ZATIENA PRIRODNA DOBRA SRBIJE

Teritorija Srbije, kao i itavo Balkansko poluostrvo, odlikuje se izvanrednim bogatstvom i

raznovrsnou ivog sveta koji ovo podruje svrstava u jedan od najznaajnijih centara
biodiverziteta. Srbija zauzima samo 2,1% Evropskog kontinenta, a na njenom prostoru ivi:
74 % faune ptica Evrope
67 % faune sisara Evrope
51 % faune riba Evrope
49 % faune gmizavaca i vodozemaca Evrope
39 % vaskularne flore Evrope
U Srbiji je, do sada, zvanino registrovano oko 44.200 taksona biljaka, ivotinja i gljiva. S
obzirom da mnoge grupe organizama nisu dovoljno istraene, pretpostavlja se da u Srbiji ivi oko
60.000 taksona.
NACIONALNI PARKOVI
Veliki deo biodiverziteta u Srbiji sadran je u okviru zatienih prirodnih podruja, posebno u
Nacionalnim parkovima. To su podruja od izuzetnog prirodnog i kulturno-istorijskog znaaja sa
ouvanom ili samo neznatno izmenjenom autohtonom prirodom, velikim biolokim diverzitetom,
endeminim, reliktnim ili endemoreliktnim biljnim i ivotinjskim vrstama, ouvanim autohtonim
ekosistemima, geolokim, geomorfolokim i hidrolokim specifinostima, kao i znaajnim
kulturno-istorijskim spomenicima i etnolokim vrednostima.
Nacionalni parkovi obezbeuju jedan od najviih, integralnih oblika zatite prirode koji je
zasnovan na ekolokom konceptu da se biljne i ivotinjske vrste, njihove populacije, biocenoze i
ekosistemi, najefikasnije mogu zatititi kroz celovitu zatitu njihovih prirodnih stanita (tzv. in
situ zatita biodiverziteta).
Nacionalni park erdap
Nacionalni park erdap je osnovan je 1974. godine. Nalazi se u severoistonoj Srbiji, na
granici sa Rumunijom. Prostorno je najvei Nacionalni park, zahvata povrinu od 64.000 ha. Park
se nalazi na desnoj obali Dunava i prostire se od Golupca do Karataa (kraj Kladova) u duini od
oko 100 kilometara. Obuhvata uzani umoviti brdsko - planinski pojas uz Dunav koji su izdie od
50 do 800 metara nadmorske visine.
Osnovni prirodni fenomen podruja je erdapska klisura Dunava, najdua i najvea klisura
probojnica u Evropi, duga oko 150km. Najui deo klisure, gde je Dunav najdublji, poznat kao
"Veliki Kazan", istovremeno je i najatraktivniji deo itavog podruja.
U hidrografskom pogledu, erdapom dominira neposredni sliv Dunava, ukljuujui i njegove
pritoke.
"erdapska klima" je modifikovana umereno-kontinentalna klima. Ona se odlikuje neto niim
temperaturama i veom relativnom vlanou vazduha u odnosu na klimu okolnih oblasti. Za ovo
podruje karakteristina je velika oblanost, kao i este i dugotrajne magle, posebno u zimskim

