1.

Elektroluno zagrijavanje
1.1 Elektrini luk
1.2 Instalacija i elementi instalacije elektrolune pei
1.3 Dimenzionisanje elektrolune pei
1.4 Elektroluna pe sa otkrivenim i direktnim lukom
1.5 Elektroluna pe sa pokrivenim lukom-Elektroredukciona pe
1.6 Optimizacija reima rada elektrolunih pei
1.7 Ekvivalentna ema strujnog kruga elektrolunih pei
1.8 Analiza ekvivalentnog kola
1.9 Principi konstrukcije krunog dijagrama
1.10Uticaj napona na uslove eksploatacije pei
1.11Analiza optimalnog reima rada pei
1.12Ekspirimentalno odreivanje karakteristika elektrolune pei
1.13Pojednostavljeni postupak prorauna osnovnih parametara pei
1.14Karakteristike reima rada elektrolunih pei
1.15Ekonomika rada elektrolunih pei sa otkrivenim lukom
1.16Poveanje i priprema uloka
1.17Smanjenje elektrinih gubitaka
1.18Smanjenje toplotnih gubitaka
1.19Skraenje zastoja u radu pei
1.20Optimizacija tehnolokog i elektrinog reima rada pei
1.21Automatska regulacija snage elektrolunih pei
1.22Nain regulisanja
1.23Izvedba regulacije s obzirom na mjerni organ
1.24Regulacija na bazi stalne struje
1.25Regulacija na bazi stalne impedanse
1.26Poreenje regulatora na bazi stalne impedanse i na bazi stalne struje
1.27Osobine regulatora
1.28Izvrni organi automatske regulacije elektrolunih pei
1.29Utjecaj elektrolunih pei na sistem napajanja
1.30Elektroluna pe kao potroa elektrine energije
1.31Pogonski prenaponi
1.32Brza kolebanja napona- fliker napona
1.33Nesinusoidalna raspodjela napona i struja
1.34Nesimetrija i pojava inverznih komponenti
1.35Promjene snage
1.36Mjere za ogranienje smetnji
1.37Prikljuak pei na vii naponski nivo
1.38Koritenj dodatnog izvora za napajanje osjetljivih potroaa
1.39Stabilizacija elektrinog luka
1.40Automatski regulator snage
1.41Primjena usaglaenog dijagrama optereenja
1.42racionalni reim rada pei i priprema sirovine
1.43Kompenzacija reaktivne energije
*endotemina reakcija-

1.44Primjena reaktora
1.45Primjena negativnog induktivnog otpora
1.46Pei za topljenje ispod ljake
1.47Tehnologija procesa
1.48Instalacija pei
1.49Vakuumske eelktrolune pei
1.50Instalacija pei

Elektroluno zagrijavanje
Grupa elektrolunih pei obuhvata: elektrolune pei sa otkrivenim i direktnim lukom,
elektrolune pei sa otkrivenim i indirektnim lukom koje slue za proizvodnju
specijalnih elika i elektrolune pei sa pokrivenim lukom elektroredukcione pei
koje slue za proizvodnju elejza, ferolegura i karbida.
Kod elektrolunih pei sa otkrivenim lukom proces pretvaranja elektrine energije u
toplotnu odvija se u elektrinom luku. Znai, sam proces sastoji se od elektrinog luka
koji se formira izmeu elektrode i are koja se topi ili izmeu elektroda. Intenzitet
transformacije elektrine energije podeava se promjenom duine luka. Kod
elektrolunih pei sa pokrivenim lukom (elektroredukcione pei), proces pretvaranja
elektrine energije u toplotnu odvija se: u elektrinom luku koji se javlja izmeu
elektroda i are koja se topi i u otporu are koja je protjecana strujom zbog dulovih
gubitaka.
a.Elektrolune pei sa otkrivenim i direktnim lukom
Elektrolune pei sa otkrivenim i direktnim lukom upotrebljavaju se za proizvodnju
alatnih elika, visokolegiranih i brzoreznih elika, za topljenje elinog i elejznog
liva. ara se sastoji od otpadaka, ili djelimino rafiniranog elika iz konvertora, ili
istopljenog eljeza iz eelktroredukcionih ili kupolnih pei.
Elektrolune pei sa otkrivenim lukom predstavljaju proizvodne kapacitete sa
diskontinuiranim procesom proizvodnje. Reimski pei rade u proizvodnim ciklusima u
kojima sse u potpunosti zaokruuje utvreni tehnoloki proces. Metalurki gledano,
proizvodni ciklus se sastoji od nekoliko karakteristinih reimskih etapa, i to: topljenje
metala, oksidacija i rafinacija. Vremenska pauza izmeu proizvodnih ciklusa koristi se
za dovoenje pei u proizvodni reim, odnosno za kontrolu i opravku ozida, ariranje
pei i druge neophodne zahvate. Etapu topljenja metala treba izvoditi brzo sa
minimalnim utrokom energije. Zato se pe u ovoj etapi ukljuuje na punu snagu, a
peni transformator radi sa maksimalnim sekundarnim naponom. Vremenski, etapa
topljenja angauje blizu polovine proizvodnog ciklusa, a energetski znai utroak 60%
*endotemina reakcija-

