QyaanapUva-k fursatInao vaacaIla ASaI Apoxaa malaa krta yaot naahI. ASaa thocyaa
vaacakalaa maaJyaa Aajacyaa caLvaLIcaa varIla ivacaaraMSaI maoL GaalaNao kzINa pDola.
dusaro karNa Asao kI yaa ivacaarpwtIcyaa pazISaIhI sa%yaacaaca Aaga`h Aaho. AapNa
jasao AaMt AsaU tsaoca baahor idsaavao AaiNa %yaap`maaNao vaagaavao hI Qamaa-carNaacaI SaovaTcaI
payarI nasaUna pihlaI payarI Aaho. yaa payaaKorIja Qamaa-caI [maart ]BaI haoNao ASa@ya
Aaho.

saucaI
AnasaUyaabaa[- 405 406 411 413
433 440
Abadula krIma hajaI Aadma Saoz 178
Abadula ganaI Saoz 110 111
Abadullaa Saoz 97 109 114
12628 138 139 14043 174
178 179 275
Abbaasa tOyabajaI 451 469
Alao@JaaMDr ima. 18284 242
Asahkar 456 46871
AihMsaa 261 33335 474
AadmajaI imayaaMKana 136 137 158
187
'[MiDyana Aaoipinayana' 27073 274
276 279 283
285 286 287 290
]pvaasa 18999 3057 31618
32729 444
eiSayaaiTk Kato 24144 259
260
eskMba ima., 134 140 141 178
185 204
kalaolakr kakasaahoba 362 363
kaSaI ivaSvanaaqa maMidr 22831
kUlaI laaokoSana 27276 278
28082
k^lanaba^k ima. 306 31416 325
32930 340 344

ka^Mga`osa 212 21618 45760

469 47172
KadI 46268
iKlaaft 45356 458 46869
KoDa

sa%yaaga`h

41318

gaaMQaI kstUrbaa[- 712 209 210

26164
30764
30713
36467 403 427 432
gaaMQaI putLIbaa[- 4 19 20 3437
gaaMQaI maganalaala 28687 290
364 365 366 371 379 411
465
gaaMQaI maaohanadasa krmacaMd sava-~ cyaa
manaavar EavaNa va hirScaMd/ yaaMcyaa
Aa#yaanaaMcaa KUp pirNaama 67 caa
toravyaa vaYaI- ivavaah 710 naa
KoLNyaacaa va ksartIMcaa kMTaLa pNa
ifrNyaacaI va vaiDlaaMcyaa saovaocaI AavaD
1314 45 51 91 naa rMBaokDUna
ramanaamaacaI iSakvaNa 29 var tulasaI
ramaayaNaacaa pirNaama 30 SaamaL Ba+
yaaMcaI kivata cyaa )dyaat vasato 32
baocarjaI svaamaIsamaaor tIna p`it&a Gao}na
naa ivalaayatolaa jaaNyaalaa Aa[-caI
prvaanagaI 3637 gaIta vagaOro Qama-

485

486

Aa%makqaa

ga`MqaaMcaa AByaasa 6567 250

b^airsTrcaI prIxaa pasa k$na ihMdusqaanaat
prt 78 kiva rajacaMd/ yaaMcyaaSaI
pircaya va to Ta^lasTa^ya AaiNa riskna
yaaMcaa var gaaZ pirNaama 8385 Saoz
AbadullaaMcyaa dixaNa AaikotIla kMpnaIcao
kama svaIka$na Drbanalaa p`yaaNa
9798 ma^ir%sabaga- sToSanaavar pihlyaa
vagaa-tUna Qa@ko maa$na naa baahor kaZNyaat
yaoto va vaNa-WoYa naostnaabaUd krNyaacaa %yaaMcaa
inaNa-ya
10607
parDIkaoplaa
iSaga`amaamaQyao var tDa@yaaMcaa vaYaa-va
10809 p`oisaDoMT ugarcaa iSapa[- naa
Qa@ka maa$na rs%yaat paDtao 124 nao
saucaivalaolyaa tDjaaoDInao dada Abadullaa
davaa ijaMktat 12829 mataiQakaracaI
caLvaL caalaivaNyaasaazI d. Aaikot
ek maihnaa jaast rhatat 135 naataL
[MiDyana ka^Mga`osasqaaptat 14246
tIna paOMD kraiva$WcaI caLvaL
14851 ihrvyaa puis%akocyaa saaraMSa
ivalaayatocyaa vat-maanap~at yaotao va
rayaTrcaI tIna AaoLIcaI tar naataLat
yaoto 161sahkuTuMba Drbanalaa yaotat
177 naa laaokaMkDUna maarhaNa
18082 baaoAr yauWat SauEaUYaapqak
kaZUna caI saovaa 20306 svat:laa

imaLalaolyaa BaoTIMcaa saava-jainak T/sTsaavajainak T/sT 20809 jaaohainasabaga-maQyao