mesecima. erdapska klisura je, zbog relativno velike nadmorske visine, bogata padavinama koje
su pravilno rasporeene tokom godine. Za erdap je karakteristino i oslabljeno dejstvo vetra.
Osnovna odlika Nacionalnog parka "erdap" je velika umovitost (64%), veliko bogatstvo i
raznovrsnost flore i faune kao i bogatstvo kulturno - istorijskim spomenicima od najstarijih epoha
pa do danas.
Flora i vegetacija
erdap je jedan od najveih, najznaajnijih i najsevernijih evropskih refugijuma umske flore i
vegetacije, koje su tu nale sigurno utoite za vreme ledenih doba.. Na podruju erdapa
prisutno je danas preko 50 razliitih tipova umskih i bunastih zajednica, od kojih ak 35 imaju
reliktni karakter. Osnovna odlika ovih umskih ekosistema je njihovo izuzetno floristiko
bogatstvo od preko 1100 taksona vaskularnih biljaka (oko 30% ukupne flore Srbije) gde se
izdvajaju tercijarni relikti dendroflore: Corylus colurna L. (meja leska), Celtis australis L.
(koprivi), Juglans regia L. (orah), Syringa vulgaris L. (jorgovan), Taxus baccata L. (tisa),
Fraxinus ornus L. (crni jasen), Ilex aquifolium L. (boikovina). Ove vrste zajedno sa Fagus
sylvatica L. (bukva), Quercus petraea (Matt.) Liebl. (kitnjak), Quercus cerris L. (cer) i Quercus
farnetto Ten. (sladun) obrazuju meovite umske zajednice.
Fauna
Na podruju nacionalnog parka erdap zabeleeno je ukupno 150 vrsta ptica, 57 vrsta riba, 49
vrsta sisara, meu kojima 6 vrsta slepih mieva od kojih su 3 vrste na evropskoj crvenoj listi i 17
vrsta glodara.
Kulturno-istorijsko nasledje
Podruje Nacionalnog parka "erdap" obiluje znaajnim kulturno-istorijskim spomenicima.
Poev o poznatog "Lepenskog vira", arheolokog nalazita iz doba neolita, preko itavog niza
drugih praistorijskih i antikih spomenika i obeleja iz rimskog perioda,, meu kojima je
najpoznatija "Trajanova tabla" iz 101. godine nove ere, sve do srednjevekovnih spomenika
kakva je tvrava Golubaki grad.

U okviru nacionalnog parka proglaeno je i 8 rezervata prirode i jedan predeo izuzetnih odlika
(Veliki i Mali trbac)
Ugroenost
Izgradnjom hidroenergetskog i plovidbenog sistema "erdap" i formiranjem erdapskog jezera
(1971. godine), bitno su izmenjeni prirodni uslovi u dolini Dunava. Ispod nivoa jezera nestali su
jaki vrtlozi. Jezerska voda je prodrla u doline pritoka Dunava pri emu su nastali manji i vei
jezerski zalivi meu kojima je najvei u dolini Poreke reke.
Podizanjem nivoa jezera, potopljena su stanita nekih retkih biljaka. Potapanjem dolinskih livada
kod Tekije unitena je jedina populacija banatskog afrana (Crocus banaticus Gay) u Srbiji, a
potapanjem stanita u Malom i Velikom Kazanu nestala je erdapska lala (Tulipa hungarica
Borabs).

Meunarodni znaaj
Zbog svog graninog poloaja Nacionalni park erdap je planiran da sa svojom prirodnom
celinom u Rumuniji bude ukljuen u Mreu pograninih podruja, a zbog izuzetnih kulturnoistorijskih spomenika i ouvane autohtone prirode predloen je da bude uvrten u UNESCO-vu
listu svetske prirodne i kulturne batine i u svetsku mreu rezervata biosfere kroz program ovek
i bisfera.
Nacionalni park arplanina
Nacionalni park arplanina je "najmlai", osnovan 1986. godine i obuhvata deo severne strane
masiva arplanine (u jugozapadnom delu Kosova i Metohije). Zahvata povrinu od 39.000 ha.
arplanina je tipino visokoplaninsko podruje sa 30 vrhova preko 2500 m visine i ak 100
vrhova preko 2000 m. Najvii vrh je Bistra od 2.661 m n.v. Na arplanini su gotovo na svakom
koraku prisutni tragovi ledenih doba sa itavim nizom lednikih cirkova i jezera. Ima ih ak 25
iznad 1900 m nadmorske visine. Meu njima se po veliini posebno istiu Livadiko i Jainako
jezero.
U hidrolokom pogledu, podruje Nacionalnog parka je izuzetno bogato vodom i pripada
slivovima reka Lepenac i Prizrenska Bistrica koja u delu svoga toka formira prekrasnu klisuru.
U klimatskom pogledu, na ovom prostoru se sudaraju mediteranski i kontinentalni uticaji. U
podnoju, du dolina Prizrenske Bistrice i Lepenca osea se uticaj submediteranske klime, dok na
najviim vrhovima vlada surova i hladna planinska klima. Sve to uslovljava i objanjava
istovremeno prisustvo izuzetno velikog broja razliitih biljnih vrsta, koje na arplanini grade
najrazliitije biljne zajednice.
Flora i vegetacija
arplanina predstavlja jedan od najznaajnijih centara biodiverziteta na Balkanskom poluostrvu.
Sa oko 2000 vrsta vaskularnih biljaka, arplanina obuhvata oko 56 % flore Srbije. Posebnu
vrednost ini 20 lokalnih endemita meu kojima su: hajduica kralja Aleksandra (Achillea
alexandri regis), arplaninski afran (Crocus scardicus), Derfelerova petoprsnica (Potentilla
doerfleri) i ljubiice Viola grisebachiana i Viola dukadjinica. Na arplanini su prisutne brojne
reliktne i endemo-reliktne vrste kao to su: balkanska diaskorea (Dioscorea balcanica), srpska
ramonda (Ramonda serbica), ramonda kraljice Natalije (Ramonda nathaliae), molika (Pinus
peuce), munika (Pinus heldreichii) i dr.
Na arplanini se sa poveanjem nadmorske visine jasno smenjuju vegetacijski pojasevi, poev od
hrastovih uma u pobru, preko pojasa bukovih uma, meovitih uma bukve i jele, smrevih i
jelovih uma, pa sve do pojasa molikovih uma na silikatima i munikovih uma na krenjacima
koje grade i gornju umsku granicu. Iznad je bunasta vegetacija bora krivulja (Pinus mugo),
sibirske kleke (Juniperus sibirica) i razliitih vrsta borovnica, a zatim sledi zona
visokoplaninskih panjaka i livada.