do 80% ujupne elektrine energije za proizvodni ciklus. U ovoj etapi rad pei je vrlo
nemiran, naroito prvih 5 do 15 minuta, dok elektrode ne stvore put kroz vrstu aru
i ne obezbijede put na vrstom metalu. Uslovi gorenja luka postaju neto stabilniji
kada elektrode obezbijede luk na teno kupatilo, ali i tada se s vremena na vrijeme
pojavljuju veliki strujni udari prilikom obhrvavanja vrste are na elektrode. Ovu
etapu takoer karakterie i intenzivan rad regulatora snage. Inae, etapa topljenja se
zavrava kada se cjelokupna vrsta ara otopi, nakon ega luk radi mirnije,
temperatura u pei se poveava, povrina metala u pei pokrivena je slojem troske, a
duina stabla luka poveava se nekoliko puta.
U nastavku zbog relativno niske temperature u kadi intenzivno se odvijaju
egzotermike reakcije oksidacija eljeza, silicijuma, fosfora odnosno, nastaje etapa
oksidacije kao i posebna kategorija metalurkog procesa. U ovoj etapi nastupa
intenzivno mijeanje metala, prilikom ega se odstranjuju gasovi. Karakteristino je za
ovu etapu da se iz metala uglavnom odstrani i fosfor koji se izlui u trosku.
Nakon ove etape nastaje rafinacija oplemenjivanje u toku koje se iz metalaodstrani
najvei dio sumpora, a metal deoksidira. Da bi se etapa rafinacije izvela uspjeno,
neophodno je obezbijediti visoku temperaturu metala, jer se u rafinaciji odvija
endotermika reakcija* i ostali tehnoloki zahvati u cilju dobijanja oekivanog
proizvoda.
Obloga elektrolune pei sastoji se iz tri osnovna dijela: poda, obloge zidova i svoda.
Meutim, osnovu obloge ini podna obloga koja ima veoma znaajnu ulogu u procesu
topljenja. Na usijanu podnu oblogu arira se hladni uloak, tako da je izloena
izrazitim kolebanjima temperature, kao i mehanikim i termikim pritiscima. Zato
mora imati znaajnu mehaniku izdrljivost na visokim temperaturama. Toplotna
izolacija podne obloge takoer mora obezbijediti minimalni pad temperature po
dubini kade. I upravo zato podna obloga se sastoji od tri sloja: unutranjeg nabijenog
sloja koji sa zidovima obrazuje kadu pei i koji ne proputa teni metal, srednji sloj se
izrauje od vatrostalne opeke, koja sa nabijenim slojem obezbjeuje odgovarajuu
mehaniku izdrljivost i vanjski toplotno izolacioni sloj preko koga se ostvaruje
toplotna izolacija pei. Za noramlne pei unutarnji i srednji sloj podne obloge rade se
od magnezita ili dolomita, a za kisele pei od dinas opeke i kvarcnog pijeska. Vanjski
sloj se uglavnom radi od amotne opeke i azbesta.
Elektrolune pei sa otkrivenim i direktnim lukom izvode se kao trofazne sa lukom
elektrodom u svakoj fazi. Elektrode ravno prolaze kroz svod pei i objeene su
vertikalno. Elektrode se nalaze iznad are, tako da je luk koji se formira izmeu
elektroda i are otkriven i direktan. U upotrebi su grafitne i ugljene elektrode, koje se
u procesu proizvodnje troe 5 do 9 kilograma po toni proizvoda. Za efikasnu
eksploataciju pei od velikog je znaaja mogunost pomjeranja elektroda. Pomjeranje
elektroda navie ili nanie ostvaruje se samostalno za svaku elektrodu posebno,
pomou mehanizma za pomjeranje elektroda. Reimski, uslovi dizanja i sputanja
elektroda moraju biti u direktnoj vezi sa uslovljenim zahtjevom za tu operaciju. Na
primjer, elektrode treba pomjeriti lagano kada elektrode propaljuju prolaz kroz aru
na teno dno i vrlo brzo kada treba eliminisati neki izraeni poremeaj (npr.prekid
luka i sl.). U reimu brzog pomjeranja elektroda 3 6 metara u minuti izuzetno je
*endotemina reakcija-