vaiklaI 246 iSallak samaajasaovaosaazI
vaap$na TakNyaacaa inaScaya 250 cyaa
sallyaanao '[MiDyana Aaoipinayana' sau$ 270
kUlaI laaokoSana maQaIla Plaoga saMbaMQaIcao kama
27680 ifina@sa AaEamaacaI sqaapnaa va
'[MiDyana Aaoipinayana'caI jabaabadarI 286
JaulaU
'baMDa't
ihMdI
laaokaMcyaa
SauEaUYaapqakasah saovaa 299301
svat:cyaa jaIvanaaMtIla mau#ya GaTnaa nakLt
svat:caI tyaarI sa%yaaga`hasaazI krIt
Aahot ASaI Eawa 304 laMDna yaoqao
ihMdI laaokaMcao SauEaUYaapqak ]Bao
krtat33133 faMsaLyaaMcyaa duKNyaanao
AajaarI 337 svadoSaI 1915cyaa
jaanaovaarIt paocatat356 vaiklaIsaMbaMQaI
svat:caI smarNao 34652 ivarmagaavacyaa
jakat
tpasaNaIpayaI
haoNaayaa
halaApoYTaMcaI caaOkSaI 361 savh-MTsa\
Aa^f [MiDyaa saaosaayaTIcao rItsar saBaasad
haot naahIt 368 kaocarbalaa AaEama va
sa%yaaga`haEama %yaacao naava 376 AaEamaat
AM%yaja kuTuMba 378 igarimaTcaI pwtI
baMd krNyaasaazI mau#ya SahrI saBaa 382
sa%yaaga`haEama saabarmatIlaa

saucaI
naotat 408 majaUrsaMpat tIna idvasaaMcaa
]pvaasa 410 caa iKlaaftlaa dujaaora
420 yauwpirYadot hjaorI 422
rMga$Tcao kama 42224 sa%yaaga`h
saBaocaI sqaapnaa 433 30 maaca- 1919
raojaI sava- doSaalaa ]pvaasa va hrtaL
paDNyaacaI
saUcanaa
436
'ihmaalayaaevaZyaa' caukIcaI kbaulaI va
sa%yaaga`h baMd 44445 'navajaIvana'
AaiNa 'yaMga [MiDyaa' sau$ 448 pMjaaba
A%yaacaar caaOkSaI saimatIcaI jabaabadarI
svaIkartat 45153 raYT/Iya saBaocaI
GaTnaa tyaar krtat 462 laa
carKa saapDtao 464 caa
Asahkaracaa zrava iKlaaft pirYadot
pasa 469 gaujaraqa p`aMitk pirYadot tao
zrava pasa 469 klak<yaacyaa Kasa
AiQavaoSanaat tao zrava pasa 470
naagapUrcyaa AiQavaoSanaat tao zrava pasa
471 sa%ya va AihMsaovar AaQaairt
jaIvanaacaI Eawa kqana krtat
47374
igarimaTyao 14751 186 204 275
281 356 358 38185
gaIta 65 66 67 249 250
gaaoKlao AvaMitkabaa[- 401 465
gaaoKlao gaaopaL kRYNa 17071 202
21627 232 238

487

269 340 341 345 355

35659 364 365
caMparNya sa%yaaga`h 391406
jailayaaMvaalaa baaga 447 46061
JaulaU 'baMD' 195 196 298301
Tagaaor rivaMdn/ aaqa 355 363
iTLk laaokmaanya 170 171 419
422 45861 47071
Ta^lasTa^ya 132 153 AaEama
31619 32125
z@kr AmaRtlaala 378 413
tIna kizyaacaa kayada 40405
tIna paOMDacaa kr 14851
tOyaba hajaI Kana mahMmad Saoz 120
24345
dasa ica<arMjana 45862 470 471
dosaa[- mahadova 401 413 435
439 470
'navajaIvana' 279 44749
naataL [MiDyana ka^Mga`osa 142 146
150 158 187
naaidrSaahI pMjaabaaMtIla 447 453
naoh$ pM. maaotIlaala 451 45758
460 470
pTvaQa-na APpa 362
pTola vallaBaBaa[- 411 413 429
433 469
prIK SaMkrlaala 413

488

Aa%makqaa

pMDyaa maaohnalaala 413 41517

parsaI $stumajaI 136 137 158
168 181 182 286 35254
paolaak ima. honarI 282 283
28991 29394 333 335
ifina@sa AaEama 196 197 28587
289 302 32729 355 363
ba^Mkr SaMkrlaala 407 413 433
437 448 465
baaoAr yauw 192 195 20306
338
majamaudar gaMgaabaona 464
majaursaMp 40914
mahota Da^. jaIvaraja 331 341 344
mahota Da^. p`aNajaIvana 41 42 43
82 83 331 369 370 398
mahota sar foraojaSaa 81 94 185
211 216 356
maaSa-la laa^ 443 444 450 457
maalavaIya pM. madnamaaohna 381 395
396 45760 47073
'yaMga [MiDyaa' 270 447 448 449
yaai&k [Mdulaala 413 448
rajaoMd/p`saad baabaU 387 388 397
399 rayacaMdBaa[- 8285 131 132
152 19495

irUTBartI 257 42324 raOla^T

ibala 258 43136
lajaptraya laalaa 470 471 473
vaosT ima. AalbaT- 27880
28283 285 288 289 295
va/jaikSaaorbaabaU 385 386 38890
392 39697 399
SaaMitinakotna 355 358 36265
370
Sau@la rajakumaar 38587 391
EawanaMdjaI svaamaI 355 370 373
437 451 453 457
sa%yaaga`h 195 197 30405
33739 36162 433
443444 448
sa%yaaga`h saBaa 433 434 446
sa%yaaga`haEama 37679 386
40809 465
savh-MT\sa Aa^f [MiDyaa saaosaayaTI
35759 36768
saivanaya kayado BaMga 449 450
saaobaanaI ]mar 413 440 448
464
svadoSaI 438 466
hsart maaohanaI maaOlaanaa 45455
hriksanalaala laalaa 45759
hMTr kimaTI 450 451
ihMdU Qama- 66 131 152
ha^ina-mana\ 433 447