U okviru farmakognozijskog ispitivanja spontane lekovite flore u arplaninskim upama (Risti

et al. 1994) identifikovano je oko 120 vrsta lekovitih i aromatinih. Meu njima su i: Polygonum
viviparum L (sranik), Ranunculus crenatus Waldst. & Kit., Gentiana punctata L. (arnautski
raven), Polygonum bistorta L. (eludnjak), Sideritis scardica Griseb. (arplaninski aj), Castanea
sativa Mill. (pitomi kesten).
Fauna
ivotinjski svet Nacionalnog parka arplanina odlikuje se izuzetnom raznovrsnou. Ovde ivi
147 vrsta leptira, preko 200 registrovanih vrsta ptica i 32 vrste. sisara.
Orao bradan je iezao sa arplanine, koja je do nedavno predstavljala njegovo poslednje utoite u
Srbiji.
Ris u Nacionalnom parku uiva specijalnu zatitu u okviru Rezervata risa na Rusenici.
Kulturno-istorijsko nasledje
Najveu kulturno-istorijsku vrednost ovog podruja predstavlja drevni grad Prizren koji je bio
srpska prestonica u srednjem veku i Grad muzej sa 59 zatienih spomenika kulture meu kojima
se posebno istie tvrava Duanov grad, Manastir Sveti Arhaneli, Crkva Bogorodice
Ljevike i Mehmed paina Damija.

Meunarodni znaaj
Zbog izuzetnih prirodnih vrednosti i brojnih kulturno istorijskih spomenika Nacionalni park
arplanina je predloen za meunarodnu zatitu kroz UNESCO-ve programe Svetske prirodne i
kulturne batine i ovek i biosfera. Istovremeno, pokrenuta je inicijativa da se u saradnji sa
Makedonijom itav prostor are proglasi za zajedniki, meudravni Nacionalni park.
Nacionalni park Fruka Gora
Nacionalni park Fruka Gora je na najstariji Nacionalni park, proglaen jo 1960. godine.
Nalazi se u jugoistonom delu Panonskog basena (izmeu Dunava i Save), zauzima povrinu od
preko 25.000 ha, koja obuhvata itav umski - "planinski" venac Fruke Gore. Najvii vrh je
Crveni ot od 539 m.
Iako malog prostranstva i visine (sa odlikama brdskog reljefa), Fruka Gora se u geolokom
pogledu odlikuje prisustvom razliitih vrsta stena kako u pogledu naina i vremena postanka,
tako i po hemijskom i minerolokom sastavu. Zbog sloenosti svog geolokog sastava i brojnih
nalazita dobro ouvanih fosila flore i faune u svojim sedimentnim naslagama, Fruka Gora se s
pravom oznaava kao "ogledalo geoloke prolosti". To je bio jedan od bitnih razloga da se
Fruka Gora proglasi za Nacionalni park, a njeni pojedini delovi kao to su paleontoloki
lokaliteti u erevikom potoku, kod manastira Grgeteg, u okolini Beoina, Ledinaca i drugi,
stave pod poseban reim zatite kao spomenici prirode.
Na severnim padinama Fruke Gore prema Dunavu ima manjih vodotokova koji ne prelaze
duinu od 10-tak kilometara. Inae, brojni izvori koji su nekada bili zastupljeni na itavom
masivu Fruke Gore danas su manje - vie presuili, ili su se smanjili usled promena koje je
ovek izazvao svojim neracionalnim postupcima.