vano ostvariti minimalnu inerciju sistema, odnosno onemoguiti preregulaciju i

njihanje. Elektrode se pomjeraju du stubova koji su uvreni na bonoj strani pei,
elektromehaniki ili hidrauliki ( u ArcelorMittal Zenica pomjeranje je hidrauliki). Hod
elektroda kod pei manjih snaga iznosi do 1800mm, a kod pei veih kapaciteta 100
200 tona do 500 mm. Krajnji poloaji ogranieni su krajnjim prekidaima.
Svaka elektroda je opremljena elektrodnim draem, koji ravno i ravnomjerno
obuhvata elektrodu, a slui da je uvrsti i da se preko njega ostvari galvanska
elektrina veza sa sekundarnim vodom (elektrino napajanje elektroda). Kod velikih
pei masa elektroda je od dvije do tri tone. Zato elektrodni dra mora biti dovoljno
vrst, robustan i da moe obuhvatiti elektrodu u svim reimima rada, s takvim
pritiskom da se mogu ostvariti oekivani elektromehaniki zahtjevi. Od elektrinih
zahtjeva dominantan je mali prelazni otpor elektrodni dra-elektroda. Mali
otpor je znaajan ne samo zbog toga da se umanje gubici nego i da se onemogue
pregrijavanja kontaktne zone. Kontaktna mjesta elektrodni dra-elektroda je
izuzetno vaan punkt instalacije elektrolune pei, jer pored toga to se nalazi u
oteanoj radnoj atmosferi, izloeno je djelovanju fenomena tzv. progresivnog
zagrijavanja (zagrijava se prenosom toplote iz pei kroz elektrode i progresivno
protokom struje zbog dulovog efekta). Kontaktni otpor se podeava pritiskom
draa na elektrodu, a iznosi cca 10 do 15 kN. Kontaktni otpor kod grafitnih
elektroda manji je nekoliko puta od kontaktnog otpora ugljenih elektroda. Isto tako,
kontaktni otpor bronza-grafit i bronza-ugalj manji je od kontaktnog otpora elik-grafit i
elik-ugalj. Zato su bakar i bronza povoljniji za izradu elektrodnih draa od elika.
Kod izrade kontaktnog draa mora se voditi rauna i o uslovima oksidacije
materijala, nainu hlaenja ( u upotebi su drai sa vodenim hlaenjem) itd.
Elektrodni drai u reimu rada su pod naponom i zato treba ostvariti
odgovarajuu izolaciju u odnosu na masu pei.
Otvori na svodi pei za prolaz elektroda su vei od prenika elektroda toliko da
onemoguuju eventualno zaglavljivanje eketroda. Ivice otvora su obloene metalnim
prstenom koji se hladi. Da bi se izbjegla magnetna kontura prstena, ona je prorezana
radijalno, pri tom je irina proreza reda 10 do 20mm.
Mehanizam za naginjanje pei slui da obezbijedi izljevanje istopljenog metala nakon
zavrenog topljenja, kao i pri skidanju troske. Naginjanje radi izljevanja izvodi se na
stranu otvora za izljevanje pod uglom do 45 , a naginjanje za skidanje troske izvodi
se na stranu rdnog otvora pod uglom od 20. Brzina naginjanja manjih pei je 1,5
stepeni u sekundi, a od 0,4 do 0,8 stepeni u sekundi za vee pei. Nekada se
naginjanje pei izvodilo protutenim mehanizmom, ali u novim konstrukcijama pei
oni su zamijenjeni ureajima kojima se pri naginjanju teite pomjera po horizontali.
ariranje pei je mehanizovano i izvodi se odozgo korpama koje se sputaju u pe,
nakon to se pomjeri svod pei, pri tom se ne smije dozvoliti da ara pada s velike
visine i da eventualno oteti podnu oblogu pei. Otverena pe pri ariranju zrai u
okolni prostor veliku koliinu toplotne energije. Zato se ovo ariranje mora obaviti
brzo, tako da operacija ne traje due od tri do pet minuta.
b.Elektrolune pei sa otkrivenim i indirektnim lukom
*endotemina reakcija-