Podruje Fruke gore se nalazi na severnoj granici prostiranja umereno-kontinentalne klime, a

zbog promena klimatskih karakteristika du visinskog gradijenta klima ima subkontinentalne
karakteristike. Srednja godinja temperatura vazduha za podruje Nacionalnog parka je 11.2 C,
padavine pravilno rastu sa porastom nadmorske visine. Fruka gora je po padavinama najbogatije
podruje Vojvodine.
Flora i vegetacija
Fruka gora se odlikuje velikom raznovrsnou biljnog sveta. Paprati su zastupljene sa 32 vrste, a
6 vrsta se nalazi na listi strogo zatienih. Golosemenice su na Frukoj gori prisutne sa samo
jednom autohtonom etinarskom vrstom - Juniperus communis (kleka). Na prostoru Nacionalnog
parka raste oko 1000 vrsta vaskularnih biljaka, a ukupan broj, na itavom prostoru Fruke gore
iznosi 1450 taksona to ini vie od 1/3 ukupne flore Srbije. 73 vrste se nalaze na listi strogo
zatienih.
Osnovni tip vegetacije na Frukoj gori ine listopadne ume (pokrivaju priblino oko 90%
ukupne povrine nacionalnog parka) koje izgrauju hrast kitnjak (Quercus petraea) i obini grab
(Carpinus betulus), sa znatnim ueem bele lipe (Tilia tomentosa). U manjoj meri, naroito na
severnim padinama, razvijaju se bukove ume. Na juno eksponiranim stanitima cer (Quercus
cerris), crni jasen (Fraxinus ornus) i dr. obrazuju itav niz meovitih ili istih zajednica.
Obodni deo umskog podruja Fruke Gore pripada, umo-stepskoj vegetaciji. Meutim, ovaj
oblik vegetacije je gotovo u potpunosti uniten i pretvoren u obradive povrine. Ipak, na
pojedinim mestima sauvani su fragmenti stepske vegetacije koji predstavljaju poslednje oaze za
brojne reliktne vrste kao to su: gorocvet (Adonis vernalis), sasa (Pulsatila grandis), uskolosnistepski bour (Paeonia tenuifolia), stepska perunika (Iris pumilla), travolika perunika (Iris
graminea), uti lan (Linum flavum)
Na Frukoj gori ivi oko 500 lekovitih i potencijalno lekovitih biljnih vrsta (Tucakov, 1978).
Meu njima su: Platanthera bifolia (vimenjak), Orchis maculata (pegavi kaun), O. morio
(kaun), O. simia, Frangula alnus Mill. (kruina), Rhamnus cathartica L. (pasdren) i dr.
Fauna
Faunu Fruke gore ini: 10 vrsta riba, 13 vrsta vodozemaca, 11 vrsta gmizavaca, oko 200 vrsta
ptica i 60 vrsta sisara.
Kulturno-istorijsko nasledje
Na podruju parka nalazi se ak 16 pravoslavnih manastira koji potiu s kraja 15 i poetka 16
veka, sve do 18 veka. Fruka gora se esto naziva "Srpska Sveta Gora" ili "Srpski Atos", Ovi
manastiri su imali neprocenjiv znaaj u ouvanju i razvoju kulture, pismenosti i duhovnosti
srpskog naroda na ovim prostorima.

Ugroenost
Raliite negativne ovekove aktivnosti dovele su kako do promena u sastavu pojedinih umskih
zajednica, tako i do nestanka velikog broja biljnih vrsta.

U umskim ekosistemima Fruke gore znaajno uee bele lipe (Tilia tomentosa) ima
sekundarni, a ne primarni karakter, to je u vezi sa prekomernim iskoriavanjem osnovnih vrsta
umskih ekosistema (hrast kitnjak, obini grab, bukva i sl.). Lipa, kao ekonomski manje znaajna
i "tehnoloki nekvalitetna vrsta" ali sa visokim prirodnim potencijalom vegetativnog
razmnoavanja preuzela je dominaciju u ovim ekosistemima.
Sa podruja ove planine iezao je banatski bour (Paeonia officinalis subsp. banatica), a od ak
32 vrste orhideja (fam. Orchidaceae) koliko ih je zabeleeno na Frukoj Gori u ranijim
istraivanjima, danas je potvreno prisustvo samo 16 vrsta.
Nacionalni park Tara
Nacionalni park Tara je osnovan je 1981. godine. Nalazi se na krajnjem zapadu Srbije i
zahvata deo planina Tare i Zvezde i deo kanjona reke Drine izmeu Viegrada i Bajine Bate.
Obuhvata povrinu od 19.200 hektara.
Tara predstavlja povr visoku 1000-1200m, sa koje se uzdiu retki vrhovi visine od 1400 do 1600
m, ispresecanu renim dolinama. Pored kanjonske doline Drine sa monim krenjakim odsecima
visokim i preko 1000m, izdvajaju se i kanjoni reka Rae, Brusnice, Dervente i Belog Rzava.
Tara je poznata kao refugijalni masiv, a klisure i kanjoni jedinstvena planinska pribeista, u
kojima su opstale mnoge reliktne biljne vrste.
Pored reke Drine i njenih pritoka veliki hidrografski znaaj za podruje Nacionalnog parka
"Tara" imaju i hidroakumulacije "Bajina Bata" kod Peruca i "Beli Rzav" kod Zaovina.
U klimatskom pogledu, podruje Nacionalnog parka Tara je pod uticajem umereno-kontinentalne,
planinske klime sa veim stepenom vlanosti u odnosu na centralne i istone delove Srbije.
Prosena relativna vlanost vazduha je 83 % i ak ni tokom letnjih meseci, ne pada ispod 70 %.
Istovremeno, prosena temperatura vazduha od 5 C ujednaena je tokom godine. Leta su svea a
zime blage, to je od posebnog znaaja za razumevanje fenomena planinske refugijalnosti itavog
podruja.
Flora i vegetacija

Na prostoru Tare ivi 171 vrsta mahovina, 30 vrsta paprati, 7 vrsta golosemenica, 950
skrivenosemenica, ukupno preko 1100 vrsta, to predstavlja 1/3 ukupne flore Srbije.
Tara je proglaena Nacionalnim parkom pre svega jer spada u red najumovitijih planina Evrope,
pri emu pojedini umski kompleksi spadaju meu najouvanije, najkvalitetnije i
najproduktivnije u Evropi. umski ekosistemi koji zauzimaju oko 70 % njegove ukupne teritorije.
Od liarskih umskuh zajednica, na strmim obroncima klisura i kanjona severnog dela
Nacionalnog parka, najznaajnije su reliktne ume crnog jasena (Fraxinus ornus) i crnog graba
(Ostrya carpinifolia Scop.), ume cera (Quercus cerris), ume sladuna (Quercus farnetto) i cera,
orahove ume (Juglans regia) predplaninskih i planinskih bukovih uma (Fagus sylvatica).