Kod elektrolunih pei sa otkrivenim i indirektnim lukom elektrini luk se uspostavlja

izmeu elektroda, koje su postavljene na suprotnim krajevimahorizontalno u
cilindrinoj elinoj komori koja je obloena vatrostalnom oblogom. Ove pei izvode
se iskljuivo kao monofazne

c. Elektrolune pei sa pokrivenim lukom elektroredukcione pei

Kod elektroredukcionih pei luk gori pod slojem tvrde are, koja okruuje elektrode.
Proces pretvaranja elektrine energije u toplotnu odvija se u elektrinom luku koji se
javlja izmeu elektrode i are koja se topi i u otporu are koja je protjecana strujom
zbog dulovih gubitaka. Zbog ove osobine ove pei se esto klasificiraju u elektrootporne pei direktnog zagrijavanja.
Elektrini luk
Proces u elektrolunoj pei sastoji se od luka naizmjenine struje, koji nastaje izmeu
elektroda (indirektni luk) ili izmeu pokretnih elektroda i materijala koji se topi
(direktni luk). Osnovni izvor energije za topljenje materijala je toplota koja se generira
u luku.
Elektrini luk reira rad elektrolunih pei i uglavnom utjee na sve njene parametre.
Kod elektroredukcionih pei (pokriveni direktni luk) dio energije se oslobaa i u
elektrinom otporu materijala koji se topi. Toplota se podeava i kontrolie
promjenom duine elektrinog luka. U savremenim peima, kakva je i u Arcelormittalu, uglavnom se koristi trofazna elektrina struja, sa lukom u svakoj fazi, mada se kod
elektrolunih pei manjih snaga koristi i jednofazni luk.
Inae, elektrini luk, pored elektrtermike primjene, susree se i u: tehnici
zavarivanja, rasvjeti (svjetiljke), ispravljakoj tehnici (ivini ispravljai), a pratea je
pojava i pri komutaciji elektrinih aparata, tako da izuavanje elektrinog luka i
pojava u njemu ima iri karakter.
Luk jednosmjerne struje
Voltamperska karakteristika pranjenja
Osnovne postavke teorije pranjenja u gasovima mogu se razmotriti posmatrajui
kolo jednosmjerne struje koje se sastoji od izvora koji ima napon U, omskog otpora R i
cijevi koja je napunjena gasom u koju su zaletovane elektrode (slika...)
......
Ampermetar pri malom naponu nee pokazivati da protie struja jer je kolo u cijevi
prekinuto. Ako se napon izvora poveava tada se, poev od neke vrijednosti napona,
na ampermetru moe oitati izvjesna vrijednost struje koja protie kroz cijev, a na
voltmetru odreeni napon koji vlada izmeu elektroda u cijevi. Ako se postepeno
poveava struja kroz cijev i prati promjena naponaizmeu elektroda u cijevi moe se
dobiti zavisnost u=f(i) koja predstavlja voltampersku karakteristiku pranjenja.
*endotemina reakcija-

Voltamperska karakteristika pranjenja moe se podijeliti u tri karakteristina dijela.