Liarsko-etinarske i iste etinarske ume zauzimaju, ipak, najvei deo Nacionalnog parka.
Meu njima se posebno istie meovita, i reliktna uma bukve, jele (Abies alba) i smre (Picea
abies) koja obuhvata najvee povrine itavog planinskog platoa Tare. Najveu vrednost i
specifinost ovog podruja predstavlja prisustvo meovitih liarsko-etinarskih uma u kojima je
jedan od osnovnih graditelja panieva omorika (Picea omorika). Kao tercijarni endemo-relikt
iji je areal danas sveden samo na podruje oko srednjeg toka reke Drine, panieva omorika
predstavlja drvo izuzetne lepote i gracioznosti (poznata kao Carica svih endemita Evrope").
Panieva omorika se razvija na veoma razliitim stanitima, na kamenjarima ili na tresavama,
meajui se sa razliitim vrstama liara i etinara.
Posebno interesantno i ekoloki zanimljivo stanite omorike predstavlja tresava "Crveni potok"
na Mitrovcu gde ona raste zajedno sa crnom jovom (Alnus glutinosa) i smrom. Kao jedinstven
primer gde ova vrsta raste na tresavi, ovo stanite je posebno zatieno kao rezervat prirode.
Istovremeno, i druge zajednice omorike, pa ak i pojedinana stabla, zakonom su zatiena kao
prirodne retkosti.
Od istih etinarskih uma Nacionalnog parka Tara posebno su znaajne ume crnog bora (Pinus
nigra Arn.), ume belog bora (Pinus silvestris L.) kao i meovite beloborovo-crnoborove ume.
Po umama Tare mogu se nai retke i zatiene biljke kao to su: bour (Paeonia officinalis L.),
crnjua (Erica carnea L.), na planinskim livadama prostrel (Gentiana cruciata), crno smilje
(Nigritella nigra), u kamenjarima i pukotinama paniev derventanski razliak (Centaurea
derventana), nikolieva kandilka (Aquilegia grata subsp. nikolii), panieve mleike (E.
subhastata i E. glabriflora).
Na Tari ivi i 280 lekovitih i aromatinih biljaka, na primer Digitalis feruginea L. (besnik),
Veratrum album L. (emerika). Gentiana lutea L. (lincura) je gotovo iscrpljena vrsta na ovom
podrucju, ima je na svega etiri lokaliteta. Iz tog razloga preduzete su mere plantanog gajenja
ove vrste na planini Tari, to se pokazalo veoma uspenim, ime su zatiene prirodne populacije.
Fauna
ivotinjski svet Nacionalnog parka Tara je veoma raznovrstan, sa 115 vrsta dnevnih leptira, 27
vrsta riba, 12 vrsta vodozemaca, 12 vrsta gmizavaca, oko 170 vrsta ptica i 51 vrsta sisara.
Posebno znaajni i zakonom zatieni su mrki medved, divokoza i srna.
Kuturno-istorijsko nasledje
Posebnu vrednost ovog podruja predstavlja manastir Raa kojeg je podigao kralj Dragutin u
drugoj polovini 13. veka, na mestu gde reka Raa izlazi iz ivopisnog kanjona. Manastir Raa je
vekovima bio izvorite pismenosti i prepisivake knjievnosti, poznate kao raanska kola.

Meunarodni znaaj
Imajui u vidu sve prirodne vrednosti i specifinosti ovog prostora, pokrenuta je inicijativa da se
podruje Nacionalnog parka Tara u blioj budunosti uvrsti u spisak Svetske prirodne i
kulturne batine, da se ukljui u mreu rezervata biosfere (UNESCO) i u mreu pograninih
podruja kao pogranino dobro Srbije i Bosne pod imenom Drina.