Prvi dio karakteristike AB je karakteristian po tome to poveanju struje odgovara
poveanje pada napona izmeu elektroda u cijevi (du/di>0) i manje-vie je
nepromjenjiva vrijednost. Ovaj dio krive odgovaraa pojavi korone. Struja koja
odgovara ovoj pojavi je veoma mala. Tako, naprimjer, za bakarne elektrode u cijevi
napunjenoj zrakom sa rastojanjem od 4mm, gustina struje na katodi koja odgovara
taki B iznosi svega 10-15 A/cm2.
Slijedei dio krive BC ima negativnu vrijednost izvoda napona po struji (du/di<0), tj.
poveanje struje praeno je smanjenjem pada napona izmeu elektroda u cijevi. Ova
pojava moe se pratiti do vrijednosti struje reda nekoliko desetina ampera.
Na kraju, posljednji dio krive, desno od take C, predstavlja voltampersku
karakteristiku luka za koju je obino du/di<0 i prostire se do neogranieno visokih
vrijednosti struja.
Prelaz jedne forme pranjenja u drugu karakteriziran je naglim padom napona izmeu
elektroda u cijevi. Pojava tihog pranjenja od pojave elektrinog luka razlikuje se po
vrijednostima katodnog i anodnog pada napona, po gustini struje na katodi, te
temperaturi gasa.
Pri tihom pranjenju gas izmeu elektroda je hladan, on se ne jonizuje na raun
visokih temperatura. Gustina struje je reda nekoliko ampera po cm2, a pad napona je
reda 300-400V.
Pri elektrolunom pranjenju gustina struje na katodi prelazi 10.000A/cm2 dok je pad
napona 10-30V, a karakterie ga termika jonizacija gasa.
Luk naizmjenine struje
Osnovna razlika izmeu luka naizmjenine i luka istosmjerne struje sastoji se u tome
to struja poslije svake poluperiode prolazi kroz nulu neovisno od stepena jonizacije.
Pored toga kod naizmjenine struje napon luka se tokom poluperiode mijenja, a od
poluperiode do polupriode mijenja i svoj znak zajedno sa promjenom znaka struje.
Voltamperska karakteristika luka naizmjenine struje
Voltamperska karakteristika luka naizmjenine struje snimljena za vrijeme jednog
perioda ima oblik kao na slici ....... Strelice pokazuju pravac izmjene struje pri kojoj je
snimljena karakteristika. Taka A i B lee veoma blizu ordinate te se zbog toga
voltamperska karakteristika luka naizmjenine struje prikazuje kao na slici .... .
Kao i kod luka jednosmjerne struje napon u momentu pojave strujenaziva se napon
paljenja (Up), a u momentu nestanka struje napon gaenja luka (Ug).
......
Na slici .... prikazana je promjena napona luka u zavisnosti od vremena za jedan
period naizmjenine struje.
*endotemina reakcija-

.....

Napon luka kod naizmjenine struje priblino je proporcionalan njegovoj duini, kao i
kod luka jednosmjerne struje. Uslovi gaenja u principu ostaju isti kao i kod luka
jednosmjerne struje, tj. Luk se konano gasi kada su obezbjeeni uslovi u kojima je
intenzitet dejonizacije vei od intenziteta jonizacije do prstanka struje. Uz ovo teba
napomenuti da se struja u luku naizmjenine struje moe ugasiti u dva principijelno
razliita vremenska momenta:
a) U sredini poluperiode struje,
b) U momentu prolaska struje kroz prirodnu nulu ( kraj poluperiode).
U sluaju prekida struje u sredini poluperiode proces gaenja luka naizmjenine struje
ne razlikuje se od gaenja luka jednosmjerne struje. U ovakvim sluajevima zapaaju
se veliki prenaponi ( nekoliko puta vei od radnog napona).
Otpor, snaga i energija luka
Otpor luka prestavlja aktivni otpor i struja luka mijenja svoj znak zajedno sa naponom
luka.
Za vrijeme gaenja luka napon i struja luka mijenjaju se po zakonu koji jo nije
matematiki formuliran. Dakle, otpor luka je mogue odrediti samo ekspirimentalnim
putem.

rL =

uL
iL

Snaga koja se razvija u stablu luka je

PL = uLiL = rLiL2
A energija osloboena u stablu luka za vrijeme trajanja luka ( tL ):
tL

tL

WL = PL dt = uLiL dt
Modeliranje luka
Elektrini luk je osnovni element u procesu prekidanja struje u sistemima za prijenos i
distribuciju elektrine energije[2]. Kod elektrolunih pei elektrini luk reira rad pei i
uglavnom utjee na sve njene parametre [1]
Postojee metode prorauna luka, vodei rauna o moguim oblastima i nainu
primjene razliitih matematskih modela luka, mogu se podijeliti u tri osnovne grupe:
a) P-T modeli
*endotemina reakcija-

b) Fizikalni modeli
c) Ostali alati za modeliranje luka
Dijagram......

U normalnim uslovima pod utjecajem potencijalne razlike izmeu dvije elektrode koje
su postavljene vrlo blizu u gasu, koji je ppo prirodi izolator, u elektrinom kolu se
registruje protok elektrine struje. Poveanjem potencijalne razlike registruje se
poveanje elektrine struje, to se objanjava poveanom brzinom elektrona na anodi
i pozitivnih jona na katodi. to se vidi na slici.
Sa dijagrama se vidi da struja linearno raste do take (1). Od take (1) do take (2)
struja ostaje konstantna, mada napon raste. Ovo se objanjava ogranienim brojem
slobodnih elektrona. Napon u taki (1) je dovoljan da uslovi kretanja svih slobodnih
pozitivnih i negativnih estica do odgovarajuih elektroda. Prema tome, struja od
take (1) do take (2) nee mijenjati svoju vrijednost.
Poveanjem napona iznad vrijednosti u taki (2) slobodne estice, zbog male mase,
dobijaju takvu brzinu da u sudaru jonizuju nove molekule. Na taj nain se poveava
broj slobodnih elektrinih estica, odnosno nastaje sekundarna emisija. Struja u ovom
podruju raste proporcionalno naponu ( na dijagramu od take 2 do take 3).
Vrijednost napona u taki (3) je kritina za odreenu gasnu sredinu i oblik elektroda.
Pod djejstvom ovog napona dolazi do intenzivne sekundarne jonizacije to se
manifestuje u obliku iskre. Gasna sredina se sada moe smatrati provodnom pa struja
dobiva znatno vee vrijednosti od onih u taki (3). Napon na elektrodama se sniava i
dobija se negativna karakteristika elektrinog luka ( dijagram od take 3 do take 4).
Vidi se da je du/di<0 i taj proces se nastavlja sve dok napon ne pone da se neznatno
mijenja pa se moe smatrati da ima konstantnu vrijednost taka (5) tj. moe se
smatrati da je nastupio reim kada luk formalno postoji.
Gasna sredina je provodna. Zbog velikog broja sudara estica oslobaa se velika
energija-koliina toplote, temperatura raste i tako se formiraju uslovi za odravanje
luka.
Luk se karakterie velikom gustinom struje, malim katodnim padom napona i visokom
temperaturom u jonizovanoj oblasti.
*endotemina reakcija-

Najkarakteristinije osobine luka u elektrolunim peima su:

-

Velika snaga i struja pri malim naponima

Gorenje u zatvorenom prostoru

Duina gorenja

Nunost maksimalne stabilnosti i jednakost duine luka u svim fazama

Kod luka se razlikuju tri oblasti sasvim razliite po karakteru procesa koji se odvija u
njima. Neposredno uz negativnu eelktrodu (katodu) lei katodna oblast, dalje se
nastavlja stablo luka i na kraju, neposredno uz pozitivnu elektrodu (anodu), lei
anodna oblast. Veliina anodne i katodne oblasti su zanemarivo male. Duina katodne
oblasti iznosi nekoliko slobodnih puteva jona, a duina anodne oblasti nekoliko
slobodnih puteva elektrona.
Raspodjela potencijala du luka predstavljena je na slici ... . Bez obzira na male
duine elektrodnih oblasti pad napona na anodi i katodi je znatan. Ova injenica
upuuje da u tim oblastima egzistira snano elektrino polje. U stablu luka pad
napona raste znatno sporije.
Slika ....
Ukupni napon luka moe se odresiti kao suma:

UL = Uk + Ua + Us
Uk napon katode
Ua napon anode
Us napon stabla luka
Kod priblinih inenjerskih prorauna jaina elektrinog polja ( gradijent potencijala) u
stablu luka je obrnuto proporcionalan struji:

E=

C
In

Gdje je n manje od jedinice, n<1.