Nacionalni park Kopaonik

Nacionalni park Kopaonik zatien je 1981. godine i obuhvata povrinu od 11.809 ha. Prostire
se na najviim i najouvanijim delovima planine Kopaonik, koja se uzdie u sredinjem delu
june Srbije.
Osnovu parka ini visokoplaninski, relativno zaravnjeni predeo srednje nadmorske visine oko
1700 m. Najnia taka se nalazi na oko 640 mnv, dok najviu taku Predstavlja Paniev vrh na
visini od 2017 m. Kopaonik je planina izuzetno sloene geoloke grae.
Od podnoja pa do najviih vrhova Kopaonika smenjuju se razliiti klimatski pojasevi; od zone
tople brdske klime submediteranskog karaktera, u najniim delovima planine, do zone surove
predalpijske klime na najviim vrhovima.
Izraen vertiklani profil Kopaonika, na kome se smenjuju mnogi klimatski pojasevi, kao i veoma
izraen diverzitet tipova geoloke podloge uslovio je da je danas na Kopaoniku prisutan i
izuzetno visok diverzitet stanita.
Flora i vegetacija
Na osnovu dosadanjih istraivanja utvreno je da na podruju Kopaonika ivi 219 vrsta gljiva,
120 vrsta liajeva, 350 vrsta algi, oko 150 vrsta mahovina, i ak 1600 vrsta vaskularih biljaka. Od
ovog izuzetno visokog diverziteta flore, za visokoplaninsko podruje iznad 1600 m n.v.,
zabeleeno je prisustvo od 825 vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka, to ukazuje da na teritoriji
Nacionalnog parka koja predstavlja samo jedan hiljaditi deo teritorije Srbije, danas ivi skoro
jedna polovina njene kompletne flore.
Promenu klime od podnoja pa do najviih vrhova Kopaonika, prati i pravilna smena vegetacije.
U najniim delovima planine razvijene su hrastove ume.
Iznad zone hrastova, u pojasu izmeu 1000 i 1550 m nalazi se zona planinskih bukovih uma,
koje u viim delovima prelaze u meovite, bukovo-jelove i bukovo-smrevo- jelove ume.
Iznad bukovog pojasa (iznad 1500 m n.v. ) javlja se zona tamnih etinarskih uma koje izgrauje
smra (Picea abies) i predstavlja gornju umsku granicu.
Iznad smrevog pojasa javlja se pojas subalpijske bunaste vegetacije u kojoj dominiraju polegla
kleka (Juniperus nana) i razliite vrste borovnica (Vaccinium myrtillus, V.uliginosum i V.vitisidea).
Na kontaktu umske i subalpijske bunste vegetacije javljaju se zajednice u kojima pored polegle
kleke i borovnice znaajno uee ima i subalpijska rasa smre (Picea abies subalpina), ija, i do
100 godina stara stabla, ne prelaze visinu od 2 m.
Na kraju, na najviim vrhovima Kopaonika, na najizloenijim terenima, razvijena je zeljasta
visokoplaninska vegetacija.
Na Kopaoniku je prisutno jo mnogo drugih tipova stanita koji ne izgrauju jasne vegetacijske
zone ili pojaseve, to su zajednice pored planinskih potoka, stanita u pukotinama vertikalnih stena
i stanita na tresavama u ijem prizemnom spratu dominiraju tresetne mahovine (Sphagnum sp.).
Danas u Nacionalnom parku Kopaonik ivi 91 endemina i 82 subendemine vrste, to govori
o tome da Kopaonik ujedno predstavlja i jedan od najznaajnijih centara endemizma u Srbiji.

Samo na ovoj teritoriji ive tri stenoendemine biljne vrste koje ne rastu vie ni na jednom mestu
u svetu. To su : Sempervivum kopaonikensis Pan. (kopaonika uvarkua), Viola kopaonikensis
Pan. (kopaonika ljubiica) i panieva reuha (Cardamine pancicii Hayek).
Na Kopaoniku ivi oko 250 lekovitih biljnih vrsta, mnoge od njih su strogo zatiene: Gentiana
kochiana Perr. et Song (kohova siritara), barski petolist (Potentilla palustris), Arctostaphylos
uva-ursi (L.) Spreng. (medvedje groe), Centaurium umbellatum Gilib (kiica), Aconitum
pentheri Hayek (jedi)...
Na Kopaoniku je pod zatitom nekoliko rezervata prirode i veliki broj spomenika prirode.
Najpoznatiji rezervati prirode su: Metoe (zajednice smre i bukve sa reliktnim vrstama), Kozje
stene (reliktne zajednice smre, jele i vresa), Vuak (jedinstvene zajednice jele i smre), Jankova
bara (najvea tresava na Kopaoniku). Od spomenika prirode posebno je interesantno Semeteko
jezero, sa ploveim ostrvima i gejzir Gvozdac.
Fauna
Na podruju Kopaonika ivi 14 vrsta vodzemaca, 13 vrsta gmizavaca, 148 vrsta ptica i oko 60
vrsta sisara.
Kulturno istorijsko nasledje
Veliko prirodno bogatstvo u rudama, vodi, umama i panjacima kao i veoma povoljan geografski
poloaj, uinili su Kopaonik moda najznaajnijim prirodnim osloncem zahvaljujui kome je
nastala i snano se razvila srednjovekovna Srpska drava. Istorijski znaaj Kopaonika i njegovog
podgroja kao sredita Srpske srednjevekovne drave jasno obeleavaju ostaci gradova Zvean
(XI XV vek), Magli (XIV vek) i dr., kao i bogate zadubine srpskih vladara: Petrova crkva
(VIIIIX vek), Sopoane (XIII vek), Studenica (XIXII vek), ia (XIII vek) itd.