Znai, napon luka je obrnuto proporcionalan sa strujom luka, odnosno sa porastom
struje napon opada. Istraivanja statikih volt-amperskih karakteristika luka
jednosmjerne struje ekspirimentalno su potvrdila gornji stav i prvi put su objavljena u
radovima G.Ajerton u kojima je data i njihova funkcionalna zavisnost luka izrazom:
*endotemina reakcija-

UL = + l +

+ l
IL

l duina luka

, , , konstante koje zavise od materijala elektroda i sastava gasne sredine u kojoj

luk gori ( na primjer za ugljenu katodu i eljeznu anodu, to je sluaj kod elektrolune
pei, njihov iznos je:

= 12,8;
= 2,0;
)
= 24,3;
= 1,0;
Gornji izraz je dobijen za kratak luk male snage. Za velike iznose struje zadnji lan
izraza je vrlo mali, tako da se napon luka praktino ne mijenja sa promjenom struje.
Notingem je u gornji izraz uveo i zavisnost od temperature, dajui mu slijedeu
formulaciju:

UL = A + B l +

C + Dl
, gdje su
I Ln

n = 2,62 104 T ( T - temperatura topljenja materijala anode),

A,B,C,D su konstante koje zavise od materijala elektroda, a za ugljene elektrode
iznose
A=59,5;
B=1,25;
C=3,75;
D=3,75;
n= 0,985);
Temperatura topljenja eljeza je 1539C.
Za velike vrijednosti struje trei lan na desnoj strani tei nuli, i za vrijednosti struja
koje su vee od 100A, on se praktino moe zanemariti, tako da za napon luka vai
Frelihova formula:

UL = a + b l
Gdje su.
a-Suma padova napona na anodi i katodi koja zavisi od sastava materijala elektroda,
b-Jaina elektrinog polja ( gradijent potencijala) u stablu luka koja zavisi od sastava
gasne sredine, njene temperature i pritiska.
*endotemina reakcija-

Kod elektrolunih pei i elektroredukcionih pei struja luka je nekoliko desetina

kiloampera i vie tako da za njih treba primjenjivati Frelihovu formulu.
Istraivanja Hitrika i ujka na elektrolunim peima su pokazala da se faktor a kree u
granicama od 9 do 30 V, i to za elektrode ugalj-elik 22V, ugalj-troska 9V i ugalj-kisela
troska 30V.
Veliina b karakterie pad napona po 1mm stabla luka u zavisnosti od perioda
topljenja metala i mijenja se u procesu topljenja oko 10 puta.
Kako se vidi sa slike... napon luka se linearno mijenja u zavisnosti od duine luka.
Ukoliko je struja luka vea, utoliko je nagib prema apcisi manji.
Slika......
Kako napon luka ne zavisi od struje U L = C = const , to se pri neizmjenjenoj duini luka
i promjenjivoj struji otpor luka mijenja obrnuto proporcionalno struji.

RL =

UL C
=
IL IL

Na slici.... je predstavljen grafik zavisnosti otpora luka od struje pri konstantnom

naponu luka.
Temperatura du presjeka luka nije rasporeena ravnomjerno. Ona dostie
maksimum u osi luka i bre ili sporije opada prema periferiji. Od temperature luka u
najveoj mjeri zavisijonizacija gasa luka, a stepen jonizacije odreuje provodnost
odgovarajuih slojeva luka. Znatan dio struje prolazi kroz unutarnji sloj blii osi.
Moe se smatrati da ova struja prolazi kroz presjek na ijoj je granici temperatura
4000 K.
Temperatura luka odreuje karakteristike luka i ona se nalazi u granicama od 500 do
15000 K.

RL

RL =

UL C
=
IL IL
IL

*endotemina reakcija-

Slika..zavisnost otpora luka od struje luka

UL

I1
I2
I3
I4

IL

Zavisnost napona luka od rastojanja meu elektrodama

Slika : raspodjela temperature T i gustine struje u luku

Elektrini luk postoji i odava se samo za odreene vrijednosti i odnose struje, napona
i duine luka. Da bi se u luku ostvarilo ravnoteno stanje, ova tri parametra moraju
zadovoljiti odreene odnose, izraene volt-amperskom karakteristikom.

*endotemina reakcija-