Ugroenost
Kopaonik je vekovima naruavan kako zbog rudnog tako i zbog umskog bogatstava.
Eksploatacijom uma i panjaka, Kopaonik je danas, skoro potpuno ogoleo. Samo su najvii
delovi planine, moda zbog surove prirode, do skora ostali sauvani. Meutim, danas su kroz te
ostatke uma proseeni kilometri skijakih staza i iara ime je ugroenost ivog sveta dovedena
do maksimuma. Mnoge vrste su nestale, desetak se nalazi u neposrednoj opasnosti a stotinak
veoma retkih biljnih vrsta lako mogu postati ugroene, pa i potpuno nestati sa ovog podruja.
Problemi Kopaonika su i nelegalna gradnja, otpadne vode i komunalni otpad. Ukoliko se svi ovi
problemi ne ree u najskorije vreme postoji velika mogunost da Kopaonik izgubi svoj status
Nacionalnog parka.

Literatura:
1. Amidzi, L., Krasulja, S., Belij, S. (eds.) (2007): Zatiena prirodna dobra Srbije.
Ministarstvo zatite ivotne sredine, Zavod za zatitu prirode Srbije, Beograd.
2. Gaji, M. (1988): Flora Nacionalnog parka Tara. umarski fakultet, Beograd
3. Jovanovi, S. (2008): Nacionalni park Tara Prirodne vrednosti i mogunost izvoenja
nastave. In: Sinopsisi predavanja seminara Nacionalni parkovi Srbije, 22-24. Bioloki
fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
4. Jovanovi, S. (2008): Nacionalni park Fruka gora Prirodne vrednosti i mogunost
izvoenja nastave. In: Sinopsisi predavanja seminara Nacionalni parkovi Srbije, 20-21.
Bioloki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
5. Lakui, D. (1995): Vodi kroz floru Nacionalnog parka Kopaonik. Javno preduzee
Nacionalni park Kopaonik, Kopaonik.
6. Lakui, D. (2008): Nacionalni park Kopaonik - Prirodne vrednosti i mogunost
izvoenja nastave. In: Sinopsisi predavanja seminara Nacionalni parkovi Srbije, 13-15.
Bioloki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
7. Mijailovi, J. (1999): Lekovite biljke Kopaonika. Diplomski rad, Farmaceutski fakultet,
Univerzitet u Beogradu, Beograd.
8. Rebu S. (2001): Orhideje Fruke gore. Diplomski rad, Farmaceutski fakultet, Univerzitet
u Beogradu, Beograd.
9. Risti, M., Menkovi, N., Maksimovi, S., Tasi, S., Kovaevi, N., okovi, D.,
Grubii, D. (1994): Farmakognozijsko istraivanje spontane lekovite flore Gore i
Opolja. In: Lazarevi, R. (ed), arplaninske upe Gora, Opolje i Sredska. Odlike prirodne
sredine, 259-274. SANU, Beograd.
10. Stevanovi, V. (2008): Nacionalni parkovi Srbije centri biodiverziteta i refugijumi
ugroene flore i faune. In: Sinopsisi predavanja seminara Nacionalni parkovi Srbije, 6-7.
Bioloki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
11. Stevanovi, V. (2008): Nacionalni park arplanina - Prirodne vrednosti i mogunost
izvoenja nastave. In: Sinopsisi predavanja seminara Nacionalni parkovi Srbije, 16-17.
Bioloki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
12. Tucakov, J. (1978): Lekovito bilje Fruke Gore. In. Stojkovi, L. (ed.) Monografija
Fruke Gore II, 5-160. Matica Srpska, Odelenje za prirodne nauke, Novi Sad.
13. Vukojii, S. (2008): Nacionalni park erdap - Prirodne vrednosti i mogunost
izvoenja nastave. In: Sinopsisi predavanja seminara Nacionalni parkovi Srbije, 18-19.
Bioloki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.

14. www.npkopaonik.com
15. www.fruskagora.rs
16. www.tara.org.rs
17. www.npdjerdap.org